diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..46876f0a4164db5ffb5139828e124246442816e5
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,697 @@
+1.1 प्रस्तावना।,1.1 ముందుమాట.,,,
+प्रत्येक सजीव प्राणी का शरीर अनेक कोशिकाओं का बना होता है।,ప్రతి జీవి యొక్క శరీరం అనేక కణాలతో రూపొందించబడింది.,,,
+वह जीवों की सबसे सूक्ष्मतम संरचनात्मक एवं क्रियात्मक इकाई (Structural and functional unit) है।,ఇది జీవుల యొక్క అతి చిన్న నిర్మాణాత్మక మరియు క్రియాత్మక యూనిట్ (స్ట్రక్చరల్ అండ్ ఫంక్షనల్ యూనిట్).,,,
+ये कोशिकाएं ही सभी जैव क्रियाओं एवं जैविक लक्षणों के लिए उत्तरदायी है।,ఈ కణాలు అన్ని జీవ విధులు మరియు జీవ లక్షణాలకు బాధ్యత వహిస్తాయి.,,,
+कोशिकाएं आकार-प्रकार में अत्यंत छोटी और एक-दूसरे से भिन्‍न होती है।,కణాలు పరిమాణంలో చాలా చిన్నవి మరియు ఒకదానికొకటి భిన్నంగా ఉంటాయి.,,,
+इन्हें केवल सूक्ष्मदर्शी यंत्र से ही देखा जा सकता हैं।,వాటిని సూక్ష్మదర్శినితో మాత్రమే చూడవచ్చు.,,,
+16वीं शताब्दी से पूर्व कोशिका (Cell) के बारें में किसी को ज्ञान नहीं था परन्तु सन्‌ 1665ई. में राबर्ट हुक (Robbert hooke) ने काग (Cork) की पतली काट में मधुमक्खी के छत्ते के समान असंख्य सूक्ष्म प्रकोष्ठ देखे व इन प्रकोष्ठों को सेलुला (Cellula) कहा।, 16వ శతాబ్దానికి ముందు కణం గురించి ఎవరికీ తెలియదు కానీ 1665 లో రాబర్ట్ హుక్(రోబెర్ట్ హూక్ ) కార్క్ (కార్క్ ) యొక్క సన్నని కట్ లో తేనెపెట్టె ను పోలిన అసంఖ్యాక సూక్ష్మకణాలను చూసి ఈ కణాలను సెల్యులా (సెల్లులా) అని చెప్పారు. ,,, 
+सेलुला (Cellula) का शाब्दिक अर्थ होता है कमरा।,సెల్యులా( సెల్యులా) అంటే గది అని అర్థం.,,,
+परन्तु वे प्रेक्षित प्रकोष्ठ मृत कोशिकाएं थी।,కానీ ఆ కణాలు చనిపోయిన కణాలు.,,,
+बाद में यही नाम बदलकर कोशिका (Cell) रखा गया।,తరువాత ఈ పేరు కణంగా(సెల్) మార్చబడింది.,,,
+18वीं तथा 19वीं शताब्दी में कोशिका में स्थित बहुत सारी संरचनाओं को खोज लिया गया।,"18 మరియు 19 వ శతాబ్దాలలో, కణంలో ఉన్న అనేక నిర్మాణాలు కనుగొనబడ్డాయి.",,,
+एक मानव शरीर में लगभग 6x10'' कोशिकाएं (Cells) होती है।,ఒక మానవ శరీరంలో సుమారుగా 6x10 '' కణాలు ( సెల్స్ ) ఉంటాయి .,,,
+1.2 कोशिका।,1.2 కణము.,,,
+सूक्ष्मदर्शी में ध्यानपूर्वक देखने पर एक कोशिका में निम्न प्रमुख संरचनाएं दिखाई देती है-।,సూక్ష్మదర్శిని క్రింద జాగ్రత్తగా చూసినప్పుడు కింది ప్రధాన నిర్మాణాలు కణంలో కనిపిస్తాయి.,,,
+(i) कोशिका झिल्ली (Cell membrane)।,(i) కణ త్వచం(సెల్ మెంబ్రేన్),,,
+(ii) कोशिका द्रव्य (Cytop)।,(ii)సైటోప్లాజమ్ (సైటోప్),,,
+(iii) केन्द्रक (Nucleus)।,(iii) న్యూక్లియస్(కేంద్రకము),,,
+कोशिका झिल्ली बाह्य आवरण होता है जो कोशिका को पूर्ण रूप से ढका रखता है।,కణ త్వచం కణాన్ని పూర్తిగా కప్పి ఉంచే బయటి కవరింగ్.,,,
+इसी के अन्दर जैली सदृश (Jelly like) गाढा द्रव्य भरा रहता है।,"దాని లోపల, మందపాటి ద్రవ వంటి జెల్లీ(జెల్లీ లికె) నిండి ఉంటుంది.",,,
+जिसे जीवद्रव्य (Protoplasm) कहते है।,దీనిని జీవన జీవి(ప్రోటోప్లాజమ్) అంటారు.,,,
+जीवद्र॒व्य ही जीवन का मूल आधार है।,ప్రాణానికి మూలఆధారం ప్రోటోప్లాజమే.,,,
+इसकी खोज पुरकिन्जे तथा वॉन मोल (Purkinje and von mohl) ने 1846 में की थी।,.దీనిని 1846 లో పుర్కిన్జే మరియు వాన్ మోల్ (పుర్కింజే అండ్ ఒన్ మొహాలీ) కనుగొన్నారు.,,,
+जीवद्रव्य बीच में अधिक गाढ़ा होकर सघन गोलाकार या अण्डाकार पिण्ड के रूप में दिखाई देता है।,"ప్లాస్మా మధ్య భాగంలో చిక్కబడి, దట్టమైన గోళాకారంగా లేదా దీర్ఘవృత్తాకారంగా కనిపిస్తుంది.",,,
+जिसे राबर्ट ब्राउन (Robbert brown) ने 1883 में केन्द्रक या नाभिक (Nucleaus) नाम दिया।,1883లో రాబర్ట్ బ్రౌన్(రాబర్ట్ బ్రౌన్) దీని పేరు కేంద్రకం (న్యూక్లిఎస్ ) అని పేరు పెట్టారు.,,,
+"कोशिका द्रव्य (Cytoplasm) अर्द्ध पारदर्शक, कलात्मक एवं जालीनुमा होता है जिसमें कई संरचनाएं पायी जाती है जैसे - माइटोकॉन्ड्रिया (Mitrochondria), गॉल्जी काय (Golgi body), सेन्ट्रोसोम (Centrosome), राइबोसोम (Ribosome), लाइसोसोम (Lysosome), इन्डोप्लाजमिक रेटीकुलम (Endoplasmic reticulum) इत्यादि।","సైటోప్లాజమ్ (Cytoplasm) సెమీ-అపారదర్శక, కళాత్మక మరియు జాలకం నిర్మాణంల ఉంటుంది, దీనిలో మైటోకాండ్రియా, గోల్గి శరీరం (గోల్జి బాడీ), సెంట్రోసోమ్, రైబోసోమ్, లైసోసోమ్, ఎండుోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం, మొదలైన అనేక నిర్మాణాలుంటాయి.",,,
+"केन्द्रक, केन्द्रक झिल्ली द्वारा ढका रहता है इसमें केन्द्रक द्रव्य व क्रोमेटिन जाल पाया जाता है।",కేంద్రకం కేంద్రక త్వచం తో కప్పబడి ఉంటుంది మరియు కేంద్రకం మరియు క్రోమాటిన్ వలలను కలిగి ఉంటుంది.,,,
+इस संरचना को हम निम्न प्रकार से दर्शाते है।,మేము ఈ నిర్మాణాన్ని ఈ క్రింది విధంగా వర్ణిస్తాము.,,,
+सन्‌ 1838-39 ई. में जन्तु विज्ञानी थियोडोर श्वान (Theoder shwann) व पादप विज्ञानी मैथियास सचलेइडेन (Mathias schleidon) ने कोशिका सिद्धांत प्रस्तुत किया।,"క్రీ.శ 1838–39లో, జంతుశాస్త్రవేత్త థియోడర్ ష్వాన్ (థియోడర్ ష్వాన్)మరియు ఫైటోలజిస్ట్ మాథియాస్ ష్లెడాన్(మాథియాస్ ష్లెడాన్) కణ సిద్ధాంతాన్ని ప్రవేశపెట్టారు.",,,
+इनके अनुसार -।,దీని ప్రకారం - 1,,,
+(1) सभी जीवों का शरीर एक या अनेक कोशिकाओं का बना होता है।,(1) అన్ని జీవుల శరీరం ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ కణాలతో రూపొందించబడింది.,,,
+"(2) कोशिका, शरीर की एक संरचनात्मक एवं क्रियात्मक इकाई हैं।","(2) కణాలు,అనేవి దేహం యొక్క నిర్మాణాత్మక మరియు క్రియాత్మక విభాగము.",,,
+(3) यह सभी जैविक क्रियाओं की मूलभूतइकाई है।,(3) ఇది అన్ని జీవ విధుల యొక్క ప్రాథమిక యూనిట్.,,,
+(4) कोशिका में ही आनुवंशिक पदार्थ पाये जाते है।,(4) కణంలోనే జన్యు పదార్ధాలు కనిపిస్తాయి.,,,
+अत: ये ही जीव की वंशानुगति की इकाई है।,"అందువల్ల, ఇది జీవి యొక్క వంశపారంపర్యత యొక్క యూనిట్.",,,
+(5) नई कोशिकाओं का निर्माण एवं उपस्थित कोशिकाओं के विभाजन से होता है।,(5) కొత్త కణాలు ఉత్పత్తి అవుతాయి మరియు ఉన్న కణాల విభజన ద్వారా జరుగుతుంది.,,,
+18 वीं व 19 वीं शताब्दी में कोशिका में हुई महत्वपूर्ण खोजों को निम्न तालिका में दर्शाया गया है।,కింది పట్టిక 18 మరియు 19 వ శతాబ్దాలలో కణంలో చేసిన ముఖ్యమైన ఆవిష్కరణలను చూపిస్తుంది.,,,
+कोशिका संरचना (Cell structure)।,సెల్ విధి(సెల్ స్ట్రక్చర్).,,,
+जैसा कि पूर्व में ही बताया जा चुका है कि कोशिका जीवन की सबसे सूक्ष्मतम मूलभूत संरचनात्मक एवं क्रियात्मक इकाई है।,"ఇప్పటికే చెప్పినట్లుగా, సెల్ అనేది జీవితం యొక్క అత్యంత ప్రాధమిక నిర్మాణ మరియు క్రియాత్మక యూనిట్.",,,
+यह एक बहुत ही महीन झिल्ली से परिबद्ध रहता है जिसे प्लैज्मा झिल्ली (Plasma membrane) कहते है।,ఇది ప్లాస్మా పొర అని పిలువబడే చాలా చక్కటి (ప్లాస్మా మెంబ్రేన్) పొరతో కట్టుబడి ఉంటుంది.,,,
+कोशिका संरचनाओं का विस्तृत अध्ययन किया है।,కణ నిర్మాణాలను వివరంగా అధ్యయనం చేశారు.,,,
+कोशिका झिल्ली (Cell Membrane)।,కణ త్వచం (సెల్ మెంబ్రేన్),,,
+यह सबसे बाहरी रक्षात्मक आवरण है जिसकी मोटाई 10 मिली माइक्रान होती है कोशिका झिल्ली को अनेक लेखक इसके स्वरूप के कारण एक्टोप्लाज्म (Ectoplasm) प्लाज्माजीमा (Plasmaleema) या प्लाज्मा झिल्ली (Plasme membrane) भी कहते है।,ఇది 10 మి.లీ మైక్రాన్ ల మందంతో బాహ్య రక్షణకవచంగా ఉంటుంది.కణ త్వచాన్ని చాలా మంది రచయితలు దాని రూపం కారణంగా ఎక్టోప్లాజమ్(ఎక్టోప్లాజమ్)  ప్లాజ్మజీమా (ప్లాస్మలీమా) లేదా ప్లాస్మా పొర (ప్లాస్మే  మెంబ్రేన్) అని కూడా పిలుస్తారు.,,,
+कोशिका झिल्ली एक अर्द्धपारगम्य (semipermeable) चयनात्मक झिल्ली है क्योंकि इसी के द्वारा विशिष्ट यौगिकों के अणु अथवा आयन (ion) का आदान-प्रदान होता है।,"కణ త్వచం ఒక సెమిపెర్మెబుల్ సెలెక్టివ్ పొర(సెమిపెర్మెబుల్), ఎందుకంటే ఇది నిర్దిష్ట సమ్మేళనాల అణువుల లేదా అయాన్ల(అయాన్) మార్పిడి.",,,
+रासायनिक विश्लेषण (Chemical analysis) करने पर यह ज्ञात होता है कि इसमें 50% लिपिड जिसमें मुख्यतः: फास्फोलिपिड और कोलेस्ट्राल (Cholestrol) होता है तथा 50 प्रतिशत प्रोटीन होता है जिन्हें माइक्रोविलाई (microvilli) कहा जाता है।,"రసాయన విశ్లేషణ(రసాయన విశ్లేషణ)పై, ఇందులో 50% లిపిడ్ ఉందని, ఇందులో ప్రధానంగా ఫాస్ఫోలిపిడ్ మరియు కొలెస్ట్రాల్(కొలెస్ట్రాల్) మరియు 50% ప్రోటీన్ ఉంటుంది, దీనిని మైక్రోవిల్లి(మైక్రోవిల్లి అంటారు.",,,
+कोशिका जिल्ली के कार्य (Function of cell membrane)।,సెల్ యొక్క పని (ఫంక్షన్ అఫ్ సెల్ మెంబ్రేన్),,,
+(i) सुरक्षा करना (Protection)।,(i)రక్షణ (ప్రొటెక్షన్).,,,
+(ii) भोजन का अंताग्रहण (Ingestion of food)।,(ii) ఆహారం యొక్క అంతరాయం (ఇంగేషన్ అఫ్ ఫుడ్),,,
+(iii) चयनात्मक पारगम्यता (Selective permeability)।,(3) ఎంపిక పారగమ్యత(సెలెక్టివ్ పారగమ్యత,,,
+(iv) बेकार की वस्तुओं को बाहर निकालना (Excretion of wasted)।,(4)వ్యర్థాలను డంపింగ్ (ఈస్క్రతిన్ అఫ్ వాస్తేడ్),,,
+(v) बाह्य संवेदनाओं का ग्रहण करना (Reception of external wastes)।,బాహ్య సంచలనాలు(రిసెప్షన్ అఫ్ ఎక్స్టర్నల్ వాస్ట్స్),,,
+(vi) अन्दर की वस्तुओं को बाहर आने से रोकना (To prevent cell organelles to outside)।,(4)అంతర్గత వస్తువులు బయటకు రాకుండా నిరోధించండి(కణ అవయవాలను బయటికి నిరోధించడానికి),,,
+केन्द्रक (Nucleus)।,న్యూక్లియస్ (ణుచ్లెఉస్),,,
+केन्द्रक कोशिका का महत्वपूर्ण कोशिकांग है।,న్యూక్లియస్ సెల్ యొక్క ముఖ్యమైన కణ అవయవము.,,,
+"इसका कोशिका में वही स्थान है जो स्थान मानव शरीर में मस्तिष्क का है यह कोशिका द्रव्य (Cytoplasm) के मध्य भाग में कोशिका द्रव्य से अधिक ठोस, सुस्पष्ट, गोलाकार या अंडाकार संरचना है।","ఇది మానవ శరీరంలో మెదడు యొక్క అదే ఖాళీని కలిగి ఉంటుంది. ఇది కణద్రవ్యం(సైటోప్లాస్మ్) యొక్క మధ్య భాగంలో ఉండే కణద్రవ్యం కంటే ఎక్కువ ఘన, గోళాకార లేదా అండాకార నిర్మాణం.",,,
+केन्द्रक चारों तरफ से एक झिल्ली द्वारा घिरा रहता है।,కేంద్రకాలు అన్ని వైపుల నుండి ఒక పొర తో చుట్టబడి ఉంటాయి.,,,
+जिसे केन्द्रक भित्ति कहते है।,దీనిని న్యూక్లియస్ వాల్ అంటారు.,,,
+इसकी रासायनिक संरचना भी प्लाज्मा झिल्ली (Cell membrane) की तरह ही प्रोटीन और वसा की बनी होती है।,దీని రసాయన నిర్మాణం ప్లాస్మా పొర (సెల్ మెంబ్రేన్) వలె ప్రోటీన్ మరియు కొవ్వుతో కూడా తయారవుతుంది.,,,
+केन्द्रक भित्ति में 30-100 मिली माइक्रान के कई सूक्ष्म छिद्र होते है जिसे केन्द्रकी छिद्र कहते है।,న్యూక్లియస్ గోడలో న్యూక్లియస్ రంధ్రాలు అని పిలువబడే 30–100 మి.లీ మైక్రాన్ల మైక్రోస్కోపిక్ రంధ్రాలు చాలా ఉన్నాయి.,,,
+इन्हीं छिद्रों से होकर कोशिकी पदार्थ कोशिकाद्रव्य (Cytoplasm) से केन्द्रक द्रव्य (Nucleoplasm) में आ जा सकते है।,"ఈ రంధ్రాల ద్వారా, బాహ్య కణ పదార్థం సైటోప్లాజమ్(సైటోప్లాజమ్) నుండి కేంద్రకానికి (న్యూక్లియోప్లాజమ్)ప్రవహిస్తుంది",,,
+।,.,,,
+केन्द्रक में ही अर्द्धद्रवीय गाढा लसलसा पदार्थ होता है जिसे केन्द्रक द्रव्य (Nucleoplasm) कहते है।,కేంద్రకంలో ఒక అర్ధ వృత్తాకార మందపాటి గ్లూటెన్ పదార్థం ఉంటుంది.దీనిని న్యూక్లియస్ (న్యూక్లియోప్లాజమ్)అంటారు.,,,
+यह प्रोटीन न्यूक्लीक अम्ल (Nucleic acid) फास्फोरस (Phosphorus) व प्रोटीन के जटिल कार्बनिक यौगिक के बने होते है।,ఈ ప్రోటీన్ న్యూక్లియిక్ ఆమ్లం (న్యూక్లియిక్ ఆమ్లం)భాస్వరం (ఫాస్ఫరస్) మరియు ప్రోటీన్ యొక్క సంక్లిష్ట సేంద్రీయ సమ్మేళనంతో రూపొందించబడింది.,,,
+"केन्द्रक द्रव्य में पतले धागे के सदृश कई संरचानायें दिखायी देती है जो आपस मे एक जाल सा बनाती है जिसे क्रोमोनियमा (chromonema) एक-दूसरे से पूर्णतया अलग, घना, कुंडलित व अपेक्षाकृत अधिक मोटी हो जाती है जिसे क्रोमोसोम (Chromosome) कहते है।","న్యూక్లియస్ సన్నని దారాలను పోలి ఉండే అనేక నిర్మాణాలను కలిగి ఉంది, ఇవి క్రోమోనియా 
+(క్రోమోనెమా) ఒకదానికొకటి పూర్తిగా వేరు చేయబడి, దట్టమైన, కాయిల్డ్ మరియు సాపేక్షంగా మందంగా ఉంటాయి, వీటిని క్రోమోజోములు (క్రోమోజోమ్) అని పిలుస్తారు.",,,
+मानव शरीर में 46 क्रोमोसोम होते है।,మానవ శరీరంలో 46 క్రోమోజోములు ఉన్నాయి.,,,
+प्रत्येक जीव में इसकी संख्या अलग-अलग होती है।,ప్రతి జీవిలో దాని సంఖ్య మారుతూ ఉంటుంది.,,,
+मनुष्य में 46 क्रोमोसोम होते है प्रत्येक क्रोमोसोम में अनेक जीन्स होते है।,మానవులకు 46 క్రోమోజోములు ఉన్నాయి.ప్రతి క్రోమోజోమ్‌లో చాలా జన్యువులు ఉన్నాయి.,,,
+मानव में 44 क्रोमोसोम आलिंगी (autosomes) तथा 2 क्रोमोसोम लिंगी (Sex chromosomes) होते है।,మానవులలో 44 క్రోమోజోమ్ బైండింగ్ (ఆటోషోమ్స్ )మరియు 2 క్రోమోజోములు (సెక్స్ క్రామోసోమ్స్) ఉన్నాయి.,,,
+इन्हें क्रोमोसोम के विभाजन के फलस्वरूप नई कोशिका का जन्म होता है लेकिन क्रोमोसोम की संख्या में कोई परिवर्तन नहीं होता ।,"క్రోమోజోమ్‌ల విభజన వలన కొత్త కణాలు ఏర్పడతాయి, కాని క్రోమోజోమ్‌ల సంఖ్యలో మార్పు లేదు.0",,,
+।,.,,,
+केन्द्रक के कार्य (Functions of nucleus)।,న్యూక్లియస్ విధులు (ఫంక్షన్స్ అఫ్ ణుచ్లెఉస్),,,
+(i) कोशिका विभाजन (Cell division)।,(i) కణ విభజన (సెల్ డివిజన్).,,,
+(ii) आनुवंशिकगुणों का हस्तान्तरण करना (Transfer of hereditary characteristics)।,(ii) వంశపారంపర్య లక్షణాల బదిలీ (ట్రాన్స్ఫర్ అఫ్ హెరెడిటరీ చారసీటెరిస్టిక్స్).,,,
+(iii) प्रोटीन व एन्जाइम का संश्लेषण करना (Synthesis of proteins and enzymes)।,(iii) ప్రోటీన్లు మరియు ఎంజైమ్‌ల సంశ్లేషణ (సైన్తేసిస్ అఫ్ ప్రోటీన్స్ అండ్ ఎంజయ్మ్స్),,,
+1.3 कोशिकांग।,1.3 సెల్యులరైజేషన్.,,,
+माइट्रोकॉन्ड्रिया (Mitochondria) -।,మైటోకాండ్రియా (మిథోచోన్ద్రియా) -.,,,
+"ये कोशिका द्रव्य में ठोस प्रकृति के दानेदार सूक्ष्म कण, सूक्ष्म छड सा सॉसर के आकार के दिखाई देते है।","ఈ కణద్రవ్యం లో ఘన స్వభావం గల ఈ కణిక సూక్ష్మ కణాలు, సూక్ష్మ రాడ్ల సాసర్ యొక్క పరిమాణంలో కనిపిస్తుంది.",,,
+इनकी संख्या एक कोशिका में 50 से लेकर 5000 तक हो सकती है।,వారి సంఖ్య సెల్‌లో 50 నుండి 5000 వరకు ఉంటుంది.,,,
+एक क्रियाशील (active) तथा युवा व्यक्ति के कोशिकाओं में इसकी संख्या अधिक होती है।,చురుకైన (ఆక్టివ్) మరియు యువకుడి కణాలలో ఇది ఎక్కువగా ఉంటుంది.,,,
+"ये अधिकतर यकृत, हृदय व वृकक में पाये जाते है परन्तु कैंसर के रोगी को कोशिका में ये नहीं के बराबर पाये जाते है तथा परिपक्व (Mature) उरिथ्रोसाइट्स में एक भी माइटोकॉन्ड्रिया नहीं पायी जाती है।","ఇవి ఎక్కువగా కాలేయం, గుండె మరియు లూపస్‌లలో కనిపిస్తాయి, కాని క్యాన్సర్ కణాలలో అవి కణంలో కనిపించవు మరియు పరిపక్వ (మతురె) ఎరిథ్రోసైట్‌లలో ఒక్క మైటోకాండ్రియా కూడా కనిపించదు.",,,
+"माइटोकॉन्ड्रिया वसा एवं प्रोटीन का बना होता है जिसमें 65-70 % प्रोटीन 25 % फास्फोलिपिड और 0.5% राइबोन्यूक्लिक अम्ल (Ribonucleic acid, RNA) होता है।","మైటోకాండ్రియాలో 65-70% ప్రోటీన్ లు, 25% ఫాస్ఫరిడ్ మరియు 0.5% రైబోన్యూక్ లిక్ ఆమ్లం(రిబోన్యూక్లిక్ ఆమ్లం, ఆర్ ఎన్ ఎ) తో కొవ్వులు మరియు ప్రోటీన్ లతో తయారు చేయబడతాయి.",,,
+"इसके अतिरिक्त इसमें डाइऑक्सी राइबोन्यूक्लिक अम्ल (Deoxyribonulcic acid, DNA) भी होता है।","దీనికి అదనంగా, దీనిలో డీఆక్సీరీబోన్యూక్లిక్ ఆసిడ్ ( డైఆక్సీరైబోనుల్సిక్ యాసిడ్,డి.ఎన్.ఎ ) కూడా ఉంటుంది.",,,
+माइटोकॉन्ड्रिया का जब विभाजन होता है तो नई माइटोकॉन्ड्रिया का निर्माण होता है।,"మైటోకాండ్రియా విభజించినప్పుడు, కొత్త మైటోకాండ్రియా ఏర్పడుతుంది.",,,
+माइटोकॉन्ड्रिया को शक्तिगृह (Power house) भी कहा जाता है।,మైటోకాండ్రియాను శక్తి గ్రిహా (పవర్ హౌస్) అని కూడా అంటారు.,,,
+"क्योकि इसमें पाये जाने वाले एन्जाइम, श्वसन के दौरान खाद्य अणुओं का ऑक्सीकरण करते है।",ఎందుకంటే అందులో కనిపించే ఎంజైమ్‌లు శ్వాసక్రియ సమయంలో ఆహార అణువులను ఆక్సీకరణం చేస్తాయి.,,,
+"इस प्रकार यह खाद्य अणु की स्थितिज ऊर्जा (Potential energy) को ऐसी ऊर्जा में परिवर्तित कर एडीनोसीन डाइफास्फेट (Adenosine di-phosphate, ADP) अणुओं में बदल देती है।","అందువల్ల ఇది ఆహార అణువు యొక్క సంభావ్య శక్తిని (పోటెంట్షియల్ ఎనర్జీ) అటువంటి శక్తిగా మార్చి అడెనోసిన్ డి-ఫాస్ఫేట్ (అడినోసిన్  డై -ఫాస్ఫేట్, ఏడిపీ  ) అణువులుగా మారుస్తుంది.",,,
+इस दृष्टि से यह कोशिका का सबसे महत्वपूर्ण एवं सक्रिय अंग है तथा वस्तुत: शक्तिगृह की भूमिका निभाता है।,"ఈ దృష్టిలో, ఇది సెల్ యొక్క అతి ముఖ్యమైన మరియు చురుకైన అవయవం మరియు వాస్తవానికి పవర్ హౌస్ పాత్రను పోషిస్తుంది.",,,
+माइटोकॉन्ड्रिया दोहरी झिल्ली द्वारा ढकी रहती है।,మైటోకాండ్రియా ద్వంద్వ పొరలతో కప్పబడి ఉంటుంది.,,,
+दोनों झिल्लियों के मध्य के स्थान को पेरिमाइटोकॉन्ड्रिया स्थान (Perimitochondrial space) कहते है।,రెండు పొరల మధ్యలో ఉన్న స్థానం పెరిమిటోకోన్డ్రియల్ స్పేస్ (పెరిమిటోకోన్డ్రియల్ స్పేస్) అని అంటారు.,,,
+माइटोकॉन्ड्रिया प्रकोष्ठ में भीतर की ओर कई उंगली सदृश उभार दिखाई देते है।,"మైటోకాండ్రియా కణంలో, అనేక వేలిలాంటి ప్రోట్రూషన్లు లోపలికి కనిపిస్తాయి.",,,
+जिसे क्रिस्टी (Cristae) कहते है।,దీనిని క్రిస్టీ (క్రిస్టే) అని పిలుస్తారు.,,,
+इन्हीं क्रिस्टी की उपस्थिति के कारण आंतर-प्रकोष्ठ अनेकों अपूर्ण प्रकोष्ठों में बंटा दिखाई देता है।,"ఈ క్రిస్టీస్ ఉండటం వల్ల, లోపలి కణం చాలా అసంపూర్ణ కణాలుగా విభజించబడింది.",,,
+मैट्रिक्स में गाढा कोलायडल द्रव होता है जिसमें राइबोसोम प्रोटीन व एन्जाइम पाया जाता है।,"మాతృకలో మందపాటి ఘర్షణ ద్రవం ఉంటుంది, దీనిలో రైబోజోమ్ ప్రోటీన్లు మరియు ఎంజైమ్‌లు కనిపిస్తాయి.",,,
+कोशिका द्रव्य (Cytoplasm)।,సైటోప్లాజమ్ (సైటోప్లాజమ్),,,
+कोशिका द्रव्य (Cytoplasm) अर्द्धपारदर्शक कलात्मक एवं जानीनुमा होता है।,సైటోప్లాజమ్ (సైటోప్లాజమ్)సెమిపెర్మెబుల్ కీలు మరియు ఉల్లాసమైనది.,,,
+"यह प्रोटीन, वसा, कार्बोज, पिगमेन्टस, खनिज लवण व विटामिन का बना होता हैं।","ఇది ప్రోటీన్, కొవ్వు, పిండి పదార్థాలు, వర్ణద్రవ్యం, ఖనిజ లవణాలు మరియు విటమిన్లతో తయారవుతుంది.",,,
+इसमें कई प्रकार के सजीव कोशिकांग तथा निर्जीव अन्तर्वस्तुएं पायी जाती है।,అనేక రకాల జీవులు మరియు జీవం లేని విషయాలు ఇందులో కనిపిస్తాయి.,,,
+यह एक कॉलाइडी (Colloidal) द्रव्य है।,ఇది ఘర్షణ (కల్లోకిడల్) పదార్థం.,,,
+सजीवता के लिए इसमें न्यूबतम 18% जल होना अति आवश्यक है।,జీవనోపాధి కోసం అందులో కనీసం 18% నీరు ఉండటం చాలా ముఖ్యం.,,,
+जब यह अपेक्षाकृत तरल होता है तो इसे सोल (Sol) अवस्था कहते है और जब यह गाढा जैली के समान होता है तो इसे जेल (Sol) अवस्था कहते है।,"ఇది సాపేక్షంగా ద్రవంగా ఉన్నప్పుడు, దీనిని సోల్ (సోల్) స్టేట్ అని పిలుస్తారు మరియు మందపాటి జెల్లీతో సమానంగా ఉన్నప్పుడు జెల్ (సోల్) స్టేట్ అంటారు.",,,
+अत: यह जल की मात्रा के अनुसार सोल-जेल (Sol-Gel) अवस्था में परिवर्तनशील होता है।,"అందువల్ల, ఇది నీటి మొత్తానికి అనుగుణంగా సోల్-జెల్ (సోల్-జెల్)స్థితిలో మారుతుంది.",,,
+राइबोसोम (Ribosome)।,రైబోజోమ్ (రైబోజోమ్).,,,
+"यह माइटोकॉन्ड्रिया से छोटे, अतिसूक्ष्म, अंत: प्रद्॒व्यी (Endoptasmic reticulum) की नलिकाओं के बाहरी सतह पर चिपके हुए पाये जाते है अथवा यह कोशिका द्रव्य में मुक्त (Free) के रूप से बिखरे पडे होते है।",ఇది మైటోకాండ్రియా కన్నా చిన్న ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం (ఇండోపాతస్మిక్ రెటికళుమ్) గొట్టాల బయటి ఉపరితలానికి అంటుకుని ఉన్నట్లు కనుగొనబడింది లేదాసైటోప్లాజంలో స్వేచ్ఛగా (ఫ్రీ) చెల్లాచెదురుగా ఉంది.,,,
+चह माइटोकॉन्ड्रिया में भी मिलते है।,మైటోకాండ్రియాలో కూడా చాహ్ కనిపిస్తుంది.,,,
+राइबोसोम मुख्यतः राइबोन्यूक्लियोप्रोटीन (Ribonucleioprotein) के बने होते है।,రైబోజోములు ప్రధానంగా రైబోన్యూక్లియోప్రోటీన్ (రిబోన్యూక్లియోప్రొటీన్) తో తయారు చేయబడతాయి,,,
+इसमें प्रोटीन और राइबोन्यूक्लिक अम्ल (Ribonucleic acid) की मात्रा लगभग मात्रा बराबर होती है।,ఇది ప్రోటీన్ మరియు రిబోన్యూక్లియిక్ ఆమ్లం (రిబోనుక్కులేయిక్ ఆసిడ్ )యొక్క సమాన మొత్తాలను కలిగి ఉంటుంది.,,,
+शरीर में पोषक तत्वों की कमी होने पर इनकी संख्या भी कम हो जाती है।,"శరీరంలో పోషకాల లోపం ఉన్నప్పుడు, వాటి సంఖ్య కూడా తగ్గుతుంది.",,,
+राइबोसोम में 50-55 प्रकार के प्रोटीन अणु होते है।,రైబోజోమ్‌లలో 50–55 రకాల ప్రోటీన్ అణువులు ఉంటాయి.,,,
+इसे कोशिका प्रोटीन कारखाना (Protein industry) भी कहते हे।,దీనిని ప్రోటీన్ పరిశ్రమ (ప్రోటీన్ ఇండస్ట్రీ) అని కూడా అంటారు.,,,
+क्योंकि राइबोसोम ही मुख्यतः प्रोटीन के निर्माण के लिए विशिष्ट भूमिका अदा करते है।,ఎందుకంటే ప్రోటీన్ల ఏర్పాటుకు రైబోజోములు ప్రధానంగా ఒక నిర్దిష్ట పాత్ర పోషిస్తాయి.,,,
+लाइसोसोम (Lysosome)।,లైసోసోమ్ (లైసోజోమ్),,,
+यह कोशिका में छोटी छोटी पुटिकाओं के रूप में पाये जाते है।,ఇది కణంలోని చిన్న వెసికిల్స్ రూపంలో కనుగొనబడుతుంది.,,,
+इसका औसत व्यास 0.05 मिली. माइक्रान होता है।,దీని సగటు వ్యాసం 0.05 మి.లీ. ఒక మైక్రాన్ ఉంది.,,,
+इसमें लगभग 36 प्रकार के जल - अपघटनीय एन्जाइम (Hydrolytic enzyme) पाये जाते है।,దీనిలో 36 రకాల నీరు కుళ్లిన ఎంజైములు (హైడ్రొలైటిక్ ఎంజయ్మ్) కనిపిస్తాయి,,,
+"ये सभी एन्जाइम शर्कराओं, लिपिडों, फास्फोलिपिडों न्यूक्लीक अम्ल व प्रोटीन का अपघटन कर उन्हें छोटे अणुओं में खंडित कर देते है।","ఈ ఎంజైమ్‌లన్నీ చక్కెరలు, లిపిడ్లు, ఫాస్ఫోలిపిడ్‌లు, న్యూక్లియిక్ ఆమ్లాలు మరియు ప్రోటీన్‌లను కుళ్ళి చిన్న అణువులుగా విడదీస్తాయి.",,,
+इन्हीं के द्वार कोशिका की विभिन्‍न संरचनाओं का पाचन और अपघटन होता है।,వీటి ద్వారానే వివిధ కణ నిర్మాణాల జీర్ణక్రియ మరియు కుళ్ళిపోతాయి.,,,
+अतः: लाइसोसोम को आत्मघाती थैली (suicidal bag) भी कहते है।,అందువల్ల: లైసోజోమ్‌లను ఆత్మహత్య సంచులు (సిఐసిడిల్ బాగ్) అని కూడా అంటారు.,,,
+जब कभी किसी संरचना अथवा कण को अपघटन या पाचन करना होता है।,ఒక నిర్మాణం లేదా కణాన్ని కుళ్ళిపోయేటప్పుడు లేదా జీర్ణించుకోవలసినప్పుడు.,,,
+तो वह लाइसोसोम के सम्पर्क में आता है जिससे लाइसोसोम की झिल्ली टूट जाती है तथा ये जल अपघटनीय एन्जाइम बाहर आते है तथा उन्हें निगल जाते है।,"కనుక ఇది లైసోజోమ్‌తో సంబంధంలోకి వస్తుంది, ఇది లైసోజోమ్ పొరను విచ్ఛిన్నం చేస్తుంది మరియు ఈ నీటి-క్షీణించిన ఎంజైమ్‌లు బయటకు వచ్చి వాటిని మింగేస్తాయి.",,,
+अपघटन के दौरान लाइसोसोम का स्वंय का भी विनाश हो जाता है।,కుళ్ళినప్పుడు లైసోజోమ్ కూడా నాశనం అవుతుంది.,,,
+कभी-कभी तो यह पूरे कोशिका का ही अपघटन कर जाता है।,కొన్నిసార్లు ఇది మొత్తం కణాన్ని కుళ్ళిపోతుంది.,,,
+गॉल्जीकाय (Golgi body) यह धागे की तरह जाल सी रचनाओं का समूह है।,గోల్గోటికా (గోలిగి బాడీ) ఇది థ్రెడ్ లాంటి కూర్పుల సమూహం.,,,
+इसे लाइपोकॉन्ड्रिया भी कहते है।,దీనిని లిపోకాండ్రియా అని కూడా అంటారు.,,,
+ये स्त्रावी कोशिका (Secretary cells) में काफी विकसित होते है।,ఎక్సోక్రైన్ కణాలలో(సెక్రటరీ సెల్స్) ఇవి బాగా అభివృద్ధి చెందుతాయి.,,,
+इसका मुख्य कार्य स्त्रवण (Secretions) माना गया है।,దీని ప్రధాన విధి స్రావాలుగా (సెక్రెషన్స్) పరిగణించబడుతుంది.,,,
+"साथ ही साथ यह बहुशर्कराओं (Poly saccharides), श्लेष्मा (muceous) व पेक्टिन (Pectin) संश्लेषण में सहायक है।","అదే సమయంలో పాలీ సాకరైడ్స్(పాలీ సాకరైడ్స్), శ్లేష్మం(మ్యూసియస్) మరియు పెక్టిన్ (పెక్టిన్) సంశ్లేషణలో సహాయపడుతుంది.",,,
+इसके अलावा यह शुक्राणुओं (Sperms) के एक्रोसोम (Acrosome) के निर्माण में भी महत्वपूर्ण भूमिका अदा करती है।,"ఇది కాకుండా, స్పెర్మ్ (స్పెర్మ్స్) అక్రోసోమ్ (అక్రోసోమ్) ఏర్పడటానికి కూడా ఇది ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.",,,
+सेन्ट्रोसोम (Centrosome)।,సెంట్రోసోమ్ (సెంట్రోసోమ్),,,
+यह नाभिक (Nucleus) के एक ओर पाया जाता है जिसे केन्द्र बिन्दु भी कहते है।,"ఇది కేంద్రకం (న్యూక్లియస్)యొక్క ఒక వైపున కనుగొనబడుతుంది, దీనిని కేంద్ర బిందువు అని కూడా పిలుస్తారు.",,,
+यह कोशिका का विभाजन केन्द्र (Division centre) है क्योंकि यह कोशिका विभाजन क्रिया को प्रारम्भ एवं नियमित करता है।,ఇది సెల్ యొక్క విభజన కేంద్రం (డివిజన్ సెంటర్) ఎందుకంటే ఇది కణ విభజనను ప్రారంభిస్తుంది మరియు నియంత్రిస్తుంది.,,,
+इसके अंदर एक जोडी सूक्ष्म बेलनाकार रचना पायी जाती है।,దాని లోపల మెత్తగా స్థూపాకార నిర్మాణం కనిపిస్తుంది.,,,
+जिसे सेन्ट्रीओल (Centriole) कहते है।,దీనిని సెంట్రియోల్ (సెంట్రియోల్)అంటారు.,,,
+ये सेन्ट्रीओल ही मिलकर सेन्ट्रोसोम (Cetnrosome) कहलाता है।,ఈ సెంట్రియోల్స్‌ను కలిసి సెట్‌న్రోసోమ్ (సెట్‌న్రోసోమ్) అంటారు.,,,
+कोशिका विभाजन के द्वारा ये ही सेंट्रोसोम केन्द्र भाग से विभाजित होकर दो पुत्री तारक कार्यों (Daughter centroide) में विभाजित होकर विभाजन तर्कु (Spindle) के ध्रुवों का निर्धारण करती है।,"కణ విభజన ద్వారా ఇది సెంట్రోజోమ్ కేంద్ర భాగంచే విభజించబడి, రెండు కుమార్తె ఆస్టరిస్క్ విధులు (డాటర్ సెంట్రోయ్డ్ ) గా విభజింపబడి స్పిండిల్ (స్పిన్డ్ల్) యొక్క ధృవాలను నిర్ణయిస్తుంది.",,,
+रिक्तिका (Vacuole),వాక్యూల్ (వాక్యూల్),,,
+कोशिका द्रव्य में सूक्ष्म या बडी बुलबले सदृश कई संरनचाएं होती है जिसे रिक्तिकाएं (Vacuole) कहते है।,సైటోప్లాజంలో వాక్యూల్ పిలువబడే సూక్ష్మ లేదా పెద్ద బల్బుల్స్ వంటి అనేక (వాక్యూల్)నిర్మాణాలు ఉన్నాయి.,,,
+विभाजनशील कोशिकाओं व नवकोशिकाओं मे यह अत्यंत सूक्ष्म व संख्या में अधिक होती है तथा सम्पूर्ण कोशिका द्रव्य में बिखरी रहती है।,కణాలు మరియు నియోప్లాజాలను విభజించడంలో ఇది చాలా మంచిది మరియు పెద్దది మరియు సైటోప్లాజం అంతటా చెల్లాచెదురుగా ఉంటుంది.,,,
+यह पौधों में टोनोप्लास्ट (Tonoplast) झिल्ली द्वारा परिबद्ध रहती है तथा इसमें जल सदृश तरल द्रव जिसे कोशिका रस (Cell sap) कहते है।,"ఇది మొక్కలలో టోనోప్లాస్ట్ (టోనోప్లాస్ట్) పొరతో కట్టుబడి ఉంటుంది మరియు ఇది ద్రవ వంటి నీటిని కలిగి ఉంటుంది, దీనిని సెల్ సాప్ (సెల్ సాప్) అంటారు.",,,
+भरा रहता है।,నిండి ఉంది,,,
+कोशिका रस में खनिज लवण कार्बोहाइड्रेट कार्बनिक अम्ल व विभिन्‍न वर्णक के अलावा प्रोटीन भी होते है।,"కణ రసాలలో ఖనిజ లవణాలు కార్బోహైడ్రేట్లు, సేంద్రీయ ఆమ్లాలు మరియు వివిధ వర్ణద్రవ్యం అలాగే ప్రోటీన్లు.",,,
+अन्त: प्रद्वव्यी जालिका (Endoplasmic ) यह अन्त: सम्बद्ध झिल्लियों का एक जाल है जो वेसीकल्स (Vesicles) व नलिकाओं के रूप में कोशिका द्रव्य में विस्तारित रहता है।,"ఎండోప్లాస్మిక్ (ఎండోప్లాస్మిక్) రెటిక్యులం ఇది ఇంటర్కనెక్టడ్ పొరల యొక్క నెట్‌వర్క్, ఇది సైటోప్లాజంలోకి వెసికిల్స్ (వెసికిల్స్) మరియు ట్యూబుల్స్ రూపంలో విస్తరించి ఉంటుంది.",,,
+इसे यूनिट अर्गेस्टोप्लाज्म (Unit Urgestoplasm) भी कहते है।,దీనిని యూనిట్ అర్జెస్టోప్లాజమ్ (యూనిట్ అర్జెస్టోప్లాజమ్) అని కూడా అంటారు.,,,
+"यह सभी कोशिकाओं में पाया जाता है परन्तु बैक्टीरिया (Bacteria), वाइरस तथा स्तनधारियों के लाल रक्ताणु (एरिथ्रोसाइटस) में नहीं पाया जाता है।","ఇది అన్ని కణాలలో కనబడుతుంది కాని క్షీరదాల బ్యాక్టీరియా( బ్యాక్టీరియా), వైరస్లు మరియు ఎర్ర రక్త కణాలు (ఎరిథ్రోసైట్లు) లో కనుగొనబడదు.",,,
+यह अधिकांशत: उन कोशिकाओं में पाया जाता है जिनमें प्रोटीन संश्लेषण की क्रिया अपेक्षाकृत अधिक होती है इसके अलावा यह गॉब्लेट कोशिकाओं (Goblet cells) ग्रंथिल कोशिकाओं (Glandular cells) में भी अत्यधिक संगठित होता है।,"ఇది ఎక్కువగా కణాలలో కనుగొనబడుతుంది, దీనిలో ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ సాపేక్షంగా మరింత చురుకుగా ఉంటుంది, అదనంగా ఇది గోబ్లెట్ కణాలు (గాబ్లిట్ సెల్స్), గ్రంధి కణాలలో (గ్లాండులర్ సెల్స్) కూడా అధికంగా నిర్వహించబడుతుంది.",,,
+क्रियाशीलता के आधार पर अन्त:प्रद्रव्यी जालिका को दो रूपों में बांटा गया है ये क्रमश: रूक्षपृष्ठ रेटीकुलम या कणिकीय रेटीकुलम तथा चिकने पृष्ठ वाला रेटीकुलम या अकणिकीय रेटीकुलम होते है।,"ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం రియాక్టివిటీ ఆధారంగా రెండు రూపాలుగా విభజించబడింది, ఇవి రూటిల్ రెటిక్యులం లేదా గ్రాన్యులర్ రెటిక్యులం మరియు స్మూత్ రెటిక్యులం లేదా నాన్-రెటిక్యులం రెటిక్యులం.",,,
+(1) रूक्षपृष्ठ वाला रेटीकुलम या कणिकीय रेटीकुलम (Rough surface reticulum or granular reticulum),(1) రెక్టిక్ రెటిక్యులం లేదా యాన్యులర్ రెటిక్యులం (రఫ్ సర్ఫాన్ రెటికళుమ్ ఓర గ్రానులర్ రెటికళుమ్),,,
+इसमें इलेक्ट्रोनमाइक्रोस्कोपिक कणिकाएं (Electromicroscopic Granules) पायी जाती है।,ఇందులో ఎలెక్ట్రోమైక్రోస్కోపిక్ కణికలు (ఎలెక్ట్రోమైక్రోస్కోపిక్ గ్రాన్యూల్స్) కనిపిస్తాయి. ,,,
+ये कणिकाएं ही राइबोसोम (Ribosomes) कहलाती है तथा यूनिट मेम्बे्‌रन्स (Unit membranes) से जुडी रहती है।,ఈ శవాలను రైబోజోములు (రైబోసోమ్స్) అంటారు మరియు ఇవి యూనిట్ పొరలతో (యూనిట్ మెంబ్రేన్స్) సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.,,,
+रूक्ष पृष्ठ वाला रेटीकुलम अधिकांशत: उन कोशिकाओं में पाया जाता है।,మందపాటి-రెటిక్యులం ఎక్కువగా ఆ కణాలలో కనిపిస్తుంది.,,,
+जिनमें प्रोटीन संश्लेषण की क्रिया सबसे अधिक होती है।,దీనిలో ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ ప్రక్రియ అత్యధికం.,,,
+(2) चिकने पृष्ठ वाला या अकणिकीय रेटीकुलम (Smooth surface reticulum or agranular reticulum)।,(2) సున్నితమైన-గమనం లేదా రెటిక్యులం కానిది) (స్మూత్ సర్ఫాన్ రెటికళుమ్ ఓర అగ్రకులార్ రెటికళుమ్),,,
+यह विभिन्न रूपों में पाया जाता है अत: इसे परिपक्व ल्यूकोसाइटस रेटिना की वसा कोशिकाओं अंतराल कोशिकाओं में आसानी से देखा जा सकता है।,"ఇది వివిధ రూపాల్లో కనిపిస్తుంది, కాబట్టి ఇది పరిపక్వ ల్యూకోసైట్స్ రెటీనా యొక్క కొవ్వు కణాలలో సులభంగా చూడవచ్చు.",,,
+इसमें कणिकाओं का पूर्णतया अभाव रहता है।,దానిలో కణికలు పూర్తిగా లేవు.,,,
+इसकी विभिन्‍न रूपों की उपस्थिति के कारण ही इसे माइलॉयड काय (Myeloid bodies) तथा वलयाकार रेटीकुलम (Annulated reticulum) भी कहते है।,"దాని వివిధ రూపాల ఉనికి కారణంగా, దీనిని మైలోయిడ్ బాడీస్ (ఎంఏలోది బాడీస్) మరియు యాన్యులేటెడ్ రెటిక్యులం (అన్నులటెడ్ రెటికళుమ్) అని కూడా పిలుస్తారు.",,,
+क्योंकि अपरिपक्व ऊसाइटस में यह वलयाकार दिखाई देता है।,ఎందుకంటే ఇది అపరిపక్వ ఓసైట్‌లో వార్షికంగా కనిపిస్తుంది.,,,
+जबकि आंख की रेटिना के वर्णक कोशिकाओं में संगठित वेसीकल्स एवं नलिकाओं के रूप में दिखाई देता है।,కంటి రెటీనా యొక్క వర్ణద్రవ్యం కణాలు వ్యవస్థీకృత వెసికిల్స్ మరియు గొట్టాలుగా కనిపిస్తాయి.,,,
+अन्त:प्रद्रव्यी जालिका यूनिट मेम्ब्रेन्स के दोहरे स्तरों से बनी होती है।,ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం యూనిట్ పొర యొక్క డబుల్ స్థాయిలతో రూపొందించబడింది.,,,
+यूनिट मेम्ब्रेन्स की रचना भी प्लाज्मा मेम्ब्रेन की भांति होती है तथा यह लाइपो प्रोटीन्स (Lipo proteins) की भी बनी होती है।,యూనిట్ పొర యొక్క కూర్పు ప్లాస్మా పొరతో సమానంగా ఉంటుంది మరియు ఇది లిపో ప్రోటీన్లతో (లైపో ప్రోటీన్స్) కూడా తయారవుతుంది.,,,
+प्रत्येक यूनिट मेम्ब्रेन लगभग 4-5 या मिली माइक्रान मोटी होती है तथा दूसरी यूनिट मेम्ब्रेन से लगभग 80-95 या मिली माइक्रान चौडे एक धानीयुक्त खाली स्थान पर अलग रहती है।,ప్రతి యూనిట్ పొర 4-5 మిల్లీలీటర్ల మందంగా ఉంటుంది మరియు ఇతర యూనిట్ పొర నుండి 80-95 లేదా మిల్లీలీటర్ల వెడల్పుతో కణిక ప్రదేశంలో వేరు చేయబడుతుంది.,,,
+इन रिक्त स्थानों में परिवर्ती अपारदर्शक पदार्थ भरा रहता है।,ఈ ఖాళీలు వేరియబుల్ అపారదర్శక పదార్థంతో నిండి ఉంటాయి.,,,
+अन्त:प्रद्रव्यी जालिका कई रूपों में पायी जाती है।,ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం అనేక రూపాల్లో కనిపిస్తుంది.,,,
+(9) नलिकायें (Tubules)।,(9)కాలువలు (ట్యూబుల్స్),,,
+अन्त: प्रद्॒व्यी जालिका एक अशाखित नलिका के रूप में पायी जाती है।,ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం ఒక తెలియని గొట్టంగా కనుగొనబడింది.,,,
+ये नलिकायें विभिन्‍न व्यास की होती है।,ఈ గొట్టాలు వేర్వేరు వ్యాసంతో ఉంటాయి.,,,
+"तथा उन कोशिकाओं में अपेक्षाकृत अधिक होती है जिनमे कोलेस्टेरोल, ग्लिसराइड्स तथा हारमोन्स का संश्क्षेषण अधिक होता है।","కొలెస్ట్రాల్, గ్లిజరైడ్లు మరియు హార్మోన్ల యొక్క అధిక సంశ్లేషణ కలిగిన కణాలలో సాపేక్షంగా ఎక్కువ ఉంటుంది",,,
+(b) सिस्टर्नी (Cisternae)।,(బి) సిస్టరీ (సిస్టర్నే),,,
+ये लम्बाकार चपटे तथा अशाखित वेसीकल्स है जो समानान्तर कतारों में सजे रहते है।,"ఇవి పొడుగుచేసిన, చదును చేయబడిన మరియు వెలికితీసిన వెసికిల్స్, ఇవి సమాంతర వరుసలలో అలంకరించబడతాయి.",,,
+इनकी मोटाई 40-50 या मिली माइक्रान होता है जिन्हें सिस्टर्नी (Cisternae) कहते है।,"వాటి మందం 40-50 లేదా మిల్లీ మైక్రాన్లు, వీటిని సిస్టెర్నే(సిస్టెర్నే) అంటారు.",,,
+"यह खासकर उन कोशिकाओं में पाया जाता है जिनमें प्रोटीन संश्लेषण की क्रिया सबसे अधिक होती है जैसे - अग्नाशय (Pancrease), मस्तिष्क कोशिकाएं (Brain cells), यकृत (liver) आदि।","ప్యాంక్రీస్(ప్యాంక్రీస్మెదడు కణాలు, కాలేయం వంటి ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ (ప్యాంక్రీస్) అత్యంత చురుకుగా (బ్రెయిన్ సెల్స్) ఉండే కణాలలో (లివర్) ఇది ప్రత్యేకంగా కనిపిస్తుంది.",,,
+(c) वेसीकल्स (Vesicles)।,(c) వెసికిల్స్ (వెసికిల్స్),,,
+"ये वृत्ताकार, गोलाकार अथवा अण्डाकार होते है जिनका आकार 25-500 या मिली माइक्रान होता है।","ఇవి వృత్తాకారంగా, గోళాకారంగా లేదా దీర్ఘవృత్తాకారంలో 25-500 లేదా మిల్లీ మైక్రాన్ల ల సైజులో ఉంటాయి.",,,
+ये भी अधिकांशत: प्रोटीन संश्क्षेषण करने वाली कोशिकाओं में पाये जाते है।,ఇవి ఎక్కువగా ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ కణాలలో కూడా కనిపిస్తాయి.),,,
+अत: प्रद्र॒ग्यी जालिका के कार्य (Functions of endoplasmic reticulum)।,"అందువల్ల, ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం యొక్క విధులు (ఫంక్షన్స్ అఫ్ ఎండోప్లాస్మిక్ రెటికళుమ్)",,,
+(i) प्रोटीन संश्लेषण।,(1) ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ.,,,
+(ii) अन्तरकोशीय अभिगमन (Intracellular transport) -।,(2) కణాంతర యాక్సెస్ (ఇంట్రాసెల్లులార్ ట్రాన్స్పోర్ట్),,,
+यह परिवहन तंत्र की भांति कार्य करता है।,ఇది రవాణా వ్యవస్థ వలె పనిచేస్తుంది.,,,
+इसके द्वारा कोशिका में विभिन्‍न पदार्थों का परिसंचरण तथा आदान प्रदान होता है।,"దీని ద్వారా, కణంలోని వివిధ పదార్ధాల ప్రసరణ మరియు మార్పిడి జరుగుతుంది.",,,
+(iii) यह कोशिका द्रव्यी मैट्रिक्स के साथ धानी प्रणाली (Vacular- system) के अनेक यांत्रिक कार्यों में सहायता करती है तथा यांत्रिक अवलम्बन (mechanical support)।,(iii) ఇది సైటోప్లాస్మిక్ మ్యాట్రిక్స్ మరియు యాంత్రిక మద్దతుతో వాక్యూలార్ సిస్టమ్ (వాక్యూలర్ - సిస్టం) యొక్క అనేక యాంత్రిక విధులకు (మెకానికల్ సపోర్ట్) సహాయపడుతుంది.,,,
+(iv) ग्लाइकोजन उपापचय (Glycogon metabolism) - यह ग्लाइकोजन के उपापचयी में मदद करता है।,(iv) గ్లైకోగాన్ జీవక్రియ (గల్లీకోగొం మెటబాలిజం) - ఇది గ్లైకోజెన్ యొక్క జీవక్రియకు సహాయపడుతుంది.,,,
+यह क्रिया यकृत में उपस्थित अकणिकीय एण्डोप्लाज्मिक रेटीकुलम के द्वारा होती है।,ఈ చర్య కాలేయంలో ఉన్న కణాంతర ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం చేత చేయబడుతుంది.9,,,
+(v) यह कोशिका की अन्य झिल्लीमय रचनाओं का निर्माण करता है।,(v) ఇది సెల్ యొక్క ఇతర పొర నిర్మాణాలను ఏర్పరుస్తుంది.,,,
+क्योंकि कोशिका की कई झिल्लीमय संरचनायें जैसे - केन्द्रक झिल्ली गॉल्जी काय इत्यादि ऐन्‍डोप्लाज्मिक रेटीकुलस से सम्बन्धित होते है।,ఎందుకంటే న్యూక్లియస్ మెమ్బ్రేన్ గొల్గి ఫంక్షన్ మొదలైన కణాల యొక్క అనేక పొర నిర్మాణాలు ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులస్‌కు సంబంధించినవి.,,,
+(vi) एन्जाइम क्रियायें तथा कोशिका उपापचय (Enzyme activities and cellular metabolism)।,(vi)  ఎంజైమ్ కార్యకలాపాలు మరియు కణ జీవక్రియ (ఎంజయ్మ్ ఆక్టివిటీస్ అండ్ సెల్యూలర్ మెటబాలిజం).,,,
+ऐन्डोप्लाज्मिक के झिल्लियों से कई प्रकार के एन्‍जाइम जुडे होते है जो फास्फोलिपिडस हारमोन्स कोलेस्टेरोल इत्यादि के उपापचय में सहायता प्रदान करते है।,"ఎండోప్లాస్మిక్ పొరలకు అనేక ఎంజైములు జతచేయబడతాయి, ఇవి ఫాస్ఫోలిపిడస్ హార్మోన్ల కొలెస్ట్రాల్ మొదలైన వాటి జీవక్రియకు సహాయపడతాయి.",,,
+"1.4 ऊतक एवं अंग संस्थान (Tissue and Organ system of Body) एक ही प्रकार के कोशिकाओं के समूह तथा परतों को, जिनकी संरचना तथा कार्य समान हों, ऊतक कहते है।",1.4 శరీర కణజాలం మరియు అవయవ వ్యవస్థ (టిష్యూ అండ్ ఆర్గాన్ సిస్టం అఫ్ బాడీ) ఒకే రకమైన కణాల సమూహాలు మరియు పొరలను ఒకే నిర్మాణం మరియు పనితీరును కణజాలం అంటారు.,,,
+ये कोशिकाऐ आपस में अन्तरकोशिकीय पदार्थ (Intercillular Substance) द्वारा जड़ी रहती है।,ఈ కణాలు ఇంటర్సిల్లర్ పదార్థం(ఇంటెర్సిల్లులార్ సుబ్స్టెన్సు) ద్వారా ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉంటాయి.,,,
+ये अन्तराकोशिकीय पदार्थ प्राय: कॉलेजन नामक प्रोटीन होती है जो अत्यन्त ही महीन तन्‍तुकों (Fibers) के रूप में होती है।,"ఈ ఎండోక్రైన్ పదార్థాలు సాధారణంగా కొల్లాజెన్ అని పిలువబడే ప్రోటీన్లు, ఇవి చాలా చక్కటి ఫైబర్స్ (ఫైబర్స్ ) రూపంలో ఉంటాయి.",,,
+ऊतक की कोशिकाओं के बीच एक तरल द्रव्य पाया जाता है जिसे ऊतक द्रव्य (Tissue Fluid) कहते है।,టిష్యూ ఫ్లూయిడ్ అనే కణజాల కణాలలో ఒక ద్రవం (టిష్యూ ఫ్లూయిడ్) కనిపిస్తుంది.,,,
+ऊतकां को उनके कार्यों के अनुसार चार मुख्य भागों में बांटा गया है -।,కణజాలం వాటి పనితీరు ప్రకారం నాలుగు ప్రధాన భాగాలుగా విభజించబడింది -.,,,
+(I) आच्छादक या उपकलीय ऊतक (Epithelial or skin tissue)।,(I) మాంటిల్ కణజాలం (ఎపితేలియాలీ ఓర స్కిన్ టిష్యూ).,,,
+(II) संयोजी ऊतक (Connective)।,(II) బంధన కణజాలము (కన్నెసితివే),,,
+(III) पेशीय ऊतक (Muscular Tissue)।,(3) కండరాల కణజాలం (ముస్క్యూలర్ టిష్యూ).,,,
+(IV) तंत्रिका ऊतक (Nervous tissue)।,(4) నాడీ కణజాలం (నెర్వస్ టిష్యూ),,,
+(I) आच्छादक ऊतक या उपकलीय ऊतक (Epithelial tissue or skin tissue) -।,(I) అక్లూసివ్ టిష్యూ లేదా ఎపిథీలియల్ టిష్యూ (ఎపితేలియాలీ టిష్యూ ఓర స్కిన్ టిష్యూ) - I,,,
+यह ऊतक शरीर तथा इसके विभिन्‍न अंगों की बाहरी एवं भीतरी सतह का निर्माण करता है।,ఈ కణజాలం శరీరం యొక్క బాహ్య మరియు లోపలి ఉపరితలాలు మరియు దాని వివిధ అవయవాలను ఏర్పరుస్తుంది.,,,
+इस तरह यह शरीर में एक आवरण या झिल्ली का काम करता है।,ఈ విధంగా ఇది శరీరంలో కవరింగ్ లేదా పొరగా పనిచేస్తుంది.,,,
+तथा रक्षात्मक 'त्वचा' (Protective Skin) बनाता है।,మరియు రక్షిత 'చర్మం' (ప్రొటెక్టీవ్ స్కిన్) ను ఏర్పరుస్తుంది.,,,
+"शरीर की  विभिनन ग्रंथियां और अन्य भीतरी अंग, जैसे - पाचक अंग (Digestive organs), स्वसन अंग (Respiratory organs), जननांग (Reproductive organs), रक्त वाहिनियों (Blood vessels), गहरों (cavities) इत्यादि की नलियों आच्छादक ऊतक बनी होती है।","జీర్ణ అవయవాలు(డైజెస్టివ్ ఆర్గాన్స్), శ్వాసకోశ అవయవాలు (రెస్పిరేటరీ ఆర్గాన్స్), పునరుత్పత్తి అవయవాలు (రేప్రొడ్యూక్టీవ్ ఆర్గాన్స్), రక్త నాళాలు (బ్లడ్ వెస్సెల్స్), కుహరాల గొట్టాలు (కావిటీస్) మొదలైన వివిధ గ్రంధులు మరియు శరీరంలోని ఇతర అంతర్గత అవయవాలు సంభవిస్తున్న కణజాలంతో తయారవుతాయి.",,,
+"इसका मुख्य कार्य पदार्थों का स्रवण करना तथा अंगों की रक्षा करना है क्योंकि इस प्रकार के ऊतक बाह्य झिल्ली का कार्य करते है इसलिए यह बाहरी वस्तुओ, बैक्टीरिया, वाइरस इत्यदि को शरीर में प्रवेश करने से रोकता है तथा चोट आदि से भीतरी अंगों की सुरक्षा करता है।","దీని ప్రధాన విధి ఏమిటంటే, ఈ కణజాలాలు బాహ్య పొరలుగా పనిచేస్తాయి, అందువలన ఇది బాహ్య వస్తువులు, బాక్టీరియా, వైరస్ లు మొదలైన వాటిని శరీరంలోకి ప్రవేశించకుండా మరియు గాయం నుంచి లోపలి అవయవాలను రక్షించడం మొదలైన వాటిని నిరోధిస్తుంది.",,,
+आच्छादक ऊतक की कोशिकाओं के बीच अन्तरकोशिकीय पदार्थ बहुत कम मात्रा में होता है तथा ये एक दूसरे से काफी सटी रहती है।,వరింగ్ కణజాలం యొక్క కణాల మధ్య కణాంతర పదార్థం చాలా తక్కువ మొత్తంలో ఉంది మరియు అవి ఒకదానికొకటి చాలా దగ్గరగా ఉంటాయి.,,,
+किन्हीं जगहों पर तो जरा भी अन्तरकोशिकीय पदार्थ नहीं होता है तथा वहां आच्छादक ऊतक एक दूसरे से परस्पर मिल जाते है जिसे दृढ बंधन (Tight Junctions) कहते है।,కొన్ని ప్రదేశాలలో కణాంతర పదార్థం ఏదీ లేదు మరియు టైట్ జంక్షన్లు (టైట్ జుంక్షన్స్) అని పిలువబడే కణజాల ఉంది.,,,
+आच्छादक ऊतक में रक्त वाहिनियों का अभाव होता है तथा इनका पोषण लसिका द्वारा होता है।,రహస్య కణజాలంలో రక్త నాళాలు లేవు మరియు శోషరస ద్వారా ఆహారం ఇవ్వబడుతుంది.,,,
+आच्छादक ऊतक को पर्तो की लसीका उपस्थिति के आधार पर दो भागों में बांटा गया है।,పొర యొక్క శోషరస రూపాన్ని బట్టి ఆక్లూసల్ కణజాలం రెండు భాగాలుగా విభజించబడింది.,,,
+1. सामान्य पदार्थ (Simple epithelium)।,1. సాధారణ పదార్థాలు  (సాధారణ ఎపిథీలియం),,,
+2. संयुक्त आच्छादक ऊतक अथवा स्तरित उपकला (Compound tissue or stiated epithlium)।,2.సంయుక్త ఎపిథీలియల్ కణజాలం లేదా లేయర్డ్ ఎపిథీలియం (కాంపౌండ్ టిష్యూ ఓర స్టైఅటెడ్ ఏపీఠ్లియం ).,,,
+1. सामान्य आच्छादक ऊतक (Simple Epithelium)।,1.సాధారణ క్షుద్ర కణజాలం (సింపుల్ ఎపితెలియం).,,,
+इसमें आच्छादक ऊतक की कोशिकाए एक ही पर्त में व्यवस्थित होती है।,"దీనిలో, కవరింగ్ కణజాలం యొక్క కణాలు ఒకే పొరలో అమర్చబడి ఉంటాయి.",,,
+सामान्य ऊतक निम्न प्रकार का होता है-।,సాధారణ కణజాలం క్రింది రకానికి చెందినది.,,,
+(क) शल्की उपकला (Squamous epithelium)।,(ఎ) పొలుసుల ఎపిథీలియం (సక్కుఅమోస్ ఎపితెలియం).,,,
+(ख) स्तंभकार उपकला (Columnar epithelium)।,(బి) స్తంభ ఎపిథీలియం (కాలంనార్ ఎపితెలియం).,,,
+(ग) घनाकार उपकला (Cuboidal Epithelium)।,(సి)క్యూబిక్ ఎపిథీలియం (కబోయిడల్ ఎపితెలియం),,,
+(घ) रोमिक या पक्षमाभिक उपकला (Ciliaed epithelium)।,(డి)ఫోలిక్యులర్ లేదా అడ్రినల్ ఎపిథీలియం (సిలిఎడ్ ఎపితెలియం).,,,
+(ड़) ग्रंथिल उपकला (Glandular epithelium)।,(ఇ) గ్రంధి ఎపిథీలియం (గ్లాండులర్ ఎపితెలియం),,,
+(च) संवेदी उपकला (Sensory epithelium)।,(ఎఫ్) ఇంద్రియ ఎపిథీలియం (సెన్సారీ ఎపితెలియం).,,,
+"(क) शल्की उपकला (Squamous Epithelium) - इसकी कोशिकाएं चौडी, चपटी तथा फर्श के अष्ट कोण जैसी होती है।","(ఎ) పొలుసుల ఎపిథీలియం (సక్కుఅమోస్ ఎపితెలియం) - దీని కణాలు విశాలమైనవి, చదునైనవి మరియు నేల యొక్క ఎనిమిది కోణాల వలె  ఉంటాయి.",,,
+इसलिए इसे पेवमेन्ट उपकला (Pavement epithelium) भी कहते है।,"కాబట్టి, దీనిని పేవ్మెంట్ ఎపిథీలియం (పేవ్మెంట్ ఎపితెలియం) అని కూడా అంటారు.",,,
+इसकी कोशिकाओं में अन्तरकोशिकाओं में अन्तरकोशिकीय स्थान जरासा भी नहीं करना (To protect) है।,దాని కణాలలోని ఎండోథెలియల్ కణాలలో కణాంతర స్థలాన్ని రక్షించడానికి (తో ప్రొటెక్ట్),,,
+"रक्त और लसीका वाहिनियों की भित्ति, फुफ्फुस का वायुकोष, चर्म तथा गाल के अंदर की झिल्ली इसी प्रकार के ऊतक के बने होते है।","రక్తం మరియు శోషరస నాళాల గోడలు, ప్లూరల్ ఎయిర్ సాక్, చర్మం మరియు చెంప లోపలి పొర ఈ రకమైన కణజాలంతో తయారు చేయబడతాయి.",,,
+(ख) स्तम्भाकार उपकला (Columar Epithelium) -।,(బి) స్తంభ ఎపిథీలియం (కాలుమర్ ఎపితెలియం).,,,
+इसकी कोशिकाएं स्तम्भ (Column) के आकार की होती है तथा आपस में एक-दूसरे से बिल्कुल सटी रहती है।,దీని కణాలు కాలమ్ (కాలమ్) ఆకారం లాగా ఉంటాయి మరియు పూర్తిగా ఒకదానికొకటి ప్రక్కనే ఉంటాయి.,,,
+इन कोशिकाओं की लम्बाई चौडाई से ज्यादा होती हैं।,ఈ కణాల పొడవు వెడల్పు కంటే ఎక్కువ.,,,
+"यह आंत (Intestine), आमाशय (Stomach) तथा पित्ताशय (Gall bladder) की भीतरी दीवार को बनाती है।","ఇది పేగు (ఇంటస్టిన్), కడుపు (స్టొమక్) మరియు పిత్తాశయం (గాల్ బ్లెడ్ర్)యొక్క లోపలి గోడను ఏర్పరుస్తుంది.",,,
+इसका मुख्य कार्य खवण (Secretion) या अवशोषण (Absorption) करना है।,దీని ప్రధాన విధి స్రావం(సెక్రెటిన్) లేదా శోషణ (అబ్సొర్ప్తిఒన్) చేయడం.,,,
+(ग) घनाकार उपकला (Cuboidal epithelium) - इसकी कोशिकाएं घन (Cube) के आकार की होती है ये मुख्यतः लार ग्रंथि (Salivary gland) अग्नाशय की नली (Pancreatic duct) तथा थायराइड ग्रंथि (Throid gland) को बनाता है।,"(సి)ఘన ఉపకళ(క్యూబాయిడల్ ఎపితెలియం) - దీని కణాలు ఘన()క్యూబ్) ఆకారంలో ఉంటాయి, ప్రధానంగా లాలాజల గ్రంధి(సలైవరి గ్లాండ్) , ప్యాంక్రియాటిక్ నాళం(ప్యాంక్రియాటిక్ గ్లాండ్ ) మరియు థైరాయిడ్ గ్రంధి(థైరాయిడ్ గ్రంధి) ను తయారు చేస్తుంది",,,
+वृक्क नलिकाओं (renal tubules) वृषण (Testis) व अण्डाशय (Ovary) की जनन एपीथिलियम भी घनाकार होती है।,"మూత్రపిండ గొట్టాలు (రెనాల్ ట్యూబుల్స్), వృషణాలు (టెస్టిస్) మరియు అండాశయాల (ఓవరీ) మూత్రపిండ ఎపిథీలియం కూడా దట్టంగా ఉంటుంది.",,,
+इसका मुख्य कार्य खवण (Secretion) उत्सर्जन (Excretion) तथा अवशोषण (absorption) करना है।,దీని ప్రధాన విధి స్రావం (సెక్రెటిన్) (ఈస్క్రతిన్) మరియు శోషణ (అబ్సొర్ప్తిఒన్) చేయడం.,,,
+(घ) रोमिक या पक्षमाभिक उपकला (Ciliated epithelium) - इस प्रकार के ऊतक की कोशिकाएं घनाकार (Cuboidal) या स्तम्भाकार (Columnar) होती है।,(డి) సిలియేటెడ్ ఎపిథీలియం (సిలియేటెడ్ ఎపితెలియం) - ఈ రకమైన కణజాల కణాలు క్యూబాయిడల్ లేదా స్తంభాలు (కాలంనార్).,,,
+और इनके प्रत्येक कोशिका के स्वतंत्र सिरे पर अनेक महीन धागे के समान रोम लगे होते है।,"మరియు ఈ ప్రతి కణాల ఉచిత చివరలో, చాలా చక్కని థ్రెడ్ లాంటి ఫోలికల్స్ జతచేయబడతాయి.",,,
+जिसे रोमिका (cilia) कहते है।,దీనిని రోమికా (సిలియా) అంటారు.,,,
+इसका मुख्य कार्य अवांछित पदार्थ को अंदर जाने से रोकना है।,అవాంఛిత పదార్థాలు ప్రవేశించకుండా నిరోధించడం దీని ప్రధాన పని.,,,
+"श्वासनली (Trachea),, अण्डवाहिनी (Oviduct), मूत्रवाहिनी (Ureter) तथा मुख गुहिका (buccal cavity) का भीतरी भाग इन्हीं ऊतकों से बना होता है।","శ్వాసనాళం(ట్రాకియా),, అండవాహిక(ఓవీడక్ట్ ),యురేటర్ (యురేటర్) మరియు బుక్కల్ కుహరం(బుక్కల్ క్యావిటీ ) యొక్క లోపలి భాగం ఈ కణజాలాలతో తయారవుతాయి.",,,
+(ड़) ग्रंथिल उपकला (Glandular epithelium) - इनकी कोशिकाएं भी प्राय: स्तम्भाकार (Columnar) या घनाकार (Cubical) होती है।,(e) గ్రంధి ఉపలియం(గ్లాండులర్ ఎపితెలియం) - వాటి కణాలు కూడా సాధారణంగా స్తంభం(కాలమ్నార్) లేదా ఘనాకారంగా(క్యూబికల్) గా ఉంటాయి.,,,
+इनसे एक प्रकार का स्त्राव निकलता है जो शरीर के विशिष्ट आंगों मे पहुंचता हैं लार ग्रेथियां (Salivary Glands) तथा पाचन प्रणाली की कुछ ग्रथियां (Glands of digestive system) इसी प्रकार की कोशिकाओं से बनी होती है।,ఇవి శరీరంలోని నిర్దిష్ట అవయవాలకు చేరే ఒక రకమైన స్రావాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తాయి.లాలాజల గ్రంధులు (సలివారై గ్లంద్స్) మరియు జీర్ణవ్యవస్థ యొక్క కొన్ని గ్రంథులు (గ్లంద్స్ అఫ్ డైజెస్టివ్ సిస్టం) ఇలాంటి కణాలతో తయారవుతాయి,,,
+( अ ) साधारण ग्रंथिल उपकला।,(ఎ) సింపుల్ గ్రంధి ఎపిథీలియం.,,,
+( ब ) थैलीनुमा ग्रंथिल उपकला।,(బి) థాలినస్ గ్రంధి ఎపిథీలియం.,,,
+( स ) संयुक्त ग्रंधिल उपकला।,(సి) సంయుక్త గ్రంధి ఎపిథీలియం.,,,
+चित्र : विभिन्‍न प्रकार के ग्रंथिल उपकला।,అంజీర్: వివిధ రకాల గ్రంధి ఎపిథీలియం.,,,
+(च) संवेदी उपकला (Sensory epithelium)।,(ఎఫ్) ఇంద్రియ ఎపిథీలియం (సెన్సారీ ఎపితెలియం).,,,
+इस प्रकार की ऊतक की कोशिकाओं के एक स्वतंत्र सिरे पर महीन रोम जैसी रचना होती है जो संवेदनाओं को ग्रहण करता है तथा इनका दूसरा सिरा तंत्रिका तंतुओं (Nerve fibrils) द्वारा जुडा होती है।,"ఈ రకమైన కణజాల కణాల స్వతంత్ర చివరల్లో, ఒక సన్నని ఫాలికల్ ను కలిగి ఉంటుంది, ఇది సంవేదనలను సంగ్రహించవచ్చు మరియు మరో చివరన నాడీ తంతువుల(నెర్వ్  ఫైబ్రిల్స్ )ను జతచేస్తుంది.",,,
+"नाक की म्यूक्स कला (mucous membrane of nose), कान का भीतरी भाग जिसे आरगन ऑफ कोरटाई कहते है (Organ or corti), आंख की रेटिना (Retina of Eye) तथा जीभ की स्वाद कलिकाएं (Taste buds) आदि इसी प्रकार के ऊतक के बने होते है।","ముక్కు యొక్క శ్లేష్మం (మ్యూకస్ మెంబ్రేన్ అఫ్ నోస్), చెవి లోపలి భాగం, కార్టాయ్ (ఆర్గాన్ ఓర కార్తీ) యొక్క అవయవం అని పిలుస్తారు, కంటి రెటీనా (రెటీనా అఫ్  ఎయె) మరియు నాలుక యొక్క రుచి (టేస్ట్ బడ్స్) మొగ్గలు మొదలైనవి ఈ రకమైన కణజాలంతో తయారవుతాయి.",,,
+(2) संयुक्त उपकला (Compound Epithelium) - इसमें कोशिकाओं के एक से अधिक पर्त पाये जाते है यह उपकला निम्न प्रकार की होती है -।,(2) సంయుక్త ఉపలియం(కాంపౌండ్ ఎపితెలియం) - దీనిలో ఒకటి కంటే ఎక్కువ కణాల పొర ఉంటుంది: ఈ ఉపశమము క్రింది రకానికి చెందినది.,,,
+(क) स्तरित उपकला (Stratified Epithelium)।,(ఎ)లేయర్డ్ ఎపిథీలియం) (స్ట్రాటిఫీడ్ ఎపితెలియం),,,
+(ख) कूटस्तरीय उपकला (Pseudostratified epithelium)।,(బి) సిస్టిక్ ఎపిథీలియం (పీసుదోస్ట్రాటిఫీడ్ ఎపితెలియం),,,
+(ग) अन्तर्वर्ती उपकला (Transitional Epithelium)।,(సి) సబ్కటానియస్ ఎపిథీలియం (ట్రాన్సిషనల్ ఎపితెలియం),,,
+(क) स्तरित उपकला (Stratified epithelium) - इस प्रकार के उपकला में कई पर्ते होती है।,(ఎ)లేయర్డ్ ఎపిథీలియం (స్ట్రాటిఫీడ్ ఎపితెలియం) - ఈ రకమైన ఎపిథీలియంలో చాలా పొరలు ఉన్నాయి.,,,
+सबसे निचला स्तर विभाजित होकर उपरी नये स्तरों का निर्माण करता है जो बाहर की ओर खिसकते रहते हैं।,"అత్యల్ప స్థాయి విభజించబడింది మరియు ఎగువ స్థాయిలు సృష్టించబడతాయి, ఇవి బయటికి జారిపోతాయి.",,,
+बाहरी स्तर या परत का घर्षण के कारण विनाश होता रहता है।,ఘర్షణ కారణంగా బయటి పొర లేదా పొర నాశనం అవుతుంది.,,,
+"मुख गुहिका (Buccal cavity), योनि (Vagina), नासा गुहा (Nasal cavity), तथा त्वचा की बाह्य त्वचा (Epidermis) इसी प्रकार के ऊतकों बना होता है।","బుక్కల్ కుహరం (బుక్కల్ క్యావిటీ), యోని (వాగినా), నాసికా కుహరం (నసల్ క్యావిటీ) మరియు చర్మం యొక్క బాహ్యచర్మం (ఎపిడెర్మిస్) ఇలాంటి కణజాలాలతో తయారవుతాయి.",,,
+(ख) कूटस्तरीय उपकला (Pseudostratified epithelium) - इनकी कोशिकाएं रूप से व्यवस्थित होती है जिसके कारण इनमें एक से अधिक पर्तों का आभास होता है।,"(బి) సూడోస్ట్రాటిఫైడ్ ఎపిథీలియం (పీసుదోస్ట్రాటిఫీడ్ ఎపితెలియం) - వాటి కణాలు సేంద్రీయంగా అమర్చబడి ఉంటాయి, అందువల్ల వాటిలో ఒకటి కంటే ఎక్కువ పొరలు కనిపిస్తాయి.",,,
+इनकी कोशिकाओं मे रोम पाये जाते है।,ఫోలికల్స్ వాటి కణాలలో కనిపిస్తాయి.,,,
+श्वासनली (Larynx) तथा प्राण कोष (Olfactory lobe) में इसी प्रकार के ऊतक पाये जाते है।,శ్వాసనాళం (లారీన్స్) మరియు ఘ్రాణ లోబ్ లో (ఓలీఫాక్టరీ లోబ్) ఇలాంటి కణజాలాలు కనిపిస్తాయి.,,,
+(ग) अन्तर्वर्ती उपकला (Transitional epithelium) - ये तीन या चार पर्तों में पायी जाती है।,(సి) పరివర్తన ఎపిథీలియం (ట్రాన్సిషనల్ ఎపితెలియం) - ఇది మూడు లేదా నాలుగు పొరలలో కనిపిస్తుంది.,,,
+ये पतली और लचीली होती है।,ఇది సన్నని మరియు సరళమైనది.,,,
+इसकी उपरी सतह बडी और चपटी होती है।,దీని పై ఉపరితలం పెద్దది మరియు చదునైనది.,,,
+"मूत्राशय (Urinary bladder), मूत्र मार्ग (Urethra), वृक्क का पेलविश (Pelvis of kidney) इत्यादि इसी प्रकार के ऊतक के बने होते है।","మూత్రాశయం (యూరినరీ బ్లెడ్ర్), మూత్రాశయం (ఉరిత్రా), మూత్రపిండాల (పెల్విస్ అఫ్ కిడ్నీ) కటి కటి మొదలైనవి ఈ రకమైన కణజాలంతో తయారవుతాయి.",,,
+आच्छादक ऊतक।,అక్లూసివ్ టిష్యూ.,,,
+(Epithelial Tissue)।,(ఎపితేలియాలీ టిష్యూ).,,,
+(II) संयोजी या संयोजक ऊतक (Connective tissue) - इस प्रकार के ऊतक शरीर के एक अंग को दूसरे अंग से जोडते है इसलिए इन्हें 'संयाजी ऊतक' (Connnetive tissue) कहते है।,"(II) కనెక్టివ్ టిష్యూ (కన్నెసితివే టిష్యూ) - ఈ రకమైన కణజాలం శరీరంలోని ఒక భాగాన్ని మరొకదానికి కలుపుతుంది, అందుకే దీనిని 'కన్నేటివ్ టిష్యూ' (కన్నెతివే టిష్యూ) అంటారు.",,,
+ऊतक शरीर में सबसे अधिक मात्रा में पाये जाते है तथा हर प्रकार के अंगों तथा अंगों के बीच में उपस्थित रहते है।,కణజాలం శరీరంలో గరిష్ట పరిమాణంలో కనిపిస్తాయి మరియు అన్ని రకాల అవయవాలు మరియు అవయవాలలో ఉంటాయి.,,,
+इस ऊतक में अन्तराकोशिकीय पदार्थ (Intercelluler substances) की बहुत अधिक मात्रा होती है।,ఈ కణజాలంలో ఇంటర్‌సెల్యులర్ పదార్థాలు (ఇంట్రసెల్లులార్ సుబ్స్టెన్సుస్) అధికంగా ఉంటాయి.,,,
+जिसे आधारभूत पदार्थ (Ground substance) या मैट्रिक्स (Matrix) कहते है।,దీనిని గ్రౌండ్ పదార్థం (గ్రౌండ్ సుబ్స్టెన్సు) లేదా మ్యాట్రిక్స్ (మెట్రిక్) అంటారు.,,,
+मैट्रिक्स की संरचना के आधार पर संयोजी ऊतक को चार भागों में बांटागया है -।,అనుసంధాన కణజాలం మాతృక యొక్క నిర్మాణం ఆధారంగా నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది -.,,,
+(क) सामान्य संयोजी ऊतक (Simple Connective tissue)।,(ఎ) సాధారణ బంధన కణజాలం (సింపుల్ కన్నెసితివే టిష్యూ).,,,
+(ख) तन्तुमय संयोजी ऊतक (Fibrous connective tissue)।,(బి) ఫైబరస్ కనెక్టివ్ టిష్యూ (ఫైబ్రోస్ కన్నెసితివే టిష్యూ).,,,
+(ग) अस्थि या कंकाल ऊतक (Skeltal Tissue)।,(సి) ఎముక లేదా అస్థిపంజర కణజాలం (స్కెలిటల్ టిష్యూ).,,,
+(घ) तरल संयोजी ऊतक (Fluid Connective Tissue)।,(డి)ద్రవ బంధన కణజాలం (ఫ్లూయిడ్ కన్నెసితివే టిష్యూ).,,,
+(क) सामान्य संयोजी ऊतक (Simple connective Tissue) - इस प्रकार के ऊतक में मैट्रिक्स की मात्रा अधिक होती है।,(ఎ) సాధారణ అనుసంధాన కణజాలం (సింపుల్ కన్నెసితివే టిష్యూ) - ఈ రకమైన కణజాలం అధిక మొత్తంలో మాతృకను కలిగి ఉంటుంది.,,,
+यह तरल अथवा अर्द्ध तरल रूप में पाया जाता है।,ఇది ద్రవ లేదా సెమీ లిక్విడ్ రూపంలో కనిపిస్తుంది.,,,
+यह निम्न प्रकार का होता है-।,ఇది క్రింది రకానికి చెందినది.,,,
+(i) अन्तरालीय संयोजी ऊतक (Areolar Connective Tissue)।,(i)ఇంటర్స్టీషియల్ కనెక్టివ్ టిష్యూ (అరియలర్ కన్నెసితివే టిష్యూ).,,,
+(ii) वसामय या वसीय ऊतक (Adipose Tissue)।,(ii)సేబాషియస్ లేదా కొవ్వు కణజాలం (అడిపోస్ టిష్యూ).,,,
+(iii) वर्णकी ऊतक (Pigmented Tissue)।,(iii) వర్ణద్రవ్యం కణజాలం (పిగ్మెంటేడ్ టిష్యూ),,,
+(iv) जालमय ऊतक (Reticular tissue)।,(iv) సకశేరుక కణజాలం (రెటిక్యూలర్ టిష్యూ).,,,
+(i) अन्तरालीय संयोजी ऊतक (Areolar Connective Tissue) - इस प्रकार संयोजी ऊतक शरीर का सबसे विस्तृत भाग बनाता है।,"(i) అరియోలార్ కనెక్టివ్ టిష్యూ (అరియలర్ కన్నెసితివే టిష్యూ) - ఈ విధంగా, బంధన కణజాలం శరీరం యొక్క విశాలమైన భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.",,,
+यह पतली झिल्लियों के रूप में एक अंग को दूसरे अंग से जोडता है तथा मांसपेशियों की हड्डियों के साथ बंधता है।,ఇది సన్నని పొరల రూపంలో ఒక అవయవాన్ని మరొకదానికి కలుపుతుంది మరియు కండరాల ఎముకలతో బంధిస్తుంది.,,,
+यह त्वचा को पेशियों से जोडता है।,ఇది చర్మాన్ని కండరాలకు కలుపుతుంది.,,,
+मांसपेशियों के बीच पायी जाने वाली झिल्लियों भी इसी ऊतक की बनी होती है।,కండరాల మధ్య కనిపించే పొరలు కూడా ఈ కణజాలంతో తయారవుతాయి.,,,
+"धमनियां (Arteries), तंत्रिकाएं (Nerves), रक्त वाहिनियां (Blood capillaries) इत्यादि प्रणालिकाएं इसी प्रकार के ऊतक से ढंकी रहती है।","ధమనులు (ఆర్టెరీస్), నరాలు (నెర్వేష్), రక్త కేశనాళికలు (బ్లడ్ కపిల్లరీస్) మొదలైన వ్యవస్థలు ఈ రకమైన కణజాలంతో కప్పబడి ఉంటాయి.",,,
+अन्तरालीय संयोजी ऊतक में मैट्रिक्स की मात्रा अधिक होती हे।,ఇంటర్‌స్టీషియల్ కనెక్టివ్ టిష్యూలో ఎక్కువ మొత్తంలో మాతృక ఉంటుంది.,,,
+तथा यह पारदर्शक चिपचिपी एवं अर्द्धतरल जैसी होती है।,మరియు ఇది జిగట మరియు సెమీ ద్రవం వంటి పారదర్శకంగా ఉంటుంది.,,,
+इसमें तंतुओं का जाल बिछा रहता है।,అందులో ఫైబర్స్ యొక్క మెష్ ఉంది.,,,
+अन्तरालीय ऊतक के तन्तु मुख्यतः दो प्रकार के होते है -।,మధ్యంతర కణజాలం యొక్క ఫైబర్స్ ప్రధానంగా రెండు రకాలు -.,,,
+(अ) श्वेत कोलैजन तन्तु (White collagen fibres)।,(ఎ) వైట్ కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్ (వైట్ కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్),,,
+(ब) पीले इलास्टिक तन्तु (Yellow elastic fibres)।,(బి) పసుపు సాగే ఫైబర్స్ (యెల్లో ఎలాస్టిక్ ఫైబర్స్).,,,
+संयोजी या संयोजक ऊतक।,కనెక్టివ్ లేదా కనెక్టివ్ టిష్యూ.,,,
+(अ) श्वेत कोलैजन तन्तु (White Collagen Fibres) - ये तन्तु लम्बे एवं शाखाविहीन होते है जो कोलैजन नामक प्रोटीन के बने होते है यह तन्तु सफेद रंग का होता है।,"(ఎ) వైట్ కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్ (వైట్ కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్)- ఈ ఫైబర్స్ పొడవైనవి మరియు కొమ్మలు లేనివి, ఇవి కొల్లాజెన్ అని పిలువబడే ప్రోటీన్‌తో తయారవుతాయి.ఈ ఫైబర్ తెలుపు రంగులో ఉంటుంది.",,,
+इसमें लचीलापन का अभाव होता है।,దీనికి వశ్యత లేదు.,,,
+इनका मुख्य कार्य मांसपेशियों को हड्डियों के साथ बांधना है।,కండరాలను ఎముకలతో బంధించడం వారి ప్రధాన పని.,,,
+(ब) पीले इलास्टिक तन्तु (Yellow eleastic Fibres) - ये मुख्यतः इलास्टिन नामक प्रोटीन के बने होते है।,(బి) పసుపు సాగే ఫైబర్స్ (యెల్లో ఎలిస్టిక్ ఫైబర్స్) - అవి ప్రధానంగా ఎలాస్టిన్ అనే ప్రోటీన్లతో తయారవుతాయి.,,,
+जो लचकदार होता है तथा खींचने पर बढता है।,ఇది సరళమైనది మరియు సాగతీతపై పెరుగుతుంది.,,,
+"इनके तन्तु लचीले, अल्प-पारदर्शक व शाखादार होते है।","వాటి ఫైబర్స్ అనువైనవి, సెమీ పారదర్శకంగా మరియు శాఖలుగా ఉంటాయి.",,,
+इनका रंग पीला होता है।,వాటి రంగు పసుపు.,,,
+इसलिए इन्हें पीत या पीले इलास्टिक तन्तु कहते है।,"కాబట్టి, వాటిని పసుపు లేదా పసుపు సాగే ఫైబర్స్ అంటారు.",,,
+"इनके तन्तु खीचने पर लम्बाई में बढते है तथा एक जाल सी रचना बनाते है ये ऊतक खासकर फेंफडे श्वासनली, धमनी इत्यादि में पाये जाते है इलास्टिक गुण के कारण ये तन्तु शरीर के विभिन्‍न जोडों में पाये जाते है।","లాగడం మరియు వాటి మెష్ మీద వాటి ఫైబర్స్ పొడవు పెరుగుతాయి, ఈ కణజాలాలు ముఖ్యంగా ఊపిరితిత్తులు, శ్వాసనాళం, ధమని మొదలైన వాటిలో కనిపిస్తాయి. ఈ ఫైబర్స్ సాగే లక్షణాల వల్ల శరీరంలోని వివిధ కీళ్ళలో కనిపిస్తాయి.",,,
+(ii) वसामय ऊतक या वसीय ऊतक (Adipose tissue) - ये ऊतक आकार में बडे होते है।,(ii) కొవ్వు కణజాలం (అడిపోస్ టిష్యూ) - ఈ కణజాలాలు పెద్ద పరిమాణంలో ఉంటాయి.,,,
+"ये वसा पिण्डों के रूप में त्वचा के नीचे, आंतों के चारों ओर तथा धमनियों और तंत्रिकाओं के बीच में पाये जाते है।","ఈ కొవ్వులు చర్మం కింద, పేగుల చుట్టూ మరియు ధమనులు మరియు నరాల మధ్య శరీరాల రూపంలో కనిపిస్తాయి.",,,
+इसकी रचना भी अन्तरालीय संयोजी ऊतक के समान होती है परन्तु इसकी फाइब्रोब्लास्ट कोशिकाओं में वसा की बूंदें होती है।,"దీని కూర్పు ఇంటర్‌స్టీషియల్ కనెక్టివ్ టిష్యూతో సమానంగా ఉంటుంది, కానీ దాని ఫైబ్రోబ్లాస్ట్ కణాలు కొవ్వు బిందువులను కలిగి ఉంటాయి.",,,
+ये वसायुक्त फाइब्रोब्लास्ट ही वसा कोशिकाएं कहलाती है।,ఈ కొవ్వు ఫైబ్రోబ్లాస్ట్‌లను కొవ్వు కణాలు అంటారు.,,,
+वसामय ऊतक को शरीर का भोजन गृह कहा जाता है।,సేబాషియస్ కణజాలాన్ని శరీర ఆహారం అంటారు.,,,
+यही वसामय ऊतक शरीर में जरूरत पडने पर ऊर्जा उत्पन्न करता है।,ఈ సేబాషియస్ కణజాలం శరీరంలో అవసరమైనప్పుడు శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,,,
+यह शरीर के कई अंगों की चोटों व दबाव से रक्षा करता है।,ఇది చాలా శరీర భాగాలను గాయాలు మరియు ఒత్తిళ్ల నుండి రక్షిస్తుంది.,,,
+"इसके अलावा ताप नियंत्रण करना, शरीर से ताप को बाहर नहीं निकलने देना इत्यादि कार्य भी करता है।","ఇది కాకుండా, వేడిని నియంత్రించడం, శరీరం నుండి వేడిని బయటకు వదలవద్దు, మొదలైనవి కూడా పనిచేస్తాయి.",,,
+(iii) वर्णकी ऊतक (Pigmented tissue) - यह ऊतक अन्तरालीय ऊतक का ही एक रूप है।,(iii) వర్ణద్రవ్యం కణజాలం (పిగ్మెంటేడ్ టిష్యూ)-  ఇది మధ్యంతర కణజాలం యొక్క ఒక రూపం.,,,
+इस ऊतक के मैट्रिक्स में एक विशेष प्रकार की वर्णक कोशिकाएऐं (Pigment cells) पायी जाती है जिसे क्रोमेटोफोर्स (Chromatphores) भी कहा जाता है।,ఈ కణజాలం యొక్క మాతృకలో క్రోమాటోఫోర్స్ (పిగ్మెంట్ సెల్స్) అని కూడా పిలువబడే ఒక ప్రత్యేక రకం వర్ణద్రవ్యం (క్రామట్ఫోర్స్) కణాలు కనిపిస్తాయి.,,,
+ये वर्णक कोशिकाएं बड़ी एवं शाखान्वित होती हैं।,ఈ వర్ణద్రవ్యం కణాలు పెద్దవి మరియు శాఖలుగా ఉంటాయి.,,,
+इनके कोशिका द्रव्य में कई सूक्ष्म वर्णक कणिकाऐं (Pigment granules) बिखरी होती है।,అనేక మైక్రోస్కోపిక్ పిగ్మెంట్ కణికలు (పిగ్మెంట్ గ్రాన్యూల్స్) వాటి సైటోప్లాజంలో చెల్లాచెదురుగా ఉన్నాయి.,,,
+"इन्हीं रंगा कणिकाओं के कारण हमारी त्वचा का रंग भी भिन्‍न-भिन्‍न होता है, जैसे गोरा, काला, सांवला, गेंहुआ इत्यादि।","ఈ రంగులద్దిన కార్పస్కిల్స్ కారణంగా, మన చర్మం రంగు కూడా రాగి, నలుపు, ముదురు, గోధుమలు వంటి వాటిలో మారుతూ ఉంటుంది.",,,
+यह ऊतक हामरी त्वचा के अन्त: त्वचा (dermis) भाग में पाया जाता है।,ఈ కణజాలం మన చర్మం (చర్మము)యొక్క చర్మ భాగంలో కనిపిస్తుంది.,,,
+वर्णक कोशिकाओं के अलावा इस ऊतक में इलास्टिक तन्तु (elastic fibre) तथा लसीका कोशिकाऐंं (Lymphcytes) भी पाये जाते है।,"వర్ణద్రవ్యం కణాలతో పాటు, సాగే ఫైబర్స (ఎలాస్టిక్ ఫైబర్) మరియు శోషరస కణాలు (లింఫోసైట్) కూడా ఈ కణజాలంలో కనిపిస్తాయి.",,,
+(iv) जालमय ऊतक (Pigmented tissue) -यह ऊतक श्वेत कोलैजन तन्तु से मिलती जुलती है परन्तु इनकी तन्तुत पतली व शाखादार होती है।,(iv) వర్ణద్రవ్యం కణజాలం (పిగ్మెంటేడ్ టిష్యూ)- ఈ కణజాలం తెల్ల కొల్లాజెన్ ఫైబర్‌లను పోలి ఉంటుంది కాని వాటి ఫైబర్స్ సన్నగా మరియు కొమ్మలుగా ఉంటాయి.,,,
+इन तंतुओं के साथ-साथ अनियमित आकार की बड़ी तथा शाखान्वित कोशिकाऐँ भी मिलती है जिन्हें रेटीक्यूलो एण्डोथीलियल कोशिकाएँ (Reticulo endothelial cells) कहते है।,"ఈ ఫైబర్‌లతో పాటు, క్రమరహిత ఆకారం యొక్క పెద్ద మరియు శాఖల కణాలను రెటిక్యులో ఎండోథెలియల్ కణాలు(రెటికలో ఎందోతెలియల్ సెల్స్) అని కూడా అంటారు.",,,
+इन कोशिकाओं की शाखाऐं आपस में मिलकर कोशिकीय जाल-सी संरचना बनाते है।,ఈ కణాల శాఖలు కలిసి సెల్యులార్ నెట్‌వర్క్ ఏర్పడతాయి.,,,
+"प्लीहा (spleen) अस्थि मज्जा (Bone marrow),, लसिका ग्रंथि (Lymph glands) इत्यादि इसी प्रकार के ऊतक बने होते है।","ప్లీహము (స్ప్లీన్) ఎముక మజ్జ (బోన్ మారో), శోషరస గ్రంథులు (లింఫ్ గ్లాండ్స్) మొదలైనవి ఇలాంటి కణజాలాలు.",,,
+(ख) तन्तुमय संयोजीऊतक (Fibrous connective tissue)--इस प्रकार के ऊतक में मैट्रिक्स की मात्रा कम होती है।,(బి) ఫైబరస్ కనెక్టివ్ టిష్యూ (ఫైబ్రోస్ కన్నెక్టీవ్ టిష్యూ) --ఈ రకమైన కణజాలం తక్కువమొత్తంలో మాతృకను కలిగి ఉంటుంది.,,,
+ये ऊतक भी मुख्यतः: दो प्रकार का होता है-।,ఈ కణజాలం కూడా ప్రధానంగా రెండు రకాలు.,,,
+(i) श्वेत तन्तुमय ऊतक (White fibrous tissue) तथा।,(i) తెలుపు ఫైబరస్ కణజాలం (వైట్ ఫైబ్రోస్ టిష్యూ)మరియు,,,
+(ii) पीत तन्तुमय ऊतक (Yellow fibrous tissue)।,ii) పసుపు ఫైబరస్ కణజాలం(పసుపు ఫైబరస్ కణజాలం),,,
+(i) श्वेत तन्तुमप ऊतक (White fibrous tissue)-ये ऊतक श्वेत कोलेजन तन्तुओं का एक गुच्छा होता है जो अस्थियों को मांसपेशियों से मजबूती से बांधे रहता है।,(i) వైట్ ఫైబరస్ కణజాలం (వైట్ ఫైబ్రోస్ టిష్యూ )- ఈ కణజాలం ఎముకలను కండరాలకు గట్టిగా బంధించే తెల్ల కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్ సమూహం.,,,
+कंडरा (Tendon) मुख्यतः इसी प्रकार के ऊतक से बने होते है।,స్నాయువులు ప్రధానంగా ఈ రకమైన కణజాలంతో తయారవుతాయి.,,,
+(iii) पीत या पीले तन्तुमप ऊतक(Yellow fibrous tissue)- ये पीले रंग की इलास्टिक तन्तुओं की शाखादार धागे के रूप में होती है।,(iii) పసుపు ఫైబరస్ కణజాలం (యెల్లో ఫైబ్రోస్ టిష్యూ) - ఈ పసుపు సాగే ఫైబర్స్ ముతక థ్రెడ్ రూపంలో ఉంటాయి.,,,
+ये इलास्टिन नामक प्रोटीन की बनी होती है तथा लचकदार होती है एवं हड्डियों को आपस में जोड़ने का कार्य करती है जिसकी वजह से हम विभिन्‍न अंगों को आसानी से हिला-डुला सकते है।,"ఇది ఎలాస్టిన్ అనే ప్రోటీన్తో తయారవుతుంది మరియు సాగేది మరియు ఎముకలను ఒకదానితో ఒకటి కలిపేలా పనిచేస్తుంది, దీనివల్ల మనం వివిధ అవయవాలను సులభంగా కదిలించగలము.",,,
+(ग) कंकाल ऊतक(Skeletal tissue)-कंकाल ऊतक भी एक प्रकार का संयोजी ऊतक है।,(సి) అస్థిపంజర కణజాలం (స్కెలెటల్ టిష్యూ)- అస్థిపంజర కణజాలం కూడా ఒక రకమైన బంధన కణజాలం.,,,
+यह मुख्यत: दो प्रकार का होता है।,ఇది ప్రధానంగా రెండు రకాలు.,,,
+(i) उपास्थि((Cartilage)।,(i) మృదులాస్థి (కార్టిలేజ్).,,,
+(ii) अस्थि (Bone)।,(ii) ఎముక (బోన్).,,,
+(i) उपास्थि (Cartilage)- ये ऊतक गुलाबी या श्वेत रंग का लचीला परन्तु कड़ा पदार्थ होता है इसमे भी मैट्रिक्स होती है जो कौन्ड्रिल नामक प्रोटीन की बनी होती है।,"(i) మృదులాస్థి (కార్టిలేజ్) - ఈ కణజాలం గులాబీ లేదా తెలుపు రంగు అనువైనది కాని కఠినమైన పదార్థం, ఇది మాతృకను కలిగి ఉంటుంది, ఇది కొండ్రిల్ అనే ప్రోటీన్‌తో తయారు చేయబడింది.",,,
+मैट्रिक्स में कान्ड्रेब्लास्ट नामक कोशिका पायी जाती है।,"మాతృకలో, కాంగెస్టాబ్లాస్ట్ అనే సెల్ కనుగొనబడింది.",,,
+नाक और कान का मुख्य भाग इन्हें उपास्थियों का बना होता है।,ముక్కు మరియు చెవుల ప్రధాన భాగం మృదులాస్థితో తయారు చేయబడింది.,,,
+संरचना के अनुसार उपास्थि भी कई प्रकार के होते है।,నిర్మాణం ప్రకారం అనేక రకాల మృదులాస్థిలు ఉన్నాయి.,,,
+जैसे-।,వంటి-.,,,
+।,.,,,
+(अ) हाएलाईन या काचाभ उपास्थि (Hyaline cartilage)।,(ఎ) హయాలిన్ మృదులాస్థి (హ్యాళినే కార్టిలేజ్).,,,
+(ब) लचीली उपास्थि (Elastic cartilage)।,(బి) (సౌకర్యవంతమైన మృదులాస్థి(సాగే మృదులాస్థి),,,
+(स) कैल्सीफाइड उपास्थि (Calcified cartilage)।,(సి)కాల్సిఫైడ్ మృదులాస్థి (కాల్సీఇఫీడ్ కార్టిలేజ్).,,,
+(द) तन्तुमय उपास्थि (Fibrous cartilage)।,(డి)ఫైబరస్ మృదులాస్థి (ఫైబ్రోస్  కార్టిలేజ్).,,,
+"(अ) काचाभ उपास्थि (Hyaline cartilage)- इसकी मेट्रिक्स पारदर्शक, साफ तथा हल्के नीले रंग की होती है तथा इसमें तन्तु का अभाव होता है।","(ఎ) హయాలిన్ మృదులాస్థి (హ్యాళినే కార్టిలేజ్) - దీని మాతృక పారదర్శకంగా, స్పష్టంగా మరియు లేత నీలం రంగులో ఉంటుంది మరియు ఫైబర్ లేదు.",,,
+यह लचीली होती है तथा हाथ पैर के संधि तलों पर पतली गश्यों (Pads) के रूप में पायी जाती है।,ఇది సరళమైనది మరియు అంత్య భాగాల ఉమ్మడి కాళ్ళపై సన్నని ప్యాడ్ల (పాడ్స్) రూపంలో కనిపిస్తుంది.,,,
+इसके अलावा यह हाइएड्ड (Hyoid) पसलियों (ribs) में भी पायी जाती है।,"అదనంగా, ఇది హైయోడ్ (హైఓది) పక్కటెముకల (రిబ్స్) లో కూడా కనిపిస్తుంది.",,,
+चित्र: हाएलिन उपास्थि की एक काट(काचाभि उपास्थि)।,చిత్రం: హెలిన్ మృదులాస్థి యొక్క ఒక కట్(కచాభి మృదులాస్థి).,,,
+(ब) लचीली उपास्थि (Elastic cartilage)- यह उपास्थि तन्तुमय उपास्थि की तरह होती है परन्तु इसमें पीले इलास्टिन तन्तु पाये जाते है जो शाखित होते है तथा मैट्रिक्स में एक जाल सी रचना बनाते हैं।,"(బి) సాగే మృదులాస్థి (ఎలాస్టిక్ కార్టిలేజ్)- ఈ మృదులాస్థి ఫైబరస్ మృదులాస్థి లాంటిది కాని ఇందులో పసుపు ఎలాస్టిన్ ఫైబర్స్ ఉంటాయి, ఇవి కొమ్మలుగా ఉంటాయి మరియు మాతృకలో మెష్ ఏర్పడతాయి.",,,
+यह लचीली होती है।,ఇది సరళమైనది.,,,
+"यह नाक के सिरे, कान के पिन्‍ना (Pinna) तथा ऐपिग्लॉटिस (epiglottis) का कंकाल बनाती है।","ఇది ముక్కు కొన, చెవి పిన్నా(పిన్న) మరియు ఎపిగ్లోటిస్(ఎపిగ్లోటిస్) యొక్క అస్థిపంజరంగా ఏర్పడుతుంది.",,,
+चित्र: इलास्टिक उतक (लचीली उपास्थि)।,చిత్రం: సాగే కణజాలం (సౌకర్యవంతమైన మృదులాస్థి).,,,
+(स) कैल्सीफाइड उपास्थि (Calcified cartilage)- प्रारंभ में तो यह काचाभा उपास्थिथ (Hyaline cartilage) की तरह होती है परन्तु बाद में कैल्सियम लवण का जमाव हो जाता है जिससे यह अस्थि कठोर हो जाती है अत: इसका लचीलापन खत्म हो जाता है।,"(సి) కాల్సిఫైడ్ మృదులాస్థి (కాల్సీఇఫీడ్ కార్టిలేజ్)- ప్రారంభం లో ఇది హైలిన్ మృదులాస్థి 
+ (హైలిన్ కార్టిలేజ్) లాంటిది కాని తరువాత కాల్షియం ఉప్పు పేరుకుపోతుంది, ఇది ఈ ఎముకను కష్టతరం చేస్తుంది మరియు అందువల్ల దాని వశ్యత కోల్పోతుంది.",,,
+"मेंढ़क की सुप्रास्कैपुला, श्रोणिमेखला, प्युबिस तथा अंस मेखला की अस्थियां कैलसीफाईड उपास्थि की बनी होती है।","కప్ప యొక్క సుప్రస్కాపులా, పెల్విసెల్లా, పుబిస్ మరియు అన్స్ మెచ్లా యొక్క ఎముకలు కాల్సిఫైడ్ మృదులాస్థితో కూడి ఉంటాయి.",,,
+(द) तन्तुमय उपास्थि (Fibrous cartilage)- तन्तुमय उपास्थि के मैट्रिक्स में कोशिकाओं के अलावा श्वेत कौलेजन तन्तुओं के गठर (Bundles) पाये जाते है जिससे ये उपास्थि मजबूत हो जाते है।,"(డి) ఫైబరస్ మృదులాస్థి (ఫైబ్రోస్ కార్టిలేజ్)-ఫైబరస్ మృదులాస్థి యొక్క మాతృకలోని కణాలతో పాటు, తెలుపు కొల్లాజెన్ ఫైబర్స్ యొక్క కట్టలు (బండ్లెస్) కనుగొనబడతాయి, ఇది ఈ మృదులాస్థిని బలంగా చేస్తుంది.",,,
+यह अन्तराकशेरूक ग्रंथिया (Intervertebral) में पायी जाती है।,ఇది మధ్యంతర గ్రంధి (ఇంట్రవెర్టెబ్రల్)లో కనిపిస్తుంది.,,,
+"(ii) अस्थि (Bone)- अस्थि अत्यधिक कठोर, सख्त एवं मजबूत संयोजी ऊतक है इस ऊतक में भी मैट्रिक्स पायी जाती है जो ओसिन (Ossein) नाम प्रोटीन की बनी होती है।","(ii) ఎముక (బోన్) - ఎముక చాలా కఠినమైన, కఠినమైన మరియు బలమైన బంధన కణజాలం. ఈ కణజాలంలో కూడా మాతృక కనుగొనబడింది, ఇది ఒస్సేన్ (ఒస్సేన్) అనే ప్రోటీన్తో తయారవుతుంది.",,,
+अस्थि मुख्यतः प्राटीन और अकार्बनिक पदार्थों के मिलने से बनती है।,ఎముకలు ప్రధానంగా ప్రోటీన్లు మరియు అకర్బన పదార్థాలను కలపడం ద్వారా ఏర్పడతాయి.,,,
+अकार्बनिक लवण के रूप में मैग्नीशियन तथा कैल्सियम के कार्बोनेट एवं फास्फेट होते है।,అకర్బన లవణాల రూపంలో మెగ్నీషియన్ మరియు కాల్షియం యొక్క కార్బోనేట్లు మరియు ఫాస్ఫేట్లు ఉన్నాయి.,,,
+अस्थित कोशिकाएऐं मुख्यतः दो प्रकार की होती हैं- (अ)ओस्टियोब्लास्ट (Osteoblast) तथा ओस्टियोक्लास्ट (osteoclasts)।,ఉన్న కణాలు ప్రధానంగా రెండు రకాలు - (ఎ) ఆస్టియోబ్లాస్ట్ (ఒస్తేఓబ్లాస్ట్)మరియు (ఒస్తేఒక్లాస్స్).,,,
+अस्थि मध्य से खोखली होती है जिसे मज्जा गुहा (marrow cavity) कहते है।,"ఎముక మధ్య నుండి బోలుగా ఉంటుంది, దీనిని మజ్జ కుహరం (మారో క్యావిటీ) అంటారు.",,,
+इस मज्जा गुहा में वसीय ऊतक (Adipose tissue) भरा होता है जिसे अस्थि मज्जा (bone marrow) कहते है।,"ఈ మజ్జ కుహరం కొవ్వు కణజాలం (అడిపోస్ టిష్యూ)తో నిండి ఉంటుంది, దీనిని ఎముక మజ్జ (బోన్ మారో)అంటారు.",,,
+रक्त वाहिनियों की अधिकता से ये लाल रंग की होती हैं इसलिए इसे लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow) कहते हैं।,"రక్త నాళాలు అధికంగా ఉండటం వల్ల అవి ఎరుపు రంగులో ఉంటాయి, అందుకే దీనిని ఎరుపు ఎముక మజ్జ(రెడ్ బోన్ మారో) అంటారు.",,,
+इन्हीं मज्जाओं में इरिश्रोब्लास्ट (erythroblast) नामक कोशिका पायी जाती है जिनसे रक्त कणिकाओं (Red blood corpuscles) का निर्माण होता है।,"ఈ పిత్లలో, ఎరిష్రోబ్లాస్ట్స్ (ఎరిథ్రోబ్లాస్ట్) అని పిలువబడే కణాలు కనుగొనబడతాయి, ఇవి రక్త కణాలను (రెడ్ బ్లడ్ కోర్పుస్కల్స్) తయారు చేస్తాయి.",,,
+अस्थि में हैरसियन कैनाल तंत्र (Haversian canal system) पाया जाता है।,ఎముకకు హేవర్సియన్ కాలువ వ్యవస్థ ఉంది (హవెర్సితాన్ కెనాల్ సిస్టం).,,,
+(अ) ठोस अस्थि (Compact bone)।,(ఎ) కాంపాక్ట్ ఎముక (కాంపాక్ట్ బోన్).,,,
+(ब) स्पंजी अस्थि (Spongy bone)।,(బి) ఘన ఎముక (స్పాంజి  బోన్),,,
+(अ) ठोस अस्थि (Compact bone)- ठोस अस्थि एवं स्पंजी अस्थिर का विस्तृत अध्ययन कंकाल तंत्र में किया गया है।, (ఎ) కాంపాక్ట్ ఎముక(కాంపాక్ట్ బోన్): అస్థిపంజర వ్యవస్థలో ఘన ఎముక మరియు స్పాంజి అస్థిరత గురించి సవిస్తర అధ్యయనం చేయబడింది.,,,
+(ग) तरल संयोजीऊतक (Fluid connective tissue)-इसमें मुख्यतः दो प्रकार के ऊतक है-।,(సి) ద్రవ బంధన కణజాలం (ఫ్లూయిడ్ కన్నెక్టీవ్ టిష్యూ) - ఇందులో ప్రధానంగా రెండు రకాల కణజాలాలు ఉన్నాయి.,,,
+(i)रक्त (blood) एवं (ii) लसीका ( Lymph)।,(i) రక్తం (బ్లడ్ )మరియు (ii) శోషరస (లింఫ్),,,
+(i) रक्त (blood)- रक्त एक तरल संयोजी ऊतक है।,(i) రక్తం (బ్లడ్)- రక్తం ఒక ద్రవ బంధన కణజాలం.,,,
+ये ऊतक शरीर के विभिन्‍न भागों से सम्बंधित रहते है।,ఈ కణజాలాలు శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు సంబంధించినవి.,,,
+"इनका मुख्य कार्य भेज्य पदार्थों, अवशिष्ट पदार्थों तथा गैसों का आवागमन (transportation) करना है।","రవాణా చేయగల పదార్థాలు, అవశేష పదార్థాలు మరియు వాయువులను రవాణా (ట్రాన్స్పోర్టేషన్) చేయడం వారి ప్రధాన పని.",,,
+इस ऊतक में मेट्रिक्स (Matrix) तरल दशा में रहता है जिसे प्लाज्मा (Plasma) कहते है।,"ఈ కణజాలంలో మ్యాట్రిక్స్ (మెట్రిక్), ప్లాస్మా (ప్లాస్మా) అనే ద్రవ స్థితిలో నివసిస్తుంది.",,,
+इसी प्लाज्मा में कई प्रकार की कणिकाऐं तथा कोशिकाऐं पायी जाती है।,ఈ ప్లాస్మాలో అనేక రకాల కార్పస్కిల్స్ మరియు కణాలు కనిపిస్తాయి.,,,
+"रक्त कोशिकाऐँं मुख्यतः: दो प्रकार की हाती है- लाल रूधिर कोशिकाएँं, (erythrocytes) तथा श्वेत रूधिर कोशिकाएं (Loucoeytes)।",రక్త కణాలు ప్రధానంగా రెండు రకాలు: ఎర్ర రక్త కణాలు (ఎరిథ్రోసైట్స) మరియు తెల్ల రక్త కణాలు (లౌకఐటెస్).,,,
+(ii) लसिका (Lymph)-यह एक रूपांतरित तरल ऊतक (modified fluid tissue) है जिसमें 94%जल एवं 6% अन्य ठोस पदार्थ पाये जाते है।,(ii) శోషరస (లింఫ్) - ఇది 94% నీరు మరియు 6% ఇతర ఘనపదార్థాలను కలిగి ఉన్న సవరించిన ద్రవ కణజాలం (మాడిఫైడ్ ఫ్లూయిడ్ టిష్యూ).,,,
+इसमें मात्र श्वेत रूधिर कोशिका (Lympocytes) ही उपस्थित होता है परन्तु लाल रक्त कोशिका (erythrocytes) तथा प्लेट्लेट्स(Platelets) का पूर्ण अभाव रहता है।,"ఇందులో లింపోసైట్లు ( లింఫోసైట్స్) మాత్రమే ఉన్నాయి, కానీ ఎర్ర రక్త కణాలు (ఎరిథ్రోసైట్లు) మరియు ప్లేట్‌లెట్స్ (ప్లేట్‌లెట్స్) పూర్తిగా లేకపోవడం.",,,
+(iii) पेशीय ऊतक (Muscular tissue)- पेशीय ऊतक में फेलने व सिकुड़ने की असाधरण क्षमता होती है ।,(iii) కండరాల కణజాలం (ముస్క్యూలర్  టిష్యూ)- కండరాల కణజాలం కుదించే మరియు కుదించే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది.,,,
+"इसी ऊतक के वजह से हम अपने शरीर का संचालन आसानी से कर पाते है जैसे उठने, बैठने, दौड़ने, चलने, इत्यादि।","ఈ కణజాలం వల్ల, మన శరీరాన్ని లేవడం, కూర్చోవడం, పరిగెత్తడం, నడక మొదలైనవి సులభంగా ఆపరేట్ చేయగలుగుతాము.",,,
+"ये ऊतक शरीर को आकार, गति, व रूप प्रदान करती है।","ఈ కణజాలం శరీరానికి ఆకారం, కదలిక మరియు రూపాన్ని ఇస్తుంది.",,,
+पेशीय ऊतक में मैट्रिक्स (Matrix) की मात्रा बहुत कम होती है।,కండరాల కణజాలంలో (మ్యాట్రిక్) మాతృక మొత్తం చాలా తక్కువ.,,,
+"पेशी कोशिकाऐं, लम्बी व संकरी होती है जिसे पेशी तंतु (muscle fibres) भी कहते है।","కండరాల కణాలు పొడవు మరియు ఇరుకైనవి, దీనిని కండరాల ఫైబర్స్ (ముస్కల్ ఫైబర్స్) 
+ అని కూడా అంటారు.",,,
+पेशीय ऊतक (Muscular tissue) को मुख्यतः: उनकी रचना व कार्य के आधर पर तीन भागों में बांटा गया है।,కండరాల కణజాలం (ముస్క్యూలర్  టిష్యూ) ప్రధానంగా వాటి కూర్పు మరియు పనితీరును బట్టి మూడు భాగాలుగా విభజించబడింది.,,,
+(अ) रेखित पेशियां या ऐच्छिक पेशियां ( Striped muscle or voluntary muscle )।,(ఎ)దాటిన కండరాలు (స్ట్రిప్డ్ ముస్కల్ ఓర వాలంటరీ ముస్కల్).,,,
+(ब) अरेखित पेशियां या अनैच्छिक या स्वतन्त्र पेशियां ( Unstriped muscle or involuntary muscle)।,(బి) స్ట్రిప్డ్ కండరము లేదా అసంకల్పిత కండరము (ఉంస్ట్రిప్డ్ ముస్కల్ ఓర ఇంవోలంటరీ  ముస్కల్).,,,
+(स) हृदय पेशियां( Cardiac muscle)।,(సి) గుండె కండరము (కార్డియాక్ ముస్కల్).,,,
+"(अ) रेखित पेशियां या ऐच्छिक पेशियां (Striped muscle or voluntary muscles)- ये पेशी कोशिकाएऐं, लम्बी, पतली, तथा धारीवाली अथवा पट्टीदार होती है इनकी पेशी तन्तु 2 से 4 से.मी. लम्बे तथा बेलनाकार (Cylindrical) होते है।","(ఎ) చారల కండరాలు లేదా స్వచ్ఛంద కండరాలు (స్ట్రిప్డ్ ముస్కల్ ఓర వాలంటరీ ముస్కల్స్)- ఈ కండరాల కణాలు పొడవుగా, సన్నగా, చారలుగా లేదా చారలుగా ఉంటాయి. వాటి కండరాల ఫైబర్స్ 2 నుండి 4 సెం.మీ. అవి పొడవాటి మరియు స్థూపాకారంగా ఉంటాయి (సీలిండ్రికల్).",,,
+"प्रत्येक पेशी तंतु एक मजबूत झिल्ली, जिसे सार्कोलेमा (Sarcolemma) कहते है, से घिरा होता है प्रत्येक तंतु पर हल्की तथा गहरी रंग की अनुप्रस्थ पट्टियां (Light and dark transverse bands) पायी जाती ह।","ప్రతి కండరాల తంతు చుట్టూ సర్కోలెమ్మ (సర్వకాలేమ్మా) అనే బలమైన పొర ఉంటుంది. ప్రతి తంతులో కాంతి మరియు ముదురు విలోమ బ్యాండ్లు (లైట్ అండ్ డార్క్ ట్రాన్స్వెర్స్ బాండ్శ్)
+కనిపిస్తాయి.",,,
+जो एक ही स्तर (level) पर होती है तथा समान सीध में दिखाई देती है।,ఇది ఒకే స్థాయి(లెవెల్)లో ఉంటుంది మరియు ఒకే వరుసలో కనిపిస్తుంది.,,,
+हल्की पट्टी (Light band) ऐक्टिन (Actin) तथा गहरी पट्टी माइओसिन (Myosin) नामक प्रोटीन की बनी होती है।,లైట్ బ్యాండ్ (లైట్ బ్యాండ్) ఆక్టిన్ (అక్టిం) మరియు డీప్ బ్యాండ్ మైయోసిన్ (మయోసిన్) అనే ప్రోటీన్తో రూపొందించబడింది.,,,
+इन्हीं पट्टियों के कारण इन पेशियों को रेखित पेशियां (striped or striated muscles) कहते है।,"ఈ కుట్లు కారణంగా, ఈ కండరాలను చారల లేదా చారల కండరాలు (స్ట్రైప్డ్ ఓర్ స్ట్రైటెడ్ మజిల్స్ ) అంటారు.",,,
+ऐसी पेशियां खासकर हमारे हाथ व पांवों में पायी जाती है येपेशियां अस्थियों में कंडरा अर्थात टेन्डन की सहायता से जुड़ी होती है तथा इन्हें कंकाल पेशियं (skeleton muscles) भी कहते है।,ఇటువంటి కండరాలు ముఖ్యంగా మన చేతులు మరియు కాళ్ళలో కనిపిస్తాయి.ఈ కండరాలు స్నాయువు సహాయంతో ఎముకలకు జతచేయబడతాయి మరియు వాటిని అస్థిపంజరం కండరాలు (స్కెలిటన్ ముస్కల్స్)అని కూడా పిలుస్తారు.,,,
+रेखित पेशियां (striped muscles) तंत्रिकाओं द्वारा उत्तेजित होने पर सिकुड़ती एवं फैलती है।,నరాల ద్వారా ప్రేరేపించబడినప్పుడు చారల కండరాలు (స్ట్రిప్డ్ ముస్కల్స్)తగ్గిపోతాయి మరియు విస్తరిస్తాయి.,,,
+"(ब) अरेखित पेशियां या अनैच्छिक पेशियां या स्वंतंत्र पेंशियां (unstriped or unstriated or involuntary muscles)- इन पेशियो के ऊतकों मे कोई धारी अथवा पत्ती नहीं होती है इनकी पेशी कोशिकाऐं, लम्बी, संकरी तथा तर्कु की आकार की (spindle shaped) होती है।","(బి ) నాన్ బేక్ డ్ కండరాలు లేదా అసంకల్పిత కండరాలు లేదా స్వతంత్ర కండరాలు(అన్స్ట్రిప్డ్  లేదా అంస్టరీయేటెడ్  లేదా ఇంవోలంటరీ మజిల్స్ )-ఈ కండరాలు వాటి కణజాలాల్లో, వాటి కండరాల్లో, పొడవైన, ఇరుకైన మరియు స్పిండిల్ ఆకారంలో (స్పిన్డల్ షేప్డ్ )ఎలాంటి చారలు లేదా ఆకును కలిగి ఉంటాయి.",,,
+तथा मध्य में केन्द्रक (nucleus) होता है जिसके चारों और सर्कोप्लाज्म (sarcoplasm) होता है।,"మరియు మధ్యలో న్యూక్లియస్ (నుక్కులెస్) ఉంది, దీని చుట్టూ సార్కోప్లాజమ్(సర్వకాప్లస్మ్) ఉంటుంది.",,,
+इसमें लम्बे तथा महीन पेशी तन्तु उपस्थित होते है।,పొడవైన మరియు చక్కటి కండరాల ఫైబర్స్ ఇందులో ఉంటాయి.,,,
+जिसे मायोफाइबिल्स (Myofibrils) कहते है।,దీనిని మైయోఫిబ్రిల్స్ (మయోఫైబ్రిల్స్) అంటారు.,,,
+इन्हीं पेशी तन्तुकों के कारण कोशिकाओं में संकुचन (contractionand relaxation) होता है।,ఈ కండరాల ఫైబర్స్ కణాలలో సంకోచం మరియు సడలింపు (కాంట్రాక్షణను రిలాక్సేషన్ )కు కారణమవుతాయి.,,,
+परन्तु ये पेशियां हमारी इच्छानुकूल कार्य नहीं करती हैं इसलिए इसे अनैच्छिक पेशियां कहते है।,"కానీ ఈ కండరాలు మనం కోరుకున్నట్లుగా పనిచేయవు, అందుకే దీనిని అసంకల్పిత కండరాలు అంటారు.",,,
+इनके सूत्र दोनों सिरों पर नुकीले होते है।,వారి సూత్రాలు రెండు చివర్లలో సూచించబడతాయి.,,,
+ये पेशियां रक्त परिवहन तंत्र (Bloodcirculatory system) मूत्राशय (Urinary bladder) पाचन प्रणाली (Gastro intestinal tract) इत्यादि में पायी जाती है।,"ఈ కండరాలు రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థ (బ్లూదసిర్క్యూలతోరి సిస్టం) మూత్రాశయం (యూరినరీ బ్లెడ్ర్), జీర్ణవ్యవస్థ (ఇంవోలంటరీ ఫైబర్)మొదలైన వాటిలో కనిపిస్తాయి.",,,
+चित्र: अनैचिछक पेशीय तन्तु।,చిత్రం: అవాంఛిత కండరాల ఫైబర్స్.,,,
+(Involuntary Muscular Fibre)।,(అసంకల్పిత కండరాల ఫైబర్).,,,
+(स) हृदय पेशियां (Cardiac muscles)-इस प्रकार की पेशियां हृदय की मांसल दीवार को बनाती है।,(సి) గుండె కండరాలు (కార్డియాక్ ముస్కల్స్)- ఈ రకమైన కండరాలు గుండె యొక్క కండరాల గోడను ఏర్పరుస్తాయి.,,,
+तथा अनैच्छिक होती है।,మరియు అసంకల్పితంగా ఉంటుంది.,,,
+"इनकी तन्तु लम्बी, बेलनाकार, (cylindrical) तथा शाखाकार होती हैं।","వాటి ఫైబర్స్ పొడవు, స్థూపాకార (సీలిండ్రిక) మరియు కొమ్మలుగా ఉంటాయి.",,,
+इनकी तंतु में भी रेखित पेशियों की भांति छोटी-छोटीधारियों पायी जाती है।,వాటి ఫైబర్స్ కూడా కప్పబడిన కండరాల రూపంలో కనిపిస్తాయి.,,,
+शाखादार होने के कारण इनके तन्तु जाल सी संरचना बनाते है।,బ్రాంచీగా ఉండటం వల్ల వాటి ఫైబర్స్ నెట్టింగ్ నిర్మాణాన్ని ఏర్పరుస్తాయి.,,,
+पत्येक तन्तु दूसरे तंतुओं से पट्टियों (intercalated discs) द्वारा अलग रहते है।,ప్రతి ఫైబర్ ఇతర ఫైబర్స్ నుండి ఇంటర్కలేటెడ్ డిస్కుల (ఇంట్రకాల్టెడ్ డిస్కస్) ద్వారా వేరు చేయబడుతుంది.,,,
+हृदय पेशियां अनवरत रूप से संकुचन करती है जिससे हृदय में गति (Heart beat) होती है।,గుండె కండరాలు నిరంతరం కుదించడం వల్ల గుండె (హార్ట్ బీట్) కొట్టుకుంటుంది.,,,
+चित्र: हार्दिक पेशी तन्तु।,చిత్రం: గుండె కండరము.,,,
+(Cardiac Muscular Fibre)।,(కార్డియాక్ కండరాల ఫైబర్).,,,
+(iv) तंत्रिका या तंत्रिकीय ऊतक (Nervous tissue) -ये ऊतक सारे शरीर में बिजली के तारों की भांति फेले रहते है।,(iv) నాడీ లేదా నాడీ కణజాలం (నెర్వస్ టిష్యూ)- ఈ కణజాలాలు శరీరమంతా విద్యుత్ తీగలలా వ్యాపించాయి.,,,
+इन ऊतकों को चेत्ता ऊतक भी कहते है।,ఈ కణజాలాలను చెట్టా కణజాలం అని కూడా అంటారు.,,,
+क्योकि ये चेतनाओ :ःको प्रारम्भ कर शरीर के विभिन्‍न भागों में ले जाते हैं।,ఎందుకంటే ఈ స్పృహలు: ప్రారంభించి శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు తీసుకెళ్లండి.,,,
+"इन्हीं के सुचारू रूप से कार्य करने पर हमारे समझने, सोचने तथा तर्क करने की शक्ति निर्भर करती है।","అర్థం చేసుకోవడానికి, ఆలోచించడానికి మరియు కారణం చెప్పడానికి మన శక్తి వారి పనితీరుపై సజావుగా ఆధారపడి ఉంటుంది.",,,
+इन ऊतक की कोशिकाएऐं एक विशेष प्रकार की कोशिकाएं बनी होती है।,ఈ కణజాలాల కణాలు ప్రత్యేక రకం కణాలతో తయారవుతాయి.,,,
+जिसे तंत्रिका कोशिका अथवा न्यूरॉन्स (nerve cells or neurons ) कहते है।,దీనిని నరాల కణాలు లేదా న్యూరాన్లు (నాడీ కణాలు లేదా న్యూరాన్లు) అంటారు.,,,
+"ये कोशिकाऐं, मुख्यतः मस्तिष्क (brain) तथा मेरू रज्जु (spinal cord) में होती है जिनसे धागे के समान कई शाखाऐं निकलती है।","ఈ కణాలు, ప్రధానంగా మెదడు (బ్రెయిన్) మరియు వెన్నుపాము (స్పైనల్ చొర్ద్)లో, థ్రెడ్ వంటి అనేక శాఖల నుండి ఉద్భవించాయి.",,,
+इन कोशिकाओं की एक शाखा संवाद ग्रहण करती है जिसे डेन्ड्रान (Dendron) कहते है तथा दूसरी शाखा इसे बाहर निकाल देती है जिसे एक्सॉन (Axon) कहते है।,ఈ కణాల యొక్క ఒక శాఖ డెండ్రాన్ (డెండ్రాన్) అని పిలువబడే సంభాషణను తీసుకుంటుంది మరియు మరొక శాఖ దానిని ఎక్సోన్ (ఆక్సాన్) అని బయటకు తీస్తుంది.,,,
+अन्य कोशिकाओं की अपेक्षा तंत्रिका कोशिकाओं में संवाहकता(conductivity) तथा उत्तेजजशशीलता (stimulant) का गुण सबसे अधिक होता है।,"ఇతర కణాలతో పోలిస్తే నాడీ కణాలు అత్యధిక వాహకత (కండక్టివిటీ) మరియు ఉద్దీపన లక్షణాలను 
+(స్టిములంట్ ) కలిగి ఉంటాయి.",,,
+तंत्रिका ऊतक में निम्नलिखित रचनाऐं होती है-।,నాడీ కణజాలం కింది కూర్పులను కలిగి ఉంది.,,,
+(1) न्यूगरॉन्स (Neurons) (2) तंत्रिका तन्तु (nerve fibre) तथा (3) न्यूरोग्लिया (neuralglia)।,(1) న్యూరాన్లు (నేర్న్స్) (2) నరాల ఫైబర్స్ (నెర్వె ఫైబర్) మరియు (3) న్యూరల్జియా (నెఉరల్గ్లియా).,,,
+तंत्रिका कोशिका या न्यूरॉन की संरचना (structure of nerve cell or neuron)-तंत्रिका कोशिका या न्यूरॉन तंत्रिका तंत्र की सबसे बड़ी संरचनात्मक एवं कार्यात्मक (structural andfunctional) इकाई है।,నాడీ కణం లేదా న్యూరాన్ యొక్క నిర్మాణం (స్ట్రక్చర్ అఫ్ నెర్వె సెల్ ఓర నేర్న్) - నాడీ కణం లేదా న్యూరాన్ (న్యూరాన్) నాడీ వ్యవస్థ యొక్క అతిపెద్ద నిర్మాణ మరియు క్రియాత్మక (స్ట్రక్చరల్ అండ్ ఫంక్షన) యూనిట్.,,,
+प्रत्येक न्यूरॉन मुख्यतः दो भागों मे बांटाहाता है।,ప్రతి న్యూరాన్ ప్రధానంగా రెండు భాగాలుగా విభజించబడింది.,,,
+(i) कोशिकाकाय या साइटॉन (cell body or cyton) (ii) कोशिका प्रवर्ध (cell process)।,"సెల్యులార్ లేదా సైటన్ సెల్ విస్తరణ(సెల్ బాడీ ఓర సైటోన్ ), సెల్‌ప్రాసెస్)",,,
+(अ) कोशिकाकाय या साइटॉन (cell body or cyton)- यह न्यूरोन का मुख्य केन्द्रीय भाग है।,(ఎ) సెల్యులార్ లేదా సైటన్ (సెల్ బాడీ ఓర సైటోన్ )- ఇది న్యూరాన్ యొక్క ప్రధాన కేంద్ర భాగం.,,,
+इसमें एक बड़ा केन्द्रक पाया जाता है।,అందులో పెద్ద కేంద్రకం కనిపిస్తుంది.,,,
+न्यूरोप्लाज्म में भूरे रंग के निसल कण (Nissels granules) त्था तंत्रिका तंतुक (neurofibrils) पाये जाते है।,"న్యూరోప్లాజంలో, బ్రౌన్ నిస్సెల్ కణికలు (నిస్సేల్స్ గ్రాన్యూల్స్) మరియు న్యూరోఫిబ్రిల్స్ (నియూరోఫైబ్రిల్స్) కనిపిస్తాయి.",,,
+यह तंत्रिका तंतुक सेंवेंगों को प्रेषित करने का कार्य करते है।,ఈ నరాల ఫైబర్స్ ఇంద్రియాలను ప్రసారం చేసే పనిని చేస్తాయి.,,,
+कुछ तंत्रिका तंतुक (Neurofibrils) एस्कॉन में भी फैले रहते है।,కొన్ని నరాల ఫైబర్స్ (నియూరోఫైబ్రిల్స్) అస్కోన్‌లో కూడా విస్తరిస్తాయి.,,,
+(ब) कोशिका प्रवर्ध (cell process) - साइटॉन (cyton) से कई शाखाऐं निकलती है जिन्हें कोशिका प्रवर्ध कहते है।,(బి) కణాల విస్తరణ (సెల్ ప్రాసెస్) - కణాల విస్తరణ అని పిలువబడే సైటన్ (సైటోన్) నుండి చాలా శాఖలు ఉత్పన్నమవుతాయి.,,,
+ये कोशिका प्रवर्ध मुख्यतः दो प्रकारके होतै है-(i) ऐस्कॉन (Axon)  तथा (ii) डेन्ड्रॉन (Dendron)।,ఈ కణాల విస్తరణ ప్రధానంగా రెండు రకాలు - (i) అస్కాన్(ఆక్సన్) మరియు (ii) డెండ్రాన్ (డెండ్రోన్).,,,
+(i) ऐक्सॉन (Axon) - साईटॉन से निकल कई प्रर्वधों में से एक प्रवर्ध अपेक्षाकृत लम्बा मोटा बेलनाकार एवं समान व्यास का होता है जिसे ऐक्सॉन (Axon) कहते है।,"(i) ఆక్సాన్ (ఆక్సన్) - సైటన్ నుండి ఉద్భవించే అనేక ప్రక్రియలలో ఆక్సాన్ (ఆక్సన్)ఒకటి. పొడిగింపు సాపేక్షంగా పొడవైన స్థూపాకారంగా మరియు సమాన వ్యాసంతో ఉంటుంది, దీనిని ఆక్సాన్(ఆక్సాన్)  అంటారు.",,,
+अधिकांशत: ऐक्सॉन अशाखित होता है परन्तु कहीं कहीं पर इससे पाश्व शाखाऐं निकलती है जिन्हें कोलेटरल तन्तु (collateral fibres) कहते है।,"ఎక్కువగా ఆక్సాన్ పులియబెట్టినది కాదు, కానీ మరెక్కడా ఇది అనుషంగిక ఫైబర్స్ అని పిలువబడే జంతు శాఖలను (కాల్టెరల్ ఫైబర్స్) ఉత్పత్తి చేస్తుంది.",,,
+कोलेटरल तन्तु ( collateral fibres) तथा एक्सॉन के स्वतंत्र सिरे भी शाखान्वित होते हैं जिसे ऐक्सॉन्न एडिंगस (Axon endings) कहते हें।,"అనుషంగిక ఫైబర్స్ (కాల్టెరల్ ఫైబర్స్) మరియు ఆక్సాన్ యొక్క స్వతంత్ర ముగింపు కూడా కొమ్మలుగా ఉంటాయి, వీటిని ఆక్సాన్ ఎడింగ్స్(ఆక్సన్ ఎండింగ్స్) అంటారు.",,,
+"ये सिरे घुंडीदार( knobbed) होते है, जिन्हें बटन (buttens) कहते हैं।","ఈ చివరలను గుబ్బలు (క్నోబ్బెడ్)గా పిలుస్తారు, వీటిని బటెన్ (బట్టెన్స్) అని పిలుస్తారు.",,,
+बहुत से ऐक्सॉन मिलकर तंत्रिका तन्तु का निर्माण करतते है।,అనేక అక్షాంశాలు కలిసి నరాల ఫైబర్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.,,,
+ऐक्सॉन में कोशिकद्रव्य उपस्थित होता है जिसे एक्सोप्लाज्म (Axoplasm) कहते है।,"ఆక్సాన్‌లో సైటోప్లాజమ్ ఉంటుంది, దీనిని ఆక్సోప్లాజమ్ (ఆక్సయోప్లాస్మ్) అంటారు.",,,
+तथा इसमें न्यूरोफाइब्रिल्स भी उपस्थित होता है।,మరియు న్యూరోఫిబ్రిల్స్ కూడా ఇందులో ఉన్నాయి.,,,
+ऐक्सॉन (Axon) का मुख्य कार्य संवदेनाओं को बाहर निकालना है।,ఆక్సాన్ (ఆక్సన్) యొక్క ప్రధాన విధి సస్పెన్షన్లను బయటకు తీయడం.,,,
+चित्र- बहुध्रवीय न्यरॉन्स और मेडूलेटेड तन्तु।,చిత్రం- మల్టీపోలార్ న్యూరాన్లు  మరియు మెడులేటెడ్ ఫైబర్.,,,
+(ii) डेन्ड्राइटस (Dendrons)- साइटॉन का कोशिकाद्रव्य एक या एक से अधिक प्र॒र्वधों के रूप मे बाहर निकला रहता है।,(ii) డెండ్రాన్స్ (డెండ్రోన్స్ ) - సైటన్ యొక్క సైటోప్లాజమ్ ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ డొమైన్‌లుగా నిష్క్రమిస్తుంది.,,,
+ये प्रवर्ध ही डेन्ड्रोन्स कहलाते है।,ఈ వ్యాప్తిలను డెండ్రాన్స్ అంటారు.,,,
+ये ऐक्सॉन से छोटे होते हैं तथा आधार भाग से ही कई शाखाओं में बंटे होते है।,అవి ఆక్సాన్ల కంటే చిన్నవి మరియు బేస్ భాగం నుండి అనేక శాఖలుగా విభజించబడ్డాయి.,,,
+इनकी पतली शाखाओं को ही डेन्ड्राइटस (dendrites) कहते है।,వాటి సన్నని కొమ్మలను డెండ్రైట్స్ (డెండ్రైట్స్) అంటారు.,,,
+इसमें निसल कण (nissels granuales) तथा तंत्रिका तंतुक (neurofibrils) दोनों ही पाये जाते है।,ఇది నిస్సెల్స్ కణికలు (నిస్సేల్స్ గ్రాన్యూల్స్) మరియు న్యూరోఫిబ్రిల్స్ (నియూరోఫైబ్రిల్స్) రెండింటినీ కలిగి ఉంటుంది.,,,
+इसका मुख्य कार्य संवेदनाओं को ग्रहण करना है।,దాని ప్రధాన పని సంచలనాలను స్వీకరించడం.,,,
+तंत्रिका तंत्र में न्यूरॉस्स लड़ी के समान एक के बाद एक इस तर विन्यासित (arranged) होते है कि एक न्यूरॉन का ऐक्सॉन अपने से पिछले न्यूरॉन के साथ संबंधित हो जाता है इनका यह सम्बन्ध सूत्र युग्मन या सिनेप्सिस (synapsis) कहलाता है।,"నాడీ వ్యవస్థలో, న్యూరాన్ల యొక్క ఆక్సాన్ దాని మునుపటి న్యూరాన్‌కు సంబంధించిన విధంగా న్యూరోసెస్ ఒకదాని తరువాత ఒకటి అమర్చబడి (అరేంజ్డ్)ఉంటాయి, దాని సంబంధాన్ని ఫార్ములా కలపడం లేదా సినాప్సిస్ (సినాప్సిస్) అంటారు.",,,
+इपने सूत्र युग्मन द्वारा डेन्ड्राइटस एक ऐक्सॉन से दूसरे एक्सोन तक संवेदनाओं को ले जाता है।,"దాని ఫార్ములా కలపడం ద్వారా, డెన్డ్రిటస్ ఒక ఆక్సాన్ నుండి మరొకదానికి సంచలనాలను కలిగి ఉంటుంది.",,,
+इसलिए हमेशा ही पहले उध्दीपन (stimuli) डेन्ड्राइट्स में।,"అందువల్ల, డెండ్రైట్లలో ఎల్లప్పుడూ మొదటి ఉద్దీపన(ఉద్దీపనలు).",,,
+से होकर न्यूरॉन में पंहुचता है।,న్యూరాన్ ద్వారా.,,,
+तथा न्यूरॉन में तंत्रिका संवेग (nervous impulse) ऐक्सॉन में पहुंचता है।,మరియు న్యూరాన్లోని నాడీ ప్రేరణ (నెర్వస్ ఇంపుల్స్) ఆక్సాన్‌కు చేరుకుంటుంది.,,,
+जहां यह संवेग दूसरे न्यूगॉन्स के डेन्ड्राइटस को प्रभावित अथवा प्रेषित करता है।,ఈ మొమెంటం ఇతర నగ్గెట్ల యొక్క డెండ్రైట్‌లను ప్రభావితం చేస్తుంది లేదా ప్రసారం చేస్తుంది.,,,
+न्यूरॉन (Neuron) को प्रवर्धों की संख्या के आधार पर इन्हैं निम्न भागों में बांटा गया है।,న్యూరాన్ (నేర్న్ )వ్యాప్తి సంఖ్య ఆధారంగా ఈ క్రింది భాగాలుగా విభజించబడింది.,,,
+(i)  अध्रुवीय न्यूरॉन्स (Apolar neurons)- इसमें काई प्रवर्ध नहीं होता है।,(i) అపోలార్ న్యూరాన్లు (అపోలార్ నేర్న్స్) - దీనిలో చాలా విస్తరణలు లేవు.,,,
+(ii). एक धुर॒वीय न्यूरॉन्स (Unipolar neurons) - इन तंत्रिका कोशिकाओं में केवल एक ऐक्सॉन हीं उपस्थित होता है।,(ii). యూనిపోలార్ న్యూరాన్లు (యూనిఫాలర్ నేర్న్స్ ) - ఈ నాడీ కణాలలో ఒక ఆక్సాన్ మాత్రమే ఉంటుంది.,,,
+परन्तु डेन्ड्रान का अभाव होता है।,కానీ డెండ్రాన్ లోపించింది.,,,
+इस प्रकार की तंत्रिका कोशिकरं सेरिब्रोस्पाइनल गैंग्लिया (cerebrospinal ganglia) में मिलती है।,ఈ రకమైన నరాల కణం సెరెబ్రోస్పానియల్ గాంగ్లియా (సెరిబ్రోస్పైనల్ గాంగ్లియా) లో కనిపిస్తుంది.,,,
+(iii) द्विध्रुवीय न्यूगॉन्स ( Uniplar neurons)- इन तंत्रिका कोशिकाओं के दोनों सिरो से एक- एक प्रवर्ध निकला होता है जिसमें से एक प्रवर्ध लम्बा होता है तथा दूसरा छोटा।,"(iii) యూనిప్లర్ న్యూరాన్లు (యూనిప్లర్ నేర్న్స్) - ఈ నరాల కణాల రెండు చివరలలో ఒక చివర, వాటిలో ఒకటి పొడుగుగా ఉంటుంది మరియు మరొకటి చిన్నదిగా ఉంటుంది.",,,
+ये दोनों प्रवर्ध एक ऐक्सॉन तथा दूसरा डेन्ड्रान होते है।,ఈ రెండు యాంప్లిట్యూడ్‌లు ఒక ఆక్సాన్ మరియు మరొకటి డెండ్రాన్.,,,
+उदाहरणस्वरूप ये कोशिकाएं नेत्र के रेटिना तथा आठवीं कपाल तंत्रिकाओं के स्पाइरल एवं वेस्टीवूलर गैंगलिया (vestibular ganglia) में उपस्थित होता है।,"ఉదాహరణకు, ఈ కణాలు కంటి రెటీనా యొక్క మురి మరియు వెస్టిబ్యులర్ గాంగ్లియా (వెస్టిబ్యూలార్  గాంగ్లియా) లో మరియు ఎనిమిదవ కపాల నరాలలో ఉంటాయి.",,,
+चित्र: (A) द्विधुवीय न्यूरॉन (B) एक ध्रुवीय न्यूरॉन।,మూర్తి: (ఎ) బైపోలార్ న్యూరాన్ (బి) ధ్రువ న్యూరాన్.,,,
+"(iv). कूट एकधुर्‌वीय न्यूरॉन्स (Pseudo unipolar neurons) -इन तंत्रिका कोशिकाओं में एक ही जगह से दो प्रवर्ध निकलते है, उदाहरण -स्पाइनल गैंगलिया (spinal ganglia) |।","(iv). సూడో యూనిపోలార్ న్యూరాన్లు (సూడో యూనిఫాలర్ నేర్న్స్) - ఈ నాడీ కణాలు ఒకే స్థలం నుండి రెండు విస్తరణలను కలిగి ఉంటాయి, ఉదాహరణకు - వెన్నెముక గ్యాంగ్లియా (స్పైనల్ గాంగ్లియా).",,,
+(v) बहुध्रवीय न्यूरॉन्स (Multipolar neurons) -इन तंत्रिका कोशिकाओं में एक ऐक्सॉन तथा कई डेन्ड्रोन उपस्थित होते है।,(v) మల్టీపోలార్ న్యూరాన్లు (ముల్తిపోలార్  నేర్న్స్) - ఈ నరాల కణాలకు ఒక ఆక్సాన్ మరియు అనేక డెండ్రాన్లు ఉంటాయి.,,,
+ये कोशिकाऐं मस्तिष्क एवं स्पाईनल कोर्ड (Brain and spinal cord) में पाई जाती है।,ఈ కణాలు మెదడు మరియు వెన్నుపాము (బ్రెయిన్ అండ్ స్పైనల్ చొర్ద్)లో కనిపిస్తాయి.,,,
+(2) तंत्रिका तंतु (Nerve fibres) - तंत्रिका तन्तु में ही ऐक्सॉन तथा उनको आच्छादित करने वाले आवरण होते है।,(2) నరాల ఫైబర్స్ (నెర్వె ఫైబర్స్) - నరాల ఫైబర్స్ లోనే ఆక్సాన్లు మరియు ముసుగులు ఉంటాయి.,,,
+इसी में न्यूरोप्लाज्म का बना केन्द्रीय अक्ष (Central core) होता है जिसे एक्सोप्लाज्म कहते है।,"ఇందులో, న్యూరోప్లాజంతో తయారైన సెంట్రల్ కోర్ (సెంట్రల్ కోర్ ) ఉంది, దీనిని ఎక్సోప్లాజమ్ అంటారు.",,,
+यह एक्सोप्लाज्म (Exoplasm) न्यूरीलेमा (Neurilemma) अथवा एक्सीलेमा (axilemma) नामक पतले आवरण द्वारा ढका होता है तंत्रिका तन्तु (Nerve fibrle) मुख्यतः दो प्रकार का होता है।,ఈ ఎక్సోప్లాజమ్ (ఎక్సయోప్లాస్మ్) న్యూరిలెమ్మా (నేరిలేమ్మా) లేదా ఆక్సిలెమ్మా (ఆక్సిలేమ్మా) అనే సన్నని కవరింగ్ ద్వారా కప్పబడి ఉంటుంది.  ప్రధానంగా రెండు రకాల నరాల ఫైబర్స్ (నెర్వె ఫైబ్రల్) ఉన్నాయి.,,,
+(अ) मेड़ूयूलेटेड (Medullated) या माइलीनेटेड (Myelinated) और (ब) नॉमेडयूलेटेड (non-myelinated)।,(ఎ) మెడులేటెడ్ (మెడుల్లాటెడ్) లేదా మైలినేటెడ్ (మైలీనాటెడ్)  మరియు (బి) నాన్మైలినేటెడ్ ( నాన్-మైలినేటెడ్.),,,
+(अ) मेड़्यूलेटेड तंत्रिका तंतु (Medullated nerve fibre)-जब तंत्रिका तंतुओं में एक्सौप्लाज्म तथा एक्सिलेमा के बीच में माईलीन आवरण (myelin sheath) उपस्थित होता है तो इसे मेड्यूलेटेड तंत्रिका तंतु या माईलेटेड तंत्रिका तंतु कहते है।,"(ఎ) మెడులేటెడ్ నరాల ఫైబర్ (మెడుల్లాటెడ్ నెర్వె ఫైబర్) - నరాల ఫైబర్స్ ఎక్సోప్లాజమ్ మరియు ఆక్సిల్లోమా మధ్య మైలిన్ కోశాన్ని (మైలిన్ షీత్) ప్రదర్శించినప్పుడు, దీనిని మెడులేటెడ్ నరాల ఫైబర్స్ లేదా మైలినేటెడ్ నరాల ఫైబర్స్ అంటారు.",,,
+ये माइलीन आवरण (myelin sheath) चमकदार सफेद रंग का होता है जिसमें लिपिड्य (lipids) की सान्द्रता होती है।,"ఈ మైలిన్ కోశం (మైలిన్ షీత్) ,లిపిడ్ల (లిపిడ్లు) సాంద్రతతో ప్రకాశవంతమైన తెలుపు రంగులో ఉంటుంది.",,,
+यह माइलीन आवरण विसांहक आवरण (Insulated covering) की तरह कार्य करता है तथा यह संवहन की गति को बढा देता है।,ఈ మైలిన్ కోశం ఇన్సులేట్ కవరింగ్ (ఇన్సులేటెడ్  కవరింగ్) వలె పనిచేస్తుంది మరియు ఉష్ణప్రసరణ వేగాన్ని పెంచుతుంది.,,,
+यह आवरण ऐक्सॉन की पूर्ण लम्बाई पर लगातार स्तर नहीं बनाता बल्कि लगभग प्रत्येक 1 मिलीमीटर की दूरी पर टूटा होता है।,"ఈ కేసింగ్ ఆక్సాన్ యొక్క పూర్తి పొడవుపై నిరంతర స్థాయిని ఏర్పరచదు, కాని ఒక్కొక్కటి 1 మిల్లీమీటర్ల దూరంలో విచ్ఛిన్నమవుతుంది.",,,
+इन्हीं टूटे हुए स्थानों पर न्यूरोलेमा भीतर की और धंसकर ऐक्सॉन के सम्पर्क में आता है जिससे तंत्रिका तंतु थाड़ी थाड़ी दूर पर संकुचित होती है।,ఈ విరిగిన ప్రదేశాల వద్ద న్యూరోలెమా లోపల ఉన్న ఆక్సాన్‌తో సంబంధంలోకి వస్తుంది మరియు దీని ద్వారా నరాల ఫైబర్స్ దూరం వద్ద కుదించబడతాయి.,,,
+इसी संकुचन को रेनवियर की नोड (Nde of ranvier) कहते है।,ఈ సంకోచాన్ని రన్వియర్ యొక్క ఎన్డి (నాడే అఫ్ రణ్వీర్) అంటారు.,,,
+इन दो नोडों के बीच वाले तन्तु के भाग को इन्टरनोड (Internode) कहते है।,ఈ రెండు నోడ్‌ల మధ్య ఫైబర్ యొక్క భాగాన్ని ఇంటర్నోడ్ (ఇంటెరెనోడే) అంటారు.,,,
+(ब) नॉन मेड्यूलेटेड तंत्रिका तन्तु ( non-medullated nerve fibre)-जब तंत्रिका तंतुओं के एक्साप्लाज्म तथा एक्सिलेमा के बीच में श्वान कोशिकाओं (swancells) के न्यूक्लीयस (nucleus) होते है तो उन्हें नॉन मेड्यूलेटेड या नॉन माइलीनेटेड (non-myelinated) तंत्रिका तंतु कहते है।,"(బ) నాన్ మెడ్యూలేటెడ్ నాడీ తంతువు( నాన్ మెడ్యూలేటెడ్ నెర్వె  ఫైబర్ ): నాడీ తంతువు యొక్క ఎక్సాప్లామ్ మరియు ఎక్సిలమా మధ్య హంసకణాలస్వాన్ సెల్స్) కేంద్రకం(నూక్లియస్ ) ఉన్నప్పుడు, వాటిని నాన్ మెడ్యూలేటెడ్ లేదా నాన్ మైలినేటెడ్(నాన్-మైలీనాటెడ్ ) నరాల ఫైబర్స్ అని అంటారు.",,,
+उद्दीपनों(stimuli) के ग्रहण करने तथा पहुंचाने के आधार पर तंत्रिका तन्तु को पुन: दो भागों में विभक्त किया गया है-।,"ఉద్దీపనల (స్టిములై) ను స్వీకరించడం మరియు రవాణా చేయడం ఆధారంగా, నరాల ఫైబర్స్ మళ్ళీ రెండు భాగాలుగా విభజించబడ్డాయి.",,,
+(i) अभिवाही तंत्रिका तन्तु (Afferent nerve fibres)- ये तंत्रिका तंतु संवेदी (sensory) प्रकृति के होते है।,(i) అనుబంధ నరాల ఫైబర్స్ (అఫరెన్ట్ నెర్వె ఫైబర్స్)- ఈ నరాల ఫైబర్స్ ఇంద్రియ (సెన్సారీ) స్వభావం కలిగి ఉంటాయి.,,,
+इन तंतुओं में उद्दीपन संवेदी अंगों से मस्तिष्क तथा स्पाइनल कॉर्ड को ले जाये जाते है।,"ఈ ఫైబర్స్లో, మెదడు మరియు వెన్నుపాము ఉద్దీపన ఇంద్రియ అవయవాల ద్వారా తీసుకువెళతాయి.",,,
+"शरीर के विभिन्‍न संवेदी अंग जैसे: आंख, नाक, त्वचा, कान इत्यादि द्वारा संवेदनाऐं मस्तिष्क तक इन्हीं तन्तुओं के द्वारा पहुंचायी जाती है।","శరీరంలోని వివిధ ఇంద్రియ అవయవాల ద్వారా సంచలనాలు: కళ్ళు, ముక్కు, చర్మం, చెవులు మొదలైనవి ఈ ఫైబర్స్ ద్వారా మెదడుకు వ్యాపిస్తాయి.",,,
+ये दैहिक संवेदी (somatic sensory) तथा विसरल संवेदी (visceral sensory) प्रकार के होते है।,అవి సోమాటిక్ ఇంద్రియ (సొమాటిక్ సెన్సారీ )మరియు విసెరల్ ఇంద్రియ (విస్కీరల్ సెన్సారీ ) రకాలు.,,,
+ii) अपवाही तंत्रिका तन्तु (Efferent nerve fibres)- ये तंत्रिका तन्तु मस्तिष्क अथवा स्पाइनल कॉर्ड से प्राप्त संवेगों को प्रभावी अंगो तक पहुंचाने का कार्य करते है तथा इनका स्वभाव प्रेरक (motor) होता है।,"ii) నాడీ తంతువులు(ఎఫరెంట్ నెర్వె ఫైబర్స్ ) - ఈ నాడీ తంతువులు మెదడు లేదా వెన్నుపాము నుండి పొందిన చలనాలను సమర్థవంతమైన అవయవాలకు చేరవేసి, ఒక మోటారు(మోటార్)ను కలిగి ఉంటాయి.",,,
+ये दैहिक प्रेरक (smatic motor) तथा विसरल प्रेरक (viscelral motor) प्रकार के होते है।,ఇవి స్మాటిక్ మోటారు (స్మటిక్ మోటార్ ) మరియు విసెరల్ మోటారు (స్మటిక్ మోటార్) రకం.,,,
+(3) न्यूरोग्लिया (Neurgloea)- केन्द्रिय तंत्रिका तंत्र में तंत्रिका कोशिकाओं के सम्पर्क में एक विशेष प्रकार की कोशिकाएऐं पायी जाती है।,(3) న్యూర్గ్లోయా (న్యూర్గ్లోయా)- కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థలో నాడీ కణాలతో సంబంధం ఉన్న ఒక ప్రత్యేక రకం కణాలు కనిపిస్తాయి.,,,
+"जिसे न्यरोग्लिया कोशिकाएं, (Neurogloea cells) कहते है।",దీనిని న్యూరోగ్లోయా (నేర్గ్లోఈ సెల్స్) కణాలు అంటారు.,,,
+इनका कार्य मस्तिष्क गुहाओं (ventricles) को आस्तारित करना है।,జఠరికలను(జఠరికలు) విస్తరించడం వారి పని.,,,
+इसके अलावा ये परिधीय तंत्रिका तंत्र की श्वान कोशिकाओं तथा तंत्रिका कोशिकाओं के साथ पायी जाती है।,"దీనికి అదనంగా, పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ యొక్క కుక్క కణాలు మరియు నాడీ కణాలతో ఇది కనిపిస్తుంది.",,,
+1.5 सांराश (summary)।,1.5 సారాంశం (సారాంశం).,,,
+7 संदर्भ ग्रन्थ।,7 సూచనల పుస్తకం.,,,
+"1. अर्थर सी. गुयटन एण्ड जान एडवर्ड हाल (2006), ट शक्सटब  ऑफ मेडिकल फीजियोलॉजी, फ्लोरिडा, अमेरिका, एल्जेवियर स्टैंडर्डस।","1. ఆర్థర్ సి. గైటన్ మరియు జాన్ ఎడ్వర్డ్ హాల్ (2006), టి షాక్స్టబ్ ఆఫ్ మెడికల్ ఫిజియాలజీ, ఫ్లోరిడా, యుఎస్ఎ, ఆల్జీవియర్ స్టాండర్డ్స్.",,,
+"2. सुरिन्दर एच सिंह और कृष्ण गर्ग (2008), एनाटॉमी, एण्ड फीजियोलॉजी फॉर नर्सेज और एलाएइड हेल्थ सईइंसेज, नई दिल्‍ली, सीबीएस पब्लिशर्स।","2. సురీందర్ హెచ్ సింగ్ మరియు కృష్ణ గార్గ్ (2008), అనాటమీ, అండ్ ఫిజియాలజీ ఫర్ నర్సెస్ అండ్ అలైడ్ హెల్త్ సైన్సెస్, న్యూఢిల్లీ, సిబిఎస్ పబ్లిషర్స్.",,,
+"3. शिवरामकृष्णन एस. (2006), एनाटॉमी एण्ड फीजियोलॉजी फॉर फीजिकल एजुकेशन, नई दिल्‍ली, फ्रेंड्स पब्लिशर्स।","3. శివరామకృష్ణన్ ఎస్. (2006), అనాటమీ అండ్ ఫిజియాలజీ ఫర్ ఫిజికల్ ఎడ్యుకేషన్ న్యూఢిల్లీ , ఫ్రెండ్స్ పబ్లిషర్స్.",,,
+"4. अन्ने वॉ और एल्सन ग्राउंट (2005), एनाटॉमी एण्ड फीजियोलॉजी इन हेल्‍थ एण्ड वेलनेस, इलाहाबाद, चर्चिल लिविंगस्टोन।","4. అన్నీ వా మరియు ఎల్సన్ గౌంట్ (2005), అనాటమీ అండ్ ఫిజియాలజీ ఇన్ హెల్త్ అండ్ వెల్నెస్, అలహాబాద్, చర్చిల్ లివింగ్స్టోన్.",,,
+"5. क्लार्क रोबर्ट के. (2005), एनाटॉमी एण्ड फीजियोलॉजी - अंदरस्टैंडिंग द ह्यूमन बॉडी, सडरी, यूनाई  टेड स्टेट्स, जोनस एण्ड बारटियट।","5. క్లార్క్ రాబర్ట్ K. (2005), అనాటమీ అండ్ ఫిజియాలజీ - ఇన్నర్ స్టాండింగ్ ది హ్యూమన్ బాడీ, సాద్రి, యునై టెడ్ స్టేట్స్, జోనస్ మరియు బార్టియోట్.",,,
+"6. श्री कृष्ण (985), नोट्स ऑन स्ट्रक्चर एण्ड फंक्शन्स ऑफ ह्यूमन बॉडी एंड इफेक्ट्स ऑफ योगिक प्रेक्टिसिज इन इट, मुर्बइ गू आइ .सी.वाई.एच सी. कैवल्यधाम।","6. శ్రీ కృష్ణ (985), మానవ శరీరం యొక్క నిర్మాణం మరియు విధులు మరియు దానిలో యోగ సాధన యొక్క ప్రభావాలపై గమనికలు, ముర్బాయి గో ఐ. సి. వై. హెచ్ సి . కైవల్యాధం.",,,
+"7. दत्ता रे (200), योगिक एक्सरसाईजेज, नई दिल्लीः जेपी ब्रदर्स।","7.దత్తా రే (200), యోగి వ్యాయామాలు, న్యూఢిల్లీ: జేపీ బ్రదర్స్.",,,
+"8. शीर्ले टेलेस (2006), ए गिलम्पस ऑफ द ह्यूमन , बंगलोरः स्वामी विवेकानंद योग प्रकाशन।","8. షిర్లీ టేల్స్ (2006), ఎ గిలాంపాస్ ఆఫ్ ది హ్యూమన్, బెంగళూరు: స్వామి వివేకానంద యోగా పబ్లికేషన్స్.",,,
+"9. लेसली केमिनोफ (2007), योग एनाटामी, कैम्पेन: ह्यूपन काई नेटिक्स।","9. లెస్లీ కెమినాఫ్ (2007), యోగా అనాటమీ, ప్రచారం: హుపాన్ కై నెటిక్స్.",,,
+"10. पीटर आई विलियम्स और रोगर वास्वी (1988), ग्रेज एनाटॉमी , एडीनबर्गः चर्चिल लिविंगस्टोन।","10. పీటర్ ఐ విలియమ్స్ మరియు రోజర్ వాస్సావి (1988), గ్రేస్ అనాటమీ, ఎడిన్బర్గ్: చర్చిల్ లివింగ్స్టోన్.",,,
+"11. एवीलीन बू पीएर्स (1997), एनाटामी एंड फीजियोलाजी फार नर्सेजु नई दिल्ली:जेपी ब्रदर्स।","11. ఎవెలిన్ బూ పియర్స్ (1997), అనాటమీ అండ్ ఫిజియాలజీ ఫర్ నర్సెస్ న్యూఢిల్లీ  జెపి బ్రదర్స్.",,,
+"12. गेरे एम.एम. (2003), एनार्टेमी एण्ड फीजियोलॉजी फॉर योगिक पैरक्टिसेज, लुनावालाः काम्हान प्रकाशन।","12. గేర్ MM (2003), అనార్క్టోమీ అండ్ ఫిజియాలజీ ఫర్ యోగిక్ పారామితులు, లునావాలా: కమ్హాన్ పబ్లికేషన్స్.",,,
+"13. शरीर- रचना विज्ञान एवं शरीर-क्रिया विज्ञान (2003), श्री नन्दन बंसल, जेपी ब्रदर्स: नई दिल्‍ली।","13. అనాటోమీ అండ్ ఫిజియాలజీ (2003), శ్రీ. నందన్ బన్సల్, జెపి బ్రదర్స్: న్యూఢిల్లీ",,,
+रक्त कोशिका की शरीर में क्या भूमिका होती है।,శరీరంలో రక్త కణం పాత్ర ఏమిటి.,,,
+रक्त कोशिका की संरचना के बारे पता चलेगा।,రక్త కణం యొక్క నిర్మాణం గురించి తెలుసుకుంటారు.,,,
+रक्त समूहों का ज्ञान होगा।,రక్తబృందాల కు సంబంధించిన సమాచారం ఉంటుంది.,,,
+रक्त से होने वाले विकारों के बारे में पता चलेगा।,రక్తం వల్ల కలిగే లోపాలు తెలుస్తాయి.,,,
+रक्त अवयवों तथा कार्यो का ज्ञान होगा।,రక్త భాగాలు మరియు విధుల పరిజ్ఞానం.,,,
+2. प्रस्तावना।,2. ముందుమాట.,,,
+"जैसा की ज्ञात है कि रक्त शरीर का एक अवयव है तथा यह शरीर में केवल एक ऐसा माध्यम है, जिसके द्वारा शरीर के एक भाग से दुसरे भाग का पदार्थ इधर से उधर ले जाने में सहायक होता है तथा इसे द्रव संयोजी ऊतक के नाम से भी जाना जाता है।","రక్తం అనేది శరీరంలో ఒక మూలకమని, శరీరంలో ఒక భాగం నుంచి మరో భాగానికి ఈ పదార్థం కదలడానికి దోహదపడుతుంది, దీనిని ద్రవ సంధాన కణజాలం అని కూడా అంటారు",,,
+"इस इकाई में रक्त कैसे बनता है, इसके क्या कार्य होते है तथा इसकों कौन से कारक प्रभावित करते है, का ज्ञान होगा।","ఈ యూనిట్‌లో రక్తం ఎలా ఏర్పడుతుందో, దాని విధులు ఏమిటి మరియు ఏ అంశాలు ప్రభావితం చేస్తాయనే జ్ఞానం.",,,
+"साथ ही यह भी की आहार में ऐसे कौन से पोषक तत्व होते है, जो कण बनाने में मदद करते है।","అలాగే, ఆహారంలో ఏ పోషకాలు ఉన్నాయో, ఇవి కణాలను తయారు చేయడానికి సహాయపడతాయి.",,,
+रक्त द्वारा किस प्रकार ऑक्सीजन विभिन्‍न उत्तकों तक पहुंचाने में सहायक होती है।,రక్తం ద్వారా ఆక్సిజన్ వివిధ కణజాలాలను చేరుకోవటానికి సహాయపడుతుంది.,,,
+"रक्त का शरीर में विशेष कार्य होता है, तथा शरीर में रक्त की कमी से ऐनीमिया नामक रोग दिखाई देता है।",శరీరంలో రక్తం ప్రత్యేక పనితీరును కలిగి ఉంటుంది మరియు శరీరంలో రక్తం లోపం రక్తహీనత అనే వ్యాధికి కారణమవుతుంది.,,,
+रक्त कोशिकाओं का निर्माण शरीर में अस्थि मज्जा द्वारा सम्पन्न होता है।,రక్త కణాల నిర్మాణం శరీరంలోని ఎముక మజ్జ ద్వారా జరుగుతుంది.,,,
+लाल रक्त कण को इरीथ्रोसाइटस भी कहते है।,ఎర్ర రక్త కణాలను ఎరిథ్రోసైట్లు అని కూడా అంటారు.,,,
+"मानव शरीर में इरीथ्रोसाइटस का निर्माण की प्रक्रिया को इरीथ्रोपोइसीस, कहते है।",మానవ శరీరంలో ఎరిథ్రోసైట్‌లను ఉత్పత్తి చేసే ప్రక్రియను ఎరిథ్రోపోయిసిస్ అంటారు.,,,
+"स्टेम सेल को परिपक्व इरीथ्रोसाइटस में विकसित करने का कार्य सात दिनों में होता है तथा ये परिपक्व कोशिकाऐं, रक्त कोशिकाओं में 100 से 120 दिन ( 80 से 90 दिन शिशुओं में) जीवित रहती है।",పరిపక్వ ఎరిథ్రోసైట్‌లుగా మూలకణాల అభివృద్ధి ఏడు రోజులలో జరుగుతుంది మరియు ఈ పరిణతి చెందిన కణాలు రక్త కణాలలో 100 నుండి 120 రోజులు (శిశువులలో 80 నుండి 90 రోజులు) మనుగడ సాగిస్తాయి.,,,
+"गंभीर बीमारियों में यह और कम हो जाती है तथा रक्त चढ़ाना पड़ता है, स्वस्थ रखने हेतु।","తీవ్రమైన వ్యాధులలో, ఇది మరింత తగ్గుతుంది మరియు ఆరోగ్యంగా ఉండటానికి రక్త మార్పిడి చేయవలసి ఉంటుంది.",,,
+2.2 रक्त कोशिका की संरचना एवं अवयव।,2.2 రక్త కణ నిర్మాణం మరియు భాగాలు.,,,
+"रक्त एक लाल रंग का तरल पदार्थ होता है, जो रक्त नलिका ;ठसववक अमेमेजेद्ध से पूरे शरीर में प्रवाहित होता है।","రక్తం ఎరుపు రంగు ద్రవం, ఇది రక్తనాళం నుండి శరీరమంతా ప్రవహిస్తుంది;",,,
+रक्त तीन प्रकार की कोशिका से बना रहता है।,రక్తం మూడు రకాల కణాలతో తయారవుతుంది.,,,
+जिसका घनत्व अलग-अलग अनुपात में होता है।,ఎవరి సాంద్రత వేర్వేరు నిష్పత్తిలో ఉంటుంది.,,,
+"पूर्ण रक्त का विशिष्ट गुरूत्व 1.050 से 1.060 रहता है, यह गाढ़ा लाल द्रव पदार्थ जो अपरदर्शी तथा हल्का सा क्षारीय होता है।","పూర్తి రక్తం యొక్క నిర్దిష్ట గురుత్వాకర్షణ 1.050 నుండి 1.060 వరకు ఉంటుంది, ఈ మందపాటి ఎరుపు ద్రవ పదార్ధం అపారదర్శక మరియు కొద్దిగా ఆల్కలీన్.",,,
+इसका पी.एच.(PH)7.4 होता है।,దీని పిహెచ్ (పిహెచ్) 7.4.,,,
+अतः रक्त के दो भाग होते है।,"అందువల్ల, రక్తంలో రెండు భాగాలు ఉన్నాయి.",,,
+प्लाज्मा जो आन्तरिक तरल पदार्थ होता है।,అంతర్గత ద్రవం అయిన ప్లాస్మా,,,
+2. कोशिकीय भाग के तीन प्रकार होते है।,2. సెల్యులార్ భాగాలు మూడు రకాలు.,,,
+a. लाल रक्त कोशिका।,a. ఎర్ర రక్త కణం.,,,
+b. सफेद रक्त कोशिका।,బి. తెల్ల రక్త కణం.,,,
+c. प्लेटलेट्स।,సి. ప్లేట్‌లెట్స్.,,,
+यहां यह ज्ञात हो की रक्त में करीब 55 प्रतिशत प्लाज्मा तथा बाकी 45 प्रतिशत कोशिकाओं का होता है।,ఇక్కడ 55 శాతం ప్లాస్మా మరియు మిగిలిన 45 శాతం కణాలు రక్తంలో ఉన్నాయని తెలుసుకోవాలి.,,,
+"अतः रक्त के चार अवयव होते है, जिनका अलग-अलग कार्य शरीर के अंदर समपादित होता है- प्लाज्मा, लाल रक्त कण, सफेद रक्त कण तथा प्लेटलेटस्‌| ये आवश्यकतानुसार अलग अलग भी मानव शरीर में दिये जाते है, जैसे लीवर की बीमारी में प्लाज्मा अलग से दिया जाता है, डेगू बुखार में प्लेटलेटस्‌ कम हो जाते है, तो अलग से प्लेटलेटस्‌ दिये जाते है।","ఈ విధంగా రక్తంలో నాలుగు మూలకాలు ఉంటాయి, అవి శరీరం లోపల ప్లాస్మా, ఎర్ర రక్త కణాలు, తెల్ల రక్త కణాలు మరియు రక్తఫలకికలు వంటి వివిధ విధులను కలిగి ఉంటాయి. అవసరాన్ని బట్టి విడిగా కూడా మానవ శరీరాలలో ఇస్తారు, ఉదాహరణకు కాలేయ వ్యాధిలో ప్లాస్మా ను విడిగా ఇస్తారు,డెన్గ్యు జ్వరంలో ప్లేట్ లెట్లు తగ్గించబడతాయి, అందువలన ప్రత్యేక ప్లేట్ లెట్లు ఇవ్వబడతాయి.",,,
+रक्त प्लाज्मा में 90-92 प्रतिशत पानी रहता है।,బ్లడ్ ప్లాస్మాలో 90-92 శాతం నీరు ఉంటుంది.,,,
+2.2.1... रक्त का संगठन एवं आयतन।,2.2.1... రక్తవ్యవస్థ మరియు పరిమాణం.,,,
+"रक्त का संगठन प्लाज्मा, कोशिका, ठोस पदार्थ, पानी तथा कार्बनिक एवं अकार्बनिक पदार्थों से मिलकर होता है।","రక్తం యొక్క సంస్థ ప్లాస్మా, కణాలు, ఘనపదార్థాలు, నీరు మరియు సేంద్రీయ మరియు అకర్బన పదార్థాలను కలిగి ఉంటుంది.",,,
+"रक्त में कुछ अप्रोटिन नाइट्रोजनिक पदार्थ भी होते है, जैसे यूरिया, यूरिक अम्ल, जैनथिन, हाइपोजनाथीन, क्रीऐटिन, क्रीऐटीनिन, अमोनिया, अमीनोअम्ल आदि।","రక్తంలో యూరియా, యూరిక్ యాసిడ్, క్శాంథిన్, హైపోపెంతెన్, క్రెటిన్, క్రియేటినిన్, అమ్మోనియా, అమైనో ఆమ్లం వంటి కొన్ని అసురక్షిత నత్రజని పదార్థాలు కూడా ఉన్నాయి.",,,
+हमारे शरीर में रक्त का सामान्य आयतन 7.8 से 8 मिलीलीटर/ किलोग्राम शरीर भार के अनुपात में होता है या 2.5 से 4 लीटर (औसत 3.3 लीटर) प्रति स्केयर मीटर शरीर की सतह के अनुसार होता है।,మన శరీరంలో రక్తం యొక్క సాధారణ పరిమాణం 7.8 నుంచి 8 మిలీ/ కిలోగ్రాములు శరీర బరువుకు అనులోమానుపాతంలో లేదా శరీర ఉపరితలానికి అనుగుణంగా ప్రతి స్కేర్ మీటర్ కు 2.5 నుంచి 4 లీటర్ల (సరాసరి 3.3 లీటర్లు) ఉంటాయి,,,
+उदाहरण के तौर पर एक सत्तर किलों वजन वाले व्यक्ति के शरीर में 7 से 5 लीटर रक्त प्रवाहित होता है।,"ఉదాహరణకు, డెబ్బై కిలోల బరువున్న వ్యక్తి శరీరంలో 7 నుండి 5 లీటర్ల రక్తం ఉంటుంది.",,,
+सफेद रक्त कण को ल्यूकोसाइट्स भी कहते है।,తెల్ల రక్త కణాలను ల్యూకోసైట్లు అని కూడా అంటారు.,,,
+यह प्रतिरोध क्षमता बनाने का कार्य करता है।,ఇది ప్రతిఘటనను నిర్మించడానికి ఉపయోగపడుతుంది.,,,
+ये भी अस्थि मज्जा में निर्मित होते है तथा तीन से चार दिन तक मानव शरीर में जीवित होते है।,"ఇవి ఎముక మజ్జలో కూడా ఉత్పత్తి అవుతాయి మరియు మానవ శరీరంలో మూడు, నాలుగు రోజులు నివసిస్తాయి.",,,
+शरीर के अंदर ज्यादा संख्या में सफेद रक्त कण का होना बीमारी का संकेत देता है।,శరీరం లోపల పెద్ద సంఖ్యలో తెల్ల రక్త కణాలు వ్యాధిని సూచిస్తాయి.,,,
+करीब पांच प्रकार के सफेद रक्त का होते है-।,తెల్ల రక్తం గురించి ఐదు రకాలు ఉన్నాయి.,,,
+"सफेद रक्त कण, ये गोलाकार, अण्डाकार आदि आकारों में होते है, इनके बीच में गढ़ा द्रव होता है।","తెల్ల రక్త కణాలు, అవి గోళాకారంగా, దీర్ఘవృత్తాకారంలో ఉంటాయి, వాటి మధ్య మందపాటి ద్రవం ఉంటుంది.",,,
+"इनके विभिन्‍न आकार होते है तथा कभी-कभी कुछ आकार विहिन भी होते है, इनमें कोई रंग नही होता है।","వాటికి వేర్వేరు ఆకారాలు ఉంటాయి మరియు కొన్నిసార్లు కొన్ని ఆకారాలు కూడా భిన్నంగా ఉంటాయి, వాటికి రంగు ఉండదు.",,,
+प्लेटलेटस्‌ को थ्रामबोसाइट्स भी कहते है।,ప్లేట్‌లెట్స్‌ను థ్రోంబోసైట్లు అని కూడా అంటారు.,,,
+ये रक्त को जमाने मे सहायता करते है।,వారు రక్తాన్ని గడ్డకట్టడానికి సహాయపడతారు.,,,
+2.2.2. रक्त कोशिका की संरचना।,2.2.2. రక్త కణ నిర్మాణం.,,,
+सामान्यतः लाल रक्त कण का आकार गोलाकार अर्धगोलाकार होता है।,సాధారణంగా ఎర్ర రక్త కణ ఆకారం గోళాకారంగా ఉంటుంది.,,,
+"यह भी ज्ञात रहे की लाल रक्त कण समय-समय पर अपना आकार बदलती रहती है, क्योकि इनकों विभिन्‍न रक्त वाहिनीयों में से गुजरना होता है।",ఎర్ర రక్త కణాలు వివిధ రక్త నాళాలను కలిగి ఉండటం వల్ల వాటి యొక్క సైజు ఎప్పటికప్పుడు మారుతాయి.,,,
+लाल रक्त कण की गणनाः-।,ఎర్ర రక్త కణాల సంఖ్య:,,,
+"लाल रक्त फव की संख्या आयु के साथ तथा विभिन्‍न सतही क्षेत्रों के अनुसार बदलता रहता है,।",ఎర్ర రక్త ఫోలికల్స్ సంఖ్య వయస్సుతో మరియు వివిధ ఉపరితల ప్రాంతాల ప్రకారం మారుతుంది.,,,
+इसके साथ यह भी है की लाल रक्त कण की संख्या महिला एवं पुरूष में अलगअलग होती है।,"వీటితో పాటు, స్త్రీ, పురుషులలో ఎర్ర రక్త కణాల సంఖ్య భిన్నంగా ఉంటుంది.",,,
+पुरूषों में लाल रक्त कणों की संख्या-. 5.5 मिलीयन/ क्यूलिक होती है।,పురుషులలో ఎర్ర రక్త కణాల సంఖ్య 5.5 మి.లీ / కులిక్.,,,
+महिलाओं में लाल रक्त कणों की संख्या:- 4.5 से 5.5 मिलीयन/ क्यूबिक होता है।,మహిళల్లో ఎర్ర రక్త కణాల సంఖ్య: - 4.5 నుండి 5.5 mln / క్యూబిక్.,,,
+2.2.3 लाल रक्त कण के विकास चरण।,2.2.3 ఎర్ర రక్త కణాల వృద్ధి దశలు.,,,
+लाल रक्त शरीर के अंदर निर्मित होता है और यह शरीर के विभिन क्षेत्रों से उत्पादित होता है।,శరీరం లోపల ఎర్ర రక్తం ఉత్పత్తి అవుతుంది మరియు ఇది శరీరంలోని వివిధ ప్రాంతాల నుండి ఉత్పత్తి అవుతుంది.,,,
+भूणावस्था के दौरान लाल कण प्रांरिम्भक कुछ सप्ताह में अंडे के पीले भाग से उत्पादित होते है।,"సంభోగం సమయంలో, కొన్ని వారాలలో గుడ్డు యొక్క పసుపు భాగం నుండి ఎర్ర కణాలు ఉత్పత్తి అవుతాయి.",,,
+"गर्भावस्‍था के मध्याह के दौरान यकृत, प्लीहा में निर्मित होते है तथा गर्भावस्‍था के आखिरी मे तथा शिशु के जन्म के बाद लाल रक्त कण का निर्माण अस्थि मज्जा में होता है।","గర్భం మధ్యలో, కాలేయం ప్లీహంలో ఉత్పత్తి అవుతుంది మరియు గర్భం యొక్క చివరి భాగంలో మరియు శిశువు పుట్టిన తరువాత ఎముక మజ్జలో ఎర్ర రక్త కణాలు ఏర్పడతాయి.",,,
+तथा पांच साल की उम्र अस्थि मज्जा सभी हड्डियों से लाल रक्त कण का निर्माण करती है।,"ఐదు సంవత్సరాల వయస్సులో, ఎముక మజ్జ అన్ని ఎముకల నుండి ఎర్ర రక్త కణాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.",,,
+"बीस साल की आयु के पश्चात्‌ लाल रक्त कव हड्डियों की झिल्ली वाले, भाग पसलियों तथा मरूदड़ से निर्मित होता है।","ఇరవై సంవత్సరాల వయస్సు తరువాత, ఎముకలు, భాగం పక్కటెముకలు మరియు ఒడ్ల నుండి ఎర్ర రక్తం ఉత్పత్తి అవుతుంది.",,,
+हड्डियों में लाल रक्त कण हिमोपोयटिक स्टेम सेल में बनता है-।,ఎముకలలోని ఎర్ర రక్త కణాలు హిమోపోయిటిక్ మూలకణాలలో ఏర్పడతాయి.,,,
+लाल रक्त कण के विकास चरण।,ఎర్ర రక్త కణాల వృద్ధి దశ.,,,
+लाल रक्त कण की जीवन अवधि करीब 20 दिन होती है।,ఎర్ర రక్త కణం యొక్క ఆయుష్షు సుమారు 20 రోజులు.,,,
+2.2.4 लाल रक्त कब का उत्पादन।,2.2.4 ఎర్ర రక్తఉత్పత్తి చేసేటప్పుడు,,,
+इरीथ्रोपोइटीन नामक हारमोन लाल रक्त कव के निर्माण के लिए जिम्मेदार होता है।,ఎరిథ్రోపోయిటిన్ అనే హార్మోన్ ఎర్ర రక్త శిలీంధ్రాలు ఏర్పడటానికి కారణమవుతుంది.,,,
+लाल रक्त कण बनने की प्रक्रिया को इरीथ्रोपोइसिस कहते है।,ఎర్ర రక్త కణాలు ఏర్పడే ప్రక్రియను ఎరిథ్రోపోయిసిస్ అంటారు.,,,
+इसका निर्माण स्थल गुर्दा होता है।,దీని నిర్మాణ స్థలం కిడ్నీ.,,,
+खासतौर पर आंतरिक कीरटेक्स तथा बाह्‌ मेडूलर इरीथ्रोपोइटीन हार्रमोन ग्लाइको प्रोटीन हारमोन होता है।, ముఖ్యంగా ఇంటర్నల్ కెర్టెక్స్ మరియు మజిల్ మెహెరిడర్ ఎరిత్రోపోయిటిన్ అనే హార్మోన్ గ్లైకో ప్రోటీన్ హార్మోన్లు ఉంటాయి. ,,,
+गर्भावस्‍था में भूण के यकृत में यह हारमोन होता है।,"గర్భధారణలో, ఈ హార్మోన్ ఎముక యొక్క కాలేయంలో ఉంటుంది.",,,
+इरीथ्रोपोइटिन स्टेम कोशिका से क्रियाशील होकर प्रोइरीथीब्लास्ट को अलग करने का कार्य करते है।,ఎరిథ్రోపోయిటిన్ మూల కణాల నుండి ప్రోరిథాబ్లాస్ట్‌ను వేరు చేయడం ద్వారా పనిచేస్తుంది.,,,
+"सामान्यतः प्रोइरीथ्रोब्लास्ट से परिपक्व नारमोब्लास्ट होने की अवस्था को चार दिन लगते है, जिसमें कोशिका का विभाजन तीन चार बार होता है।","సాధారణంగా, ప్రొరిత్రోబ్లాస్ట్ నుండి నర్మోబ్లాస్ట్ పక్వదశకు నాలుగు రోజులు పడుతుంది, దీనిలో కణాన్ని మూడు నుండి నాలుగు సార్లు విభజిస్తారు.",,,
+इस अवधि में केन्द्रक का आकार छोटा हो जाता है तथा हीमोग्लोबिन की मात्रा बढ़ जाती है।,ఈ కాలంలో న్యూక్లియస్ పరిమాణం చిన్నదిగా మారుతుంది మరియు హిమోగ్లోబిన్ మొత్తం పెరుగుతుంది.,,,
+"आखिरी विभाजन नारमोब्लास्ट में से केन्द्रक खत्म हो जाता है तथा रेटीक्यूलोसाइट का निर्माण होता है, जो हड्डी में तीन दिन तक रहता है।","చివరి విభజన లో నర్మదోబ్లాస్ట్ కేంద్రకం మరియు రెటిక్యులోసైట్ ఏర్పడుట, ఇది ఎముకలో మూడు రోజుల పాటు ఉంటుంది.",,,
+"उसके बाद रक्त संचारण में आता है,जो चैबीस घंटे रहता है तथा परिपक्व लाल रक्त कणों का निर्माण होता है।","ఆ తరువాత, రక్తం ప్రసరణలో వస్తుంది, ఇది ఇరవై నాలుగు గంటలు ఉంటుంది మరియు పరిపక్వ ఎర్ర రక్త కణాలు ఏర్పడతాయి.",,,
+2.3 हीमोग्लेबीन।,2.3 హిమోగ్లోబిన్.,,,
+"यह लाल रंग देने वाला तत्व होता है, जो क्रोमोप्रोटीन कहलाता है तथा दो भागों में उपलब्ध होता है।",ఇది క్రోమోప్రొటీన్ అని పిలువబడే ఎరుపు రంగు మూలకం మరియు ఇది రెండు భాగాలుగా లభిస్తుంది.,,,
+"1. ग्लोबीन यह प्रोटीन होता है, जिसका 96 प्रतिशत रक्त में होता है।","1. గ్లోబిన్ ఈ ప్రోటీన్, ఇందులో 96 శాతం రక్తంలో ఉంది.",,,
+"2. हीम जो लोह लवण से बना होता है, जिसका 4 प्रतिशत रक्त मे होता है।","2. ఇనుప లవణాలతో తయారైన హేమ్, ఇది రక్తంలో 4 శాతం.",,,
+हीमोग्लोबीन- में करीब।,హిమోగ్లోబిన్- సుమారుగా.,,,
+3 ग्राम लोहा होता है।,3 గ్రాముల ఇనుము ఉంది.,,,
+रक्त में हीमोग्लोबीन महिला एवं पुरूष में अलग-अलग होता है।,రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్ స్త్రీ పురుషుల మధ్య తేడా ఉంటుంది.,,,
+प्रति मिलीग्राम।,ప్రతి మిల్లీగ్రామ్.,,,
+महिला में 11 से 12 मिलीग्राम / 100 मिलीलीटर रक्त।,ఒక మహిళలో 11 నుండి 12 మి.గ్రా / 100 మి.లీ రక్తం.,,,
+पुरूषों में 12 से 16 मिलीग्राम / 100 मिलीलीटर रक्त।,పురుషులలో 12 నుండి 16 మి.గ్రా / 100 మి.లీ రక్తం.,,,
+हीमोग्लोबीन आक्सीजन को फेफड़ों से उतकों तक पहुचाता है तथा कार्बन डाइआक्साइड का उतकों से फेफड़ो तक पहुंचाता है।,హిమోగ్లోబిన్ ఆక్సిజన్ ఊపిరితిత్తుల నుండి ఊపిరితిత్తులకు మరియు కార్బన్ డయాక్సైడ్ ఊపిరితిత్తుల నుండి ఊపిరితిత్తులకు తీసుకువెళుతుంది.,,,
+रक्त के.पी.एच. को बनाये रखता है।,రక్తం కేపిహెచ్ నిర్వహిస్తుంది,,,
+रक्त मे हीमोग्लोबीन की कमी से एनीमिया नामक बीमारी हो जाती है।,రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్ లేకపోవడం రక్తహీనత అనే వ్యాధికి కారణమవుతుంది.,,,
+जिसके निम्न कारण होते है या तो अत्यधिक तेजी से लाल रक्त कण की हानि या लाल रक्त कण के उत्पादन का धीमा होना“ मलेरिया रोग में भी लाल रक्त कण की क्षमता दिखाई देती है।,"ఈ క్రింది కారణాల వల్ల, ఎర్ర రక్త కణాలు వేగంగా కోల్పోవడం లేదా ఎర్ర రక్త కణాల ఉత్పత్తి మందగించడం “మలేరియా వ్యాధిలో ఎర్ర ప్రాణాంతకత కూడా కనిపిస్తుంది.",,,
+अस्थिमज्जा के कार्यो में शिथिलता का आ जाना।,ఆస్టియో ఆర్థరైటిస్ పనిచేయకపోవడం.,,,
+2.4 रक्त समूह।,2.4 రక్త సమూహం.,,,
+रक्त में ऐंटीजिनस्‌ होते है जो ग्लाइकोलिपिड या ग्लाइकोप्रोटिन के बने होते है।,రక్తంలో గ్లైకోలిపిడ్ లేదా గ్లైకోప్రొటీన్‌తో తయారైన యాంటిజెన్‌లు ఉంటాయి.,,,
+कोशिका में जिस प्रकार के एंटीजिनस्‌ प्राप्त होते है उसी के अनुसार रक्त को विभिन्‍न समूही में बांटा जाता है।,"కణంలో పొందిన యాంటిజెన్ల రకం ప్రకారం, రక్తం వివిధ సమూహాలుగా విభజించబడింది.",,,
+"रक्त को एक शरीर से दुसरे शरीर ट्रांसफर में करने की क्रिया में एंटीजिनस्‌ का समूह काम आता है, जो दो प्रकार का है।","రక్తాన్ని ఒక శరీరం నుండి మరొక శరీరానికి బదిలీ చేసే ప్రక్రియలో, యాంటిజెన్ల సమూహం ఉపయోగించబడుతుంది, ఇవి రెండు రకాలు.",,,
+1.रक्त समूह - इसमें एंटीजिनस लाल रक्त कोशिका की सतह पर होते है।,1. రక్త సమూహం - ఇది ఎర్ర రక్త కణం యొక్క ఉపరితలంపై యాంటిజెన్లను కలిగి ఉంటుంది.,,,
+"इनमें एंटीबांडी के साथ बांधने की क्षमता होती है और इसीलिए इन्हे ऐग्लूटीनोजिनस्‌ कहते है, जिनका प्रतिशत विभिन्‍न रक्त के समूह मे निम्न होता है।","వారు ప్రతిరోధకాలతో బంధించే సామర్ధ్యం కలిగి ఉంటారు మరియు అందువల్ల వాటిని అగ్లుటినోజెన్స్ అని పిలుస్తారు, దీని శాతం వివిధ రక్త సమూహాలలో తక్కువగా ఉంటుంది.",,,
+2.5 रक्त का जमना।,2.5 రక్తం గడ్డకట్టడం.,,,
+जब रक्त बाहर निकलता है शरीर से तो पहले कुछ मिनट पतला रहता है तथा थोड़ी देर बाद अर्धतरल जैली जैसा हो जाता है।,"శరీరం నుండి రక్తం బయటకు వచ్చినప్పుడు, ఇది మొదటి కొన్ని నిమిషాలు సన్నగా ఉంటుంది మరియు కొంతకాలం తర్వాత అది సెమీ జెల్లీ లాగా మారుతుంది.",,,
+इस प्रक्रिया को रक्त का थक्‍का कहते है।,ఈ ప్రక్రియను రక్తం గడ్డకట్టడం అంటారు.,,,
+रक्त का जमना सीरम का गुण होता है।,రక్తం యొక్క ఘనీకరణ అనేది సీరం యొక్క లక్షణం.,,,
+"लाल एवं सफेद रक्त कण रक्त जमने के कार्य में भाग नही लेते है, रक्त ये रक्त के थक के बने जाल में फंस जावें दें।","ఎరుపు మరియు తెల్ల రక్త కణాలు రక్తం గడ్డకట్టడంలో పాల్గొనవు, రక్తం సన్నని మెష్‌లో చిక్కుకుపోనివ్వండి .",,,
+इसी कारण रक्त के थक्‍के का रंग लाल होता है तथा सीरम साफ सुथरा तरल अकोशिकीय पदार्थ होता है।,"అందుకే రక్తం గడ్డ ఎర్రగా ఉంటుంది మరియు సీరం అనేది శుభ్రమైన, ద్రవ ఎసెల్యులార్ పదార్థం.",,,
+"रक्त जमने की प्रक्रिया में प्लेटलेट्स की अहम भूमिका होती है, जब उतक क्षतिग्रस्त होते है, तो प्लेटलेट्स में से श्रामबोप्लासटीन निकलता है जो प्रोश्रोमबीन को भ्रोमबीन में बदलने का कार्य कैल्शियम की सहायता से करता है।","రక్తం గడ్డకట్టే ప్రక్రియలో ప్లేట్‌లెట్స్ ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తాయి, కణజాలం దెబ్బతిన్నప్పుడు, ప్రోష్రాంబిన్‌ను కాల్షియంతో బ్రోంబిన్‌గా మార్చడానికి పనిచేసే ప్లేట్‌లెట్ల నుండి ష్రాంబోప్లాస్టిన్ విడుదల అవుతుంది.",,,
+तब ये भ्रोमबीन प्राइब्रीनोजीन से फाइब्रीन बनाकर रक्त का थक्‍का बना देता है।,"ఈ బ్రోంబిన్ అప్పుడు ఫైబ్రినోజెన్ నుండి ఫైబ్రిన్ను ఏర్పరుస్తుంది, ఇది రక్తం గడ్డకడుతుంది.",,,
+"रक्त का शरीर में बहुत महत्वपूर्ण कार्य होता है, जो यह है कि पूरे शरीर में आक्सीजन को पहुचाना जिससे शरीर सुचारू रूप से चले खासकर फफेड़ों में शुद्ध आक्सीजन रक्त द्वारा ही पहुंचता है तथा अशुद्ध कार्बनडाइआक्साइड को बाहर फेकने का कार्य भी फेपड़ो द्वारा रक्त प्रवाह से ही होता है।","శరీరంలో రక్తం చాలా ముఖ్యమైన విధిని కలిగి ఉంటుంది, ఇది శరీరం మొత్తం ఆక్సిజన్ ను చేరవేస్తుంది, తద్వారా శరీరం సాఫీగా సాగుతుంది, ముఖ్యంగా ఊపిరితిత్తులలో స్వచ్ఛమైన ఆక్సిజన్ రక్తంలోకి చేరుతుంది మరియు మలినమైన కార్బన్ డయాక్సైడ్ ను బయటకు నెట్టే పని ఊపిరితిత్తుల ద్వారా రక్త ప్రవాహం ద్వారా మాత్రమే సంభవిస్తుంది.",,,
+अतः याद रखने के अनुसार रक्त के निम्नलिखित कार्य होतें है।,"అందువల్ల, జ్ఞాపకశక్తి ప్రకారం, రక్తం యొక్క క్రింది విధులు జరుగుతాయి.",,,
+a.-स्वसन प्रवाली द्वारा गैस का आदान-प्रदान।,ఎ.- స్వాసన్ ప్రవాలి చేత గ్యాస్ మార్పిడి.,,,
+b. पोषण का ट्रांसपोर्ट।,బి. పోషణ రవాణా.,,,
+d. पानी के संतुलन का रख रखाव।,d. నీటి సమతుల్యత నిర్వహణ.,,,
+e. अम्ल एवं क्षाट का संतुलन बनाना।,ఇ. ఆమ్లం మరియు ఆమ్లం యొక్క సమతుల్యత.,,,
+f. शरीर के ताप को बनाकर रखना।,f. శరీర ఉష్ణోగ్రతను నిర్వహించడం.,,,
+।,.,,,
+g- प्रतिरोधक कार्य।,జి- రెసిస్టివ్ ఫంక్షన్.,,,
+h. रक्त को जमाकर उसकी क्षति को बचाना।,h. రక్తం నిక్షిప్తం చేయడం ద్వారా కలిగే నష్టాన్ని సంరక్షించడం,,,
+i. रक्त दबाब को बनाकर रखना।,i. రక్తపోటును నిర్వహించడం.,,,
+2.7 सारांश।,2.7 సారాంశం,,,
+"रक्त एक तरल पदार्थ होता है, जिसका लाल रंग होता है यह रंग इसकों हीम नामक पदार्थ लोह लवण, से मिलता है।","రక్తం ఒక ద్రవం, ఇది ఎరుపు రంగును కలిగి ఉంటుంది, ఇది ఇనుప లవణాల నుండి దాని రంగును పొందుతుంది, ఇది హేమ్ అనే పదార్ధం.",,,
+"रक्त में ग्लोबिन नामक पदार्थ भी होता है, जो हीमोगलोबिन का बनाता है।","రక్తంలో గ్లోబిన్ అనే పదార్ధం కూడా ఉంది, ఇది హిమోగ్లోబిన్ ను ఏర్పరుస్తుంది.",,,
+"रक्त में लाल रक्त कव, सफेद रक्त कण तथा प्लेटलेटस्‌ पाये जाते है।","రక్తంలో ఎర్ర రక్త కణాలు, తెల్ల రక్త కణాలు మరియు ప్లేట్‌లెట్స్ కనిపిస్తాయి.",,,
+"रक्त एक संयोजी उतक तरलीय पदार्थ हैजो आक्सीजन, कार्बन डाइआक्साइड तथा अन्य पोषक तत्व शरीर के विभिन्‍न भाग तथा उतकों में पहुंचाने का कार्य करता है।","రక్తం అనేది బంధన కణజాల ద్రవ పదార్ధం, ఇది శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు మరియు కణజాలాలకు ఆక్సిజన్, కార్బన్ డయాక్సైడ్ మరియు ఇతర పోషకాలను అందించడానికి ఉపయోగపడుతుంది.",,,
+"बहुत सारे कारक जैसे हार्मोनस, विटामिन रक्त का निर्माण करने में सहायक होती है।","హార్మోన్లు, విటమిన్లు వంటి అనేక అంశాలు రక్తాన్ని నిర్మించడానికి సహాయపడతాయి.",,,
+"विभिन्‍न प्रकार की कोशिकाएऐं, रक्त में विभिन्‍न कार्यो को करने में सहायक होती है क्योकि रक्त का विभाजन कार्य होता रहता है तथा रक्त कोशिकाएं क्षतिग्रस्त भी होती है, अतः रक्त के निर्माण को बनाये रखने के लिए एवं शरीर को स्वस्थ रखने हेतु खाने में पोष्टिक पदार्थो का होना आवश्यक खास तौर पर लोह लवण एवं प्रोटीन की उचित मात्रा से रक्त में हीमोग्लोबीन का निर्माण अच्छी तरह हो जाता है।","రక్తంలో వివిధ రకాల విధులు నిర్వహించడానికి వివిధ రకాల కణాలు సహాయపడతాయి, ఎందుకంటే రక్తం విభజించబడి, రక్త కణాలు కూడా దెబ్బతింటాయి, అందువల్ల, రక్తం ఏర్పడటానికి మరియు శరీరాన్ని ఆరోగ్యంగా ఉంచడానికి, ఆహారంలో పోషకమైన పదార్థాలు ఉండటం అవసరం, ప్రత్యేకించి సరైన మొత్తంలో ఐరన్ లవణాలు మరియు ప్రోటీన్ల కారణంగా, రక్తంలో హిమోగ్లోబిన్ ఏర్పడటం బాగా జరుగుతుంది ",,,
+3.1 प्रस्तावना।,3.1 పరిచయం.,,,
+मानव शरीर का सबसे प्रमुख अंग जिसके बिना जीवन चलना मुश्किल हो जाता है।,"మానవ శరీరంలో అత్యంత ప్రముఖమైన భాగం, అది లేకుండా జీవితం నడవడం కష్టం అవుతుంది.",,,
+"यह किस तरह कार्य करता है चौबीस घंटों में प्रतिदिन हर पल और जब कार्य करना बंद कर देता है, तब व्यक्ति की मृत्यु हो जाती है।","ఇది ఎలా పనిచేస్తుంది ప్రతి రోజు ప్రతి నిమిషం ఇరవై నాలుగు గంటలలో మరియు అది పనిచేయడం మానేసినప్పుడు, ఆ వ్యక్తి చనిపోతాడు.",,,
+"हृदय रक्त वाहिनीयों से शरीर के सभी भागों में रक्त पहुचाने का कार्य करता है का वजन करीब 300 ग्राम होता है, महिलाओं में 25 प्रतिशत पुरूषों की अपेक्षा हृदय का वजन कम सतह होती है।","గుండె రక్త నాళాలు శరీరంలోని అన్ని భాగాలకు చేరుకునేందుకు ఉపయోగపడతాయి, 300 గ్రాముల బరువు న్న మహిళల్లో 25 శాతం కంటే తక్కువ గుండె బరువు ఉంటుంది.",,,
+"हृदय सतह बाह्य सतह परीकारडीयल, मध्यमायोकारडीयल तथा आन्तिरिक एण्डोर्काडीयल बाहरी सतह में जो द्रव रहता है, वह हृदय की गति को संचारित करता है।","గుండె యొక్క బయటి ఉపరితలం, బయటి ఉపరితలం, టెస్టోస్టెరాయిడ్, మీడియం మరియు అంతర్గత ఎండోకార్డియల్‌లో నివసించే ద్రవం హృదయ స్పందన రేటును ప్రసారం చేస్తుంది.",,,
+"हृदय के दो भाग होते है, एक दायां हृदय एवं दूसरा बायांहदय।","గుండెకు రెండు భాగాలు ఉన్నాయి, ఒక కుడి గుండె మరియు రెండవ ఎడమ గుండె.",,,
+हृदय की गसपेशी को बूंतकपंब डनेबसमे कहते है।,గుండె కండరాన్ని బంటక్‌పంబ్ డెనెబాస్మే అంటారు.,,,
+"आःःक्सीजन रहित रक्त नीला होता है, जो नाडी से हृदय से फेंफड़ों में पहुचता है और साफ होकर लाल रंग का रक्त नाडियों द्वारा वापस हृदय से पूरे शरीर में भेजा जाता है।","ఆక్సిజన్ లేని రక్తం నీలం రంగులో ఉంటుంది, ఇది నాడి నుంచి గుండె నుంచి ఊపిరితిత్తులకు చేరి, ఎరుపు రక్తం ద్వారా రక్తాన్ని శుద్ధి చేసి, తిరిగి గుండెకు పంపుతుంది.",,,
+यह पूरी क्रिया मशीनीकृत चलती रहती है।,ఈ మొత్తం ప్రక్రియ యాంత్రికంగా సాగుతుంది.,,,
+"मानव हृदय के दोनो फेफड़ो के बीच स्थित होता है, जिसका ज्यादा हिस्सा बायी तरफ होता है।","మానవ గుండె రెండు s పిరితిత్తుల మధ్య ఉంది, వీటిలో ఎక్కువ భాగం ఎడమ వైపు ఉంటుంది.",,,
+यह डायफार्म के ऊपर तथा आगे रूटरनम तथा पीछे की ओर मेरूदण्ड से घिरा रहता है।,ఇది పైన మరియు పైన డయాఫ్రాగమ్ మరియు వెనుక భాగంలో వెన్నుపాముతో ఉంటుంది.,,,
+हृदय द्वारा फेफड़ों की सहायता से रक्त को साफ करके पूरे शरीर में रक्त वाहियों की सहायता से विभिन्‍न अंगों में पंहुचाया जाता है।,"ఊపిరితిత్తుల సహాయంతో గుండె ద్వారా రక్తాన్ని శుద్ధి చేసి, శరీరమంతటా ఉన్న రక్తనాళాల సహాయంతో వివిధ అవయవాలకు చేరుతుంది.",,,
+"रक्त का दबाव या तो जब बढ़ जाता है या कम हो जाता है, तब मनुष्य में रक्तचाप के लक्षण दिखाई देते है क्योकि ऐसी स्थिति में हृदय को आराम देने हेतु अधिक तनावपूर्ण कार्य नही करने चाहिए।","రక్తపోటు పెరిగినప్పుడు లేదా తగ్గినప్పుడు, అప్పుడు రక్తపోటు యొక్క లక్షణాలు మానవులలో కనిపిస్తాయి, ఎందుకంటే అటువంటి పరిస్థితిలో, గుండెను విశ్రాంతి తీసుకోవడానికి ఎక్కువ ఒత్తిడితో కూడిన పని చేయకూడదు.",,,
+3.2 हृदय की संरचना एवं अवयव।,3.2 గుండె యొక్క నిర్మాణం మరియు భాగాలు.,,,
+रक्त उतकों में जाकर आक्सीजन रहित होता है तथा फेफड़ों में आकर आक्सीजन युक्त हो जाता है।,కణజాలాల్లో ఆక్సిజన్ లేకుండా ఊపిరితిత్తుల్లో ఆక్సిజన్ సమృద్ధిగా ఉంటుంది.,,,
+अतः रक्त संचारण प्रणाली के दो अवयव है।,"కాబట్టి, ప్రసరణ వ్యవస్థలో రెండు భాగాలు ఉన్నాయి.",,,
+1. सिस्ट्मैटिक संचारण।,1. క్రమబద్ధమైన ప్రసారం.,,,
+2. पल्मोनरी संचारण।,2. పల్మనరీ ట్రాన్స్మిషన్.,,,
+"आक्सीजन युक्त रक्त हृदय से उतकों में जाता है तथा आक्सीजन रहित रक्त हृदय से वापस आता है, इस प्रणाली को Systematic Circulation कहते है।","ఆక్సిజన్ అధికంగా ఉన్న రక్తం గుండె నుండి కణజాలంలోకి వెళుతుంది, మరియు ఆక్సిజన్ లేని రక్తం గుండె నుండి తిరిగి వస్తుంది, ఈ వ్యవస్థను సిస్టమాటిక్ సర్క్యులేషన్ అంటారు.",,,
+"अब आक्सीजन रहित रक्त हृदय से फेफड़ों मे जाता है, जब आक्सीकृत हो जाता है तब वापस हृदय में आ जाता है तथा इस प्रणाली को s Pulmonary Civculation कहते है।","ఇప్పుడు ఆక్సిజన్ లేని రక్తం గుండె నుంచి ఊపిరితిత్తులకు వెళుతుంది, అది ఆక్సిజడ్ అయినప్పుడు, ఇది తిరిగి గుండెకు వస్తుంది మరియు ఈ వ్యవస్థను ఎస్ పల్మనరీ  సివిలేషన్ అని అంటారు",,,
+"हृदय एक केन्द्र की तरह काम करता है,जो रक्त कों पम्प करकें रक्त वाहिनियों में संचारित करता है।","గుండె ఒక కేంద్రం వలె పనిచేస్తుంది, ఇది రక్తాన్ని పంపుతుంది మరియు రక్త నాళాలకు ప్రసరిస్తుంది.",,,
+हृदय के चार खण्ड होते है।,గుండె యొక్క నాలుగు విభాగాలు ఉన్నాయి.,,,
+"यह चारों भाग पतली मुलायम झिल्ली की परतें जैसी सतह से अलग विभाजित होते है, जिसे सैवटम कहा जाता है।","ఈ నాలుగు భాగాలు ఉపరితలం నుండి సన్నని మృదువైన పొరల వంటి పొరల ద్వారా వేరు చేయబడతాయి, వీటిని శైవతాలు అంటారు.",,,
+हृदय कोशिकीय प्रणाली की संरचना में इन चार अवयवों का होना अत्यावश्यक होते है।,హృదయ సెల్యులార్ వ్యవస్థ యొక్క నిర్మాణంలో ఈ నాలుగు భాగాలు అవసరం.,,,
+]. हृदय।,]. గుండె.,,,
+2. आरटरीज।,2. ధమనులు.,,,
+3. केपिलरीज।,3. కేశనాళికలు.,,,
+4. वेन।,4. వేన్.,,,
+।,.,,,
+"ये सभी संरचना एवं कार्यो में अलग होते है शरीर में रक्त की मात्रा सीमित होती है, परन्तु कार्य उसे अनेक करने पड़ते है।","ఇవన్నీ నిర్మాణం మరియు విధుల్లో భిన్నంగా ఉంటాయి, శరీరంలో రక్తం మొత్తం పరిమితం, కానీ దీనికి చాలా పనులు చేయాల్సి ఉంటుంది.",,,
+"अतः उतनी मात्रा में रक्त हमारे शरीर का औसतन रक्त 200 मिलीलीटर आक्सीजन को पांच मिनट में ढोहता है, अतः उतकों द्वारा अन आक्सीकृत रक्त भी पांच मिनट में ही वापस आना चाहिए जिससे निरंतर हृदय का कार्य चलता रहता है।","అందువల్ల, మన శరీరంలో సగటున రక్తం ఐదు నిమిషాల్లో 200 మిల్లీలీటర్ల ఆక్సిజన్‌ను కలిగి ఉంటుంది, కాబట్టి ఆ కణజాలాల ద్వారా ఆక్సీకరణం కాని రక్తం కూడా ఐదు నిమిషాల్లో తిరిగి రావాలి,దీనివల్ల గుండె నిరంతరం పని చేస్తుంది.",,,
+3.2.1 हृदय चक्र।,3.2.1 గుండె చక్రం.,,,
+"हृदय की धड़कन निरंतर चलती रहती है, एक हृदय की धड़कन को heart beat कहते है जो निरंतर चलते रहने के कारण हृदय चक्र कहलाती है, यह धड़कन निम्न कारणों से होती है।","హృదయ స్పందన నిరంతరం కొనసాగుతుంది, హృదయ స్పందనను గుండె కొట్టుకోవడం అని పిలుస్తారు, దీనిని నిరంతర కదలికల వల్ల గుండె చక్రం అంటారు, ఈ హృదయ స్పందన కింది కారణాల వల్ల వస్తుంది.",,,
+सिस्टोल जब हृदय का एरिया या वेन्ट्रीकल फैलता है तब हृदय से बाहर फेकने का कार्य संपादित होता है।,"సిస్టోల్ గుండె ప్రాంతం లేదా జఠరికను విస్తరించినప్పుడు, గుండె నుండి విసిరే పని జరుగుతుంది.",,,
+डायस्टोल जब हृदय का एट्रीया या वेन्ट्रीकल फैलता है तब हृदय के अंदर रक्त भरता है और यही किया के संपादन को एक चक्र के रूप में जाना जाता है।,గుండె యొక్క కర్ణిక లేదా జఠరిక వ్యాప్తి చెందుతున్నప్పుడు డయాస్టోల్ గుండె లోపల రక్తాన్ని నింపుతుంది మరియు ఇది చక్రం అని పిలువబడే వాటిని సవరించడం ద్వారా జరుగుతుంది.,,,
+हृदय चक्र का समय:- हृदय गति 75/मिनट (मतलब 75 बीट्स 60 सेकेंड) जिसमें हर एक बीट 60/75 त्र 0.8 सेकेंड के समय से एक चक्र पूरा करती है।,"హృదయ చక్ర సమయం: - హృదయ స్పందన రేటు 75 / నిమి (అంటే 75 బీట్స్ 60 సెకన్లు), దీనిలో ప్రతి బీట్ 60/75 సార్లు 0.8 సెకన్ల నుండి ఒక చక్రం పూర్తి చేస్తుంది.",,,
+अतः जब Atrial Systole सिकुडता है तब Ventricular diastole फैलता है और जब Atrial diastole फैलता है तब Ventricular systole संकुचित करता है।,"అందువల్ల, కర్ణిక సిస్టోల్ తగ్గిపోయినప్పుడు వెంట్రిక్యులర్ డయాస్టోల్ విస్తరిస్తుంది మరియు కర్ణిక డయాస్టోల్ విస్తరించినప్పుడు వెంట్రిక్యులర్ సిస్టోల్ సంకోచిస్తుంది.",,,
+हृदय ध्वनि की रिर्काडिंग भी की जाती है अप्रत्यक्ष एवं प्रत्यक्ष रूप से।,గుండె ధ్వని రికార్డింగ్ కూడా పరోక్షంగా మరియు ప్రత్యక్షంగా జరుగుతుంది,,,
+"जिस उपकरण से ध्वनि के ग्राफ को रिकार्ड किया जाता है, उसे फोनोकाडियोंग्राफ कहते है।",సౌండ్ గ్రాఫ్ రికార్డ్ చేయబడిన పరికరాన్ని ఫోనోకాడియోగ్రాఫ్ అంటారు.,,,
+अप्रत्यक्ष विधि में गेलवेनो मिटर का प्रयोग होता है तथा प्रत्यक्ष विधि में तंरगों को रबर की भिल्ली से रिकार्ड करते है।,పరోక్ష పద్ధతిలో గాల్వానో మిటర్ ను ఉపయోగిస్తారు మరియు ప్రత్యక్ష పద్ధతిలో రబ్బరు భళితో తరంగాలను రికార్డ్ చేస్తుంది.,,,
+डॉक्टर सामान्यतः स्टेथीसस्कोप से हृदय की ध्वनि को सुनते है।,వైద్యులు సాధారణంగా స్టెటిస్కోప్‌తో గుండె శబ్దాన్ని వింటారు.,,,
+दो प्रकार की ध्वनि हृदय से निकलती है।,రెండు రకాల శబ్దం గుండె నుండి వెలువడుతుంది.,,,
+““लब*“* पहली ध्वनि तथा डप दुसरी ध्वनि होती है।,"""""లబ్*""* అనేది మొదటి శబ్దం మరియు రెండవ శబ్దం.",,,
+पहली ध्वनि बहुत ही धीमी लम्बी वह मधुर होती है इस ध्वनि की तंरगों की लय 25-45 सेकेंड होती है।," మొదటి శబ్దం చాలా నెమ్మదిగా ఉంటుంది, ఇది చాలా మధురంగా ఉంటుంది, ఇది ధ్వని యొక్క లయ 25-45 సెకండ్లు.",,,
+"दूसरी ध्वनि तेज, तीखी तथा कम समय की होती है।","రెండవ ధ్వని బిగ్గరగా, పదునైనది మరియు తక్కువగా ఉంటుంది.",,,
+इसकी तरंगो की लय 50/ सेकेंड होती हैं।,దీని తరంగాలకు 50 / సెకన్ల లయ ఉంటుంది.,,,
+"हृदय की धड़कन लबं डप. लब- डप .............. लब- डप............. होती है ना की धक- धक............ हृदय की ध्वनि में परिवर्तन हृदय के वाल्ब में आई खराबी के कारण होता है तथा हृदय की ध्वनि में करकराहट आ जाती है, जिसे डाक्टर स्टेथीसस्कोप से सुनकर हृदय में आई हुई गड़बड़ी का बता देते है।","హార్ట్ బీట్ లబ్-డప్....లబ్-డప్ .... అవుతుంది కాని ధక్-ధక్ అవ్వదు .... గుండె యొక్క శబ్దంలో మార్పులు గుండె గోడ పనిచేయకపోవడం వల్ల మరియు గుండె యొక్క శబ్దంలో ఒక భంగం ఉంది, ఇది స్టెథిస్కోప్‌తో విన్న తర్వాత డాక్టర్ గుండెలోని ఆటంకాలను చెప్తారు.",,,
+3.2.3 हृदय गति।,3.2.3 హృదయ స్పందన రేటు.,,,
+सामान्यतः हृदय की गति 60-75/ मिनट एक व्यस्क व्यक्ति में होती है।,వయోజనంలో హృదయ స్పందన రేటు సాధారణంగా 60-75 / నిమిషం.,,,
+भ्रुण शिशु एवं बच्चों में हृदय गति ज्यादा होती है।,శిశువులు మరియు పిల్లలలో హృదయ స్పందన రేటు ఎక్కువగా ఉంటుంది.,,,
+"जब हृदय गति 60/ मिनट से कम होती है, तो उस अवस्था को ब्राडीकार्डीया कहते है और जब 75/मिनट से ज्यादा होती है तो टाचीकार्डीया कहते हैं।","హృదయ స్పందన రేటు 60 / min కన్నా తక్కువ ఉన్నప్పుడు, ఈ పరిస్థితిని బ్రాడీకార్డియా అంటారు మరియు 75 / min కంటే ఎక్కువ ఉన్నప్పుడు, దీనిని టాచీకార్డియా అంటారు.",,,
+"हृदय गति विभिन्‍न शारीरिक क्रियाओं में बढ़ जाती है, जैसे दौड़ना, व्यायाम, उत्तेजना, खाना खाने के बाद, गर्भावस्थ इत्यादि बुखार तथा हाइपर थायरोयडीजम मे भी बढ़ जाती है।","రన్నింగ్, వ్యాయామం, స్టిమ్యులేషన్, తినడం, గర్భం మొదలైన వివిధ శారీరక విధుల్లో హృదయ స్పందన రేటు పెరుగుతుంది. జ్వరం మరియు హైపర్ థైరాయిడిజం కూడా పెరుగుతాయి.",,,
+"सामान्य हृदय गति 72/ मिनट होती है, हृदय गति नई कारक प्रभावित करते है।","సాధారణ గుండె రేటు 72/10 కొన్ని నిమిషాలు, గుండె కొట్టుకునే రేటు కొత్త కారకాలపై ప్రభావం చూపుతుంది.",,,
+"जैसे उत्तेजना, संवेगात्मक प्रभाव, जोर से सांस लेना, रक्त में आक्सीजन या कार्बन डाइआक्साइड की सांद्रता में परिवर्तन शरीर का ताप जल्दी हृदय गति को बढ़ाता है तथा ऐसे व्यायाम जिसमें मांसपेशियों से ऑक्सीजन निकल जाता है, पसीना ज्यादा आता है, हल्के व्यायाम हृदय गति को जल्द ही सामान्य कर देते है।","ఉద్దీపనం, భావోద్వేగ ప్రభావాలు, బిగ్గరగా శ్వాసించడం, రక్తంలో ఆక్సిజన్ లేదా కార్బన్ డయాక్సైడ్ గాఢతలో మార్పులు, శరీర ఉష్ణోగ్రత వేగంగా గుండె కొట్టుకునే రేటును పెంచుతుంది మరియు కండరాల నుంచి ఆక్సిజన్ ను తొలగించే వ్యాయామం, చెమట ఎక్కువగా ఉంటుంది, తేలికపాటి వ్యాయామం గుండె కొట్టుకునే రేటును వెంటనే సాధారణపరుస్తుంది",,,
+3.2.4 रक्त दबाव।,3.2.4 రక్తపోటు.,,,
+यह वह दबाव होता है जो रक्त के बहाव के दौरान रक्त वाहिनियों की दीवाल पर पड़ता है।,రక్త ప్రవాహ సమయంలో రక్తనాళాల గోడపై పడే ఒత్తిడి ఇది.,,,
+सिस्टोल दवाब (Systolic Pressure) हृदय के ऊपर पर वाला अत्याधिक दबाव तथा डायस्टोलिक दबाव Diatolic Pressure न्यूनतम दबाव होता जो हृदय के बाल्व खुलने पर पड़ता है।,"సిస్టోలిక్ ప్రెజర్: గుండెపై గరిష్ట పీడనం మరియు డయాస్టొలిక్ ప్రెజర్, డయాటోలిక్ ప్రెజర్, గుండె తెరిచినప్పుడు ఏర్పడే కనీస పీడనం.",,,
+नाड़ी दबाव Pulse Pressure दोनों सिस्टोलिक एवं डायस्टोलिक दवाब के बीच का अंतर होता है।,పల్స్ ప్రెజర్ పల్స్ ప్రెజర్ అనేది సిస్టోలిక్ మరియు డయాస్టొలిక్ ప్రెజర్ రెండింటి మధ్య వ్యత్యాసం.,,,
+"तीनों दबाव Systolic, Diastolic and Pulse का अनुपात 3:2:1 होता है।","సిస్టోలిక్, డయాస్టొలిక్ మరియు పల్స్ అనే మూడు ఒత్తిళ్ల నిష్పత్తి 3: 2: 1.",,,
+सामान्य तौर पर सिस्टौलिक दबाव 125 -135 तथा डायस्टिलिक दबाव 80 होता है।,సాధారణంగా సిస్టోలిక్ పీడనం 125 -135 మరియు డయాస్టొలిక్ పీడనం 80.,,,
+स्फीगनोमैनोमीटर रक्त को दबाव को नापने के यंत्र को कहते है।,స్పిగ్మోమానొమీటర్ రక్తపోటు గేజ్.,,,
+उम्र के साथ रक्त के दवाब पर भी प्रभाव पड़ता है तथा यह मोटे लोगो में ज्यादा बढ़ जाता है।,వయసుతో పాటు బ్లడ్ ప్రెజర్ కూడా ప్రభావితం అవుతుంది మరియు ఊబకాయుల్లో ఇది మరింత పెరుగుతుంది.,,,
+व्यायाम के बाद भी बढ़ जाता है।,వ్యాయామం తర్వాత కూడా పెరుగుతుంది.,,,
+पुरूषों के अपेक्षा महिलाओं में यह कम होता है।,ఇది పురుషుల కంటే మహిళల్లో తక్కువగా ఉంటుంది.,,,
+सोते समय यह कम रहता है।,నిద్రపోయేటప్పుడు ఇది చిన్నది.,,,
+रक्त दबाव को SBP/DBP mm Hg के माध्यम से दर्शाया जाता है।,రక్తపోటు ఎస్ బిపి/డిబిపి ఎంఎం హెచ్ జి  ద్వారా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.,,,
+अतः सामान्य रक्त दवाब (mm Hg (Average 120/50 mm Hg ) नापा जाता है।,కాబట్టి సాధారణ రక్తపోటు (ఎం ఎం హెచ్  జి  (సగటు 120/50 ఎం ఎం హెచ్  జి) కొలుస్తారు.,,,
+PP (Pulse Pressure) जब SBP में DBP को घटाया जाता है तथा PP की गणना हो।,పిపి (పల్స్ ప్రెజర్) ఎస్బిపిలో డిబిపిని తీసివేసినప్పుడు మరియు పిపి లెక్కించబడుతుంది.,,,
+"किसी भी आयु में अगर रक्त दवाब 40/90 से ऊपर हो तो वह उच्च ताप Hypertension, कहलाता है तथा जब रक्त दबाव 110/70 से कम रहता है नियमित, व्यायाम, ध्यान, सरल, जीवन शैली तथा आहार में कम नमक तथा वसा रक्तचाप को नियंत्रित रखते है।","ఏ వయసులోనైనా రక్తపోటు 40/90 పైన ఉంటే, దీనిని హై టెంపరేచర్ హైపర్‌టెన్షన్ అంటారు, మరియు రక్తపోటు 110/70 రెగ్యులర్ కంటే తక్కువగా ఉన్నప్పుడు, వ్యాయామం, ధ్యానం, సాధారణ, జీవనశైలి మరియు ఆహారం తక్కువ ఉప్పు మరియు కొవ్వు రక్తపోటు. నియంత్రించబడుతుంది",,,
+ECG:- Electro Cardiogram।,ఏ సి జి: - ఎలక్ట్రో కార్డియోగ్రామ్.,,,
+"हृदय की तंरगों को नापने का यंत्र होता है, शरीर के संवेदनशील भागों में इल्कट्रोड की लीड लगाकर गेल वेनोगीटर की सहायता से यह जाना जाता है कि हृदय की गति ठीक चल रही है की नही।","గుండె యొక్క తరంగాలు కొలిచే పరికరం ఉంది, గైల్ వెనోజిటర్ సహాయంతో, శరీరంలోని సున్నితమైన భాగాలలో ఇల్క్ట్రోడ్ యొక్క లీడ్ ను ఉంచడం ద్వారా, గుండె కొట్టుకునే రేటు బాగా జరుగుతుందో లేదో తెలుస్తుంది.",,,
+हृदय के बाल्व की सिकुडन एवं फैलाव को दो सेकेण्ड के अंतराल में नाप कर पूरे आठ सेकेण्ड को नापा जाता है।,గుండె యొక్క కవాటాల సంకోచం మరియు విస్ఫోటనం రెండు సెకన్ల వ్యవధిలో కొలుస్తారు మరియు మొత్తం ఎనిమిది సెకన్లు కొలుస్తారు.,,,
+हृदय रक्त के द्वारा विभिन्‍न पदार्थों को शरीर के विभिन्‍न अंगों में ले जाने का प्रमुख कार्य करता है।,రక్తం ద్వారా వివిధ పదార్థాలను శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు రవాణా చేయడంలో గుండె ప్రధాన పని చేస్తుంది.,,,
+हृदय का स्पंदन प्रति मिनिट 70 बार होता है।,హార్ట్ పల్సింగ్ నిమిషానికి 70 సార్లు సంభవిస్తుంది.,,,
+जिसमें वह 70 मिलीलीटर रक्त को फेफड़ों मे ले जाकर कार्बन डाइऑक्साइड का आक्सीजन के साथ आदान-प्रदान करने का कार्य करता है।,ఇందులో 70 మి.లీ రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తులకు తీసుకొని ఆక్సిజన్ తో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ను ఇచ్చిపుచ్చుకోవడానికి కృషి చేస్తాడు,,,
+हृदय का बायां भाग साफ किया हुआ ऑक्सीजन युक्त रक्त फेफड़ों से ओरटा द्वारा पूरे शरीर में पम्प करता है।,గుండె యొక్క ఎడమ భాగం ఆర్టా ద్వారా ఊపిరితిత్తుల నుంచి ఆక్సిజన్ అధికంగా ఉండే రక్తాన్ని మొత్తం శరీరంలోకి సరఫరా చేస్తుంది.,,,
+अतः हृदय का प्राथमिक करके शरीर की सभी कोशिकाओं को जीवित रखें।,"అందువల్ల, హృదయాన్ని ప్రాధమికంగా ఉంచడం ద్వారా, శరీరంలోని అన్ని కణాలను సజీవంగా ఉంచండి.",,,
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..7672ece483f2d369cfc675f0a2e1ac6e214cc95f
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,626 @@
+3.3. हृदय का स्पंदन (Cardia Output)।,3.3. हृदय का स्पंदन (Cardia Output)।,3.3. గుండె స్పందన (కార్డియా అవుట్పుట్).
+"तब diastole का अंत होता है उस समय Ventricles में 20-40 मिली लीटर रक्त भर जाता है, प्रत्येक बीट्‌ मे कुछ मात्रा में रक्त Ventricles से पम्प होकर परिभ्रमक में आता है।","तब diastole का अंत होता है उस समय Ventricles में 20-40 मिली लीटर रक्त भर जाता है, प्रत्येक बीट्‌ मे कुछ मात्रा में रक्त Ventricles से पम्प होकर परिभ्रमक में आता है।","అప్పుడు డయాస్తోల్ జఠరికలలో 20-40 మి.లీ రక్తంతో నింపబడుతుంది, ప్రతి బిట్ రక్తం జఠరికలలో నుంచి క్రూజ్ కు సరఫరా  చేయబడుతుంది."
+आउटपूट की रेंज 70-80 मिलीलीटर प्रति बीट्‌ होती है और अतः में रक्त में रह जाता है।,आउटपूट की रेंज 70-80 मिलीलीटर प्रति बीट्‌ होती है और अतः में रक्त में रह जाता है।,మొత్తం మీద బయటకు విసర్జించుటలో సగటు 70-80 మి.లీ ఉంటుంది మరియు చివరకు రక్తంలో ఉండిపోతుంది.
+"रक्त का औसत भार वजन के हिसाब से होता है, जैसे 70 मिली/कि ग्रा . के हिसाब से अगर 50 कि.ग्रा. वजन है तो 70 × 50 त्र3.5 लीटर रक्त भार होगा।","रक्त का औसत भार वजन के हिसाब से होता है, जैसे 70 मिली/कि ग्रा . के हिसाब से अगर 50 कि.ग्रा. वजन है तो 70 × 50 त्र3.5 लीटर रक्त भार होगा।","రక్తం యొక్క సగటు ,బరువు ఆధారంగా ఉంటుంది. సగటు 70 ఎంఎల్/కిలో గ్రామ్ లో నుంచి  50 కిలో గ్రామ్ బరువు ఉంటే, అప్పుడు 70 × 50 ట్రై 3.5 లీటర్ల రక్త బరువు ఉంటుంది."
+"जब हृदय रक्त को पम्प नही कर पाता तो हृदयाघात हो जाता है, जो या तो स्टथ्‌ या त्टथ्‌ हो सकता है।","जब हृदय रक्त को पम्प नही कर पाता तो हृदयाघात हो जाता है, जो या तो स्टथ्‌ या त्टथ्‌ हो सकता है।","గుండె రక్తాన్ని సరిగా సరఫరా చేయలేక పోయినప్పుడు, గుండెపోటు సంభవిస్తుంది, ఇది స్తబ్దంగా లేదా స్థిరంగా ఉంటుంది."
+LVF फेपड़ों से संबंधित बीमारी में होता है जिसमें सांस लेने में तकलीफ होती है।,LVF फेपड़ों से संबंधित बीमारी में होता है जिसमें सांस लेने में तकलीफ होती है।,ఎల్‌విఎఫ్ అనేది ఊపిరితిత్తులకు సంబంధించిన వ్యాధి.ఈ వ్యాధి వలన ఊపిరి తీసుకోవడం కష్టం అవుతుంది
+RVF यकृत के आकार के बड़े हो जाने पर या एडीमा (Adema) होने पर होता है।,RVF यकृत के आकार के बड़े हो जाने पर या एडीमा (Adema) होने पर होता है।,ఆర్‌విఎఫ్  కాలేయం విస్తరించినప్పుడు లేదా ఎడెమా (ఎడెమా) ఉన్నప్పుడు సంభవిస్తుంది.
+3.4 सांराश।,3.4 सांराश।,3.4 సారాంశం.
+"इस इकाई को पढ़ने के बाद छात्रों को हृदय प्रणाली के कार्य अच्छे से समझ आयेंगे, हृदय वाहिनी प्रणाली आक्सीजन एवं पोषक तत्वों के लिए शरीर में वाहक का कार्य निरंतर करती है।","इस इकाई को पढ़ने के बाद छात्रों को हृदय प्रणाली के कार्य अच्छे से समझ आयेंगे, हृदय वाहिनी प्रणाली आक्सीजन एवं पोषक तत्वों के लिए शरीर में वाहक का कार्य निरंतर करती है।","ఈ విభాగము చదివిన తరువాత విద్యార్థులకు గుండె వ్యవస్థ యొక్క విధులు బాగా అర్థం అవుతాయి, గుండె వాహిక వ్యవస్థ నిరంతరం శరీరానికి కావలసిన ఆక్సిజన్ మరియు పోషకాలను  అందజేస్తుంది"
+हृदय की मांसपेशियां हृदय के बाल्व को बंद एवं खोलने का कार्य करके रक्त को हृदय के चारों भागों में से संचारित करके फेफड़ों में पहुंचाने तथा फेफड़ों से वापस हृदय के द्वारा पूरे शरीर में भेजने का कार्य करती है।,हृदय की मांसपेशियां हृदय के बाल्व को बंद एवं खोलने का कार्य करके रक्त को हृदय के चारों भागों में से संचारित करके फेफड़ों में पहुंचाने तथा फेफड़ों से वापस हृदय के द्वारा पूरे शरीर में भेजने का कार्य करती है।,గుండెలోని కండరాలు సంకోచిస్తూ వ్యాకోచిస్తూ నలుదిక్కుల రక్తాన్నిమొత్తం శరీరం అంతా ప్రవహింప చేస్తూ అవి ఊపిరితిత్తుల ద్వారా లోపలికి బయటికి  మరల గుండె ద్వారా మొత్తం శరీరానికి సరఫరా చేస్తాయి.
+"जब मनुष्य को कार्य की अधिकता, तनाव या भोजन में असंतुलित आहार लेने से रक्त का दबाव बढ़ जाता है एवं उच्चरत चाप बीमारी होती है।","जब मनुष्य को कार्य की अधिकता, तनाव या भोजन में असंतुलित आहार लेने से रक्त का दबाव बढ़ जाता है एवं उच्चरत चाप बीमारी होती है।",ఒక వ్యక్తి కి పని వత్తిడి ఎక్కువైనప్పుడు మరియు పౌష్ఠిక ఆహార లోపం ఉన్నపుడు రక్తపోటు పెరుగుతుంది మరియు రక్తపోటు వ్యాధి వస్తుంది.
+भोजन में अधिक वसा या कोलेस्ट्राल से रक्तवाहिनीय में जमाव आ जाता है एवं हृद्याघात होने की संभावना बढ़ जाती है।,भोजन में अधिक वसा या कोलेस्ट्राल से रक्तवाहिनीय में जमाव आ जाता है एवं हृद्याघात होने की संभावना बढ़ जाती है।,ఆహారంలో అధిక కొవ్వు లేదా కొలెస్ట్రాల్ రక్త నాళాలలో రద్దీకి దారితీస్తుంది మరియు గుండె పోటు వచ్చే అవకాశాలను పెంచుతుంది.
+अधिक नमक खप्ने से भी रक्तचाप बढ़ता है तथा शरीर में पानी रोकता है एवं एडीना हो जाता है।,अधिक नमक खप्ने से भी रक्तचाप बढ़ता है तथा शरीर में पानी रोकता है एवं एडीना हो जाता है।,ఎక్కువగా ఉప్పు తీసుకోవటం వల్ల కూడా రక్తపోటు పెరుగుతుంది.ఇది శరీరంలోని నీటిని నిరోధిస్తుంది.చివరకు ఎడెమాగా మారుతుంది
+"हृदय चक्र में हृदय का संकुचन एवं हृदय का फैलाव होने की क्रिया को मशीन द्वारा नापा जाता है, इसकों इलेक्ट्राग्राम कहते है।","हृदय चक्र में हृदय का संकुचन एवं हृदय का फैलाव होने की क्रिया को मशीन द्वारा नापा जाता है, इसकों इलेक्ट्राग्राम कहते है।","గుండెలో గుండె సంకోచం మరియు వ్యాకోచాలను యంత్రం ద్వారా పరిగణిస్తారు, దీనిని ఎలెక్ట్రాగ్రామ్ అని అంటారు."
+यदि हृदय चक्र की गतिविधि में बदलाव आता है तब ECG द्वारा पता लग जाता है की हृदय को कितनी क्षति पहुंची है।,यदि हृदय चक्र की गतिविधि में बदलाव आता है तब ECG द्वारा पता लग जाता है की हृदय को कितनी क्षति पहुंची है।,"గుండె చర్యలో మార్పులు వచినట్లయితే , ఈసిజి గుండెకు ఎంత నష్టం వాటిల్లిందనే విషయాన్ని గుర్తిస్తుంది."
+हृदय की बीमारी होने का पहला लक्ष्य उच्च रक्तचाप (Hypertension) है।,हृदय की बीमारी होने का पहला लक्ष्य उच्च रक्तचाप (Hypertension) है।,గుండె జబ్బులకు ముఖ్య కారణం అధిక రక్తపోటు (హైపర్టెన్షన్).
+"दुछरा अर्थोरोसस्लीरोसिस (Artheroslerosis) तथा तीसरा हृदयघात हृदय (Heart Attack) संबंधी बीमारी की खानपान, व्यायाम, आराम तथा जीवन शैली में परिवर्तन लाकर नियंत्रित किया जा सकता है।","दुछरा अर्थोरोसस्लीरोसिस (Artheroslerosis) तथा तीसरा हृदयघात हृदय (Heart Attack) संबंधी बीमारी की खानपान, व्यायाम, आराम तथा जीवन शैली में परिवर्तन लाकर नियंत्रित किया जा सकता है।","రెండవ కారణం ధామలి కాఠిన్యం (అథెరోస్క్లెరోసిస్) మరియు మూడవది గుండె పోటు (హార్ట్ఎటాక్) .ఇటు వంటి వ్యాధులు  పౌష్ఠిక ఆహరం,నిర్దిష్ట వ్యాయామం,తగినంత విశ్రాంతి మరియు మన జీవం శైలిని మార్చడం ద్వారా నియంత్రించవచ్చు."
+जब हृदय द्वारा रक्त ठीक से पम्प नही हो पाता है तब हृदय काम करना बंद कर देता है तथा मनुष्य की मृत्यु हो जाती है।,जब हृदय द्वारा रक्त ठीक से पम्प नही हो पाता है तब हृदय काम करना बंद कर देता है तथा मनुष्य की मृत्यु हो जाती है।,"గుండె ద్వారా రక్తం సరిగా సరఫరా చేయబడనపుడు, గుండె పనిచేయడం మానేస్తుంది, చివరకు వ్యక్తి మరణిస్తాడు."
+4.  प्रस्तावना।,4.  प्रस्तावना।,4. పరిచయం.
+कंकाल तंत्र अस्थियों एवं उपास्थियों का बना होता है।,कंकाल तंत्र अस्थियों एवं उपास्थियों का बना होता है।,అస్థిపంజర వ్యవస్థ ఎముకలు మరియు లక్షణాలతో తయారు చేయబడుతుంది.
+यह शरीर को एक निश्चित आकार प्रदान करता है।,यह शरीर को एक निश्चित आकार प्रदान करता है।,ఇవి శరీరానికి ఒక నిర్దిష్ట ఆకారాన్ని ఇస్తుంది.
+अस्थियां मांसपेशियों के नीचे स्थित होती है।,अस्थियां मांसपेशियों के नीचे स्थित होती है।,ఎముకలు కండరాల క్రింద ఉంటాయి.
+तथा मांसपेशियां चर्म से ढकी होती है।,तथा मांसपेशियां चर्म से ढकी होती है।,కండరాలు చర్మంతో కప్పబడి ఉంటాయి.
+अगर शरीर से चर्म तथा मांस को हटा दिया जाए तो एक अस्थिपंजर दिखता है जिसे अस्थि-कंकाल कहते है।,अगर शरीर से चर्म तथा मांस को हटा दिया जाए तो एक अस्थिपंजर दिखता है जिसे अस्थि-कंकाल कहते है।,"శరీరం నుండి చర్మాన్ని మరియు మాంసాన్ని తొలగిస్తే, ఎముకల తో నిండిన అస్థిపంజరం కనిపిస్తుంది .దానినే ఎముక అస్థిపంజరం అంటారు"
+कंकाल को मुख्यतः दो भागों में बांटा गया है:।,कंकाल को मुख्यतः दो भागों में बांटा गया है:।,అస్థిపంజరం ప్రధానంగా రెండు భాగాలుగా విభజించబడింది :
+1- अक्षीय कंकाल (Axial skeleton) तथा।,1- अक्षीय कंकाल (Axial skeleton) तथा।,1- యాక్సిల్ అస్థిపంజరం(ఏక్సీఅల్ స్కెలిటన్ ) మరియు
+2- अनुबंधी कंकाल (Appendicular skeleton) ।,2- अनुबंधी कंकाल (Appendicular skeleton) ।,2- అంధనాళపు అస్థిపంజరం (అపెండిక్యులర్ స్కెలిటన్).
+1- अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)- यह शरीर के अनुलम्ब अक्ष (Longitudinal axis) पर होता है।,1- अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)- यह शरीर के अनुलम्ब अक्ष (Longitudinal axis) पर होता है।,1- అక్షసంబంధ అస్థిపంజరం (ఆక్సిల్ స్కెలిటన్)- ఇది శరీరం యొక్క నిలువు అక్షం (లాంగిట్యూడ్నల్ ఆక్సిస్) మీద ఉంటుంది.
+"इसके अन्तर्गत करोटि या खोपड़ी (skull), कशेरूक दण्ड (Vertabral column), उरोस्थि (sternum) और पसलियां (ribs) आती है।","इसके अन्तर्गत करोटि या खोपड़ी (skull), कशेरूक दण्ड (Vertabral column), उरोस्थि (sternum) और पसलियां (ribs) आती है।","దీని లోపల కరోటి లేదా పుర్రె (స్కల్), వెన్నుపాము (వెర్టాబ్రల్ కాలమ్), ఉరోస్థి (స్టెర్నమ్) మరియు పక్కటెముకలు(రిబ్స్) ఉంటాయి."
+2- अनुबंधी कंकाल (Appendicular skeleton)-ये दो जोड़ी हाथ व पैर की अस्थियां तथा मेखलाओं (girdles) का बना होता है।,2- अनुबंधी कंकाल (Appendicular skeleton)-ये दो जोड़ी हाथ व पैर की अस्थियां तथा मेखलाओं (girdles) का बना होता है।,2. ఒప్పంద అస్థిపంజరం(అప్పెండిక్యూలర్  స్కెలిటన్) రెండు జతల చేతి మరియు పాదాల ఎముకలు మరియు గిరు(గర్డల్స్)తో తయారు చేయబడుతుంది.
+पेरां की अस्थियां हिप बोन (Hip bone) से जुड़ी हुई होती है।,पेरां की अस्थियां हिप बोन (Hip bone) से जुड़ी हुई होती है।,కాళ్ళ యొక్క ఎముకలు తుంటి ఎముక (హిప్ బోన్) తో జతచేయబడతాయి.
+जबकि हाथ की अस्थियां कंधे से स्केपुला (scapula) और क्लैविकल(clavicle) द्वारा जुड़ी होती है।,जबकि हाथ की अस्थियां कंधे से स्केपुला (scapula) और क्लैविकल(clavicle) द्वारा जुड़ी होती है।,చేతి ఎముకలు భుజముటెముక (స్కాపులా) మరియు జత్రుక (క్లావికిల్) చేత భుజానికి జత చేయబడతాయి.
+4.2 अस्थियों की रचना एवं बनावट (structure and composition of bone) –।,4.2 अस्थियों की रचना एवं बनावट (structure and composition of bone) –।,4.2 ఎముక యొక్క నిర్మాణం మరియు ఆకృతి. (స్ట్రక్చర్ అండ్ కంపోజిషన్ ఆఫ్ బోన్).
+"अस्थि शरीर का सबसे कठोर ऊतक है जो जल, कार्बनिक पदार्थ तथा अकार्बनिक पदार्थ का बना होता है।","अस्थि शरीर का सबसे कठोर ऊतक है जो जल, कार्बनिक पदार्थ तथा अकार्बनिक पदार्थ का बना होता है।","ఎముక అనేది శరీరంలోని కఠినమైన కణజాలం.ఇది నీరు, సేంద్రియ పదార్థం మరియు అకర్బన పదార్థాలతో తయారవుతుంది."
+इसमें इन पदार्थों का प्रतिशत इस प्रकार है-।,इसमें इन पदार्थों का प्रतिशत इस प्रकार है-।,దానిలోని పదార్ధాల శాతం ఈ క్రింది విధంగా ఉంటుంది.
+"जल- 25% कार्बनिक पदार्थ-35% (कार्बनिक पदार्थ के अन्तर्गत ओसीन, ओसीयोएल्बुमिन तथा ओसीयोमुकोयॉड (Ossein, sseolabumin and osseomucoid) उपस्थित होते है)।","जल- 25% कार्बनिक पदार्थ-35% (कार्बनिक पदार्थ के अन्तर्गत ओसीन, ओसीयोएल्बुमिन तथा ओसीयोमुकोयॉड (Ossein, sseolabumin and osseomucoid) उपस्थित होते है)।","నీరు- 25% సేంద్రియ పదార్థం-35% సేంద్రీయపదార్థంలో ఓసీన్, ఓసియోఅల్బుమిన్ మరియు ఓసియోముకోయిడ్ (ఒస్సేన్, స్సియోలాబుమిన్ మరియు ఓస్సోముకోయిడ్) ఉంటాయి."
+अकार्बनिक पदार्थ-45% (इसमें कैल्शियम तथा फॉस्फोरस लवण उपस्थित होते है)।,अकार्बनिक पदार्थ-45% (इसमें कैल्शियम तथा फॉस्फोरस लवण उपस्थित होते है)।,అకర్బన పదార్ధం - 45% ( ఇందులో కాల్షియం మరియు భాస్వరం లవణాలు ఉంటాయి).
+अस्थि की कठोरता कैलशियम फास्फेट व मैगनीशियम कार्बोनेट की उपस्थिति के कारण होती है।,अस्थि की कठोरता कैलशियम फास्फेट व मैगनीशियम कार्बोनेट की उपस्थिति के कारण होती है।,కాల్షియం ఫాస్ఫేట్ మరియు మెగ్నీషియం కార్బోనేట్లు ఉండటం వల్ల ఎముక దృఢత్వం వస్తుంది.
+इस प्रकार अस्थि का /3 भाग कार्बनिक पदार्थ का तथा 2/3 भाग अकार्बनिक पदार्थ का बना होता है।,इस प्रकार अस्थि का /3 भाग कार्बनिक पदार्थ का तथा 2/3 भाग अकार्बनिक पदार्थ का बना होता है।,"ఈ విధంగా, ఎముక యొక్క /3భాగం సేంద్రీయ పదార్థంతో మరియు 2/3 భాగం అకర్బన 
+ పదార్థంతో తయారు చేయబడుతుంది."
+"जैसे-जैसे उम्र बढती है, कार्बनिक पदार्थ की मात्रा अस्थि में कम होती जाती है।","जैसे-जैसे उम्र बढती है, कार्बनिक पदार्थ की मात्रा अस्थि में कम होती जाती है।","వయస్సు పెరిగేకొద్దీ, ఎముకలోని సేంద్రియ పదార్థాల శాతం తగ్గిపోతుంది."
+तथा खनिज लवण की मात्रा बढ़ती जाती है।,तथा खनिज लवण की मात्रा बढ़ती जाती है।,మరియు ఖనిజ లవణాల శాతం పెరుగుతూ ఉంటుంది.
+यही कारण है कि वृध्दावस्था में हड्डी टूट जाने पर अस्थियों को जुड़ने में कठिनाई होती है।,यही कारण है कि वृध्दावस्था में हड्डी टूट जाने पर अस्थियों को जुड़ने में कठिनाई होती है।,ఈ కారణం చేత వృద్ధాప్యంలో ఎముకలు విరిగినప్పుడు తిరిగి అవి అతుక్కోవడం కష్టం అవుతుంది.
+व देर से जुड़ती है।,व देर से जुड़ती है।,అవి ఆలస్యంగా అతుకుంటాయి.
+ताजी अस्थियों का ऊपरी भाग फीका गुलाबी तथा भीतरी भाग गहरा लाल होता है।,ताजी अस्थियों का ऊपरी भाग फीका गुलाबी तथा भीतरी भाग गहरा लाल होता है।,తాజా ఎముకల ఎగువ భాగం గులాబీ రంగులో ఉంటుంది మరియు లోపలి భాగం ముదురు ఎరుపు రంగులో ఉంటుంది.
+अस्थियों का ऊपरी भाग घना (Compact) होता है तथा भीतरी भाग स्पंजी होता है।,अस्थियों का ऊपरी भाग घना (Compact) होता है तथा भीतरी भाग स्पंजी होता है।,"ఎముకల పై భాగం గట్టిగా కుట్టబడిన(కాంపాక్ట్) గా ను, లోపలి భాగం స్పాంజిగాను ఉంటుంది."
+ये अस्थियां एक अत्यंत पतली रेशेदार झिल्ली (periosteum) से ढकी रहती है इन्हीं के माध्यम से रक्त तथा स्नायु नाड़ियां अस्थियों तक पहुचाती है।,ये अस्थियां एक अत्यंत पतली रेशेदार झिल्ली (periosteum) से ढकी रहती है इन्हीं के माध्यम से रक्त तथा स्नायु नाड़ियां अस्थियों तक पहुचाती है।,"ఈ ఎముకలు చాలా సన్నని ఫైబరస్ పొర (పెరియోస్టియం) తో కప్పబడి ఉంటాయి, దీని ద్వారా రక్తం మరియు నాడీ నరాలు ఎముకలకు చేరుతాయి."
+पेरिओस्टीयम अस्थियों को लचीलापन एवं चिकनापन प्रदान करता है रचना के आधार पर अस्थि को दो भागों में बांटा गया है।,पेरिओस्टीयम अस्थियों को लचीलापन एवं चिकनापन प्रदान करता है रचना के आधार पर अस्थि को दो भागों में बांटा गया है।,పెరియోస్టియం ఎముకలకు వశ్యత మరియు మృదుత్వాన్ని అందిస్తుంది. ఎముక కూర్పును బట్టి రెండు భాగాలుగా విభజించబడుతుంది.
+(1) ठोस या संहत अस्थि (Compact bone) तथा।,(1) ठोस या संहत अस्थि (Compact bone) तथा।,(1) ఘన లేదా కాంపాక్ట్ ఎముక (కాంపాక్ట్ ఎముక) మరియు.
+(2) स्पंजीया सुषिर अस्थि (Spongy bone)।,(2) स्पंजीया सुषिर अस्थि (Spongy bone)।,(2) స్పాంజియా ఉదరకుహర ఎముక (స్పాంజి బోన్).
+(1) ठोस या संहत अस्थि (Compact bone)- नग्न आंखों से देखने पर ठोस अस्थि बिल्कुल ही ठोस और सख्त दिखाई देती ह।,(1) ठोस या संहत अस्थि (Compact bone)- नग्न आंखों से देखने पर ठोस अस्थि बिल्कुल ही ठोस और सख्त दिखाई देती ह।,"(1) ఘన లేదా కాంపాక్ట్ ఎముక (కాంపాక్ట్ బోన్) - కంటితో చూసినప్పుడు, ఘన ఎముక ఖచ్చితంగా దృఢమైనదిగా మరియు గట్టిగా కనిపిస్తుంది."
+परन्तु सूक्ष्मदर्शी से देखने पर इसमें बहुत सारे हेरसियन तंत्र (Haversian systems) दिखाई देते है।,परन्तु सूक्ष्मदर्शी से देखने पर इसमें बहुत सारे हेरसियन तंत्र (Haversian systems) दिखाई देते है।,"కానీ సూక్ష్మదర్శిని నుండి చూసినప్పుడు, దానిలో చాలా 
+హేవర్సియన్ వ్యవస్థలు(హేవర్సియన్  సిస్టమ్స్) కనిపిస్తాయి."
+ये अस्थियां पेरिओस्टियम से ढकी रहती है।,ये अस्थियां पेरिओस्टियम से ढकी रहती है।,ఈ ఎముకలు పెరియోస్టియమ్ తో కప్పబడి ఉంటాయి.
+इन्हीं पेरिओस्टियम से मां सपेशियं तथा टेन्डन्स जुड़ी होती है।,इन्हीं पेरिओस्टियम से मां सपेशियं तथा टेन्डन्स जुड़ी होती है।,ఈ పెరియోస్టియం లు మదర్ ఇన్-ది-సుపాటిన్ మరియు టెండెస్ లతో సంబంధం కలిగి ఉంటాయి .
+यह अस्थि को सुरक्षा प्रदान करती है तथा अस्थि के टूट जाने पर जोड़ने का कार्य करती है।,यह अस्थि को सुरक्षा प्रदान करती है तथा अस्थि के टूट जाने पर जोड़ने का कार्य करती है।,ఇది ఎముకకు రక్షణను అందిస్తుంది మరియు ఎముక విరిగినప్పుడు దాన్ని మరల అతుక్కోవడానికి ఉపయోగపడుతుంది.
+"अस्थि में रक्त वाहिनियां, पेरिओस्टियम और अस्थि मज्जा के अतिरिक्त पूरे मैट्रिक्स में फेली रहती है।","अस्थि में रक्त वाहिनियां, पेरिओस्टियम और अस्थि मज्जा के अतिरिक्त पूरे मैट्रिक्स में फेली रहती है।","ఎముకలోని రక్త నాళాలు, అస్థి కవచము మరియు ఎముక మజ్జ తో పాటు, మొత్తం మాతృక ఉబ్బకంగా మారిపోతాయి."
+"इसमें बहुत सारी हेवर्स नलिकाऐं, उपस्थित होती है इन हेवर्स नलिकाओं (Havers canal) को 12.-5 मेट्रिक्स की समकेन्द्रीय पटिटयां (जिसे लैमिली (lamellae) कहते है। घेरे रहती है।","इसमें बहुत सारी हेवर्स नलिकाऐं, उपस्थित होती है इन हेवर्स नलिकाओं (Havers canal) को 12.-5 मेट्रिक्स की समकेन्द्रीय पटिटयां (जिसे लैमिली (lamellae) कहते है। घेरे रहती है।","ఇందులో హేవర్స్ గొట్టాలు చాలా ఉంటాయి, ఈ హేవర్స్ గొట్టాలు (హేవర్స్ కెనాల్) 12. -5 కొలమానాల్లో కేంద్రీకృత కుట్లు లామిలీస్ (లామెల్లె) అని పిలుస్తారు.చుట్టూ ఉన్నాయి."
+ये समकेन्द्रीय लैमिली तथा हैवर्स नलिकाए ही हैवर्स तंत्र (Havers system) का निर्माण करती है।,ये समकेन्द्रीय लैमिली तथा हैवर्स नलिकाए ही हैवर्स तंत्र (Havers system) का निर्माण करती है।,"ఈ కేంద్రీకృత లామెల్లె మరియు హేవర్స్ గొట్టాలు, హేవర్స్ వ్యవస్థను (హేవర్స్ సిస్టం) ను ఏర్పరుస్తాయ"
+प्रत्येक लैमिली में अनेकों लैक्यूनी (lacunae) उपस्थित होते है जिसकी शाखाऐं लैक्यूनी की नलिकाओं द्वारा एक दूसरे से जुड़ी होती है।,प्रत्येक लैमिली में अनेकों लैक्यूनी (lacunae) उपस्थित होते है जिसकी शाखाऐं लैक्यूनी की नलिकाओं द्वारा एक दूसरे से जुड़ी होती है।,"ప్రత్యేకమైన లామెల్లెలో అనేక లాకునీలు (లాకునే) ఉంటాయి, దీని శాఖలు ఒకదానికొకటి లాకునే యొక్క నాళాల ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంటాయి."
+इस प्रकार हैवर्स नलिकाओं तथा अस्थि कोशिकाओं (oesteocytes) को लसीका द्वारा पोषण होता है।,इस प्रकार हैवर्स नलिकाओं तथा अस्थि कोशिकाओं (oesteocytes) को लसीका द्वारा पोषण होता है।,అందువల్ల హేవర్స్ గొట్టాలు మరియు బోలు ఎముకలు (ఓఎస్టేసీట్స్) శోషరస ద్వారా పోషించబడయి.
+(2) स्पंजी या सुषिर अस्थि(spongy bone)- स्पंजी अस्थि चपटी अस्थियों के बीच पायी जाती है।,(2) स्पंजी या सुषिर अस्थि(spongy bone)- स्पंजी अस्थि चपटी अस्थियों के बीच पायी जाती है।,(2) మెత్తటి లేదా వెన్నెముక ఎముక (స్పాంజి బోన్)-  మెత్తటి ఎముక చదునైన ఎముకల మధ్య కనిపిస్తుంది.
+यहां अस्थियों का कैल्सीफिकेशन (calcification) कम होता है।,यहां अस्थियों का कैल्सीफिकेशन (calcification) कम होता है।,ఇక్కడ ఎముకల కాల్సిఫికేషన్ తగ్గుతుంది
+इसमें लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow) अधिक पाये जाते है।,इसमें लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow) अधिक पाये जाते है।,ఎర్ర ఎముక మజ్జ (రెడ్ బోన్ మారో) ఇందులో ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది.
+मज्जा गुहा का अन्त: स्तर एन्डोस्टीयम (endosteum) कहलाता है।,मज्जा गुहा का अन्त: स्तर एन्डोस्टीयम (endosteum) कहलाता है।,మెడుల్లా కుహరం యొక్క చివరి పొరను ఎండోస్టీయం (ఎండోస్టీయం) అంటారు.
+अस्थि मज्जा (Bone Marrow)- अस्थियां बीच से खोखली होती है तथा इस खोखले भाग को मज्जा गुहा (Marrow cavity) कहते है।,अस्थि मज्जा (Bone Marrow)- अस्थियां बीच से खोखली होती है तथा इस खोखले भाग को मज्जा गुहा (Marrow cavity) कहते है।,ఎముక మజ్జ (బోన్ మారో)- ఎముకలు మధ్య నుండి బోలుగా ఉంటాయి మరియు ఈ బోలు భాగాన్ని మజ్జ కుహరం (మేరో కేవిటి) అంటారు.
+इसी मज्जा गुहा (Marrow cavity) में वसीय ऊतक (Adipose tissue) भरा होता है।,इसी मज्जा गुहा (Marrow cavity) में वसीय ऊतक (Adipose tissue) भरा होता है।,ఈ మజ్జ కుహరం (మేరో కేవిటి) కొవ్వు కణజాలం (అడిపోస్ టిష్యూ) తో నిండి ఉంటుంది.
+जिसे अस्थि मज्जा कहते है।,जिसे अस्थि मज्जा कहते है।,దీనిని ఎముక మజ్జ అంటారు.
+अस्थि मज्जा दो प्रकार की होती है- लाल तथा पीली।,अस्थि मज्जा दो प्रकार की होती है- लाल तथा पीली।,ఎముక మజ్జలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి - ఎరుపు మరియు పసుపు.
+अस्थि के मध्य भाग की मज्जा पीली होती है जिसे पीत अस्थि मज्जा (yello bone marrow) कहा जाता है।,अस्थि के मध्य भाग की मज्जा पीली होती है जिसे पीत अस्थि मज्जा (yello bone marrow) कहा जाता है।,"ఎముక యొక్క మధ్య భాగం మెడుల్లా పసుపు రంగులో ఉంటుంది, దీనిని పసుపు ఎముక మజ్జ (ఎల్లోబోన్ మారో) అంటారు."
+जबकि अस्थि के सिरों की मज्जा रक्त वाहिनियों की अत्यधिक उपस्थिति के कारण लाल होती है।,जबकि अस्थि के सिरों की मज्जा रक्त वाहिनियों की अत्यधिक उपस्थिति के कारण लाल होती है।,ఎముక యొక్క చివరల్లో ఉండే మజ్జ ఎక్కువగా ఉండటం వల్ల రక్తనాళాలు ఎర్రబారడం జరుగుతుంది.
+जिन्हें लाल अस्थि मज्जा (red bone marrow) कहते है।,जिन्हें लाल अस्थि मज्जा (red bone marrow) कहते है।,వాటిని ఎర్ర ఎముక మజ్జ (రెడ్ బోన్ మారో) అంటారు.
+लाल अस्थि मज्जा ही धीरे धीरे परिवर्तित होकर पी अस्थि मज्जा का निर्माण करती है।,लाल अस्थि मज्जा ही धीरे धीरे परिवर्तित होकर पी अस्थि मज्जा का निर्माण करती है।,ఎరుపు ఎముక మజ్జ నెమ్మదిగా మారి పి ఎముక మజ్జను ఏర్పరుస్తుంది.
+"परन्तु उरोस्थि (ribs), स्टरनम (sternum), तथा कशेरूका (Vertenrae), में लाल अस्थि मज्जा ही उपस्थित होती है।","परन्तु उरोस्थि (ribs), स्टरनम (sternum), तथा कशेरूका (Vertenrae), में लाल अस्थि मज्जा ही उपस्थित होती है।","కానీ పక్కటెముకలు(రిబ్స్) , ఉరోస్థి (స్టెర్నమ్) మరియు వెన్నుపూస (వెర్టెన్రె) లలో ఎర్ర ఎముక మజ్జ ఉంటుంది."
+"अस्थि मज्जा के कार्य (functions of bone marrow), ।","अस्थि मज्जा के कार्य (functions of bone marrow), ।",ఎముక మజ్జ యొక్క విధులు (ఫంక్షన్స్ అఫ్ బోన్ మారో).
+(i) यह भूरण में लाल रक्त कणिकाओं का निर्माण करता है।,(i) यह भूरण में लाल रक्त कणिकाओं का निर्माण करता है।,(i) ఇది పిండంలో ఎర్ర రక్త కణాలను ఏర్పరుస్తుంది.
+(ii) यह मेगाकैरीयोसाइट्स से थ्रोम्बीसाइट्स के विकास में सहायता प्रदान करता है।,(ii) यह मेगाकैरीयोसाइट्स से थ्रोम्बीसाइट्स के विकास में सहायता प्रदान करता है।,(ii) ఇది మెగాకార్యోసైట్ల నుండి త్రోంబోసైట్ల అభివృద్ధికి సహాయపడుతుంది.
+(iii) यह श्वेत रक्त कणिकाओं का निर्माण करता है।,(iii) यह श्वेत रक्त कणिकाओं का निर्माण करता है।,(iii) ఇది తెల్ల రక్త కణాలను ఏర్పరుస్తుంది.
+(iv) लाल रक्त कणिकाओं (RBC) का विनाश भी यहीं अस्थि मज्जा में ही होता है।,(iv) लाल रक्त कणिकाओं (RBC) का विनाश भी यहीं अस्थि मज्जा में ही होता है।,(iv) ఎముక మజ్జలో ఎర్ర రక్త గుళికలు (ఆర్ బిసి ) నాశనం కావడం.
+(v) यह हीमोग्लोबिन का निर्माण करता है।,(v) यह हीमोग्लोबिन का निर्माण करता है।,(v) ఇది హిమోగ్లోబిన్ను ఏర్పరుస్తుంది.
+(vi) अस्थि मज्जा में रेटिक्यूलो एण्डोथीलियल कोशिकाऐं (reticulo endothelial cells) उपस्थित होती है जो शरीर को विभिन्न प्रकार के रोगों से रक्षा प्रदान करती है तथा बाहरी वस्तु को शरीर में प्रवेश से रोकती है।,(vi) अस्थि मज्जा में रेटिक्यूलो एण्डोथीलियल कोशिकाऐं (reticulo endothelial cells) उपस्थित होती है जो शरीर को विभिन्न प्रकार के रोगों से रक्षा प्रदान करती है तथा बाहरी वस्तु को शरीर में प्रवेश से रोकती है।,(vi) ఎముక మజ్జలో  రెటిక్యులో ఎండోథెలియల్ కణాలు (రెటిక్యులో ఎండోథెలియల్ సెల్స్) ఉన్నాయి. ఇవి శరీరాన్ని వివిధ రకాల వ్యాధుల నుండి కాపాడతాయి మరియు వ్యాధులను కలిగించే వాటిని దగ్గరకు రాకుండా కాపాడతాయి.
+अस्थि के प्रकार (types of bones)- अस्थियां विभिन्‍न आकार-प्रकार की होती है।,अस्थि के प्रकार (types of bones)- अस्थियां विभिन्‍न आकार-प्रकार की होती है।,ఎముకల రకాలు (టైప్స్ ఆఫ్ బోన్స్)- ఎముకలు వేర్వేరు ఆకారాలు మరియు పరిమాణాలలో ఉంటాయి.
+कहीं कहीं कोमल अस्थियां होती है जिन्हें उपास्थि(cartilage) कहते है।,कहीं कहीं कोमल अस्थियां होती है जिन्हें उपास्थि(cartilage) कहते है।,"అక్కడ అక్కడ సున్నితమైన ఎముకలు కూడా ఉంటాయి ,వాటినే మృదులాస్థి (కార్టిలేజ్) అని అంటారు."
+अस्थियों को विभिन्‍न भागों में विभाजित किया गया है,अस्थियों को विभिन्‍न भागों में विभाजित किया गया है,ఎముకలు వేర్వేరు భాగాలుగా విభజించబడ్డాయి.
+1) लम्बी अस्थियां (Long bones).,1) लम्बी अस्थियां (Long bones).,1) పొడవైన ఎముకలు (లాంగ్ బోన్స్).
+"2) छोटी अस्थियां (Short bones),","2) छोटी अस्थियां (Short bones),",2) చిన్న ఎముకలు (షార్ట్  బోన్స్).
+"3) अनिश्चित या बैडौल अस्थियां(Irregular bones),","3) अनिश्चित या बैडौल अस्थियां(Irregular bones),",3) అనిశ్చిత లేదా తెలియని ఎముకలు (ఇర్రెగ్యులర్ బోన్స్).
+"4) चपटी अस्थियां (Flate bones),","4) चपटी अस्थियां (Flate bones),",4) చదునైన ఎముకలు (ఫ్లేట్ బోన్స్).
+"5) सेस्मायॉड अस्थियां (Sesmid bones),","5) सेस्मायॉड अस्थियां (Sesmid bones),",5) సెసమాయిడ్ ఎముకలు (సెస్మిడ్ బోన్స్).
+(1) लम्बी अस्थियां (Long bones)- लम्बी अस्थियों में एक डाइफाइसिस या शैफ्ट (diaphysis or shaft) तथा दो एपीफाइसिस या एक्सट्रीमिटीस (epiphysis or extremities) पायी जाती है।,(1) लम्बी अस्थियां (Long bones)- लम्बी अस्थियों में एक डाइफाइसिस या शैफ्ट (diaphysis or shaft) तथा दो एपीफाइसिस या एक्सट्रीमिटीस (epiphysis or extremities) पायी जाती है।,(1) పొడవైన ఎముకలు(లాంగ్ బోన్స్): పొడవైన ఎముకలలో ఒక డయాఫైసిస్ లేదా షాఫ్ట్ (డయాఫైసిస్ లేదా షాఫ్ట్ ) మరియు రెండు ఎపిఫైసిస్ లేదా అంత్య భాగాలు (ఎపిఫైసిస్ లేదా ఎక్స్ ట్రీమిస్) ఉంటాయి. 
+डाइफाइसिस ठोस अस्थि की बनी होती है।,डाइफाइसिस ठोस अस्थि की बनी होती है।,ఘన ఎముకతో అస్థి ఖండము తయారవుతుంది.
+जिसके मध्य में मेड्यूलरी कैनाल (Medullary canal) होता है।,जिसके मध्य में मेड्यूलरी कैनाल (Medullary canal) होता है।,దాని మధ్యలో మెడుల్లారి కాలువ (మెడుల్లరి కెనాల్) ఉంటుంది.
+इस मेड्यूलरी कैनाल में पीत अस्थि मज्जा (Yellow bone marrow) भरा होता है।,इस मेड्यूलरी कैनाल में पीत अस्थि मज्जा (Yellow bone marrow) भरा होता है।,"ఈ మెడుల్లారి కాలువ ,పసుపు ఎముక మజ్జ (యెల్లో బోన్ మారో) తో నిండి ఉంటుంది."
+(चित्र- लम्बी अस्थि की रचना (लम्बवत काट)।,(चित्र- लम्बी अस्थि की रचना (लम्बवत काट)।,(చిత్రం- పొడవైన ఎముక నిర్మాణం (నిలువు కట్).
+एपीफाइसिस(epiphysis) ठोस अस्थि तथा स्पंजी अस्थि दोनें के मिलने से बना है।,एपीफाइसिस(epiphysis) ठोस अस्थि तथा स्पंजी अस्थि दोनें के मिलने से बना है।,ఎముక కోన (ఎపిఫిసిస్) అనేది ఘన ఎముక మరియు మెత్తటి ఎముక రెండింటి కలయిక వలన ఏర్పడుతుంది.
+ठोस अस्थि बाहर का भाग तथा स्पंजी अस्थि अन्दर का भाग बनाता है।,ठोस अस्थि बाहर का भाग तथा स्पंजी अस्थि अन्दर का भाग बनाता है।,"ఘన ఎముక పై భాగాన్ని ఏర్పరచడంలో మరియు మెత్తటి ఎముక లోపలి భాగాన్ని 
+ఏర్పరచడంలో సహాయపడతాయి."
+डाइफाइसिस तथा एपीफाइसिस एपीफाइसियल कार्टिलेज (epiphyseal cartilage) द्वारा आपस में जुड़े होते है।,डाइफाइसिस तथा एपीफाइसिस एपीफाइसियल कार्टिलेज (epiphyseal cartilage) द्वारा आपस में जुड़े होते है।,డయాఫిసిస్ మరియు ఎపిఫిసిస్ ఎపిఫిసల్ మృదులాస్థి (ఎపిఫిజిల్ కార్టిలేజ్) ద్వారా  ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటాయి.
+अस्थि की लंबाई का विकास डाइफाइसिस सतह के कार्टिलेज के विकास और अस्थिकरण (ossification) के उपर निर्भर करता है।,अस्थि की लंबाई का विकास डाइफाइसिस सतह के कार्टिलेज के विकास और अस्थिकरण (ossification) के उपर निर्भर करता है।,ఎముక పొడవు అభివృద్ధి డైఫైసిస్ ఉపరితలం మృదులాస్థి అభివృద్ధి మరియు ఒస్సిఫికేషన్(ఓసిఫికేషన్ ) మీద ఆధారపడి ఉంటుంది
+कुछ अस्थियों का विकास तो कार्टिलेज से तथा कुछ का विकास मेम्ब्रेन के विकास से होता है।,कुछ अस्थियों का विकास तो कार्टिलेज से तथा कुछ का विकास मेम्ब्रेन के विकास से होता है।,కొన్ని ఎముకలు మృదులాస్థి నుండి మరియు కొన్నిపొరల నుండి అభివృద్ధి చెందుతాయి.
+"अस्थि में एपिफाइसीस, डाइफाइसिस तथा मेटा फाइसिसि में विकास केन्द्र उपस्थित होते है जिनकी वृध्दि एवं विकास से अस्थियों की लम्बाई बढती है एक निश्चित समय के बाद इन अस्थियों का अस्थिकरण हो जाता है फलत: अस्थियों की वृध्दि रूक जाती है।","अस्थि में एपिफाइसीस, डाइफाइसिस तथा मेटा फाइसिसि में विकास केन्द्र उपस्थित होते है जिनकी वृध्दि एवं विकास से अस्थियों की लम्बाई बढती है एक निश्चित समय के बाद इन अस्थियों का अस्थिकरण हो जाता है फलत: अस्थियों की वृध्दि रूक जाती है।","ఎముకలో ఎపిఫైట్స్, డయాఫిసిస్ మరియు మెటా ఫిజిక్స్‌లో కేంద్రాలు వృద్ధి చెందుతాయి. దీని కారణంగా ఎముకలు పొడవు పెరుగుతాయి. ఒక నిర్దిష్ట సమయం తర్వాత ఎముకల పెరుగుదల మరియు అభివృద్ధి ఆగిపోతుంది."
+पैर की अस्थियां लम्बी अस्थियों का उदाहरण है।,पैर की अस्थियां लम्बी अस्थियों का उदाहरण है।,పొడవైన ఎముకలకు ఉదాహరణలు కాలు ఎముకలు.
+(2) छोटी अस्थियां छोटी अस्थियां (Short bones)- इन अस्थियों में ठोस अस्थिओं का बाह्य स्तर लम्बी अस्थियों की अपेक्षा कम होता है तथा अन्दर की और स्पंजी अस्थियां अपेक्षाकृत अधिक होती हैं।,(2) छोटी अस्थियां छोटी अस्थियां (Short bones)- इन अस्थियों में ठोस अस्थिओं का बाह्य स्तर लम्बी अस्थियों की अपेक्षा कम होता है तथा अन्दर की और स्पंजी अस्थियां अपेक्षाकृत अधिक होती हैं।,(2) చిన్న ఎముకలు: (షార్ట్ బోన్స్)- ఈ ఎముకలలో ఘన ఎముకల పై స్థాయి పొడవాటి ఎముకల కన్నా తక్కువగా ఉంటుంది మరియు లోపలి మెత్తటి ఎముకలు చాలా ఎక్కువగా ఉంటాయి.
+इन अस्थियों में लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow) प्रचुर मात्रा में पाये जाते है इन अस्थियो में अधिक दबाव सहन करने की क्षमता होती है।,इन अस्थियों में लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow) प्रचुर मात्रा में पाये जाते है इन अस्थियो में अधिक दबाव सहन करने की क्षमता होती है।,ఈ ఎముకలలో ఎర్ర ఎముక మజ్జ (రెడ్ బోన్ మారో) సమృద్ధిగా ఉంటుంది అందువలన  ఇవి ఎక్కువ ఒత్తిడిని భరించే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+घुट्टी (टखना) के टारसल अस्थियां (Tarsal bones) इनके उदाहरण है।,घुट्टी (टखना) के टारसल अस्थियां (Tarsal bones) इनके उदाहरण है।,చీలమండ(టఖ్నా) యొక్క తార్సాల్ ఎముకలు (టార్సల్ ఎముకలు) వీటికి ఉదాహరణలు.
+"(3) बैडौल एवं टेढ़ी मेढ़ी अस्थियां(Irregular bones),-- ये अस्थियां भी छोटी अस्थियों की भांति स्पंजकी तरह छोटे-छोटे सुराखों से भरी होती है।","(3) बैडौल एवं टेढ़ी मेढ़ी अस्थियां(Irregular bones),-- ये अस्थियां भी छोटी अस्थियों की भांति स्पंजकी तरह छोटे-छोटे सुराखों से भरी होती है।","(3) క్రమరహిత ఎముకలు,-- ఈ ఎముకలు కూడా చిన్న ఎముకలు వంటి స్పాంజ్ లు వంటి చిన్న రంధ్రాలతో నిండి ఉంటాయి."
+इनके ऊपर भी ठोस अस्थियों (compact bones) की एक पतली परत होती है।,इनके ऊपर भी ठोस अस्थियों (compact bones) की एक पतली परत होती है।,వాటి పైన కూడా ఘన ఎముకల (కాంపాక్ట్ ఎముకలు) సన్నని పొర ఉంటుంది.
+कूल्हे की अस्थियां (Hip bones) और रीढ़ की हड्डियां (vertebrae) इनके उदाहरण ह।,कूल्हे की अस्थियां (Hip bones) और रीढ़ की हड्डियां (vertebrae) इनके उदाहरण ह।,తుంటి ఎముకలు (హిప్ బోన్స్) మరియు వెన్నెముక ఎముకలు (వెర్టెబ్రయీ) దీనికి ఉదాహరణలు.
+चित्र:-बैडौल एवं टेढ़ी मेढ़ी अस्थियां।,चित्र:-बैडौल एवं टेढ़ी मेढ़ी अस्थियां।,చిత్రం: -బాడాల్ మరియు గజిబిజి ఎముకలు.
+(4) चौड़ी अस्थियां (Flate Bones) - ये अस्थियां शरीर के नाजुक अंगो कोरक्षा प्रदान करती है त्था उन स्थानों पर पायी जाती है जहां मांसपेशियों को चौड़े आधार पर आवश्यकता होती है खोपड़ी (skull) और पसली (ribs) की अस्थियां इसके उदाहरण है।,(4) चौड़ी अस्थियां (Flate Bones) - ये अस्थियां शरीर के नाजुक अंगो कोरक्षा प्रदान करती है त्था उन स्थानों पर पायी जाती है जहां मांसपेशियों को चौड़े आधार पर आवश्यकता होती है खोपड़ी (skull) और पसली (ribs) की अस्थियां इसके उदाहरण है।,(4) విస్తృత ఎముకలు (ఫ్లేట్ బోన్స్) - ఈ ఎముకలు శరీరంలోని సున్నితమైన అవయవాలకు రక్షణ కల్పిస్తాయి మరియు విస్తృత స్థావరంలో కండరాలు అవసరమయ్యే ప్రదేశాలలో ఇవి కనిపిస్తాయి. పుర్రె (స్కల్) మరియు పక్కటెముకలు (రిబ్స్) దీనికి ఉదాహరణలు.
+(5) सेस्मीयॉड अस्थियां(Sesmoid bones) - इन अस्थियों की बाहरी परत ठोस अस्थि की बनी होती है परन्तु लम्बी अस्थि की अपेक्षा ये परत (layer) पतली होती है भीतर की और स्पंजी अस्थि होती है जिसमें लाल अस्थि मज्जा की प्रचुरता होती है।,(5) सेस्मीयॉड अस्थियां(Sesmoid bones) - इन अस्थियों की बाहरी परत ठोस अस्थि की बनी होती है परन्तु लम्बी अस्थि की अपेक्षा ये परत (layer) पतली होती है भीतर की और स्पंजी अस्थि होती है जिसमें लाल अस्थि मज्जा की प्रचुरता होती है।,"(5) కాళ్ళు, చేతులలో నుండు నువ్వుల రూపములో నుండు వర్తుల ఎముకలు (సెస్మియోడ్ ఎముకలు) - ఈ ఎముకల బయటి పొర ఘన ఎముకతో తయారవుతుంది, అయితే ఈ పొర (లేయర్) పొడవైన ఎముక వల్ల సన్నగా ఉంటుంది మరియు లోపల స్పాంజ్ లాంటి ఎముక ఉంటుంది. ఇది ఎర్రటి ఎముక మజ్జతో తగినంతగా నిండి ఉంటుంది."
+इन अस्थियों के भीतर से स्पंज की भांति छोटी छोटी सुराखें होती है।,इन अस्थियों के भीतर से स्पंज की भांति छोटी छोटी सुराखें होती है।,ఈ ఎముకల లోపల నుండి స్పాంజ్లు వంటి చిన్న చిన్న రంధ్రాలు ఉన్నాయి.
+उदाहरण -कशेरूक दंड की अस्थियां (bones of vertebral column) कंकाल के कार्य (Functins of Skeleton)।,उदाहरण -कशेरूक दंड की अस्थियां (bones of vertebral column) कंकाल के कार्य (Functins of Skeleton)।,"ఉదాహరణలు - వెన్నుపూస ఎముకలు (బోన్స్  ఆఫ్ వెర్టెబ్రల్ కాలమ్)  ,అస్థిపంజరం (ఫంక్షన్స్ ఆఫ్ స్కెలిటన్)."
+(1) यह शरीर का एक मजबूत एवं कठोर अस्थिल ढांचा (bone framework) बनाता है।,(1) यह शरीर का एक मजबूत एवं कठोर अस्थिल ढांचा (bone framework) बनाता है।,(1) ఇది శరీరం యొక్క బలమైన మరియు దృఢమైన ఎముక నిర్మాణాన్ని (బోన్ ఫ్రేంవర్క్) తయారు చేస్తుంది.
+यह यक्ति को एक आकृति प्रदान करने के साथ-साथ सहारा (support) प्रदान करता है।,यह यक्ति को एक आकृति प्रदान करने के साथ-साथ सहारा (support) प्रदान करता है।,ఇది ఒక ఆకారాన్ని ఏర్పరచడంలో చాలా సహాయ(సపోర్ట్) పడుతుంది.
+(2) अस्थियों से ही मांसपेशियां तथा टेन्डन संलग्न होती है अत: उनके लिए यह संल्गग्न तल (attachment surface) -बनाता है।,(2) अस्थियों से ही मांसपेशियां तथा टेन्डन संलग्न होती है अत: उनके लिए यह संल्गग्न तल (attachment surface) -बनाता है।,"(2) కండరాలు మరియు స్నాయువులు ఎముకలతో జతచేయబడతాయి, కాబట్టి వాటికి ఇది ఒక జోడింపు ఉపరితలం(అటాచ్మెంట్ సర్ఫెస్) ఏర్పరుస్తుంది."
+"(3) यह शरीर के कोमल अंगों को एक कवच प्रदान करता है तथा उन्हें चोट आघाट रगड़ इत्यादि से बचाता है जैसे- हृदय, फेफड़े मस्तिष्क वृक्क आदि।","(3) यह शरीर के कोमल अंगों को एक कवच प्रदान करता है तथा उन्हें चोट आघाट रगड़ इत्यादि से बचाता है जैसे- हृदय, फेफड़े मस्तिष्क वृक्क आदि।","(3) ఇది శరీరంలోని మృదువైన భాగాలకు కవచాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. ఇవి గుండె, ఊపిరితిత్తులు, మెదడు, మూత్రపిండాలు వంటి వాటిని పెద్ద గాయాలు,రాపిడిల నుండి రక్షిస్తుంది."
+(4) अस्थियों में ही लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow bones) पाया जाता है जहां लाल रक्त कणिकाओं (RBC) का निर्माण होता है।,(4) अस्थियों में ही लाल अस्थि मज्जा (Red bone marrow bones) पाया जाता है जहां लाल रक्त कणिकाओं (RBC) का निर्माण होता है।,(4)ఎముకలలోనే ఎర్రఎముక మజ్జ (రెడ్ బోన్ మారో బోన్స్)  ఉంటుంది అక్కడే ఎర్ర రక్త కణాలు (ఆర్‌బిసి) నిర్మాణం ఏర్పడుతుంది.
+(5) यह शरीर तथा शरीर के विभिन्‍न भागों को गति प्रदान करता है।,(5) यह शरीर तथा शरीर के विभिन्‍न भागों को गति प्रदान करता है।,(5) ఇది శరీరం మరియు శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు వేగం అందించటంలో సహాయం చేస్తుంది.
+अत: यह अस्थिल उत्तोलक (bony lever) का कार्य करता है।,अत: यह अस्थिल उत्तोलक (bony lever) का कार्य करता है।,కావున ఇది ఎముక లివర్ (బోనీ లివర్) వలె పనిచేస్తుంది.
+अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)।,अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)।,అక్ష సంబంధ అస్థిపంజరం (యాక్సియల్ స్కెలిటన్).
+मानव कंकाल में 206 अस्थियां पायी जाती है जिनमें से अक्षीय कंकाल में 80 अस्थियां तथा अनुबंधी कंकाल (appendicular skeleton) में 126 अस्थियां होती है।,मानव कंकाल में 206 अस्थियां पायी जाती है जिनमें से अक्षीय कंकाल में 80 अस्थियां तथा अनुबंधी कंकाल (appendicular skeleton) में 126 अस्थियां होती है।,మానవ అస్థిపంజరంలో 206 ఎముకలు ఉంటాయి.వాటిలో 80 ఎముకలు అక్షసంబంధ అస్థిపంజరంలో మరియు 126 ఎముకలు అపెండిక్యులర్ అస్థిపంజరం (అపెండిక్యులర్ స్కెలిటన్) లో కనిపిస్తాయి.
+इस तरह कुल80+126- 206 अस्थियां है।,इस तरह कुल80+126- 206 अस्थियां है।,ఈ విధంగా మొత్తం 80 + 126= 206 ఎముకలు ఉంటాయి.
+"अक्षय कंकाल (Axial skeleton) के अन्तर्गत खोपडी या करोटि (skull), कशेरूक दण्ड (vertebral colum), उरोस्थि (sternum) का पसलियां (ribs) आती है।","अक्षय कंकाल (Axial skeleton) के अन्तर्गत खोपडी या करोटि (skull), कशेरूक दण्ड (vertebral colum), उरोस्थि (sternum) का पसलियां (ribs) आती है।","అక్షసంబంధ అస్థిపంజరం (యాక్సియల్ స్కెలిటన్) లో కపాలం లేదా పుర్రె (స్కల్),వెన్నుపాము (వెర్టెబ్రల్ కాలం), ఉరోస్థి(స్టెర్నమ్) యొక్క పక్కటెముకలు (రిబ్స్) వస్తాయి."
+खोपड़ी या करोटि (skull)।,खोपड़ी या करोटि (skull)।,పుర్రె లేదా కపాలం (స్కల్).
+खोपड़ी कशेरूक दण्ड की एटलस (शीर्षधर) होती है।,खोपड़ी कशेरूक दण्ड की एटलस (शीर्षधर) होती है।,కపాలం సకశేరుక (తల) నిర్బ౦దనకు స౦బ౦ది౦చే ఒక అట్లాస్.
+ये अंडाकार (Oval shaped) होती है।,ये अंडाकार (Oval shaped) होती है।,ఇది ఓవల్ ఆకారంలో (ఓవల్ షేప్డ్)  ఉంటుంది.
+इसका अग्र भाग नुकीला तथा पश्च भाग चौड़ा होता है।,इसका अग्र भाग नुकीला तथा पश्च भाग चौड़ा होता है।,దీని ముందు భాగం పదునుగా ఉంటుంది మరియు ముందు భాగం వెడల్పుగా ఉంటుంది.
+जबड़े को छोड़कर ये चौड़ी और टेढ़ी मेढ़ी बेडौल हडियों से बनीं होती है।,जबड़े को छोड़कर ये चौड़ी और टेढ़ी मेढ़ी बेडौल हडियों से बनीं होती है।,"దవడలు తప్ప, మిగిలిన వన్నీ వెడల్పు మరియు వంగిన గజిబిజి ఎముకలతో తయారు చేయబడతాయి."
+खोपड़ी को मुख्यत: दो भागें में बांटा गया है।,खोपड़ी को मुख्यत: दो भागें में बांटा गया है।,పుర్రె ప్రధానంగా రెండు భాగాలుగా విభజించబడింది.
+(अ) कपाल की अस्थियां या क्रेनियम (skull bones or cranium) तथा (ब) आनन (चेहरे) की अस्थियां(Facial bones)।,(अ) कपाल की अस्थियां या क्रेनियम (skull bones or cranium) तथा (ब) आनन (चेहरे) की अस्थियां(Facial bones)।,(ఎ) కపాల ఎముకలు లేదా కపాలం (స్కాల్ బోన్స్ ఓర్ క్రేనియం) మరియు (బి) ముఖం(చెహ్రే) యొక్క ఎముకలు(ఫేషియల్  బోన్స్).
+(अ) कपाल की अस्थियां या क्रेनियम (skull bones or cranium)- कपाल को मस्तिष्क खोल (cranium) भी कहते है।,(अ) कपाल की अस्थियां या क्रेनियम (skull bones or cranium)- कपाल को मस्तिष्क खोल (cranium) भी कहते है।,(ఎ) పుర్రె ఎముకలు లేదా కపాలం (స్కల్ బోన్స్ ఓర్ క్రేనియం)- పుర్రెను బ్రెయిన్ షెల్ (క్రేనియం) అని కూడా అంటారు.
+अय आठ अस्थियों के मिलने से बनता है।,अय आठ अस्थियों के मिलने से बनता है।,ఇది ఎనిమిది ఎముకల కలయిక వలన ఏర్పడుతుంది.
+ये अस्थियां चपटी और बैडौल होती है।,ये अस्थियां चपटी और बैडौल होती है।,ఈ ఎముకలు చదునైనవి మరియు వివిధ ఆకారాలలో ఉంటాయి.
+खोपड़ी में ये अस्थियां(टेढ़ी मेढ़ी आर के दांत जैसी रचनाओं से जुड़ी रहती है ऐसा इसलिए होता है कि अस्थियों की जड़ मजबूती से लग सके और इन्हें आसान से अलग नहीं किया जा सके।,खोपड़ी में ये अस्थियां(टेढ़ी मेढ़ी आर के दांत जैसी रचनाओं से जुड़ी रहती है ऐसा इसलिए होता है कि अस्थियों की जड़ मजबूती से लग सके और इन्हें आसान से अलग नहीं किया जा सके।,"పుర్రెలోని ఈ ఎముకలు గజిబిజి రూపంలో దంతాలు కూర్చబడి ఉంటాయి.ఇవి ఎందువలన అలా ఉంటాయి అంటే ఎముకల మూలాలు గట్టిగా
+అతుక్కునేలా మరియు అవి అంత సులభంగా వేరు చేయబడకుండా ఉండటానికి ఆ విధంగా రూపుడుదిద్దుకుంటాయి."
+मस्तिष्क खोल या कपाल (cranium) में ही दिमाग (brain) और इसका मेनिन्जेस (meninges) और सेरेब्रल वाहिकाएं (cerebral vessels) सुरक्षित रहती है।,मस्तिष्क खोल या कपाल (cranium) में ही दिमाग (brain) और इसका मेनिन्जेस (meninges) और सेरेब्रल वाहिकाएं (cerebral vessels) सुरक्षित रहती है।,బ్రెయిన్ షెల్ లేదా కపాలం (క్రేనియం) లోనే మెదడు (బ్రెయిన్) మరియు దాని మెనింజెస్ (మెనింజెస్) మరియు సెరిబ్రల్ నాళాలు (సెరిబ్రల్ వెస్సెల్స్) సురక్షితంగా ఉంటాయి.
+मस्तिष्क खोल में अस्थियों की संख्या निम्न प्रकार है- (क) खोपड़ी के पीछे की अस्थि (occipital bone) - यह संख्या में एक होती है जो खोपड़ी के पीछे के भाग और दिमाग के खोल की दीवार को बनाती है।,मस्तिष्क खोल में अस्थियों की संख्या निम्न प्रकार है- (क) खोपड़ी के पीछे की अस्थि (occipital bone) - यह संख्या में एक होती है जो खोपड़ी के पीछे के भाग और दिमाग के खोल की दीवार को बनाती है।,బ్రెయిన్ షెల్‌లోని ఎముకల సంఖ్య ఈ క్రింది విధంగా ఉంటుంది- (ఎ) పుర్రె వెనుక భాగంలో అనుకపాలపు ఎముక (ఆక్సిపిటల్ బోన్ ) - ఇది ఒకటి మాత్రమే ఉంటుంది .ఇది పుర్రె యొక్క వెనుక భాగం మరియు మెదడు యొక్క అంచులను తయారు చేస్తుంది.
+इसके निचले हिस्से में एक बड़ा अन्डाकार छेद पाया जाता है जिसे “फोरामेन मैगनम”” (महारन्ध्र) कहते है।,इसके निचले हिस्से में एक बड़ा अन्डाकार छेद पाया जाता है जिसे “फोरामेन मैगनम”” (महारन्ध्र) कहते है।,"దాని దిగువ భాగంలో ఒక పెద్ద అండాకారంలో రంధ్రం ఉంటుంది, దీనినే ""ఫోరామెన్ మాగ్నమ్"" (మహారన్ద్ర్) అని పిలుస్తారు."
+जिससे होकर स्पाइनल कॉर्ड (spinal cord) नीचे की और पृष्ठ वंश की नली में जाता है।,जिससे होकर स्पाइनल कॉर्ड (spinal cord) नीचे की और पृष्ठ वंश की नली में जाता है।,ఇది వెన్నుపాము (స్పైనల్ కార్డ్) క్రిందికి మరియు పేజీ సంతతి నాళంలోకి వెళుతుంది
+ऑक्सीपीटल अस्थि का ऊपरी भाग पैराइटल अस्थि से जुड़ा होता है।,ऑक्सीपीटल अस्थि का ऊपरी भाग पैराइटल अस्थि से जुड़ा होता है।,ఆక్సిపిటల్ ఎముక యొక్క పై భాగం పైరఇటల్ ఎముకతో అనుసంధానించబడి ఉంది.
+इस तरह पैराइटल अस्थि खोपड़ी के अगल बगल वाली अस्थि का निर्माण करती है।,इस तरह पैराइटल अस्थि खोपड़ी के अगल बगल वाली अस्थि का निर्माण करती है।,ఈ విధంగా పైరఇటల్  ఎముక పుర్రెకు అటు ప్రక్కన ఇటు ప్రక్కన ఉన్న ఎముకలను ఏర్పరుస్తుంది.
+साथ ही साथ यह मस्तिष्क के खोल की छत भी बनाती है।,साथ ही साथ यह मस्तिष्क के खोल की छत भी बनाती है।,అదే విధంగా ఇది మెదడు పైకప్పును కూడా ఏర్పరుస్తుంది.
+ऑक्सीपीटल अस्थि और बगल वाली अस्थियों के जोड़ वाली जगह लेम्बोयॉड सूचर (Lambid suture) कहते है।,ऑक्सीपीटल अस्थि और बगल वाली अस्थियों के जोड़ वाली जगह लेम्बोयॉड सूचर (Lambid suture) कहते है।,ఆక్సిపిటల్ ఎముక మరియు ప్రక్కనే ఉన్న ఎముకలను కలిపే ప్రదేశాన్ని లాంబ్డోయిడ్ కుట్టు  (లాంబిడ్ సజర్) అంటారు.
+फोरामेन मैग्नम के बगल में चिकनी और उभरी हुई अस्थियां होती है जिसे कान्डाइल्स (condyles) कहते है।,फोरामेन मैग्नम के बगल में चिकनी और उभरी हुई अस्थियां होती है जिसे कान्डाइल्स (condyles) कहते है।,ఫోరమెన్ మాగ్నమ్ పక్కన సున్నితమైన మరియు పెరిగిన ఎముకలు ఉంటాయి వీటినే బుడిపెలు (కండైల్స్) అని అంటారు.
+"यह कोन्डाइल्स, एटलस से जुड़ी होती है।","यह कोन्डाइल्स, एटलस से जुड़ी होती है।",ఈ బుడిపెలు ఎట్లస్‌తో జత చేయబడుతుంది.
+एटलस रीढ़ की अस्थि की सबसे पहले की अस्थि है।,एटलस रीढ़ की अस्थि की सबसे पहले की अस्थि है।,ఎముకలలో ఎట్లస్ వెన్నెముకని ప్రారంభ ఎముక అంటారు.
+इसी प्रकार खोपड़ी का पूरा भार रीढ़ की हड्डी पर ही पड़ता है।,इसी प्रकार खोपड़ी का पूरा भार रीढ़ की हड्डी पर ही पड़ता है।,అదే విధంగా పుర్రె యొక్క మొత్తం బరువు వెన్నెముకపై పడుతుంది.
+कोन्डाइल्स और एटलस आपस में इस प्राकर जुड़ी होती है कि सिर को आसानी से हिलाया डुलाया जा सके तथा सिर को गति प्रदान कर सके।,कोन्डाइल्स और एटलस आपस में इस प्राकर जुड़ी होती है कि सिर को आसानी से हिलाया डुलाया जा सके तथा सिर को गति प्रदान कर सके।,తలను సులభంగా అటు ఇటు కదిలించే విధంగా మరియు తలకు చలనం ఇవ్వటంలో  సహాయపడే విధంగా కండైల్స్ మరియు ఎట్లస్ ఒకదానితో ఒకటి అల్లుకుని ఉంటాయి.
+खोपड़ी का मध्य भाग तथा आधार बनाता है यह समने से ऑक्सिपिट अस्थि (occipital bone) द्वारा जुड़ी होती है।,खोपड़ी का मध्य भाग तथा आधार बनाता है यह समने से ऑक्सिपिट अस्थि (occipital bone) द्वारा जुड़ी होती है।,పుర్రె యొక్క మధ్య భాగం ఆధారాన్ని ఏర్పరుస్తుంది మరియు ఇది ముందు నుంచి (ఆక్సిపిటల్ బోన్) అనుకపాలపు ఎముకతో  కలిసి ఉంటుంది.
+इसका पश्च भाग लालटस्थि (Frontal bane) से जुड़ा होता है।,इसका पश्च भाग लालटस्थि (Frontal bane) से जुड़ा होता है।,దీని పృష్ఠ భాగం లాలట్స్తి(ఫ్రంటల్ బానే )తో జత చేయబడుతుంది.
+यह एक और कनपटी बाली अस्थि (temporal bone) से तथा दूसरी और अगल-बगल वाली अस्थि (parietal bone) से जुड़ी होती है।,यह एक और कनपटी बाली अस्थि (temporal bone) से तथा दूसरी और अगल-बगल वाली अस्थि (parietal bone) से जुड़ी होती है।,ఇది మరొక తాత్కాలిక చెవి ఎముకతో (టెంపోరల్ బోన్)మరియు కపాలములో కణత దగ్గర వున్న ఎముక (పెరైటల్) ఎముకతో జత చేయబడుతుంది.
+यह अस्थि संख्या में एक होती है।,यह अस्थि संख्या में एक होती है।,ఇది అస్తి సంఖ్యలో ఒకటి.
+इस अस्थि के मध्यम में एक सैंडल के आकार का गढढा (depression) होता है।,इस अस्थि के मध्यम में एक सैंडल के आकार का गढढा (depression) होता है।,ఈ ఎముక మధ్యలో చెప్పుల ఆకారపు గొయ్యి (డిప్రెషన్) ఉంటుంది.
+जिसे हाइपोफाइिसस फोसा या सेला टरिसका (Hypophysis fossa or sella turcica) कहते हैं।,जिसे हाइपोफाइिसस फोसा या सेला टरिसका (Hypophysis fossa or sella turcica) कहते हैं।,దీనిని హైపోఫిసిస్ ఫోసా లేదా సేలా ట్రిస్కా (హైపోఫిసిస్ ఫోసా లేదా సెల్లా టర్సికా) అంటారు.
+इसी हाइपोफाइिसस फोसा में पीयूष ग्रंथि (Pituitary gland) स्थित होती है।,इसी हाइपोफाइिसस फोसा में पीयूष ग्रंथि (Pituitary gland) स्थित होती है।,ఈ హైపోఫిసిస్ ఫోసాలో పీయూష గ్రంధి (పిట్యూటరీ గ్లాండ్) ఉంటుంది.
+(ग) कनपटी बाली अस्थि या शंखास्थि (Temporal bone): ये अस्थियां में दो हाती है तथा खोपड़ी की जा के पास दोनों बगल में होती है।,(ग) कनपटी बाली अस्थि या शंखास्थि (Temporal bone): ये अस्थियां में दो हाती है तथा खोपड़ी की जा के पास दोनों बगल में होती है।,(సి) తాత్కాలిక చెవి ఎముక లేదా శంఖం ఎముక(తెంపొరల్ బోన్): ఈ ఎముకలు రెండు ఉంటాయి. పుర్రె యొక్క దవడకి ఇరువైపులా ఉంటాయి.
+और कनपिटयों का निर्माण करती है।,और कनपिटयों का निर्माण करती है।,మరియు తాత్కాలిక ఎముకల యొక్క నిర్మాణం చేస్తుంది.
+यह सामनेसे  तितलीनुमा  अस्थि (occipital bone) से जुड़ी होती हैं।,यह सामनेसे  तितलीनुमा  अस्थि (occipital bone) से जुड़ी होती हैं।,ఇది ముందు నుంచి సీతాకోకచిలుక ఎముక (ఆక్సిపిటల్ బోన్) తో జతచేయబడుతుంది.
+प्रत्येक कनपटी वाली अस्थि चार भागों में बंटी हुई होती है।,प्रत्येक कनपटी वाली अस्थि चार भागों में बंटी हुई होती है।,ప్రత్యేకమైన తాత్కాలిక ఎముక నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది.
+(i)   स्क्वैमस भाग (Squamus part)- इसका आकार जैसा होता है।,(i)   स्क्वैमस भाग (Squamus part)- इसका आकार जैसा होता है।,(i)  పొలుసుల భాగం (స్క్వామస్  పార్ట్)- దీని ఆకారం ఈ విధంగా ఉంటుంది.
+तथा यह पेराइटल अस्थि (parietal bone) से जुड़ा होता है।,तथा यह पेराइटल अस्थि (parietal bone) से जुड़ा होता है।,మరియు ఇది కపాలములో కణత దగ్గర వున్న ఎముక (పరైటల్ బోన్) తో కలిసి ఉంటుంది.
+(ii) मस्टॉयड प्रोसेस(mastoid process)- यह कान के पीछे का सबसे मोटा भाग बनाता है।,(ii) मस्टॉयड प्रोसेस(mastoid process)- यह कान के पीछे का सबसे मोटा भाग बनाता है।,(ii) మాస్టాయిడ్ ప్రక్రియ (మాస్టాయిడ్ ప్రాసెస్) - ఇది చెవి వెనుక మందమైన భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+इसमें कई छोटे छोटे वायु साइन्सेस (air sinuses) उपस्थित होते हैं जिससे मध्य कर्ण में घ्नि से संबंधित संवाद (communication) होता है।,इसमें कई छोटे छोटे वायु साइन्सेस (air sinuses) उपस्थित होते हैं जिससे मध्य कर्ण में घ्नि से संबंधित संवाद (communication) होता है।,ఇందులో అనేక చిన్న గాలి లోతు కోటరములు (ఎయిర్ సినుసెస్)  ఉంటాయి.దీని కారణంగా చెవి మధ్య లో  ధ్వనికి సంబంధించిన సంభాషణ (కమ్యూనికేషన్) జరుగుతుంది .
+(iii) पेट्रस भाग(Petrous portion)- यह भाग खोपड़ी का अधार बनाता है इसी में ‘‘सुनने का अंग’’ (organ of corti) उपस्थित रहता है I।,(iii) पेट्रस भाग(Petrous portion)- यह भाग खोपड़ी का अधार बनाता है इसी में ‘‘सुनने का अंग’’ (organ of corti) उपस्थित रहता है I।,"(iii) పెట్రస్ భాగం (పెట్రస్ స్పోర్షన్)- ఈ భాగం పుర్రె యొక్క ఆధారంగా ఏర్పడుతుంది, దీనిలోనే ""కార్టి యొక్క అవయవం"" (ఆర్గాన్ అఫ్ కార్టి) ఉంటుంది."
+(iv) जाइगोमेटिक प्रवर्ध (Zygomatic process) - जाइगोमेटिक प्रवर्ध जाइगोमेटिक अस्थि से जुड़ा होता है।,(iv) जाइगोमेटिक प्रवर्ध (Zygomatic process) - जाइगोमेटिक प्रवर्ध जाइगोमेटिक अस्थि से जुड़ा होता है।,(iv)   కణత ఎముక ఉబ్బు  (జ్రిగోమాటిక్ ప్రాసెస్) - జైగోమాటిక్ ప్రక్రియ జైగోమాటిక్ ఎముకతో అనుసంధానించబడి ఉంది.
+तथा जाइगोमैटिक चाप (zygomatic arch) का निर्माण करता है।,तथा जाइगोमैटिक चाप (zygomatic arch) का निर्माण करता है।,మరియు ఒక జైగోమాటిక్ వంపు (జ్రిగోమాటిక్ ఆర్చ్) ను ఏర్పరుస్తుంది.
+कनपटी वाली अस्थि (temporal bone) टेम्पोरोमेन्डीकुलर जोड़ द्वारा निचले जबड़े की अस्थि (Mandible) से जुड़ी होती है।,कनपटी वाली अस्थि (temporal bone) टेम्पोरोमेन्डीकुलर जोड़ द्वारा निचले जबड़े की अस्थि (Mandible) से जुड़ी होती है।,కణత భాగపు నరములు(టెంపోరల్ బోన)్ దిగువ దవడ ఎముకకు (మాండిబుల్) టెంపోరోమెడికల్ జాయింట్ ద్వారా జతచేయబడుతుంది.
+तथा यह अस्थि गतिशील होती है।,तथा यह अस्थि गतिशील होती है।,మరియు ఈ ఎముక కదులుతోంది.
+(प) अगल-बगल वाली अस्थि या भित्तिका अस्थि (parietal bone) ये अस्थियां संख्या में दो होती है।,(प) अगल-बगल वाली अस्थि या भित्तिका अस्थि (parietal bone) ये अस्थियां संख्या में दो होती है।,(పి) సైడ్-బోన్ లేదా ప్యారిటల్ (పరైటల్ బోన్ ) ఈ ఎముకలు రెండు సంఖ్యలు.
+जो चपटी एवं पतली अस्थियां होती है।,जो चपटी एवं पतली अस्थियां होती है।,ఇవి చదునైన మరియు సన్నని ఎముకలు.
+ये अस्थियां कपाल की पश्चात छत एवं पाश्व दीवार बनाती है।,ये अस्थियां कपाल की पश्चात छत एवं पाश्व दीवार बनाती है।,ఈ ఎముకలు కపాలం యొక్క పైకప్పు మరియు పృష్ఠ గోడను ఏర్పరుస్తాయి.
+ये दोनें अस्थियां जहां पर आपस में जुड़ती है उन्हें सेजिटल सूचर(sagittal suture) कहते है।,ये दोनें अस्थियां जहां पर आपस में जुड़ती है उन्हें सेजिटल सूचर(sagittal suture) कहते है।,"ఈ రెండు ఎముకలు కలిసే చొటను, సగితాల్ సుట్రే(సాగిట్టల్ సుతురే) అని అంటారు."
+ये अिम्थ्यां अग्रभाग में ललाट अस्थि (Frontal bone) से तथा पञ्च भाग में सुपराऑक्सीपीटल अस्थि (superioccipital bone) तथा इन्टर पैराइटल अस्थियों ( Inter Parietal bones) से जुड़ी होती है।,ये अिम्थ्यां अग्रभाग में ललाट अस्थि (Frontal bone) से तथा पञ्च भाग में सुपराऑक्सीपीटल अस्थि (superioccipital bone) तथा इन्टर पैराइटल अस्थियों ( Inter Parietal bones) से जुड़ी होती है।,ఈ ఎముకలు ముందు భాగం (ఫ్రంటల్ బోన్) లో ఉన్న ఎముక మరియు ఐదు భాగాలలో సుప్రాకోసిపిటల్ ఎముక (సూపెరియోసిసిపిటల్ బోన్) మరియు ఇంటర్ ప్యారిటల్ (ఇంటర్ ప్యారిటల్ బోన్) ఎముకలతో జతచేయబడతాయి.
+जहां पर ये अिस्थ्यां ललाटस्थि से जुड़ती है उन्हें क्रोनल संचार कहा जाता है।,जहां पर ये अिस्थ्यां ललाटस्थि से जुड़ती है उन्हें क्रोनल संचार कहा जाता है।,ఈ ఎముకలు ఫ్రంటల్ స్థానానికి కనెక్ట్ అయ్యే చోట క్రోనల్ కమ్యూనికేషన్ అంటారు.
+तथा जहां ये ऑक्सीपटल अस्थि (occipital bone) से जुड़ती है उन्हें लैम्बडॉयडल सूचर( Lambdoid suture) कहते है।,तथा जहां ये ऑक्सीपटल अस्थि (occipital bone) से जुड़ती है उन्हें लैम्बडॉयडल सूचर( Lambdoid suture) कहते है।,"అలాగే, ఇది ఆక్సిపిటల్ ఎముక (ఆక్సిపిటల్ బోన్) తో అనుసంధానించే చోట, వాటిని లాంబ్డోయిడ్ కుట్టు (లాంబ్డోయిడ్ సుతురే) అంటారు."
+इसी तरह कनपटी वाली अस्थि के जोड़ वाले भाग को स्क्येमस सूचर कहते है।,इसी तरह कनपटी वाली अस्थि के जोड़ वाले भाग को स्क्येमस सूचर कहते है।,"ఈ విధంగా, తాత్కాలిక ఎముక యొక్క ఉమ్మడిని కొడవలి శాక్ అంటారు."
+च) ललाटस्थि (frontal bone)-यह अस्थि भी संख्या में एक होती है।,च) ललाटस्थि (frontal bone)-यह अस्थि भी संख्या में एक होती है।,ఎఫ్) నుదుటి ఎముక (ఫ్రంటల్ బోన్)- ఈ ఎముక కూడా ఒక్కటే ఉంటుంది.
+यह अस्थि लम्बी तथा युग्मित होती है जो खोपड़ी की अग्र छत (anterior roof) को बनाती है तथा ललाट (Forehead) तक फैली रहती हैI फ्रोन्टल सूचन द्वारा यह दो पैराइटल अस्थियों द्वारा जुड़ी होती है यह अस्थि बाहरी एवं पाश्र्व प्रवर्ध बनाती है जिसे सुपराआरिबटल प्रवर्ध (supraorbital process) कहते है।,यह अस्थि लम्बी तथा युग्मित होती है जो खोपड़ी की अग्र छत (anterior roof) को बनाती है तथा ललाट (Forehead) तक फैली रहती हैI फ्रोन्टल सूचन द्वारा यह दो पैराइटल अस्थियों द्वारा जुड़ी होती है यह अस्थि बाहरी एवं पाश्र्व प्रवर्ध बनाती है जिसे सुपराआरिबटल प्रवर्ध (supraorbital process) कहते है।,"ఈ ఎముక పొడుగుగా మరియు జతచేయబడి ఉంటుంది, ఇది పుర్రె యొక్క పూర్వ పైకప్పు (అంటేరియర్ రూఫ్) ను ఏర్పరుస్తుంది మరియు నుదిటి (ఫోరెహెడ్) వరకు విస్తరించి ఉంటుంది దీనినే  సుప్రోర్బిటల్ ప్రాసెస్(సుప్రోర్బిటల్ ప్రాసెస్) అంటారు."
+यह नासिका गुहा (nasal cavity) एवं नेत्र कोटेरों के ठीक ऊपर तथा इस अस्थि के ठीक नीचे हवा से भरी हुई दो गुहिकाए या सइनसेस (cavities or sinuses) होती है जो रोमिल श्लेष्मिक झिल्ली (ciliated mucous membrane) द्वारा स्तरित रहती है।,यह नासिका गुहा (nasal cavity) एवं नेत्र कोटेरों के ठीक ऊपर तथा इस अस्थि के ठीक नीचे हवा से भरी हुई दो गुहिकाए या सइनसेस (cavities or sinuses) होती है जो रोमिल श्लेष्मिक झिल्ली (ciliated mucous membrane) द्वारा स्तरित रहती है।,ఇది నాసికా కుహరం (నసల్ క్యావిటీ) మరియు కంటి కోటర్స్ పైన మరియు సిలియేటెడ్ శ్లేష్మ పొర( (కావిటీస్ ఓర సినుసెస్) ద్వారా పొరలుగా ఉన్న ఈ ఎముక క్రింద రెండు గాలి నిండిన కావిటీస్ లేదా సైనసెస్ (సిలియేటెడ్ మ్యూకస్ మెంబ్రేన్).
+तथा नासा गुहा में जाकर मिलती है।,तथा नासा गुहा में जाकर मिलती है।,మరియు నాసా కుహరంలో కలుస్తుంది.
+यह अस्थि अग्र भाग में नसास्थि (nasal bone) पश्च भाग में पैराटल तथा अधर भाग में और बिटोस्पीनॉयड (orbitosphenoid) अस्थि से जुड़ी होती है।,यह अस्थि अग्र भाग में नसास्थि (nasal bone) पश्च भाग में पैराटल तथा अधर भाग में और बिटोस्पीनॉयड (orbitosphenoid) अस्थि से जुड़ी होती है।,"ఈ ఎముక అగ్ర భాగంలో  నాసికా ఎముక(నాసల్ బోన్),ప్రక్క భాగంలో పెరాటల్ మరియు మిగిలిన భాగం అంతా బిటోస్పినాయిడ్ (ఆర్బిటోస్ఫెనాయిడ్) తో
+కలిసి ఉంటాయి"
+आनन अस्थियां चेहरे की अस्थियां) चेहरा(face)- चेहरे का कंकाल 14 अस्थियों के मिलने से बना होता है।,आनन अस्थियां चेहरे की अस्थियां) चेहरा(face)- चेहरे का कंकाल 14 अस्थियों के मिलने से बना होता है।,ఆన్ ఎముకలు ముఖం(పేస్)- ముఖం యొక్క అస్థిపంజరం 14 ఎముకలతో రూపొందించబడి ఉంటుంది.
+यह खोपड़ी के ठीक नीचे आगे की ओर अवस्थित होता है।,यह खोपड़ी के ठीक नीचे आगे की ओर अवस्थित होता है।,ఇది పుర్రె క్రింద ఉంటుంది.
+चेहरे में ही ललाट स्थिति होती है जिसका वर्णन पूर्व में ही कर चुके है।,चेहरे में ही ललाट स्थिति होती है जिसका वर्णन पूर्व में ही कर चुके है।,"ముఖంలోనే ఫ్రంటల్ కండిషన్ ఉంది, ఇది ఇంతకు ముందు వివరించబడింది."
+ये अस्यिों संख्य के आधार पर निम्न प्रकार से है ।,ये अस्यिों संख्य के आधार पर निम्न प्रकार से है ।,ఈ ఎముకలు సంఖ్య పరంగా ఈ క్రింది వాని విధంగా ఉంటాయి.
+(क) गाल की अस्थियां या जाइगोमेटिक अस्थि (Check bones or zygomatic bone)।,(क) गाल की अस्थियां या जाइगोमेटिक अस्थि (Check bones or zygomatic bone)।,(ఎ) చెంప ఎముకలు లేదా జైగోమాటిక్ ఎముకలు (చెక్ బోన్స్ ఓర్ జైగోమాటిక్ బోన్).
+(ख) ऊपरी जबड़े की हड्डी (upper jaw or maxilla) (ग) नासास्थि (nasal bone)।,(ख) ऊपरी जबड़े की हड्डी (upper jaw or maxilla) (ग) नासास्थि (nasal bone)।,(బి) ఎగువ దవడ లేదా మాక్సిల్లా (అప్పర్ జా ఓర్ మాక్సిల్ల) (సి) నాసికా ఎముక (నాసల్బోన్ ).
+(घ) आंसू वाली अस्थियां (Lachrymal bone)।,(घ) आंसू वाली अस्थियां (Lachrymal bone)।,(డి) భాష్ప జల అస్థి (లాక్రిమల్బోన్).
+(ड) वोमर (Vomar)।,(ड) वोमर (Vomar)।,ఇ) వోమర్ (వోమర్).
+(च) तालू की अस्थियां (palatine bone)।,(च) तालू की अस्थियां (palatine bone)।,(ఎఫ్)తాల్వాస్థి (పాలటిన్ బోన్).
+(छ) भीतरी नाक की अस्थियां (Turbinate bone)।,(छ) भीतरी नाक की अस्थियां (Turbinate bone)।,(జి) ముక్కులో బొంగరము యొక్క ఆకృతిగల ఎముక (టర్బినేట్ బోన్).
+(ज) निचले जबड़े की अस्थियां (Mandible bone)।,(ज) निचले जबड़े की अस्थियां (Mandible bone)।,(హెచ్) దిగువ దవడ ఎముకలు (మాండబుల్ బోన్ ).
+(क) गाल की अस्थियां या जाइगोमेटिक अस्ति (Cheek bone or zygomatic bone)- ये अस्थिय संख्या में दो होती है तथा यह गीत के उभरे हुए भाग को बनाती है ये अस्थियां चौकोर होती है ये गाल को एक निश्चित आकार प्रदान करने साथ साथ नेतर कोटर (Orbital cavities) के बगतवाली दोवार तथा सतह के कुछ भाग को बनाती है।,(क) गाल की अस्थियां या जाइगोमेटिक अस्ति (Cheek bone or zygomatic bone)- ये अस्थिय संख्या में दो होती है तथा यह गीत के उभरे हुए भाग को बनाती है ये अस्थियां चौकोर होती है ये गाल को एक निश्चित आकार प्रदान करने साथ साथ नेतर कोटर (Orbital cavities) के बगतवाली दोवार तथा सतह के कुछ भाग को बनाती है।,"(a) బుగ్గ ఎముకలు లేదా జైగోమాటిక్ ఎముక (చీక్ బోన్ ఓర జ్రిగోమాటిక్ బోన్) : ఇది రెండు ఎముకల సంఖ్య మరియు ఇది పాట యొక్క పెరిగిన భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. ఈ ఎముకలు చతురస్రాకారంలో ఉంటాయి, బుగ్గకు ఒక నిర్దిష్ట ఆకారాన్ని మరియు కక్ష్య కుహనాలను మరియు ఉపరితలంయొక్క ( ఆర్బిటాల్ కావిటీస్) కొంత భాగాన్ని ఇస్తుంది"
+सामने से यह अस्थि जम्भिका (Maxilae) से आप मिल जाती है।,सामने से यह अस्थि जम्भिका (Maxilae) से आप मिल जाती है।,ముందు నుంచి ఈ ఎముక మాక్సిలేతో(Maxilae) కలుస్తుంది.
+(ख) ऊपरी जबड़े की हड्डी (upper jaw or maxilla)- ये अस्थियां भी संख्या में दो होती है जो मुह की छत का कुछ भाग तथा ऊपरी जबड़े का निर्माण करती है प्रारंभ में ऊपरी जबड़ों का उद्भव (Origin) दो अस्थियों के मिलने से होता है परन्तु बाद में ये दोनों अस्थियां आपस में मिलकर एक हो जाती है।,(ख) ऊपरी जबड़े की हड्डी (upper jaw or maxilla)- ये अस्थियां भी संख्या में दो होती है जो मुह की छत का कुछ भाग तथा ऊपरी जबड़े का निर्माण करती है प्रारंभ में ऊपरी जबड़ों का उद्भव (Origin) दो अस्थियों के मिलने से होता है परन्तु बाद में ये दोनों अस्थियां आपस में मिलकर एक हो जाती है।,"(b) పై దవడ లేదా మాక్సిల్లా(అప్పర్ జా ఓర్  మాక్సిల్ల)- ఈ ఎముకలు కూడా రెండు సంఖ్యలో ఉంటాయి, ఇవి నోటి కప్పు మరియు పై దవడలో కొంత భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.ప్రాథమికంగా పై దవడల యొక్క పుట్టుక రెండు ఎముకలు ఏర్పడటం వల్ల ఏర్పడుతుంది, అయితే తరువాత ఈ రెండు ఎముకలు కలిసిపోతాయి."
+"ये अिस्थ्यां मुंहकी छत का अग्रभाग, नासागुहा (nasal cavities) के बगल वाली दीवार तथा नेत्र कोटर के सतह का कुछ भाग भी बनाती है।","ये अिस्थ्यां मुंहकी छत का अग्रभाग, नासागुहा (nasal cavities) के बगल वाली दीवार तथा नेत्र कोटर के सतह का कुछ भाग भी बनाती है।","ఈ ఎముకలు ముఖం యొక్క అగ్ర భాగం, నాసికా కుహరాల (నాసికా కావిటీస్) పక్కన గోడ మరియు కంటి కోటు ఉపరితలం యొక్క కొంత భాగాన్ని కూడా ఏర్పరుస్తాయి."
+उपरी जबड़े के निचले किनारे पर दंत कोष बने होते है।,उपरी जबड़े के निचले किनारे पर दंत कोष बने होते है।,ఎగువ దవడ యొక్క దిగువ అంచున దంత నిధి ఏర్పడుతుంది.
+"जिनसे होकर कृतंक (Incisors), रदनक (canine), प्रर्चणवक (premolar) तथा चवर्णक(molar) दक्ष निकलते है।","जिनसे होकर कृतंक (Incisors), रदनक (canine), प्रर्चणवक (premolar) तथा चवर्णक(molar) दक्ष निकलते है।","దీని ద్వారా ఇన్ సిసర్లు(ఇన్సిసోర్స్ ), కెనేన్(కనైన్), ప్రీమోలార్(ప్రీమోలార్) మరియు మోలార్(మోలార్) లు సమర్థవంతంగా పనిచేస్తాయి. "
+प्रत्येक जबड़े के किनारे पर एक बड़ा वायु साइनस पाया जाता है जिसे मेक्सीलरी साइनस (maxillary sinus) कहते है।,प्रत्येक जबड़े के किनारे पर एक बड़ा वायु साइनस पाया जाता है जिसे मेक्सीलरी साइनस (maxillary sinus) कहते है।,మాక్సిలరీ సైనస్ (మాక్సిలరీ సైనస్) అని పిలువబడే ప్రతి దవడ అంచు వద్ద ఒక పెద్ద గాలి సైనస్ కనిపిస్తుంది.
+यह रोमिल श्लेष्मिक झिल्ली (ciliated mucus membrane) द्वारा आच्छादित रहता है।,यह रोमिल श्लेष्मिक झिल्ली (ciliated mucus membrane) द्वारा आच्छादित रहता है।,ఇది సిలియేటెడ్ శ్లేష్మ పొర (సిలియేటెడ్ మ్యూకస్ మెంబ్రేన్) తో కప్పబడి ఉంటుంది.
+मैक्सीलरी साइनस नासा गुहा (nasal cavities) में आकर खुलता है ये अस्थियां अचल होती है।,मैक्सीलरी साइनस नासा गुहा (nasal cavities) में आकर खुलता है ये अस्थियां अचल होती है।,మాక్సిరి సినస్ నాసికా కుహరాల్లో(నాసల్ కావిటీస్) తెరుచుకుంటుంది మరియు ఈ ఎముకలు స్థిరంగా ఉంటాయి.
+(ग) नासा अस्थि (nasal bone)- ये अस्थियां संख्या में दो होती है तथा छोटी एवं चौड़ी होती है।,(ग) नासा अस्थि (nasal bone)- ये अस्थियां संख्या में दो होती है तथा छोटी एवं चौड़ी होती है।,సి) నాసికా ఎముక (నసల్ బోన్) - ఈ ఎముకలు రెండు సంఖ్యలు మరియు చిన్నవి మరియు వెడల్పుగా ఉంటాయి.
+यह नाक के उपरी भाग का एक बड़ा हिस्सा बनाती है ये अस्थियां पार्श्व दिशा में प्रीमैक्सिल्ला (Premaxilla) तथा पक्ष में ललाटस्थि ( frontal bone) से जुड़ी होती है।,यह नाक के उपरी भाग का एक बड़ा हिस्सा बनाती है ये अस्थियां पार्श्व दिशा में प्रीमैक्सिल्ला (Premaxilla) तथा पक्ष में ललाटस्थि ( frontal bone) से जुड़ी होती है।,ఇది ముక్కు పై భాగంలో పెద్ద భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది. ఈ ఎముకలు పార్శ్వ దిశలో ప్రీమాక్సిల్లా(ప్రేమాక్సిల్ల)కు మరియు ప్రక్కప్రక్కల(ఫ్రంటల్ బోన్) ముందు ఎముకకు అతుక్కుబడి ఉంటాయి.
+अग्र दिशा में ये बाह्य नासाछिद्र (external nasal opening) के उपरी भाग को बनाती है।,अग्र दिशा में ये बाह्य नासाछिद्र (external nasal opening) के उपरी भाग को बनाती है।,"ముందు దిశలో, ఇది బాహ్య నాసికా రంధ్రాల(ఎక్స్టర్నల్ నాసల్ ఓపెనింగ్) యొక్క పై భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది."
+(प) आंसू वाली अस्थियां (Lachrymal bone)- ये अस्थियां छोटी एवं संख्या में दो होती है तथा नाक के उपरी भाग को बनाती है व उन्हें एक आकार प्रदान करती है।,(प) आंसू वाली अस्थियां (Lachrymal bone)- ये अस्थियां छोटी एवं संख्या में दो होती है तथा नाक के उपरी भाग को बनाती है व उन्हें एक आकार प्रदान करती है।,(పి) లాక్రిమల్ ఎముక (లాక్రిమల్ బోన్) - ఈ ఎముకలు చిన్నవి మరియు రెండు సంఖ్యలు కలిగి ఉంటాయి మరియు ముక్కు యొక్క పై భాగాన్ని తయారు చేసి వాటికి ఆకారం ఇస్తాయి.
+ये अस्थियां नासास्थि का प्य एवं पार्श भाग बनाती है तथा नेत्र कोटर ( Orbital cavities) की मध्य दीवार ( Medial wall) को बनाती है।,ये अस्थियां नासास्थि का प्य एवं पार्श भाग बनाती है तथा नेत्र कोटर ( Orbital cavities) की मध्य दीवार ( Medial wall) को बनाती है।,ఈ ఎముకలు నాసికా రంధ్రం యొక్క పై మరియు పార్షీ భాగాన్ని ఏర్పరుస్తాయి మరియు కక్ష్య కావిటీస్ (ఆర్బిటాల్ కావిటీస్) యొక్క మధ్య గోడ (మిడిల్ వాల్)ను ఏర్పరుస్తాయి.
+इसके अंदर हवा के बड़े बड़े स्थान है जो नाक से मिले होते है।,इसके अंदर हवा के बड़े बड़े स्थान है जो नाक से मिले होते है।,ముక్కులో కనిపించే పెద్ద గాలి ప్రదేశం ఇది.
+इसी से होकर आंसूबलीचाहिनी (Nasolacrimal duct)गुजरती है जिससे रोने पर आंसू नाक के द्वारा बाहर निकलते है।,इसी से होकर आंसूबलीचाहिनी (Nasolacrimal duct)गुजरती है जिससे रोने पर आंसू नाक के द्वारा बाहर निकलते है।,"దీని ద్వారా, ఒక కన్నీటి నాసోలాక్రిమల్ వాహిక (నాసొలాక్రిమల్ డ్యూక్ట్) గుండా వెళుతుంది, దీనివల్ల ఏడుపు ముక్కు ద్వారా కన్నీళ్లు వస్తాయి."
+(ड) वोमर (Vomar)-यह एक पतली परन्तु चौडी अस्थि है जो आगे की और बढ़कर कठोर तालू (Hard plate) के मध्य भाग से निकलती है तथा नैसल सेप्टम (nasal septum) के मुख्य भाग को बनाती है यह अस्थि संख्या में एक होती है।,(ड) वोमर (Vomar)-यह एक पतली परन्तु चौडी अस्थि है जो आगे की और बढ़कर कठोर तालू (Hard plate) के मध्य भाग से निकलती है तथा नैसल सेप्टम (nasal septum) के मुख्य भाग को बनाती है यह अस्थि संख्या में एक होती है।,"(e) వోమర్(ఒమర్)- ఇది ఒక సన్నని కానీ వెడల్పు ఎముక, ఇది గట్టి ప్లేట్ మధ్య నుంచి పైకి లేస్తుంది మరియు నాసికా సెప్టం యొక్క ప్రధాన భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది, ఇది ఎముక సంఖ్యల్లో ఒకటి."
+"(च) तालू की अस्थियां (palatine bone) -ये अस्थियां अंग्रेजी के ""L"" अक्षर जैसी होती है।","(च) तालू की अस्थियां (palatine bone) -ये अस्थियां अंग्रेजी के ""L"" अक्षर जैसी होती है।","(ఎఫ్) పాలటిన్ ఎముక-(పాలటిన్ బోన్) -ఈ ఎముకలు ఆంగ్లంలో ""ఎల్"" అక్షరం లాంటివి."
+ये पिछला हिस्सा बनाती है इसका क्षेतिज भाग (Horizontal part) युग्मित होकर कठोर तालू (hard plate) का पञ्च भाग बनाता है।,ये पिछला हिस्सा बनाती है इसका क्षेतिज भाग (Horizontal part) युग्मित होकर कठोर तालू (hard plate) का पञ्च भाग बनाता है।,"ఇది వెనుక భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది, దాని క్షితిజ సమాంతర (హారిజాంటల్ పార్ట్) భాగం దానితో పాటు హార్డ్ ప్లేట్ యొక్క ఐదవ భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది."
+इसका अनुलम्ब भाग (Perpendicular part) उपर की और बढ़कर नासा गुहा (nasal तालू का cavities) के पार्श्व भाग को बनाता है।,इसका अनुलम्ब भाग (Perpendicular part) उपर की और बढ़कर नासा गुहा (nasal तालू का cavities) के पार्श्व भाग को बनाता है।,దీని లంబ భాగం (పెర్ఫెణ్డడిక్యూలర్ పార్ట్) పైకి విస్తరించి నాసికాకుహరం యొక్క పార్శ్వ భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది (నాసా అంగిలి యొక్క కావిటీస్).
+इसके साथ ही ये अस्थियां नेत्र कोटर के कुछ भाग को बनाती है।,इसके साथ ही ये अस्थियां नेत्र कोटर के कुछ भाग को बनाती है।,"దీనితో పాటు, ఈ ఎముకలు కంటి కోటులో కొంత భాగాన్ని ఏర్పరుస్తాయి."
+ये अस्थियां संख्या में दो होती है।,ये अस्थियां संख्या में दो होती है।,ఈ ఎముకలు రెండు.
+(छ) भीतरी नाक की अस्थियां (Turbinate bones)-ये अस्थियों की संख्या में दो होती है तथा प्रत्येक टर्बिनेटेड अस्थि स्क्रोल के आकार की (Scroll shaped) होती है जो नासागुहा की पाश्व दीवार को बनाती है टर्बिनेटेड अस्थि को इनफीरियर कोनका (Inferior conchae) भी कहा जाता है।,(छ) भीतरी नाक की अस्थियां (Turbinate bones)-ये अस्थियों की संख्या में दो होती है तथा प्रत्येक टर्बिनेटेड अस्थि स्क्रोल के आकार की (Scroll shaped) होती है जो नासागुहा की पाश्व दीवार को बनाती है टर्बिनेटेड अस्थि को इनफीरियर कोनका (Inferior conchae) भी कहा जाता है।,"(g) లోపలి నాసికా ఎముకలు(టర్బినేట్ ఎముకలు) - ఇవి ఎముకల సంఖ్యలో రెండు ఉంటాయి మరియు ప్రతి టర్బనేటెడ్ ఎముక స్క్రోల్() స్క్రోల్ షాపెడ్) ఆకారంలో ఉంటుంది, ఇది నాస్సెఫ్ యొక్క పష్వ్ గోడను ఏర్పరుస్తుంది, దీనిని ఇన్ ఫర్మ్డ్ బోన్ (ఇన్ఫెరియర్ కాంచె) అని కూడా అంటారు."
+सुपीरियर और मध्य कोनका (superior and middle conchae) चलनीदार अस्थि (ethmoid bone) का ही एक हिस्सा है।,सुपीरियर और मध्य कोनका (superior and middle conchae) चलनीदार अस्थि (ethmoid bone) का ही एक हिस्सा है।,ఉన్నతమైన మరియు మధ్య శంఖం (సుపీరియర్అండ్మిడిల్కంచె)జల్లెడ వలె చిల్లులు గల ఎముక  (ఎథ్మోయిడ్ ఎముక)లో ఒక భాగం.
+(ज) निचले जबड़े की अस्थियां या अधोहनु (Lower jaw or mandible) - से अस्थियां चेहरे की सबसे बड़ी एवं मजबूत अस्थि है ।,(ज) निचले जबड़े की अस्थियां या अधोहनु (Lower jaw or mandible) - से अस्थियां चेहरे की सबसे बड़ी एवं मजबूत अस्थि है ।,(హెచ్) దిగువ దవడ లేదా మాండబుల్ (లోయర్ జా ఓర మండిల్) - దిగువ దవడ లేదా మాండబుల్ నుండి వచ్చే ఎముకలు ముఖం యొక్క అతిపెద్ద మరియు బలమైన ఎముకలు.
+यह दो देशों का बना होता है।,यह दो देशों का बना होता है।,ఇది రెండు దేశాలతో రూపొందించబడింది.
+जो अन भाग में एक-दूसरे से एक सिम्फाइसिस (symphysis) द्वारा जुड़ा होता है।,जो अन भाग में एक-दूसरे से एक सिम्फाइसिस (symphysis) द्वारा जुड़ा होता है।,ఇది అన్ సింఫిసిస్ (సిఎంఫీసిస్) ద్వారా ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
+प्रत्येक आदेश दतिकास्थि (Dentray bone) का बना होता है।,प्रत्येक आदेश दतिकास्थि (Dentray bone) का बना होता है।,ప్రతి ఆర్డర్ డెంట్రే ఎముక (దేన్తరేబోన్) తో తయారు చేయబడింది.
+डेन्ट्री (Dentry) अग्र भाग में नुकीली होती है परन्तु इसका पिछला हिस्सा पाश्र् में जाकर चपटा एंवं चौड़ा हो जाता है इसकी पृष्ट सीमा की बेटी पर एक गोल कोन्डाइल (Condyle) होता है जो खोपड़ी की स्वामोजत अस्थि की ग्लेनाइड गुहिका (Glenoid cavity) से मिला होता है।,डेन्ट्री (Dentry) अग्र भाग में नुकीली होती है परन्तु इसका पिछला हिस्सा पाश्र् में जाकर चपटा एंवं चौड़ा हो जाता है इसकी पृष्ट सीमा की बेटी पर एक गोल कोन्डाइल (Condyle) होता है जो खोपड़ी की स्वामोजत अस्थि की ग्लेनाइड गुहिका (Glenoid cavity) से मिला होता है।,"దంతవైద్యం (డెన్ట్రీ) పూర్వ భాగంలో సూచించబడుతుంది, కానీ దాని వెనుక భాగం చదునుగా మరియు వెనుక భాగంలో వెడల్పుగా ఉంటుంది, దాని వెనుక సరిహద్దు కుమార్తెపై గుండ్రని కండైల్ (కాండీలే) ఉంటుంది, ఇది పుర్రె యొక్క అస్థిపంజర ఎముక యొక్క గ్లేనోయిడ్ కుహరం (గ్లేనోయిడ్ కేవిటీ) తో కలుస్తుంది."
+कोन्डाइल के अप्र भाग (Anterior part) में एक कोरोनॉइड प्रवर्ध (coronoid process) होता है तथा पांच में एक कोणीय प्रवर्ध (Angular Process) होता है।,कोन्डाइल के अप्र भाग (Anterior part) में एक कोरोनॉइड प्रवर्ध (coronoid process) होता है तथा पांच में एक कोणीय प्रवर्ध (Angular Process) होता है।,కండైల్ యొక్క పూర్వ భాగం (అంటేరియర్  పార్ట్) ఒక కరోనాయిడ్ ప్రక్రియను (కోరోనోయిడ్  ప్రాసెస్) కలిగి ఉంటుంది మరియు ఐదు కోణీయ ప్రక్రియ (అంగుళర్ ప్రాసెస్)ను కలిగి ఉంటాయి.
+"निचले जबड़े में ही 16 दांतों के लिए 16 छेद होते है तथा इन्हीं छेदों से कृतंक (Incisors) रदनक(Canine), प्रचवर्णक (Premolar)तथा चवर्णक (Molar) दांत निकलते है।","निचले जबड़े में ही 16 दांतों के लिए 16 छेद होते है तथा इन्हीं छेदों से कृतंक (Incisors) रदनक(Canine), प्रचवर्णक (Premolar)तथा चवर्णक (Molar) दांत निकलते है।","దిగువ దవడలో 16 దంతాలకు 16 రంధ్రాలు ఉన్నాయి మరియు ఈ రంధ్రాల నుండి, కోతలు (ఇన్సిజర్స్ ) చెరకు (కెనైన్), రెండు బుడిపెలుగల పన్ను(ప్రీమోలార్) మరియు దవుడలయందు (మోలార్) దంతాలు బయటకు వస్తాయి."
+यही एक ऐसी अस्थि है जो चलती है तथा इसी अस्थि की सहायता से दांत भोज्य पदार्थ को खूब अच्छी तरह पीसता है।,यही एक ऐसी अस्थि है जो चलती है तथा इसी अस्थि की सहायता से दांत भोज्य पदार्थ को खूब अच्छी तरह पीसता है।,ఈ ఎముక కదిలేది మరియు ఈ ఎముక సహాయంతో దంతాలు ఆహార పదార్థాన్ని బాగా నమలబడతాయి.
+यह अस्थि संख्या में एक होती है।,यह अस्थि संख्या में एक होती है।,ఇది అస్తి సంఖ్యలో ఒకటి.
+इन अस्थियों के अतिरिक्त मानव शरीर में एक और अस्थि है जिसे हॉयड अस्थि (Hyoid bone) कहते है यह अस्थि घोड़े के नाल के जैसी(Horse-shoe-shaped) होती है यह अस्थि गले में स्वरयंत्र (Larynx) के ठीक उपर तथा निचले जबड़े के ठीक नीचे उपस्थित होती है इस अस्थि की संधि किसी अन्य अस्थि से नहीं होती है बल्कि यह कर्णपट्ट अस्थि (Temporal Bone) से लिगामेन्ट द्वारा जुड़ी होती है इसके साथ ही यह अस्थि जीभ की सतह से भी जुड़ी रहती है।,इन अस्थियों के अतिरिक्त मानव शरीर में एक और अस्थि है जिसे हॉयड अस्थि (Hyoid bone) कहते है यह अस्थि घोड़े के नाल के जैसी(Horse-shoe-shaped) होती है यह अस्थि गले में स्वरयंत्र (Larynx) के ठीक उपर तथा निचले जबड़े के ठीक नीचे उपस्थित होती है इस अस्थि की संधि किसी अन्य अस्थि से नहीं होती है बल्कि यह कर्णपट्ट अस्थि (Temporal Bone) से लिगामेन्ट द्वारा जुड़ी होती है इसके साथ ही यह अस्थि जीभ की सतह से भी जुड़ी रहती है।,"ఈ ఎముకలతో పాటు, మానవ శరీరంలో మరో ఎముక ఉంటుంది దీనినే హైఓడి ఎముక (హైఓడి  బోన్) అంటారు. ఈ ఎముక గుర్రం షూ ఆకారంలో ఉంటుంది. గొంతు భాగంలో నిగార్బనం (లారీన్స్)పై భాగంలో, కింది దవడ కింది భాగంలో ఎముక ఉంటుంది. ఈ ఎముకను ఇతర ఎముకతో చికిత్స చేయకపోయినా, లిగమెంట్ ద్వారా టెంపోరల్ ఎముక(టెంపోరల్ ఎముక)కు అతుక్కుని ఉంటుంది, అలాగే ఎముక యొక్క ఉపరితలానికి కూడా అతుక్కుని ఉంటుంది. "
+कंठिकास्थि या हायवीयड अस्थि।,कंठिकास्थि या हायवीयड अस्थि।,కంటాస్థి.
+"(hyoid bone)- कंठिकास्थि घोड़े की नाल के आकार की (horse-Shoe Shaped bone)है यह स्वर यंत्र (larynx) के ठीक ऊपर तथा निचले जबड़े की अस्थि, मैंडिबल (Mandible) के नीचे अवस्थित रहता है।","(hyoid bone)- कंठिकास्थि घोड़े की नाल के आकार की (horse-Shoe Shaped bone)है यह स्वर यंत्र (larynx) के ठीक ऊपर तथा निचले जबड़े की अस्थि, मैंडिबल (Mandible) के नीचे अवस्थित रहता है।","(హాయిడ్ ఎముక) - హాయిడ్ ఎముక ఒక గుర్రపు-షూ ఆకారపు ఎముక (హార్స్ -షూ -షాపెడ్), ఇది స్వరపేటిక (లారీన్స్) కు పైన మరియు మాండబుల్ (మండిల్) క్రింద, దిగువ దవడ యొక్క ఎముక."
+कंठिका अस्थि एक छोटी-सी-पतली मी अस्थि है।,कंठिका अस्थि एक छोटी-सी-पतली मी अस्थि है।,హాయిడ్ ఎముక ఒక చిన్న సన్నని ఎముక.
+इसका आकार अंग्रेजी के “यू' अक्षर से मिलता जुलता है।,इसका आकार अंग्रेजी के “यू' अक्षर से मिलता जुलता है।,"దీని ఆకారం ""U"" అనే ఆంగ్ల అక్షరాన్ని పోలి ఉంటుంది."
+यह एक स्वतंत्र अस्थि है।,यह एक स्वतंत्र अस्थि है।,ఇది స్వతంత్ర ఎముక.
+"यद्पि  कठिका अस्थि एक स्वतंत्र अस्थि है, परन्तु फिर भी यह कई तरफ से पेशियों तथा दृढ  स्नायु (Strong Ligament) से कसकर बंद रहती है।","यद्पि  कठिका अस्थि एक स्वतंत्र अस्थि है, परन्तु फिर भी यह कई तरफ से पेशियों तथा दृढ  स्नायु (Strong Ligament) से कसकर बंद रहती है।","గట్టి ఎముక ఒక స్వతంత్ర ఎముక, కానీ ఇది ఇప్పటికీ అనేక వైపుల నుండి కండరాలు మరియు బలమైన స్నాయుబంధనాల (స్ట్రాంగ్ లిగమెంట్ )నుండి గట్టిగా మూసి ఉంటుంది."
+इस कारण यह सदैव ही अपने स्थान पर टिकी रहती है।,इस कारण यह सदैव ही अपने स्थान पर टिकी रहती है।,ఈ కారణంగా ఇది ఎల్లప్పుడూ దాని స్థానంలో ఉంటుంది.
+साथ ही करे ओं को सहारा प्रदान करती है।,साथ ही करे ओं को सहारा प्रदान करती है।,"అదే సమయంలో, ఇది కేరల్స్ కు మద్దతు ఇస్తుంది."
+इस अस्थि को शंखास्थि (Temporal one) के शर प्रवर्ध (styloid Process) के सहारे दृढ स्नायु इसे अच्छी प्रकार से बांधे रखती है।,इस अस्थि को शंखास्थि (Temporal one) के शर प्रवर्ध (styloid Process) के सहारे दृढ स्नायु इसे अच्छी प्रकार से बांधे रखती है।,"తాత్కాలిక (  తెంపొరల్ వన్) యొక్క స్టైలాయిడ్ ప్రక్రియ సహాయం (సత్యలోది ప్రాసెస్)తో, ఈ ఎముక దానిని బాగా బంధిస్తుంది."
+कशेरुक दण्ड या रीढ़ की हड्डी (Vertebral Column) रीढ़ की हड्डियां (Vertebral column) धड़ के पिछले हिस्से में उपस्थित होती है तथा शरीर को एक मजबूत आधार प्रदान करती है।,कशेरुक दण्ड या रीढ़ की हड्डी (Vertebral Column) रीढ़ की हड्डियां (Vertebral column) धड़ के पिछले हिस्से में उपस्थित होती है तथा शरीर को एक मजबूत आधार प्रदान करती है।,వెన్నుపూస కాలమ్ (వెర్టెబ్రల్  కాలమ్ )మొండెం వెనుక భాగంలో వెన్నుపూస కాలమ్ (వెర్టెబ్రల్  కాలమ్ )ఉంటుంది మరియు శరీరానికి బలమైన ఆధారాన్ని అందిస్తుంది.
+ये अस्थियां संख्या में 33 है जिनमें से 24 अस्थियां ऐसी है जो चलती है।,ये अस्थियां संख्या में 33 है जिनमें से 24 अस्थियां ऐसी है जो चलती है।,"ఈ ఎముకలు సంఖ్య 33, వాటిలో 24 ఎముకలు అవి కదులుతాయి."
+इनकी सजावट बिल्कुल सीधी न होकर तीन जगहों में टेढ़ी है।,इनकी सजावट बिल्कुल सीधी न होकर तीन जगहों में टेढ़ी है।, వీటి అలంకరణ అంత సూటిగా ఉండదు మరియు మూడు చోట్ల వంకరగా ఉంటుంది. 
+जिससे चार भाग बनते है।,जिससे चार भाग बनते है।,ఇది నాలుగు భాగాలుగా చేస్తుంది.
+सबसे उपर गर्दन (Neck) के पास 7 कशेरुकाऐं (vertebrae) है जिन्हें ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाऐं  (Cervical vertebrae) कहते है।,सबसे उपर गर्दन (Neck) के पास 7 कशेरुकाऐं (vertebrae) है जिन्हें ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाऐं  (Cervical vertebrae) कहते है।,"మెడ  (నెక్) పైభాగంలో 7 వెన్నుపూసలు (వెర్టెబ్రయీ) ఉన్నాయి, వీటిని గర్భాశయ వెన్నుపూస (సెర్వికల్  వెర్టెబ్రయీ) అంటారు."
+इसके बाद 12 कशेरुकाऐं वक्ष प्रदेश की कशेरुकाऐं (Thoracic vertebrae) कहते हैं।,इसके बाद 12 कशेरुकाऐं वक्ष प्रदेश की कशेरुकाऐं (Thoracic vertebrae) कहते हैं।,"దీని తరువాత, 12 వెన్నుపూసలను థొరాసిక్ వెన్నుపూస (థొరాసిక్  వెర్టెబ్రయ) అంటారు."
+कटि प्रदेश या कमरबाले प्रदेश में (Lumbar region) में 5 कशेरुकाऐं होती है।,कटि प्रदेश या कमरबाले प्रदेश में (Lumbar region) में 5 कशेरुकाऐं होती है।,కటి ప్రాంతంలో లేదా కమర్బలే ప్రాంతంలో  (లుంబార్ రీజియన్)  5 వెన్నుపూసలు ఉన్నాయి.
+तथा इसके बाद 5 अस्थियां आपस में संयुक्त होकर त्रिक प्रदेश (Sacral region) का भाग बनाती है सबसे अंत में पूंछ वाली कशेरुकाऐं (Coccygeal vertebrae) होती है जो 4 अस्थियों के मिलने से बनती है।,तथा इसके बाद 5 अस्थियां आपस में संयुक्त होकर त्रिक प्रदेश (Sacral region) का भाग बनाती है सबसे अंत में पूंछ वाली कशेरुकाऐं (Coccygeal vertebrae) होती है जो 4 अस्थियों के मिलने से बनती है।,"మరియు దీని తరువాత, 5 ఎముకలు కలిసి త్రికాస్థి ప్రదేశము (సాక్రల్  రీజియన్ )లో ఒక భాగం ఏర్పడతాయి, చివరికి 4 ఎముకలు చేరడం ద్వారా ఏర్పడే కోకిజియల్ వెన్నుపూస (కాసీజీల్  వెర్టెబ్రయీ) ఉంటుంది."
+इस प्रकार कुछ लेखकों के द्वारा कशेरूक दण्ड की अस्थियों को निम पांच मुख्य प्रदेशों में बांटा गया है।,इस प्रकार कुछ लेखकों के द्वारा कशेरूक दण्ड की अस्थियों को निम पांच मुख्य प्रदेशों में बांटा गया है।,"ఈ విధంగా,  వెన్నుపూస ఎముకలను ఐదుగురు రచయితలు ఐదు ప్రధాన భాగాలుగా విభజించారు."
+(i) ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाऐं (Cervical vertebrae)         7 ।,(i) ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाऐं (Cervical vertebrae)         7 ।,(i) గర్భాశయ వెన్నుపూస(సెర్వికల్ వెర్టెబ్రయీ) 7.
+(ii) वक्ष प्रदेश की कशेरुकाऐं (Vertebrae of thoracic region) 12।,(ii) वक्ष प्रदेश की कशेरुकाऐं (Vertebrae of thoracic region) 12।,(ii) థొరాసిక్ ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస 12 (వెర్టెబ్రయీ ఆఫ్ థొరాసిక్ రీజియన్).
+(iii) कटि प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of lumbar region) 5।,(iii) कटि प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of lumbar region) 5।,(iii) కటి ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూసలు 5 (వెర్టెబ్రయీ ఆఫ్ లుంబార్ రీజియన్).
+(iv) त्रिक प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of sacral region) 5।,(iv) त्रिक प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of sacral region) 5।,(iv)  త్రిపాది ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూసలు 5 (వెర్టెబ్రయీ ఆఫ్ సాక్రల్  రీజియన్).
+(v) पूंछ प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of coccygeal region) 4।,(v) पूंछ प्रदेश की कशेरुकाऐं (vertebrae of coccygeal region) 4।,(v) కోకిజియల్ ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస 4.
+कुल अस्थियां 33।,कुल अस्थियां 33।,మొత్తం ఎముకలు 33.
+इन 33 अस्थियों में से चलने वाली अस्थियां 24 होती है तथा 9 अस्थियां ऐसी है जो नहीं चलती है।,इन 33 अस्थियों में से चलने वाली अस्थियां 24 होती है तथा 9 अस्थियां ऐसी है जो नहीं चलती है।,"ఈ 33 ఎముకలలో, కదిలేయ్ ఎముకలు 24 మరియు కదలని ఎముకలు 9."
+24 चलने वाली अस्थियां तीन प्रान्तों में सजी रहती है।,24 चलने वाली अस्थियां तीन प्रान्तों में सजी रहती है।,24 కదిలే ఎముకలు మూడు ప్రా౦తాల్లో అ౦దరూ అ౦దరూ అ౦ది౦చబడ్డాయి
+"इनमें से 7 ग्रीवा प्रदेश में, 12 वक्ष प्रदेश में , तथा 5 कमर प्रदेश की अस्थियां चलती है।","इनमें से 7 ग्रीवा प्रदेश में, 12 वक्ष प्रदेश में , तथा 5 कमर प्रदेश की अस्थियां चलती है।","వీటిలో 7 గర్భాశయ ప్రాంతానికి, 12 థొరాసిక్ ప్రాంతానికి, 5 నడుము ప్రాంత ఎముకలకు వెళ్తాయి."
+इन्ही अस्थियों के चलने से हमारे शरीर में तबक पैदा होती है।,इन्ही अस्थियों के चलने से हमारे शरीर में तबक पैदा होती है।,ఈ ఎముకలు మన శరీరానికి కదలికను ఇస్తాయి.
+तथा हमारा अंग अंग नृत्य कर उठता है।,तथा हमारा अंग अंग नृत्य कर उठता है।,మరియు ప్రతి అవయవం పైకి కిందకు నృత్యం చేస్తున్నట్లు కదులుతాయి.
+"अगर ये अस्थियां न चले तो नृत्य करना, कमर झुकाना, गर्दन को हिलाना डुलाना, पेट के बल झुकना संभव न हो।","अगर ये अस्थियां न चले तो नृत्य करना, कमर झुकाना, गर्दन को हिलाना डुलाना, पेट के बल झुकना संभव न हो।","ఈ ఎముకలు కదలకుండా ఉంటే అప్పుడు నృత్యం చేయడం, నడుము వంచడం, మెడను కదిలించడం, కడుపుపై ​​వంగడం సాధ్యం కాదు."
+त्रिक प्रदेश (sacral region) तथा पूछ प्रदेश वाली (coccygeal region) अस्थियां बचपन में तो अलग अलग होती है।,त्रिक प्रदेश (sacral region) तथा पूछ प्रदेश वाली (coccygeal region) अस्थियां बचपन में तो अलग अलग होती है।,త్రికాస్థి ప్రదేశము (సాక్రల్  రీజియన్ ) మరియు కోకిజియల్ ప్రాంతం  (కోకిజియల్  రీజియన్  ) ఎముకలు బాల్యంలో వేరువేరుగా ఉంటాయి.
+परन्तु बाद में जैसे-जैसे उम्र बढ़ती जाती है आपसे में जुड़कर स्वतन्त्र अस्थियां का निर्माण करती है।,परन्तु बाद में जैसे-जैसे उम्र बढ़ती जाती है आपसे में जुड़कर स्वतन्त्र अस्थियां का निर्माण करती है।,"కానీ వయస్సు పెరిగేకొద్దీ, స్వతంత్ర ఎముకల నిర్మాణం జరుగుతుంది."
+रीट बनाने वाली प्रत्येक हड्डी की कशेरुका (vertebrae) कहते है I पूछ प्रदेश वाली अस्थि का निर्माण 4 अस्थियां के मिलने से होता है।,रीट बनाने वाली प्रत्येक हड्डी की कशेरुका (vertebrae) कहते है I पूछ प्रदेश वाली अस्थि का निर्माण 4 अस्थियां के मिलने से होता है।,"మూలాన్ని ఏర్పరుస్తున్న ప్రతి ఎముకను వెన్నుపూస (వెర్టెబ్రయీ) అంటారు. మధ్యంతర ప్రాంతం యొక్క ఎముక, 4 ఎముకలు చేరడం ద్వారా  ఏర్పడుతుంది."
+जो आपस में से संयुक्त होकर एक ही अस्थि कोगिक्स(coccyx) का निर्माण करती है।,जो आपस में से संयुक्त होकर एक ही अस्थि कोगिक्स(coccyx) का निर्माण करती है।,ఇవి అన్ని కలిసి వెన్నుపాముకు అడుగున ఉండే త్రిభుజాకారపు ఎముక (కోకిక్స్) గా ఏర్పడతాయి.
+यही पूछ बाली अस्थि यह दर्शाती है कि मानव का विकास बंदरों से हुआ है जिसमें अब यह पूछधीर धरि लुप्त हो गयी है।,यही पूछ बाली अस्थि यह दर्शाती है कि मानव का विकास बंदरों से हुआ है जिसमें अब यह पूछधीर धरि लुप्त हो गयी है।,ఈ బాలీ ఎముక ఇప్పుడు అదృశ్యమైన కోతుల వల్ల మానవవాభివృద్ధి జరిగిందని చూపిస్తుంది.
+कशेरुक दंड की विशेषता(Characteristics of typical vertebrae) जैसा कि पूर्व में बताया गया है कि रीढ बनाने वाली प्रत्येक हड्डी को कशेरुक (vertebrae) कहते है।,कशेरुक दंड की विशेषता(Characteristics of typical vertebrae) जैसा कि पूर्व में बताया गया है कि रीढ बनाने वाली प्रत्येक हड्डी को कशेरुक (vertebrae) कहते है।,"సాధారణ వెన్నుపూస యొక్క లక్షణాలు (ఖేరక్టరిస్టిక్స్ ఆఫ్ టైప్పికల్ వెర్టెబ్రయీ) గతంలో చెప్పినట్లుగా, వెన్నుపూసను తయారుచేసే ప్రతి ఎముకను వెన్నుపూస (వెర్టెబ్రయీ)అంటారు."
+प्रत्येक कशेरुका का कशेरुक काय (the body) आगे की और अवस्थित होता है कशैकका का आकार इनकी अवस्थिति पर निर्भर करता है प्रिया प्रदेश की कशेरुकाएं छोटी तथा कमर प्रदेश वाली कशेरुकाएं बड़े आकार की होती है।,प्रत्येक कशेरुका का कशेरुक काय (the body) आगे की और अवस्थित होता है कशैकका का आकार इनकी अवस्थिति पर निर्भर करता है प्रिया प्रदेश की कशेरुकाएं छोटी तथा कमर प्रदेश वाली कशेरुकाएं बड़े आकार की होती है।,ప్రతి వెన్నుపూస యొక్క వెన్నుపూస శరీరం (ది బాడీ)ముందుకు మరియు అక్కడే ఉన్నది. వెన్నుపూస యొక్క పరిమాణం వాటి స్థానాన్ని బట్టి మారుతూ ఉంటుంది. మిగిలిన ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస చిన్నది మరియు నడుము ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస పెద్ద పరిమాణంలో ఉంటాయి.
+प्रत्येक को कशेरुका के बीच में एक गोलाकार छिद्र होता है।,प्रत्येक को कशेरुका के बीच में एक गोलाकार छिद्र होता है।,ప్రతి వెన్నుపూస మధ్యలో వృత్తాకార రంధ్రం ఉంటుంది.
+जिसके कारण वे अंगूठी के समान (Ring like) दिखाई देती है।,जिसके कारण वे अंगूठी के समान (Ring like) दिखाई देती है।,దీనివల్ల అది ఉంగరం (రింగ్ లైక్) లాగా కనిపిస్తాయి.
+इन मोहरों के बीच में रेशेदार मुलायम हड्डियों की गद्दी लगी होती है।,इन मोहरों के बीच में रेशेदार मुलायम हड्डियों की गद्दी लगी होती है।,వీటి మధ్యలో మృదువైన ఎముకలు  ముక్కల మధ్యలో ఉంటాయి.
+जिससे उछलने कूदने में आसानी होती है।,जिससे उछलने कूदने में आसानी होती है।,దీని వలన దూకడం సులభం అవుతుంది.
+इनकी आकृति नगदार अंगूठी में कुछ हद तक मिलती जुलती है।,इनकी आकृति नगदार अंगूठी में कुछ हद तक मिलती जुलती है।,వాటి ఆకారం నగదు రింగ్‌లో కొంతవరకు ఉంటుంది.
+इसका बीच वाला भाग खाली रहता है।,इसका बीच वाला भाग खाली रहता है।,దాని మధ్య భాగం ఖాళీగా ఉంది.
+प्रत्येक कशेरुका एक-दूसरे से जुड़ा हुआ रहता है कि इनके बीच में एक नली सी बन जाती है जिससे होकर स्पाइनल कॉर्ड (spinal cord) खोपड़ी (skull) से निकल कर कटि कशेरुका (Lumbar vertebrae)  के सामने तक जाती है।,प्रत्येक कशेरुका एक-दूसरे से जुड़ा हुआ रहता है कि इनके बीच में एक नली सी बन जाती है जिससे होकर स्पाइनल कॉर्ड (spinal cord) खोपड़ी (skull) से निकल कर कटि कशेरुका (Lumbar vertebrae)  के सामने तक जाती है।,"ప్రతి వెన్నుపూస ఒకదానికొకటి అనుసంధానించబడి ఉంటుంది, తద్వారా వాటి మధ్య ఒక గొట్టం ఏర్పడుతుంది, దీని ద్వారా వెన్నుపాము (స్పైనల్ కార్డ్ ) పుర్రె (స్కల్ ) నుండి కటి వెన్నుపూస (లుంబర్ వెర్టెబ్రయీ) ముందు వైపుకు వెళుతుంది."
+(i) ग्रीवा प्रदेश की कशेरुका (cervical vertebrae)- कशेरुका के ऊपर से नीचे के पहली सात कशेरुकाओं ग्रीवा प्रदेश की कशेरूकाएं कहलाती है।,(i) ग्रीवा प्रदेश की कशेरुका (cervical vertebrae)- कशेरुका के ऊपर से नीचे के पहली सात कशेरुकाओं ग्रीवा प्रदेश की कशेरूकाएं कहलाती है।,(i) గర్భాశయ వెన్నుపూస (సెర్వికల్  వెర్టెబ్రయీ) - వెన్నుపూస పై నుండి క్రిందికి మొదటి ఏడు వెన్నుపూసలను గర్భాశయ ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస అంటారు.
+ये कशेरुका आकार में छोटी होती है।,ये कशेरुका आकार में छोटी होती है।,ఈ వెన్నుపూస పరిమాణం చిన్నది.
+पहली कशेरुका को शीर्षधर कशेरुका या एटलस (atlas) कहते है।,पहली कशेरुका को शीर्षधर कशेरुका या एटलस (atlas) कहते है।,మొదటి వెన్నుపూసను వెన్నుపూస  లేదా అట్లాస్ (అట్లాస్) అంటారు.
+इसी कशेरूका पर खोपड़ी टिकी रहती है।,इसी कशेरूका पर खोपड़ी टिकी रहती है।,పుర్రె ఈ వెన్నుపూస పై ఉంటుంది.
+ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाओं में निम्न कशेरुकाओं मुख्य है-।,ग्रीवा प्रदेश की कशेरुकाओं में निम्न कशेरुकाओं मुख्य है-।,గర్భాశయ ప్రాంతంలోని సకశేరుకాలలో ఈ క్రింది వెన్నుపూసలు ప్రధానమైనవి.
+(क) शीर्षधर या एटलस कशेरूका (Atlas vertebra). यह ग्रीवा प्रदेश की पहली कशेरूका (First vertebrae of cervical region) है।,(क) शीर्षधर या एटलस कशेरूका (Atlas vertebra). यह ग्रीवा प्रदेश की पहली कशेरूका (First vertebrae of cervical region) है।,(a) తల లేదా అట్లాస్ కశేరుక (అట్లాస్ వెర్టెబ్రా). ఇది గర్భాశయ ప్రాంతంలో మొదటి సకశేరుకజాతి(ఫస్ట్ వెర్టెబ్రయీ అఫ్ సెర్వికల్ రీజియన్)
+इसका आकार अंगूठी से मिलता जुलता है।,इसका आकार अंगूठी से मिलता जुलता है।,దీని ఆకారం ఉంగరంలా ఉంటుంది.
+जिसमें दो छोटे-छोटे अनुप्रस्थ प्रवर्ध (Transverse processes) होते है।,जिसमें दो छोटे-छोटे अनुप्रस्थ प्रवर्ध (Transverse processes) होते है।,దీనిలో రెండు చిన్న చిన్న విలోమ ప్రక్రియలు (ట్రాన్స్వెర్స్ ప్రాసెసస్) ఉన్నాయి.
+अनुप्रस्थ प्रवर्ध तल के आधार पर तल वटींबारटिरियल कैनेल (vertebral canal )के लिए छिद्र होते है।,अनुप्रस्थ प्रवर्ध तल के आधार पर तल वटींबारटिरियल कैनेल (vertebral canal )के लिए छिद्र होते है।,"అడ్డంగా విస్తరించిన విమానం యొక్క బేస్ వద్ద, వెన్నుపూస కాలు (వెర్టెబ్రల్ కెనాల్)కు రంధ్రాలు ఉన్నాయి."
+वर्टीबरल फोरामेन (Vertebral foramen) का अग्रभाग अक्ष कशेरुका (axis vertebrae) के ओडोन्टॉयड प्रवर्ध (Odontid process) द्वारा जुड़ा रहता है।,वर्टीबरल फोरामेन (Vertebral foramen) का अग्रभाग अक्ष कशेरुका (axis vertebrae) के ओडोन्टॉयड प्रवर्ध (Odontid process) द्वारा जुड़ा रहता है।,వెన్నుపూస ఫోరమెన్(వెర్టెబ్రల్  ఫోరామెన్ ) యొక్క అంచు అక్షం వెన్నుపూస(ఆక్సిస్  వెర్టెబ్రయీ) యొక్క ఒడోంటిడ్ ప్రక్రియ (ఒడోంటిడ్ ప్రాసెస్)ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
+तथा यह अनप्रस्थ लिगामेन्ट (Transverse ligament) द्वारा संबंधित रहता है।,तथा यह अनप्रस्थ लिगामेन्ट (Transverse ligament) द्वारा संबंधित रहता है।,మరియు ఇది విలోమ స్నాయువు (ట్రాన్స్వెర్స్  లిగమెంట్) ద్వారా సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+इस प्रकार ओडोन्टॉयड प्रवर्ध एटलस कशेरूका के बॉडी (body) को दर्शाता है।,इस प्रकार ओडोन्टॉयड प्रवर्ध एटलस कशेरूका के बॉडी (body) को दर्शाता है।,"ఈ విధంగా, ఓడోంటాయిడ్ విస్తరణ అట్లాస్ వెన్నుపూస యొక్క శరీరాన్ని (బాడీ) సూచిస్తుంది."
+वटीबरल फेारामेन (vertebral foramen) के पश्च भाग से होकर स्पाइनल कॉर्ड(spinal cord) गुजरता है।,वटीबरल फेारामेन (vertebral foramen) के पश्च भाग से होकर स्पाइनल कॉर्ड(spinal cord) गुजरता है।,వెన్నుపాము వెన్నుపూస ఫోరమెన్  (వెర్టెబ్రల్ ఫోరామెన్) యొక్క పృష్ఠ భాగం గుండా వెళుతుంది.
+तथा इसके अग्र भाग पर दो संधि तल (Facets) होते है।,तथा इसके अग्र भाग पर दो संधि तल (Facets) होते है।,మరియు దాని ముందు రెండు కోణాలు (ఫెసెట్స్) ఉన్నాయి.
+जो खोपड़ी के ऑक्सीपीटल कोन्डाडाइल (Occipital Condyle) से संधि करते है।,जो खोपड़ी के ऑक्सीपीटल कोन्डाडाइल (Occipital Condyle) से संधि करते है।,ఆక్సిపిటల్ కండైల్ (ఓసిసిపిటల్ కాండీలే) తో  నెత్తికి చికిత్స చేసే వారు.
+इन्हीं संधि स्थल पर एटलस कशेरुका खोपड़ी से जुड़ी होती है।,इन्हीं संधि स्थल पर एटलस कशेरुका खोपड़ी से जुड़ी होती है।,"ఈ కీళ్ల వద్ద, అట్లాస్ వెన్నుపూస పుర్రెకు జతచేయబడుతుంది."
+तथा इसी पर सिर का इधर उधर घूमना एवं हिलना डुलना निर्भर करता है।,तथा इसी पर सिर का इधर उधर घूमना एवं हिलना डुलना निर्भर करता है।,మరియు ఇది తల ఇక్కడ మరియు అక్కడ కదిలే ఆధారపడి ఉంటుంది.
+(ख) अक्ष कशेरुका (Axis vertebrae)-यह कशेरुका ग्रीवा प्रदेश की दारी कशेरूका है।,(ख) अक्ष कशेरुका (Axis vertebrae)-यह कशेरुका ग्रीवा प्रदेश की दारी कशेरूका है।,బి)  అక్షం వెన్నుపూస(ఆక్సిస్  వెర్టెబ్రయీ) - ఇది వెన్నుపూస గర్భాశయ ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస .
+इसकी बाँडी (body) छोटी होती है।,इसकी बाँडी (body) छोटी होती है।,దాని శరీరం (బాడీ)చిన్నదిగా ఉంటుంది.
+इसका आभाग नुकीला होता है जिसे ओडोन्टॉयड प्रवर्ध (Odontid process) कहते है।,इसका आभाग नुकीला होता है जिसे ओडोन्टॉयड प्रवर्ध (Odontid process) कहते है।,"దీని విభజన పెరుగుతుంది, దీనిని ఓడోంటాయిడ్ ప్రక్రియ (ఓడోంటాయిడ్ ప్రాసెస్) అంటారు."
+इसी प्रवर्ध की सहायता से ग्रीवा प्रदेश की पहली कशेरुका एटलस जुड़ी होती है।,इसी प्रवर्ध की सहायता से ग्रीवा प्रदेश की पहली कशेरुका एटलस जुड़ी होती है।,"ఈ విస్తరణ సహాయంతో, గర్భాశయ ప్రాంతం యొక్క మొదటి వెన్నుపూస అట్లాస్ జతచేయబడుతుంది"
+इसका अग्र भाग तीनों तलों द्वारा एटलस कशेरूका से संधि करता है।,इसका अग्र भाग तीनों तलों द्वारा एटलस कशेरूका से संधि करता है।,దాని పూర్వ భాగం అట్లాస్ వెన్నుపూసను మూడు విమానాలు కట్టివేస్తుంది.
+इसी संधि के कारण खोपड़ी अगल बगल अथवा बांये दांये दिशा में घूमती है।,इसी संधि के कारण खोपड़ी अगल बगल अथवा बांये दांये दिशा में घूमती है।,"ఈ సంధి కారణంగా, పుర్రె చంకలో లేదా ఎడమ కుడి దిశలో కదులుతుంది."
+(ग) प्ररूपी ग्रीवा कशेरुकाओं (Typical cervical vertebrae) - शीर्षधर तथा अक्ष कशेरूका (Atlas and axis vertebrae) को छोड़कर शेष कशेरुकाओं को प्ररूपी सरवाइकल कशेरुका (Typical cervical vertebrae) कहते है।,(ग) प्ररूपी ग्रीवा कशेरुकाओं (Typical cervical vertebrae) - शीर्षधर तथा अक्ष कशेरूका (Atlas and axis vertebrae) को छोड़कर शेष कशेरुकाओं को प्ररूपी सरवाइकल कशेरुका (Typical cervical vertebrae) कहते है।,"(సి) సాధారణ గర్భాశయ వెన్నుపూస (టిపికల్ సెర్వికల్ వెర్టెబ్రయీ) - వెన్నుపూస మరియు అక్షసంబంధ వెన్నుపూస (అట్లాస్ అండ్ ఆక్సిస్ వెర్టెబ్రయీ) మినహా, మిగిలిన వెన్నుపూసలను సాధారణ గర్భాశయ వెన్నుపూస (టిపికల్ సెర్వికల్ వెర్టెబ్రయీ) అంటారు."
+प्रत्येक प्रूपी प्रीवा कशेरूका की न्यूरल साइन (Neural spine) नुकीली एवं छोटी होती है।,प्रत्येक प्रूपी प्रीवा कशेरूका की न्यूरल साइन (Neural spine) नुकीली एवं छोटी होती है।,ప్రతి పృపీ పూర్వ కశేరుక యొక్క నాడీ వెన్నెముక (న్యూరల్ స్పైన్) పాయింటెడ్ మరియు చిన్నదిగా ఉంటుంది.
+वक्षीय प्रदेश की कशेरुका (thoracic vertebrae)- ग्रीवा कशेरुकाओं के ठीक नीचे की और 12 कशेरुका उपस्थित होती है जिन्हें वाक्षीय प्रदेश की कशेरुका कहते हैं।,वक्षीय प्रदेश की कशेरुका (thoracic vertebrae)- ग्रीवा कशेरुकाओं के ठीक नीचे की और 12 कशेरुका उपस्थित होती है जिन्हें वाक्षीय प्रदेश की कशेरुका कहते हैं।,"థొరాసిక్ ప్రాంతం యొక్క థొరాసిక్ వెన్నుపూస (థొరాసిక్  వెర్టెబ్రయీ )-  గర్భాశయ వెన్నుపూసకు దిగువన 12 వెన్నుపూసలు ఉన్నాయి, వీటిని థొరాసిక్ ప్రాంతం యొక్క వెన్నుపూస అని పిలుస్తారు."
+ये आकार में कुछ बड़ी होती है।,ये आकार में कुछ बड़ी होती है।,వాటి పరిమాణం కొంత పెద్దది.
+इनमें बॉडी तथा अनुप्रस्थ प्रवर्ध होते है।,इनमें बॉडी तथा अनुप्रस्थ प्रवर्ध होते है।,వారికి శరీర మరియు విలోమ విస్తరణ ఉంటుంది.
+इन के अनुप्रम्य प्रवर्ध छोटे एवं चपटे होते है।,इन के अनुप्रम्य प्रवर्ध छोटे एवं चपटे होते है।,వీటి యొక్క అనువర్తిత వ్యాప్తి చిన్నది మరియు చదునైనది.
+जिन पर पमलिया से संधि हेतु संहिता (Facet) लगे होते है।,जिन पर पमलिया से संधि हेतु संहिता (Facet) लगे होते है।,దీనిపై ముఖభాగం (ఫస్ట) పామ్లియాతో జతచేయబడింది
+इन्हीं गंधि तला मे पसलिपा (Rib) जुड़ी होती है।,इन्हीं गंधि तला मे पसलिपा (Rib) जुड़ी होती है।,అదే సువాసన రిబ్ (రిబ్‌ )‌తో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+कटि या कमर प्रदेश की कशेरूका (Lumbar vertebra) -ये कशेरूकाएँ संख्या में 5 होती है।,कटि या कमर प्रदेश की कशेरूका (Lumbar vertebra) -ये कशेरूकाएँ संख्या में 5 होती है।,వెన్నుపూస యొక్క కటి వెన్నుపూస (లుంబార్ వెర్టెబ్రల్)- ఈ వెన్నుపూసల సంఖ్య 5.
+"प्रत्येक कशेरुका मोरटी, मजबूत बड़ी एवं प्रबंध युक्त होती है।","प्रत्येक कशेरुका मोरटी, मजबूत बड़ी एवं प्रबंध युक्त होती है।","ప్రతి వెన్నుపూస నెమలి బలంగా, పెద్దదిగా మరియు నిర్వహించదగినది"
+इन्हीं कशेरूकाएँ पर शरीर का पूरा भार रहता है।,इन्हीं कशेरूकाएँ पर शरीर का पूरा भार रहता है।,ఈ వెన్నుపూసలు శరీరం యొక్క పూర్తి బరువును కలిగి ఉంటాయి.
+अतः ये कशेरुका शरीर के भार को वहन करने की क्षमता रखती है।,अतः ये कशेरुका शरीर के भार को वहन करने की क्षमता रखती है।,అందువల్ల ఈ సకశేరుకాలు శరీర బరువును భరించే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+त्रिक कशेरुकाऐं (Sacral vertebrae) -ये कशेरुकाऐं भी संख्या में पांच होती हैं तथा त्रिकास्थि (sacrum) का निर्माण करती है।,त्रिक कशेरुकाऐं (Sacral vertebrae) -ये कशेरुकाऐं भी संख्या में पांच होती हैं तथा त्रिकास्थि (sacrum) का निर्माण करती है।,సాక్రల్ వెన్నుపూస (సాక్రల్ వెర్టెబ్రయీ ) - ఈ వెన్నుపూసలు కూడా ఐదు సంఖ్యలో ఉంటాయి మరియు సాక్రం ఏర్పడతాయి.
+अय अस्थि पांच कशेरुकाओं के मिलने से बनती है।,अय अस्थि पांच कशेरुकाओं के मिलने से बनती है।,అయిదు వెన్నుపూసలో చేరడం ద్వారా ఎముక తయారవుతుంది
+इसका ऊपरी भाग कटि प्रदेश (Lumbar vertebrae) के 5 वें कशेरुका से संधि करता है।,इसका ऊपरी भाग कटि प्रदेश (Lumbar vertebrae) के 5 वें कशेरुका से संधि करता है।,దీని పై భాగం కటి వెన్నుపూస (లుంబార్  వెర్టెబ్రయ) యొక్క 5 వ వెన్నుపూసతో కలుపుతుంది.
+तथा इसका दांया एवं बांया सिरा नितम्बास्थि (Hip bone) से संधि करता है।,तथा इसका दांया एवं बांया सिरा नितम्बास्थि (Hip bone) से संधि करता है।,మరియు దాని కుడి మరియు ఎడమ చివరలు హిప్ ఎముకతో కనెక్ట్ అవుతాయి.
+इसमें भी वटींबरल फेरामेन (vertebral foramen) होता है।,इसमें भी वटींबरल फेरामेन (vertebral foramen) होता है।,ఇందులో వెన్నుపూస ఫోరమెన్ (వెర్టెబ్రల్ ఫోరామెన్) కూడా ఉంటుంది.
+जिससे होकर तंत्रिका (nervous) गुजरती है सेक्रम अस्थि ही रीढ़ की हड्डी का पूरा बोझदाती है।,जिससे होकर तंत्रिका (nervous) गुजरती है सेक्रम अस्थि ही रीढ़ की हड्डी का पूरा बोझदाती है।,"దీని ద్వారా నాడి (నెర్వస్) వెళుతుంది, సాక్రం ఎముక వెన్నుపాము యొక్క మొత్తం భారాన్ని మోస్తుంది."
+तथा स्वंय पैर की हड्डियों पर टिकी होती है।,तथा स्वंय पैर की हड्डियों पर टिकी होती है।,మరియు పాదాల ఎముకలపై కూడా ఉంటుంది.
+सेक्रम का अनुप्रस्थ प्रवर्ध चौड़ा एवं बड़ा होता है।,सेक्रम का अनुप्रस्थ प्रवर्ध चौड़ा एवं बड़ा होता है।,సాక్రం యొక్క విలోమ వ్యాప్తి విస్తృత మరియు పెద్దది.
+इसमें श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) की इलियम (ileum) हेतु संधि भी उपस्थित होता है।,इसमें श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) की इलियम (ileum) हेतु संधि भी उपस्थित होता है।,"దీనిలో, కటి కవచం (పెల్విక్  గిర్డల్) యొక్క ఇలియం (ఇలియమ్) యొక్క ఉమ్మడి కూడా ఉంటుంది."
+"अनुत्रिक कशेरुका (coccygeal vertebrae) -रीढ़ की हड्डी का अंतिम सिरा, अनुत्रिक कशेरूका कहलाती है।","अनुत्रिक कशेरुका (coccygeal vertebrae) -रीढ़ की हड्डी का अंतिम सिरा, अनुत्रिक कशेरूका कहलाती है।",కోసిజియల్ సకశేరుకాలను(కాసైజెల్  వెర్టెబ్రయీ) - వెన్నుపాము చివరి చివరను అనిటర్ సకశేరుక అని అంటారు.
+यह चार अस्थियों के आपसी संयोग से बनती है।,यह चार अस्थियों के आपसी संयोग से बनती है।,ఇది నాలుగు ఎముకల పరస్పర కలయిక ద్వారా ఏర్పడుతుంది.
+यह छोटी एंय तिकोनी अस्थि है इसका चौड़ा भाग संक्रमण के साथ संधि करता है।,यह छोटी एंय तिकोनी अस्थि है इसका चौड़ा भाग संक्रमण के साथ संधि करता है।,"ఇది ఒక చిన్న త్రిభుజాకార ఎముక, దాని విస్తృత భాగం సంక్రమణతో జతచేయబడుతుంది."
+कशेरुक दण्ड या रीढ़ की हड्डी के कार्य (Functions of Vertebral Column)।,कशेरुक दण्ड या रीढ़ की हड्डी के कार्य (Functions of Vertebral Column)।,వెన్నుపూస కాలమ్ యొక్క విధులు (ఫంక్షన్స్ అఫ్ వెర్టెబ్రల్ కాలమ్).
+(i) कशेरुका दण्ड शरीर में एक शक्तिशाली स्तम्भ (pillar) की तरह कार्य करता है।,(i) कशेरुका दण्ड शरीर में एक शक्तिशाली स्तम्भ (pillar) की तरह कार्य करता है।,(i) వెన్నుపూస శిక్ష శరీరంలో శక్తివంతమైన స్తంభం (పిల్లర్) లా పనిచేస్తుంది.
+अत: यह शरीर के पीठ वाले भाग में एक अस्थि नली (Bone tube) का निर्माण करता है।,अत: यह शरीर के पीठ वाले भाग में एक अस्थि नली (Bone tube) का निर्माण करता है।,"అందువల్ల, ఇది శరీరం యొక్క వెనుక భాగంలో ఎముక గొట్టాన్ని (బోన్  ట్యూబ్) ఏర్పరుస్తుంది."
+(ii) रीढ़ की हड्डी पर ही खोपड़ी (skull) टिकी रहती है।,(ii) रीढ़ की हड्डी पर ही खोपड़ी (skull) टिकी रहती है।,(ii) పుర్రె (స్కాల్) వెన్నెముకపైనే ఉంటుంది.
+तथा इसी से होकर मेरू रज्जु (Spinal cord) गुजरता है।,तथा इसी से होकर मेरू रज्जु (Spinal cord) गुजरता है।,"మరియు దీని ద్వారా, వెన్నుపాము (స్పైనల్ చొర్ద్ ) వెళుతుంది."
+अत: यह मेरु रज्जु को एक मजबूत अस्थि आवरण प्रदान करता है जिससे मेरू रज्जु Spinal cord) पूरी तरह सुरक्षित रह सके।,अत: यह मेरु रज्जु को एक मजबूत अस्थि आवरण प्रदान करता है जिससे मेरू रज्जु Spinal cord) पूरी तरह सुरक्षित रह सके।,"అందువల్ల, ఇది వెన్నెముకకు బలమైన ఎముకను అందిస్తుంది, తద్వారా వెన్నుపాము (స్పైనల్  కార్డ్)  ను పూర్తిగా సంరక్షించబడుతుంది."
+"इस तरह यह मेरू रज्जु को दुर्घटना, शॉक, खरोंच, रगड़ इत्यादि से सुरक्षा  प्रदान करता है।","इस तरह यह मेरू रज्जु को दुर्घटना, शॉक, खरोंच, रगड़ इत्यादि से सुरक्षा  प्रदान करता है।","ఈ విధంగా ఇది ప్రమాదాలు, షాక్, గీతలు, గాయాలు మొదలైన వాటి నుండి వెన్నుపాముకు రక్షణ కల్పిస్తుంది."
+(iii) कशेरुक दण्ड का बीच वाला भाग खोखला होता है।,(iii) कशेरुक दण्ड का बीच वाला भाग खोखला होता है।,iii) వెన్నుపూస యొక్క మధ్య భాగం బోలుగా ఉంటుంది.
+जिससे होकर रक्त वाहिनियां (Blood vessels) लिम्फ वाहिनियां (Lymph vessels) तंत्रिकाएं (Nerves) इत्यादि गुजरती है।,जिससे होकर रक्त वाहिनियां (Blood vessels) लिम्फ वाहिनियां (Lymph vessels) तंत्रिकाएं (Nerves) इत्यादि गुजरती है।,"దీని ద్వారా రక్త నాళాలు (బ్లడ్ వెస్సెల్స్) , శోషరస నాళాలు (లింఫ్  వెస్సెల్స్ , నరాలు మొదలైనవి వెళతాయి."
+(iv) रीढ़ की हड्डी से ही पसलियां जुड़ी होती है।,(iv) रीढ़ की हड्डी से ही पसलियां जुड़ी होती है।,(iv) పక్కటెముకలు వెన్నెముకకు జతచేయబడతాయి.
+"इसके अलावा इससे गर्दन, छाती, एवं पीठ की मांसपेशियां भली प्रकार जुड़ी रहती है।","इसके अलावा इससे गर्दन, छाती, एवं पीठ की मांसपेशियां भली प्रकार जुड़ी रहती है।","ఇది కాకుండా, మెడ, ఛాతీ మరియు వెనుక కండరాలు బాగా అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి."
+(v) कशेरूक दण्ड की प्रत्येक कशेरुका आपस में इस प्रकार से जुड़ी होती है।,(v) कशेरूक दण्ड की प्रत्येक कशेरुका आपस में इस प्रकार से जुड़ी होती है।,(v) వెన్నుపూస శిక్ష యొక్క ప్రతి వెన్నుపూస ఈ విధంగా ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
+कि हमारा शरीर आसानी से हित दुल सके।,कि हमारा शरीर आसानी से हित दुल सके।,మన శరీరం సులభంగా కదలగలదు.
+यह सम्पूर्ण शरीर में एक तबक प्रदान करती है।,यह सम्पूर्ण शरीर में एक तबक प्रदान करती है।,ఇది మొత్తం శరీరంలో ఒక విభాగాన్ని అందిస్తుంది.
+इनके हन्हीं गुनों के कारण हमारा नृत्य करना संभव है।,इनके हन्हीं गुनों के कारण हमारा नृत्य करना संभव है।,వారి హమ్స్ కారణంగా మనకు డ్యాన్స్ చేయడం సాధ్యమే.
+"रीढ़ की हड्डी में ही धड़ का मुख्य भाग बनाती है तथा इसी से कंधे कुलेह, ऊपरी बाह टांगे इत्यादि की अस्थियां जुड़ी होती है।","रीढ़ की हड्डी में ही धड़ का मुख्य भाग बनाती है तथा इसी से कंधे कुलेह, ऊपरी बाह टांगे इत्यादि की अस्थियां जुड़ी होती है।","వెన్నుపాము మొండెం యొక్క ప్రధాన భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది మరియు దీని నుండి, భుజం కులేహ్ యొక్క ఎముకలు, పై చేతుల కాళ్ళు మొదలైనవి జతచేయబడతాయి."
+वक्ष (Thorax)।,वक्ष (Thorax)।,రొమ్ము (థొరాక్స్).
+वक्ष का अस्थि पंजर कठोर तथा मुलायम अस्थियों का बना हुआ एक पिजड़ा जैसा (cage like) खोल होता है जिसे धार्मिक केज (Thoracic cage) कहते है।,वक्ष का अस्थि पंजर कठोर तथा मुलायम अस्थियों का बना हुआ एक पिजड़ा जैसा (cage like) खोल होता है जिसे धार्मिक केज (Thoracic cage) कहते है।,ఛాతీ ఎముక అనేది మత పంజరం (కేజ్ లికె) అని పిలువబడే కఠినమైన మరియు మృదువైన ఎముకలతో చేసిన పంజరం లాంటి షెల్.
+इसी धार्मिक केज में | स्टरनम (Sternum) 12 जोड़ी पसतिया (Ribs) तथा 12 वक्ष प्रदेश की कशेरूका ( Three vertebrae) उपस्थित होती है।,इसी धार्मिक केज में | स्टरनम (Sternum) 12 जोड़ी पसतिया (Ribs) तथा 12 वक्ष प्रदेश की कशेरूका ( Three vertebrae) उपस्थित होती है।,ఈ మత పంజరంలో. స్టెర్నమ్ (స్టెర్నమ్)‌ లో 12 జత పక్కటెముకలు (రిబ్స్) మరియు మూడు థొరాసిక్ ప్రాంతాల 12 వెన్నుపూస (త్రివెర్టెబ్రయీ)లు ఉన్నాయి.
+अस्थि या स्टर्नम (sternum)।,अस्थि या स्टर्नम (sternum)।,ఎముక లేదా స్టెర్నమ్.
+स्टर्नम (Sternum) वक्ष की एक अस्थि है जिसकी लम्बाई 6.7 इय होती है तालिवा इसकी संख्याएक है।,स्टर्नम (Sternum) वक्ष की एक अस्थि है जिसकी लम्बाई 6.7 इय होती है तालिवा इसकी संख्याएक है।,"స్టెర్నమ్  (స్టెర్నమ్) థొరాక్స్ యొక్క ఎముక, ఇది పొడవు 6.7, మరియు దాని సంఖ్య ఒకటి."
+"यह एक चोदी अस्थि है जो छाती के ठीक सामने, मध्यम में अम्बित होता है।","यह एक चोदी अस्थि है जो छाती के ठीक सामने, मध्यम में अम्बित होता है।",ఛాతీ కి ఎదురుగా మధ్యలో అమర్చబడి ఉండే చోడి ఎముక.
+इसका ऊपरी हिस्सा चौड़ा परन्तु निकला हिस्सा पतला होता है।,इसका ऊपरी हिस्सा चौड़ा परन्तु निकला हिस्सा पतला होता है।,దీని పై భాగం వెడల్పుగా ఉంటుంది కాని పొడుచుకు వచ్చిన భాగం సన్నగా ఉంటుంది.
+इसके ऊपरी चौड़े एवं अग्र भाग को मैनुप्रीयम (manubrium) कहते है।,इसके ऊपरी चौड़े एवं अग्र भाग को मैनुप्रीयम (manubrium) कहते है।,దీని ఎగువ మరియు విస్తృత ముందుభాగాన్ని మనుబ్రియం (మనుబ్రియం) అంటారు.
+जो विकत (clavicle) से शादी करता है तथा इसका मध्य भाग पसलियों से जुड़ा रहता है।,जो विकत (clavicle) से शादी करता है तथा इसका मध्य भाग पसलियों से जुड़ा रहता है।,క్లావికల్ (క్లావికల్) వివాహం చేసుకునే వ్యక్తి యొక్క మధ్య భాగం పక్కటెముకలతో జత చేస్తారు.
+इसमें जिफायड प्रवधं (xiphoid process) होता है।,इसमें जिफायड प्रवधं (xiphoid process) होता है।,ఇది జిఫాయిడ్ ప్రక్రియను (క్సిఫోయిడ్  ప్రాసెస్ ) కలిగి ఉంటుంది.
+जिससे वक्षादर पेशी (Diaphragm) जुड़ी होती है।,जिससे वक्षादर पेशी (Diaphragm) जुड़ी होती है।,దీనితో ఉదరవితానం (డయాఫ్రమ్) జతచేయబడుతుంది.
+"थोरेसिक फेज हृदय और फेफड़े जैसे अस्थि कीमत गो की गह, धर्षण, चोट शोक दुटिना इत्यादि से सुरक्षा करता है।","थोरेसिक फेज हृदय और फेफड़े जैसे अस्थि कीमत गो की गह, धर्षण, चोट शोक दुटिना इत्यादि से सुरक्षा करता है।","థొరాసిక్ దశ గుండె మరియు ఊపిరితిత్తులు లాంటి ఎముక విలువ అయిన ఆవు గూస్, మచ్చ, గాయం మొదలైన వాటి నుండి రక్షిస్తుంది."
+पसलियां (Ribs) : वक्ष में 12 जोड़ी पसलियां होती है जो लवक दार एवं पतली होती है।,पसलियां (Ribs) : वक्ष में 12 जोड़ी पसलियां होती है जो लवक दार एवं पतली होती है।,"పక్కటెముకలు (రిబ్స్ ): ఛాతీలో 12 జతల పక్కటెముకలు ఉన్నాయి, అవి తీపి మరియు సన్నగా ఉంటాయి."
+तथा पीछे की और रीढ़ की हड्डियों से जुड़ी होता है।,तथा पीछे की और रीढ़ की हड्डियों से जुड़ी होता है।,మరియు వెనుకకు వెన్నెముక యొక్క ఎముకలతో జతచేయబడుతుంది.
+इसमें प्रथम 10 जोड़ी पसलियां स्टरनम के अग्र भाग से कोएस्टल कार्टिलेज (costal cartilage) द्वारा जुड़ी होती है।,इसमें प्रथम 10 जोड़ी पसलियां स्टरनम के अग्र भाग से कोएस्टल कार्टिलेज (costal cartilage) द्वारा जुड़ी होती है।,"దీనిలో, మొదటి 10 జత పక్కటెముకలు స్టెర్నమ్ యొక్క పూర్వ భాగానికి కాస్టాల్ మృదులాస్థి (కోస్టల్ కార్టిలేజ్) ద్వారా జతచేయబడతాయి."
+तथा दो जोड़ी पसलियां किसी भी अस्थि से संधी नहीं करती है।,तथा दो जोड़ी पसलियां किसी भी अस्थि से संधी नहीं करती है।,మరియు రెండు జత పక్కటెముకలు ఏ ఎముకతోనూ బంధించవు.
+अत: ये अलग रहती है जिसे मुक्त पसलियां (Free rubs) भी कहते है।,अत: ये अलग रहती है जिसे मुक्त पसलियां (Free rubs) भी कहते है।,"అందువల్ల, ఇది వేరుగా ఉంటుంది, దీనిని ఉచిత రబ్స్ (ఫ్రీ రబ్స్) అని కూడా పిలుస్తారు."
+इन पसलियों के बीच की जगह एक विशेष प्रकार की पेशियों से भरी होती है जिन्हें इन्टर कोस्टल पेशियां (Inter costal muscles) कहते है।,इन पसलियों के बीच की जगह एक विशेष प्रकार की पेशियों से भरी होती है जिन्हें इन्टर कोस्टल पेशियां (Inter costal muscles) कहते है।,ఈ పక్కటెముకల మధ్య ఉండే ఖాళీ ని అంతర్గత తీరప్రాంత కండరాలు  (ఇంటర్ కోస్టల్ కండరాలు) అని పిలిచే ఒక ప్రత్యేక రకమైన కండరాలతో  నింపబడి ఉంటుంది . 
+पसलियां क्या चमकदार होता है।,पसलियां क्या चमकदार होता है।,పక్కటెముకలు కదిలేలా ఉంటాయి.
+यह कारण है कि सांस लेने वक्त ये पसलियां उठती है तथा संसा छोड़ते पक्त गिरती है।,यह कारण है कि सांस लेने वक्त ये पसलियां उठती है तथा संसा छोड़ते पक्त गिरती है।,"శ్వాస తీసుకునేటప్పుడు, శ్వాసను వదిలివేసేటప్పుడు ఈ పక్కటెముకలు పైకి లేచి పడిపోవడానికి కారణం ఇదే."
+परन्तु प्रथम पसली सासलेन अथवा छोड़ने पर न तो उठती ही है और न ही गिरती है।,परन्तु प्रथम पसली सासलेन अथवा छोड़ने पर न तो उठती ही है और न ही गिरती है।,కానీ మొదటి పక్కటెముక శ్వాసతీసుకేటప్పుడు పైకి లేవదు  మరియు కిందకి కదలదు.
+अनुबंधी कंकाल (Appendicular Skeleton)अनुबंधी कंकाल के अन्तर्गत अंस मेखला (pectoral girdle ) तथा श्रेणी मेखला (Pelvic girdle) आती है।,अनुबंधी कंकाल (Appendicular Skeleton)अनुबंधी कंकाल के अन्तर्गत अंस मेखला (pectoral girdle ) तथा श्रेणी मेखला (Pelvic girdle) आती है।,అపెండిక్యులర్ అస్థిపంజరం ( అప్పెండిక్యూలర్ స్కెలిటన్) సంకోచ అస్థిపంజరం కింద పెక్టోరల్ నడికట్టు మరియు కటి కవచం ఉంటుంది.
+अंस मेखला तथा ऊपरी भुजा (Pectoral girdle and upper limb) ।,अंस मेखला तथा ऊपरी भुजा (Pectoral girdle and upper limb) ।,పెక్టోరల్ నడికట్టు మరియు ఎగువ లింబ్ (పెక్టోరల్ గిర్డల్ అండ్ అప్పర్ లింబ్ ).
+प्रत्येक अंस मेखला में निम्न भाग होते है: ।,प्रत्येक अंस मेखला में निम्न भाग होते है: ।,ప్రతి అంశం మేఖలా కింది భాగాలు ఉన్నాయి :.
+संख्या हंसेली या कॉलर बोन (Collar bone):1।,संख्या हंसेली या कॉलर बोन (Collar bone):1।,సంఖ్య హాన్సేలి లేదా కాలర్ ఎముక (కాలర్  బోన్ ): 1.
+पखुरा या कंधे की हड्डियां (Scapula): प्रत्येक हाथ में 30 अस्थियां होती है जिनकी संख्या निम्नानुसार है।,पखुरा या कंधे की हड्डियां (Scapula): प्रत्येक हाथ में 30 अस्थियां होती है जिनकी संख्या निम्नानुसार है।,"భుజముటెముక (స్కేపుల ) : ప్రతి చేతిలో 30 ఎముకలు ఉన్నాయి, వాటి సంఖ్య ఈ క్రింది విధంగా ఉంటుంది."
+बांह के ऊपरी भाग की अस्थि (Humerus):1।,बांह के ऊपरी भाग की अस्थि (Humerus):1।,భుజపు ఎముక  (హుమెర్స్ ):1.
+बांह के निचले भाग की बाहरी अस्थि(Radius): 1।,बांह के निचले भाग की बाहरी अस्थि(Radius): 1।,దిగువ చేయి యొక్క బాహ్య ఎముక (వ్యాసార్థం): 1.
+बांह के निचले भाग की भीतरी अस्थि(Ulna): 1।,बांह के निचले भाग की भीतरी अस्थि(Ulna): 1।,చేయి దిగువ భాగం యొక్క ఉల్నా (ఉల్న): 1.
+कलाई की अस्थि (Carpal):8।,कलाई की अस्थि (Carpal):8।,మణికట్టు ఎముక (కార్పల్): 8.
+हथेली की अस्थि (Meta Carpal):5।,हथेली की अस्थि (Meta Carpal):5।,మెటా కార్పాల్ (మెటా కార్పాల్): 5.
+अंगुली की अस्थि (Phalanges): 14।,अंगुली की अस्थि (Phalanges): 14।,వేలు ఎముక (ఫలాంగెస్): 14.
+कुल अस्थियां: 30।,कुल अस्थियां: 30।,మొత్తం ఎముకలు: 30.
+इस तरह दोनों हाथों में मेखलाओं को छोड़कर 60 अस्थियां उपस्थित होती है।,इस तरह दोनों हाथों में मेखलाओं को छोड़कर 60 अस्थियां उपस्थित होती है।,ఈ విధంగా రెండు చేతులలో 60 ఎముకలు ఉన్నాయి.
+(i) पखुरा या कंधे की हड्डी (Scapula) : पंखुरा की अस्थि तिकोनी और चपटी होती है जो छाती के पश्च भाग में अवस्थित होती है।,(i) पखुरा या कंधे की हड्डी (Scapula) : पंखुरा की अस्थि तिकोनी और चपटी होती है जो छाती के पश्च भाग में अवस्थित होती है।,"(i) పఖురా లేదా స్కాపులా (స్కాపులా) : రేకుల ఎముక త్రిభుజాకార మరియు చదునైనది, ఇది ఛాతీ యొక్క పృష్ఠ భాగంలో ఉంది."
+तथा पसलियों से मांसपेशियों द्वारा अलग रहती है।,तथा पसलियों से मांसपेशियों द्वारा अलग रहती है।,మరియు కండరాల ద్వారా పక్కటెముకల నుండి వేరు చేయబడుతుంది.
+ये अस्थि संख्या में दो होती है तथा दोनों और एक बायें और दूसरी दाये और अवस्थित होती है।,ये अस्थि संख्या में दो होती है तथा दोनों और एक बायें और दूसरी दाये और अवस्थित होती है।,ఈ ఎముకలు సంఖ్యలో రెండు మరియు రెండూ వైపులా ఒకటి ఎడమ వైపు మరొకటి కుడి వైపున ఉంది.
+पखुरा के आधार शीर्ष पर एक अंस उलूखल (Glenoid cavity) होती है जिससे कि हमारे (Humerus) का शीर्ष (हेड) जुड़ा रहता है तथा दोनों मिलकर कंधे का जोड(shoulder joint) बनाते है।,पखुरा के आधार शीर्ष पर एक अंस उलूखल (Glenoid cavity) होती है जिससे कि हमारे (Humerus) का शीर्ष (हेड) जुड़ा रहता है तथा दोनों मिलकर कंधे का जोड(shoulder joint) बनाते है।,"పఖురా యొక్క మూల శిఖరాగ్రంలో గ్లేనోయిడ్ కుహరం (గ్లేనోయిడ్  క్యావిటీ ) ఉంది, తద్వారా మన (హ్యూమరస్) పైభాగం (తల) జతచేయబడి, రెండూ కలిసి భుజం ఉమ్మడి (షోల్డర్  జాయింట్ ) ని ఏర్పరుస్తాయి."
+इन्हीं के द्वारा बाहु धड़ के साथ जुड़ा रहता है।,इन्हीं के द्वारा बाहु धड़ के साथ जुड़ा रहता है।,వాటి ద్వారా చేయి మొండెంకు జతచేయబడుతుంది.
+(ii)हंसली (Collar bone) : हंसली एक लम्बी अस्थि है जिसका आकार अंग्रेजी के 'j’ अक्षर के जैसा होता है।,(ii)हंसली (Collar bone) : हंसली एक लम्बी अस्थि है जिसका आकार अंग्रेजी के 'j’ अक्षर के जैसा होता है।,"(ii) కాలర్ ఎముక (కాలర్ బోన్) : క్లావికిల్ అనేది పొడవైన ఎముక, ఇది ఆంగ్లంలో 'j' అక్షరం ఆకారంలో ఉంటుంది."
+इसमें दोहरा वक्र (double curve) होता है जिससे ये अस्थियं एक और छाती की हड्डी (Sternum)से तथा दूसरी कंधे की हड्डी (scapula)से जुड़ी होती है।,इसमें दोहरा वक्र (double curve) होता है जिससे ये अस्थियं एक और छाती की हड्डी (Sternum)से तथा दूसरी कंधे की हड्डी (scapula)से जुड़ी होती है।,"దీనికి రెండు వక్రాలు ( డబల్ కర్వ్ ) ఉంటాయి, తద్వారా ఎముకలు మరో స్టెర్నమ్ (స్టర్నుమ్)కు మరియు మరో భుజం ఎముకకు జతచేయబడతాయి(స్కాపులా)."
+सिर्फ हमली ही ऊपरी बांह (Upper extremity)तथा अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)के बीच एक अस्थि लिंक (Bony link) प्रदान करता है।,सिर्फ हमली ही ऊपरी बांह (Upper extremity)तथा अक्षीय कंकाल (Axial skeleton)के बीच एक अस्थि लिंक (Bony link) प्रदान करता है।,హమ్లీ మాత్రమే ఎగువ అంత్య భాగాని (అప్పర్ ఎక్సట్రీమిటీ ) కి మరియు అక్షసంబంధమైన అస్థిపంజరం మధ్య అస్థి సంబంధాన్ని అందిస్తుంది.
+"(iii)  बाह के उपरी भाग की हड्डी, हमारे (Humerus) : बाह के उपरी भाग की अस्थि एमरस (Humerus) कहलाती है।","(iii)  बाह के उपरी भाग की हड्डी, हमारे (Humerus) : बाह के उपरी भाग की अस्थि एमरस (Humerus) कहलाती है।","(iii) చేయి ఎగువ భాగం యొక్క ఎముక, మా (హ్యూమరస్): చేయి పై భాగం యొక్క ఎముకను హ్యూమరస్ (హ్యూమరస్)  అంటారు."
+ये अस्थि संख्या में दो होती है तथा एक दाये व दूसरी बांये और अस्थित होती है।,ये अस्थि संख्या में दो होती है तथा एक दाये व दूसरी बांये और अस्थित होती है।,ఇవి రెండు ఎముకల సంఖ్యల్లో ఉంటాయి మరియు ఒకటి కుడి మరియు రెండోది ఎడమ మరియు ఎముక.
+हर्ष का सिर कंधे की अस्थि में उपस्थित अस उलूखल (Glenoid cavity) द्वारा कंधे से जुड़ा रहता है।,हर्ष का सिर कंधे की अस्थि में उपस्थित अस उलूखल (Glenoid cavity) द्वारा कंधे से जुड़ा रहता है।,భుజం ఎముకలో ఉన్న గ్లేనోయిడ్ కుహరం (గ్లేనోయిడ్  క్యావిటీ ) ద్వారా హర్ష తల భుజానికి జతచేయబడుతుంది.
+तथा कंधे का जोड़ (shoulder joint) बनाता है।,तथा कंधे का जोड़ (shoulder joint) बनाता है।,మరియు భుజం ఉమ్మడి (షోల్డర్ జాయింట్) ని ఏర్పరుస్తుంది.
+ह्यूमरस का दूसरा सिरा रेडियस तथा अल्ना (radius and ulna) से जुड़ा रहता है।,ह्यूमरस का दूसरा सिरा रेडियस तथा अल्ना (radius and ulna) से जुड़ा रहता है।,హ్యూమరస్ యొక్క మరొక చివర వ్యాసార్థం మరియు ఉల్నా (రాధిస్ అండ్ ఉల్న) తో అనుసంధానించబడి ఉంది.
+और कोहनी का जोड़ (Elbow joint) बनाता है।,और कोहनी का जोड़ (Elbow joint) बनाता है।,మరియు మోచేయి ఉమ్మడి (ఎల్బో జాయింట్ ) ని ఏర్పరుస్తుంది.
+(iv)  बांह के निचले भाग की बाहरी और भीतरी अस्थि या रेडियस और अल्ना (Radius and ulna) - बांह के निचले भाग की बाहरी अस्थि रेडियस (radius) तथा भीतरी अस्थि अल्ना (ulna) कहलाती है।,(iv)  बांह के निचले भाग की बाहरी और भीतरी अस्थि या रेडियस और अल्ना (Radius and ulna) - बांह के निचले भाग की बाहरी अस्थि रेडियस (radius) तथा भीतरी अस्थि अल्ना (ulna) कहलाती है।,(iv) దిగువ చేతి యొక్క బాహ్య మరియు లోపలి ఎముక మరియు వ్యాసార్థం మరియు ఉల్నా(రేడియస్ అండ్ ఉల్నా ) - భుజం యొక్క దిగువ భాగం యొక్క బాహ్య ఎముక వ్యాసార్థం(రేడియస్) మరియు లోపలి ఎముకను ఆల్నా (ఉల్నా) అని అంటారు.
+ये दोनों की अस्थियां कलाई और कुहनी के बीच अवस्थित होती है रेडियस अग्ठे की ओर तथा अल्ना कानी उंगली (Little finger) की और अवस्थित होती है।,ये दोनों की अस्थियां कलाई और कुहनी के बीच अवस्थित होती है रेडियस अग्ठे की ओर तथा अल्ना कानी उंगली (Little finger) की और अवस्थित होती है।,"ఈ రెండు ఎముకలు మణికట్టు మరియు మోచేయి మధ్య ఉన్నాయి, మరియు వ్యాసార్థం దంతాల వైపు ఉంటుంది మరియు చిన్న వేలు (లిటిల్ ఫింగర్)  ఉంటుంది."
+रेडियस अस्थि कलाई के पास अधिक चौड़ी होती है।,रेडियस अस्थि कलाई के पास अधिक चौड़ी होती है।,వ్యాసార్థం ఎముక మణికట్టు దగ్గర విస్తృతంగా ఉంటుంది.0
+तथा अल्ना अस्थि की चौड़ाई कुहनी के पास अधिक होती है।,तथा अल्ना अस्थि की चौड़ाई कुहनी के पास अधिक होती है।,మరియు ఆల్నా ఎముక యొక్క వెడల్పు మోచేయికి దగ్గరగా ఉంటుంది.
+ये अस्थियां संख्या में चार होती हैं जो दो-दो की संख्या में दोनों भुजाओं में अवस्थित होती है।,ये अस्थियां संख्या में चार होती हैं जो दो-दो की संख्या में दोनों भुजाओं में अवस्थित होती है।,ఈ ఎముకలు నాలుగు సంఖ్యలు మరియు రెండు చేతుల్లో రెండు సంఖ్యలలో ఉంటాయి.
+(v) कलाई की हड्डियां (carpal)- ये अस्थियां कलाई का निर्माण करती है तथा संख्या में 16 होती है।,(v) कलाई की हड्डियां (carpal)- ये अस्थियां कलाई का निर्माण करती है तथा संख्या में 16 होती है।,(v) కార్పల్  (కార్పల్ ) ఎముకలు - ఈ ఎముకలు మణికట్టును ఏర్పరుస్తాయి మరియు వాటి సంఖ్య 16.
+ये 8-8 की संख्या में दोनों हाथों की कलाईयों में उपस्थित होती है।,ये 8-8 की संख्या में दोनों हाथों की कलाईयों में उपस्थित होती है।,ఇది 8-8 సంఖ్యలో రెండు చేతుల మణికట్టులో ఉంటుంది.
+ये अम्ध्यिां दोनों किनारों में आपस में सजाकर इस तरह से बंधी रहती है कि कलाईयों को आजादी से इधर उधर घुमाया जा सके।,ये अम्ध्यिां दोनों किनारों में आपस में सजाकर इस तरह से बंधी रहती है कि कलाईयों को आजादी से इधर उधर घुमाया जा सके।,మణికట్టును ఇక్కడ మరియు అక్కడ స్వేచ్ఛగా తిప్పగలిగే విధంగా ఈ మూలకాలను రెండు వైపుల మధ్య కట్టి ఉంచారు.
+ये अस्थियां आपस में लिगामेंट (ligaments) द्वारा जुड़ी रहती है जिससे कलाइयों को हिलाने डुलाने में आसानी होती है।,ये अस्थियां आपस में लिगामेंट (ligaments) द्वारा जुड़ी रहती है जिससे कलाइयों को हिलाने डुलाने में आसानी होती है।,"ఈ ఎముకలు స్నాయువుల (లిగమెంట్స్)  ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంటాయి, ఇది మణికట్టును కదిలించడం సులభం చేస్తుంది."
+(vi) हथेली की अस्थियां(Metacarpals)- हथेली की अस्थियां संख्या में 10 होती हैं तथा प्रत्येक हथेली में 5-5 की संख्या में इस तरह से व्यवस्थित रहती है कि ये अस्थियां हथेली को एक निश्चित आकार प्रदान कर सकें।,(vi) हथेली की अस्थियां(Metacarpals)- हथेली की अस्थियां संख्या में 10 होती हैं तथा प्रत्येक हथेली में 5-5 की संख्या में इस तरह से व्यवस्थित रहती है कि ये अस्थियां हथेली को एक निश्चित आकार प्रदान कर सकें।,"(vi) మెటాకార్పాల్స్ (మెతకపల్స్ ) - అరచేతి ఎముకలు సంఖ్య 10 మరియు ప్రతి అరచేతి 5-5 సంఖ్యలో అమర్చబడి ఉంటాయి, ఈ ఎముకలు అరచేతికి ఒక నిర్దిష్ట ఆకారాన్ని ఇవ్వగలవు."
+ये अस्थियां एक और कलाई की हड्डियों (carpal) से तथा दूसरी और अंगुली की हड्डियों (phalanges) से जुड़ी रहती है।,ये अस्थियां एक और कलाई की हड्डियों (carpal) से तथा दूसरी और अंगुली की हड्डियों (phalanges) से जुड़ी रहती है।,"ఈ ఎముకలు మరో కార్పల్  (కార్పల్ ) ఎముకతో, మరొకటి ఫలాంగెస్‌తో జతచేయబడతాయి."
+(vii) अंगुली की हड्डियां (phalanges)- ये अस्थियां 28 होती है जो दोनों हाथों की अंगुलियों में 14-14 की संख्या के अनुसार इस प्रकार से सजी रहती है कि उंगलियों को आसानी से मोड़ा जा सके।,(vii) अंगुली की हड्डियां (phalanges)- ये अस्थियां 28 होती है जो दोनों हाथों की अंगुलियों में 14-14 की संख्या के अनुसार इस प्रकार से सजी रहती है कि उंगलियों को आसानी से मोड़ा जा सके।,"(vii) వేలు ఎముకలు (ఫలాంగెస్)  (ఫాలంగ్స్ )  - ఈ ఎముకలు 28, ఇవి 14-14 సంఖ్య ప్రకారం రెండు చేతుల వేళ్ళలో అలంకరించబడి ఉంటాయి, తద్వారా వేళ్లు సులభంగా మడవగలవు."
+"(i)  इन्नोमिनेट या कूल्हे की अस्थियां (Innominate r Hip bones)- श्रोणि मेखला में वे दो अस्थिया कूल्हे की अस्थियां होती है जो तीन अस्थियों-इलियम (allium), इशियम(Ischium), तदा प्युनिस (Pubis) के मिलने से बनती है यह संक्रमण से जुड़ी हुई पेर के ऊपर की अस्थियं है।","(i)  इन्नोमिनेट या कूल्हे की अस्थियां (Innominate r Hip bones)- श्रोणि मेखला में वे दो अस्थिया कूल्हे की अस्थियां होती है जो तीन अस्थियों-इलियम (allium), इशियम(Ischium), तदा प्युनिस (Pubis) के मिलने से बनती है यह संक्रमण से जुड़ी हुई पेर के ऊपर की अस्थियं है।","(i) ఇన్నోమినేట్ లేదా తుంటి ఎముకలు(ఇన్నోమినట్ ఓర్ హిప్ బోన్స్ )- కటి భాగంలో రెండు ఎముకలు లేదా తుంటి ఎముకలు ఉంటాయి- మూడు ఎముకలు- ఏల్లియం( ఏల్లియం), ఇషియం(ఇషియం) మరియు పునీస్ (పూబిస్ ) కలయిక ద్వారా ఏర్పడుతుంది, ఇది సంక్రామ్యత కు పైన ఉండే ఎముక."
+"इलियम एक बड़ पच रूपी, कठोर, चौड़ी अस्थि है जो श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) का ऊपरी भाग बनाती है।","इलियम एक बड़ पच रूपी, कठोर, चौड़ी अस्थि है जो श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) का ऊपरी भाग बनाती है।","ఇలియం ఒక పెద్ద, పాచీ, దృడమైన, విస్తృత ఎముక, ఇది కటి నడికట్టు ( పెల్విక్  గిర్డల్ )  యొక్క పై భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది."
+प्यूिस अस्थि (Pubis bone) कूल्हे की अस्थि का अन भाग तथा इशियम पच भाग बनाती है।,प्यूिस अस्थि (Pubis bone) कूल्हे की अस्थि का अन भाग तथा इशियम पच भाग बनाती है।,పుబిస్ ఎముక  (పూబిస్ బోన్ ) హిప్ ఎముక యొక్క భాగాన్ని మరియు ఇస్కియం భాగాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+"इस प्रकार यह गुदा प्रान्त की सबसे चौडी अस्थि है जिसमें मलाशय, मूत्राशय एवं गर्भाशय सुरक्षित रहते है।","इस प्रकार यह गुदा प्रान्त की सबसे चौडी अस्थि है जिसमें मलाशय, मूत्राशय एवं गर्भाशय सुरक्षित रहते है।","ఈ విధంగా, ఇది ఆసన ప్రాంతంలో విశాలమైన ఎముక, దీనిలో పురీషనాళం, మూత్రాశయం మరియు గర్భాశయం సురక్షితంగా ఉంటాయి."
+कूल्हे की अस्थि ही पूरे रीढ़ का बोझ धोते है तथा स्वयं पैर की हड्डियों पर लदे होते है।,कूल्हे की अस्थि ही पूरे रीढ़ का बोझ धोते है तथा स्वयं पैर की हड्डियों पर लदे होते है।,తుంటి ఎముకలు మొత్తం వెన్నెముక యొక్క భారాన్ని మోస్తాయి మరియు పాదాల ఎముకలపైకి వచ్చేలా అమర్చబడి ఉంటాయి.
+"(ii) श्रोणि (Pelvic)- श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) दो समान आदाशों, कूल्हे की अस्थियों की बनी होती है।","(ii) श्रोणि (Pelvic)- श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) दो समान आदाशों, कूल्हे की अस्थियों की बनी होती है।","(ii) కటి (పెల్విక్)  - కటి కవచం (పెల్విక్  గిర్డల్రెం) రెండు ఒకే పొత్తికడుపు, హిప్ ఎముకలతో రూపొందించబడింది."
+ये दोनों आदेश मध्य रेखा में अग्र भाग में एक दूमरे से प्यूबिक सिम्फाइसिस (Public symphysis) द्वारा जुड़े रहते हैं।,ये दोनों आदेश मध्य रेखा में अग्र भाग में एक दूमरे से प्यूबिक सिम्फाइसिस (Public symphysis) द्वारा जुड़े रहते हैं।,ఈ రెండు ఆర్డర్ లు మధ్య లైన్ లో ఒకదానికి మరొకటి ప్యూబిక్ సింఫిసిస్(పబ్లిక్ సిఎంఫీసిస్) ద్వారా జత చేయబడతాయి.
+तथा पांच भाग में में कोइलिएक बंधन (Sacroiliac joints) द्वारा सेक्रम से जुड़े होते है।,तथा पांच भाग में में कोइलिएक बंधन (Sacroiliac joints) द्वारा सेक्रम से जुड़े होते है।,మరియు ఐదు భాగాలలో సాక్రోలియక్ కీళ్ళు  ( సక్రోఇలియాక్  జాయింట్స్ )సక్రమ్కు అనుసంధానించబడి ఉంటాయి.
+(iii)जांघ की अस्थि (Femur)-जांघ की अस्थि फीमर (Femur) कहलाती है यह संख्या में दो होती है तथा शरीर की सबसे लम्बी एवं मजबूत हड्डी (long and strong bone) है।,(iii)जांघ की अस्थि (Femur)-जांघ की अस्थि फीमर (Femur) कहलाती है यह संख्या में दो होती है तथा शरीर की सबसे लम्बी एवं मजबूत हड्डी (long and strong bone) है।,"(iii) తొడ ఎముక (ఎముక)  (ఫెమూర్ ) - తొడ ఎముకను ఫెముర్  (ఫెమూర్ ) అని పిలుస్తారు, ఇది రెండు సంఖ్యలు మరియు శరీరం యొక్క పొడవైన మరియు బలమైన ఎముక."
+यह अस्थि जाप का कंकाल बनाती है।,यह अस्थि जाप का कंकाल बनाती है।,ఇది ఎముక మంత్రోచ్చారణయొక్క అస్థిపంజరాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+इसका समीपस्थ सिरा (Proximal end) शीर्ष (1aed) तथा दूसरा सिरा (Distal end) गिरधारी रूपी (Pulley like) सिरे की बनी होती है।,इसका समीपस्थ सिरा (Proximal end) शीर्ष (1aed) तथा दूसरा सिरा (Distal end) गिरधारी रूपी (Pulley like) सिरे की बनी होती है।,దీని సామీప్య ముగింపు (ప్రాక్సిమాల్  ఎండ్ )  తల (1హెడ్ ) మరియు మరొక చివర (డిస్టల్ ఎండ్ ) చిట్కా వంటి కప్పి ( పుళ్లీ లైక్ )తో తయారు చేయబడింది.
+इसका शीर्ष (1lead) श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) के एसिटाकुलम (Acetabulum) से संधि करता है तथा कूल्हे का जोड़ (Hip joint) बनाता है।,इसका शीर्ष (1lead) श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) के एसिटाकुलम (Acetabulum) से संधि करता है तथा कूल्हे का जोड़ (Hip joint) बनाता है।,దీని శిఖరం (1 లీడ్) కటి కవచం యొక్క ఎసిటాబులం (పెల్విక్  గర్డీల్ ) తో కలుపుతుంది మరియు హిప్ ఉమ్మడిని ఏర్పరుస్తుంది.
+(iv)  टेहुना की हडिया(Patella)- ये हड्डियां संख्या मे दो होती है।,(iv)  टेहुना की हडिया(Patella)- ये हड्डियां संख्या मे दो होती है।,(iv) టెహునా ఎముకలు (పాటెల్లా)- ఈ ఎముకలు రెండు సంఖ్యలు.
+ये तिकोनी चपटी परन्तु पतली अस्थियां है।,ये तिकोनी चपटी परन्तु पतली अस्थियां है।,ఇవి చదునైనవి కాని సన్నని ఎముకలు.
+जो फीमर और टिबिया से जोड़ वाले स्थान पर सामने की तरफ एक दाल की तरह कार्य करती है।,जो फीमर और टिबिया से जोड़ वाले स्थान पर सामने की तरफ एक दाल की तरह कार्य करती है।,ఇది తొడ మరియు కాలిని కలిపే ప్రదేశంలో ముందు భాగంలో కాయధాన్యంలా పనిచేస్తుంది.
+तथा टेहुनों की चोटों इत्यादि से सुरक्षा करती है।,तथा टेहुनों की चोटों इत्यादि से सुरक्षा करती है।,మరియు ఎముకలు గాయాల నుండి రక్షిస్తుంది.
+"(v) टेहुना की नीचे की हड्डी(Tibia and fibula)- ये अस्थि संख्या में चार होती है, दो बायें तथा दो दायें पैर में।","(v) टेहुना की नीचे की हड्डी(Tibia and fibula)- ये अस्थि संख्या में चार होती है, दो बायें तथा दो दायें पैर में।","(v)టెహునా క్రింద ఎముక (టిబియా మరియు ఫైబులా) - ఈ ఎముక సంఖ్య నాలుగు, ఎడమ రెండు మరియు కుడి కాలు రెండు."
+टिबिया टेहुना से प्रारम्भ होकर प्रत्येक पुड्डी के पास पैर के अंठे की तरफ आकर खत्म होती है।,टिबिया टेहुना से प्रारम्भ होकर प्रत्येक पुड्डी के पास पैर के अंठे की तरफ आकर खत्म होती है।,టిబియా టెహునా నుండి మొదలై ప్రతి పడ్డీ కాలి వైపు రావడంతో ముగుస్తుంది.
+तथा फिकुला (Fibula) कानी उंगली के पास आकर खत्म होती है।,तथा फिकुला (Fibula) कानी उंगली के पास आकर खत्म होती है।,మరియు ఫైబులా (ఫిబ్యూలా)  వేలు దగ్గరకు వచ్చి ముగుస్తుంది.
+टिबिया -फिबुला (Tibia Fibula) का समीपस्थ सिरा(proximal end ) फीमर (Femur) से तथा दूस्थ सिरा (Distal end) पुट्टि की अस्थि (Tarsals) से संधि करता है।,टिबिया -फिबुला (Tibia Fibula) का समीपस्थ सिरा(proximal end ) फीमर (Femur) से तथा दूस्थ सिरा (Distal end) पुट्टि की अस्थि (Tarsals) से संधि करता है।,టిబియా-ఫైబులా (టిబియా ఫిబ్యూలా)  యొక్క సామీప్య చివర తొడ (ప్రాక్సిమాల ఎండ్ )తో కలుపుతుంది మరియు దూరపు ముగింపు (డిస్టల్ ఎండ్) తిత్తి ఎముక (టార్షల్స్)తో కలుపుతుంది.
+"टिबिया (Tibia)- इसके "" अन्तर्जधिका"" (tibia) कहते है।","टिबिया (Tibia)- इसके "" अन्तर्जधिका"" (tibia) कहते है।","టిబియా  (టిబియా) - దీనిని ""టిబియా""  (టిబియా) అంటారు."
+यह दोनों पैरों में एक एक ही संख्या में उपस्थित होती है।,यह दोनों पैरों में एक एक ही संख्या में उपस्थित होती है।,ఇది రెండు కాళ్ళలో ఒకే సంఖ్యలో ఉంటుంది.
+इस प्रकार पैरों में टिबिया की संख्या दो है यह अस्थि अभिमध्य (Medial) की तरफ रहती है।,इस प्रकार पैरों में टिबिया की संख्या दो है यह अस्थि अभिमध्य (Medial) की तरफ रहती है।,"ఈ విధంగా, కాళ్ళలో టిబియా రెండు, ఈ ఎముక మధ్యస్థం (మిడిల్)  వైపు ఉంటుంది."
+यह एक लम्बी अस्थि है।,यह एक लम्बी अस्थि है।,ఇది పొడవైన ఎముక.
+तथा टांग से घुटने (knee) से लेकर तलवे (गुल्फ(Tarsus Bone) एक अवस्थित रहती है।,तथा टांग से घुटने (knee) से लेकर तलवे (गुल्फ(Tarsus Bone) एक अवस्थित रहती है।,"మరియు కాలు నుండి మోకాలి (కానీ) వరకు, టార్సస్ ఎముక (తార్సుస్ బోన్ )ఉంది."
+"यह अस्थि ""फिबुला"" बिहर्जधिका से धोडी मोटी एवं मजबूत होती है।","यह अस्थि ""फिबुला"" बिहर्जधिका से धोडी मोटी एवं मजबूत होती है।","ఈ ఎముక ""ఫైబులా"" బిర్జాధికా కంటే మందంగా మరియు బలంగా ఉంటుంది."
+अन्तर्जधि का (tibia) का अरी आंत सिरा ‘’अंगात’’ (End organs) चौड़ा होता है इसका एक सिरा शीर्ष कहलाता है।,अन्तर्जधि का (tibia) का अरी आंत सिरा ‘’अंगात’’ (End organs) चौड़ा होता है इसका एक सिरा शीर्ष कहलाता है।,"టిబియా ముగింపు (టిబియా)  ముగింపు వెడల్పు, మరియు చివరి అవయవాలు  (ఎండ్ ఆర్గాన్స్ ) వెడల్పుగా ఉంటాయి."
+इसके शीर्ष पर दो कन्द (Condyles) होते है।,इसके शीर्ष पर दो कन्द (Condyles) होते है।,దీనికి ఎగువన రెండు కండైల్స్ (కాండిల్స్) ఉన్నాయి.
+ये दोनों कन्द है-1. अभिमध्य कन्द(Medial condyles) ताकि 2 पाश्च कंद (Lateral condyles)।,ये दोनों कन्द है-1. अभिमध्य कन्द(Medial condyles) ताकि 2 पाश्च कंद (Lateral condyles)।,ఇది రెండు కండోమ్లు - 1. మధ్యస్థ కండైల్స్  (మిడిల్ కాండిల్స్ ) కాబట్టి 2 పార్శ్వ కండైల్స్ (అట్రాల్ కాండిల్స్).
+इन्हीं स्थानों पर उरू अस्थि (Femur) के कंद संधि बनाने के लिए संधि पृष्ठक होता है।,इन्हीं स्थानों पर उरू अस्थि (Femur) के कंद संधि बनाने के लिए संधि पृष्ठक होता है।,ఈ ప్రదేశాలలోనే ఎముక ఎముక  (ఫెమూర్) యొక్క గడ్డ దినుసును తయారు చేయడానికి ఒక ఒప్పందం ఏర్పడుతుంది.
+प्रत्येक कंद से दो आद चन्द्राकार उपास्थियाँ (Semi - lunar Cartilage) लगी होती है।,प्रत्येक कंद से दो आद चन्द्राकार उपास्थियाँ (Semi - lunar Cartilage) लगी होती है।,ప్రతి దుంపకు రెండు గొట్టపు మృదులాస్థి (సెమీ - లూనార్ కార్టిలేజ్) జతచేయబడుతుంది.
+जिसे  घुटने(knee)  के जोड़ के निर्माण में सहायता मिलती है।,जिसे  घुटने(knee)  के जोड़ के निर्माण में सहायता मिलती है।,ఇది మోకాలి కీలు (కానీ)  నిర్మాణానికి సహాయపడుతుంది.
+दोनों कंद के बीच में अंत कंद खाने (Intercodylar Notch) रहती है।,दोनों कंद के बीच में अंत कंद खाने (Intercodylar Notch) रहती है।,ఇంటర్ కోడైలార్ నాచ్ (ఇంటెర్కోడీలరు నాచ్)  రెండు దుంపల మధ్య ఉంటుంది.
+पाश्र्व कंद (lateral Condyle) के नीचे एक छोटा सा संधि पृथक होता है।,पाश्र्व कंद (lateral Condyle) के नीचे एक छोटा सा संधि पृथक होता है।,ఒక చిన్న జాయింట్ పార్శ్వ కాండ్సిల్(లాటరల్ కాండీలే) కింద వేరు చేయబడుతుంది.
+इसी से फिला का शीर्ष जुटता है।,इसी से फिला का शीर्ष जुटता है।,ఇది ఫిలా పైభాగానికి దారితీస్తుంది.
+टिबिया में दंड (shaft) होता है।,टिबिया में दंड (shaft) होता है।,టిబియాలో అమ్ము(షాఫ్ట్) ఉంటుంది.
+दड का रावला भाग कुछ कुछ गोलाकार एवं ऊपरी हिस्सा त्रिकोणाकार होता है।,दड का रावला भाग कुछ कुछ गोलाकार एवं ऊपरी हिस्सा त्रिकोणाकार होता है।,"ఈ ఆనకట్ట లోని రాగల భాగం కొంత గోళాకారంగాను, పై భాగం త్రికోణాకారంలోనూ ఉంటుంది."
+इस प्रकार दंड में तीन किनारे (Border) एवं तीन सतहें होती है।,इस प्रकार दंड में तीन किनारे (Border) एवं तीन सतहें होती है।,"ఈ విధంగా, బార్‌కు మూడు సరిహద్దులు (బోర్డర్ ) మరియు మూడు ఉపరితలాలు ఉన్నాయి."
+इसका अग्र किनारा(Anterior Border) एक अस्थि गंडक (Bone Tubersity) से आरम्भ होता है।,इसका अग्र किनारा(Anterior Border) एक अस्थि गंडक (Bone Tubersity) से आरम्भ होता है।,దీని పూర్వ సరిహద్దు (అంటేరియర్ బోర్డర్) ఎముక క్షయం(బోన్ ట్యూబ్ర్సిటీ )తో ప్రారంభమవుతుంది.
+इसको घुटने के स्नायु (knee ligament) तथा चुतर्शिरस्का पेशी (Forcipes Muscles) की कंडराएं (Tendons) जुड़ती है।,इसको घुटने के स्नायु (knee ligament) तथा चुतर्शिरस्का पेशी (Forcipes Muscles) की कंडराएं (Tendons) जुड़ती है।,ఇది మోకాలి స్నాయువు  ( కానీ లిగమెంట్ )మరియు ఫోర్సిప్స్ కండరాల (ఫాసిప్స్  ముస్కల్స్ )  స్నాయువుల (టెండాన్స్ ) లో కలుస్తుంది.
+इसकी मध्य सतह चिकनी होती है।,इसकी मध्य सतह चिकनी होती है।,దీని మధ్య ఉపరితలం మృదువైనది.
+पश्च सतह रूखड़ा होती है जिसका उपरी भाग त्रिकोणाकार होता है।,पश्च सतह रूखड़ा होती है जिसका उपरी भाग त्रिकोणाकार होता है।,పృష్ఠ ఉపరితలం కఠినమైనది మరియు ఎగువ భాగం త్రిభుజాకారంగా ఉంటుంది.
+रूखड़ा भाग पेशियों को बांधने का काम करता है।,रूखड़ा भाग पेशियों को बांधने का काम करता है।,రుకస్ విభాగం కండరాలను బంధించడానికి ఉపయోగపడుతుంది.
+अन्तर्जधिका (tibia) का निचला आ सिरा अंगात (End Organs) थोड़ा फैला रहता है।,अन्तर्जधिका (tibia) का निचला आ सिरा अंगात (End Organs) थोड़ा फैला रहता है।,టిబియా (టిబియా) యొక్క దిగువ ముగింపు (ఎండ్ ఆర్గాన్స్)  కొద్దిగా వ్యాపించింది.
+इनमें भी संधि पृष्ठक होते है।,इनमें भी संधि पृष्ठक होते है।,వాటికి ఒప్పంద రంధ్రాలు కూడా ఉన్నాయి.
+यह भाग गुटका अस्थि (Talus) से संधि करता है और गुल्फ यादिन तलवे की संधि (Ankle Joint) के निर्माण में भाग लेता है।,यह भाग गुटका अस्थि (Talus) से संधि करता है और गुल्फ यादिन तलवे की संधि (Ankle Joint) के निर्माण में भाग लेता है।,ఈ భాగం గుట్కా ఎముక (తాలస్) తో సంబంధాలు కలిగి ఉంది మరియు గల్ఫ్ యాడిన్ చీలమండ ఉమ్మడి (అంకల్ జాయింట్ ) నిర్మాణంలో పాల్గొంటుంది.
+टिबिया शरीर भार की पृथ्वी तक पारेषित (transmit)करती है।,टिबिया शरीर भार की पृथ्वी तक पारेषित (transmit)करती है।,టిబియా శరీర బరువును భూమికి ప్రసారం (ట్రాన్స్మిట్ ) చేస్తుంది.
+"2. फिबुला (Fibula) इसे 'बहिर्जी धिका"" (Fibula) कहते है।","2. फिबुला (Fibula) इसे 'बहिर्जी धिका"" (Fibula) कहते है।",2. ఫిబులాను 'బహిర్జంఘాస్ధి' (ఫిబులా) అంటారు.
+यह टिबिया की तरह दोनों पैरो में एक एक की संख्या में उपस्थित रहता है।,यह टिबिया की तरह दोनों पैरो में एक एक की संख्या में उपस्थित रहता है।,ఇది టిబియా వలె రెండు కాళ్ళలో ఒక్కొక్క సంఖ్యలో ఉంటుంది.
+इसकी स्थिति प्रत्येक पेरों में बाहर की और (पाश्य की तरफ) रहती है।,इसकी स्थिति प्रत्येक पेरों में बाहर की और (पाश्य की तरफ) रहती है।,ప్రతి జతలో దీని స్థానం బాహ్యంగా (పడమర వైపు) ఉంటుంది.
+यह अस्थि टिबिया से घड़ी पतली अस्थि है।,यह अस्थि टिबिया से घड़ी पतली अस्थि है।,ఈ ఎముక టిబియా నుండి వేరుచేయబడిన సన్నని ఎముక.
+इसके भी दोनों सिरों पर आात (End Organs) तथा बीच में दंड (shat) होता है।,इसके भी दोनों सिरों पर आात (End Organs) तथा बीच में दंड (shat) होता है।,"రెండు చివర్లలో 
+అవయవాలను ముగించడం (ఎండ్  ఆర్గాన్స్) మరియు మధ్యలో అమరిక  (షాట్ ) కూడా ఉన్నాయి."
+फिबुला के डपरी सिरे पर शीर्ष रहता है जो फेला रहता है।,फिबुला के डपरी सिरे पर शीर्ष रहता है जो फेला रहता है।,ఫైబులా యొక్క ఎగువ చివరన ఉన్న అపెక్స్ సాగదీయబడుతుంది
+इसी फेले भाग में संधि पृष्टक होता है जो टिबिया के पाय कंद (lateral Condyle) के निचले सतह से जुड़ा रहता है।,इसी फेले भाग में संधि पृष्टक होता है जो टिबिया के पाय कंद (lateral Condyle) के निचले सतह से जुड़ा रहता है।,"ఈ ఫాలాంక్స్లో, టిబియా యొక్క పార్శ్వ కండైల్(లాటరల్ కన్డయల్) యొక్క దిగువ ఉపరితలంతో జతచేయబడిన ఒక కోన ఆకారంలో ఉంది."
+परन्तु यह टुटने की संधि के निर्माण में भाग नहीं लेता है।,परन्तु यह टुटने की संधि के निर्माण में भाग नहीं लेता है।,కానీ ఘర్షణ ఒప్పందం తయారీలో ఇది పాల్గొనదు.
+फिबुला अस्थि (Fibula bone) शरीर भार को पृथ्वी तक पारेषित (transmit) नहीं करता है।,फिबुला अस्थि (Fibula bone) शरीर भार को पृथ्वी तक पारेषित (transmit) नहीं करता है।,ఫైబులా ఎముక (ఫిబ్యూలా బోన్ ) శరీర బరువును భూమికి ప్రసారం చేయదు.
+बल्कि शरीर के सम्पूर्ण भार पृथ्वी तक टिबिया अस्थि द्वारा ही पारेषित होता है।,बल्कि शरीर के सम्पूर्ण भार पृथ्वी तक टिबिया अस्थि द्वारा ही पारेषित होता है।,"బదులుగా, శరీరం యొక్క మొత్తం బరువు టిబియా ఎముక ద్వారా భూమికి వ్యాపిస్తుంది."
+फिबुला का निचला अंगात भी थोड़ा ता रहाता है।,फिबुला का निचला अंगात भी थोड़ा ता रहाता है।,ఫైబులా యొక్క దిగువ భాగం కూడా కొద్దిగా గట్టిగా ఉంటుంది.
+और यह पार्श्व गुल्फिका (Lateral malleolus) के रूप में उठा दिखाई देता है।,और यह पार्श्व गुल्फिका (Lateral malleolus) के रूप में उठा दिखाई देता है।,మరియు ఇది పార్శ్వ గాంగ్లియా (పార్శ్వ మల్లెయోలస్) లో ఒక లిఫ్ట్ వలె కనిపిస్తుంది.
+इसके नीचे के तरफ घुटिकास्थि (Talus bone) से संधि करने के लिए संधि तल होता है।,इसके नीचे के तरफ घुटिकास्थि (Talus bone) से संधि करने के लिए संधि तल होता है।,"దీని దిగువన, తాలస్ ఎముక (టాస్ బోన్తో)  అనుసంధానించడానికి ఉమ్మడి అంతస్తు ఉంది."
+"गुल्फ या तलवे की अस्थियां (Bones of Ankle or Tarsal Hones)-पैरों में भी हार्थो के समान ही अस्थियों की रचना होती है जिस प्रकार से कलाइयां कई अस्थियों के मिलने से बनती है ठीक भी प्रकार से पैरों में भी तलवे की अस्थियां गुल्फिकास्थियां"" (Tarsus) होती है जो तलवे की अस्थि ‘गुल्फ (Ankle) बनाती है।","गुल्फ या तलवे की अस्थियां (Bones of Ankle or Tarsal Hones)-पैरों में भी हार्थो के समान ही अस्थियों की रचना होती है जिस प्रकार से कलाइयां कई अस्थियों के मिलने से बनती है ठीक भी प्रकार से पैरों में भी तलवे की अस्थियां गुल्फिकास्थियां"" (Tarsus) होती है जो तलवे की अस्थि ‘गुल्फ (Ankle) बनाती है।","యాంకెల్ లేదా టార్సల్(టార్సస్)  హోన్స్ ఎముకలు(బోన్స్ అఫ్ అంకల్ ఓర్ టర్సల్ హాన్స్ ) - కాళ్ళకు కూడా హార్తో వంటి ఎముకలు ఉంటాయి, అరికాళ్లలోని ఎముకలు గల్ఫ్సాలుగా ఉండే విధంగా, అనేక ఎముకల కలయిక ద్వారా మొగ్గలు ఏర్పడే తీరు, అరికాళ్లలోని గల్ఫ్సాలు, అరికాళ్ల ఎముకను ఏర్పరుస్తుంది."
+इसी तरह हाथ के मेटाकार्पल अस्थियों के सदृश पेरों मे भी अनुगुल्फिकलिस्थ्या (Meta carpal bones) होती है।,इसी तरह हाथ के मेटाकार्पल अस्थियों के सदृश पेरों मे भी अनुगुल्फिकलिस्थ्या (Meta carpal bones) होती है।,"అదేవిధంగా, చేతిలో మెటా కార్పల్ ఎముకలలో మరియు పాదాలలో కూడా మెటా కార్పల్ ఎముకలు(మెటా కార్పల్ బోన్స్)  ఉన్నాయి."
+पैरों की अंगूठे एवं अंगुलियों में अस्थियों की संख्या उतनी ही होती है जितनी कि हाथों की आलियों एवं अरे में होती है।,पैरों की अंगूठे एवं अंगुलियों में अस्थियों की संख्या उतनी ही होती है जितनी कि हाथों की आलियों एवं अरे में होती है।,"కాలి వేళ్ళలో ఎముకల సంఖ్య వేళ్లు, చేతులు మరియు వేళ్ళతో సమానంగా అమర్చబడి ఉంటాయి."
+अन्तर केवल इतना ही है कि पैरों के अंठे एवं अगुलियों की अस्थियं हाथ से अस्थियों की अपेक्षा थोड़ी मजबूत मोटी और छोटी होती है।,अन्तर केवल इतना ही है कि पैरों के अंठे एवं अगुलियों की अस्थियं हाथ से अस्थियों की अपेक्षा थोड़ी मजबूत मोटी और छोटी होती है।,"ముఖ్యమైన తేడా ఏమిటంటే, పాదాల అడుగుల ఎముకలు మరియు వేళ్లు ,చేతుల ఎముకల కన్నా కొద్దిగా మందంగా మరియు చిన్నవిగా ఉంటాయి."
+गोल्फ अस्थि (Tarsal Bone) कुल सात अस्थियों के मिलने से बनता है ये सातों अस्थियां पैरों में अभिमध्य तथा पाव श्रृंखला (Medial and lateral series) में सजे रहते है।,गोल्फ अस्थि (Tarsal Bone) कुल सात अस्थियों के मिलने से बनता है ये सातों अस्थियां पैरों में अभिमध्य तथा पाव श्रृंखला (Medial and lateral series) में सजे रहते है।,"టార్సల్ ఎముక (టార్షల్  బోన్ )ఏడు ఎముకలతో రూపొందించబడింది, ఈ ఏడు ఎముకలు కాళ్ళలో ఉన్నాయి మరియు మధ్య మరియు పార్శ్వ శ్రేణి (మిడిల్ అండ్ లాటరల్ సిరీస్ )లో అలంకరించబడి ఉంటాయి."
+"अभिमध्य श्रृंखला में घुट अस्थि, नौका अस्थि एवं तीनों कीलकास्थियों सजी रहती है।","अभिमध्य श्रृंखला में घुट अस्थि, नौका अस्थि एवं तीनों कीलकास्थियों सजी रहती है।","మోకాలి గొలుసు, పడవ ఎముక మరియు మూడు వెన్నెముక ఎముకలు ప్రయోగాత్మక సిరీస్‌లో అలంకరించబడి ఉంటాయి."
+इसी तरह पाश्य श्रृंखला में पा विणक अस्थि एवं पन अस्थि सजे रहते है।,इसी तरह पाश्य श्रृंखला में पा विणक अस्थि एवं पन अस्थि सजे रहते है।,"అదేవిధంగా, సిరీస్‌లో పాషా వినకా ఎముక మరియు పాన్ ఎముకలను అలంకరిస్తారు."
+गुल्फ अस्थि को निर्माण करने वाली सातों अस्थियां है:-।,गुल्फ अस्थि को निर्माण करने वाली सातों अस्थियां है:-।,గల్ఫ్ ఎముకను తయారుచేసే ఏడు ఎముకలు: -.
+(1) पुटिकास्थि (Talus) - यह अस्थि दोनो पैरों में एक-एक की संख्या में सजी होती है।,(1) पुटिकास्थि (Talus) - यह अस्थि दोनो पैरों में एक-एक की संख्या में सजी होती है।,(1) తాలస్ (తాలస్) - ఈ ఎముక రెండు కాళ్ళలో అలంకరించబడి ఉంటుంది.
+इसका आकार टेढ़ा बैडौल होता है।,इसका आकार टेढ़ा बैडौल होता है।,దాని ఆకారం పాపభరితమైనది.
+इसमें कई संधिपुष्ठक हैं इसमें संधि पृष्ठक है-।,इसमें कई संधिपुष्ठक हैं इसमें संधि पृष्ठक है-।,ఇది చాలా ఆర్థ్రోపోడ్లను కలిగి ఉంది.
+सामने से-नौकाभ अस्थि के लिए ।,सामने से-नौकाभ अस्थि के लिए ।,ఫ్రంట్-టు-నేవ్ ఎముక.
+ऊपर से-टिबिया के लिए नीचे की तरफ-पार्षिकास्थि के लिए तथा दोनों तरफ-अभिमध्य तथा पालिश्वक गुल्फिका (Medical and Lateral Malleolus)।,ऊपर से-टिबिया के लिए नीचे की तरफ-पार्षिकास्थि के लिए तथा दोनों तरफ-अभिमध्य तथा पालिश्वक गुल्फिका (Medical and Lateral Malleolus)।,పై నుండి క్రిందికి - టిబియా వరకు - ప్యారిటల్ మరియు రెండు వైపులా - మధ్యస్థ మరియు పార్శ్వ మల్లెయోలస్ (మెడికల్ అండ్ లాటరల్ మళ్ళేవోల్స్).
+(2) नौकाभ अस्थि (Navicular Bone or Scaphoid bone)- इसका आकार डिस्क (Disc) की तरह होता है।,(2) नौकाभ अस्थि (Navicular Bone or Scaphoid bone)- इसका आकार डिस्क (Disc) की तरह होता है।,(2) నావికులర్ బోన్ లేదా స్కాఫాయిడ్ ఎముక(నావికలర్ బోన్ ఓర స్కేఫోది బోన్) - దీని ఆకారం డిస్క్ లాంటిది.
+इसका पञ्च सतह अवतल (concave) एंव अग्र सतह उत्तल (Convex) होता है।,इसका पञ्च सतह अवतल (concave) एंव अग्र सतह उत्तल (Convex) होता है।,దీని ఐదు ఉపరితలం పుటాకార మరియు పూర్వ  (కాంచావే) ఉపరితలం కుంభాకారం (కన్వెస్)గా ఉంటుంది.
+इसमें भी कई संधिपृष्ठक होते हैं सामने से यह तीनों कीलक अस्थियों (cuneiform) से पीछे की तरफ घुटिकास्थि (Talus) से तथा पाश्व की तरफ नास्थि(Cuboid) से संधिकरता है।,इसमें भी कई संधिपृष्ठक होते हैं सामने से यह तीनों कीलक अस्थियों (cuneiform) से पीछे की तरफ घुटिकास्थि (Talus) से तथा पाश्व की तरफ नास्थि(Cuboid) से संधिकरता है।,"ఇది చాలా ఆర్థ్రోపోడ్లను కలిగి ఉంది, ఇది ముందు (క్యూనిఫాం) నుండి తాలస్(టాస్ ) నుండి వెనుకకు మరియు క్యూబాయిడ్ (క్యూబాయిడ్) వైపు నుండి మూడు రివెట్లతో కూడి ఉంటుంది."
+(3) कीलक अस्थि (Cuneiform) यह अस्थि दोनों पैरों में तीन-तीन की संख्या में अस्थित होती है।,(3) कीलक अस्थि (Cuneiform) यह अस्थि दोनों पैरों में तीन-तीन की संख्या में अस्थित होती है।,(3) క్యూనిఫాం (కనిఇఫార్మ్) : ఈ ఎముక రెండు కాళ్ళలో మూడు సంఖ్యలో ఉంది.
+"ये तीनों अस्थियां है-अभिमध्य, मध्य तथा पार्श्व इसका आकार वेज (Wedge shaped) की तरह होता है।","ये तीनों अस्थियां है-अभिमध्य, मध्य तथा पार्श्व इसका आकार वेज (Wedge shaped) की तरह होता है।","ఈ మూడు ఎముకలు - ప్రాధమిక, మధ్య మరియు పార్శ్వ ఆకారం చీలిక ఆకారం (వెడ్జె షాపెడ్ ) లో ఉంటుంది."
+इसमें भी कई संधि पृष्ठक होते है।,इसमें भी कई संधि पृष्ठक होते है।,ఇందులో చాలా ఒప్పంద పేజీలు కూడా ఉన్నాయి.
+पीछे से यह नौका अस्थि से तथा सामने से तीन अभिमध्य अनुगुलिका की अस्थियों (Metacarpal bones) से जुड़े रहती है।,पीछे से यह नौका अस्थि से तथा सामने से तीन अभिमध्य अनुगुलिका की अस्थियों (Metacarpal bones) से जुड़े रहती है।,"వెనుక నుండి, ఈ పడవ ఎముకతో మరియు ముందు నుండి మూడు మెటాకార్పాల్ ఎముకల (మెతకపాల్ బోన్స్) తో అనుసంధానించబడి ఉంది."
+ये तीनों अनुगुल्फिका अस्थियां गूठे से लेकर मध्य अंगुली तक रहती है।,ये तीनों अनुगुल्फिका अस्थियां गूठे से लेकर मध्य अंगुली तक रहती है।,ఈ మూడు క్లావిక్యులర్ ఎముకలు బొటనవేలు నుండి మధ్య వేలు వరకు ఉంటాయి.
+(4) पाठिका अस्थि (Calcaneus) -यह अस्थि भी आकार में टेढ़ी मेढ़ी और बैडोल होती है यह पुटिकास्थि (Talus) के नीचे स्थित रहती है।,(4) पाठिका अस्थि (Calcaneus) -यह अस्थि भी आकार में टेढ़ी मेढ़ी और बैडोल होती है यह पुटिकास्थि (Talus) के नीचे स्थित रहती है।,"(4) మడమ ఎముక (కాల్కానియస్)  - ఈ ఎముక జిగ్జాగ్ మరియు బెంటోల్ ఆకారంలో ఉంది, ఇది తాలస్ (టాస్) క్రింద ఉంది."
+यह अस्थि थोड़ा पीछे की तरफ बढ़कर एड़ी का निर्माण करती है इसके पिछले सिरे से 'एकिलीज़ कंडरा’ (Tendon of Achilles) जुटे रहते है।,यह अस्थि थोड़ा पीछे की तरफ बढ़कर एड़ी का निर्माण करती है इसके पिछले सिरे से 'एकिलीज़ कंडरा’ (Tendon of Achilles) जुटे रहते है।,"ఈ ఎముక కొద్దిగా వెనుకకు పెరుగుతుంది మరియు మడమను ఏర్పరుస్తుంది, దాని వెనుక చివరన 'టెండన్ ఆఫ్ అకిలెస్'  (టెండన్ ఆఫ్ అకిలెస్జ) తచేయబడుతుంది."
+सामने से यह घनास्थि (Cuboid bone) से संधिकरता है।,सामने से यह घनास्थि (Cuboid bone) से संधिकरता है।,ముందు నుండి ఇది క్యూబాయిడ్ ఎముక (కబోది బోన్)తో అనుసంధానించబడి ఉంది.
+(5) घन अस्थि (Cuboid bone) -यह अस्थि पनाकार(cuboidal shaped) होती है।,(5) घन अस्थि (Cuboid bone) -यह अस्थि पनाकार(cuboidal shaped) होती है।,(5) క్యూబాయిడ్ ఎముక (కబోది  బోన్ ) - ఈ ఎముక క్యూబాయిడల్ ఆకారం (కబోయిడల్  షాపెడ్)లో ఉంటుంది.
+"पीछे की तरफ यह कैल्केनस हड्डी (Calcaneus bone) से आगे की तरफ से अनुगुल्फिकास्थियों (चौथी एवं पांचवी) (4”&5"" Metacarpal ) के तल से जुड़ी रहती है।","पीछे की तरफ यह कैल्केनस हड्डी (Calcaneus bone) से आगे की तरफ से अनुगुल्फिकास्थियों (चौथी एवं पांचवी) (4”&5"" Metacarpal ) के तल से जुड़ी रहती है।","వెనుక భాగంలో, ఇది ముందు మరియు క్లావిక్యులర్ (నాల్గవ మరియు ఐదవ) (4 ""& 5"" మెటాకార్పాల్) దిగువన ఉన్న కాల్కానియస్ ఎముక (కెలికాన్స్ బోన్ )తో జతచేయబడుతుంది."
+इसका अभिमध्य भाग (Medial) नौकाभ अस्थि से तथा पार्श्व भाग (Lacteal part) कीलकास्थि(Cuneiform bone) के संपर्क में रहता है।,इसका अभिमध्य भाग (Medial) नौकाभ अस्थि से तथा पार्श्व भाग (Lacteal part) कीलकास्थि(Cuneiform bone) के संपर्क में रहता है।,దీని మధ్యస్థం నావికులర్ ఎముక(మెదిలే ) మరియు క్యూనిఫాం ఎముక (కనిఇఫార్మ్  బోన్ ) యొక్క లాక్టియల్ భాగం (లక్ట్ల్ పార్ట్ ) తో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+पैर के तलवे की रचना को ध्यान से देखने पर स्पष्ट पता चलता है कि तले बिल्कुल सीधे नहीं होते है।,पैर के तलवे की रचना को ध्यान से देखने पर स्पष्ट पता चलता है कि तले बिल्कुल सीधे नहीं होते है।,అడుగుల అరికాళ్ళ నిర్మాణాన్ని జాగ్రత్తగా పరిశీలిస్తే అరికాళ్ళు సూటిగా ఉండవని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది.
+बल्कि इनमें चाप होता है।,बल्कि इनमें चाप होता है।,బదులుగా వారు ఆర్క్.
+ये चाप (Arch) अनुदैर्ध्य एवं अनुप्रस्थ दोनों ही दिशाओं में रहता है।,ये चाप (Arch) अनुदैर्ध्य एवं अनुप्रस्थ दोनों ही दिशाओं में रहता है।,ఈ వంపు (ఆర్క్రే) ఖాంశ మరియు విలోమ దిశలలో ఉంటుంది.
+चाप दुृढ़ एवं कड़े स्नायुओं (Hard and strong ligament) तथा पेशियों (Muscles) के बने होते है।,चाप दुृढ़ एवं कड़े स्नायुओं (Hard and strong ligament) तथा पेशियों (Muscles) के बने होते है।,వంపు కఠినమైన మరియు బలమైన స్నాయువు (హార్డ్ అండ్ స్ట్రాంగ్ లిగమెంట్ ) మరియు (కండరాల) తో తయారు చేయబడింది.
+"इनमें कटोर आपात, चोट, रगड़ एवं धक्के सहने की विलक्षण क्षमता होती है।","इनमें कटोर आपात, चोट, रगड़ एवं धक्के सहने की विलक्षण क्षमता होती है।","అత్యవసర పరిస్థితి, గాయం, గాయాలు మరియు గడ్డలను తట్టుకునే ప్రత్యేక సామర్థ్యం వారికి ఉంది."
+"तेज दोड़ना, नंगे पां, ऊबड़ खाबड़ जगहों पर चलना, ऊंचाई से कूदना आदि इन्हीं चापों के कारण सम्भव होता है।","तेज दोड़ना, नंगे पां, ऊबड़ खाबड़ जगहों पर चलना, ऊंचाई से कूदना आदि इन्हीं चापों के कारण सम्भव होता है।","ఈ వంపుల కారణంగా, వేగంగా, బేర్ కాళ్ళను కొట్టడం, ఎగుడుదిగుడు ప్రదేశాలలో నడవడం, ఎత్తు నుండి దూకడం సాధ్యమవుతుంది."
+अगर किन्हीं कारणों से तलवे की पेशियां एवं स्नायु निर्बल एवं कमजोर पड़ जाते है तो फलैट फुट (Flat Foot) का रोग हो जाता है।,अगर किन्हीं कारणों से तलवे की पेशियां एवं स्नायु निर्बल एवं कमजोर पड़ जाते है तो फलैट फुट (Flat Foot) का रोग हो जाता है।,"అరికాళ్ళ యొక్క కండరాలు మరియు కండరాలు ఏ కారణం చేతనైనా బలహీనంగా మరియు బలహీనంగా మారితే, అప్పుడు ఫ్లాట్ ఫుట్ (ఫ్లాట్ ఫుట్ ) వ్యాధి వస్తుంది."
+(6) सुपली की हड्डियां (Metatarsals) - ये अस्थियां पैर के तलवों का निर्माण करती है।,(6) सुपली की हड्डियां (Metatarsals) - ये अस्थियां पैर के तलवों का निर्माण करती है।,(6) అరికాలిలోని ఎముకలు(మెటాటార్సల్స్)- ఈ ఎముకలు పాదాల అరికాళ్ళ నిర్మాణంలో సహాయపడతాయి.
+इसकी संख्या 10 होती है जो प्रत्येक पैर में 5-5 के हिसाब से व्यवस्थित होती है।,इसकी संख्या 10 होती है जो प्रत्येक पैर में 5-5 के हिसाब से व्यवस्थित होती है।,"దీని సంఖ్య 10, ఇది ప్రతి కాలులో 5-5 ప్రకారం అమర్చబడుతుంది."
+इनका समीपस्थ टारसल्स (Tarsals) से तथा दस्त सिरा अंगुली की अस्थियों (Phalanges) से जुड़ा होता है।,इनका समीपस्थ टारसल्स (Tarsals) से तथा दस्त सिरा अंगुली की अस्थियों (Phalanges) से जुड़ा होता है।,"అవి ప్రాక్సిమల్ టార్సల్స్‌ (టార్షల్స్) తో జతచేయబడతాయి మరియు 
+చలన అనారోగ్యం వేలు ఎముకలు (ఫలాంజిస్) తో సంబంధం కలిగి ఉంటాయి."
+पैर में इन अस्थियों का कार्य वही है जो हाथ में मेटाकार्पल का है।,पैर में इन अस्थियों का कार्य वही है जो हाथ में मेटाकार्पल का है।,పాదంలో ఈ ఎముకల పనితీరు చేతిలో ఉన్న మెటాకార్పాల్ మాదిరిగానే ఉంటుంది.
+(7) अंगुली की हड्डी (Phalanges) - ये अस्थियां संख्या में 28 होती है।,(7) अंगुली की हड्डी (Phalanges) - ये अस्थियां संख्या में 28 होती है।,(7) కాళ్ళు చేతుల వేళ్ళ ఎముకలు((ఫాలంగ్స్ ) - ఈ ఎముకల సంఖ్య 28.
+जो प्रत्येक पैर की अंगुलियों में 14-14 की संख्या में व्यवस्थित होती है।,जो प्रत्येक पैर की अंगुलियों में 14-14 की संख्या में व्यवस्थित होती है।,ఇది ప్రతి పాదం యొక్క వేళ్ళలో 14-14 సంఖ్యలో అమర్చబడి ఉంటుంది.
+अच्छे में दो तथा शेष 8 अंगुलियों में तीन-तीन के हिसाब से ये अस्थियां इस प्रकार सजी रहती है कि पैर की अंगुलियां आसानी से हिलाया -डुलाया व मोड़ा जा सके।,अच्छे में दो तथा शेष 8 अंगुलियों में तीन-तीन के हिसाब से ये अस्थियां इस प्रकार सजी रहती है कि पैर की अंगुलियां आसानी से हिलाया -डुलाया व मोड़ा जा सके।,"ఉత్తమమైన వాటిలో రెండు మరియు మిగిలిన 8 వేళ్ళలో మూడు ప్రకారం, ఈ ఎముకలు కాలిని సులభంగా కదిలించే విధంగా అలంకరించబడి ఉంటాయి - వంగి మరియు ముడుచుకుంటాయి."
+पुरूष एंव स्त्रियों के श्रोणि मेखला में अन्तर (Difference between male and female pelvis) सियों की श्रोणि मेखला इस तरह की बनी होती है जिससे कि गर्भावस्था के दौरान (Pregnancy) के दौरान यह स्वयं ही बढ़ती जाती है तथा गर्भावस्था में यह बच्चे के विकास के लिए पर्याप्त स्थान प्रदान करती है।,पुरूष एंव स्त्रियों के श्रोणि मेखला में अन्तर (Difference between male and female pelvis) सियों की श्रोणि मेखला इस तरह की बनी होती है जिससे कि गर्भावस्था के दौरान (Pregnancy) के दौरान यह स्वयं ही बढ़ती जाती है तथा गर्भावस्था में यह बच्चे के विकास के लिए पर्याप्त स्थान प्रदान करती है।,స్త్రీ మరియు పురుషుల కటి భాగంలో స్త్రీ మరియు పురుష కటి ప్రాంతంలో(డిఫరెన్స్ బిట్వీన్ మేల్ అండ్ ఫిమేల్ పెల్విస్) తేడా ను గర్భధారణ (ప్రెగ్నన్సీ) సమయంలో అది దానంతట అదే పెరిగేవిధంగా చేస్తుంది మరియు గర్భధారణ సమయంలో బిడ్డ అభివృద్ధికి తగినంత స్థలాన్ని అందిస్తుంది.
+इसके अलावा ये अस्थियां हल्की होती है।,इसके अलावा ये अस्थियां हल्की होती है।,"ఇది కాకుండా, ఈ ఎముకలు తేలికైనవి."
+अस्थि तथा उपास्थि में अन्तर (Difference between Bone and Cartilage)।,अस्थि तथा उपास्थि में अन्तर (Difference between Bone and Cartilage)।,ఎముక మరియు మృదులాస్థి మధ్య వ్యత్యాసం ( డిఫరెన్స్ బిట్వీన్ బోన్ అండ్ కార్టిలేజ్ ).
+अस्थि (Bone)।,अस्थि (Bone)।,ఎముక (బోన్).
+1- अस्थि बाहर से कड़ी (1 lard) परन्तु भीतर से छिद्रदार (Porous) होती है।,1- अस्थि बाहर से कड़ी (1 lard) परन्तु भीतर से छिद्रदार (Porous) होती है।,1- ఎముక బయటి నుండి గట్టిగా ఉంటుంది (1లార్డ్ ) కానీ లోపలి నుండి సరంధ్రము (పోరస్) ఉంటుంది.
+2- यह बाहर से हल्की गुलाबी (Light Pink) परन्तु अन्दर से गहली लाल (Dark Red) होती है।,2- यह बाहर से हल्की गुलाबी (Light Pink) परन्तु अन्दर से गहली लाल (Dark Red) होती है।,2- ఇది బయటి నుండి లేత గులాబీ ( లైట్  పింక్ ) రంగులో ఉంటుంది కాని లోపలి నుండి ముదురు ఎరుపు (డార్క్ రెడ్ ) రంగులో ఉంటుంది.
+3-  अस्थियां सम्पूर्ण शरीर में पायी जाती है तथा यह शरीर को एक आकार दांचा(Skeleton) प्रदान करती है।,3-  अस्थियां सम्पूर्ण शरीर में पायी जाती है तथा यह शरीर को एक आकार दांचा(Skeleton) प्रदान करती है।,3- మొత్తం శరీరంలో ఎముకలు కనిపిస్తాయి మరియు ఇది శరీరానికి ఒక ఆకారాన్ని ఇస్తుంది.
+"4- यह विभिन्न नाजुक अंगों से-हृदय फेफड़ा, गर्भाशय, इत्यादि की सुरक्षा करती है।","4- यह विभिन्न नाजुक अंगों से-हृदय फेफड़ा, गर्भाशय, इत्यादि की सुरक्षा करती है।","4- ఇది సున్నితమైన అవయవాలు అంటే గుండె,ఊపిరితిత్తులు, గర్భాశయం మొదలైన వాటిని సంరక్షిస్తుంది."
+5- यह काफी मजबूत एंवकठोर होती है।,5- यह काफी मजबूत एंवकठोर होती है।,5- ఇది చాలా బలంగా మరియు కఠినంగా ఉంటుంది.
+6- अस्थि को उपास्थि में कभी नहीं बदलती।,6- अस्थि को उपास्थि में कभी नहीं बदलती।,6- ఎముక ఎప్పుడూ మృదులాస్థిగా మారదు.
+उपास्थि (Cartilage)।,उपास्थि (Cartilage)।,మృదులాస్థి (కార్టిలేజ్).
+1- यह कड़ी परन्तु लवली (elastic) होती है तथा इसमें कोई छिद्र नहीं पाया जाता है।,1- यह कड़ी परन्तु लवली (elastic) होती है तथा इसमें कोई छिद्र नहीं पाया जाता है।,1- ఇది కఠినమైనది కాని సాగేది  (ఎలాస్టిక్) మరియు దానిలో రంధ్రాలు కనిపించవు.
+2- यह सफेद या हल्के गुलाबी रंग की होती है।,2- यह सफेद या हल्के गुलाबी रंग की होती है।,2- ఇది తెలుపు లేదా లేత గులాబీ రంగు.
+3- यह कुछ निश्चित जगहों में ही और अस्थियों की संधियों (Joints) के मध्य पायी जाती है।,3- यह कुछ निश्चित जगहों में ही और अस्थियों की संधियों (Joints) के मध्य पायी जाती है।,3- ఇది కొన్ని ప్రదేశాలలో మరియు కీళ్ల మధ్య (జాయింట్స్ ) మాత్రమే కనిపిస్తుంది.
+"4- यह विभिन्न नाजुक ओ के निर्माण में सहायता करती है जैसे-कर्ण पल्ल, नाक का ऊपरी हिस्सा इत्यादि।","4- यह विभिन्न नाजुक ओ के निर्माण में सहायता करती है जैसे-कर्ण पल्ल, नाक का ऊपरी हिस्सा इत्यादि।","4- ఇది కర్ణ పాల్, ముక్కు పై భాగం వంటి వివిధ సున్నితమైన వోట్స్ ఏర్పడటానికి సహాయపడుతుంది."
+5- यह मजबूत एवं लचीली होती है।,5- यह मजबूत एवं लचीली होती है।,5- ఇది బలంగా మరియు సరళంగా ఉంటుంది.
+6-उपास्थि धीर-धीर कैल्सियम लवण के जमाव के कारण अस्थि में बदल जाती है।,6-उपास्थि धीर-धीर कैल्सियम लवण के जमाव के कारण अस्थि में बदल जाती है।,కాల్షియం లవణాలు నిక్షేపించడం వల్ల 6-మృదులాస్థి క్రమంగా ఎముకగా మారుతుంది.
+उदाहरण नवजात शिशु का अधिकांश भाग उपास्थियाँ का बना होता है जो बाद में अस्थि का रूप धारण कर लेता है।,उदाहरण नवजात शिशु का अधिकांश भाग उपास्थियाँ का बना होता है जो बाद में अस्थि का रूप धारण कर लेता है।,"ఉదాహరణకు, నవజాత శిశువులో ఎక్కువ భాగం మృదులాస్థితో తయారవుతుంది, తరువాత ఇది ఎముక ఆకారాన్ని తీసుకుంటుంది."
+रिकेट्स (Rickets)।,रिकेट्स (Rickets)।,వంకర కాళ్ళవ్యాధి(రికెట్స్).
+"रिकेट्स बीमारी विटामिन D की कमी के कारण होती है तथा यह बीमारी तब होती है जब आहार में पर्याप्त दूध, मक्खन, घी न हो।","रिकेट्स बीमारी विटामिन D की कमी के कारण होती है तथा यह बीमारी तब होती है जब आहार में पर्याप्त दूध, मक्खन, घी न हो।","విటమిన్ డి లోపం వల్ల రికెట్స్ వ్యాధి వస్తుంది మరియు ఆహారంలో తగినంత పాలు, వెన్న, నెయ్యి లేనప్పుడు ఈ వ్యాధి వస్తుంది."
+इसके अलावा सूर्य की रोशनी स्वच्छ वायु तथा दोषपूर्ण अवशेषण भी अस बीमारी का एक प्रमुख कारण है।,इसके अलावा सूर्य की रोशनी स्वच्छ वायु तथा दोषपूर्ण अवशेषण भी अस बीमारी का एक प्रमुख कारण है।,"ఇది కాకుండా, సూర్యరశ్మి శుభ్రమైన గాలి మరియు తప్పు శోషణ కూడా వ్యాధికి ప్రధాన కారణం."
+भोजन में विटामिन D की कमी के कारण कैल्शियम तथा फासफोरस का अवशोषण नहीं हो पाता है जिससे कैल्शियम तथा फासफोरस शरीर से अधिक निष्कासन हो जाता है।,भोजन में विटामिन D की कमी के कारण कैल्शियम तथा फासफोरस का अवशोषण नहीं हो पाता है जिससे कैल्शियम तथा फासफोरस शरीर से अधिक निष्कासन हो जाता है।,"ఆహారంలో విటమిన్ డి లేకపోవడం వల్ల, కాల్షియం మరియు భాస్వరం గ్రహించబడవు, దీనివల్ల కాల్షియం మరియు భాస్వరం శరీరం నుండి బహిష్కరించబడతాయి."
+यह बिमारी खासकर बच्चों में होती है।,यह बिमारी खासकर बच्चों में होती है।,ఈ వ్యాధి ముఖ్యంగా పిల్లలలో సంభవిస్తుంది.
+इस बिमारी से ग्रस्त बच्चों की अस्थियां कमजोर हो जाती है जिससे वे देर से चल पाते है यकृत तथा तिल्ली अक्सन बढ़ जाती है दांत देर से निकलते है।,इस बिमारी से ग्रस्त बच्चों की अस्थियां कमजोर हो जाती है जिससे वे देर से चल पाते है यकृत तथा तिल्ली अक्सन बढ़ जाती है दांत देर से निकलते है।,"ఈ వ్యాధితో బాధపడుతున్న పిల్లల ఎముకలు బలహీనపడతాయి, దీనివల్ల వారు ఆలస్యంగా నడవగలుగుతారు, కాలేయం మరియు ప్లీహాల వాపు పెరుగుతుంది, దంతాలు ఆలస్యంగా బయటకు వస్తాయి."
+खोपड़ी की अस्थियां अत्यंत ही कोमल हो जाती है सिर में गड्ढे पड़ने लगते है व सिर की आकृति भी बिगढ़ जाती है।,खोपड़ी की अस्थियां अत्यंत ही कोमल हो जाती है सिर में गड्ढे पड़ने लगते है व सिर की आकृति भी बिगढ़ जाती है।,"పుర్రె యొక్క ఎముకలు చాలా మృదువుగా మారతాయి, తలలో గుంటలు ఏర్పడటం ప్రారంభమవుతాయి మరియు తల ఆకారం కూడా క్షీణిస్తుంది."
+व्यस्कों में विटामिन डी की कमी से जो रोग होता है ओ ऑस्टोमलेशिया कहते है।,व्यस्कों में विटामिन डी की कमी से जो रोग होता है ओ ऑस्टोमलेशिया कहते है।,పెద్దవారిలో విటమిన్ డి లోపం వల్ల సంభవించే వ్యాధిని ఓ ఓస్టోమలాసియా అంటారు.
+इस रोग से ग्रस्त व्यक्ति की हड्डी कमजोर हो जाती है तथा जरा से गिरने पर टूट जाती है।,इस रोग से ग्रस्त व्यक्ति की हड्डी कमजोर हो जाती है तथा जरा से गिरने पर टूट जाती है।,ఈ వ్యాధితో బాధపడుతున్న వ్యక్తి యొక్క ఎముక బలహీనంగా మారుతుంది మరియు కొద్దిగా నుండి పడిపోతుంది.
+कमजोर अ विस्थ्यां शरीर का भार नहीं सह पाती जिससे उनमें कई विकृतियां उत्पन्न हो जाती है।,कमजोर अ विस्थ्यां शरीर का भार नहीं सह पाती जिससे उनमें कई विकृतियां उत्पन्न हो जाती है।,"బలహీనమైన మరియు అస్థిర శరీరాలు శరీర బరువును భరించలేవు, వాటిలో చాలా వైకల్యాలు ఏర్పడతాయి."
+निवारण (Treatment) - (1) कम से कम छ: माह तक के शिशु को मां का दूध अवश्य पिलावें तथा माता के खानपान पर विशेष ध्यान दें जिससे उसका दूध अत्यधिक पौष्टिक तथा विटामिन D युक्त हो।,निवारण (Treatment) - (1) कम से कम छ: माह तक के शिशु को मां का दूध अवश्य पिलावें तथा माता के खानपान पर विशेष ध्यान दें जिससे उसका दूध अत्यधिक पौष्टिक तथा विटामिन D युक्त हो।,"నివారణ చికిత్స (ట్రీట్మెంట్ ) - (1) శిశువుకు కనీసం ఆరు నెలలు తల్లి పాలు ఉండాలి మరియు తల్లి ఆహారం పట్ల ప్రత్యేక శ్రద్ధ వహించాలి, తద్వారా ఆమె పాలు అధిక పోషకమైనవి మరియు విటమిన్ డి కలిగి ఉంటాయి."
+विटामिन D की पूर्ति मां को केढ लीवर तेत खिलाएं तथा शिशु को भी कोड लीवर तेल का सेवन करायें।,विटामिन D की पूर्ति मां को केढ लीवर तेत खिलाएं तथा शिशु को भी कोड लीवर तेल का सेवन करायें।,తల్లి వండిన క్యాడ్లివర్ తినడం వలన మరియు శిశువు కోడ్ లివర్ నూనె తీసుకోవడం వలన విటమిన్ డి పూర్తిగా లభిస్తుంది.
+(2) बच्चे को सरसों तेल अथवा नारियल तेल की मालिश कर धूप में लिटायें क्योंकि सुर्य की किरणों की उपस्थिति में अरगोस्टी रोल (Ergo sterol) विटामिन D में बदल जाता है।,(2) बच्चे को सरसों तेल अथवा नारियल तेल की मालिश कर धूप में लिटायें क्योंकि सुर्य की किरणों की उपस्थिति में अरगोस्टी रोल (Ergo sterol) विटामिन D में बदल जाता है।,(2) శిశువును ఆవ నూనె లేదా కొబ్బరి నూనెతో మసాజ్ చేసి ఎండలో ఉంచండి ఎందుకంటే సూర్య కిరణాల సమక్షంలో ఎర్గోస్టెరాల్ (ఎర్గో స్టెరాల్) విటమిన్ డిగా మారుతుంది.
+जिससे बच्चे को पर्याप्त मात्रा में विटामिन डी मिलता है।,जिससे बच्चे को पर्याप्त मात्रा में विटामिन डी मिलता है।,దీనివల్ల పిల్లలకి తగినంత విటమిన్ డి లభిస్తుంది.
+"परन्तु ध्यान रखें, सूर्य की सुबह वाली किरणें ही सबसे ज्यादा फायदेमंद है।","परन्तु ध्यान रखें, सूर्य की सुबह वाली किरणें ही सबसे ज्यादा फायदेमंद है।","కానీ గుర్తుంచుకోండి, సూర్యరశ్మి ఉదయపు కిరణాలు చాలా ప్రయోజనకరంగా ఉంటాయి."
+"(3)भोजन में दूध, मक्खन, पी एवं कोड लीवर तेल का प्रयोग करें।","(3)भोजन में दूध, मक्खन, पी एवं कोड लीवर तेल का प्रयोग करें।","(3) ఆహారంలో పాలు, వెన్న, పానీయం మరియు కాడ్ లివర్ ఆయిల్ వాడండి."
+(4) बच्चे को मां के दूध के अलावा ऊपरी आहार भी अवश्य देवे।,(4) बच्चे को मां के दूध के अलावा ऊपरी आहार भी अवश्य देवे।,"(4) తల్లి పాలు కాకుండా, పిల్లవాడికి అదనంగా ఉన్నత ఆహారం ఇవ్వాలి."
+दांत (Teeth)।,दांत (Teeth)।,పళ్ళు (టీత్ ).
+"दांत भोजन को पीसने, कूटने एवं चबाने का कार्य करते है।","दांत भोजन को पीसने, कूटने एवं चबाने का कार्य करते है।","మనం తీసుకునే ఆహారాన్ని ముక్కలుగా చేసి,నమిలి,మింగటం లో పళ్ళు మనకి సహాయపడతాయి."
+जब हम भोजन करते हैं तो सर्वप्रथम दांत ही उस भोजन को काटता है व पीसकर महीन कणों में बदलता है जिसे लार की सहायता से सानकर लोई के समान बना दिया जाता है।,जब हम भोजन करते हैं तो सर्वप्रथम दांत ही उस भोजन को काटता है व पीसकर महीन कणों में बदलता है जिसे लार की सहायता से सानकर लोई के समान बना दिया जाता है।,"మనం ఆహారాన్ని తినేటప్పుడు, మొదట దంతాలు ఆ ఆహారాన్నిచిన్న చిన్న ముక్కలుగా చేసి తరువాత చక్కటి కణాలుగా కరిగించి, లాలాజల సహాయంతో  పిండిలాగా తయారుచేస్తాయి."
+अब यह भोजन पचने लायक हो जाता है।,अब यह भोजन पचने लायक हो जाता है।,ఇప్పుడు ఈ ఆహారం సులువుగా జీర్ణమవుతుంది.
+भोजन के महीन कण दांतों में फंस जाते है व साधउप्पन्न करते है जिससे मुंहसे दुन्धि आने लगती है।,भोजन के महीन कण दांतों में फंस जाते है व साधउप्पन्न करते है जिससे मुंहसे दुन्धि आने लगती है।,"ఆహారం యొక్క చక్కటి కణాలు దంతాలలో చిక్కుకొని ఒక సాధనాన్ని తయారు చేస్తాయి, దీనివల్ల నోరు వాసన మొదలవుతుంది."
+इतना ही नही भोजन के सड़ने से दांतों के अंदर कई प्रकार के बैक्टीरिया उत्पन्न हो जाते है।,इतना ही नही भोजन के सड़ने से दांतों के अंदर कई प्रकार के बैक्टीरिया उत्पन्न हो जाते है।,"ఇది మాత్రమే కాదు, ఆహారం కుళ్ళిపోవడం వల్ల పళ్ళ లోపల అనేక రకాల బ్యాక్టీరియా ఉత్పత్తి అవుతుంది."
+जो भोजन के साथ मिलकर पेट मे पहुंचते है व विभिन्न प्रकार की बिमारियों को जन्म देते है अत: प्रतिदिन दांतो की सफाई अत्यंत ही आवश्यक है।,जो भोजन के साथ मिलकर पेट मे पहुंचते है व विभिन्न प्रकार की बिमारियों को जन्म देते है अत: प्रतिदिन दांतो की सफाई अत्यंत ही आवश्यक है।,"ఆహారంతో కలిసి కడుపుకు చేరుకుని, వివిధ రకాల వ్యాధులకు దారితీస్తాయి, అందువల్ల రోజూ పళ్ళు శుభ్రపరచడం చాలా ముఖ్యం."
+इसलिए मुबह तथा रात्रि में भोजन के बाद दांतों की सफाई अवश्य करनी चाहिए।,इसलिए मुबह तथा रात्रि में भोजन के बाद दांतों की सफाई अवश्य करनी चाहिए।,అందువల్ల ఉదయం మరియు రాత్రి భోజనం తర్వాత పళ్ళు తప్పనిసరిగా శుభ్రం చేసుకోవాలి.
+मनुष्य में चार प्रकार के दांत पाये जाते है।,मनुष्य में चार प्रकार के दांत पाये जाते है।,మానవులలో నాలుగు రకాల దంతాలు కనిపిస్తాయి.
+(i) काटने वाला दॉंत (Incisor teeth)।,(i) काटने वाला दॉंत (Incisor teeth)।,(i) కోత పళ్ళు (ఇన్సిస్ర్ టీత్ ).
+(ii) फाड़ने वाला दांत Canine teeth)।,(ii) फाड़ने वाला दांत Canine teeth)।,(ii) దంతాల పళ్ళు చిరిగిపోవటం (కానినే  టీత్ ).
+"(iii) कूटने, फोड़ने व पीसने वाले दांत (Premolar teeth)।","(iii) कूटने, फोड़ने व पीसने वाले दांत (Premolar teeth)।",(iii) రెండు బుడిపెలుగల పళ్ళు (ప్రీమోలార్ టీత్ ).
+(iv) पीसने वाला दांत (Molar)।,(iv) पीसने वाला दांत (Molar)।,(iv) రుబ్బినటువంటి పళ్ళు (మోలార్).
+बच्चों में 20 दांत होते है जिन्हें दूध के दांत (Milk teeth) कहा जाता है।,बच्चों में 20 दांत होते है जिन्हें दूध के दांत (Milk teeth) कहा जाता है।,"పిల్లలలో 20 పళ్ళు ఉన్నాయి, వీటిని పాలు పళ్ళు (మిల్క్  టీత్ ) అంటారు."
+ये दांत एक निश्चित उम्र 78 साल में आकर टूट जाते है तथा स्थायी दांत निकलते है।,ये दांत एक निश्चित उम्र 78 साल में आकर टूट जाते है तथा स्थायी दांत निकलते है।,ఈ దంతాలు 78 సంవత్సరాల వయస్సులో విరిగిపోతాయి మరియు శాశ్వత దంతాలు బయటకు వస్తాయి.
+"दूध के दांत (Milk teeth) 20 की संख्या में होते है जिनमें 8 काटने वाले, 4 फाडने वाले, तथा 8 पीसने वाले दांत होते है।","दूध के दांत (Milk teeth) 20 की संख्या में होते है जिनमें 8 काटने वाले, 4 फाडने वाले, तथा 8 पीसने वाले दांत होते है।","పాలు దంతా (మిల్క్ టీత్) లు 8 కాటులు, 4 చిరిగిపోయే పళ్ళు మరియు 8 గ్రౌండింగ్ పళ్ళతో 20 ఉన్నాయి."
+"व्यस्कों में 32 दांत होते है जिसमें 8 काटने वाले, 4 फाडने वाले, 8 कूटने, फोड़ने व पीसने तथा 12 पीसने वाले दांत होते है।","व्यस्कों में 32 दांत होते है जिसमें 8 काटने वाले, 4 फाडने वाले, 8 कूटने, फोड़ने व पीसने तथा 12 पीसने वाले दांत होते है।","పెద్దలకు 32 దంతాలు ఉంటాయి. ఇందులో 8 ఊడువు పళ్ళు, 4 చిరిగిపోవటం, 8 
+ఎన్కోడింగ్, విచ్ఛిన్నం మరియు గ్రైoడింగ్ మరియు 12 గ్రైoడింగ్ పళ్ళు ఉన్నాయి."
+ये दात दोनो जबड़ों में 16-16 की संख्या में क्रम बंद रूप से सजे होते है।,ये दात दोनो जबड़ों में 16-16 की संख्या में क्रम बंद रूप से सजे होते है।,ఈ దంతాలు రెండు దవడలలో 16-16 సంఖ్యలో అమర్చబడి మూసివేయబడతాయి.
+"दांतों का विकास और बनावट(Development and structure of teeth), दांतो का विकास जन्म काल से ही होने लगता है।","दांतों का विकास और बनावट(Development and structure of teeth), दांतो का विकास जन्म काल से ही होने लगता है।","దంతాల అభివృద్ధి మరియు నిర్మాణం (డెవలప్మెంట్ అండ్ స్ట్రక్చర్ అఫ్ టీత్ ), దంతాల అభివృద్ధి పుట్టుక నుండే మొదలవుతుంది."
+निचले जबड़े के दांत पहले निकलते है परन्तु ऐसा हर बार नहीं होता।,निचले जबड़े के दांत पहले निकलते है परन्तु ऐसा हर बार नहीं होता।,దిగువ దవడ యొక్క దంతాలు మొదట బయటకు వస్తాయి కాని ఇది ప్రతిసారీ జరగదు.
+यों तो दांतो के आकार में भिन्नता दिखाई देती है परन्तु मूलसंरचना में कोई विशेष अंतर नहीं होता ।,यों तो दांतो के आकार में भिन्नता दिखाई देती है परन्तु मूलसंरचना में कोई विशेष अंतर नहीं होता ।,"అందువలన, దంతాల పరిమాణంలో వ్యత్యాసం ఉంది, కానీ మౌలిక సదుపాయాలలో గణనీయమైన తేడా లేదు."
+प्रत्येक दांतको मुख्यत तीन भागों में बांटा गया है-।,प्रत्येक दांतको मुख्यत तीन भागों में बांटा गया है-।,ప్రతి పంటిని ప్రధానంగా మూడు భాగాలుగా విభజించారు.
+(i)दंत शिखर (Crown)।,(i)दंत शिखर (Crown)।,(i) దంత చిహ్నం (క్రౌన్ ).
+(ii) दंत ग्रीवा (Neck)।,(ii) दंत ग्रीवा (Neck)।,(ii) మెడ (నెక్ ).
+(iii) दंत मूल (Root)।,(iii) दंत मूल (Root)।,(iii) దంత మూలం (రూట్.)
+दंत शिखर (Crown)- मसूड़ों के बाहर दिखाई देते है जो सफेद एवं चमकदार होते है।,दंत शिखर (Crown)- मसूड़ों के बाहर दिखाई देते है जो सफेद एवं चमकदार होते है।,కిరీటం (క్రౌన్))- చిగుళ్ళ వెలుపల తెలుపు మరియు మెరిస్తూ కనిపిస్తుంది.
+दा मूल (Root) जबडों के अन्दर गुटों में फंसा रहता है और दांतों काके स्थिा रखने का कार्य करता है।,दा मूल (Root) जबडों के अन्दर गुटों में फंसा रहता है और दांतों काके स्थिा रखने का कार्य करता है।,"మూలం దవడల లోపల సమూహాలలో ఇరుక్కుపోయి, దంతాలను ఉంచడానికి పనిచేస్తుంది."
+दंत शिखर और दंत मूल (Crown and root) के बीच वाला भाग को दंत ग्रीवा कहते है।,दंत शिखर और दंत मूल (Crown and root) के बीच वाला भाग को दंत ग्रीवा कहते है।,కిరీటం మరియు మూల (క్రౌన్ అండ్ రూట్).మధ్య ఉన్న భాగాన్ని దంత గర్భాశయ అంటారు.
+", यह भाग मसूदों से ढका रहता है।",", यह भाग मसूदों से ढका रहता है।",ఈ భాగం సుగంధ ద్రవ్యాలతో కప్పబడి ఉంటుంది.
+सभी दांत रदिन (Dentine) नामक पदार्थ के बने होते हैं।,सभी दांत रदिन (Dentine) नामक पदार्थ के बने होते हैं।,అన్ని దంతాలు డెంటైన్ (డెంటైన్) నే పదార్ధంతో తయారవుతాయి.
+रदिन (Dentine) काफी खोखला होता है जिसे दत गुहा (Dental cavity) कहते है।,रदिन (Dentine) काफी खोखला होता है जिसे दत गुहा (Dental cavity) कहते है।,"డెంటైన్  (డెంటైన్)లా బోలుగా ఉంది, దీనిని దంత కుహరం (డెంటల్  క్యావిటీ ) అంటారు."
+इनमें पल्प भरा रहता है।,इनमें पल्प भरा रहता है।,వాటిలో గుజ్జు నిండి ఉంటుంది.
+"इसी गुहा में सूक्ष्म रक्त कोशिकाएँ (Blood capillaries), स्नायु तंत (Nerve filament) आदि विद्यमान रहते है।","इसी गुहा में सूक्ष्म रक्त कोशिकाएँ (Blood capillaries), स्नायु तंत (Nerve filament) आदि विद्यमान रहते है।","ఈ కుహరంలో, మైక్రోస్కోపిక్ రక్త కణాలు (బ్లడ్ కపిల్లరీస్ ), నరాల తంతు (నెర్వె ఫిలమెంట్ ) మొదలైనవి ఉంటాయి."
+रक्त कोशिकाओं के द्वारा ही दांतों का पोषण होता है।,रक्त कोशिकाओं के द्वारा ही दांतों का पोषण होता है।,దంతాలు రక్త కణాల ద్వారా మాత్రమే పోషించబడతాయి.
+दत शिखर (Crown) के चमकीले भाग पर इनेमत (Enamel) की परत चढ़ी होती है जिससे दांत चमकीला दिखाई पढ़ता है दत ग्रीवा (neck) एवं दंत मूल (रूट) पर सीमेन्टम (Cementum) का परत चदा होता है।,दत शिखर (Crown) के चमकीले भाग पर इनेमत (Enamel) की परत चढ़ी होती है जिससे दांत चमकीला दिखाई पढ़ता है दत ग्रीवा (neck) एवं दंत मूल (रूट) पर सीमेन्टम (Cementum) का परत चदा होता है।,"కిరీటం ( క్రౌన్ ) యొక్క ప్రకాశవంతమైన భాగంలో, ఎనామెల్  (ఎనామెల్) పొర ఉంది, ఇది దంతాలు మెరిసేలా చేస్తుంది. పంటి (నెక్) యొక్క దంతాలు మరియు  మూలం సిమెంటం (సిమెంటుమ్ ) పొరతో కప్పబడి ఉంటుంది."
+दांतों में खुदरा होना (Dental caries) - दांत जब सड़ जाते है और उनमें गड्ढे या खोढर हो जाते है उसे डेन्टर केरिज (Dental caries) कहते है।,दांतों में खुदरा होना (Dental caries) - दांत जब सड़ जाते है और उनमें गड्ढे या खोढर हो जाते है उसे डेन्टर केरिज (Dental caries) कहते है।,దంత క్షయాలు ( డెంటల్  కేరిస్ ) - దంత దంతాలు కుళ్ళిపోయి గుంటలుగా లేదా గుంతలుగా మారినప్పుడు వాటిని దంత క్షయం (డెంటల్  కేరిస్) అంటారు.
+खोल के द्वारा हानिकारक बैक्टीरिया डेन्टाइन तक पहुंचकर फोड़ा या दंत शूल उत्पन्न कर देते हैं जिससे मुंह से दुद्धी आने लगती है।,खोल के द्वारा हानिकारक बैक्टीरिया डेन्टाइन तक पहुंचकर फोड़ा या दंत शूल उत्पन्न कर देते हैं जिससे मुंह से दुद्धी आने लगती है।,"షెల్ ద్వారా, హానికరమైన బ్యాక్టీరియా దంతానికి చేరుకుంటుంది మరియు చీము లేదా దంత కోలిక్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది, దీనివల్ల పాలు నోటిలోకి ప్రవేశిస్తాయి."
+"डेन्टल कैरिज से बचने के लिए आहार में विटामिन ए, विटामिन डी, विटामिन सी विश्व पर्याप्त मात्रा में होनी चाहिए।","डेन्टल कैरिज से बचने के लिए आहार में विटामिन ए, विटामिन डी, विटामिन सी विश्व पर्याप्त मात्रा में होनी चाहिए।","దంత క్యారేజీని నివారించడానికి, ఆహారంలో తగినంత విటమిన్ ఎ, విటమిన్ డి, విటమిన్ సి ప్రపంచం ఉండాలి."
+इसके अलावा जल में पर्याप मात्रा में फ्लोरिन (Fluorine) होना चाहिए।,इसके अलावा जल में पर्याप मात्रा में फ्लोरिन (Fluorine) होना चाहिए।,"ఇది కాకుండా, నీటిలో తగినంత ఫ్లోరిన్ ( ఫ్లోరిన్ ) ఉండాలి."
+प्रतिदिन दांतों को सुबह शाम नीम के दातुन अथवा अच्छे ब्रश से साफ करना चाहिए इससे फंसे हुए अन कण बाहर निकल जाते है व सड़ नहीं पाते है।,प्रतिदिन दांतों को सुबह शाम नीम के दातुन अथवा अच्छे ब्रश से साफ करना चाहिए इससे फंसे हुए अन कण बाहर निकल जाते है व सड़ नहीं पाते है।,"ప్రతిరోజూ పళ్ళు వేప పుల్ల తో లేదా ఉదయం మరియు సాయంత్రం మంచి బ్రష్ తో శుభ్రం చేసుకోవాలి, ఇది చిక్కుకున్న కణాలను బయటికి తొలగించి పళ్ళు పాడవకుండా చూస్తుంది."
+चीनी का अधिक सेवन दांतों के एनेमल (Enamel) को नष्ट कर देता है क्योंकि चीनी दांत के सम्पर्क में आकर अम्ल का निर्माण करती है।,चीनी का अधिक सेवन दांतों के एनेमल (Enamel) को नष्ट कर देता है क्योंकि चीनी दांत के सम्पर्क में आकर अम्ल का निर्माण करती है।,చక్కెర అధికంగా తీసుకోవడం దంతాల ఎనామెల్‌ (ఎనామెల్ ) ను నాశనం చేస్తుంది ఎందుకంటే చక్కెర దంతాలతో సంబంధంలోకి వచ్చి ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+"इसी तरह बच्चों को कम से कम चॉकलेट, चीनी की टॉफी खाने को देनी चाहिएतथा उन्हें मुलायम ब्रश से दांतों की सफाई करनी चाहिए।","इसी तरह बच्चों को कम से कम चॉकलेट, चीनी की टॉफी खाने को देनी चाहिएतथा उन्हें मुलायम ब्रश से दांतों की सफाई करनी चाहिए।","అదేవిధంగా, పిల్లలకు కనీసం చాక్లెట్, షుగర్ టాఫీ ఇవ్వాలి మరియు వారు మృదువైన బ్రష్‌తో పళ్ళు తోముకోవాలి."
+4.3 अस्थि संधियों (Joints of the Skeleton)।,4.3 अस्थि संधियों (Joints of the Skeleton)।,4.3 అస్థిపంజరం యొక్క కీళ్ళు (జాయింట్స్  అఫ్  ది  స్కెలిటన్ ).
+सम्पूर्ण मानव शरीर अस्थियों के समूह से ही बना होता है।,सम्पूर्ण मानव शरीर अस्थियों के समूह से ही बना होता है।,మానవ శరీరం మొత్తం ఎముకల సమూహంతో రూపొందించబడింది.
+अस्थि शरीर को एक निश्चित आकार प्रदान करती है।,अस्थि शरीर को एक निश्चित आकार प्रदान करती है।,ఎముక శరీరానికి స్థిరమైన ఆకారాన్ని ఇస్తుంది.
+परन्तु अधिकांश अस्थियां पृथक पृथक होती है जो संधि तलों (Facets) द्वारा परस्पर जुड़कर सम्पूर्ण अंत: कंकाल (Endo skeleton) की संरचना करती है अत: जिस स्थान पर पृथक अस्थियां परस्पर जुड़ती है उसे जोड़ या संधि कहते है।,परन्तु अधिकांश अस्थियां पृथक पृथक होती है जो संधि तलों (Facets) द्वारा परस्पर जुड़कर सम्पूर्ण अंत: कंकाल (Endo skeleton) की संरचना करती है अत: जिस स्थान पर पृथक अस्थियां परस्पर जुड़ती है उसे जोड़ या संधि कहते है।,"కానీ చాలా ఎముకలు వేరుచేయబడి ఉంటాయి, ఇవి మొత్తం ఎండో అస్థిపంజరాన్ని 
+ (ఎండో  స్కెలిటన్ )ఏర్పరుస్తాయి, అందువల్ల ప్రత్యేక ఎముకలు కలిసిపోయే స్థలాన్ని ((ఫాసెట్స్ ) ఉమ్మడి లేదా ఉమ్మడి అంటారు."
+जोड़ शरीर में इच्छानुसार गति लाते है।,जोड़ शरीर में इच्छानुसार गति लाते है।,కీళ్ళు శరీర కదలికను అనువుగా మారుస్తాయి.
+"इन्हीं जोड़ों की सहायता से हमारा उठना, बैठना, चलना-फिरना, उंगलियों को मोड़ना, सिर को पुमाना, नृत्य करना इत्यादि संभव है कुछ जोड़ तो अचल (Immovable) होते है तथा कुछ चल (Movable) होते है।","इन्हीं जोड़ों की सहायता से हमारा उठना, बैठना, चलना-फिरना, उंगलियों को मोड़ना, सिर को पुमाना, नृत्य करना इत्यादि संभव है कुछ जोड़ तो अचल (Immovable) होते है तथा कुछ चल (Movable) होते है।","ఈ కీళ్ల సహాయంతో, మనం లేవడం, కూర్చోవడం, నడవడం, వేళ్లు వంచడం, తల తిరగడం, నృత్యం చేయడం మొదలైనవి సాధ్యమవుతాయి. కొన్ని కీళ్ళు స్థిరం (ఇమ్మోవాల్ )గా ఉంటాయి మరియు కొన్ని కదిలేవి (మోవాల్ )."
+जोड़ों को उनकी गति के आधार पर दो प्रमुख भागों में बांटा गया है-।,जोड़ों को उनकी गति के आधार पर दो प्रमुख भागों में बांटा गया है-।,కీళ్ళు వాటి వేగం ఆధారంగా రెండు ప్రధాన భాగాలుగా విభజించబడ్డాయి.
+(1)   अचल संधि (Fibrous or Immovable joints)।,(1)   अचल संधि (Fibrous or Immovable joints)।,(1) ఫైబరస్ లేదా స్థిరమైన కీళ్ళు (ఫైబ్రోస్ ఓర ఇమ్మోవాల్ జాయింట్స్).
+(2)     चल संधि (Movable joints)।,(2)     चल संधि (Movable joints)।,(2) కదిలే కీళ్ళు (మూవెబుల్  జాయింట్స్ ).
+पुन चल संधि (Movable joints)को दो भागों में बांटा गया है- (अ) पूर्ण चल संधि (Synovial or freely immovable joints) तथा (ब) अचल संधि (Gliding joints).।,पुन चल संधि (Movable joints)को दो भागों में बांटा गया है- (अ) पूर्ण चल संधि (Synovial or freely immovable joints) तथा (ब) अचल संधि (Gliding joints).।,కదిలే కీళ్ళు  (మూవెబుల్ జాయింట్స్ )రెండు భాగాలుగా విభజించబడ్డాయి - (ఎ) సైనోవియల్ లేదా స్వేచ్ఛగా స్థిరంగా ఉండే కీళ్ళు (సైనోవియల్ ఓర్  ఫ్రీలీ ఈమూవెబుల్ జాయింట్స్ ) మరియు (బి) గ్లైడింగ్ కీళ్ళు (గ్లైడింగ్  జాయింట్స్).
+(1) अचल संधि (Fibrous or Immovable joints) - इस प्रकार के संधियों से जुड़ने वाली अस्थियों के बीच किसी प्रकार की गति नहीं होती है।,(1) अचल संधि (Fibrous or Immovable joints) - इस प्रकार के संधियों से जुड़ने वाली अस्थियों के बीच किसी प्रकार की गति नहीं होती है।,(1) ఫైబరస్ లేదా స్థిరమైన కీళ్ళు (ఫైబ్రోస్  ఓర ఇమ్మోవాల్  జాయింట్స్ ) - ఈ రకమైన కీళ్ళతో కనెక్ట్ అయ్యే ఎముకల మధ్య కదలిక లేదు.
+अस्थियों के संधि तलों (facets) पर सिव सीवने या सूचर(sutures) उपस्थित होते है।,अस्थियों के संधि तलों (facets) पर सिव सीवने या सूचर(sutures) उपस्थित होते है।,ఎముకల కోణాలలో కుట్టు ((ఫేసెట్స్) లేదా కుట్లు (సుతుర్స్ ) ఉంటాయి.
+जो एक दूसरे के साथ इस प्रकार से फिट हो जाते है कि अस्थियां आपस में हिल डुल न सकें।,जो एक दूसरे के साथ इस प्रकार से फिट हो जाते है कि अस्थियां आपस में हिल डुल न सकें।,ఎముకలో ఒకదానిలో ఒకటి ఇమిడిపోతాయ్ ఎలా అంటే తర్వాత ఎటువంటి గాయం ఏర్పడిన అవి కదలవు.
+कपाल की अस्थियां अचल संधि द्वारा ही परस्पर जुड़े होते है तथा कपाल (Cranium) की रचना करते हैं अचल संधि के अस्थियों के बीच तन्तुमय ऊतक (Fibrous tissue) उपस्थित होते है तथा इनमें उपास्थि (cartilage) का अभाव होता है।,कपाल की अस्थियां अचल संधि द्वारा ही परस्पर जुड़े होते है तथा कपाल (Cranium) की रचना करते हैं अचल संधि के अस्थियों के बीच तन्तुमय ऊतक (Fibrous tissue) उपस्थित होते है तथा इनमें उपास्थि (cartilage) का अभाव होता है।,"కపాలం (క్రేనియం) యొక్క ఎముకలు స్థిరమైన ఉమ్మడి ద్వారా మాత్రమే అనుసంధానించబడి, స్థిరమైన ఉమ్మడి ఎముకల మధ్య కపాల (ఫైబరస్ టిష్యూ ) ను ఏర్పరుస్తాయి మరియు మృదులాస్థి ( కార్టిలేజ్ ) లేకపోవడం ఉంది."
+(2) चल संधि (Movable joints)-इस प्रकार की संधि द्वारा जुड़ी अस्थियां गतिशील होती है तथा शरीर को गति प्रदान करती है यह दो प्रकार की होती है-(अ) पूर्णचल संधितथा (ब) आदचल संधि।,(2) चल संधि (Movable joints)-इस प्रकार की संधि द्वारा जुड़ी अस्थियां गतिशील होती है तथा शरीर को गति प्रदान करती है यह दो प्रकार की होती है-(अ) पूर्णचल संधितथा (ब) आदचल संधि।,(2) కదిలే కీళ్ళు ( మోవాల్  జాయింట్స్ ) - ఈ రకమైన కదలికలతో అనుసంధానించబడిన ఎముకలు కదులుతున్నాయి మరియు శరీరానికి కదలికను ఇస్తాయి.
+(अ)  पूर्णचल संधि (Structure of freely movable joints)-इस प्रकार की संधि में अस्थियां गतिशील होती है तथा इनमें चारों तरफ मुड़ने एवं गति करने की क्षमता होती है।,(अ)  पूर्णचल संधि (Structure of freely movable joints)-इस प्रकार की संधि में अस्थियां गतिशील होती है तथा इनमें चारों तरफ मुड़ने एवं गति करने की क्षमता होती है।,"(ఎ) స్వేచ్ఛగా కదిలే కీళ్ల నిర్మాణం  (స్ట్రక్చర్  అఫ్  ఫ్రీలై  మోవాల్  జాయింట్స్ )- ఈ రకమైన ఉమ్మడిలో, ఎముకలు కదులుతున్నాయి మరియు కదిలే మరియు చుట్టూ తిరిగే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి."
+पूर्णचल संधि की रचना (Structure of synovial joints)- ये संधियां अस्थि बंधनों की संरचना द्वारा दो या दो से अधिक अस्थियों के द्वारा निर्मित होती है।,पूर्णचल संधि की रचना (Structure of synovial joints)- ये संधियां अस्थि बंधनों की संरचना द्वारा दो या दो से अधिक अस्थियों के द्वारा निर्मित होती है।,సైనోవియల్ కీళ్ల నిర్మాణం  (స్ట్రక్చర్ అఫ్ సైనోవియల్ జాయింట్స్ )- ఈ కీళ్ళు రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ ఎముకల ద్వారా ఎముక బంధాల నిర్మాణం ద్వారా ఏర్పడతాయి.
+इन अस्थियों के सिरे आपस में दृढ़ बंधनों -अस्थि बंध (Ligament) द्वारा जुड़े होते है।,इन अस्थियों के सिरे आपस में दृढ़ बंधनों -अस्थि बंध (Ligament) द्वारा जुड़े होते है।,ఈ ఎముకల చివరలను బలమైన బంధాల ద్వారా కలుపుతారు - స్నాయువు (లిగమెంట్ .
+इस प्रकार की संधि बनने वाली अस्थियों का आकार इस प्रकार का होता है जिससे ये आपस में अच्छी तरह समायोजित (adjusted and fit) हो सके।,इस प्रकार की संधि बनने वाली अस्थियों का आकार इस प्रकार का होता है जिससे ये आपस में अच्छी तरह समायोजित (adjusted and fit) हो सके।,ఈ రకమైన ఉమ్మడిలో ఏర్పడే ఎముకల పరిమాణం అది సర్దుబాటు మరియు సరిపోయే (అడ్జస్ట్ఎడ్  అండ్  ఫిట్ ) విధంగా ఉంటుంది.
+"अस्थियों के सिरे हायलिन उपास्थि (hyaline cartilage) की एक मोटी, चिकनी, एवं चमकदार सतह से ढकी रहती है जिसे जोड़ बनाने वाली उपास्थि (Articular cartilage) कहते है।","अस्थियों के सिरे हायलिन उपास्थि (hyaline cartilage) की एक मोटी, चिकनी, एवं चमकदार सतह से ढकी रहती है जिसे जोड़ बनाने वाली उपास्थि (Articular cartilage) कहते है।","ఎముకల చివరలను కీలు మృదులాస్థి  (హ్యాళినే కార్టిలేజ్ )అని పిలువబడే హైలిన్ మృదులాస్థి  (ఆర్టిక్యూలర్  కార్టిలేజ్) యొక్క మందపాటి, మృదువైన మరియు మెరిసే ఉపరితలంతో కప్పబడి ఉంటుంది."
+"यह उपास्थि कड़ी अस्थियों की रगड़, चोट, एवं आघात से रक्षा करती है तथा घर्षण सहित सतह प्रदान करती है जिससे हड्डियों को आसानी से हिलने डुलने में सहायता होती है।","यह उपास्थि कड़ी अस्थियों की रगड़, चोट, एवं आघात से रक्षा करती है तथा घर्षण सहित सतह प्रदान करती है जिससे हड्डियों को आसानी से हिलने डुलने में सहायता होती है।","ఈ మృదులాస్థి కఠినమైన ఎముకలను రుద్దడం, గాయాలు మరియు షాక్ నుండి రక్షిస్తుంది మరియు ఉపరితలాలను ఘర్షణతో అందిస్తుంది, ఇది ఎముకలు సులభంగా కదలడానికి సహాయపడుతుంది."
+इनका पोषण जीवद्रव्य (Synovial fluid) द्वारा होता है।,इनका पोषण जीवद्रव्य (Synovial fluid) द्वारा होता है।,వారు సైనోవియల్ ద్రవం (సైనోవియల్ ఫ్లూయిడ్ ) ద్వారా పోషించబడతారు.
+अस्थियों के संधि तलों (Facets) पर उपास्थि की घंटी लगी होती है तथा इनके बीच एक छोटी सी गुहा (Cavity) होती है जिसे साइनोवियल गुहिका (Synovial cavity) कहते है।,अस्थियों के संधि तलों (Facets) पर उपास्थि की घंटी लगी होती है तथा इनके बीच एक छोटी सी गुहा (Cavity) होती है जिसे साइनोवियल गुहिका (Synovial cavity) कहते है।,"ఎముకల కోణాలలో మృదులాస్థి  (ఫాసెట్స్)గంట ఉంది మరియు వాటి మధ్య చిన్న కుహరం (క్యావిటీ ) ఉంది, దీనిని సైనోవియల్ కుహరం (సైనోవియల్ క్యావిట ) అంటారు."
+यह गुहिका चारों ओर से एक झिल्ली होती है जिसे साइनोवियल झिल्ली(Synovial membrane) कहते है।,यह गुहिका चारों ओर से एक झिल्ली होती है जिसे साइनोवियल झिल्ली(Synovial membrane) कहते है।,ఈ కుహరం దాని చుట్టూ ఉన్న పొరను సైనోవియల్ పొర  (సైనోవియల్  మెంబ్రేన్ ) అని పిలుస్తారు.
+यह झिल्ली द्वारा रेखित होती है जिसे साइनोवियल द्रव (synovial fluid) को साबित करती है जो साइनोवियल गुहिका में भरता जाता है यह द्रव जोड़ बनाने वाले विभिन्न अवयवों को चिकना रखता है व पोषण प्रदान करता है।,यह झिल्ली द्वारा रेखित होती है जिसे साइनोवियल द्रव (synovial fluid) को साबित करती है जो साइनोवियल गुहिका में भरता जाता है यह द्रव जोड़ बनाने वाले विभिन्न अवयवों को चिकना रखता है व पोषण प्रदान करता है।,ఇది సైనోవియల్ కుహరాన్ని నింపే సైనోవియల్ ద్రవాన్ని(సైనోవియల్ ఫ్లూయిడ్) నిరూపించే పొర ద్వారా కప్పబడి ఉంటుంది.ఈ ద్రవం ఉమ్మడిని తయారుచేసే వివిధ భాగాలను సున్నితంగా ఉంచుతుంది మరియు పోషణను అందిస్తుంది.
+अत: साइनोवियल द्रव युक्त धैली को साइनोवियल संपुट (synovial capsule) कहते है।,अत: साइनोवियल द्रव युक्त धैली को साइनोवियल संपुट (synovial capsule) कहते है।,"అందువల్ల, సైనోవియల్ ద్రవం కలిగిన శాఖను సైనోవియల్ సంపుటి (సైనోవియల్ క్యాప్సూల్) అంటారు."
+इस संपुट के बाहर जुड़ने वाली अस्थियां एक-शारे के लिगामेंट द्वारा जुड़ी रहती है।,इस संपुट के बाहर जुड़ने वाली अस्थियां एक-शारे के लिगामेंट द्वारा जुड़ी रहती है।,ఈ ఉమ్మడి వెలుపల చేరిన ఎముకలు స్నాయువు ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంటాయి.
+इनकी विशिष्ट रचना के कारण इस र्ग की संधियों को सिनोवियल संधि (synovial joints) कहते है।,इनकी विशिष्ट रचना के कारण इस र्ग की संधियों को सिनोवियल संधि (synovial joints) कहते है।,"దాని ప్రత్యేకమైన డిజైన్ కారణంగా, ఈ తరగతి యొక్క ఒప్పందాలను సైనోవియల్ జాయింట్లు (సైనోవియల్  జాయింట్స్ )అంటారు."
+पूर्णचल संधि के प्रकार (Types of synovial joints)- पूर्णचल संधि निम्न प्रकार के होते है-।,पूर्णचल संधि के प्रकार (Types of synovial joints)- पूर्णचल संधि निम्न प्रकार के होते है-।,సైనోవియల్ కీళ్ల రకాలు (టైప్స్ అఫ్ సైనోవియల్ జాయింట్స్ )- పూర్ణాచల్ ఒప్పందాలు ఈ క్రింది రకాలు.
+(i) गेंद गड्ढा संधि (Ball and socket joint)।,(i) गेंद गड्ढा संधि (Ball and socket joint)।,(i) బాల్ మరియు సాకెట్ ఉమ్మడి (బాల్ అండ్ సాకెట్ జాయింట్).
+(ii) चूल एवं कब्जेदार संधि (Hinge joint)।,(ii) चूल एवं कब्जेदार संधि (Hinge joint)।,(ii) కీలు ఉమ్మడి (హింజ్ జాయింట్ ).
+(iii) कील संधि (Pivot joint)।,(iii) कील संधि (Pivot joint)।,(iii) సంధి కీలు (పీవోటీ  జాయింట్).
+(iv) फिसलने वाली संधि Sliding Joint)।,(iv) फिसलने वाली संधि Sliding Joint)।,(iv) వేరొకదానిలోకిమారు ఉమ్మడి (స్లైడింగ్ జాయింట్).
+(v)सैडल संधि (Saddle joint)।,(v)सैडल संधि (Saddle joint)।,(v) జీను ఒప్పందం (సాడిల్ జాయింట్ ).
+(i) गेंद गड्ढा संधि (Ball and socket joint)- इस प्रकार की संधियों में एक अस्थि का संधि तल एक प्याले के गड्ढे के समान (Cavity or socks like) तथा दूसरी का संधि तल एक गोलाकार गेंद (ball) के रूप में होता है।,(i) गेंद गड्ढा संधि (Ball and socket joint)- इस प्रकार की संधियों में एक अस्थि का संधि तल एक प्याले के गड्ढे के समान (Cavity or socks like) तथा दूसरी का संधि तल एक गोलाकार गेंद (ball) के रूप में होता है।,(i) బాల్ మరియు సాకెట్ ఉమ్మడి  (బాల్ అండ్ సాకెట్ జాయింట్) - ఈ రకమైన అమరికలో ఒక ఎముక ఉమ్మడి కుహరం లేదా సాక్స్  (కేవిటి ఓర్ సాక్స్ లైక్) లాంటిది మరియు మరొకటి బంతి (బాల్) రూపంలో ఉంటుంది.
+इससे गोल गेंद वाला हिस्सा प्याले बाले गड्ढे मे अच्छी तरह फसा रहता है।,इससे गोल गेंद वाला हिस्सा प्याले बाले गड्ढे मे अच्छी तरह फसा रहता है।,ఇది రౌండ్ బాల్ ఆకారం లో ఉండడం వల్లన  బాగా సర్దుకు పోతుంది.
+जिससे ये आसानी से कई दिशाओं में घूम सकते है।,जिससे ये आसानी से कई दिशाओं में घूम सकते है।,దీని వలన ఇది ఎటు వైపు అయినా సులభంగా తిరగ గలదు.
+उदाहरणस्वरूप अंसमेखला (Pectoral girdle) एवं ह्यूमरस अस्थि तथा श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) तथा फीमर अस्थि (Femur bone)।,उदाहरणस्वरूप अंसमेखला (Pectoral girdle) एवं ह्यूमरस अस्थि तथा श्रोणि मेखला (Pelvic girdle) तथा फीमर अस्थि (Femur bone)।,"ఉదాహరణకు, పెక్టోరల్ నడికట్టు ( పెక్టోరల్  గర్డిల్ ) మరియు హ్యూమరస్ ఎముక మరియు కటి వలయము   (పెల్విక్  గర్డిల్) మరియు తొడ ఎముక (ఫెమూర్  బోన్)."
+(ii)चूल एंच कब्जेदार संधि (Hinge joint)- इसे कोर संधि भी कहते है।,(ii)चूल एंच कब्जेदार संधि (Hinge joint)- इसे कोर संधि भी कहते है।,(ii) కీలు ఉమ్మడి (హింజ్  జాయింట్ )- దీనిని కోర్ ఒప్పందం అని కూడా అంటారు.
+ऐसी संधिया कब्जे दार किवाड़ों की तरह एक ही दिशा में घूम सकती है तथा दूसरी दिशा में नहीं पूमती है न ही ऐसी संधिया चारों ओर ही घूम सकती है।,ऐसी संधिया कब्जे दार किवाड़ों की तरह एक ही दिशा में घूम सकती है तथा दूसरी दिशा में नहीं पूमती है न ही ऐसी संधिया चारों ओर ही घूम सकती है।,"అలాంటి సంధి కబ్జాదారుల తలుపులు తట్టిన మాదిరిగా ఒకే దిశలో ప్రయాణిస్తుంది, మరియు రెండవ దిశలోకి వెళ్ళదు, మరియు అలాంటి సంధి నాలుగు వైపులు తిరగదు."
+"उदाहरण-कोहनी (Elbow), घुटने(Knee), जबड़े (Jaw), तथा उगली की संधियां (Joints of fingers)I।","उदाहरण-कोहनी (Elbow), घुटने(Knee), जबड़े (Jaw), तथा उगली की संधियां (Joints of fingers)I।","ఉదాహరణకు- మోచేయి(ఎల్బో), మోకాలు(నీ), దవడ(జా) మరియు వేళ్ల కీళ్లు(జాయింట్స్ అఫ్ ఫింగర్స్)"
+(iii)   कील संधि (Pivot joint)- इस प्रकार संधि में एक अस्थि एक एक खूंटी या कील (Pivot like) का संधि तल (Feel) बनाती है जिस पर दूसरी अस्थि इस संधि तल पर आसानी से इधर-उधर घूम सकती है।,(iii)   कील संधि (Pivot joint)- इस प्रकार संधि में एक अस्थि एक एक खूंटी या कील (Pivot like) का संधि तल (Feel) बनाती है जिस पर दूसरी अस्थि इस संधि तल पर आसानी से इधर-उधर घूम सकती है।,"(iii) పివట్ ఉమ్మడి(పివొట్ జాయింట్ ) - ఈ విధంగా, ఉమ్మడిలోని ఒక ఎముక ఒక పెగ్ లేదా కీలు (పైవట్ లైక్) యొక్క సంధి స్పర్శ (ఫీల్)  అనుభూతిని కలిగిస్తుంది, దానిపై ఇతర ఎముక సులభంగా ఈ ఉమ్మడి చుట్టూ తిరుగుతుంది."
+"पहली कशेरुका शीर्षधर (Atlas) तथा दूसरी कशेरुका, अक्ष (Axis) इसी प्रकार के संधि द्वारा जुड़े होते है।","पहली कशेरुका शीर्षधर (Atlas) तथा दूसरी कशेरुका, अक्ष (Axis) इसी प्रकार के संधि द्वारा जुड़े होते है।","మొదటి వెన్నుపూసను అట్లాస్(అట్లాస్) చేత అనుసంధానించబడి, రెండవది శీర్షమైన అక్షం(ఏక్సిస్) ఈ రకమైన ఉమ్మడి ద్వారా అనుసంధానించబడి ఉంది."
+(iv)   फिसलने वाला जोड़(Sliding point) - इस प्रकार की संधि में दोनों अस्थियां संधि तलों पर एक-दूसरे पर फिसल सकती है।,(iv)   फिसलने वाला जोड़(Sliding point) - इस प्रकार की संधि में दोनों अस्थियां संधि तलों पर एक-दूसरे पर फिसल सकती है।,"(iv) జారుడు బిందువు (స్లైడింగ్ పాయింట్ )- ఈ రకమైన ఒప్పందంలో, రెండు ఎముకలు ఉమ్మడిపై ఒకదానిపై ఒకటి జారిపోఎలా అమర్చబడి ఉంటాయి."
+इनके बीच कार्टिलेज (Cartilage) भरा रहता है।,इनके बीच कार्टिलेज (Cartilage) भरा रहता है।,వాటి మధ్య మృదులాస్థి(కార్టిలేజ్) నిండి ఉంటుంది.
+उदाहरण-कलाई का जोड़ I।,उदाहरण-कलाई का जोड़ I।,ఉదాహరణ-మణికట్టు యొక్క కీలు.
+(v) (Wrist joint) रीढ़ कजोड़ (Vertebral joint)।,(v) (Wrist joint) रीढ़ कजोड़ (Vertebral joint)।,(v) (ఎదుగుదల జాయింట్) వెన్నెముక జాయింట్.
+(1) सैडल संधि (Saddle point)- ये गेंद गड्दा संधि से मिलती-जुलती है परन्तु इनके गेंद (ball) गड्ढा (socket) अपेक्षाकृत चपटे होते है जिसके फलस्वरूप इन संधियों से निर्मित अस्थियों में गति कम होती है।,(1) सैडल संधि (Saddle point)- ये गेंद गड्दा संधि से मिलती-जुलती है परन्तु इनके गेंद (ball) गड्ढा (socket) अपेक्षाकृत चपटे होते है जिसके फलस्वरूप इन संधियों से निर्मित अस्थियों में गति कम होती है।,"(1) జీను కీలు (శాడిల్ పాయింట్)- బంతి గాడా జాయింట్ ను పోలి ఉంటుంది కానీ బంతి సాపేక్షంగా సమతలంగా ఉంటుంది, దీని ఫలితంగా ఈ కీళ్ల నుంచి ఏర్పడే ఎముకల్లో తక్కువ వేగం ఉంటుంది."
+हाथ के अंगूठे की मेटाकार्पल (Metacarpal) एवं कार्पल (carpal) अस्थियों के बीच इसी प्रकार की संधि होती है जिसके कारण अगूठा अन्य उंगलियों की अपेक्षा अधिक दिशाओं में घूम सकता है।,हाथ के अंगूठे की मेटाकार्पल (Metacarpal) एवं कार्पल (carpal) अस्थियों के बीच इसी प्रकार की संधि होती है जिसके कारण अगूठा अन्य उंगलियों की अपेक्षा अधिक दिशाओं में घूम सकता है।,"చేతి బొటనవేలు యొక్క మెటాకార్పాల్ మరియు కార్పల్ ఎముకల మధ్య ఇదే విధమైన ఉమ్మడి తయారవుతుంది, దీని కారణంగా బొటనవేలు ఇతర వేళ్ల కంటే ఎక్కువ దిశలలో తిరుగుతుంది."
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..c5a97aa158c83b5abd6f0662d522a9d73ea47fa8
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,366 @@
+"जठरांत्र क्षेत्र (gastrointestinal tract या digestive tract (पाचन क्षेत्र) या alimentary canal) मनुष्य एवं अन्य जन्तुओं के अन्दर पाया जाने वाला अंग तंत्र है जो भोजन को ग्रहण करता है, इसका पाचन करता है, उसमें से ऊर्जा एवं पोषक पदार्थों का शोषण करता है, और अन्त में बचे हुए अपशिष्ट (वेस्ट) को मल एवं मूत्र के रूप में बाहर निकालता है।","జీర్ణశయాంతర క్షేత్రం (గాస్ట్రోఇంటస్టినల్ ట్రాక్ట్  లేదా  డైజెస్టివ్  ట్రాక్ట్  (జీర్ణావస్ద) లేదా ఎలిమెంటరీ కెనాల్ ) (జీర్ణనాళం) అనేది మానవులలో మరియు ఇతర జంతువులలో కనిపించే ఒక అవయవ వ్యవస్థ, ఇది ఆహారాన్ని తీసుకుంటుంది, జీర్ణం చేస్తుంది, దాని నుండి శక్తి మరియు పోషకాలను దోపిడీ చేస్తుంది మరియు చివరకు వ్యర్థాలను మరియు మూత్రాన్ని వృథా చేస్తుంది. ఇలా నిష్క్రమిస్తుంది."
+"मानव के जठरान्त्र क्षेत्र में, मुख, आमाशय, छोटी आँत, बडी आँत होते हैं।","మానవ జీర్ణశయాంతర ప్రాంతంలో నోరు, కడుపు, చిన్న ప్రేగు, పెద్ద ప్రేగు ఉంటాయి."
+नाना प्रकार के ऊतक (tissue) मिलकर शरीर के विभिन्न अंग तंत्र (organ system) का निर्माण करते हैं।,వివిధ రకాలైన కణజాలం(టిష్యూ) కలిసి శరీరంలోని వివిధ అవయవ వ్యవస్థ(ఆర్గాన్ సిస్టం) లను ఏర్పరుస్తాయి.
+"कई अंग तंत्र मिलकर जीव (जैसे, मानव शरीर) की रचना करते हैं।","అనేక అవయవ వ్యవస్థలు కలిసి జీవులను ఏర్పరుస్తాయి (ఉదా., మానవ శరీరం)."
+"मानव कंकाल (अस्थिपिंजर) के ज्ञान जैसे अस्थि की उत्पत्ति, वृद्धि, अस्थिप्रसु कोशिका, अस्थि भंजक कोशिका आदि, के संबंध में काफी उन्नति हुई है।","ఎముక మూలం, వృద్ధి, బోలు ఎముకల కణాలు, ఎముక విచ్ఛిన్న కణం మొదలైన వాటి గురించి మానవ అస్థిపంజరం (ఎముకల గూడు) యొక్క జ్ఞానంలో చాలా అభివృద్ధి  ఉంది."
+अस्थियों द्वारा मानव एवं पशु की भिन्नता का ज्ञान होता है तथा लिंगएवं वय का निश्चय किया जा सकता है।,ఎముకుల ద్వారా మానవుల మరియు పశువుల  మధ్య వ్యత్యాస పరిజ్ఞానం ఉంటుంది మరియు లింగం మరియు వయస్సులను కూడా నిర్ధారించవచ్చు.
+अस्थियों एवं उपास्थि (कार्टिलेज) के द्वारा शरीर के ढाँचे का निर्माण होता है।,"శరీర నిర్మాణం, ఎముకలు మరియు మృదులాస్థి (మృదులాస్థి) ద్వారా నిర్మించబడుతుంది ."
+अस्थि कोशिकाओं से निर्मित ऊतक से अस्थियाँ बनती हैं।,"ఎముకలు, ఎముక కణాల నుండి ఉత్పత్తి చేయబడిన కణజాలం నుండి  ఏర్పడతాయి."
+अस्थियों द्वारा रुधिरकणों का निर्माण भी होता है।,ఎముకల ద్వారా రక్త నాళాల నిర్మాణం జరుగుతుంది.
+"हमारे शरीर में कुल मिलाकर 206 अस्थियाँ होती हैं, जो इस प्रकार हैं : खोपड़ी में 29 ( हालोइड अस्थि 1 + श्रोत अस्थिका 6 +चेहरे में 14 तथा कपाल में 8 ) अस्थियाँ, रीढ़ में 26 अस्थियाँ - 33 कशेरुक ( इनमें से क्रम 5 कशेरुक से मिलकर तथा कडल 4 कशेरुक से मिलकर बनता है।","మన శరీరంలో మొత్తం 206 ఎముకలు ఉంటాయి, ఇవి ఇలా ఉంటాయి: కపాలంలో 29 (హలోయిడ్ ఎముక 1 + ష్రుత్ ఎముక 6 + 14 ముఖం మరియు కపాలంలో 8), వెన్నెముకలో 26 ఎముకలు - 33 వెన్నుపూసలు (5 కశేరుక మరియు 4 కశేరుక లతో కూడిన క్రమం)"
+"यदि इन्हें 1-1 माना जाए, तो कुल अस्थियाँ 26 ही होंगी), वक्ष तथा पर्शुकाओं, में 25 अस्थियाँ, (ऊर्ध्व शाखा) बाहु आदि में 64, अध: शाखा (जांघ आदि) में 62 अस्थियाँ।","వీటిని 1-1గా పరిగణించినట్లయితే, మొత్తం ఎముకలు 26 ఉంటాయి, థొరాసిక్ మరియు పూర్వలో 25 ఎముకలు, (ఎగువ శాఖ) చేతుల్లో 64, ఉప శాఖలో 62 ఎముకలు (తొడ మొదలైనవి) ఉంటాయి."
+"लंबी नलिकाकार अस्थियों में मज्जा होती है, जो रुधिर कण बनाती है।","పొడవైన గొట్టపు ఎముకలు మజ్జను కలిగి ఉంటాయి, ఇది రక్త కణాలను ఏర్పరుస్తుంది."
+ऐक्सकिरण से देखने पर अस्थियाँ अपारदर्शक होती हैं।,ఎక్స్ కిరణాల ద్వారా చూసినపుడు మాత్రమే ఎముకల అపారదర్శనామ్ కలుగుతుంది.
+"ऐच्छिक पेशियाँ, अस्थियों पर संलग्न होती हैं तथा संधियों पर गति प्रदान करती है।","ఐచ్ఛిక కండరాలు, ఎముకలపై జతపరుపుగా అమర్చబడి ఉంటాయి మరియు రంధ్రాలను వేగవంతం చేస్తాయి."
+पेशियाँ नाना प्रकार की होती हैं तथा कंडरा (tendon) या वितान (Aponeurosis) बनाती हैं।,కండరాలు వివిధ రకాలు మరియు స్నాయువు లేదా అపోనెయురోసిస్‌ను ఏర్పరుస్తాయి.
+तंत्रिका तंत्र के द्वारा ये कार्य के लिए प्रेरित की जाती हैं।,అవి నాడీ వ్యవస్థ ద్వారా పనిచేయడానికి ప్రేరేపించబడతాయి.
+पेशियों का पोषण रुधिरवाहिकाओं के द्वारा होता है।,కండరాలను రక్తనాళాల ద్వారా పోషిస్తారు.
+शरीर में प्राय: 500 पेशियाँ होती हैं।,శరీరంలో సాధారణంగా 500 కండరాలు ఉంటాయి.
+"ये शरीर को सुंदर, सुडौल, कार्यशील बनाती हैं।","అవి శరీరాన్ని అందంగా, చక్కగా, క్రియాత్మకంగా చేస్తాయి."
+इनका गुण संकुचन एवं प्रसार करना है।,వాటి లక్షణాలు సంకోచం మరియు విస్తరణ.
+कार्यों के अनुसार इनके नामकरण किए गए हैं।,వీటికి రచనల పేరు పెట్టారు.
+शरीर के विभिन्न कार्य पेशियों द्वारा होते हैं।,శరీరంలోని వివిధ విధులు కండరాల ద్వారా జరుగుతాయి.
+"कुछ पेशी समूह एक दूसरे के विरुद्ध भी कार्य करते हैं जैसे एक पेशी समूह हाथ को ऊपर उठाता है, तो दूसरा पेशी समूह हाथ को नीचे करता है, अर्थात् एक समूह संकुचित होता है, तो दूसरा विस्तृत होता है।","కొన్ని కండరాల సమూహాలు ఒకదానికొకటి పనిచేస్తాయి, ఒక కండరాల సమూహం చేయి ఎత్తివేస్తుంది, తరువాత మరొక కండరాల సమూహం చేతిని క్రిందికి కదిలిస్తుంది, అనగా ఒక సమూహం కుదించబడితే, మరొకటి విస్తరించబడుతుంది."
+पेशियाँ सदैव स्फूर्तिमय (toned) रहती हैं।,కండరాలు ఎల్లప్పుడూ ఆకస్మిక (టోన్డ్) గా ఉంటాయి.
+मृत व्यक्ति में पेशी रस के जमने से पेशियाँ कड़ी हो जाती हैं।,చనిపోయిన వ్యక్తిలో కండరాల రసం గడ్డకట్టడం వల్ల కండరాలు బిగుసుకుంటాయి.
+"मांसवर्धक पदार्थ खाने से, उचित व्यायाम से, ये शक्तिशाली होती हैं।",సరైన వ్యాయామంతో మాంసం తినడం ద్వారా అవి శక్తివంతంగా ఉంటాయి.
+कार्यरत होने पर इनमें थकावट आती है तथा आराम एवं पोषण से पुन: सामान्य हो जाती हैं।,వారు పని చేసేటప్పుడు అలసిపోతారు మరియు విశ్రాంతి మరియు పోషణతో మళ్లీ సాధారణమవుతారు.
+फुप्फुस (फेफड़े) एवं वृक्क में जानेवाली धमनियाँ अशुद्ध रुधिर ले जाती हैं तथा वहाँ से शुद्ध किया हुआ रुधिर वापस शिराओं से हृदय को वापस आता है।,ధమనులు(పిరితిత్తులకు) మరియు మూత్రపిండాలు అశుద్ధమైన రక్తాన్ని కలిగి ఉంటాయి మరియు శుద్ధి చేయబడిన రక్తం సిరల నుండి గుండెకు తిరిగి వస్తుంది.
+"शरीर में धमनियों का जाल होता है तथा उनकी शाखाएँ एवं प्रशाखाएँ एक दूसरे से मिल जाती हैं, जिससे एक के कटने पर दूसरों से अंग को रुधिर पहुँचाया जाता है।","శరీరంలో ధమనుల అంతర్జాలం ఉంటుంది మరియు వాటి శాఖలు ఒకదానితో ఒకటి విలీనం అయి ఉంటాయి, దీనివల్ల ఒక భాగం కత్తిరించేటప్పుడు రక్తం ఒక భాగం నుండి మరొక భాగానికి వ్యాపిస్తుంది."
+"मस्तिष्क की तथा हृदय की धमनियाँ अंत धमनियाँ कहलाती हैं, क्योंकि इनकी शाखाएँ आपस में संगम नहीं करतीं।","మెదడు మరియు గుండె యొక్క ధమనులను ముగింపు ధమనులు అంటారు, ఎందుకంటే వాటి కొమ్మలు సంగమం చేయవు."
+गर्भ के रुधिर परिवहन तथा गर्भावस्था के पश्चात् के रुधिर परिवहन में अंतर होता है।,పిండం యొక్క రక్త రవాణా మరియు గర్భం తరువాత రక్త రవాణా మధ్య వ్యత్యాసం ఉంది.
+गर्भ में रुधिर का शोधन फुप्फुस द्वारा नहीं होता।,గర్భంలో ని రక్తం చికిత్స ప్లూరా ద్వారా కాదు.
+इसी तंत्र में लस वाहिनियों का वर्णन भी किया जाता है।,ఈ వ్యవస్థలో గ్లూటెన్ నాళాలు కూడా వివరించబడ్డాయి.
+लसपर्व शरीर के रक्षक होते हैं।,లాస్పర్వాస్ శరీరం యొక్క రక్షకులు.
+"शोथ, उपसर्ग तथा आघात होने पर ये फूल जाते हैं।","మంట, ఉపసర్గ మరియు గాయం ఉన్నప్పుడు అవి ఉబ్బుతాయి."
+"रुधिर में प्लाज़्मा, लाल रुधिर कोशिकाएँ, श्वेत रुधिर कोशिकाएँ आदि रहती हैं।","రక్తంలో ప్లాస్మా, ఎర్ర రక్త కణాలు, తెల్ల రక్త కణాలు మొదలైనవి ఉన్నాయి."
+"मानव के एक घन मिमि. रुधिर में 50,00,000 लाल रुधिर कोशिकाएँ तथा 6,000 से 9,000 तक श्वेत रुधिर कोशिकाएँ रहती हैं।","మానవునికి ఒక క్యూబిక్ మిమీ. రక్తంలో 50,00,000 ఎర్ర రక్త కణాలు మరియు 6,000 నుండి 9,000 తెల్ల రక్త కణాలు ఉన్నాయి."
+"शरीर में रुधिर नहीं जमता, पर शरीर से बाहर निकलते ही रुधिर जमने लगता है।","శరీరంలో రక్తం స్తంభింపజేయదు, కానీ శరీరం నుండి బయటకు రాగానే రక్తం స్తంభింపచేయడం ప్రారంభిస్తుంది."
+"ऊर्ध्व एवं अध: महाशिराएँ समस्त शरीर के रुधिर को हृदय के दक्षिण में अलिंद में लाती हैं, जहाँ से रुधिर दक्षिणी निलय में जाता है।","నిలువు మరియు అర్ధ అర్ధగోళాలు మొత్తం శరీరం యొక్క రక్తాన్ని గుండె యొక్క దక్షిణాన కర్ణికలోకి తీసుకువస్తాయి, అక్కడ నుండి రక్తం దక్షిణ జఠరికలోకి ప్రవేశిస్తుంది."
+निलय से रुधिर हृदय के स्पंदन के कारण फुप्फुसीय धमनी द्वारा फुप्फुस में शोधन के लिए जाता है तथा शुद्ध होने के बाद वह फुप्फुसीय शिराओं द्वारा बाएँ अलिंद में आता है।,"జఠరికల నుండి గుండె యొక్క పల్సేషన్ కారణంగా, రక్తం పల్మనరీ ఆర్టరీ ద్వారా ప్లూరల్ పురీషనాళంలోకి వెళుతుంది మరియు శుద్ధి చేయబడిన తరువాత అది పల్మనరీ సిరల ద్వారా ఎడమ కర్ణికలోకి ప్రవేశిస్తుంది."
+"बाएँ अलिंद के संकुचन के कारण रुधिर बाएँ निलय में जाता है, जहाँ से महाधमनी एवं उसकी शाखाओं द्वारा समस्त शरीर में जाता है।","ఎడమ కర్ణిక యొక్క సంకోచం కారణంగా, బృహద్ధమని మరియు దాని కొమ్మలు శరీరమంతా వెళ్ళే రక్తం ఎడమ జఠరికలోకి ప్రవేశిస్తుంది."
+"शिराओं में अशुद्ध रुधिर और धमनियों में शुद्ध रुधिर रहता है, पर फुप्फुसीय धमनी एवं वृक्क धमनी इसका अपवाद है।","సిరల్లో అశుద్ధమైన రక్తం మరియు ధమనులలో స్వచ్ఛమైన రక్తం ఉంది, అయితే పల్మనరీ ఆర్టరీ మరియు మూత్రపిండ ధమని మినహాయింపులు."
+हृदय का स्पंदन एक मिनट में 72 बार होता है।,హార్ట్ పల్సింగ్ ఒక నిమిషంలో 72 సార్లు సంభవిస్తుంది.
+हृदय हृदयावरण से आवृत रहता है।,గుండె కార్డియోమయోపతితో కప్పబడి ఉంటుంది.
+"अलिंद तथा निलय के मध्य कपाट रहते हैं, जो रुधिर को विपरीत दिशा में जाने से रोकते हैं।","కర్ణిక మరియు జఠరిక మధ్య ఒక వాల్వ్ ఉంది, ఇది రక్తం వ్యతిరేక దిశలో వెళ్ళకుండా నిరోధిస్తుంది."
+इस तंत्र में श्वासोच्छ्वास क्रिया में काम करनेवाले समस्त अंगों की रचना का वर्णन आता है।,"ఈ వ్యవస్థలో, శ్వాసక్రియ ప్రక్రియలో పనిచేసే అన్ని అవయవాల కూర్పు యొక్క వివరణ వస్తుంది."
+"इसमें नासा, कंठ, स्वरयंत्र, श्वासनली, श्वसनिका फुप्फुस, फुप्फुसावरण तथा उन पेशियों का, जो श्वासोच्छ्वास क्रिया कराती हैं, वर्णन मिलता है।","ఇందులో, నాసికా రంధ్రాలు, స్వరపేటిక, శ్వాసనాళం, శ్వాసకోశ ప్లూరా, ప్లూరా మరియు శ్వాసకోశ కార్యకలాపాలు చేసే కండరాల వివరణ ఇవ్వబడుతుంది"
+इस तंत्र द्वारा रुधिर का शोधन होता है।,ఈ వ్యవస్థ ద్వారా రక్తం శుద్ధి చేయబడుతుంది.
+मनुष्य एक मिनट में 16-20 बार श्वास लेता है।,మానవులు నిమిషంలో 16-20 సార్లు పీల్చుకుంటారు.
+"इस तंत्र में वे सब अंग सम्मिलित हैं, जो भोजन के पाचन, अवशोषण, चयोपचय से संबंधित हैं, जैसे ओष्ठ, दाँत, जिह्वा, कंठ, अन्ननलिका, आमाशय, पक्वाशय, लघु, आंत्र, बृहत्, आंत्र, मलाशय, यकृत अग्न्याशय (pancreas) तथा लालाग्रंथियाँ।","ఈ వ్యవస్థలో జీర్ణక్రియ, శోషణ, ఆహార జీవక్రియ, లాబియా, దంతాలు, నాలుక, స్వరపేటిక, అన్నవాహిక, కడుపు, క్లోమం, సూక్ష్మ, ప్రేగు, పెద్దప్రేగు, ప్రేగు, పురీషనాళం, కాలేయ ప్యాంక్రియాస్ (క్లోమం) వంటి అన్ని అవయవాలు ఉన్నాయి. ) మరియు లాలాగ్రాంటియన్."
+अन्न नलिका 10 इंच लंबी होती है तथा विशेषत: वक्ष गुहा में रहती है।,ఆహార పైపు 10 అంగుళాల పొడవు మరియు ముఖ్యంగా థొరాసిక్ కుహరంలో నివసిస్తుంది.
+आंत्र की लंबाई 20 फुट होती है।,ప్రేగు యొక్క పొడవు 20 అడుగులు.
+"पक्वाशय अंग्रेजी के सी (C) के आकार का, अग्न्याशय के चारों ओर, 10 इंच लंबा होता है।","క్లోమం ఇంగ్లీషులో సి-ఆకారంలో ఉంటుంది, క్లోమం చుట్టూ, 10 అంగుళాల పొడవు ఉంటుంది."
+यकृत उदर गुहा में ऊपरी तथा दाहिनी ओर रहता है।,కాలేయం ఉదర కుహరం యొక్క ఎగువ మరియు కుడి వైపున ఉంటుంది.
+इसका भार किलोग्राम है तथा यह खंडों में विभाजित रहता है।,దీని బరువు కిలోగ్రాము మరియు ఇది విభాగాలుగా విభజించబడింది.
+इसके पास में पित्ताशय होता है।,దాని దగ్గర పిత్తాశయం ఉంది.
+यकृत में पित्त का निर्माण होता है।,కాలేయంలో పిత్త ఉత్పత్తి అవుతుంది.
+उदर गुहा के ये सब अंग पेरिटोयिम कला से आवृत रहते हैं।,ఉదర కుహరం యొక్క ఈ అవయవాలన్నీ పెరిటోయం కళతో కప్పబడి ఉంటాయి.
+"इस कला के दो भाग होते हैं : एक वह जो गुहाभित्ति पर लगा रहता है, दूसरा आशयों पर संलग्न रहता है।","ఈ కళకు రెండు భాగాలు ఉన్నాయి: ఒకటి కుహరంతో జతచేయబడి, మరొకటి ఉద్దేశ్యంతో జతచేయబడుతుంది."
+यह कला फुप्फुसावरण तथा मस्तिष्कावरण के समान ही है।,ఈ కళ ప్లూరిసి మరియు మెనింజెస్ మాదిరిగానే ఉంటుంది.
+"पेरिटोनियम कला की गुहा, इसके दो स्तरों के मध्य में होती है, जिसमें जल का पतला स्तर होता है, परंतु स्त्रियों में डिंबवाहिनी गुहा, गर्भाशय गुहा तथा योनि-गुहा द्वारा यह बाह्य वातावरण में खुलती है।","పెరిటోనియం కళ యొక్క కుహరం దాని రెండు స్థాయిల మధ్యలో ఉంది, ఇది నీటిలో పలుచని పొరను కలిగి ఉంటుంది, కానీ మహిళల్లో, ఇది అండవాహిక, గర్భాశయ కుహరం మరియు యోని కుహరం ద్వారా బాహ్య వాతావరణంలోకి తెరుస్తుంది."
+इस पेरिटोनियम कला की परतों के द्वारा आशय उदर गुहा में लटके रहते हैं।,"ఈ పెరిటోనియం కళ యొక్క పొరల ద్వారా, ఉద్దేశాలు ఉదర కుహరంలో వేలాడుతాయి."
+"मूत्राशय, मूत्रनली, प्रॉस्टेटग्रंथि तथा इनकी रुधिर वाहिनियाँ आदि इस तंत्र के अंतर्गत हैं।","మూత్రాశయం, యురేటర్, ప్రోస్టేట్ గ్రంథి మరియు వాటి రక్త నాళాలు మొదలైనవి ఈ వ్యవస్థలో ఉన్నాయి."
+वृक्क के दो गोले कटि कशेरुक के दोनों ओर रहते हैं।,మూత్రపిండాల యొక్క రెండు గోళాలు కటానియస్ వెన్నుపూసకు ఇరువైపులా ఉంటాయి
+ये रुधिर से मूत्र को पृथक् करते हैं।,వారు రక్తం నుండి మూత్రాన్ని వేరు చేస్తారు.
+"यह मूत्र, गविनियों द्वारा मूत्रालय में एकत्रित होता है तथा वहाँ से मानव के इच्छानुसार से बाहर निकलता है।",ఈ మూత్రాన్ని గావిన్స్ ద్వారా మూత్రంలో సేకరిస్తారు మరియు అక్కడ నుండి ఇది మానవ ఇష్టానుసారం బయటకు వస్తుంది
+गवनियों की लंबाई 10 इंच होती है।,వ్యాన్ల పొడవు 10 అంగుళాలు.
+मूत्राशय भगास्थि के पीछे श्रोणि गुहा में रहता है तथा मूत्र के मात्रानुसार आकार में फैलता जाता है।,మూత్రాశయం సాక్రం వెనుక ఉన్న కటి కుహరంలో నివసిస్తుంది మరియు మూత్రం యొక్క పరిమాణం ప్రకారం పరిమాణంలో వ్యాపిస్తుంది.
+पुरुषों में मूत्र नली की लंबाई 7 इंच तथा स्त्रियों में मूत्र नली की लंबाई 1 इंच होती हैं।,"పురుషులలో, యూరినరీ ట్యూబ్ యొక్క పొడవు 7 అంగుళాలు మరియు మహిళల్లో యూరినరీ ట్యూబ్ యొక్క పొడవు 1 అంగుళాలు."
+पुरुषों एवं स्त्रियो में जनन तंत्र के भिन्न भिन्न अंग है।,పురుషులు మరియు మహిళలు పునరుత్పత్తి వ్యవస్థ యొక్క వివిధ భాగాలను కలిగి ఉన్నారు.
+पुरुष के अंडकोष में दो अंड ग्रंथियाँ रहती हैं।,మగ వృషణంలో రెండు గుడ్డు గ్రంథులు ఉన్నాయి.
+यहाँ पर शुक्राणु का निर्माण होता है।,స్పెర్మ్ ఇక్కడ ఉత్పత్తి అవుతుంది.
+ये शुक्राणु शुक्रवाहिनियों द्वारा श्रोणिगुहा स्थित शुक्राशयों में ले जाए जाते हैं।,ఈ స్పెర్మ్‌ను స్పెర్మాథేకా కటి కుహరంలో ఉన్న స్పెర్మ్‌లకు తీసుకువెళుతుంది.
+जहाँ शुक्राशय द्रव इनमें मिल जाता है।,వాటిలో స్పెర్మ్ ద్రవం కలుపుతారు.
+दोनों शुक्राशय मूत्रनली के पुरस्थ भाग में खुलते हैं।,రెండు స్పెర్మ్లు యురేటర్ యొక్క పూర్వ భాగంలో తెరుచుకుంటాయి.
+मैथुन द्वारा पुरुष अपने शुक्र का त्याग मूत्रनली द्वारा करता है।,"సంభోగం ద్వారా, పురుషుడు యురేటర్ ద్వారా తన శుక్రుడిని త్యజించాడు."
+"स्त्रियों में भगास्थि तथा मूत्राशय के पीछे स्थित ऊध्र्व, लंबा गर्भाशय स्थित है।","స్త్రీలలో, నిలువు, పొడవైన గర్భాశయం మూత్రాశయం మరియు మూత్రాశయం వెనుక ఉంటుంది."
+"श्रोणि गुहा में दोनों ओर बादाम के समान दो ग्रंथियाँ रहती हैं, जिन्हें डिंब ग्रंथियाँ कहते हैं।","కటి కుహరంలో రెండు బాదం లాంటి గ్రంథులు ఉన్నాయి, వీటిని అండం గ్రంథులు అంటారు."
+इनमें ग्राफियन पुटिका (Graafian follicle) से डिंब का निर्माण होता है।,"వీటిలో, గుడ్డు గ్రాఫియన్ ఫోలికల్ నుండి ఏర్పడుతుంది."
+"डिंब प्रति मास डिंब वाहिनियों द्वारा ग्रहण किया जाता है और वहाँ शुक्राणु द्वारा प्रफलित होने पर गर्भाशय में अवस्थित होकर, वृद्धि प्राप्त करता है, अथवा प्रति मास गर्भाशय अंतकंला के टूटकर निकलने से होनेवाले मासिक रुधिरस्राव के साथ, यह अप्रफलित डिंब बाहर फेंक दिया जाता है।","అండం ప్రతి ద్రవ్యరాశికి ఒక అండవాహిక ద్వారా తీసుకోబడుతుంది మరియు ఇది గర్భాశయంలో వీర్యాన్ని ప్రాసెస్ చేసినప్పుడు, ఎదుగుదల ను అందుకుంటుంది, లేదా ప్రతి మాస్ కు గర్భాశయ అంత్రాక్కెరీ యొక్క పగుళ్ళ నుంచి వచ్చే నెలవారీ హెమటోక్రటిక్ తో, ఈ ఉబ్బిన అండం బయటకు పారవేయబడుతుంది."
+केंद्रीय तंत्रिका तंत्र को मस्तिष्क मेरु तंत्रिका तंत्र भी कहते हैं।,కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థను సెరెబ్రోస్పానియల్ నాడీ వ్యవస్థ అని కూడా అంటారు.
+"इसके अंतर्गत अग्र मस्तिष्क, मध्यमस्तिष्क, पश्च मस्तिष्क, अनुमस्तिष्क, पौंस, चेतक, मेरुशीर्ष, मेरु एवं मस्तिष्कीय तंत्रिकाओं के 12 जोड़े तथा मेरु तंत्रिकाओं के 31 जोड़े होते हैं।","ఇది 12 జతల పూర్వ మెదడు, మిడ్‌బ్రేన్, పృష్ఠ మెదడు, సెరెబెల్లార్, పానాస్, థాలమస్, వెన్నుపాము, వెన్నుపాము మరియు సెరిబ్రల్ నరాలు మరియు 31 జతల వెన్నెముక నరాలను కలిగి ఉంటుంది."
+"मस्तिष्क करोटि गुहा में रहता है तथा तीन कलाओं से, जिन्हें तंत्रिकाएँ कहते हैं आवृत रहता है।",మెదడు కరోటిడ్ కుహరంలో నివసిస్తుంది మరియు నరాలు అని పిలువబడే మూడు కళలతో కప్పబడి ఉంటుంది.
+"भीतरी दो कलाओं के मध्य में एक तरल रहता है, जो मेरुद्रव कहलाता है।","లోపలి రెండు కళల మధ్యలో ఒక ద్రవం ఉంది, దీనిని మేరుద్రవ అంటారు."
+यह तरल मस्तिष्क के भीतर पाई जानेवाली गुहाओं में तथा मेरु की नालिका में भी रहता है।,ఈ ద్రవం మెదడు లోపల కనిపించే కావిటీస్‌లో మరియు వెన్నుపాము యొక్క వాహికలో కూడా ఉంటుంది.
+मेरु कशेरुक नलिका में स्थित रहता है तथा मस्तिष्कावरणों से आवृत रहता है।,వెన్నుపాము వెన్నుపూస కాలువలో ఉంది మరియు మెనింజెస్‌తో కప్పబడి ఉంటుంది.
+"यह तरल इन अंगों को पोषण देता है, इनकी रक्षा करता है तथा मलों का विसर्जन करता है।","ఈ ద్రవం ఈ అవయవాలను పోషిస్తుంది, వాటిని రక్షిస్తుంది మరియు మల విసర్జిస్తుంది."
+मस्तिष्क में बाहर की ओर धूसर भाग तथा अंदर की ओर श्वेत भाग रहता है तथा ठीक इससे उल्टा मेरु में रहता है।,"మెదడు బయట భాగంలో బూడిద రంగు భాగం, లోపల తెల్లటి భాగం ఉంటుంది, ఇది మేరుకు ఎదురుగా ఉంటుంది."
+मस्तिष्क का धूसर भाग सीताओं के द्वारा कई सिलवटों से युक्त रहता है।,మెదడు యొక్క బూడిద భాగం సీత చేత అనేక మడతలతో నిండి ఉంటుంది.
+इस धूसर भाग में ही तंत्रिका कोशिकाएँ रहती हैं तथा श्वेत भाग संयोजक ऊतक का होता है।,ఈ బూడిద భాగంలో నాడీ కణాలు ఉన్నాయి మరియు తెలుపు భాగం బంధన కణజాలం.
+मस्तिष्क एवं मेरु के धूसर भाग में ही संज्ञा केंद्र एवं नियंत्रण केंद्र रहते हैं।,నామవాచక కేంద్రం మరియు నియంత్రణ కేంద్రం మెదడు మరియు మెదడు యొక్క బూడిద భాగంలో ఉంటాయి.
+मेरु में संवेदी (पश्च) तथा चेष्टावह (अग्र) तंत्रिका मूल रहते हैं।,మేరులో ఇంద్రియ (పృష్ఠ) మరియు చెష్టావా (ముందు) నరాల మూలాలు ఉన్నాయి.
+अग्र मस्तिष्क दो गोलार्धों में विभाजित रहता है तथा इसके भीतर दो गुहाएँ रहती हैं जिन्हें पाश्र्वीय निलय कहते हैं।,ముందు మెదడు రెండు అర్ధగోళాలుగా విభజించబడింది మరియు దాని లోపల పార్శ్వ జఠరికలు అని పిలువబడే రెండు కావిటీస్ ఉన్నాయి
+संवेदी तंत्रिकाएँ शरीर की समस्त संवेदनाओं को मस्तिष्क में पहुँचाकर अनुभूति देती हैं तथा चेष्टावह तंत्रिकाएँ वहाँ से आज्ञा लेकर अंगों से कार्य कराती हैं।,ఇంద్రియ నరములు శరీరంలోని అన్ని అనుభూతులను మెదడుకు ప్రసరిస్తాయి మరియు ఇంద్రియ నరాలు అక్కడ నుండి ఆదేశాలను తీసుకొని అవయవాలతో పనిచేస్తాయి.
+केंद्रीय तंत्रिकाएँ विशेष कार्यों के लिए होती हैं।,కేంద్ర నాడులు ప్రత్యేక విధుల కోసం ఉద్దేశించినవి.
+इन सब तंत्रिकाओं के अध: तथा ऊध्र्व केंद्र रहते हैं।,ఈ నరాలన్నింటికీ ఉప కేంద్రం మరియు ఎగువ కేంద్రం ఉన్నాయి.
+"जब कुछ क्रियाएँ अध: केंद्र कर देते हैं तथा पश्च ऊध्र्व केंद्रों को ज्ञान प्राप्त होता है, तब ऐसी क्रियाओं को प्रतिवर्ती क्रियाएँ (Reflex action) कहते हैं।","కొన్ని క్రియలు ఉపచేతనంగా మరియు పృష్ఠ వెంట్రల్ కేంద్రాలు జ్ఞానాన్ని పొందినప్పుడు, అటువంటి క్రియలను రిఫ్లెక్స్ చర్యలు అంటారు."
+ये कियाएँ मेरु से निकलनेवाली तंत्रिकाओं तथा मेरु केंद्रों से होती हैं।,ఈ కార్యకలాపాలు మేరు మరియు మేరు కేంద్రాల నుండి ఉద్భవించే నరాల నుండి జరుగుతాయి.
+मस्तिष्क का भार 40 औंस होता है।,మెదడు బరువు 40 ఔన్సులు ఉంటుంది. 
+"मस्तिष्क की धमनियाँ अंत: धमनियाँ होती हैं, अत: इनमें अवरोध होने पर, या इनके फट जाने पर संबंधित भाग को पोषण मिलना बंद हो जाता है, जिसके कारण वह केंद्र कार्य नहीं करता, अत: उस केंद्र से नियंत्रित क्रियाएँ अवरुद्ध हो जाती हैं।","మెదడు యొక్క ధమనులు అంతర ధమనులు, అందువల్ల అవి బ్లాక్ చేయబడతాయి, సంబంధిత భాగం పోషకాహారం పొందడం ఆపివేస్తుంది, దీని కారణంగా కేంద్రం పనిచేయదు, కాబట్టి నియంత్రిత కార్యకలాపాలు ఆ కేంద్రం నుండి నిరోధించబడతాయి. ."
+इसे ही पक्षाघात (Paralysis) कहते हैं।,దీనిని పక్షవాతం అంటారు.
+यह स्वेच्छा से कार्य करता हैं।,ఇది స్వచ్ఛందంగా పనిచేస్తుంది.
+"इसमें एक दूसरे के विरुद्ध कार्य करनेवाली अनुकंपी (sympathetic) तथा सहानुकंपी (parasympathetic), दो प्रकार की तंत्रिकाएँ रहती हैं।","నరాలు రెండు రకాలు, సానుభూతి మరియు పారాసింపథెటిక్, ఒకదానికొకటి వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తాయి."
+"शरीर के अनेक कार्य, जैसे रुधिरपरिसंचरण पर नियंत्रण, हृदयगति पर नियंत्रण आदि स्वतंत्र तंत्रिका से होते हैं।","శరీరంలోని అనేక విధులు, రక్త ప్రసరణ నియంత్రణ, హృదయ స్పందన రేటు నియంత్రణ మొదలైనవి స్వతంత్ర నరాల ద్వారా జరుగుతాయి."
+अनुकंपी शृंखला करोटि गुहा से श्रोणि गुहा तक कशेरुक दंड के दोनों ओर रहती है तथा इसमें कई गुच्छिकाएँ (ganglions) रहती हैं।,సానుభూతి గొలుసు కరోటి కుహరం నుండి వెన్నుపూస లోబ్ యొక్క ఇరువైపులా కటి కుహరం వరకు నడుస్తుంది మరియు అనేక గ్యాంగ్లియన్లను కలిగి ఉంటుంది.
+घ्राणेंद्रिय - इसका अंग नासा है।,ఘ్రాణ - దీని భాగం నాసా.
+इसके द्वारा गंध का ज्ञान होता है।,"దీని ద్వారా, వాసన యొక్క జ్ఞానం తయారవుతుంది."
+नासा छत से घ्राण तंत्रिका गंध के ज्ञान को मस्तिष्क में ले जाती है।,నాసా పైకప్పు నుండి మెదడుకు ఘ్రాణ నాడి వాసన యొక్క జ్ఞానాన్ని కలిగి ఉంటుంది.
+"स्वादेंद्रिय - जिह्वा पर के स्वादांकुर इसका अंग होते हैं, जो विभिन्न प्रकार के स्वादों को भिन्न भिन्न स्थानों से ग्रहण करते हैं।","స్వాసంద్రియ - నాలుక యొక్క రుచులు దానిలో భాగం, ఇవి వివిధ ప్రదేశాల నుండి వివిధ రకాల అభిరుచులను అంగీకరిస్తాయి."
+दृष्टींद्रिय - इसका मुख्य अंग नेत्र है।,అంధత్వం - దీని ప్రధాన అవయవం కన్ను.
+नेत्र गोलक फोटो कैमरा के समान है।,ఐబాల్ ఫోటో కెమెరాతో సమానంగా ఉంటుంది.
+"यह श्वेत पटल, मध्य पटल, तथा अंत पटल (रेटिना) से निर्मित है।","ఇది వైట్ లామినా, మిడిల్ లామినా మరియు రెటీనా లామినాతో రూపొందించబడింది."
+इसमें रेटिना ही दृष्टींद्रिय का काम करता है।,రెటీనా కూడా ఒక దార్శనికుడిలా పనిచేస్తుంది.
+"नेत्रगोलक छिद्र, या तारा (pupil), से प्रकाश भीतर जाता है।",ఐబాల్ రంధ్రం లేదా విద్యార్థి (pupil) నుండి కాంతి కదులుతుంది.
+"तारा पर आइरिस (iris) रहता है, जो तारे का संकोच और प्रसार कराता है।","ఐరిస్ (ఐరిస్) నక్షత్రం మీద నివసిస్తుంది, దీని వలన నక్షత్రం సంకోచం మరియు వ్యాప్తి చెందుతుంది."
+"यह प्रकाश अग्र कक्ष के तरल, लेंस तथा पश्च कक्ष के तरल से होकर रेटिना पर पड़ता है, जहाँ से दृष्टि नाड़ियाँ इस ज्ञान को अग्र मस्तिष्क की अनुकपाल पालि (occipital lobe) को ले जाती हैं।","ఈ కాంతి రెటీనా పై ఉన్న ముందు గది యొక్క ద్రవ, కటకం మరియు పోస్టల్ ఛాంబర్ గుండా వస్తుంది, ఇక్కడ దృష్టి సంఖ్యలు ఈ జ్ఞానాన్ని ముందు మెదడు యొక్క ఆక్సిపిటల్ లోబ్‌కు (occipital lobe) తీసుకెళతాయి."
+रेटिना तंत्रिका तंत्र का ही भाग है।,రెటీనా నాడీ వ్యవస్థలో ఒక భాగం మాత్రమే.
+सबसे बाहर नेत्र में कॉर्निया (cornea) तथा उसपर एक कला रहती है।,బయటి కంటిలోని కార్నియా మరియు దానిపై ఒక కళ ఉంది.
+नेत्र के पास ही अक्षिगुहा में अश्रुग्रंथि एवं अश्रुथैली रहती है।,లాక్రిమల్ మరియు లాక్రిమల్ కణాలు కంటికి సమీపంలో ఉన్న ఆక్సిల్లాలో ఉంటాయి.
+नेत्र के पास ही अक्षिगुहा में अश्रुग्रंथि एवं अश्रुथैली रहती हैं।,లాక్రిమల్ గ్రంథి మరియు లాక్రిమల్ శాక్ కంటికి సమీపంలో ఉన్న ఆక్సిలరీ కుహరంలో ఉంటాయి.
+अश्रु अश्रुथैली में इकट्ठा रहता है।,కన్నీటి బొట్టు కన్నీటి బొట్టులో సేకరిస్తుంది.
+श्रवणेंद्रिय - इसका अंग कर्ण है।,శ్రావనేంద్రియ - దాని అవయవము చెవి.
+"कर्ण तीन विभागों में विभक्त है : बाह्य, मध्य एवं अंत।","చెవి మూడు విభాగాలుగా విభజించబడుతుంది: బాహ్య, మధ్య మరియు చివర."
+"बाह्यकर्ण के आंतरिक छोर पर स्थित श्रवण पटल पर शब्द के कंपन, ध्वनि लहरियों के रूप में होते हैं, जिन्हें मध्य कर्ण की तीन अस्थियाँ, मैलियस (Malleus), इंकस (Incus) तथा स्टेपीज (Stapes) ग्रहण करती हैं तथा अंतकर्ण के कर्णावर्त (cochlea) की ओर भेजती हैं।","బాహ్య చెవి లోపలి చివరన ఉండే శ్రవణ బల్లపై ఉన్న శబ్ద స్పందనలు తరంగాల రూపంలో ఉంటాయి. మధ్య చెవి మలేస్(మాల్యూస్ ), ఇంకస్(ఇంకస్) మరియు స్టేప్స్ (స్టెప్స్ ) అనే మూడు ఎముకలను కలిగి ఉంటుంది.లోపలి చెవి  కోక్లియా (కోక్లియా) వైపు పంపుతుంది."
+कर्णांवर्त में तरल रहता है तथा श्रवण तंत्रिकाओं द्वारा ध्वनि का ग्रहण कर अग्र मस्तिष्क की शंखपालि (temporal lobe) में श्रवण का कार्य होता है।,చెవినాడి ద్రవరూపంలో ఉంటుంది మరియు శ్రవణ నాడులు ముందు మెదడు యొక్క (temporal lobe) లో ధ్వని మరియు శ్రవణ విధులను తీసుకుంటాయి.
+कर्ण शंखास्थि में स्थित है।,చెవి టెంపోరల్ ఎముకలో ఉంటుంది.
+अंतकर्ण में स्थित अर्धवृत्ताकार नलिकाएँ संतुलन का काम करती हैं।,పూర్వ చివరలో ఉన్న అర్ధ వృత్తాకార గొట్టాలు సమతుల్యతగా పనిచేస్తాయి.
+स्पर्शोंद्रिय - इसके अंतर्गत त्वचा आती है।,టాంజెన్షియా - ఇది చర్మాన్ని కప్పివేస్తుంది.
+"त्वचा से ही गरमी ठंढक, मृदुता, कठोरता, पीड़ा, स्पर्श आदि का ज्ञान होता है।","చర్మం నుండే వేడి మంచు, మృదుత్వం, కాఠిన్యం, నొప్పి, స్పర్శ మొదలైన వాటి గురించి జ్ఞానం ఉంటుంది."
+त्वचा के दो भाग होते हैं : (1) बाह्य त्वचा तथा (2) अंतस्त्वचा।,చర్మం రెండు భాగాలను కలిగి ఉంటుంది: (1) బయటి చర్మం మరియు (2) చర్మం.
+तलुए और हथेली में त्वचा की मोटाई मुख की त्वचा की मोटाई से 10 गुनी होती है।,తాలూ మరియు అరచేతిలో చర్మం మందం 10 రెట్లు ఎక్కువగా నోటి చర్మం మందంగా ఉంటుంది.
+त्वचा शरीर को बाहर से आवृत्त कर रक्षा एवं मलविसर्जन भी करती है।,"చర్మం కూడా శరీరాన్ని బయటి నుండి కప్పి, రక్షిస్తుంది మరియు విసర్జిస్తుంది."
+त्वचा में एक स्तर रंजक कणों का भी होता है।,చర్మంలో వర్ణద్రవ్యం రేణువుల పొర కూడా ఉంది.
+त्वचा में रोमकूप तथा स्वेद ग्रंथियाँ भी होती हैं।,చర్మంలో రంధ్రం మరియు చెమట గ్రంథులు కూడా ఉంటాయి.
+त्वचा ताप का नियंत्रण भी करती है।,చర్మం వేడిని కూడా నియంత్రిస్తుంది.
+इसी तरह त्वचा में अवशोषण का कार्य भी होता है।,"అదేవిధంగా, చర్మం కూడా శోషణ పనితీరును కలిగి ఉంటుంది."
+त्वचा में नख शय्या भी होती है।,చర్మంలో నెయిల్ బెడ్ కూడా ఉంది.
+"इसके अंतर्गत शुक्राणु, डिंब उनका निर्माण, सम्मिलन, गर्भाशय में स्थिति, पोषण, जरायु, अपरा का निर्माण, भ्रूण की साप्ताहिक एवं मासिक वृद्धि, भ्रूण के भिन्न भिन्न अंगों प्रत्यंगों, संस्थानों का निर्माण तथा यमल के निर्माण का संपूर्ण विषय आता है।","ఇందులో మొత్తం విషయం స్పెర్మ్, అండం ఏర్పడటం, గర్భాశయంలో స్థానం, పోషణ, జెరియాట్రిక్, ప్లాసెంటా, పిండానికి సంబంధించిన వివిధ అవయవాలు పెరగడం, పిండం యొక్క వివిధ అవయవాలు ఏర్పడటం, పిండం ఏర్పడటం, యమాల్ ఏర్పడటం."
+"आजकल इस संबंध में ज्ञान की अभिवृद्धि बहुत हो गई है, अत: यह अब एक भिन्न शास्त्र ही माना जाने लगा है।","ఈ రోజుల్లో ఈ విషయంలో జ్ఞానం యొక్క పెరుగుదల చాలా ఉంది, కాబట్టి ఇప్పుడు దీనిని వేరే గ్రంథంగా పరిగణిస్తున్నారు."
+"इसके अध्ययन के अंतर्गत आनुवंशिकी, प्रायोगिक भ्रूण विज्ञान तथा रासायनिक भ्रूण विज्ञान भी आता है।","జన్యుశాస్త్రం, ప్రయోగాత్మక పిండశాస్త్రం మరియు రసాయన పిండశాస్త్రం కూడా దాని అధ్యయనంలో ఉన్నాయి."
+जन्मजात विकृतियों का अध्ययन भी इसके अंतर्गत आता है।,పుట్టుకతో వచ్చే వైకల్యాల అధ్యయనం కూడా దీని క్రిందకు వస్తుంది.
+"शरीर के मुख्य अंग हैं : शिर, ग्रीवा, वक्ष, उदर, हाथ और पैर होते हैं।","శరీరం యొక్క ప్రధాన భాగాలు: తల, గర్భాశయ, ఛాతీ, ఉదరం, చేతులు మరియు కాళ్ళు."
+"इनके अंतर्गत पीयूष ग्रंथि, थाइरॉइड (thyroid), पैराथाइरॉइड, थायमस, अधिवृक्क, पैंक्रिअस (pancreas), अंड ग्रंथि, अथवा डिंब ग्रंथि, तथा पीनिअल (penial) ग्रंथि आती हैं।","వీటిలో పిట్యూటరీ గ్రంథి, థైరాయిడ్, పారాథైరాయిడ్, థైమస్, అడ్రినల్,  క్లోమం (ప్యాంక్రియాస్), గుడ్డు గ్రంథి, లేదా గుడ్డు గ్రంథి మరియు పెనియల్ గ్రంథి ఉన్నాయి."
+पीयूष ग्रंथि इन सबकी निदेशक और संचालक है।,పియూష్ గ్రంధి వీరందరికీ దర్శకుడు.
+यह शिरोगुहा में अपने खात में मस्तिष्क के अध रहती है।,ఇది చిరోగుహాలోని దాని ఫోసాలో మెదడు యొక్క సగం.
+"इसके कई स्राव हैं, जो भिन्न भिन्न कार्य करते हैं।","ఇది అనేక స్రావాలను కలిగి ఉంది, ఇవి వేర్వేరు విధులను నిర్వహిస్తాయి."
+"थाइरॉइड, पैराथाइरॉइड ग्रीवा में सामने की ओर स्थित हैं।",పారాథైరాయిడ్ అనే థైరాయిడ్ గర్భాశయంలో ఉంది.
+थायमस हृदय के सामने युवावस्था तक रहती है।,థైమస్ యుక్తవయస్సు వచ్చే వరకు గుండె ముందు నివసిస్తుంది.
+अधिवृक्क ग्रंथि वृक्क के ऊपर रहती है।,అడ్రినల్ గ్రంథి మూత్రపిండాలపై ఉంటుంది.
+पैंक्रिअस में स्थित लेंगरहैम के द्वीप वस्तुत: अंत:स्रावी ग्रंथियाँ हैं।,ప్యాంక్రియాస్‌లో ఉన్న లాంగర్‌హామ్ ద్వీపాలు వాస్తవంగా ఎండోక్రైన్ గ్రంధులు.
+यह ग्रहणी (duodenum) के घेरे में उदर गुहा के पश्चभाग में रहते हैं।,"వారు ఉదర కుహరం వెనుక భాగంలో, డుయోడెనమ్ చుట్టూ నివసిస్తున్నారు."
+पुरुष में अंड ग्रंथि अंडकोष में तथा स्त्रियों में डिंब ग्रंथि श्रोणि गुहा में रहती है।,"పురుషులలో, గుడ్డు గ్రంథి వృషణంలో మరియు స్త్రీలలో, గుడ్డు గ్రంథి కటి కుహరంలో ఉంటుంది."
+पीनियल ग्रंथि मस्तिष्क में रहती है।,పీనియల్ గ్రంథి మెదడులో నివసిస్తుంది.
+हाथों की उंगलियों के नाखून हर महीने तकरीबन 3.5 मिलीमीटर बढ़ते हैं।,చేతుల వేలుగోళ్లు ప్రతి నెలా 3.5 మిల్లీమీటర్లు పెరుగుతాయి.
+वहीं पैर के नाखून हर महीने महज 1.6 मिलीमीटर ही बढ़ते हैं।,"అదే సమయంలో, పాదాల గోర్లు ప్రతి నెలా 1.6 మిల్లీమీటర్లు మాత్రమే పెరుగుతాయి."
+हाल ही में विश्व में सबसे लंबे नाखूनों का रिकॉर्ड अपने नाम दर्ज कराने वाले भारत के श्रीधर लाल ने अपने नाखून कटवा लिए हैं।,"ఇటీవల, ప్రపంచంలోనే అతి పొడవైన గోరు రికార్డు సృష్టించిన భారతదేశానికి చెందిన శ్రీధర్ లాల్ తన గోళ్లను కత్తిరించుకున్నారు."
+उन्होंने 66 साल बाद अपने बाएं हाथ के नाखून कटवाए हैं।,అతను 66 సంవత్సరాల తరువాత ఎడమ చేతి గోర్లు కత్తిరించాడు.
+आखिरी बार श्रीधर ने जब अपने नाखूनों का नाप लिया था तब वह तकरीबन 909 सेमी लंबी थीं।,"చివరిసారిగా శ్రీధర్ తన గోళ్లకొలతను తీసుకున్నప్పుడు,  అతని గోరు 909 సెం.మీ పొడవు ఉంది."
+नाखूनों की लंबाई और उनके भार की वजह से श्रीधर के हाथ में कई तरह की समस्याएं भी पैदा हो गई थीं।,"గోర్లు పొడవు మరియు వాటి బరువు కారణంగా, శ్రీధర్ చేతిలో కూడా చాలా సమస్యలు తలెత్తాయి."
+श्रीधर ने अपने बाएं हाथ के नाखून ही इसलिए बढ़ाए थे ताकि वह दाएं हाथ से अपने रोजमर्रा के काम आसानी से कर सकें।,"శ్రీధర్ తన ఎడమ చేతి గోళ్లను పొడిగించాడు, తద్వారా అతను తన రోజువారీ పనులను కుడి చేతితో సులభంగా చేయగలడు."
+शायद श्रीधर (और आप भी) यह बात नहीं जानते होंगे कि आपके दाएं हाथ की उंगलियों के नाखून दूसरे हाथ की उंगलियों के नाखून से ज्यादा तेजी से बढ़ते हैं।,బహుశా శ్రీధర్ (మరియు మీకు కూడా)కు ఒక చేతి వేళ్ల యొక్క గోర్లు వేరొక చేతి వేళ్ల గోళ్ల కంటే వేగంగా పెరుగుతాయని తెలియకపోవచ్చు.
+हाथों की उंगलियों के नाखून हर महीने तकरीबन 3.5 मिलीमीटर बढ़ते हैं।,చేతుల వేలుగోళ్లు ప్రతి నెలా 3.5 మిల్లీమీటర్లు పెరుగుతాయి.
+वहीं पैर के नाखून हर महीने महज 1.6 मिलीमीटर ही बढ़ते हैं।,"అదే సమయంలో, పాదాల గోర్లు ప్రతి నెలా 1.6 మిల్లీమీటర్లు మాత్రమే పెరుగుతాయి."
+नाखूनों से जुड़े ऐसे ही कई दिलचस्प तथ्यों के बारे में हम आपको आज बताने वाले हैं जो इससे पहले शायद आपने कभी नहीं सुने होंगे।,"ఈ రోజు మనం గోళ్ళకు సంబంధించిన ఇలాంటి ఆసక్తికరమైన విషయాల గురించి మీకు చెప్పబోతున్నాం, మీరు ఇంతకు ముందెన్నడూ వినలేదు."
+1. नाखूनों से पसीना नहीं निकलता।,గోర్లు చెమట పట్టవు.
+हमारे शरीर के हर हिस्से से पसीना निकलता है लेकिन नाखूनों से कभी पसीना नहीं आता।,"మన శరీరంలోని ప్రతి భాగం చెమట పడుతుంది, కాని గోర్లు ఎప్పుడూ చెమట పట్టవు."
+यह यूनीवर्सल सत्य है लेकिन हमनें इस पर कभी गौर नहीं किया होगा।,ఈ సార్వత్రిక నిజం కాని మేము దానిని ఎప్పటికీ గమనించలేము.
+2. महिलाओं के मुकाबले पुरुषों के नाखून ज्यादा तेजी से बढ़ते हैं।,2. మహిళలతో  పోలిస్తే పురుషుల గోర్లు చాలా వేగంగా పెరుగుతాయి.
+यह कितना अजीब है न! पुरुषों के उलट महिलाएं बालों के साथ-साथ अपने नाखूनों को बढ़ाने का भी शौक रखती हैं लेकिन उनके नाखून पुरुषों के मुकाबले धीरे विकास करते हैं।,"ఇది చాలా వింతగా ఉంది కదా? పురుషులకు వ్యతిరేకంగా, స్త్రీలు జుట్టుతో పాటు వారి గోళ్ళను కూడా పెంచుకోవడానికి ఇష్టపడతారు, కాని వారి గోర్లు పురుషుల కంటే నెమ్మదిగా పెరుగుతాయి."
+3. नाखून भी सांस लेते हैं।,గోర్లు కూడా ఊపిరి తీసుకుంటాయి.
+अगर आप अपने नाखूनों पर पेंट लगाती हैं तो संभल जाइए।,మీరు మీ గోళ్ళపై పెయింట్ వేస్తే జాగ్రత్తగా ఉండండి.
+इससे आपके नाखूनों की सेहत बिगड़ सकती है।,ఇది మీ గోళ్ల ఆరోగ్యాన్ని మరింత దిగజార్చుతుంది.
+नाखून ऑक्सीजन ग्रहण करते हैं।,గోర్లు ఆక్సిజన్ అందుకుంటాయి.
+ये ऑक्सीजन नेल प्लेट से होकर नेल बेड तक जाते हैं।,ఈ ఆక్సిజన్ గోరు పలక గుండా గోరు మంచానికి వెళుతుంది.
+ऐसे में पेंटेड नाखून नाखूनों के श्वसन में बाधा पहुंचाते हैं।,"అటువంటి పరిస్థితిలో, పెయింట్ చేసిన గోర్లు గోర్లు యొక్క శ్వాసక్రియకు ఆటంకం కలిగిస్తాయి."
+इससे आपके नाखून रूखे और भद्दे तो दिखते ही हैं साथ ही कमजोर भी होने लगते हैं।,దీని వలన మీ గోర్లు కఠినంగా మరియు అసహ్యంగా మరియు బలహీనంగా కనిపిస్తాయి.
+4. तनाव से नाखूनों के विकास पर असर पड़ता है।,4. ఒత్తిడి గోర్లు పెరుగుదలను ప్రభావితం చేస్తుంది.
+अगर आप बढ़ते तनाव की वजह से ठीक से सो नहीं पा रहे हैं तो इससे आपके नाखूनों के विकास पर बुरा असर पड़ता है।,"పెరుగుతున్న ఒత్తిడి కారణంగా మీరు సరిగ్గా నిద్రపోలేకపోతే, అది మీ గోళ్ళ పెరుగుదలను ప్రభావితం చేస్తుంది."
+"ऐसा इसलिए क्योंकि, तनाव और अनिद्रा की वजह से आपके शरीर के पोषक तत्व नाखूनों से दूर चले जाते हैं।","ఎందుకంటే, ఒత్తిడి మరియు నిద్రలేమి కారణంగా, మీ శరీరంలోని పోషకాలు గోళ్ళ నుండి దూరంగా ఉంటాయి."
+ऐसे में कुपोषित नाखून कमजोर होने लगते हैं।,"ఈ సందర్భంలో, పోషకాహార లోపం ఉన్న గోర్లు బలహీనపడటం ప్రారంభిస్తాయి."
+5. नाखून आपकी सेहत का आईना होते हैं।,5. గోర్లు మీ ఆరోగ్యానికి అద్దం.
+नाखूनों के आकार और रंग के आधार पर आप अपनी सेहत की स्थिति भी जान सकते हैं।,"గోర్లు యొక్క పరిమాణం మరియు రంగును బట్టి, మీరు మీ ఆరోగ్య స్థితిని కూడా తెలుసుకోవచ్చు."
+डॉक्टर्स आपके नाखून की स्थिति देखकर यह बता सकते हैं कि आप स्वस्थ हैं या नहीं।,మీ గోరు యొక్క పరిస్థితిని చూడటం ద్వారా మీరు ఆరోగ్యంగా ఉన్నారా అని వైద్యులు తెలియజేయగలరు.
+जैसे- नाखूनों का नीला होते जाना बताता है कि आपको फेफड़ों से संबंधित बीमारी है।,"ఉదాహరణకు, గోర్లు యొక్క నీలం రంగు మీకు  ఊపిరితిత్తుల వ్యాధి ఉందని సూచిస్తుంది."
+"इसी तरह से पीले, सफेद नाखून अलग-अलग रोगों के बारे में सूचना देते हैं।","అదేవిధంగా, పసుపు, తెలుపు గోర్లు వివిధ వ్యాధుల గురించి సమాచారం ఇస్తాయి."
+1. नाखूनों से पसीना नहीं निकलता।,గోర్లు చెమట పట్టవు.
+हमारे शरीर के हर हिस्से से पसीना निकलता है लेकिन नाखूनों से कभी पसीना नहीं आता।,"మన శరీరంలోని ప్రతి భాగం చెమట పడుతుంది, కాని గోర్లు ఎప్పుడూ చెమట పట్టవు."
+यह यूनीवर्सल सत्य है लेकिन हमनें इस पर कभी गौर नहीं किया होगा।,ఈ సార్వత్రిక నిజం కాని మేము దానిని ఎప్పటికీ గమనించలేము.
+2. महिलाओं के मुकाबले पुरुषों के नाखून ज्यादा तेजी से बढ़ते हैं।,2. మహిళలతో  పోలిస్తే పురుషుల గోర్లు చాలా వేగంగా పెరుగుతాయి.
+यह कितना अजीब है न! पुरुषों के उलट महिलाएं बालों के साथ-साथ अपने नाखूनों को बढ़ाने का भी शौक रखती हैं लेकिन उनके नाखून पुरुषों के मुकाबले धीरे विकास करते हैं।,"ఇది చాలా వింతగా ఉంది కదా? పురుషులకు వ్యతిరేకంగా, స్త్రీలు జుట్టుతో పాటు వారి గోళ్ళను కూడా పెంచుకోవడానికి ఇష్టపడతారు, కాని వారి గోర్లు పురుషుల కంటే నెమ్మదిగా పెరుగుతాయి."
+3. नाखून भी सांस लेते हैं।,గోర్లు కూడా ఊపిరి తీసుకుంటాయి.
+अगर आप अपने नाखूनों पर पेंट लगाती हैं तो संभल जाइए।,మీరు మీ గోళ్ళపై పెయింట్ వేస్తే జాగ్రత్తగా ఉండండి.
+इससे आपके नाखूनों की सेहत बिगड़ सकती है।,ఇది మీ గోళ్ల ఆరోగ్యాన్ని మరింత దిగజార్చుతుంది.
+नाखून ऑक्सीजन ग्रहण करते हैं।,గోర్లు ఆక్సిజన్ అందుకుంటాయి.
+ये ऑक्सीजन नेल प्लेट से होकर नेल बेड तक जाते हैं।,ఈ ఆక్సిజన్ గోరు పలక గుండా గోరు మంచానికి వెళుతుంది.
+ऐसे में पेंटेड नाखून नाखूनों के श्वसन में बाधा पहुंचाते हैं।,"అటువంటి పరిస్థితిలో, పెయింట్ చేసిన గోర్లు గోర్లు యొక్క శ్వాసక్రియకు ఆటంకం కలిగిస్తాయి."
+इससे आपके नाखून रूखे और भद्दे तो दिखते ही हैं साथ ही कमजोर भी होने लगते हैं।,"దీనివల్ల మీ గోళ్లు గరుకుగా, అసహ్యంగా కనబడి, బలహీనం కూడా అవుతాయి."
+4. तनाव से नाखूनों के विकास पर असर पड़ता है।,4. ఒత్తిడి గోర్లు పెరుగుదలను ప్రభావితం చేస్తుంది.
+अगर आप बढ़ते तनाव की वजह से ठीक से सो नहीं पा रहे हैं तो इससे आपके नाखूनों के विकास पर बुरा असर पड़ता है।,"పెరుగుతున్న ఒత్తిడి కారణంగా మీరు సరిగ్గా నిద్రపోలేకపోతే, అది మీ గోళ్ళ పెరుగుదలను ప్రభావితం చేస్తుంది."
+"ऐसा इसलिए क्योंकि, तनाव और अनिद्रा की वजह से आपके शरीर के पोषक तत्व नाखूनों से दूर चले जाते हैं।","ఎందుకంటే, ఒత్తిడి మరియు నిద్రలేమి కారణంగా, మీ శరీరంలోని పోషకాలు గోళ్ళ నుండి దూరంగా ఉంటాయి."
+ऐसे में कुपोषित नाखून कमजोर होने लगते हैं।,"ఈ సందర్భంలో, పోషకాహార లోపం ఉన్న గోర్లు బలహీనపడటం ప్రారంభిస్తాయి."
+5. नाखून आपकी सेहत का आईना होते हैं।,5. గోర్లు మీ ఆరోగ్యానికి అద్దం.
+नाखूनों के आकार और रंग के आधार पर आप अपनी सेहत की स्थिति भी जान सकते हैं।,"గోర్లు యొక్క పరిమాణం మరియు రంగును బట్టి, మీరు మీ ఆరోగ్య స్థితిని కూడా తెలుసుకోవచ్చు."
+डॉक्टर्स आपके नाखून की स्थिति देखकर यह बता सकते हैं कि आप स्वस्थ हैं या नहीं।,మీ గోరు యొక్క పరిస్థితిని చూడటం ద్వారా మీరు ఆరోగ్యంగా ఉన్నారా అని వైద్యులు తెలియజేయగలరు.
+जैसे- नाखूनों का नीला होते जाना बताता है कि आपको फेफड़ों से संबंधित बीमारी है।,"ఉదాహరణకు, గోర్లు యొక్క నీలం రంగు మీకు  ఊపిరితిత్తుల వ్యాధి ఉందని సూచిస్తుంది."
+"इसी तरह से पीले, सफेद नाखून अलग-अलग रोगों के बारे में सूचना देते हैं।","అదేవిధంగా, పసుపు, తెలుపు గోర్లు వివిధ వ్యాధుల గురించి సమాచారం ఇస్తాయి."
+वायु में सांस लेने वाले प्राणियों का मुख्य सांस लेने के अंग फेफड़ा या फुप्फुस (जैसा कि इसे वैज्ञानिक या चिकित्सीय भाषा मे कहा जाता है) होता है।,గాలి శ్వాస జంతువుల ప్రధాన శ్వాస అవయవాలు ఊపిరితిత్తులు (దీనిని శాస్త్రీయ లేదా వైద్య భాషలో పిలుస్తారు).
+यह प्राणियों में एक जोडे़ के रूप मे उपस्थित होता है।,ఇది ఒక జత జీవుల వలె ఉంటుంది.
+फेफड़े की दीवार असंख्य गुहिकाओं की उपस्थिति के कारण स्पंजी होती है।,అసంఖ్యాక కావిటీస్ ఉండటం వల్ల ఊపిరితిత్తుల గోడ మెత్తగా ఉంటుంది.
+यह वक्ष गुहा में स्थित होता है।,ఇది థొరాసిక్ కుహరంలో ఉంది.
+इसमें रक्त का शुद्धीकरण होता है।,అందులో రక్తం శుద్దీకరణ ఉంది.
+प्रत्येक फेफड़ा में एक फुफ्फुसीय धमनीहृदय से अशुद्ध रक्त लाती है।,ముక్కు నుంచి తీసుకున్న గాలి నోటి ద్వారా వెళ్లి వాయు నాళం ద్వారా అన్ని భాగాలకు చేరుతుంది.
+फेफड़े में रक्त का शुद्धीकरण होता है।,రక్త శుద్దీకరణ ఊపిరితిత్తులలో జరుగుతుంది.
+रक्त में ऑक्सीजन का मिश्रण होता है।,రక్తంలో ఆక్సిజన్ మిశ్రమం ఉంది.
+फेफडो़ं का मुख्य काम वातावरण से प्राणवायु लेकर उसे रक्त परिसंचरण मे प्रवाहित (मिलाना) करना और रक्त से कार्बन डाइऑक्साइड को अवशोषित कर उसे वातावरण में छोड़ना है।,ఊపిరితిత్తుల యొక్క ప్రధాన విధి వాతావరణం నుండి జీవితాన్ని తీసుకొని రక్త ప్రసరణకు పంపించి రక్తం నుండి కార్బన్ డయాక్సైడ్ను పీల్చుకుని వాతావరణంలోకి విడుదల చేయడం.
+"गैसों का यह विनिमय असंख्य छोटे छोटे पतली-दीवारों वाली वायु पुटिकाओं जिन्हें अल्वियोली कहा जाता है, मे होता है।",ఈ వాయువుల మార్పిడి అల్వియోలీ అని పిలువబడే అసంఖ్యాక చిన్న సన్నని గోడల గాలి కణాలలో సంభవిస్తుంది.
+"यह शुद्ध रक्त फुफ्फुसीय शिरा द्वारा हृदय में पहुँचता है, जहां से यह फिर से शरीर के विभिन्न अंगों मे पम्प किया जाता है।","ఈ శుద్ధి చేయబడిన రక్తం పల్మనరీ సిర ద్వారా గుండెకు చేరుకుంటుంది, అక్కడ నుండి మళ్ళీ శరీరంలోని వివిధ భాగాలలోకి పంప్ చేయబడుతుంది."
+"श्वसन तंत्र (respiratory system) या 'श्वासोच्छ्वास तंत्र' में सांस संबंधी अंग जैसे नाक, स्वरयंत्र (Larynx), श्वासनलिका (Wind Pipe) और फुफ्फुस (Lungs) आदि शामिल हैं।","శ్వాసకోశ వ్యవస్థ లేదా 'శ్వాసకోశ వ్యవస్థ'లో ముక్కు, స్వరపేటిక, విండ్ పైప్ మరియు ఊపిరితిత్తులు వంటి శ్వాసకోశ అవయవాలు ఉన్నాయి."
+शरीर के सभी भागों में गैसों का आदान-प्रदान (gas exchange) इस तंत्र का मुख्य कार्य है।,ఈ వ్యవస్థ యొక్క ప్రధాన విధి శరీరంలోని అన్ని భాగాలలో వాయువుల మార్పిడి.
+सांस लेने के दो रास्ते हैं- एक सही रास्ता दूसरा गलत रास्ता।,ఊపిరి పీల్చుకోవడానికి రెండు మార్గాలు ఉన్నాయి - ఒక సరైన మార్గం మరియు మరొకటి తప్పు మార్గం.
+नाक द्वारा सांस लेना सही रास्ता है किन्तु मुंह से सांस लेना गलत है।,"ముక్కు ద్వారా శ్వాస తీసుకోవడం సరైన మార్గం, కానీ నోటి ద్వారా శ్వాస తీసుకోవడం తప్పు."
+हमेशा नाक से ही सांस लेनी चाहिए क्योंकि नाक के अन्दर छोटे-छोटे बाल होते हैं।,ముక్కు లోపల చిన్న వెంట్రుకలు ఉన్నందున ఒకరు ఎప్పుడూ ముక్కు ద్వారా ఊపిరి పీల్చుకోవాలి.
+"ये बाल हवा में मिली धूल को बाहर ही रोक लेते हैं, अन्दर नहीं जाने देते।",ఈ వెంట్రుకలు గాలిలో కనిపించే ధూళిని దూరంగా ఉంచుతాయి మరియు వాటిని లోపలికి అనుమతించవు.
+मुंह से सांस कभी नहीं लेनी चाहिए क्योंकि ऐसा करने से हवा (सांस) के साथ धूल और हानिकारक कीटाणु भी अन्दर चले जाlते हैं।,నోటి ద్వారా ఎప్పుడూ ఊపిరి పీల్చుకోకండి ఎందుకంటే ఇలా చేయడం ద్వారా దుమ్ము మరియు గాలి (శ్వాస) తో హానికరమైన సూక్ష్మక్రిములు కూడా లోపలికి వెళ్తాయి.
+"नाक की भीतरी दीवार में श्लेष्मा ग्रन्थियां होती है,जो चिकना श्लेष्मा छोड़ती है जो अनावश्यक सूक्ष्म बैक्टीरिया को श्वसन तंत्र में जाने से रोकती हैं यह प्राय: साढ़े चार इंच लम्बी, बीच में खोखली एक नली होती है, जो गले में टटोली जा सकती है।","ముక్కు లోపలి గోడలో శ్లేష్మ గ్రంథులు ఉంటాయి, ఇవి మృదువైన శ్లేష్మమును విడిచిపెట్టి, అనవసరమైన సూక్ష్మ బ్యాక్టీరియాను శ్వాసకోశ వ్యవస్థలోకి రాకుండా చేస్తుంది.ఇది సాధారణంగా నాలుగున్నర అంగుళాల పొడవు ఉంటుంది, మధ్యలో బోలు గొట్టం ఉంటుంది, ఇది గొంతులో తాకుతుంది. ."
+यह भोजन की नली (अन्न नाल) के साथ गले से नीचे वक्षगहर में चली जाती है।,ఇది ఆహారనాళం (ఫుడ్ పైప్) తో గొంతులోకి ఛాతీలోకి వెళుతుంది.
+"वक्षगहर में, नीचे के सिरे पर चलकर इसकी दो शाखाएं हो गई हैं।","వక్షోగ్లో, దిగువ చివరరెండు శాఖలు ఉంటాయి."
+इसकी एक शाखा दाएं फेफड़े में और दूसरी बाएं फेफड़े में चली गई है।,"ఒక శాఖ కుడి ఊపిరితిత్తుల్లోకి, మరో శాఖ ఎడమ ఊపిరితిత్తులలోకి వెళ్లింది."
+ये ही दोनों शाखाएं वायु नली कहलाती हैं।,ఈ రెండు శాఖలను గాలి గొట్టాలు అంటారు.
+श्वास नली और वायु नली फेफड़े में जाने के प्रधान वायु पथ हैं।,శ్వాసనాళము మరియు వాయు నాళిక లు ఊపిరితిత్తులలోకి ప్రవేశించే ప్రధాన వాయుమార్గాలు.
+"जीभ के मूल के पीछे, कण्ठिकास्थि के नीचे और कण्ठ के सामने स्वरयंत्र (Larynx) होता है।","నాలుక యొక్క మూలం వెనుక, కంఠాస్థి క్రింద, మరియు  గొంతు ముందు ఒక స్వరపేటిక ఉంది."
+नाक से ली हुई हवा कण्ठ से होती हुई इसी में आती है।,ముక్కు నుంచి తీసుకున్న గాలి నోటి ద్వారా  వెళ్లి వాయు నాళం ద్వారా ప్రవహిస్తుంది.
+इसके सिरे पर एक ढक्कन-सा होता है।,దీనికి చివరిలో ఒక మూత ఉంటుంది.
+जिसे ‘स्वर यंत्रच्छद’ कहते हैं।,దీన్ని ‘స్వరా యంత్రచాడ్’ అంటారు.
+"यह ढकन हर समय खुला रहता है किन्तु खाना खाते समय यह ढक्कन बन्द हो जाता है जिससे भोजन स्वरयंत्र में न गिरकर, पीछे अन्नप्रणाली में गिर पड़ता है।","ఈ కవర్ అన్ని సమయాల్లో తెరిచి ఉంటుంది, అయితే ఇది తినేటప్పుడు మూత మూసివేస్తుంది, తద్వారా ఆహారం స్వరపేటికలో పడకుండా తిరిగి అన్నవాహికలోకి వస్తుంది."
+कभी-कभी रोगों के कारण या असावधानी से जब भोजन या जल का कुछ अंश स्वरयंत्र में गिर पड़ता है तो बड़े जोर से खांसी आती है।,"కొన్నిసార్లు, వ్యాధుల కారణంగా లేదా అనుకోకుండా, ఆహారం లేదా నీటిలో కొంత భాగం స్వరపేటికలో పడిపోయినప్పుడు, పెద్ద దగ్గు వస్తుంది."
+"इस खांसी आने का मतलब यह है कि जल या भोजन का जो अंश इसमें (स्वरयंत्र में) गिर पड़ा है, यह बाहर निकल जाए।",ఈ దగ్గు అంటే దానిలో పడిపోయిన నీరు లేదా ఆహారంలో ఏదైనా భాగం (స్వరపేటికలో) బయటకు వస్తుంది.
+भोजन को हम निगलते हैं तो उस समय स्वरयंत्र ऊपर को उठता और फिर गिरता हुआ दिखाई देता है।,"మనం ఆహారాన్ని మింగినట్లయితే, ఆ సమయంలో, స్వరపేటిక కనిపిస్తుంది మరియు తరువాత పడిపోతుంది."
+इसमें जब वायु प्रविष्ठ होती है तब स्वर उत्पन्न होता है।,అచ్చు దానిలో గాలి ప్రవేశం ఉన్నప్పుడు ఉత్పత్తి అవుతుంది.
+इस प्रकार यह हमें बोलने में भी बहुत सहायता प्रदान करता है।,అందువల్ల ఇది మాట్లాడటంలో కూడా మాకు చాలా సహాయపడుతుంది.
+हमारी छाती में दो फुफ्फुस (फेफड़े) होते हैं - दायां और बायां।,మన ఛాతీలో రెండు ఊపిరితిత్తులు ఉన్నాయి - కుడి మరియు ఎడమ.
+"दायां फेफड़ा बाएं से एक इंच छोटा, पर कुछ अधिक चौड़ा होता है।","కుడి ఊపిరితిత్తు ఎడమ కంటే ఒక అంగుళం తక్కువగా ఉంటుంది, కానీ కొంచెం వెడల్పుగా ఉంటుంది."
+दाएं फेफड़े का औसत भार 23 औंस और बाएं का 19 औंस होता है।,కుడి ఊపిరితిత్తుల సగటు బరువు 23  ఔన్సులు మరియు ఎడమ బరువు 19  ఔన్సులు.
+पुरुषों के फेफड़े स्त्रियों के फुफ्फुसों से कुछ भारी होते हैं।,పురుషులలో ఊపిరితిత్తులు మహిళల ఊపిరితిత్తుల కన్నా కొంచెం బరువుగా ఉంటాయి.
+फुफ्फुस चिकने और कोमल होते हैं।,ఊపిరితిత్తులు సున్నితంగా మరియు మృదువైనవి.
+इनके भीतर अत्यन्त सूक्ष्म अनन्त कोष्ठ होते हैं जिनको ‘वायु कोष्ठ’ (Air cells) कहते हैं।,వాటిలో 'వాయు కణాలు' అని పిలువబడే చాలా సూక్ష్మమైన అనంత కణాలు ఉన్నాయి.
+इन वायु कोष्ठों में वायु भरी होती है।,ఈ గాలి కణాలు గాలితో నిండి ఉంటాయి.
+फेफड़े युवावस्था में मटियाला और वृद्धावस्था में गहरे रंग का स्याही मायल हो जाता है।,"ఊపిరితిత్తులు యవ్వనంలో దుమ్ము-రంగు మరియు వృద్ధాప్యంలో, ముదురు సిరలా మారుతుంది."
+ये भीतर से स्पंज-समान होते हैं।,అవి లోపలి నుండి మెత్తగా ఉంటాయి .
+दोनों फुफ्फुसों के मध्य में हृदय स्थित रहता है।,రెండు ఊపిరితిత్తుల మధ్యలో గుండె ఉంటుంది.
+प्रत्येक फुफ्फुस को एक झिल्ली घेरे रहती है ताकि फूलते और सिकुड़ते वक्त फुफ्फुस बिना किसी रगड़ के कार्य कर सकें।,"ప్రతి ప్లూరా ఒక పొరతో చుట్టుముట్టబడి ఉంటుంది, తద్వారా వాపు మరియు కుంచించుకుపోయేటప్పుడు ప్లూరా ఎటువంటి రుద్దకుండా పనిచేస్తుంది."
+इस झिल्ली में विकार उत्पन्न होने पर इसमें शोथ हो जाता है जिसे प्लूरिसी (pleurisy / फुप्फुसावरणशोथ) नामक रोग होना कहते हैं।,ఈ పొరలో సంభవించే రుగ్మత విషయంలో వాపు వస్తుంది. ఇది పుపుసావరణ శోథ (ప్లూరిసి) అనే వ్యాధిగా పిలువబడుతుంది.
+जब फुफ्फुसों में शोथ होता है तो इसे श्वसनिका शोथ होना कहते हैं।,"ఊపిరితిత్తులలో మంట ఉన్నప్పుడు, దానిని శ్వాసకోశ మంట అంటారు."
+"जब फुफ्फुसों से क्षय होता है तब उसे यक्ष्मा या क्षय रोग, तपेदिक, टी.बी. होना कहते हैं।","ఊపిరితిత్తులలో ఈ క్షయ వ్యాధి వస్తుంది, దీనినే టిబి అని కూడా అంటారు. "
+फुफ्फुसों के नीचे एक बड़ी झिल्ली होती है जिसे वक्षोदर मध्यपट (thoraco-abdominal diaphragm) या मध्यच्छद/डायाफ्राम कहते हैं जो फुफ्फुसों और उदर के बीच में होती है।," ఊపిరితిత్తులకు దిగువభాగంలో థోరాకో-అబ్డామినల్ డయాఫ్రం(థొరకా -అబ్డోమినల్ డయాఫ్రమ్) లేదా మెసోఫ్రాగమ్ అని పిలవబడే పెద్ద పొర ఉంటుంది, ఇది ఊపిరితిత్తుల మరియు పొత్తికడుపు మధ్యలో ఉంటుంది."
+सांस लेने पर यह झिल्ली नीचे की तरफ फैलती है जिससे सांस अन्दर भरने पर पेट फूलता है और बाहर निकलने पर वापिस बैठता है।,"శ్వాస తీసుకున్నప్పుడు, ఈ పొర క్రిందికి వ్యాపిస్తుంది, దీనివల్ల కడుపు లోపలికి ఉబ్బుతుంది మరియు అది బయటకు వచ్చినప్పుడు తిరిగి కూర్చుంటుంది."
+फेफड़ों का मुख्य काम शरीर के अन्दर वायु खींचकर ऑक्सीजन उपलब्ध कराना तथा इन कोशिकाओं की गतिविधियों से उत्पन्न होने वाली कार्बन डाईऑक्साइड नामक वर्ज्य गैस को बाहर फेंकना है।,ఊపిరితిత్తుల యొక్క ప్రధాన విధి శరీరం లోపల గాలిని లాగడం  ఆక్సిజన్‌ను అందించడం మరియు ఈ కణాల కార్యకలాపాల ద్వారా ఉత్పత్తి చేయబడిన కార్బన్ డయాక్సైడ్ అనే నిషిద్ధ వాయువును విసిరి ఆక్సిజన్ అందించడం.
+यह फेफड़ों द्वारा किया जाने वाला फुफ्फुसीय वायु संचार कार्य है जो फेफड़ों को शुद्ध और सशक्त रखता है।,"ఇది  ఊపిరితిత్తులచే నిర్వహించబడే పల్మనరీ ఎయిర్ సర్క్యులేషన్ ఫంక్షన్, ఇది  ఊపిరితిత్తులను శుభ్రంగా మరియు బలంగా ఉంచుతుంది."
+यदि वायुमण्डल प्रदूषित हो तो फेफड़ों में दूषित वायु पहुंचने से फेफड़े शुद्ध न रह सकेंगे और विकारग्रस्त हो जाएंगे।,"వాతావరణం కలుషితమైతే, కలుషితమైన గాలి ఊపిరితిత్తులకు చేరుకోవడం వల్ల ఊపిరితిత్తులు శుభ్రంగా ఉండలేవు మరియు క్రమరహితంగా మారతాయి."
+श्वास-क्रिया दो खण्डों में होती है।,శ్వాస రెండు విభాగాలలో జరుగుతుంది.
+जब सांस अन्दर आती है तब इसे पूरक कहते हैं।,"శ్వాస వచ్చినప్పుడు, దానిని పూరకము అంటారు."
+जब यह श्वास बाहर हो जाती है तब इसे रेचक कहते हैं।,ఈ శ్వాస బయటికి వచ్చినప్పుడు దానిని భేదిమందు అంటారు.
+प्राणायाम विधि में इस सांस को भीतर या बाहर रोका जाता है।,ప్రాణాయామ పద్ధతిలో ఈ శ్వాస లోపలికి లేదా వెలుపల ఆగిపోతుంది.
+सांस रोकने को कुम्भक कहा जाता है।,శ్వాసను ఆపడం కుంభ అంటారు.
+भीतर सांस रोकना आंतरिक कुम्भक और बाहर सांस रोक देना बाह्य कुम्भक कहलाता है।,"లోపల శ్వాసను ఆపడం అంతర్గత కుంభమని, బయట శ్వాసను ఆపడాన్ని బాహ్య కుంభమని అంటారు."
+प्राणायाम ‘अष्टांग योग’ के आठ अंगों में एक अंग है।,అష్టాంగ యోగా' లోని ఎనిమిది భాగాలలో ప్రాణాయామం ఒకటి.
+प्राणायाम का नियमित अभ्यास करने से फेफड़े शुद्ध और शक्तिशाली बने रहते हैं।,ప్రాణాయామాన్ని క్రమం తప్పకుండా సాధన చేయడం వల్ల ఊపిరితిత్తులను స్వచ్ఛంగా మరియు శక్తివంతంగా ఉంచుతుంది.
+फुफ्फुस में अनेक सीमान्त श्वसनियां होती हैं जिनके कई छोटे-छोटे खण्ड होते हैं जो वायु मार्ग बनाते हैं।,"ప్లూరాలో అనేక ఉపాంత శ్వాస మార్గాలు ఉన్నాయి, ఇవి వాయుమార్గాలను తయారుచేసే అనేక చిన్న భాగాలను కలిగి ఉన్నాయి."
+इन्हें उलूखल कोशिका कहते हैं।,వీటిని ఉలోక్యులర్ కణాలు అంటారు.
+इनमें जो बारीक-बारीक नलिकाएं होती हैं वे अनेक कोशिकाओं और झिल्लीदार थैलियों के जाल से घिरी होती हैं।,సన్నని నాళాలు అనేక కణాలు మరియు పొరల సంచితో చుట్టూ ఉంటాయి.
+यह जाल बहुत महत्त्वपूर्ण कार्य करता है क्योंकि यहीं पर फुफ्फुसीय धमनी से ऑक्सीजन विहीन रक्त आता है और ऑक्सीजनयुक्त होकर वापस फुफ्फुसीय शिराओं में प्रविष्ठ होकर शरीर में लौट जाता है।,ఈ ఉచ్చు చాలా ముఖ్యమైనది ఎందుకంటే ఇక్కడే ఆక్సిజన్ లేని రక్తం పల్మనరీ ఆర్టరీ నుండి వచ్చి ఆక్సిజనేషన్ అయి పల్మనరీ సిరలోకి ప్రవేశించి శరీరానికి తిరిగి వస్తుంది.
+इस प्रक्रिया से रक्त शुद्धी होती रहती है।,ఈ ప్రక్రియ రక్తాన్ని శుద్ధి చేస్తుంది.
+यहीं वह स्थान है जहां उलूखल कोशिकाओं में उपस्थित वायु तथा वाहिकाओं में उपस्थित रक्त के बीच गैसों का आदान-प्रदान होता है जिसके लिए सांस का आना-जाना होता है।,ఉల్సెఫాల్ కణాలలో ఉన్న గాలి మరియు శ్వాస తీసుకోవలసిన నాళాలలో ఉన్న రక్తం మధ్య వాయువులు మార్పిడి చేసే ప్రదేశం ఇది.
+"स्वरयंत्र या र्लैरिंक्स (larynx), मनुष्यों और अन्य स्तनधारी जीवों के गले में मौजूद एक श्वसन अंग है जिसके प्रयोग से यह जीव भिन्न प्रकार की ध्वनियों में बोल पाते हैं।","స్వరపేటిక అనేది మానవుల మరియు ఇతర క్షీరదాల గొంతులో ఉండే శ్వాసకోశ అవయవం, ఈ జీవులు రకరకాల శబ్దాలలో మాట్లాడటానికి వీలు కల్పిస్తాయి."
+स्वरग्रंथि के अन्दर बहुत से स्वर-रज्जु (वोकल कार्ड) होते हैं।,స్వర గ్రంథి లోపల చాలా స్వర తంత్రులు (స్వర కార్డులు) ఉన్నాయి.
+"जब इन स्वर-रज्जुओं के ऊपर से हवा का तेज़ बहाव होता है तब इनकी कंपकंपी से अलग-अलग ध्वनियाँ पैदा होती है, ठीक उसी तरह जैसे किसी सितार की तारों के कंपन से विभिन्न सुरों का संगीत पैदा होता है।","ఈ స్వర త్రాడుల (స్వరపేటిక పై భాగంలోని ఖాళీ భాగం) పై బలమైన గాలి ప్రవాహం ఉన్నప్పుడు, సితార్ యొక్క వైర్లు కంపనాలు వేర్వేరు శబ్దాలను ఉత్పత్తి చేసినట్లే, వాటి వణుకు వేర్వేరు శబ్దాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+"हृदय या हिया या दिल एक पेशीय (muscular) अंग है, जो सभी कशेरुकी (vertebrate) जीवों में आवृत ताल बद्ध संकुचन के द्वारा रक्त का प्रवाह शरीर के सभी भागो तक पहुचाता है।","గుండె  ఒక కండరాల అవయవం, ఇది అన్ని సకశేరుకాల (అనగా వెన్నెముక గల జంతువులు)  జీవులలో కప్పబడిన లయ సంకోచం ద్వారా శరీరంలోని అన్ని భాగాలకు రక్త ప్రవాహాన్ని తీసుకువెళుతుంది."
+"कशेरुकियों का ह्रदय हृद पेशी (cardiac muscle) से बना होता है, जो एक अनैच्छिक पेशी (involuntary muscle) ऊतक है, जो केवल ह्रदय अंग में ही पाया जाता है।","సకశేరుకాల గుండె గుండె కండరాలతో తయారవుతుంది, ఇది అసంకల్పిత కండరాల కణజాలం, ఇది గుండె అవయవంలో మాత్రమే కనిపిస్తుంది."
+"औसतन मानव ह्रदय एक मिनट में ७२ बार धड़कता है, जो (लगभग ६६वर्ष) एक जीवन काल में २.५ बिलियन बार धड़कता है।","సగటున, మానవ గుండె నిమిషానికి 72 సార్లు కొట్టుకు౦టు౦ది, అది (దాదాపు 66 స౦వత్సరాలు) జీవితకాల౦లో 2.5 బిలియన్ సార్లు కొట్టుకు౦టు౦ది."
+"मनुष्य का दिल 1 मिनट मे 70 मिली लीटर रक्त पम्प करता है,1 दिन मे 7600 लीटर(2000 gallons) तथा अपने जीवन काल मे 200 मिलियन लीटर रक्त पम्प करता है.!इसका भार औसतन महिलाओं में २५० से ३०० ग्राम और पुरुषों में ३०० से ३५० ग्राम होता है।","మనిషి గుండె 1 నిమిషంలో 70 మిల్లీ లీటర్ల రక్తాన్ని, 1 రోజు 7600 లీటర్ల (2000 గాల్లోన్లు) మరియు దాని జీవితకాలంలో 200 మిలియన్ లీటర్ల రక్తాన్ని పంప్ చేస్తుంది.! సగటున మహిళలు 250 నుంచి 300 గ్రాములు, పురుషులు 300 నుంచి 350 గ్రాముల బరువు తో ఉన్నారు."
+"[1] स्तनधारियों का ह्रदय भ्रूणीय मध्य जनन स्तर (mesoderm) से विकसित होता है जो गेसट्रुला भवन (gastrulation) के बाद मध्यकला (mesothelium), अंत: कला (endothelium) और हृदपेशी (myocardium) में विभेदित हो जाता है।","[1] గ్యాస్ట్రులేషన్ తర్వాత మీసోథెలియం, ఎండోథెలియం మరియు మయోకార్డియంలో విభజించబడిన మీసోడెర్మ్ నుండి క్షీరదాల గుండె అభివృద్ధి చెందుతుంది."
+मध्य कला का पेरीकार्डियम (pericardium) ह्रदय का भीतरी अस्तर बनता है।,మధ్య కళ యొక్క హృదయావరణం (పెరికార్డియం) గుండె లోపలి పొరను ఏర్పరుస్తుంది.
+"ह्रदय का बाहरी आवरण, लसिका और रक्त वाहिनियाँ अन्तः कला से विकसित होती है।","గుండె, లింఫ్ మరియు రక్తనాళాల యొక్క వెలుపలి కవరింగ్ ఎండ్ వర్డ్ ఆర్ట్ నుంచి అభివృద్ధి చెందుతుంది."
+हृदयपेशी या मायोकार्डियम का विकास ह्रदय की पेशियों में होता है।,గుండె కండరాలలో హృదయ లేదా మయోకార్డియం అభివృద్ధి చెందుతుంది.
+"[2] मध्य जनन स्तर के आद्यशय (splachnopleuric mesoderm) उतक से, हृद जेनिक प्लेट का विकास, तंत्रिका प्लेट (neural plate) के पार्श्व में तथा केंद्र में होता है।","[2] మధ్య పునరుత్పత్తి స్థాయి యొక్క స్ప్లాచ్నోపులూరిక్ మెసోడెర్మ్ కణజాలం నుండి, గుండె జన్యు ప్లేట్ అభివృద్ధి చెందుతుంది, పార్శ్వ నాడీ పలకకు మరియు మధ్యలో ఉంటుంది."
+"हृद जनिक प्लेट में, भ्रूण के किसी पार्श्व में दो अलग वाहिका जनक कोशिका समूहों का निर्माण होता है।","కార్డియాక్ ప్లేట్‌లో, పిండం యొక్క ఒక వైపు రెండు విభిన్న వాస్కులర్ సెల్ గ్రూపులు ఏర్పడతాయి."
+प्रत्येक कोशिका समूह संगलित हो कर एक अंतर हृदयी नलिका का निर्माण करती है जो एक पृष्ठीय महा धमनी और एक विटेलोम्बीलिकल शिरा के साथ सतत होती है।,"ప్రతి కణ సమూహం కలిసి ఒక ఇంట్రా-కార్డియోవాస్కులర్ ట్యూబ్‌ను ఏర్పరుస్తుంది, ఇది డోర్సల్ బృహద్ధమని మరియు విటెలోంబిలికల్ సిరతో నిరంతరంగా ఉంటుంది."
+"क्योंकि भ्रूणीय उतक लगातार वलयित होता रहता है, दो अंतर हृदयी नलिकाएं वक्ष गुहा में खिसक जाती हैं और एक दूसरे के साथ संगलित होना शुरू कर देती हैं और लगभग २१ दिनों में पूरी तरह से संगलित हो जाती हैं।","పిండకణజాలం రింగులు రింగులు కావడం వల్ల, రెండు అంతర హృదయ నాళాలు థోరాసిక్ కుహరంలోనికి వెళ్లి, ఒకదానితో మరొకటి అతుక్కుంటాయి మరియు సుమారు 21 రోజుల్లో పూర్తిగా అతుక్కునే విధంగా మారతాయి."
+"[3] मानव भ्रूणीय (embryon) ह्रदय गर्भाधान के लगभग २३ दिन के बाद धडकना शुरू करता है, या आखिरी सामान्य माहवारी (menstrual period) (एल एम पी) के पांचवें सप्ताह के बाद धडकना शुरू करता है, इसी दिनांक को गर्भावस्था के दिनों की गणना के लिए काम में लिया जाता है।","[3] మానవ పిండం(ఎంబ్రాయిన్ ) గర్భం దాల్చిన 23 రోజుల తర్వాత, లేదా చివరి సాధారణ ఋతుక్రమము సమయము (మెన్స్ట్రుల్ పీరియడ్ ) (ఎల్ ఎం పి)  యొక్క ఐదవ వారం తరువాత, గుండె కొట్టుకోవడం ప్రారంభిస్తుంది. ఈ  తేదీని గర్భధారణ రోజులను లెక్కించడానికి ఉపయోగిస్తారు."
+यह अज्ञात है कि मानव भ्रूण में पहले २१ दिनों तक एक क्रियात्मक ह्रदय की अनुपस्थिति में रक्त का प्रवाह कैसे होता है।,మొదటి 21 రోజులు క్రియాత్మక హృదయం లేనప్పుడు మానవ పిండంలో రక్తం ఎలా ప్రవహిస్తుందో తెలియదు.
+"मानव ह्रदय माँ के ह्रदय के धड़कन की दर, लगभग ७५-८० बार प्रति मिनट की दर से धड़कने लगता है।",మానవ గుండె తల్లి హృదయ స్పందన రేటుతో నిమిషానికి 75-80 సార్లు కొట్టుకోవడం ప్రారంభిస్తుంది.
+"(बी पी एम) भ्रूण हृदय दर (ई एच आर) अब धड़कन के पहले माह के लिए अस्तर के साथ त्वरित होने लगती है, जो प्रारंभिक ७ वें सप्ताह के दौरान १६५-१८५ धड़कन प्रति मिनट पहुँच जाती है।","(బి పి ఎం ) పిండం గుండె రేటు (ఈ హెచ్ ఆర్ ) ఇప్పుడు గుండె కొట్టుకునే మొదటి నెల లైనింగ్ తో వేగవంతం అవుతుంది, ఇది ప్రారంభ 7వ వారంలో నిమిషానికి 165-185 బీట్ స్ కు చేరుకుంటుంది."
+(प्रारंभिक ९ वां सप्ताह एल एम पी के बाद) यह त्वरण लगभग ३.३ धड़कन प्रति मिनट प्रति दिन होता है।,ఈ త్వరణం ప్రతి నిమిషానికి 3.3 బీట్స్ (ప్రారంభ 9వ వారం ఎల్ ఎం పి  తరువాత) ఉంటుంది.
+"या १० धड़कन प्रति मिनट प्रति तीन दिन होता है, पहले माह में १०० धड़कन प्रति मिनट की वृद्धि होती है।","లేదా మూడు రోజులకు నిమిషానికి 10 బీట్స్, మొదటి నెల నిమిషానికి 100 బీట్స్ పెరుగుతాయి."
+"[4] एल एम पी के बाद लगभग ९.१ सप्ताह पर, एल एम पी के बाद १५ वें सप्ताह के दौरान यह लगभग १५२ धड़कन प्रति मिनट तक कम या संदमित (+/-२५ धड़कन प्रति मिनट) हो जाती है।","[4] ఎల్ ఎం పి  తరువాత సుమారు 9.1 వారాలలో, ఎల్ ఎం పి  తరువాత 15 వ వారంలో ఇది నిమిషానికి 152 బీట్ల ద్వారా తగ్గించబడుతుంది లేదా నిరోధించబడుతుంది (+/- నిమిషానికి 25 బీట్స్)."
+१५ वें सप्ताह के बाद संदमन धीमा हो जाता है और यह औसतन १४५ धड़कन (+/-२५ धड़कन प्रति मिनट) प्रति मिनट की दर पर पहुँच जाता है।,"15 వ వారం తరువాత, అణచివేత నెమ్మదిస్తుంది మరియు నిమిషానికి సగటున 165 బీట్స్ (+/- నిమిషానికి 25 బీట్స్) చేరుకుంటుంది."
+प्रतिगमन सूत्र जो भ्रूण के २५ मिली मीटर तक पहुँचने से पहले जो त्वरण का वर्णन करता है; शीर्ष से लेकर दुम तक की लम्बाई में या दिनों में आयु ९.२ एल एम पी सप्ताह=ई एच आर (० .३)+६।,పిండం 25 మిల్లీమీటర్లకు చేరుకునే ముందు త్వరణాన్ని వివరించే రిగ్రెషన్ ఫార్ములా; శిఖరం నుండి తోక వరకు లేదా రోజుల్లో వయస్సు 9.2 ఎల్ ఎం పి  వారం = ఈ హెచ్ ఆర్ (0.3) +7.
+"जन्म से पहले नर और मादा के ह्रदय दर में कोई अंतर नहीं होता है, यह १९९५ में डा.डायलन एंजियो लिलो के द्वारा पता लगाया गया।","పుట్టుకకు ముందు మగ మరియు ఆడ మధ్య హృదయ స్పందన రేటులో తేడా లేదు, దీనిని 1959 లో డాక్టర్ డైలాన్ యాంజియో లిలో కనుగొన్నారు."
+[5] ह्रदय की संरचना जंतु जगत (animal kingdom) की भिन्न शाखाओं में अलग अलग होती है।,[5] జంతు రాజ్యం యొక్క వివిధ శాఖలలో గుండె యొక్క నిర్మాణం భిన్నంగా ఉంటుంది.
+"(देखिए परिसंचरण तंत्र (Circulatory system).)सिफेलोपोड़ (Cephalopod) में दो ""गिल ह्रदय"" और एक ""सिस्टमिक ह्रदय "" होता है।","ప్రసరణ వ్యవస్థ(సర్క్యులేటరీ సిస్టమ్) చూడండి. సెఫలోపాడ్ రెండు ""గిల్ హార్ట్స్"" మరియు ఒక ""సిస్టమిక్ హార్ట్"" ను కలిగి ఉంటుంది."
+"मछली में एक दो कक्षों का ह्रदय होता है, जो रक्त को गिल (gill) में पम्प करता है और वहां से रक्त शेष शरीर में जाता है।","చేపకు రెండు గదుల గుండె ఉంది, ఇది రక్తాన్నిమొప్పల‌లోకి పంపుతుంది మరియు అక్కడ నుండి రక్తం శరీరంలోని మిగిలిన భాగాలకు వెళుతుంది."
+"उभयचरों (amphibian) और अधिकांश रेप्टाइल्स में द्विक परिसंचरण तंत्र (double circulatory system) होता है, लेकिन ह्रदय हमेशा दो पम्पों में पृथक नहीं होता है।","ఉభయచరాలు మరియు చాలా సరీసృపాలు డబుల్ ప్రసరణ వ్యవస్థను కలిగి ఉంటాయి, కానీ గుండె ఎల్లప్పుడూ రెండు పంపులుగా వేరు చేయదు."
+उभयचरों में तीन कक्षों से युक्त ह्रदय होता है।,ఉభయచరాలు మూడు గదులతో కూడిన హృదయాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+"पक्षी और स्तनधारी दो पम्पों में ह्रदय का पूर्ण पृथक्करण दर्शाते हैं, इनमें कुल चार हृदयी कक्ष (heart chamber) होते हैं; यह माना जाता है कि पक्षियों का चार कक्ष का ह्रदय स्वतंत्र रूप से स्तनधारियों से विकसित हुआ है।","పక్షులు మరియు క్షీరదాలు రెండు పంపులలో గుండె యొక్క పూర్తి విచ్ఛేదనాన్ని చూపుతాయి, ఇందులో మొత్తం నాలుగు గుండె గదులు ఉన్నాయి; పక్షుల నాలుగు-గది గుండె క్షీరదాల నుండి స్వతంత్రంగా ఉద్భవించిందని నమ్ముతారు."
+पेरीकार्डियम दो भागों से बना होता है: तंतुमय पेरीकार्डियम जो सघन तंतुमय संयोजी उतक (dense fibrous connective tissue) से बना होता है; और एक दोहरी झिल्लीई कि संरचना (भित्तीय और अंतरंगी पेरीकार्डियम) जो एक सीरमी (serous) द्रव्य से युक्त होती है और ह्रदय के संकुचनों के दौरान घर्षण को कम करती है।,"పెరికార్డియం రెండు భాగాలుగా ఉంటుంది: ఫైబ్రస్ పెరికార్డియం, ఇది దట్టమైన ఫైబ్రో కనెక్టివ్ కణజాలంతో(డెన్స్ ఫైబ్రస్  కన్నెక్టీవ్ టిష్యూ) కూడి ఉంటుంది; మరియు ఒక ద్విత్వచ నిర్మాణం (గోడ మరియు సాన్నిహిత్య పెరికార్డియం) ఇది ఒక సీరస్ పదార్థంలో సమృద్ధిగా ఉంటుంది మరియు గుండె సంకోచాల సమయంలో ఘర్షణను తగ్గిస్తుంది."
+ह्रदय वक्ष गुहा के केन्द्रीय विभाजन मध्य स्थानिका (mediastinum) में स्थित होता है।,గుండె థొరాసిక్ కుహరం యొక్క కేంద్ర విభాగం మెడియాస్టినమ్‌లో ఉంది.
+"मध्य स्थानिका में अन्य संरचनाएं भी होती हैं, जैसे ग्रसनी और शवास नली और इसमें बायीं और दायीं फुफ्फुसीय गुहाएं होती हैं, जिसमें फेफडे (lung) होते हैं।","కేంద్ర స్వరపేటికలో ఫారింజియల్ మరియు శ్వాసకోశ గొట్టం వంటి ఇతర నిర్మాణాలు కూడా ఉన్నాయి మరియు ఇది ఎడమ మరియు కుడి పల్మనరీ కావిటీలను కలిగి ఉంది, వీటిలో ఊపిరితిత్తులు ఉన్నాయి."
+[7] एपेक्स नीचली दिशा में स्थित एक भौंटा बिंदु होता है।,[7] అపెక్స్ అనేది దిగువ దిశలో ఉండే గ్రౌండ్డ్ పాయింట్.
+(जो नीचे और बायीं और मुँह किये होता है)।,(ఇది డౌన్ మరియు ఎడమ మరియు నోరు).
+धडकनों की गणना करने के लिए एक परिश्रावक (stethoscope) को सीधे एपेक्स के ऊपर लगाया जाता है।,గుండె చప్పుడు లెక్కించడం కొరకు నేరుగా అపెక్స్ మీద స్టెతస్కోప్(స్టెతస్కోప్) పెట్టి గమనిస్తారు.
+यह बायीं मध्य क्लेविकल की रेखा के ५ वें अंतर मध्य स्थान के पृष्ठ भाग में स्थित होता है।,ఇది మధ్య స్థలం వెనుక భాగంలో ఎడమ మధ్య క్లావికిల్ యొక్క రేఖ యొక్క 5 వ భాగంలో ఉంది.
+"सामान्य वयस्कों में, ह्रदय का द्रव्यमान २५०-३०० ग्राम (९-१२ ऑउंस) होता है, या यह आकर में बंद मुट्ठी का दोगुना होता है।","సాధారణ పెద్దలలో, గుండె ద్రవ్యరాశి 250–300 గ్రాములు (9–12 oz), లేదా ఇది మూసివేసిన పిడికిలి కంటే రెండు రెట్లు ఎక్కువ."
+"(बच्चों में यह लगभग बंद मुट्ठी के आकर का होता है), लेकिन अतिवृद्धि (hypertrophy) के कारण रोगी ह्रदय का द्रव्यमान १००० ग्राम (२ lb) हो सकता है।","(పిల్లలలో, ఇది దాదాపు మూసివేసిన పిడికిలి లాంటిది), కానీ హైపర్ట్రోఫీ కారణంగా, రోగికి 1000 గ్రా (2 పౌండ్లు) గుండె ద్రవ్యరాశి ఉంటుంది."
+यह प्रसरण (diffusion) की निष्क्रिय प्रक्रिया के द्वारा होता है।,ఇది వ్యాప్తి యొక్క నిష్క్రియాత్మక ప్రక్రియ వల్ల సంభవిస్తుంది.
+बायाँ भाग (देखें बायाँ ह्रदय (left heart))फुफ्फुस (lung) से ऑक्सीजन युक्त रक्त को बाएं आलिंद (left atrium) में एकत्रित करता है।,ఎడమ వైపు (ఎడమ గుండె చూడండి) ఆక్సిజన్ అధికంగా ఉన్న రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తుల నుండి ఎడమ కర్ణికలోకి సేకరిస్తుంది.
+बाएं आलिंद से रक्त बाएं निलय (left ventricle) में स्थान्तरित होता है जो इसे (महाधमनी) के माध्यम से शरीर में पम्प करता है।,"ఎడమ కర్ణిక నుండి రక్తం ఎడమ జఠరికకు బదిలీ అవుతుంది, ఇది (బృహద్ధమని) ద్వారా శరీరంలోకి పంపుతుంది."
+"दोनों ओर, निचले निलय उपरी आलिंदों से अधिक मोटे ओर प्रबल होते हैं।","ఇరువైపులా, దిగువ జఠరికలు మందంగా ఉంటాయి మరియు ఎగువ కర్ణిక కంటే ఎక్కువగా ఉంటాయి."
+"बाएं निलय की पेशीय दीवार, दायें निलय की दीवार की तुलना में अधिक मोटी होती है, क्योंकि सिस्टेमिक परिसंचरण (systemic circulation) के माध्यम से रक्त को पम्प करने के लिए अधिक बल की जरुरत होती है।","ఎడమ జఠరిక యొక్క కండరాల గోడ కుడి జఠరిక గోడ కంటే మందంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే దైహిక ప్రసరణ ద్వారా రక్తాన్ని పంప్ చేయడానికి ఎక్కువ శక్తి అవసరం."
+"दायें आलिंद में शुरू होकर, रक्त त्रिकपर्दी कपाट (tricuspid valve) के माध्यम से दायें निलय में प्रवाहित होता है।","కుడి కర్ణికలో ప్రారంభించి, రక్తం ట్రైకస్పిడ్ వాల్వ్ ద్వారా కుడి జఠరికలోకి ప్రవహిస్తుంది."
+"यहाँ यह फुफ्फुसीय अर्द्ध चंद्रकार कपाट में से होकर बाहर की ओर पम्प होता है, ओर फुफ्फुसीय धमनी (artery) के माध्यम से फेफडों में प्रवाहित होता है।",ఇక్కడ ఇది పల్మనరీ నెలవంక గది ద్వారా బయటకు పంప్ చేయబడుతుంది మరియు పల్మనరీ ఆర్టరీ ద్వారా s పిరితిత్తులకు ప్రవహిస్తుంది.
+"वहाँ से, रक्त फुफ्फुसीय शिरा (vein) के माध्यम से बाएं आलिंद में लौट जाता है।","అక్కడ నుండి, రక్తం సిర ద్వారా ఎడమ కర్ణికకు తిరిగి వస్తుంది."
+"अब यह मिट्रल कपाट (mitral valve) के माध्यम से बाएं निलय में जाता है, जहाँ से यह महाधमनी अर्द्ध चंद्रकार कपाट के माध्यम से महाधमनी (aorta) में पम्प किया जाता है।","ఇది ఇప్పుడు మిట్రల్ వాల్వ్ ద్వారా ఎడమ జఠరికకు వెళుతుంది, అక్కడ నుండి బృహద్ధమని అర్ధ వృత్తాకార వాల్వ్ ద్వారా బృహద్ధమనిలోకి పంప్ చేయబడుతుంది."
+"महा धमनी की शाखाएं ओर रक्त मुख्य धमनियों में विभाजित हो जाता है, जो शरीर के उपरी ओर निचले हिस्से में रक्त की आपूर्ति करता है।","ప్రధాన ధమని యొక్క రక్తం మరియు కొమ్మలు ప్రధాన ధమనులుగా విభజిస్తాయి, ఇవి శరీరం యొక్క ఎగువ మరియు దిగువ భాగాలకు రక్తాన్ని సరఫరా చేస్తాయి."
+रक्त धमनियों से छोटी धमनिकाओं में प्रवाहित होता है और अंत में सूक्ष्म केशिकाओं को स्थानांतरित होता है जो प्रत्येक केशिका को पोषण देती हैं।,రక్తం ధమనుల నుండి చిన్న ధమనులకు మరియు చివరికి ప్రతి కేశనాళికలను పోషించే సూక్ష్మ కేశనాళికలకు ప్రవహిస్తుంది.
+"(अपेक्षाकृत) ऑक्सीजन विहीन रक्त अब शिरिकाओं में जाता है, जो संयुक्त होकर शिराएँ बन जाती हैं, ओर फिर पृष्ठ व अधर महा शिरा में से होते हुए, अंततः दायें आलिंद में पहुच जाता है जहां से प्रक्रिया पुनः शुरू हो जाती है।","(సాపేక్షంగా) ఆక్సిజన్-తక్కువ రక్తం ఇప్పుడు సిరల్లోకి వెళుతుంది, ఇవి సిరలుగా ఏర్పడతాయి, తరువాత వెనుక మరియు ఉదర సిర గుండా వెళతాయి, చివరికి ఈ ప్రక్రియ తిరిగి ప్రారంభమయ్యే కుడి కర్ణికకు చేరుకుంటుంది."
+"ह्रदय प्रभावी रूप से एक सिनसाईटियम (syncytium) होता है, जिसमें हृद पेशियों की कोशिका झिल्लियों के संगलन के फलस्वरूप कोशिका द्रव्य मिल कर एक हो जाते हैं।","గుండె సమర్థవంతంగా ఒక సిన్సిటియం, దీనిలో కణ త్వచాల కలయిక ఫలితంగా గుండె కండరాల కణాలు కలిసిపోతాయి."
+यह विद्युत आवेग के एक कोशिका से दूसरी पडौसी कोशिका तक प्रसार से सम्बंधित है।,ఇది ఒక కణం నుండి మరొక పొరుగు కణానికి విద్యుత్ ప్రేరణల ప్రచారానికి సంబంధించినది.
+"ह्रदय एक जंतु के शरीर के जटिल (critical) अंगों में से एक है, क्योंकि यह पूरे शरीर की जैविक क्रियाओं के लिए ऑक्सीजन युक्त रक्त उपलब्ध करता है।","జంతువు యొక్క శరీరం యొక్క క్లిష్టమైన అవయవాలలో గుండె ఒకటి, ఎందుకంటే ఇది శరీరమంతా జీవసంబంధమైన పనులకు ఆక్సిజన్ అధికంగా ఉండే రక్తాన్ని అందిస్తుంది."
+"ह्रदय की धड़कन का रुकना, कार्डियक अरेस्ट (cardiac arrest) कहलाता है जो एक गंभीर आपात काल की स्थिति है।",గుండె పనిచర్య ఆగిపోతే దానినే గుండె పోటు అంటారు ఇది ఒక అత్యవసర పరిస్థితి. 
+"यदि इस पर ध्यान न दिया जाये तो कार्डियक अरेस्ट के कुछ मिनटों के अन्दर मृत्यु हो सकती है क्योंकि मस्तिष्क (brain) को ऑक्सीजन की सतत आपूर्ति की आवश्यकता होती है, यदि यह आपूर्ति लम्बे समय तक रुक जाये तो मृत्यु हो सकती है।","దీనిని జాగ్రత్తగా తీసుకోకపోతే, గుండె ఆగిపోయిన కొద్ది నిమిషాల్లోనే మరణం సంభవిస్తుంది ఎందుకంటే మెదడుకు నిరంతరం ఆక్సిజన్ సరఫరా అవసరం, ఈ సరఫరా ఎక్కువసేపు ఆగిపోతే మరణం సంభవిస్తుంది."
+"यदि एक व्यक्ति को कार्डियक अरेस्ट हो गया है, तो तुंरत हृद-फुफुस्सीय पुनर् जीवन (cardiopulmonary resuscitation) शुरू कर देना चाहिए ओर सहायता दी जानी (help called) चाहिए।","ఒక వ్యక్తికి కార్డియాక్ అరెస్ట్ ఉంటే, అప్పుడు కార్డియోపల్మోనరీ పునరుజ్జీవం వెంటనే ప్రారంభం కావాలి మరియు సహాయం పిలవాలి."
+यदि उपलब्ध हो तो ह्रदय के विकम्पन को रोकने वाले उपकरण (defibrillator) को प्राथमिकता दी जाती है और उसके द्वारा सामान्य ह्रदय धड़कन बहाल करने का प्रयास किया जाता है; अधिकांश सार्वजनिक क्षेत्रों में ऐसी आपात काल की स्थिति के लिए पोर्टेबल डीफिब्रीलेटर उपकरण (portable defibrillators) उपलब्ध होते हैं।,"ఒకవేళ లభ్యం అయితే, తంతు వికంపనము (డీఫైబ్రిలేటర్) ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది మరియు సాధారణ గుండె కొట్టుకునే స్థితికి పునరుద్ధరించడానికి ప్రయత్నాలు చేయబడతాయి; చాలా బహిరంగ ప్రదేశాల్లో ఇటువంటి అత్యవసర పరిస్థితుల కొరకు పోర్టబుల్ తంతు వికంపనము (డీఫిబ్రిలేటర్లు) లభ్యం అవుతాయి."
+"आम तौर पर यदि पर्याप्त समय हो तो, व्यक्ति को जल्दी से अस्पताल पहुँचाया जाना चाहिए, जहाँ उसे आपात काल विभाग में पुनर्जीवन देने की कोशिश की जाती है।","సాధారణంగా, తగినంత సమయం ఉంటే, ఆ వ్యక్తిని త్వరగా ఆసుపత్రికి తరలించాలి, అక్కడ అత్యవసర విభాగంలో అతన్ని పునరుజ్జీవింపజేసే ప్రయత్నం జరుగుతుంది."
+दो निकट संबंधी अंतर सम्बंधित प्रणालियों के द्वारा स्वास्थ्य में ह्रदय के विद्युतीय अंतर्वेशन की आपूर्ती की जाती है।,గుండెను ఆరోగ్యంలోకి విద్యుత్ చొప్పించడం రెండు దగ్గరి సంబంధం ఉన్న ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
+"पहली प्रणाली विद्युत कुंडलनी सिस्टोल में भली प्रकार से प्रदर्शित की जाती है, (इसे क्यू आर एस के रूप में इलेक्ट्रोकार्डियोग्राम के द्वारा पता लगाया जा सकता है) चूँकि एक व्यक्तिगत पेशी हृदयी विद्युतीय वृक्ष सैनो एटरियल नोड या शिरा अलिंदी पर्व के द्वारा बनने लगता है।",మొదటి వ్యవస్థ విద్యుత్ తీగచుట్టలో బాగా ప్రదర్శించబడుతుంది (ఇది క్యూ ఆర్ ఎస్ రూపంలో ఎలక్ట్రో కార్డియోగ్రామ్ ద్వారా గుర్తించబడుతుంది) ఒక వ్యక్తిగత కండర కార్డియాక్ విద్యుత్ చెట్టు సానో ఎటిరియల్ నోడ్ లేదా సిర ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ ద్వారా ఏర్పడుతుంది.
+"द्वितीयक डायसटोल का विद्युतीय नियंत्रण, वेगस तंत्रिका और कार्डियक शाखाओं और वक्षीय गुचछिका से स्वायत्त पुनः कुंड lanii नियंत्रण का प्रतिनिधित्व करने के लिए किया जाता है।",ద్వితీయ డయాస్టోల్ యొక్క విద్యుత్ నియంత్రణ వాగస్ నాడి మరియు హృదయ శాఖలు మరియు థొరాసిక్ కుహరం నుండి అటానమిక్ రీ-ఫ్యూరో లాని నియంత్రణను సూచించడానికి ఉపయోగిస్తారు.
+लहू या रुधिर या खून एक शारीरिक तरल (द्रव) है जो लहू वाहिनियों के अन्दर विभिन्न अंगों में लगातार बहता रहता है।,రక్తం ద్రవ రూపంలో ఉంటుంది మరియు రక్తం రక్తనాళాల ద్వారా వివిధ అవయవాలకు నిరంతరం సరఫరా చేయబడుతుంది.
+"रक्त वाहिनियों में प्रवाहित होने वाला यह गाढ़ा, कुछ चिपचिपा, लाल रंग का द्रव्य, एक जीवित ऊतक है।","రక్త నాళాలలో ప్రవహించే ఈ మందపాటి, కొద్దిగా జిగట, ఎరుపు రంగు ద్రవం సజీవ కణజాలం."
+यह प्लाज़मा और रक्त कणों से मिल कर बनता है।,ఇది ప్లాస్మా మరియు రక్త కణాలతో రూపొందించబడింది.
+प्लाज़मा वह निर्जीव तरल माध्यम है जिसमें रक्त कण तैरते रहते हैं।,"ప్లాస్మా అనేది జడ ద్రవ మాధ్యమం, దీనిలో రక్త కణాలు తేలుతాయి."
+प्लाज़मा के सहारे ही ये कण सारे शरीर में पहुंच पाते हैं और वह प्लाज़मा ही है जो आंतों से शोषित पोषक तत्वों को शरीर के विभिन्न भागों तक पहुंचाता है और पाचन क्रिया के बाद बने हानिकारक पदार्थों को उत्सर्जी अंगो तक ले जा कर उन्हें फिर साफ़ होने का मौका देता है।,"ప్లాస్మాతో ఈ కణాలు మొత్తం శరీరం లోకి చేరి, ఇది ప్లాస్మా, పేగుల నుండి శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు పోషకాలను రవాణా చేస్తుంది మరియు అవి విసర్జక అవయవాలకు జీర్ణమైన తరువాత హానికరమైన పదార్థాలను శుభ్రపరిచేందుకు అవకాశం కల్పిస్తుంది."
+"रक्तकण तीन प्रकार के होते हैं, लाल रक्त कणिका, श्वेत रक्त कणिका और प्लैटलैट्स।","రక్త కార్పస్కిల్స్, ఎర్ర రక్త కార్పస్కిల్స్, వైట్ బ్లడ్ కార్పస్కిల్స్ మరియు ప్లేట్‌లెట్స్ అనే మూడు రకాలు ఉన్నాయి."
+लाल रक्त कणिका श्वसन अंगों से आक्सीजन ले कर सारे शरीर में पहुंचाने का और कार्बन डाईआक्साईड को शरीर से श्वसन अंगों तक ले जाने का काम करता है।,ఎర్ర రక్త కణాలు శ్వాసకోశ అవయవాల నుండి మొత్తం శరీరానికి ఆక్సిజన్‌ను తీసుకువెళతాయి మరియు కార్బన్ డయాక్సైడ్‌ను శరీరం నుండి శ్వాసకోశ అవయవాలకు తీసుకువెళతాయి.
+इनकी कमी से रक्ताल्पता (अनिमिया) का रोग हो जाता है।,వాటి లోపం రక్తహీనత వ్యాధికి కారణమవుతుంది.
+श्वैत रक्त कणिका हानीकारक तत्वों तथा बिमारी पैदा करने वाले जिवाणुओं से शरीर की रक्षा करते हैं।,తెల్ల రక్త కణాలు శరీరాన్ని హానికరమైన పదార్థాలు మరియు వ్యాధి కలిగించే జెర్మ్స్ నుండి రక్షిస్తాయి.
+प्लेटलेट्स रक्त वाहिनियों की सुरक्षा तथा खून बनाने में सहायक होते हैं।,రక్తనాళాలను రక్షించడానికి మరియు రక్తం చేయడానికి ప్లేట్‌లెట్స్ సహాయపడతాయి.
+मनुष्य-शरीर में करीब पाँच लिटर लहू विद्यमान रहता है।,మానవ శరీరంలో ఐదు లీటర్ల రక్తం మిగిలి ఉంది.
+लाल रक्त कणिका की आयु कुछ दिनों से लेकर १२० दिनों तक की होती है।,ఎర్ర రక్త శవాల వయస్సు కొన్ని రోజుల నుండి 120 రోజుల వరకు ఉంటుంది.
+इसके बाद इसकी कोशिकाएं तिल्ली में टूटती रहती हैं।,"దీని తరువాత, దాని కణాలు ప్లీహంలో విరిగిపోతూ ఉంటాయి."
+परन्तु इसके साथ-साथ अस्थि मज्जा (बोन मैरो) में इसका उत्पादन भी होता रहता है।,"కానీ అదే సమయంలో, ఇది ఎముక మజ్జలో ఉత్పత్తిని కొనసాగిస్తుంది."
+"यह बनने और टूटने की क्रिया एक निश्चित अनुपात में होती रहती है, जिससे शरीर में खून की कमी नहीं हो पाती।","ఈ నిర్మాణం మరియు విచ్ఛిన్న ప్రక్రియ ఒక నిర్దిష్ట నిష్పత్తిలో సంభవిస్తుంది, ఈ కారణంగా శరీరంలో రక్తం లోపం ఉండదు."
+मनुष्यों में लहू ही सबसे आसानी से प्रत्यारोपित किया जा सकता है।,మానవులలో రక్తం చాలా సులభంగా అమర్చబడుతుంది.
+एटीजंस से लहू को विभिन्न वर्गों में बांटा गया है और रक्तदान करते समय इसी का ध्यान रखा जाता है।,రక్తాన్ని యాంటిజెన్ల నుండి వివిధ తరగతులుగా విభజించారు మరియు రక్తదానం చేసేటప్పుడు ఇది జాగ్రత్త తీసుకోబడుతుంది.
+महत्वपूर्ण एटीजंस को दो भागों में बांटा गया है।,ముఖ్యమైన యాంటిజెన్లను రెండు భాగాలుగా విభజించారు.
+"पहला ए, बी, ओ तथा दुसरा आर-एच व एच-आर।","మొదటి ఏ, బి, ఓ మరియు రెండవ ఆర్-హెచ్ మరియు హెచ్-ఆర్."
+जिन लोगों का रक्त जिस एटीजंस वाला होता है उसे उसी एटीजंस वाला रक्त देते हैं।,రక్తంలో యాంటిజెన్‌లు ఉన్న వ్యక్తులు అదే యాంటిజెన్‌లతో రక్తాన్ని ఇస్తారు.
+"जिन पर कोई एटीजंस नहीं होता उनका ग्रुप ""ओ"" कहलाता है।","యాంటిజెన్‌లు లేని సమూహాన్ని ""ఓ"" అంటారు."
+जिनके रक्त कण पर आर-एच एटीजंस पाया जाता है वे आर-एच पाजिटिव और जिनपर नहीं पाया जाता वे आर-एच नेगेटिव कहलाते हैं।,రక్త కణంలో ఆర్-హెచ్ యాంటిజెన్లు కనిపించే వారిని ఆర్-హెచ్ పాజిటివ్ మరియు వాటిపై కనుగొనని వారిని ఆర్-హెచ్ నెగటివ్ అంటారు.
+ओ-वर्ग वाले व्यक्ति को सर्वदाता तथा एबी वाले को सर्वग्राही कहा जाता है।,ఓ- క్లాస్ ఉన్న వ్యక్తిని ప్రొవైడర్ అని పిలుస్తారు మరియు ఏబి ని ఓమ్నిబస్ అంటారు.
+परन्तु एबी रक्त वाले को एबी रक्त ही दिया जाता है।,కానీ ఎబి (ఏబి) రక్తం ఉన్నవారికి ఎబి (ఏబి) రక్తం ఇస్తారు.
+"जहां स्वस्थ व्यक्ति का रक्त किसी की जान बचा सकता है, वहीं रोगी, अस्वस्थ व्यक्ति का खून किसी के लिये जानलेवा भी साबित हो सकता है।","ఆరోగ్యకరమైన వ్యక్తి యొక్క రక్తం ఒకరి ప్రాణాన్ని కాపాడుతుండగా, రోగి, అనారోగ్య వ్యక్తి యొక్క రక్తం కూడా ఒకరికి ప్రాణాంతకమని రుజువు చేస్తుంది."
+इसीलिए खून लेने-देने में बहुत सावधानी की आवश्यकता होती है।,అందుకే రక్తం తీసుకోవడంలో చాలా జాగ్రత్తలు తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది.
+लहू का pH मान 7.4 होता है।,రక్తం యొక్క పి హెచ్ విలువ 7.4.
+"वक्ष गुहा (thoraic cavity, chest cavity) मानवों और कई अन्य कशेरुक प्राणियों में एक मुख्य शारीरिक गुहा होती है।","ఉరః పంజరం, హృదయ కుహరం (థొరాసిక్ కుహరం, ఛాతీ కుహరం)మానవులలో మరియు అనేక ఇతర సకశేరుక జంతువులలో ప్రధాన శారీరక కుహరం."
+यह उदर गुहा (abdominal cavity) से ऊपर और पसली पिंजर के पीछे होती है।,ఇది ఉదర కుహరం పైన మరియు పక్కటెముక వెనుక ఉంది.
+"इसमें में कई महत्वपूर्ण अंग स्थित होते हैं, जैसे कि हृदय, फेफड़े, श्वासनली, ग्रासनली, थाइमस ग्रंथि, इत्यादि।","గుండె, ఊపిరితిత్తులు, శ్వాసనాళం, అన్నవాహిక, థైమస్ గ్రంథి మొదలైన అనేక ముఖ్యమైన అవయవాలు ఇందులో ఉన్నాయి."
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part6_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part6_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..274a874b5e4eb02fd1e0b7a1b9e09043d00b71f3
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part6_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,855 @@
+जीवन के लिए दो बातें अत्यन्त महत्त्वपूर्ण है-शरीर की वृद्धि के लिए आवश्यक पदार्थों की आपूर्ति तथा विभिन्‍न शारीरिक क्रियाओं के संचालन हेतु ऊर्जा की प्राप्ति।,"రెండు విషయాలు జీవితానికి చాలా ముఖ్యమైనవి. శరీర పెరుగుదలకు, వివిధ శరీర విధుల నిర్వహణకు అవసరమైన శక్తి ని పొందడం."
+सभी तंत्रों कोशिका से लेकर परितंत्र तक को कार्य करने के लिए ऊर्जा की आवश्यकता होती है।,అన్ని వ్యవస్థలు కూడా కణం నుంచి ఆవరణ వ్యవస్థవరకు పనిచేయడానికి శక్తి అవసరం.
+"जैसा कि आप पहले पढ़ चुके है, कि प्रकाश संश्लेषण में प्रकाश ऊर्जा का रूपांतरण रासायनिक ऊर्जा में हो जाता है तथा ऊर्जा जटिल अणु जैसे ग्लूकोज, तथा स्टार्च आदि में संचित हो जाती है।","మీరు ఇంతకు ముందు చదివినట్లుగా, కిరణజన్య సంయోగం లో, కాంతి శక్తిని రసాయన శక్తిగా రూపాంతరం చెంది, గ్లూకోజ్, మరియు పిండి పదార్థాల వంటి సంక్లిష్ట అణువులలో శక్తి సంచయనం చెందుతుంది."
+इन्हीं जटिल अणुओं को ''भोजन'” का नाम दिया गया है।,"ఈ సంక్లిష్ట అణువులకు ""ఆహారం"" అని పేరు పెట్టారు."
+"परंतु भोजन में संचित ऊर्जा का कोशिकाओं को, उपयोगी रूप में उपलब्ध होना आवश्यक है।",అయితే ఆహారంలో నిల్వ ఉండే శక్తి కణాలు తప్పనిసరిగా అందుబాటులో ఉండాలి.
+अतः श्वसन वह प्रक्रिया है जिसके फलस्वरूप कार्बनिक पदार्थों के ऑक्सीकरण द्वारा ऊर्जा मुक्त होती है।,"అందువల్ల, శ్వాసక్రియ అనేది సేంద్రియ పదార్థం యొక్క ఆక్సీకరణ ద్వారా శక్తిని స్వేచ్ఛగా ఇచ్చే ప్రక్రియ."
+"यह ऊर्जा जीवित कोशिकाओं को ए,टी.पी (एडिनोसिन ट्राई-फास्फेट) के रूप में उपलब्ध होती हे।",ఈ శక్తి జీవకణాలకు ఏ టీ పి (అడెనోసిన్ ట్రై-ఫాస్ఫేట్) రూపంలో లభిస్తుంది.
+ऑक्सीकरण के लिए आवश्यक ऑक्सीजन वायुमंडल से मिलती है।,ఆక్సీకరణం కొరకు అవసరమైన ఆక్సిజన్ వాతావరణం నుంచి వస్తుంది.
+श्वसन द्वारा यह ऑक्सीजन शरीर को प्राप्त होती है।,ఈ ఆక్సిజన్ ను శ్వాసక్రియ ద్వారా శరీరం స్వీకరిస్తోరిది.
+ए.टी.पी को कोशिका की “ऊर्जा मुद्रा' भी कहते हैं।,"ఏ టీ పి ని ఘటం యొక్క ""శక్తి ద్రవ్యం"" అని కూడా అంటారు."
+इस पाठ में पादप श्वसन के विभिन्‍न पहलुओं का वर्णन है।,ఈ పాఠం మొక్కల శ్వాసక్రియలో వివిధ అంశాలను వివరిస్తుంది.
+"श्वसन, किण्वन, प्रकाश श्वसन एवं श्वसन गुणांक को पारिथाषित कर सकेगें ।","శ్వాసక్రియ, కిణ్వ ప్రక్రియ, కిరణజన్య సంయోగక్రియ మరియు శ్వాసకోశ గుణకాలను నిర్వచించటం జరుగుతుంది."
+अनॉक्सीश्वसन की यूलभूत घटनाओं की यूची बना सकेंगे तथा उनको व्यक्त करने वाली यसानियक समीकरणों को लिख पायेंगे ।,మీరు అనాక్సిజనేషన్ యొక్క ప్రాథమిక సంఘటనల జాబితాను తయారు చేయగలరు మరియు వాటిని వ్యక్తపరిచే రసాయనిక సమీకరణాలను వ్రాయగలరు.
+किण्वन प्रक्रिया के उद्योगों में उपयोग को समझ सकें।,కిణ్వ ప్రక్రియ యొక్క పరిశ్రమల్లో ఉపయోగాన్ని అర్థం చేసుకోవడం
+वायवीय (ऑक्सी) तथा अवायवीय (अनॉक्सी) श्वसन की तुलना कर सकेगें ।,న్యూమాటిక్ (ఆక్సీ) మరియు వాయురహిత (అనోక్సీ) శ్వాసక్రియను పోల్చగలుగుతుంది.
+क्रेब्स चक्र के विभिन्‍न पदों को आरेखी चित्र (प्रवाह चार्ट) द्वार समझ सकें ।,రేఖాచిత్రాలు (ఫ్లో చార్టులు) గీయడం ద్వారా క్రెబ్స్ చక్రం యొక్క వివిధ నిబంధనలను అర్థం చేసుకోవచ్చు.
+यह जान सकेंगे कि वास्तव में ए.टी.पी अणुओं में ऊर्जा किस प्रकार मुक्त तथा संचित होती हैं ।,ఎ.టి.పి అణువులలో శక్తి వాస్తవంగా ఎలా స్వేచ్ఛగా మరియు జమ చేయబడిందో మీరు తెలుసుకోగలుగుతారు.
+ऑक्सी (वायवीय) श्वसन को फलस्वरूप निकलने वाले 38 ए.टी.पी अणुओं का का विवरण दे पायेंगे ।,"ఆక్సీ (న్యూమాటిక్) 38 ఏ టీ పి అణువుల ు ల వివరాలు ఇవ్వగలుగుతాయి, దీని ఫలితంగా శ్వాసక్రియ జరుగుతుంది."
+उन कारकों की सूची बना पाएगे जो कि श्वसन को प्रभावित करते है; तथा विभिन्‍न थोज्य पदार्थों को शक्‍सन गृणांक की गणना कर सकेगें।,శ్వాసను ప్రభావితం చేసే కారకాలను జాబితా చేయండి; మరియు వివిధ సంకలనాల శక్తి సంఖ్యను లెక్కించగలుగుతారు.
+"श्वसन, जटिल कार्बनिक अणुओं के ऑक्सीकरण की वह चरणबद्ध प्रक्रिया है जिसके फलस्वरूप विभिन्‍न कोशिकीय उपापचीय क्रियाओं हेतु के रूप में ऊर्जा मुक्त होती है।","శ్వాసక్రియ, సంక్లిష్ట సేంద్రీయ అణువుల ఆక్సీకరణం దశలవారీ ప్రక్రియ దీని ఫలితంగా వివిధ సెల్యులార్ జీవక్రియ చర్యలకు శక్తిని విడుదల చేస్తుంది."
+श्वसन में जीव तथ बाहय वातावरण में परस्पर गैस-विनिमय होता है।,"శ్వాసక్రియలో, జీవి మరియు బాహ్య వాతావరణంలో పరస్పర వాయువు మార్పిడి ఉంటుంది."
+पौधे अपने परिवेश से ऑक्सीजन ग्रहण करते हैं ।,మొక్కలు తమ పరిసరాల నుంచి ఆక్సిజన్ ను అందుకుంటాయి.
+तथा कार्बन डाईऑक्साइड एवं जल वाष्प छोड़ते हैं।,మరియు కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీటి ఆవిరిని విడుదల చేస్తాయి.
+प्राणियों के संबंध में इस प्रकार केवल गैसीय विनिमय को बाहय झवसन या साँस लेना कहते हैं।,"జంతువులకు సంబంధించి, కేవలం వాయు మార్పిడిని బాహ్య ఫ్రెట్ లేదా ఇన్ హలేషన్ అని అంటారు."
+यह एक भौतिक प्रक्रिया है।,ఇది ఒక భౌతిక ప్రక్రియ.
+कोशिकाओं के भीतर होने वाली वह जेवरासायनिक प्रक्रिया जिसके फलस्वरूप भोज्य पदार्थों के ऑक्सीकरण द्वारा ऊर्जा मुक्त होती है ।,"కణాలలోపల జీవరసాయన ప్రక్రియ, ఇది ఆహారం యొక్క ఆక్సీకరణ ద్వారా శక్తి రహితంగా ఉంటుంది."
+कोशिकीय श्वसन कहलाती है।,దీనిని సెల్యూలర్ శ్వాసక్రియ అంటారు.
+इस प्रक्रिया में विभिन्‍न एन्जाइम (उत्प्रेरक) भाग लेते हैं।,వివిధ ఎంజైములు (ఉత్ప్రేరకాలు) ఈ ప్రక్రియలో పాల్గొంటాయి.
+कोशिकाओं द्वारा जटिल भोज्य अणुओं से ऊर्जा प्राप्त करने की प्रक्रिया ऑक्सीजन की उपस्थिति या अनुपस्थिति पर निर्भर करती है।,కణాల ద్వారా సంక్లిష్ట ఆహార అణువుల నుంచి శక్తిని పొందే ప్రక్రియ ఆక్సిజన్ ఉనికి లేదా లోపానికి సంబంధించి ఆధారపడి ఉంటుంది.
+जब श्वसन क्रिया में ऑक्सीजन का उपयोग होता है तो इसे वायवीय कहते हैं तथा जहाँ पर ऑक्सीजन का उपयोग नहीं होता है ।,"శ్వాసక్రియలో ఆక్సిజన్ ను ఉపయోగించినప్పుడు, దానిని న్యూమాటిక్ అని అంటారు మరియు ఆక్సిజన్ ఉపయోగించబడని చోట."
+तो इसे अवायबीय इबसन कहते है।,కాబట్టి దీనిని వాయురహిత ఐబిసన్ అంటారు.
+अवायवीय श्वसन में कार्बनक अणुओं का आशिंक से विखंडन कोशिकाद्रव्य में होता है ।,"వాయురహిత శ్వాసక్రియలో, కార్బోనిక్ అణువుల విచ్ఛిన్నంలో కొంత భాగం సైటోప్లాజమ్ నుండి సంభవిస్తుంది."
+तथा निकलने वाली ऊर्जा का कुछ अंश ही कोशिका के कार्यों हेतु के रूप में संचित होता हैं।,మరియు కేవలం ఒక భాగం మాత్రమే ఘటం విధుల కొరకు నిల్వ చేయబడుతుంది.
+"वायवीय श्वसन, अवायवीय श्वसन की प्रक्रिया के पश्चात्‌, ऑक्सीजन की उपस्थिति में होने वाली प्रक्रिया है ।","వాయు శ్వాసక్రియ, వాయురహిత శ్వాసక్రియ ప్రక్రియ తరువాత, ఆక్సిజన్ సమక్షంలో సంభవిస్తుంది."
+जिसमें के रूप में ऊर्जा की अपेक्षाकृत अधिक मात्रा निकलती है।,ఇందులో ఎక్కువ మొత్తంలో శక్తి వెలువడును.
+यह क्रिया यूकेरिओट के माइट्रोकॉण्डिया तथा प्रोकेरिओट की प्लाज्मा झिल्ली में होती है।,ఈ చర్య యూకారియోట్ల యొక్క మైటోకాండ్రియా మరియు ప్రొకార్యోట్ల ప్లాస్మా పొరలో ఏర్పడుతుంది.
+वायबीय तथा अवायवीय श्वसन दोनों में बहुत सी समानताएँ है जैसे कि ।,న్యూమాటిక్ మరియు వాయురహిత శ్వాసక్రియ మధ్య అనేక సారూప్యతలు ఉన్నాయి.
+दोनों प्रक्रियाओं में ऑक्सीकरण द्वारा जटिल खाद्य अणुओं से ऊर्जा निकलती हैं।,"రెండు ప్రక్రియల్లోనూ, ఆక్సీకరణ ం ద్వారా శక్తి సంక్లిష్ట ఆహార అణువుల నుంచి బయటకు వస్తాయి."
+दोनों ही प्रक्रियाओं में हाइड्रोजन बाहको के रूप में कार्बनक अणुओं से हाइड्रोजन को हटने में सह-एन्जाइमों का प्रयोग होता है ।,"రెండు ప్రక్రియలలో, సహ-ఎంజైములు హైడ్రోజన్ బాకో రూపంలో కార్బోనిక్ అణువుల నుండి హైడ్రోజన్ ను తీసివేయుటలో ఉపయోగిస్తారు."
+जिससे सह एन्‍्जाइमों का अपचयन तथा आधारी पदार्थों ( भोज्य पदार्थों) का ऑक्सीकरण होता है।,ఇది కో-ఎంజైమ్‌ల తగ్గింపు మరియు ప్రాథమిక పదార్ధాల ఆక్సీకరణకు దారితీస్తుంది.
+अधिकांश हाइड्रोजन वाहक (निकोटिनामायड एडीनिन डाइन्यूक्लियोटाइड) (फ्लेविन एडीनिन डाईन्यूक्लियोटाइड) होते हैं।,చాలా హైడ్రోజన్ వాహకాలు (నికోటినామాయిడ్ అడినిన్ డైన్యూక్లియోటైడ్) (ఫ్లావిన్ అడినిన్ డైన్యూక్లియోటైడ్) ఉన్నాయి.
+ये अणु पुन ऑक्सीकृत होकर निर्माण के लिए ऊर्जा मुक्त करते हैं।,ఈ అణువులు తిరిగి ఆక్సీకరణం చెందినవి మరియు నిర్మాణానికి శక్తిని విడుదల చేస్తాయి.
+दोनों ही प्रक्रियाओं में ऊर्जा स्थानांतरण हेतु उच्च ऊर्जा युक्त फास्फेट यौगिकों अणुओं का प्रयोग होता हे ।,"రెండు ప్రక్రియల్లోనూ, అధిక శక్తి ఫాస్ఫేట్ సమ్మేళనాల అణువులను శక్తి బదిలీ కొరకు ఉపయోగించబడతాయి."
+दोनों प्रकार के श्वसनों में मूलभूत अंतर तालिका 2. में दिया गया हे ।,రెండు రకాల శ్వాసక్రియలో ప్రాథమిక తేడాలు పట్టిక 2. లో ఇవ్వబడింది.
+ऑक्सीजन की उपस्थिति में होता हे ।,ఆక్సిజన్ సమక్షంలో జరుగుతుంది.
+ऑक्सीजन की अनुपस्थिति में होता हे ।,ఆక్సిజన్ లేనప్పుడు సంభవిస్తుంది.
+इस प्रक्रिया में कार्बनिक पदार्थों का पूर्ण ऑक्सीकरण होता है आशिंक ऑक्सीकरण होता है ।,"ఈ ప్రక్రియలో సేంద్రియ పదార్ధాల పూర్తి ఆక్సీకరణ జరుగుతుంది, పాక్షిక ఆక్సీకరణ జరుగుతుంది."
+"उच्च श्रेणी के जीवों दोनों पादपों और यह प्रक्रिया निम्न जीवों जेसे जीवाणु, टिप्पणी प्राणियों में सामान्यतया होने वाली श्वसन कवक तथा उच्च जीवों में जहाँ ऑक्सीजन विधि है।","ఉన్నత స్థాయి జీవులు రెండూ ,మొక్కలు మరియు ఈ ప్రక్రియ బ్యాక్టీరియా, శ్వాసకోశ జీవులు వంటి తక్కువ జీవులలో మరియు ఆక్సిజన్ పద్ధతి అయిన అధిక జీవులలో  చోటు చేసుకుంటాయి."
+जेसे उन माँसपेशियों में ऑक्सीजन अपर्याप्त हो जाती है ।,ఆ కండరాల్లో ఆక్సిజన్ తగినంత గా లేదు.
+यह प्रक्रिया यूकेरिओटों के कोशिकाद्रव्य ।,ఈ ప్రక్రియ యూకలియోట్ ల యొక్క సైటోప్లాసం.
+यह प्रक्रिया कोशिकाद्रव्य (साइटो तथा माइटोकाण्ड्या में तथा प्रोकेरिओटों प्लाज्म) में होती है।,ఈ ప్రక్రియ సైటోప్లాసం (సైటో మరియు మైటోకాండియా లో మరియు ప్రోకెరియోటన్ ప్లాస్మా)లో జరుగుతుంది.
+प्लाज्मा झिल्ली में होती है।,ప్లాస్మా పొరలో ఏర్పడుతుంది.
+सह एन्जाइम एक जटिल प्रोटीन विहीन अणु होता है जो किसी एन्जाइम से अस्थाई रूप से जुड़कर विभिन्‍न उपापचयी क्रियाओं को जोड़ने का कार्य करता हे।,"కో-ఎంజైమ్ అనేది సంక్లిష్టమైన ప్రోటీన్-లోపించిన అణువు, ఇది ఒక ఎంజైమ్‌తో తాత్కాలికంగా అనుసంధానం చేయడానికి మరియు వివిధ జీవక్రియ చర్యలతో కలిపి పనిచేస్తుంది."
+पौधे एवं अन्य जीव-जंतु विभिन्‍न क्रिया कलापों हेतु ऊर्जा किस प्रकार प्राप्त करते है?,మొక్కలు మరియు ఇతర జంతువులు వివిధ రకాల కార్యకలాపాలకు శక్తిని ఎలా పొందతాయి?
+भोजन से श्वसन के फलस्वरूप बनने वाले उच्च ऊर्जा अणुओं के नाम बताइए।,ఆహారం నుంచి శ్వాసక్రియ ఫలితంగా ఏర్పడే అధిక శక్తి అణువులు ఏవి?
+वायबीय तथा अवायबीय श्वसन में दो अंतर बताइए।,న్యూమాటిక్ మరియు వాయురహిత శ్వాసక్రియ మధ్య రెండు తేడాలను చెప్పండి.
+"पौधे में, वायुमंडलीय हवा, साधारण विसरण द्वारा अंदर से बाहर एवं बाहर से अंदर जाती है ।","మొక్కలో, వాతావరణ గాలి లోపలి నుండి మరియు బయట నుండి సరళ వ్యాపన ద్వారా కదులుతుంది."
+"रंश्र, जोकि पत्तियों एवं नए हरे तनों पर विद्यमान होते हें।","రాన్సర్, ఇది ఆకులు మరియు కొత్త ఆకుపచ్చ కాండంపై ఉంటుంది."
+पौधे को ऑक्सीजन वाहक की आवश्यकता नहीं होती।,ఈ మొక్కకు ఆక్సిజన్ క్యారియర్ అవసరం లేదు.
+"इसके विपरीत, जंतुओं में ऑक्सीजन का संवहन रूधिर द्वारा होता है, क्योंकि पौधो में जंतुओं की तुलना में ऑक्सीजन की कम आवश्यकता होती है तथा पौधों में ऑक्सीजन के अवशोषण के लिए सामान्य विसरण द्वारा अधिक क्षेत्रफल (पत्तियां) उपलब्ध हो जाता है।","దీనికి విరుద్ధంగా, జంతువులలో ఆక్సిజన్ యొక్క కన్వెక్షన్ రక్తం వల్ల కలుగుతుంది, ఎందుకంటే మొక్కలకు జంతువుల కంటే తక్కువ ఆక్సిజన్ అవసరం అవుతుంది మరియు మొక్కల్లో ఆక్సిజన్ శోషించటానికి సాధారణ వ్యాపనం ద్వారా ఎక్కువ ప్రాంతం (ఆకులు) లభ్యం అవుతాయి."
+पौधे के अंदर उपस्थित अंतरकोशिकीय स्थानों में वायुमंडल से गैस-एकत्रित होती हैं।,మొక్క లోపల ఉండే అంతర కణప్రాంతాలలో వాతావరణం నుంచి వాయువు ను సేకరిస్తారు.
+जैसे-जेसे ऑक्सीजन का उपभोग होता है वैसे ही और ऑक्सीजन पुन: विसरण द्वारा पौधे में प्रवेश कर जाती है क्योंकि (पौधों में लगातार बनती रहती हे अत: की सांद्रता पौधे के अंदर बढ़ जाती है ।,"ఆక్సిజన్ వినియోగించబడినప్పుడు, తిరిగి వ్యాపనము ద్వారా మొక్కలోనికి ఆక్సిజన్ ప్రవేశిస్తుంది ఎందుకంటే (మొక్కలలో ఏర్పడుతూనే ఉంటాయి, అందువలన మొక్క లోపల గాఢత పెరుగుతుంది."
+तथा यह सांद्रता बाहय वातावरण से अधिक हो जाती है जिसके कारण बाहर निकल जाती है।,ఈ గాఢత బాహ్య వాతావరణానికి మించి ఉండటం వల్ల అది బయటకు వస్తుంది.
+"क्या आप इसकी विवेचना कर सकते हैं, कि पौधे दिन के समय ऑक्सीजन निकालते हैं जबकि वे इसका उपयोग श्वसन हेतु कर सकते हैं।",మొక్కలు పగటిపూట ఆక్సిజన్‌ను శ్వాసక్రియ కోసం ఉపయోగించగలవని మీరు వివరించగలరా? అయితే వారు శ్వాసక్రియకోసం ఉపయోగించవచ్చు.
+पौधो में दिन के समय निकलने वाली ऑक्सीजन का उपयोग श्वसन के लिए भी किया जाता है ।,మొక్కలలో పగటి పూట వచ్చే ఆక్సిజన్ ను శ్వాసక్రియకు కూడా ఉపయోగిస్తారు.
+परंतु प्रकाश संश्लेषण की दर श्वसन दर से अधिक होती है अत: दिन के समय पौधे अधिक मात्रा में ऑक्सीजन छोड़ते हैं।,"కానీ కిరణజన్య సంశ్లేషణ రేటు శ్వాసరేటు కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది, అందువలన పగటి సమయంలో, మొక్కలు అధిక మొత్తంలో ఆక్సిజన్ ను విడుదల చేస్తుంది."
+यद्यपि वे रात के समय केवल छोड़ते हैं क्योंकि प्रकाश की अनुपास्थिति में प्रकाश संश्लेषण की क्रिया नहीं होती हैं।,అయితే కాంతి లేనప్పుడు కిరణజన్య సంయోగక్రియ జరగవు కాబట్టి అవి రాత్రి పూట మాత్రమే విడిచి పెడతారు.
+उन सतहों के नाम बताइए जिनकी साहयता से पौधे वायुमंडल से ऑक्सीजन ग्रहण करते हैं।,మొక్కలు వాతావరణం నుంచి ఆక్సిజన్ ను తీసుకునే ఉపరితలాల పేర్లు ఏవి?
+उस प्रक्रिया का नाम बताइए जिसके द्वारा पौथे वायुमंडल से ऑक्सीजन ग्रहण करते हैं।,మొక్కలు వాతావరణం నుంచి ఆక్సిజన్ ను పొందే ప్రక్రియ ఏది?
+"अवशोषित ऑक्सीजन का उपयोग पोषक पदार्थों जैसे-ग्लूकोज, अमीनो अम्ल तथा वसीय अम्लों का संपूर्ण ऑक्सीकरण करके उत्पादन, जल तथा ऊर्जा उत्पन्न करने में होता है।","శోషించబడ్డ ఆక్సిజన్ గ్లూకోజ్, అమైనో ఆమ్లాలు మరియు కొవ్వు ఆమ్లాల వంటి పోషకాలను పూర్తిగా ఆక్సీకరణ చేయడం ద్వారా నీటిని మరియు శక్తిని ఉత్పత్తి చేయడానికి ఉపయోగించబడుతుంది."
+यह क्रिया कोशिकाओं एवं ऊतकों में होती है।,ఈ చర్య కణాలు మరియు కణజాలాల్లో జరుగుతుంది.
+को देखें तथा कोशिकीय श्वसन (वायबीय एवं अवायवीय) के विभिन्‍न चरणों को चिन्हित करें।,మరియు కణశ్వాసం యొక్క వివిధ దశలను (న్యూమాటిక్ మరియు ఎనరోబిక్) గుర్తించండి.
+इन दोनों कोशिकीय श्वसनो का प्रथम चरण ग्लाइकोलिसिस हे।,ఈ రెండు సెల్యులర్ రెస్పిరేటర్ల మొదటి దశ గ్లైకోలైసిస్.
+ग्लाइकोलिसिस : ( एम्बडेन-मेयरहॉफ पारनास पाथवे ) ऑक्सीजन उपस्थित हो अथवा न हो ।,గ్లైకోలైసిస్ : (ఆంబ్డెన్-మేయర్హాఫ్ పార్నాస్ పాత్ వే) ఆక్సిజన్ ఉందా లేదా.
+"कोशिका में प्रारंभ में, ग्लूकोज का विखंडन हमेशा अवायबीय ही होता है।",ప్రాథమికంగా కణంలో గ్లూకోజ్ యొక్క ఫ్రాగ్మెంటేషన్ అనేది ఎల్లప్పుడూ వాయురహితం.
+ग्लाइकोलिसिस वायबीय तथा अवायबीय श्वसन दोनों में होती है।,గ్లైకోలైసిస్ న్యూమాటిక్ మరియు వాయురహిత శ్వాసక్రియ రెండింటిలోనూ సంభవిస్తుంది.
+"ग्लाइकोलिसिस में, एन्जाइमों द्वारा नियंत्रित प्रक्रिया में चरणब) तरीके से ग्लूकोज के एक अणु का ऑक्सीकरण होकर पाइरूबिक अम्ल के दो अणु बन जाते हैं।","గ్లైకోలైసిస్ లో ఎంజైమ్ ల ద్వారా నియంత్రించబడ్డ ప్రక్రియలో, గ్లూకోజ్ యొక్క అణువు ఆక్సీకరణం చేయబడుతుంది మరియు పైరుబిక్ ఆమ్లం యొక్క రెండు అణువులు ఏర్పడతాయి."
+क्रिया का आरम्भ ग्लूकोज से होता है (पौधो में प्रकाश संश्लेषण से बनता है तथा जंतुओं में कार्बोहाइड्रेट के पाचन के फलस्वरूप) ग्लाइकोलिसिस को पुनः तीन भागों में बांठ जा सकता है ।,గ్లూకోజ్ తో చర్య ప్రారంభం అవుతుంది( మొక్కల్లో కిరణజన్య సంయోగక్రియ మరియు జంతువుల్లో కార్బోహైడ్రేట్ లు జీర్ణం కావడం ఫలితంగా ఏర్పడుతుంది) గ్లైకోలైసిస్ ని మూడు భాగాలుగా తిరిగి విడిచిపెట్టవచ్చు.
+". ग्लूकोज के फास्फेटीकरण द्वारा फ्क्टोस ,डाइफॉस्फेट का बनना।",". ఫాక్టోస్, డైఫాస్ఫేట్ గ్లూకోజ్ ఫాస్ఫేట్ ద్వారా ఏర్పడటం."
+यह ग्लूकोज का सक्रियण है तथा इसमें अणुओं का उपयोग होता है।,ఇది గ్లూకోజ్ యొక్క క్రియాశీలత మరియు అణువులను ఉపయోగిస్తుంది.
+उपरोक्त बने यौगिक का तीन कार्बन शर्करा युक्त फॉस्फेट वाले दो यौगिक में टूटना।,పైన ఏర్పడిన సమేశ్రీళపాన్ని మూడు కార్బన్ చక్కెర ఫాస్ఫేట్లు కలిగిన రెండు సమ్మేళనాలుగా విభాజకక్రియ
+ये यौगिक अंतरपरिवर्तनीय होते है।,ఈ సమ్మేళనాలు పరస్పరం మార్చుకోగలిగినవి.
+इसी से ग्लाइकोलिसिस शब्द की उत्पति हुई है जिसका अर्थ है ग्लूकोज का टूटना या विखंडन।,"దీని ఫలితంగా గ్లైకోలైసిస్ అనే పదం ఉద్భవించింది, అంటే గ్లూకోజ్ విచ్ఛిన్నం కావడం లేదా విచ్ఛిన్నం కావడం అని అర్థం."
+प्रत्येक तीन कार्बन युक्त शकरा फास्फेट ऑक्सीकरण द्वारा हाइड्रोजन को त्याग कर अपचयित का निर्माण करता है तथा अणु का उत्पादन भी होता है।,"ప్రతి మూడు కార్బన్ లు కలిగిన చక్కెర ఫాస్ఫేట్ హైడ్రోజన్ ను ఆక్సీకరణ చెంది, అణువులను ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+यह क्रिया अपने आप में ऊर्जा एकत्रित करने की पहली क्रिया है ।,ఈ చర్య తనలో శక్తిని సేకరించడానికి మొదటి చర్య.
+जिसका विकास आज से लगभग 3 अरब वर्ष पूर्व प्राचीन जीवाणुओं में हुआ परंतु आज ये सभी जीवों की प्रत्येक कोशिका में होती है ।,"ఇది 3 బిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం పురాతన బాక్టీరియాలో అభివృద్ధి చెందింది, కానీ నేడు అన్ని జీవుల్లో ప్రతి కణంలో ఇది సంభవిస్తుంది."
+अतः हम देखते हैं कि ग्लाइकोलिसिस प्रक्रिया के अन्त में ऊर्जा की बहुत थोड़ी मात्रा ही निकलती हे।,గ్లైకోలైసిస్ ప్రక్రియ చివర్లో చాలా తక్కువ మొత్తంలో శక్తి వెలువడటం మనం చూస్తాం.
+पाइरूविक अम्ल का ऑक्सीकरण करने के लिए ऑक्सीजन की आवश्यकता (आप इसके बारे में जल्दी पढ़ेंगे) होती हैं।,పైరువిక్ ఆమ్లాన్ని ఆక్సీకరణం చేయడానికి ఆక్సిజన్ అవసరం అవుతుంది (మీరు దాని గురించి త్వరగా చదువుతారు).
+अतः इसका वायवीय ऑक्सीकरण माइटोकाण्ड्िया में होता है।,"అందువల్ల, మైటోకాండ్రియాలో న్యూమాటిక్ ఆక్సీకరణ జరుగుతుంది."
+अवायवीय अवस्थाओं में (या ऑक्सीजन की अपर्याप्त आपूर्ति) सूक्ष्मजीव एवं पौधे किण्वन क्रिया करते हैं।,సూక్ష్మజీవులు మరియు మొక్కలు వాయురహిత పరిస్థితుల్లో కిణ్వప్రక్రియ (లేదా ఆక్సిజన్ తగినంత గా సరఫరా లేకపోవడం) నిర్వహిస్తారు.
+किण्वन प्रक्रिया में पाइरूविक अम्ल का इथाइल एल्कोहल एवं में अपचयन होता हैं।,కిణ్వ ప్రక్రియ లో ఇథైల్ ఆల్కహాల్ మరియు పైరువిక్ ఆమ్లం క్షయకరణ జరుగుతుంది.
+(यीस्ट में) अथवा लैक्टिक अम्ल में (जैसा कि जंतुओं की माँसपेशियों में होता है) तथा में ऑक्सीकरण होकिण्वन प्रक्रिया का अनेक उद्योग धंथों में उपयोग होता है एवं कुछ उद्योगों में तो इस प्रक्रिया का व्यापक इस्तेमाल होता है।,(ఈస్ట్ లో) లేదా లాక్టిక్ ఆమ్లం (జంతువుల కండరాల్లో లాగా) మరియు ఆక్సీకరణ ప్రక్రియలో అనేక పరిశ్రమల నిర్మాణాలలో మరియు కొన్ని పరిశ్రమలలో ఈ ప్రక్రియను విస్తృతంగా ఉపయోగిస్తారు.
+जीवाणुओं के विभिन्‍न प्रभेदों एवं यीस्ट को काफी अधिक मात्रा में संवर्धित करके अनेक प्रकार से उपयोग में लाया जाता है।,బాక్టీరియా యొక్క వివిధ రకాల స్ట్రెయిన్స్ మరియు ఈస్ట్ ను పెద్ద మొత్తంలో పెంచడం ద్వారా అనేక పరిమాణాలలో ఉపయోగిస్తారు .
+".बिस्कट बेकरी में डबलरोटी, बिस्कुट एवं केक आदि बनाने में शराब एवं अन्य एल्कोहालिक उत्पाद जैसे बीयर, रम इत्यादि बनाने में।","బిస్కట్ బేకరీలో, బిస్కెట్లు మరియు కేకులు మొదలైన వాటిని తయారు చేయడంలో వైన్ మరియు ఇతర ఆల్కహాలిక్ ఉత్పత్తులను బీరు, రమ్ మొదలైన వాటినిగా తయారు చేయడానికి."
+सिरका बनाने एवं चमड़े के टेनिंग (चर्मशोधन) करने में।,వెనిగర్ తయారీ మరియు తోలు టానింగ్ చెయ్యడంలో.
+एथेनाल का उपयोग ब्राजील में गड़यों को चलाने में किया जा रहा है तथा वर्तमान में भारत सरकार भी पेट्रोल में एल्कोहल मिलाकर बेचने की योजना पर कार्य कर रही हैं जिसे गैसोहाल भी कहते हैं।,"బ్రెజిల్ లో ఈథనాల్ ను వాహనాలను ను నడపడానికి ఉపయోగిస్తున్నారు మరియు ప్రస్తుతం భారత ప్రభుత్వం కూడా పెట్రోల్ లో మద్యం కలిపి అమ్మడానికి ఒక పథకం పై పనిచేస్తోంది, దీనిని గసోహల్ అని కూడా అంటారు."
+"हमारे दैनिक जीवन में किण्वन प्रक्रिया इडली, डोसा, भटूरा, ढोकला इत्यादि में प्रयोग होती है।","మన నిత్యజీవితంలో కిణ్వ ప్రక్రియ ఇడ్లీ, దోసా, భటురా, ధోకలా మొదలైన వాటిలో ఉపయోగిస్తారు."
+गूँधे आटे में खमीर मिलाकर गर्म वातावरण में रखते हैं तो इससे आटा स्पंजी हो जाता है तथा फूल जाता है।,"వెచ్చని వాతావరణంలో ఈస్టుతో పిండి కలిపినప్పుడు, దీనివల్ల పిండి మెత్తగా మారి ఉబ్బుతుంది."
+इस प्रकार से उसमें एक विशिष्ट गंध एवं स्वाद आ जाता है।,"ఈ విధంగా, ఇది ఒక విలక్షణమైన వాసన మరియు రుచిని కలిగి ఉంటుంది."
+क्या आप जानते हैं कि अधिक देर तक व्यायाम करने से हमारी माँसपेशियों में दर्द क्‍यों होने लगता है?,ఎక్కువసేపు వ్యాయామం చేయడం వల్ల మన కండరాలలో నొప్పి ఎందుకు వస్తుందో తెలుసా?
+इसका कारण हे माँसपेशियो में लेक्टिक अम्ल का जमा होना।,కండరాల్లో లాక్టిక్ యాసిడ్ పేరుకుపోవడం వల్ల ఇది జరుగుతుంది.
+"यह आप पहले ही जान चुके हैं कि किस प्रकार ग्लाइकोलिसिस प्रक्रिया के फलस्वरूप कोशिका के कोशिकाद्रव्य में ग्लूकोज, पाइरूविक अम्ल के दो अणुओं में परिवर्तित हो जाता है।",గ్లైకోలైసిస్ ప్రక్రియ ఫలితంగా కణ కణకణాల్లో ని పైరువిక్ ఆమ్లం యొక్క రెండు అణువులుగా గ్లూకోజ్ ఏవిధంగా పరివర్తన చెందుతుందో మీకు ఇప్పటికే తెలుసు.
+"ऑक्सीजन की उपस्थिति में, पाइरूविक अम्ल माइटोकाण्ड्या में प्रवेश करता है तथा, तथा हाइड्रोजन को त्याग कर एसेटाइल में परिवर्तित हो जाता है।",ఆక్సిజన్ సమక్షంలో పైరువిక్ ఆమ్లం మైటోకాండియాలో ప్రవేశించి హైడ్రోజన్ ను విసర్జించి ఎసిటైల్ గా మారుస్తుంది.
+इस प्रकार एसेटाइल ग्लाकोलिसिस एवं श्वसन की आगे की क्रियाओं के बीच सेतु का कार्य करता है जिसमें के रूप में अधिक ऊर्जा उत्पन्न होती है।,"అందువలన, ఎసిటైల్ గ్లైకోలైసిస్ మరియు శ్వాసక్రియ తదుపరి చర్యల మధ్య వారధిగా పనిచేస్తుంది, ఇది మరింత శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+एसेटाइल बसा एवं प्रोटीन से भी उत्पन्न होता है।,ఎసిటైల్ కూడా కొవ్వు మరియు ప్రోటీన్ నుంచి ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది.
+क्रेब्स चक्र अथवा सिट्िक अम्ल चक्र एसेटाइल अपु क्रेब्स चक्र में प्रवेश करता है तथा यह क्रिया माइटोकॉण्डिया के आधात्री में होती है।,క్రియేబ్స్ చక్రం లేదా సిట్రిక్ ఆమ్లం చక్రం ఎసిటైల్ అపు క్రెబ్స్ చక్రం లో ప్రవేశిస్తుంది మరియు మైటోకాండ్రియా యొక్క మాత్రికలో ఈ చర్య చోటు చేసుకుంటుంది.
+इस चक का विस्तृत विवरण सर हैन्स क्रेब्स ने में दिया था।,ఈ చక్రం యొక్క సవిస్తర వివరణ సర్ హైన్స్ క్రెబ్స్ ద్వారా ఇవ్వబడింది.
+इसे ट्राईकार्बोक्सिलिक अम्ल चक्र अथवा चक्र के नाम से भी जाना जाता हे ।,దీనిని ట్రైకార్బాక్సిలిక్ యాసిడ్ సైకిల్ లేదా చక్రం అని కూడా అంటారు.
+ऐसेटाइल समूह 2 कार्बन ऑक्सेलोएसीटेट 4 कार्बन से जुड़कर 6 कार्बन युक्त सिट्रेट बनाता है।,ఎసిటైల్ గ్రూపు 2 కార్బన్ ఆక్సాలోసైట్ 4 కార్బన్ తో కలిపి 6 కార్బన్ కలిగిన సిట్రేట్ లను ఏర్పరుస్తుంది.
+यहीं से सिट्रिक अम्ल चक्र का प्रारंभ होता है।,ఇక్కడే సిట్రిక్ ఆమ్లం చక్రం మొదలవుతుంది.
+जेसे एसीटाइल समूह चक्र में आगे बढ़ता है ।,ఎసిటైల్ సమూహం చక్రంలో ముందుకు కదులుతున్నప్పుడు.
+दो विकार्वोक्सीकरण क्रियाओं में दो कार्बन अणु निकल जाते हैं तथा चार विहाइड्रोजजीकरण क्रियाओं में हाइड्रोजन वाहकों में जुड़ जाता है ।,"రెండు డీకోనోసియేషన్ కార్యకలాపాల్లో, రెండు కార్బన్ అణువులు తొలగించబడతాయి మరియు నాలుగు డీ హైడ్రోజనైజేషన్ చర్యలు హైడ్రోజన్ క్యారియర్లకు జోడించబడతాయి."
+जिसके फलस्वरूप अणु बनते हें ।,దీని ఫలితంగా అణువులు ఏర్పడతాయి.
+प्रत्येक 0.५ चक्र के दौरान का एक अणु भी प्राप्त होता है (यह याद रखने योग्य है कि ग्लूकोज के एक अणु से एसीटाइल समूह के दो अणु बनते हैं अत: ग्लूकोज के एक अणु के इस्तेमाल हेतु के दो चक्र होते हैं ।,"ప్రతి 0.5 సైకిల్ లో ఒక అణువు కూడా పొందబడుతుంది (ఒక గ్లూకోజ్ అణువు నుంచి ఎసిటైల్ సమూహం యొక్క రెండు అణువులు ఏర్పద్డుతాయి, కాబట్టి ఒక గ్లూకోజ్ అణువు ఉపయోగించడానికి రెండు చక్రాలు ఉంటాయి అని గుర్తుంచుకోవడం ఎంతో విలువైనది."
+) प्रत्येक चक्र के अंत में ऑक्सेलोएसीटेट का पुनरुत्पादन होता है ।,)ప్రతి చక్రం చివరన ఆక్సెలోసైట్ ప్రత్యుత్పత్తి జరుగుతుంది.
+जो अन्य एसीटाइल समूह से जुड़ने के लिए तैयार होता है।,ఇతర ఎసిటైల్ గ్రూపులకు కనెక్ట్ కావడానికి ఇది సిద్ధంగా ఉంది.
+"अब इस प्रकार प्रारंभिक ग्लूकोज से मुक्त हुए हाइड्रोजन आयन, हाइड्रोजन वाहको तथा से जुड़ जाते हैं तथा ये हाइड्रोजज वाहक एक आगे की प्रावस्था जिसे श्वसनश्रृंखला में प्रवेश करते हैं तथा इस प्रक्रिया में भी ऊर्जा मुक्त होती हे।",ఇప్పుడు ప్రారంభ దశలో గ్లూకోజ్ నుండి విడుదలయ్యే హైడ్రోజన్ అయాన్లు హైడ్రోజన్ వాస్కులెచర్ తో కలుస్తాయి మరియు ఈ హైడ్రోజన్ క్యారియర్లు శ్వాసకోశ గొలుసులోకి ప్రవేశించే ముందుకు దశలోకి ప్రవేశిస్తాయి మరియు ఈ ప్రక్రియలో శక్తి కూడా విడుదల అవుతుంది.
+इवसन श्रृंखला अथवा इलेक्ट्रॉन परिवहन श्रृंखला हाइड्रोजन वाहक अब माइटोकाण्ड्िया की भीतरी झिल्ली में प्रवेश करते हैं।,ఐవిసన్ శ్రేణి లేదా ఎలక్ట్రాన్ రవాణా గొలుసు హైడ్రోజన్ వాహకాలు ఇప్పుడు మైటోకాండ్రియా లోపలి పొరలోనికి ప్రవేశిస్తాయి.
+इस भीतरी झिल्ली में भीतर की तरफ उभरी संरचनाएँ होती है जिन्हें क्रिस्टी कहते हैं ।,ఈ లోపలి పొరలో క్రిస్టీస్ అని పిలవబడే అంతర్బంధనిర్మాణాలు ఉంటాయి.
+जिससे इसका सतही क्षेत्र बढ़ जाता है।,ఇది దాని ఉపరితల వైశాల్యం పెంచుతుంది.
+माइट्रोकॉण्डिया के क्रिस्टी में उपस्थित हाइड्रोजज का आण्विक ऑक्सीजन द्वारा चरणबद्ध ढंग से ऑक्सीकरण होता है ।,మైటోకాండ్రియాకు చెందిన క్రిస్టీలో ఉన్న హైడ్రోజనేస్ మాలిక్యులర్ ఆక్సిజన్ ద్వారా దశలవారీగా ఆక్సీకరణం చెందుతుంది.
+तथा छोटे-छोटे चरणों में ऊर्जा विमुक्त होती है।,చిన్న చిన్న దశల్లో శక్తి విడుదలవుతుంది.
+इसमें से कुछ ऊर्जा ७97 तथा अकार्बनिक फास्फेट से मिलकर बनाने में प्रयुक्त होती है तथा यह प्रक्रिया ऑक्सीकृत फास्फेटीकरण कहलाती है।,ఈ శక్తిలో కొంత భాగాన్ని 797 మరియు అకర్బన ఫాస్ఫేట్ ను తయారు చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు మరియు ఈ ప్రక్రియను ఆక్సీకరణ ఫాస్ఫటైజేషన్ అని అంటారు.
+"इन अभिक्रियाओं के दौरान हाइड्रोजन, इलेक्ट्रान एवं हाइड्रोजन आयन में टूट जाता है।","ఈ చర్యల సమయంలో, హైడ్రోజన్, ఎలక్ట్రాన్ లు మరియు హైడ్రోజన్ అయాన్ ల్లో విపచబడతాయి."
+ये इलेक्टॉन एवं आयन इलेक्ट्रॉन वाहकों की एकश्रृंखला द्वारा ग्रहण किए जाते हैं जिसका अंत ऑक्सीजन से होता है।,ఈ ఎలక్ట్రాన్ లు మరియు ఆయోన్ లు ఆక్సిజన్ తో ముగిసే ఎలక్ట్రాన్ క్యారియర్ ల శ్రేణి ద్వారా తీసుకోబడతాయి.
+वाहकों की इसीश्रृंखला को एबसन श्रृंखला कहते हैं ।,అదే వాహకాల పరంపరను అబ్సన్ సిరీస్ అని అంటారు.
+हाइड्रोजन अथवा इलेक्ट्रॉन उच्च ऊर्जा स्तर से निम्न ऊर्जा स्तर तक वाहको द्वारा ऑक्सीजन तक ले जाए जाते हैं जो कि इलेक्ट्रॉन का अंतिम ग्राही है तथा ऑक्सीजन अपचयित होकर जल में परिवर्तित हो जाता है।,"హైడ్రోజన్ లేదా ఎలక్ట్రాన్ లు అధిక శక్తి స్థాయిల నుంచి ఆక్సిజన్ కు వాహకాలు ద్వారా తక్కువ శక్తి స్థాయిలకు తీసుకెళ్లబడతాయి, ఇది ఎలక్ట్రాన్ యొక్క చివరి గ్రాహకమరియు ఆక్సిజన్ అధోీకరణం చెందుతుంది మరియు నీరుగా మార్చబడుతుంది."
+प्रत्येक स्थानांतरण पर कुछ ऊर्जा मुक्त होती है तथा इससे कुछ ऊर्जा निर्माण में प्रयुक्त होती हैं।,"ప్రతి బదిలీ వద్ద, కొంత శక్తి విడుదల అవుతుంది మరియు ఉత్పత్తిలో కొంత శక్తి ఉపయోగించబడుతుంది."
+"अंत में साइट्रोक्रोम ऑक्सीडेज एन्जाइम, प्र* को इलेक्ट्रॉन दे देता है (ऑक्सीजन द्वारा ग्रहण करके जल बनाने से पहले) के प्रत्येक अणु जोकि श्वसनश्रृंखला में प्रवेश करते हैं ।","చివరగా, సిట్రోక్రోమ్ ఆక్సిడేజ్ ఎంజైమ్ Q*కు ఎలక్ట్రాన్ లను ఇస్తుంది( ఆక్సిజన్ సంగ్రహించి, నీటిని ఉత్పత్తి చేసే ముందు) ప్రతి అణువు శ్వాసశృంఖలంలోనికి ప్రవేశిస్తుంది."
+"उनसे अणु बनते हैं परंतु, के प्रत्येक अणु से केवल बनते है।","అవి అణువులను ఏర్పరుస్తారు, కానీ ప్రతి అణువు మాత్రమే ఏర్పడుతుంది."
+क्या आप जानते है ऐसा क्‍यों होता हैं?,ఇలా ఎందుకు జరుగుతుందో తెలుసా?
+"इसलिए, क्योंकि श्वसनश्रृंखला के अंतिम चरण में प्रवेश करता है।",అందువల్ల శ్వాస నాళాలు చివరి దశలోకి ప్రవేశిస్తాయి.
+कार्बन मोनोऑक्साइड तथा हाइड्रोजन सल्‍्फाइड विष के समान होते हैं ।,కార్బన్ మోనాక్సైడ్ మరియు హైడ్రోజన్ లు సల్ఫైడ్ విషతుల్యాలను పోలి ఉంటాయి.
+क्योंकि श्वसनश्रृंखला के पादप तथा जीवों के प्रकार हाइड्रोजन स्थानांतरण तंत्र तथा निर्माण को अवरुद्ध करते हें।,"ఎందుకంటే శ్వాసశృంఖలంలో మొక్కలు, జీవుల రకాలు హైడ్రోజన్ బదిలీ వ్యవస్థను, ఏర్పడటాన్ని అడ్డుకుంటాయి."
+एवं प्रकार्य एक ग्लूकोस अणु के वायवीय श्वसन का संपूर्ण विवरण ( बजट ) इसके लिए तालिका देखें ।,గ్లూకోజ్ అణువు యొక్క న్యూమాటిక్ శ్వాసక్రియ యొక్క మొత్తం(బడ్జెట్) వివరణ కొరకు టేబుల్ చూడండి.
+ग्लाइकोलिसिस प्रक्रिया के अंत में ग्लूकोस से पाइरूविक अम्ल के दो अणु बनते हैं तथा प्रत्येक पाइरूविक अम्ल का अणपु क्रेब्स चक्र में अलग-अलग प्रवेश करता हैं।,"గ్లైకోలైసిస్ ప్రక్రియ యొక్క చివరల్లో, గ్లూకోజ్ పైరువిక్ ఆమ్లం యొక్క రెండు అణువులను ఏర్పరుస్తుంది మరియు ప్రతి పైరువిక్ ఆమ్లం కూడా అన్పు క్రెబ్స్ సైకిల్ లో విడిగా ప్రవేశిస్తుంది."
+इस च्रक द्वारा अपचयित एन्जाइम तथा ऊर्जा नियंत्रित ढंग से निकलती है।,ఈ చక్రం ద్వారా అజీర్ణం అయ్యే ఎంజైమ్ మరియు శక్తి నియంత్రిత పద్ధతిలో ఉత్పత్తి బయటకు వస్తాయి.
+"यह एल्डीहाइड, वसीय अम्ल एवं अमीनो अम्लों के ऑक्सीकृत विखंडन का सामान्य पथ हे।","ఆల్డిహైడ్, కొవ్వు యాసిడ్లు మరియు అమైనో ఆమ్లాల యొక్క ఆక్సీకరణ కు ఇది ఒక సాధారణ మార్గం."
+"वसीय अम्ल ऑक्सीकरण द्वारा एसीटाइल में परिवर्तित हो जाता है तथा प्रोटीन, अमीनो समूह को त्यागककर अमीनो अम्ल के रूप में केब्स चक्र में प्रवेश करते हैं।","కొవ్వు ఆమ్లాలు ఆక్సీకరణ ద్వారా ఎసిటైల్ గా మార్చబడతాయి మరియు ప్రోటీన్ లు అమైనో గ్రూపును విసర్జించి, కెబ్స్ సైకిల్ లో అమైనో ఆమ్లాలుగా ప్రవేశిస్తాయి."
+"क्रेव्स चक्र द्वारा उनके मध्यस्थ यौगिको का निर्माण करता है जो अमीनो अम्ल, न्यूक्लियोटाइड, पर्णहरिम एवं वसा जैसे जेब अणुओं के संश्लेषण के लिए आवश्यक है।","క్రేవ్స్ చక్రం తమ మధ్యంతర సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తుంది, ఇవి అమైనో ఆమ్లాలు, న్యూక్లియోటైడ్ లు, ఆకులు మరియు కొవ్వులు వంటి పాకెట్ అణువుల సంశ్లితకు అవసరమైనవి."
+श्वसन सभी जीवधारियों के जीवित बने रहने के लिए आवश्यक प्रक्रिया हे।,శ్వాసక్రియ అనేది అన్ని జీవులమనుగడకు అవసరమైన ప్రక్రియ.
+इसमें ऑक्सीजन का उपयोग किया जाता है और इस दौरान कार्बन-डाईऑक्साइड निकलती है।,ఈ సమయంలో ఆక్సిజన్ ను ఉపయోగిస్తారు మరియు కార్బన్ డయాక్సైడ్ బయటకు వస్తాయి.
+"हरे पौधों में प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया संपन्‍न होती है, जिसमें सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में और प्र, का उपयोग कर लिया जाता है ।","ఆకుపచ్చని మొక్కలలో కిరణజన్య సంక్సాయ ప్రక్రియ జరుగుతుంది, దీనిలో సూర్యకాంతి మరియు క్యూ ఉనికిని ఉపయోగిస్తారు."
+और इससे मंड (स्टार्च) संश्लेषित होता है तथा ऊर्जा निर्मुक्त होती है।,ఇది పిండిని (స్టార్చ్) సంశ్లేషణ చేసి శక్తిని విడుదల చేస్తుంది.
+"इस प्रकार प्रकाशसंश्लेषण एक निर्माणकारी अथवा उपचयी पथक्रम है, जबकि श्वसन एक विघटनकारी अथवा अपचयी प्रक्रिया है जिसमें ग्लूमोस ऑक्सीकृत होता है तथा और ऊर्जा निकलती है।","అందువలన కిరణజన్య సంక్రామీకరణ అనేది ఒక నిర్మాణాత్మక లేదా ఉపస్పికాత్మక మార్గం, శ్వాసక్రియ అనేది ఒక భంగకరమైన లేదా డీజనరేటివ్ ప్రక్రియ, దీనిలో గ్లూమోస్ ఆక్సీకరణ మరియు ఎక్కువ శక్తి ఉద్భవిస్తుంది."
+ये दोनों पथक्रम मिलकर एक उभयचयी (उभय - दो) पथक्रम बनाते हें।,ఈ రెండు మార్గాలు కలిసి ఉభయచరాలు (ఉభయచర రెండు) మార్గాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+प्रकाश तीत्रता जिस पर प्रकाशसंश्लेषण श्वसन की पूर्ति करता हे वह पूर्तिकर बिंदू कहा जाता है।,కిరణజన్య సమేశ్రీల్డనం చేసే కాంతిని సరఫరా బిందువు అంటారు.
+दूसरे शब्दों में यो कहा जा सकता है कि हरित पादपों में प्रतिकर बिंदु पर प्रकाश संश्लेषण के दौरान की जितनी मात्रा में खपत होती है वह श्वसन द्वारा उत्पन्न की मात्रा के बराबर होती है।,"మరోవిధంగా చెప్పాలంటే, ఆకుపచ్చ నిమ్నమొక్కలలో కిరణజన్య సంక్రణ సమయంలో వినియోగించే మొత్తం శ్వాసక్రియ ద్వారా ఉత్పత్తి అయ్యే మొత్తానికి సమానంగా ఉంటుందని చెప్పవచ్చు."
+किण्वन प्रक्रिया के दौरान पाइरूविक अम्ल एल्‍ल्कोहल अथवा लेक्टिक अम्ल में क्‍यों परिवर्तित हो जाती है ।,కిణ్వ ప్రక్రియ సమయంలో ఆల్కహాల్ లేదా లాక్టిక్ యాసిడ్ లో పైరువిక్ ఆమ్లం ఎందుకు మారుతుంది.
+अवायवीय श्वसन में कम ऊर्जा क्‍यों मुक्त होती है ।,వాయురహిత శ్వాసక్రియలో తక్కువ శక్తి ఎందుకు విడుదల అవుతుంది?
+श्वसन दर को मुक्त की मात्रा से मापा जा सकता है।,శ్వాసరేటును ఉచిత యొక్క మొత్తం ద్వారా లెక్కించవచ్చు.
+विभिन्‍न अंगों तथा आयु में श्वसन दर भिन्‍न-भिन्‍न होती है।,శ్వాసరేటు వివిధ అవయవాలు మరియు వయస్సులలో మారుతుంది.
+सामान्यत: वे कारक जो श्वसन दर को प्रभावित करते हैं दो प्रकार के होते हैं आंतरिक कारक जैसे श्वसन एनन्‍्जाइमो की सक्रियता तथा आधारी पदार्थ की प्रकृति।,"సాధారణంగా శ్వాసరేటుపై ప్రభావం చూపే రెండు రకాల కారకాలు ఉంటాయి, అవి శ్వాస ఎంజైముల క్రియాశీలత మరియు మూలపదార్థం యొక్క స్వభావం."
+"बाहयकारक-जैसे ऑक्सीजन, जल तथा तापमान इत्यादि आधारी पदार्थ के प्रकार : आधारी पदार्थ कार्बोहाइड्रेट, प्रोटीन अथवा बसा हो सकते हैं।","ఆక్సిజన్, నీరు మరియు ఉష్ణోగ్రత వంటి ప్రాథమిక పదార్ధాల యొక్క బాహ్య కణాలు: ప్రాథమిక పదార్థాలు కార్బోహైడ్రేట్లు, ప్రోటీన్లు లేదా కొవ్వు కావచ్చు."
+किसी आधात्री पदार्थ जिसका कि ऑक्सीकरण हो रहा हो।,ఆక్సీకరణం చేసే ఏదైనా ముఠా పదార్థం.
+उसे श्वसन गुणांक से मापा जाता है।,దీనిని శ్వాసగుణకం ద్వారా కొలుస్తారు.
+श्वसन गुणांक अथवा क्या है?,శ్వాస గుణకం లేదా ఏమిటి?
+"निकलने वाली का आयतन इस्तेमाल का आयतन काबोहाइड्रेट के लिए (जैसे तना एवं जड़ों में) प्रोटीन के लिए, (प्रोटीन युक्त बीज जैसे दालों में) वसा एवं तेलों के लिए, (तेलयुक्त बीज जैसे सरसों वसा के लिए श्वसन गुणांक होता है ।","వెలికితీసే పరిమాణం అంటే ప్రోటీన్ల కోసం కార్బోహైడ్రేట్ల (ఉదా. కాండం మరియు మూలాలలో), కొవ్వులు మరియు నూనెల కోసం (ప్రోటీన్ అధికంగా ఉండే విత్తనాలు వంటి పప్పులలో), (ఆవపిండి కొవ్వు వంటి ఆవాలు కొవ్వులు వంటి జిడ్డుగల విత్తనాల కోసం)."
+क्योंकि वसा से ग्लूकोज के एक अणु की तुलना में अधिक ऊर्जा निकलती हें।,ఎందుకంటే కొవ్వు గ్లూకోజ్ అణువు కంటే ఎక్కువ శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+"तापमान : 30"" से 35%: तापमान श्वसन के लिए सर्वाधिक अनुकूल है।","ఉష్ణోగ్రత: 30"" నుంచి 35%: శ్వాసక్రియకు ఉష్ణోగ్రత అత్యంత అనుకూలంగా ఉంటుంది."
+"क्या आप अनुमान कर सकते हैं, ऐसा क्‍यों होता है?",ఇలా ఎందుకు జరుగుతుందో మీరు ఊహించగలరా?
+ऐसा इसलिए होता है कि इस ताप पर श्वसन एन्जाइम सबसे सक्रिय होते हैं।,ఎందుకంటే ఈ ఉష్ణోగ్రత వద్ద శ్వాస ఎంజైములు అత్యంత చురుకుగా ఉంటాయి.
+श्वसन एवं बहुत कम ताप पर घट जाता है।,శ్వాసక్రియ మరియు చాలా తక్కువ ఉష్ణోగ్రతవద్ద తగ్గుతుంది.
+ऑक्सीजन : ऑक्सीजन की मात्रा बढ़ने के साथ-साथ श्वसन दर भी बढ़ जाती है।,ఆక్సిజన్: ఆక్సిజన్ పరిమాణం పెరిగే కొద్దీ శ్వాస రేటు కూడా పెరుగుతుంది.
+"जैसे ही ऑक्सीजन की मात्रा शून्य से आगे बढ़ती है वेसे ही श्वसन दर बढ़ने लगती है, परंतु एक सीमा से अधिक ऑक्सीजन होने पर श्वसन दर घट जाती है।","ఆక్సిజన్ పరిమాణం సున్నాకు మించి పెరిగినవెంటనే, శ్వాసరేటు పెరగడం మొదలవుతుంది, అయితే ఆక్సిజన్ పరిమితి కి మించి ఉన్నప్పుడు శ్వాసరేటు తగ్గుతుంది."
+कार्बन डाईऑक्साइड : यदि कार्बनडाइऑक्साइड को एकत्रित होने दिया जाए तो श्वसन दर घट जाती है।,కార్బన్ డై ఆక్సైడ్: కార్బన్ డయాక్సైడ్ సేకరించడానికి అనుమతిస్తే శ్వాస రేటు తగ్గుతుంది.
+जल : यदि जीवद्रव्य में जल की मात्रा बहुत कम हो तो श्वसन दर भी बहुत कम होगी।,నీరు: ప్లాస్మాలో నీటి శాతం చాలా తక్కువగా ఉంటే శ్వాస రేటు కూడా చాలా తక్కువగా ఉంటుంది.
+जैसे शुष्क एवं परिपक्व बीजों में।,పొడి మరియు పక్వానికి వచ్చిన విత్తనాలలో వంటివి.
+प्रसुप्त बीजों में श्वसन दर बहुत कम होती है।,ఈ స్థితిలో నిర్జమైన విత్తనాలలో శ్వాస రేటు చాలా తక్కువగా ఉంటుంది.
+वसा एवं कार्बोहाइड्रेटस का श्वसन गुणांक कितना होगा।,కొవ్వులు మరియు కార్బోహైడ్రేట్ ల యొక్క శ్వాసగుణకం ఎంత?
+"आप पहले पढ़ चुके हैं कि प्रकाश संश्लेषण की अप्रकाशी प्रक्रिया में रूबिस्को एन्जाइम, के कार्बोनिकरण को उत्प्रेरित करता है।","కిరణజన్య సంయోగక్రియ యొక్క అప్రచురిత ప్రక్రియలో, రుబిస్కో ఎంజైమ్ ల కార్బొనైజేషన్ ను ప్రేరేపిస్తో౦దని మీరు ఇప్పటికే చదివారు."
+यह एन्जाइम ऑक्सीजन के प्रति भी आसक्तता रखता है।,ఈ ఎంజైమ్ ఆక్సిజన్ కు కూడా అతుక్కునేలా చేస్తుంది.
+इसलिए यह ऑक्सीजन एवं के ऑक्सीकरण की क्रिया को भी उत्प्रेरित कर सकता है ।,"అందువల్ల, ఆక్సిజన్ మరియు ఆక్సీకరణం యొక్క చర్యను కూడా ఉత్ప్రేరకంగా చేయవచ్చు."
+अत: पर्णहरिम में प्रारंभ होने वाला वह श्वसन जो प्रकाश एवं उच्च ऑकसीजन मात्रा (परन्तुकी कम मात्रा) में होता है।,"అందువల్ల, కాంతి మరియు అధిక ఆక్సిజన్ పదార్థం (అయితే తక్కువ పరిమాణంలో) ఉండే ఆకులలో శ్వాసక్రియ ప్రారంభం అవుతుంది."
+प्रकाश श्वसन कहलाता हैं।,కాంతిని శ్వాసక్రియ అంటారు.
+"फिर भी फास्फोग्लोइकोलेट, माइटोकॉण्डिया एवं पराक्सीसोम में अनेक अभिक्रियाओं से गुजरता है।","అయితే ఫాస్ఫోగ్లోయికోలేట్, మైటోకాండియా మరియు పారాసిసమ్ అనేక ప్రతిచర్యలకు లోనవుతుంది."
+फास्फोग्लाइकोलेट के दो अणु अंत में एक-एक अणु बनाते हैं।,ఫాస్ఫోగ్లైసెల్లోట్ యొక్క రెండు అణువులు చివరికి ఒక్కొక్కటి ఒక అణువును ఏర్పరుస్తుంది.
+यहाँ पर यह ध्यान देने योग्य है।,ఇక్కడ గమనించదగ్గ విషయం.
+"कि इस प्रक्रिया में श्वसन के विपरीत,का निर्माण नहीं होता है।","ఈ ప్రక్రియలో శ్వాసక్రియ లాగా కాకుండా, నిర్మించబడదు."
+"प्रकाश श्वसन इसलिए होता हैं क्योंकि रूबिस्को एन्जाइम में (0, एवं ऑक्सीजन दोनों के लिए सक्रिय केंद्र होता है।","రూబిస్కో ఎంజైమ్ రెండింటికి (0, మరియు ఆక్సిజన్) చురుకైన కేంద్రాన్ని కలిగి ఉన్నందున కాంతి శ్వాసక్రియ జరుగుతుంది."
+के ऑक्सीकरण में से आक्सीजन की उपस्थिति पौधों में प्रकाश संश्लेषण की अप्रकाशी प्रक्रिया के दौरान स्थिर कार्बन में प्रतिशत की हानि होती हें।,ఆక్సిజన్ ఆక్సీకరణంలో ఆక్సిజన్ ఉండటం వల్ల మొక్కల్లో కిరణజన్య సంయోగక్రియ అముద్రిత ప్రక్రియ సమయంలో స్థిరమైన కార్బన్ శాతం కోల్పోవడానికి కారణం అవుతుంది.
+ऑक्सीजन की प्रतिक्रिया के फलस्वरूप बनने वाले उत्पाद का नाम लिखिए।,ఆక్సిజన్ చర్య ఫలితంగా ఏర్పడే ఉత్పత్తి పేరు రాయండి.
+प्रतिक्रिया के लिए उत्तरदायी एंजाइम का नाम भी बताएं।,చర్యకు బాధ్యత వహించే ఎంజైమ్ పేరు కూడా పేర్కొనండి.
+अंकुरित बीजों में अवायवीय श्वसन को प्रदर्शित करना ।,మొలకెత్తిన విత్తనాలలో వాయురహిత శ్వాసక్రియను ప్రదర్శిస్తుంది.
+पहले से पानी में भीगे हुए 8-0 मटर के बीज लीजिए तथा उनका छिलका उतार दीजिए।,ఇప్పటికే నీటిలో నానబెట్టిన 8-0 బఠాణీ గింజలను తీసుకుని వాటిని తొక్క తీసి.
+"इन्हें पारे से भरी एक परखनली में डालकर, पारे से भरे एक बीकर में परखनली को उल्टा करके रख दीजिए।",పాదరసంతో నిండిన ఒక టెస్ట్ ట్యూబ్ లో వాటిని ఉంచండి మరియు టెస్ట్ ట్యూబ్ ని పాదరసంతో నింపిన బీకరులో తలకిందులుగా ఉంచండి.
+मटर के बीज पारे के ऊपर तैरकर परखनली के ऊपर वाले हिस्से में आ जाते हैं और चारों तरफ से पारे से घिरे रहते हैं।,"బఠాణీ విత్తనాలు పాదరసం పై నుంచి తేలుతూ, పరీక్షనాళిక పై భాగానికి వచ్చి, అన్ని వైపుల నుంచి పాదరసం తో చుట్టబడి ఉంటాయి."
+दो दिन बाद पारे का तल नीचे आ जाता है क्योंकि अंकुरित बीजों से गैस निकलती है।,"రెండు రోజుల తరువాత, మొలకెత్తిన విత్తనాల నుంచి వాయువు వెలువడడం వల్ల పాదరసం అడుగుభాగం కిందకు వస్తుంది."
+यदि परखनली में पोटेशियम हाइड्रोक्साइड डाला जाए तो बह भी तैरकर पारे के ऊपर आ जाता है ।,"పొటాషియం హైడ్రాక్సైడ్ ను పరీక్షనాళికలో జొప్పించినట్లయితే, పాదరసం పై కూడా ప్రవాహం తేలుతుంది."
+तथा गैस के संपर्क में आने पर परखनली में पारे का स्तर फिर से ऊपर आ जाता है।,"మరియు వాయువు ప్రభావానికి గురైనప్పుడు, టెస్ట్ ట్యూబ్ లో పాదరసం స్థాయి మళ్లీ పైకి వస్తుంది."
+"विधि : थोड़ी सी मात्रा में खमीर का शुष्क चूर्ण अथवा बेकरी से खमीर (यीस्ट का) विलयन लें तथा इसकी 0. 7% मात्रा को एक परखनली जिसमें ग्लूकोज का 0% विलयन है, मिला ले।",విధానం: బేకరీ నుండి కొద్ది మొత్తంలో డ్రై ఈస్ట్ పౌడర్ లేదా ఈస్ట్ (ఈస్ట్) ద్రావణాన్ని తీసుకొని దానిలో 0. 7% కలపండి 0% గ్లూకోజ్ కలిగిన టెస్ట్ ట్యూబ్లో కలపండి.
+परखनली में द्रव की सतह के ऊपर तेल डाल दें जिससे इस द्रव का बाहरी हवा से संपर्क न हो सके तथा कॉर्क से इस परखनली को बंद कर दे।,"ద్రవం యొక్క ఉపరితలంపై ఆయిల్ పోయండి, తద్వారా ద్రవం బాహ్య గాలిలోనికి బహిర్గతం కాకుండా మరియు కార్క్ నుంచి టెస్ట్ ట్యూబ్ ని మూసివేస్తుంది."
+"अब एक-दो मुँह वाली ग्लासनली लें तथा इसका एक भाग, परखनली जिसमें खमीर एवं ग्लूकोज विलयन भरा है में अंदर डाले तथा दूसरा सिर परखनली जिसमें कि चूने का पानी भरा है, में डाल दें ।","ఇప్పుడు ఒకటి లేదా రెండు తలగల నాళిక తీసుకొని దానిలో ఒక భాగం ఈస్ట్ మరియు గ్లూకోజ్ ద్రావణంతో నిండిన పరీక్షనాళిక్‌లో ఉంచి, మరొక తలను సున్నపు నీటితో నింపిన పరీక్షనాళికలో ఉంచండి."
+अब 'क' परखनली को एक बीकर में रखे गर्म पानी में डाले तथा देखें कि अब 'ख' परखनली में चूने के पानी का रंग दूधिया होने लगता है।,ఇప్పుడు ఒక బీకరులో వేడి నీటిలో ' ఏ  ' టెస్ట్ ట్యూబ్ ను ఉంచండి మరియు ఇప్పుడు ' బి   ' పరీక్షనాళికలో సున్నపు నీరు పాలగా ప్రారంభమవడాన్ని గమనించండి.
+"यह प्रदर्शित करता है कि खमीर (यीस्ट) से, निकलती है ।",దీని నుంచి (ఈస్ట్) ఉద్భవిస్తో౦దని అది నిరూపిస్తో౦ది.
+"तथा यह भी देखे कि डिलीवरी ट्यूब के स्तर में कोई वृद्धि नहीं होती है, इससे यह प्रदर्शित होता है कि 'क' परखनली की गैस के आयतन में भी कोई कमी नहीं हुई।","అలాగే డెలివరీ ట్యూబ్ ల స్థాయి పెరగలేదని, 'ఎ' టెస్ట్ ట్యూబ్ లో గ్యాస్ పరిమాణం లో ఎలాంటి తగ్గుదల లేదని తేలింది."
+इस प्रकार यीस्ट द्वारा ऑक्सीजन का उपयोग नहीं होता।,అందువల్ల ఆక్సిజన్ ను ఈస్ట్ ఉపయోగించదు.
+इस प्रयोग को एक दिन के लिए रखें तथा 'क' परखनली के कॉर्क को हटाकर उसे सूंघे क्या आपको एल्कोहल की गंध आती है ।,"ఈ ప్రయోగాన్ని ఒక రోజు ఉంచి ' ఎ' పరీక్షనాళికలోని కార్క్ తొలగించి, వాసన చూశారా, మీకు మద్యం వాసన వస్తుందా?"
+क्या आप एल्कोहल का नाम तथा एल्कोहलिक किण्वन की समीकरण लिख सकते हैं।,మద్యం యొక్క పేరు మరియు ఆల్కహాల్ కిణ్వీకరణ సమీకరణాన్ని మీరు రాయగలరా?
+आप यीस्ट में वायवीय श्वसन प्रदर्शित करने के लिए प्रयोग 2 में निम्नलिखित परिवर्तन कर सकते हें।,ఈస్ట్ లో న్యూమాటిక్ శ్వాసక్రియను ప్రదర్శించడం కొరకు మీరు ప్రయోగం 2లో దిగువ మార్పులు చేయవచ్చు.
+. परख नली 'क' के स्थान पर एक बड़ा कोनिकल “लास्क लें जिससे इसमें ग्लूकोस विलयन तथा यीस्ट के अलावा पर्याप्त स्थान रहें।,". యాసే ట్యూబ్ 'ఏ 'ని పెద్ద శంఖువు ""లాస్క్""తో మార్చండి, తద్వారా గ్లూకోజ్ ద్రావణం మరియు ఈస్ట్ కాకుండా తగినంత స్థలం ఉంటుంది."
+परखनली 'क' को तेल से नहीं ढकना हे ताकि विलयन का वातावरण से संपर्क हो सके।,పరీక్షనాళిక 'ఏ ' ను నూనెతో కవర్ చేయకు౦డా ఉ౦డడ౦ వల్ల ద్రావణం వాతావరణ౦ లోకి చేరుకు౦టు౦ది.
+इस प्रयोग में भी चूने के पानी का रंग दूधिया हो जाता है जिससे इस प्रयोग से भी निकलने का संकेत मिलता है ।,"ఈ ప్రయోగంలో కూడా సున్నపు నీరు పాలగా మారి, ఈ ప్రయోగం యొక్క నిష్క్రమణను సూచిస్తుంది."
+तथा डिलीवरी ट्यूब में पानी का तल बढ़ जाता है।,డెలివరీ ట్యూబ్ లో నీటి మట్టం పెరుగుతుంది.
+इससे परख नली 'क' में गैस के आयतन में कमी प्रकट होती है।,యాసే ట్యూబ్ 'ఏ 'లో గ్యాస్ యొక్క ఘనపరిమాణం తగ్గుదలను ఇది తెలియజేస్తుంది.
+आप इसकी व्याख्या किस प्रकार करेंगे?,ఎలా వివరించబోతున్నారు?
+परखनली 'क' में यीस्ट द्वारा ऑक्सीजन का प्रयोग हो जाता है तथा आपको परखनली 'क' में क्रिया के पश्चात्‌ एल्कोहल की गंध नहीं आएगी।,టెస్ట్ ట్యూబ్ 'ఎ' లో ఈస్ట్ చేత ఆక్సిజన్ ఉపయోగించబడుతుంది మరియు టెస్ట్ ట్యూబ్ 'ఎ' లో చర్య తర్వాత మీరు ఆల్కహాల్ వాసన చూడరు.
+यहाँ यह ध्यान देने योग्य है कि यीस्ट वायवीय तथा अवायवीय दोनों अवस्थाओं में वृद्धि करता है ।,ఇక్కడ గమనించవలసిన విషయం ఏమిటంటే ఈస్ట్ న్యూమాటిక్ మరియు వాయురహిత స్థితులు రెండింటినీ పెంచుతుంది .
+परंतु तीव्र वृद्धि वायवीय अवस्था में होती है।,కానీ న్యూమాటిక్ స్థితిలో వేగంగా అభివృద్ధి జరుగుతుంది.
+शराब बनाने में सफलता इन दोनों अवस्थाओं को नियंत्रित करने पर निर्भर करती है।,మద్యం తయారీలో విజయం ఈ రెండు దశలను నియంత్రించడంపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
+सभी जीवधारियों को ऊर्जा की आवश्यकता होती है।,అన్ని జీవరాశులకు శక్తి అవసరం.
+यह ऊर्जा खाद्य पदार्थों के ऑक्सीकरण से प्राप्त होती है।,ఈ శక్తి ఆహార పదార్ధాల ఆక్సీకరణ నుండి గ్రహించబడుతుంది.
+श्वसन के अंतर्गत-बाहय श्वसन अथवा गैसीय विनिमय एवं कोशिकीय श्वसन आते हैं।,శ్వాసనాళాలు శ్వాసనాళాలు లేదా వాయు మార్పిడి మరియు సెల్యులర్ శ్వాసక్రియ నుండి వస్తాయి.
+"अवायवीय श्वसन, ऑक्सीकरण की आंशिक प्रक्रिया है जिसमें के दो अणु बनते है ।","వాయురహిత శ్వాసక్రియ అనేది ఒక పాక్షిక ఆక్సీకరణ ప్రక్రియ, దీనిలో రెండు అణువులు ఏర్పడతాయి."
+जबकि वायवीय श्वसन में संपूर्ण ऑक्सीकरण होता है तथा अणु बनते हैं।,న్యూమాటిక్ శ్వాసక్రియలో సంపూర్ణ ఆక్సీకరణ ం మరియు అణువులు ఏర్పడతాయి.
+"वायवीय श्वसन तीन प्रमुख चरणों में होता है जेसे-ग्लाइकोलिसिस, क्रेब्स चक्र तथा इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला वायवीय तथा अवायवीय श्वसन में ग्लाइकोलिसिस के यह समान होते हें।","న్యూమాటిక్ శ్వాసక్రియ మూడు ప్రధాన దశల్లో జరుగుతుంది: గెస్-గ్లైకోలైసిస్, క్రెబ్స్ సైకిల్ మరియు ఎలక్ట్రాన్ ట్రాన్స్ పోర్ట్ శ్రేణి లు న్యూమాటిక్ మరియు వాయురహిత శ్వాసక్రియలో గ్లైకోలైసిస్ ను పోలి ఉంటాయి."
+ग्लाइकोलिसिस कोशिकाद्रव्य में तथा क्रेब्स चक्र एवं माइटोकॉण्डिया में होती है।,"గ్లైకోలైసిస్ సైటోప్లాజములోను, క్రెబ్స్ చక్రము, మైటోకాండియాలలో ను జరుగును."
+एल्कोहॉलिक किण्वन के अनेक औद्योगिक उपयोग है।,ఆల్కహాలిక్ కిణ్వ ప్రక్రియ అనేక పారిశ్రామిక ఉపయోగాలను కలిగి ఉంది.
+पौधों के नए भागों में श्वसन दर अधिक होती है।,మొక్కలలో కొత్త భాగాలకు శ్వాస రేటు ఎక్కువగా ఉంటుంది.
+"आधारीय पदार्थ, तापमान, ऑक्सीजन तथा उपलब्ध जल जेसे कारक श्वसन दर को प्रभावित करते हैं।","బేసల్ పదార్థాలు, ఉష్ణోగ్రత, ఆక్సిజన్ మరియు లభ్యం అవుతున్న నీటి కారకాలు శ్వాసరేటుపై ప్రభావం చూపుతాయి."
+"श्वसन गुणांक मान, श्वसन में प्रयुक्त होने वाले आधारीय पदार्थ को पहचानने में महत्त्वपूर्ण हैं।",శ్వాసక్రియలో ఉపయోగించే మూలపదార్థాన్ని గుర్తించడంలో శ్వాస గుణక విలువలు ముఖ్యమైనవి.
+प्रकाश श्वसन पौधों में तीत्र प्रकाश एवं कार्बन डाइऑक्साइड की कम सांद्रता के समय होता है ।,మొక్కలలో కాంతి మరియు కార్బన్ డయాక్సైడ్ తక్కువగా ఉన్నపుడు ఫోటోసెన్సిటివ్ శ్వాసక్రియ జరుగుతుంది. 
+तथा इस क्रिया में निर्माण नहीं होता है।,మరియు ఈ చర్యలో ఎటువంటి నిర్మాణం లేదు.
+यह पर्णहरित रंजकों को प्रकाश ऑक्सीकरण से बचाता है।,ఇది లేత ఆక్సీకరణనుండి ఆకుల డైలను రక్షిస్తుంది.
+श्वसन की परिभाषा लिखीए।,శ్వాసక్రియ యొక్క నిర్వచనాన్ని రాయండి.
+ऑक्सीजन का इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला में क्‍या कार्य है?,ఎలక్ట్రాన్ రవాణా గొలుసులో ఆక్సిజన్ యొక్క విధి ఏమిటి?
+"“या के कितने अणु निकलते हैं, जब ग्लूकोज का ऑक्सीकरण वायवीय श्वसन का समीकरण लिखिए।","""లేదా గ్లూకోజ్ ఆక్సీకరణ ంలో న్యూమాటిక్ శ్వాసక్రియ సమీకరణం లో ఎన్ని అణువులు ఉద్భవిస్తాయి."
+इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला के अंतिम उत्पादों का नाम लिखिए।,ఎలక్ట్రాన్ ట్రాన్స్ పోర్ట్ సీరిస్ యొక్క తుది ఉత్పత్తుల పేర్లు పేర్కొనండి.
+"श्वसन, पौधों में होने वाली एक सतत प्रक्रिया है; परंतु फिर भी वे दिन के समय ऑक्सीजन छोड़ते है ।",శ్వాసక్రియ అనేది మొక్కలలో జరిగే ఒక నిరంతర ప్రక్రియ; అయితే ఇప్పటికీ పగటి పూట ఆక్సిజన్ ను విడుదల చేస్తారు.
+ऑकक्‍्सीकृत फास्फेटीकरण द्वारा का निर्माण ऑक्सीजन की उपस्थिति तथा अनुपस्थिति के दौरान पाइरूबिक अम्ल से अंततः क्‍या बनता है ।,ఆక్సిజన్ సమక్షంలో మరియు లోపించిన ప్పుడు పైరుబిక్ ఆమ్లం నుంచి ఆక్సస్ఫాస్ఫటిక్ ఆమ్లం ద్వారా చివరకు ఏర్పడుతుంది.
+इन अभिक्रियाओं को व्यक्त करने वालें समीकरणों को बताइए ।,ఈ చర్యలను వ్యక్తం చేసే సమీకరణాలను చెప్పండి.
+कार्बनक अणुओं के एक साथ ऑकक्‍्सीकरण की तुलना में चरणबद्ध ऑक्सीकरण महत्त्व है।,కార్బోనిక్ అణువుల ఏకకాల ఆక్సీకరణతో పోలిస్తే దశలవారీగా ఆక్సీకరణ చాలా ముఖ్యమైనది.
+प्रकाश श्वसन का क्‍या महत्त्व हे?,కాంతి శ్వాసక్రియ యొక్క ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?
+प्रकाश श्वसन एक व्यर्थ प्रक्रिया क्यों कहलाती है।,కాంతి శ్వాసక్రియను వ్యర్థప్రక్రియ అని ఎందుకు అంటారు?
+श्वसनश्रृंखला अथवा इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला क्या है?,శ్వాస శృంఖలం లేదా ఎలక్ట్రాన్ రవాణా శ్రేణి అంటే ఏమిటి?
+इसकी क्या उपयोगिता है?,దాని వల్ల ఉపయోగం ఏమిటి?
+किसी कोशिका में पेन्टोस फॉस्फेट पथिका के स्थल का वर्णन कीजिए।,కణంలో ఉండే పెంటోస్ ఫాస్ఫేట్ మార్గం యొక్క ప్రదేశాన్ని వివరించండి.
+पौधे सौर ऊर्जा को रासायनिक ऊर्जा में परिवर्तित करके उन्हें जटिल कार्बनिक अणुओं के रूप में संचित कर लेते हैं।,మొక్కలు సౌరశక్తిని రసాయనిక శక్తిగా మార్చి వాటిని సంక్లిష్ట కర్బన అణువులుగా నిల్వ చేస్తుంది.
+श्वसन के दौरान उनका ऑक्सीकरण होता है तथा ऊर्जा की बड़ी मात्रा निकलती है तथा इस ऊर्जा को «एके रूप में एकत्रित कर लेते हैं।,"శ్వాసక్రియ సమయంలో, ఇవి ఆక్సీకరణం చెందినవి మరియు పెద్ద మొత్తంలో శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తాయి మరియు ఈ శక్తిని ' ఎకె' రూపంలో సేకరిస్తాయి ."
+पौधे को उपापचयी क्रियाओं में इस्तेमाल करते हैं।,ఈ మొక్క జీవక్రియా క్కార్యకలాపాలలో ఉపయోగించబడుతుంది.
+पौधों में गैस का निर्माण सामान्य सतह; स्टोमेटा तथा वबातरंध्रो द्वारा होता है।,మొక్కలలో వాయువు ఏర్పడుట స్టొమటా మరియు వబటార్డ్రో ద్వారా అవుతుంది.
+उनके पास गैसीय विनिमय के लिए अधिक सतह होती है।,వాయు వినిమయానికి ఎక్కువ ఉపరితలాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+उनकी ऑक्सीजन आवश्यकता कम होती है।,వీటి ఆక్సిజన్ అవసరం తక్కువగా ఉంటుంది.
+ऑक्सीजन की उपस्थिति में ये तथा में पूर्ण रूप से विखंडित हो जाते हैं।,ఆక్సిజన్ సమక్షంలో అవి పూర్తిగా విచ్ఛిన్నమైపోతాయి.
+ऑक्सीजन की अनुपस्थिति में इनमें एल्कोहालिक किण्वन होता है।,"ఆక్సిజన్ లేనప్పుడు, వాటికి ఆల్కోహలిక్ కిణ్వప్రక్రియ ఉంటుంది."
+अवायवीय श्वसन में कार्बनक अणुओं का आंशिक ऑक्सीकरण होता है ।,వాయురహిత శ్వాసక్రియలో కార్బొనిక్ అణువుల పాక్షిక ఆక్సీకరణ ఉంటుంది.
+तथा अधिकांश ऊर्जा क्रिया के अंत में बनने वाले उत्पादों जेसे ऐल्कोहल एवं लैक्टिक अम्ल में रहती है।,మరియు చర్య యొక్క చివరల్లో ఏర్పడే ఆల్కహాల్ మరియు లాక్టిక్ యాసిడ్ ఉత్పత్తులలో ఎక్కువ శక్తి ఉంటుంది.
+"ग्लाइकोलिसिस साइटोसोल (कोशिकाद्रव्य) क्रेब्स चक्र माइटोकॉण्डिया की आधेातन्री में माइटोकाण्ड्या की भीतरी झिल्ली में ऑक्सीजन, ग्लूकोज अणु से मुक्त हुए प्र, के लिए अंतिम ग्राही का कार्य करता है।","గ్లైకోలైసిస్ సైటోసోల్ (సైటోప్లాజం) ఆక్సిజన్ కొరకు తుది గ్రాహకాన్ని నిర్వహిస్తుంది, గ్లూకోస్ అణువు నుంచి, క్రెబ్స్ సైకిల్ మైటోకాండ్రియా యొక్క అర్ధపొరలో మైటోకాండ్రియా యొక్క లోపలి పొరలో ఉంటుంది."
+तथा अंत में जल में अपचयित हो जाता है।,చివరకు నీరు అజీర్ణంగా మారుతుంది.
+पदार्थ एसीटाइल वसीय अम्ल 3 (बीटा) ऑक्सीकरण द्वारा एसीटाइल बनाते हैं जो क्रेब्स चक्र में प्रवेश कर सकता है।,"ఎసిటైల్ కొవ్వు ఆమ్లాలు ఎసిటైల్ ను ఆక్సీకరణ 3 (బీటా) ద్వారా ఏర్పరుస్తుంది, ఇది క్రెబ్స్ చక్రం లోనికి ప్రవేశించగలదు."
+श्वसन दर एक सीमा तक बढ़ती है उसके पश्चात्‌ यह घटने लगती हैं।,"శ్వాసరేటు ఒక పరిమితికి పెరిగిన తరువాత, అది తగ్గడం ప్రారంభిస్తుంది."
+यह श्वसन में निकलने वाली (0. के आयतन तथा इस्तेमाल ऑक्सीजन का अनुपात होता है।,ఇది శ్వాసక్రియలో విడుదలయ్యే  (0. యొక్క పరిమాణం మరియు ఉపయోగించిన ఆక్సిజన్) నిష్పత్తిగా ఉంటుంది.
+इससे श्वसन में प्रयुक्त होने वाले पदार्थ की प्रकृति का ज्ञान होता है।,శ్వాసక్రియలో ఉపయోగించే పదార్థం యొక్క స్వభావాన్ని ఇది తెలియజేస్తుంది.
+उत्पाद है : 70% तथा फास्फोग्लाइकोले. श्वसन प्रकाशश्वसन यह माइटोकॉण्डिया में होता है।,ఉత్పత్తి: 70% మరియు ఫాస్ఫోగ్లికోల్. శ్వాససంబంధ ఫోటోస్పిరేషన్ ఇది మైటోకాండియాలో జరుగుతుంది.
+"यह तीन अंगो-पर्णहरिम, माइटोकॉण्डिया तथा पराक्सीसोम में होता है ।","ఇది ఆకుల, మైటోకోండియా మరియు పెరాక్సీసోమ్ అనే మూడు అవయవాలలో సంభవిస్తుంది."
+आधारी पदार्थ ग्लूकोज है।,క్షార పదార్థం గ్లూకోజ్.
+यह पौधो एवं जंतु दोनों में हरे पौधों में होता है।,ఇది మొక్కలు మరియు జంతువుల రెండింటిలోనూ ఆకుపచ్చని మొక్కలలో ఉంటుంది.
+दिन एवं रात दोनों में होता है।,"పగలు, రాత్రి రెండిటి లో సంభవిస్తాయి."
+"यह अधिक ऑक्सीजन, कम एवं अधिक तापमान पर होता है अतःकेवल दिन में होता है।","ఇది ఎక్కువ ఆక్సిజన్, తక్కువ మరియు ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రతలలో జరుగుతుంది, అందువల్ల ఇది పగటి పూట మాత్రమే సంభవిస్తుంది."
+उपापचीय क्रियाओं के लिए यह एक व्यर्थ की क्रिया है।,జీవక్రియలకు ఇది ఒక వ్యర్థ చర్య.
+इसका केवल ऊर्जा उपलब्ध कराता हे।,ఇది కేవలం శక్తిని మాత్రమే అందిస్తుంది.
+यह उपयोग है कि यह पौधो को प्रकाश-ऑक्सीकरण-क्षति से बचाता है।,ఇది మొక్కల కాంతి-ఆక్సీకరణ నష్టం నుండి కాపాడడానికి ఉపయోగించబడుతుంది.
+"पौधे प्रकाश संश्लेषण के द्वारा अपना भोजन स्वयं तैयार कर लेते हैं, लेकिन सभी प्राणी जिनमें मानव भी शामिल है, पहले से ही तैयार भोजन करते हैं।","మొక్కలు కిరణజన్య సంక్సాలు ద్వారా తమ ఆహారాన్ని తయారు చేస్తారు, అయితే మానవులతో సహా అన్ని జీవులు ఇప్పటికే సిద్ధంగా ఉన్న ఆహారాన్ని తింటాయి."
+"इस भोजन का अधिकांश भाग जटिल कार्बनिक अणुओं (कार्बोहाइड्रेटों, प्रोटेनों और वबसाओं) का बना होता है जिनका विघटन होना आवश्यक होता है, क्योंकि तभी वे शरीर के भीतर अवशोषित किए जा सकते हैं।","ఈ ఆహారం చాలా వరకు సంక్లిష్ట కర్బన అణువులతో (కార్బోహైడ్రేట్లు, ప్రోటెన్స్ లు మరియు కూరగాయలు) కలిసి ఉంటుంది, ఎందుకంటే అప్పుడు మాత్రమే అవి శరీరం లోపల శోషించుకోబడతాయి."
+खाद्य पदार्थों का यह विघटन और उसके बाद खाद्य पदार्थों के अबयबों या रचकों का अवशोषण पाचन-दक्षेत्र (आहार-नाल) के भीतर होता है।,ఆహారాల యొక్క ఈ విచ్ఛిన్నం మరియు తరువాత ఆహార ధాన్యాలు లేదా అగాధాలను గ్రహించడం జీర్ణవ్యవస్థ (అలిమెంటరీ కెనాల్) లో సంభవిస్తుంది.
+पाचन-क्षेत्र और उससे सम्बद्ध ग्रंथियाँ मिलकर पाचन-तंत्र बनाते हैं।,"జీర్ణనాళం, దాని అనుబంధ గ్రంధులు కలిసి జీర్ణ వ్యవస్థను ఏర్పరుస్తుంది."
+पोषण शब्द की परिभाषा कर सकेंगे और उसको विभिन्‍न प्रकार बता सकेंगे ।,"పోషణ అనేది పదాన్ని నిర్వచించి, దానిని విభిన్నంగా చెప్పగలుగుతుంది."
+तिलचटूटे एवं मानव को आहार नाल का चिह॒नित आरेख बना सकेंगे ।,తిల్చటూట్ మరియు మానవులు అన్నపు కాలువ యొక్క చిత్రాన్ని తయారు చేయగలరు.
+"मानव के पोषण में अतर्निहित चरणों, जेसे-अतःग्रहण, पाचन, अवशोषण, स्वांगीकरण और बहिःक्षेपण का वर्णन कर सकेंगे ।","మానవుని పోషణలో అంతర్లీన దశలు, ఆహారం తీసుకోవడం, జీర్ణక్రియ, శోషణ, శోషణ మరియు బాహ్య తరంగం వంటి అంశాలను వివరించగలుగుతాయి."
+अंतराकोशिक (इटेरसेल्युलर) और आंतरकोशिक (इन्धासेल्युलर) पाचन में अंतर कर सकेंगे।,అంతర కణమరియు (ఎర్టెల్యులర్) అంతర్ముఖి జీర్ణక్రియను (ఇండస్ సెల్యులార్) వేరు చేయగలుగుతుంది.
+"पाचन अंगों, उनके द्वारा स्रावित एंजाइमों, इन एजाइमों द्वार अभिनियत्रित पद्मयर्थों और इसमें निर्मित अन्य उत्पादों को तालिकाब) कर सकेंगे ।","జీర్ణ అవయవాలను, వాటి ద్వారా స్రవించే ఎంజైమ్‌లను, ఈ ఎంజైమ్‌లచే నిర్వహించబడే పదార్థా‌లను మరియు దానిలో తయారైన ఇతర ఉత్పత్తులను పట్టిక చేయొచ్చు)."
+पाचन क्षेत्र के विभिन क्षेत्रों में पोषण-तत्त्वों को अवशोषण की प्रक्रिया की व्याख्या कर सकेंगे।,జీర్ణ రంగంలో వివిధ ప్రాంతాల్లో ఉండే పోషకాలు శోషణ ప్రక్రియను వివరించగలుగుతాం.
+पाचन को विधिन हॉमोनों के योगदान की भूमिका सक्षेप में बता सकेगे।,జీర్ణక్రియలో పద్ధతి హార్మోన్ల పాత్ర వివరంగా వివరించగలదు.
+"कुछ पाचन विकारों और उनके होने को कारण, लक्षण और उपचार बता सकेगे।","కొన్ని జీర్ణ రుగ్మతలు మరియు వాటి యొక్క జీవి కారణాలు, లక్షణాలు మరియు చికిత్స గురించి వివరించగలుగుతారు."
+हमारे भोजन में अनेक रचक होते हैं जो हमारे शरीर की जरूरतों को पूरा करते हैं।,మన ఆహారంలో మన శరీర అవసరాలను తీర్చే అనేక రకాల రాచీలు ఉంటాయి.
+"इन खाद्य-रचकों का पचना आवश्यक हे, क्योंकि तभी हमारे शरीर में उनका उपयोग किया जा ।","ఈ ఆహార-రైతులను జీర్ణించుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది, ఎందుకంటే అప్పుడు మాత్రమే వీటిని మన శరీరంలో ఉపయోగిస్తారు."
+"उस प्रक्रिया को, जिससे जीव अपनी वृद्धि, परिवर्धन और अनुरक्षण के लिए भोजन प्राप्त करता है और उसका उपयोग करता है ।","ఈ ప్రక్రియ ద్వారా జీవి తన ఎదుగుదల, చేర్పులు మరియు నిర్వహణ కొరకు ఆహారాన్ని స్వీకరించి, ఉపయోగిస్తుంది."
+पोषण कहते हैं और भोजन में मौजूद रासायनिक अवयवों को पोषक कहते हैं।,పోషకం అంటారు మరియు ఆహారంలో ఉండే రసాయన పదార్థాలను పోషకపదార్థాలు అని అంటారు.
+"जबकि दूसरी तरफ, पाचन में भोजन के विभिन्‍न जटिल रचकों का एंजाइमों के द्वारा सरल विलेयशील रूपों में विघटन होता है ।","మరోవైపు, ఆహారం యొక్క వివిధ సంక్లిష్ట రాచ్ లు ఎంజైమ్ ల ద్వారా సరళ ద్రావిత రూపాల్లోకి కరిగిపోతాయి."
+ताकि शरीर की कोशिकाओं द्वारा उनका अवशोषण और उपयोग किया जा सके।,"తద్వారా వీటిని శరీరం లోని కణాలద్వారా శోషించబడి, ఉపయోగించబడుతుంది."
+"इस पाठ में आप पोषण के विभिन्‍न प्रकारों (विधियाँ), पाचन के प्रकारों, भोजन के पाचन की प्रक्रिया, मानवों में उसके अवशोषण और स्वांगीकरण के बारे में पढ़ेंगे।","ఈ పాఠంలో, మీరు వివిధ రకాల పోషణ (పద్ధతులు), జీర్ణక్రియ రకాలు, ఆహారం జీర్ణం ప్రక్రియ, దాని శోషణ మరియు మానవులలో శోషణ గురించి నేర్చుకుంటారు."
+खाद्य-रचकों के पोषण संबंधी योगदान के बारे में पाठ में चर्चा की जाएगी।,ఆహార సృష్టికర్తల యొక్క పోషకాహార సహకారం గురించి పాఠం లో చర్చించబడుతుంది.
+अंग्रेजी के का अर्थ है स्वयं का अर्थ है विभिन्‍न भोजन पौधे और कुछेक जीवाणु अपना भोजन (कार्बनिक पदार्थ और अकार्बनिक पदार्थों) (कार्बनिक पदार्थ) अकार्बनिक पदार्थों अन्य जीवों को खाकर प्राप्त किया जाता है।,ఇంగ్లీషు అనగా వివిధ రకాల ఆహార మొక్కలు మరియు కొన్ని బాక్టీరియాలు ఇతర జీవులను తినడం ద్వారా తమ స్వంత ఆహారాన్ని (సేంద్రియ పదార్థం మరియు అకర్బన పదార్థాలు) (సేంద్రియ పదార్థాలు) తినడం ద్వారా పొందబడతాయి.
+(कार्बन डाइऑक्साइड और जल) से स्वयं बनाते हैं जिसमें वे सूर्य के प्रकाश की ऊर्जा का उपयोग करते हें।,"(కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ మరియు నీరు) తమను తాము తయారు చేసుకుంటారు, దీనిలో సూర్యకాంతి యొక్క శక్తిని ఉపయోగిస్తారు."
+प्राणिसम भोजी (या पूर्ण जान्तविक ) मृतपोषी परजीवी इसमें जीव भोजन को. इसमें जीव पाचक भोजन को अन्य जीवधारियों अपने शरीर के भीतर एंजाइमों को मृत कार्बबनक के शरीर के ऊपर रहते हुए ले जाते हैं।,"దీనిలో ఉండే పెర్రోఫిసిక్ ఫుడ్ (లేదా పూర్తి స్థాయి జూన్) ప్రాణాంతక మైన పరాన్నజీవులు జీవికి ఆహారాన్ని అందిస్తో౦ది. ఇందులో జీవులు జీర్ణమైన ఆహారాన్ని ఇతర జీవులకు తమ దేహంలో తీసుకెళుతూ, చనిపోయిన కార్బనాక్ శరీరం పైన జీవిస్తాయి."
+उसे पचाते पदार्थों पर डालते हैं और अथवा शरीर के भीतर रहते हैं ।,దీనిని జీర్ణమయ్యే పదార్థాలపై ఉంచండి మరియు లేదా శరీరంలో నే నివసిస్తారు.
+पाचन के उत्पादों का हुए प्राप्त किया जाता है।,జీర్ణక్రియ కు సంబంధించిన ఉత్పత్తులు లభిస్తాయి .
+विलेयशील उत्पादों का अवशोषण करते हैं।,కరిగే ఉత్పత్తులను శోషించుకుంటుంది.
+"उदाहरण-कुछेक जीवाणु, अवशोषण करते हैं ।",ఉదాహరణ: కొన్ని బాక్టీరియాలు శోషించుకుంటుంది.
+प्राणी-पोषण ( प्राणिसम भोजी पोषण ) के पाँच प्रमुख चरण होते हैं ।,జంతుశాస్త్రం యొక్క ఐదు ప్రధాన దశలు ఉన్నాయి (ప్రాణితం యొక్క పోషణ).
+"जो भोजन हम ग्रहण करते हैं उसमें अत्यधिक जटिल पदार्थ शामिल होते हैं, जैसे विभिन्‍न प्रोटीनें, कार्बोहाइड्रेट और वसाएँ।","మనం తీసుకునే ఆహారంలో వివిధ రకాల ప్రోటీన్లు, కార్బోహైడ్రేట్ లు మరియు కొవ్వులు వంటి అత్యంత సంక్లిష్ట పదార్థాలు చేర్చబడతాయి."
+इन पदार्थों को हमारा शरीर इसी रूप में उपयोग नहीं कर सकता।,మన శరీరం ఈ పదార్థాలను ఈ రూపంలో ఉపయోగించదు.
+इन्हें इनके सरलतर और छोटे-छोटे अणुओं में बदलना जरूरी होता है तभी ये हमारे शरीर की कोशिकाओं के भीतर प्रवेश पा सकते हैं।,"అవి మన శరీరంలోని కణాలలోకి ప్రవేశించగలిగితేనే వాటిని సరళ, చిన్న అణువులుగా మార్చాల్సి ఉంటుంది."
+"प्रोटीनों को विभिन्‍न ऐमीनों अम्लों में बदला जाता है, कार्बोहाइड्रेटों को ग्लूकोस में, और वसाओं को वसा-अम्लों एवं ग्लिसरॉल में बदला जाता है।","ప్రోటీన్లు వివిధ అమైనో ఆమ్లాలుగా, కార్బోహైడ్రేట్లు గ్లూకోజ్ గా, కొవ్వుఆమ్లాలుమరియు గ్లిసరాల్ గా మార్చబడతాయి."
+भोजन के इन जटिल रचकों का विघटन और उनका अवशोषण पाचन-तंत्र द्वारा संपन्‍न होता है।,ఈ సంక్లిష్ట ఆహార పదార్థాల కరగడం మరియు శోషణ జీర్ణ వ్యవస్థ ద్వారా ముగుస్తుంది.
+"अंतःग्रहण : भोजन ग्रहण करना, उसे चबाना अथवा चूसना और उसे निगलना।","ఇన్ టేక్: ఆహారం తీసుకోవడం, నమలడం లేదా పీల్చడం మరియు మింగడం."
+पाचन : जटिल भोजन को सरलतर अवशोष्य (अवशोषण योग्य) रूप में बदलना।,జీర్ణక్రియ: సంక్లిష్ట ఆహారాన్ని సరళమైన శోషించగల రూపంలోకి మార్చవచ్చు.
+अवशोषण : आहार-नली से पचे हुए भोजन का अवशोषण और शरीर के ऊतकों तक पहुँचना।,శోషణ: ఆహార నాళం నుంచి జీర్ణమైన ఆహారాన్ని శోషించుకోవడం మరియు శరీర కణజాలాలను చేరుకోవడం.
+स्वांगीकरण : शरीर के ऊतकों द्वारा आहार के पोषक तत्त्वों उपयोग।,అసిమిలేషన్: శరీర కణజాలాల ద్వారా ఆహారంలో నిపోషకాలను ఉపయోగించడం.
+बहि:ःक्षेपण : अपचित और अनअवशोषित भोजन को शरीर से बाहर निकालना।,ఎక్సోట్రోఫిక్: కుళ్లిపోయిన మరియు ఉపయోగించని ఆహారాన్ని శరీరం నుంచి బయటకు తీయడం.
+"पोषण के पाँचों चरण स्वयं कोशिका के भीतर संपन्न होते हें, जेसे कि अमीबा, पैरामीशियम और अन्य एककोशिक जीवों में खाद्य कणिकाओं, जैसे कि सूक्ष्म जीवाणुओं को, पादाभों द्वारा घेर लिया (पकड़ लिया) जाता है और खाद्यधानी बना दी जाती है (अंतः्ग्रहण)।","పోషకాహారం యొక్క ఐదు దశలు కణంలోనే జరుగుతాయి, అమీబా, పారామెటియం మరియు సూక్ష్మజీవుల వంటి ఇతర ఏకకణ జీవులలోని ఆహార కణికలు, వీటిని కప్పబడి (సంగ్రహించి) మరియు ఆహారం తినిపించటం (పట్టుకున్న) జరుగుతుంది మరియు ఆహారం తయారు చేస్తాయి."
+कोशिकाद्रव्य से स्रावित एंजाइम खाद्यधानी में पहुँच जाते हैं जो जटिल भोजन को विघटित कर देते हैं (पाचन)।,సైటోప్లాసం నుండి స్రవించిన ఎంజైములు సంక్లిష్ట ఆహారాన్ని (జీర్ణక్రియ) వియోగం చెందిన ఆహారాన్ని చేరుకుంటాయి.
+पचे हुए भोजन को कोशिकाद्रव्य में अवशोषित कर दिया जाता है (अवशोषण)।,జీర్ణమైన ఆహారం సైటోప్లాజం (శోషణ)లోకి శోషించబడుతుంది.
+"अवशोषित भोजन को कोशिका के भीतर, जहाँ भी आवश्यकता होती है, उपयोग कर लिया जाता है (स्वांगीकरण)।","శోషించబడ్డ ఆహారాన్ని కణంలోపల, అవసరమైన చోట ఉపయోగిస్తారు( శోషణ)."
+अपचित अनअवशोषित भोजन को बाहर निकाल दिया जाता है।,జీర్ణించుకోని ఆహారాన్ని బయటకు పారవేస్తారు.
+यह क्रिया खाद्य धानी के कोशिका सतह पर पहुँचकर फट जाने पर होती है।,ఆహార ధాన్యాల కణం ఉపరితలంపై చీలిపోయినప్పుడు ఈ చర్య జరుగుతుంది.
+"खाद्य-धानियाँ अस्थायी संरचनाएँ होती हैं, और जब भी अमीबा आहार ग्रहण करता है।","ఆహార ధాన్యాలు తాత్కాలిక నిర్మాణాలు, మరియు ఎప్పుడు అమీబా ఆహారం తీసుకునప్పుడల్లా."
+हर बार एक नई खाद्यधानी बन जाती है।,ప్రతిసారి కొత్త ఆహారం సృష్టించబడుతుంది.
+सभी मुक्तजीवी एककोशिक सूक्ष्मप्राणियों में ओतरकोशिक पाचन होता है।,అన్ని ఫ్రీబయోటిక్ ఏకకణ సూక్ష్మకణాలు అండం జీర్ణం కలిగి ఉంటాయి.
+पाचन कोशिका के बाहर होता है।,జీర్ణ కోశానికి వెలుపల ఏర్పడుతుంది.
+सभी जंतुओं में (स्पंजों के अतिरिक्त) कोशिकाबाह्य पाचन होता है।,సెల్యులార్ జీర్ణక్రియ అన్ని జంతువులలో సంభవిస్తుంది (స్పాంజ్లు తప్ప).
+"इनमें एक गुहा, एक नली अथवा एक आहार-नाल होती है जिसमें अंतग्रहण किया गया भोजन पहुँचता है।","ఇవి కుహరం, గొట్టం లేదా ఆహార వాహికను కలిగి ఉంటుంది, దీనిలో ఇన్ టేక్ ఫుడ్ చేరుతుంది."
+पाचक एंजाइमों को भोजन के ऊपर डाल दिया जाता है और पाचन के उत्पादों को वापस कोशिकाओं के भीतर अवशोषित कर लिया जाता है।,జీర్ణ ఎంజైమ్ లు ఆహారం పై పోయబడతాయి మరియు జీర్ణక్రియ యొక్క ఉత్పత్తులు కణాల్లోకి తిరిగి శోషించబడతాయి.
+"अपचित, अनअवशोषित भोजन को पाचन गुहा में से बाहर निकाल दिया जाता है।","జీర్ణమయిన, పీల్చుకోని ఆహారం జీర్ణ కుహరం నుండి బయటకు పంపుతుంది."
+चित्र 3में तिलचट्टे के पाचन-अंग दिखाए गए हैं जिनमें कोशिकाबाह्य पाचन संपन्न होता है।,"పటం-3 బొద్దింకల యొక్క జీర్ణ అవయవాలను చూపించబడ్డాయి, దీనిలో కణ జీర్ణక్రియ జరుగుతుంది."
+"हाइड्रा तथा अन्य नीडेरिया प्राणियों में आहार (सूक्ष्म शिकार) को स्पर्शकों को सहायता में पकड॒ लिया जाता है और मुख के द्वारा बड़े आकार की एक एकल पाचन-गुहा, अर्थात्‌ जठरवाही गुहा में अंतःग्रहित कर लिया जाता है ।","హైడ్రా మరియు ఇతర నైడెరియా జంతువులలో, ఆహారం (సూక్ష్మ-ఆహారం) సామ్రాజ్యాన్ని పట్టుకోవటానికి సహాయపడుతుంది మరియు నోటి ద్వారా ఒకే పెద్ద జీర్ణ కుహరంలోకి, అంటే గ్యాస్ట్రిక్ కుహరంలోకి తీసుకుంటుంది."
+इस गुहा के चारों तरफ स्थित कोशिकाओं से विभिन्‍न एंजाइम स्रावित होते हैं और कोशिकाबाह्य पाचन के लिए उन्हें भोजन के ऊपर छोड़ दिया जाता है।,ఈ కుహరం చుట్టూ ఉండే కణాలు వివిధ ఎంజైములు స్రవిస్తుంది మరియు కణేతర జీర్ణక్రియ కోసం ఆహారాన్ని వదిలివేసాయి.
+अंशतः पचे हुए भोजन के छोटी-छोटी काणिकाओं को पाचन कशिकाओं की ।,పాక్షికంగా వండిన ఆహారం యొక్క చిన్న గుళికలు జీర్ణ కుహరాలకు చెందినవి.
+पादप तथा जीवों के प्रकार खाद्यधानियों के भीतर से लिया जाता है ताकि उनका आंतरकोशिक पाचन हो सके।,"మొక్కలు మరియు జీవుల యొక్క రకాలు ఆహార ధాన్యాల లోపల నుంచి తీసుకోబడతాయి, తద్వారా అవి మధ్యంతర జీర్ణక్రియను కలిగి ఉంటాయి."
+शेष बचे अपचित एवं प्रकार्यऔर अनअवशोषित भोजन को अंततः: मुख के जरिए बाहर निकाल दिया जाता हे।,మిగిలిన జీర్ణంకాని మరియు క్రియాత్మకమైన మరియు శోషించని ఆహారం చివరికి నోటి ద్వారా బయటకు తొలగించబడుతుంది.
+मानव पाचन-तंत्र में आहार-नाल और संबंधित पाचन-ग्रंथियाँ शामिल होती हैं।,"మానవ జీర్ణ వ్యవస్థలో నివసి౦చే నాళిక, స౦బ౦ధిత జీర్ణ గ్రంథులు ఉ౦టాయి."
+मानव आहारनाल एक अविच्छिन्‍न्न पेशीय पाचननली के रूप में होती है जो शरीर की लंबाई में स्थित होती है।,మానవ అలిమెంటరీ కెనాల్ శరీరం యొక్క పొడవులో ఉన్న చెక్కుచెదరకుండా కండరాల జీర్ణ గొట్టం రూపంలో ఉంటుంది.
+यह दोनों सिरों पर खुला होना है।,రెండు వైపులా తెరిచి ఉండాలి.
+अग्रेहित सिरा पर मुख होता है और पश्चात सिरा पर गुदा।,"ముందు క్రమంలో నోరు, పృష్ఠ చివర పాయువు ఉంటుంది."
+"पाचनतंत्र का प्रमुख कार्य है भोजन को पचाना, उसे छोटे-छोटे पदार्थों में बाँगा और पचे हुए भोजन को अवशोषित करना।","జీర్ణవ్యవస్థ యొక్క ప్రధాన విధి ఏమిటంటే ఆహారాన్ని జీర్ణం చేసుకోవడం, చిన్న పదార్ధాలతో బంధించడం మరియు జీర్ణమయ్యే ఆహారాన్ని గ్రహించడం."
+आहार-नाल में निम्नलिखित भाग होते हैं ।,అలిమెంటరీ కెనాల్ కింది భాగాలను కలిగి ఉంటుంది.
+ग्रसनी (अथवा गला) : मुख के पीछे स्थित एक गुहा।,ఫారీ (లేదా గొంతు) : నోటి వెనుక ఉండే కుహరం.
+यह साँस के साथ ली गई वायु और निगले हुए भोजन के लिए एक सामान्य मार्ग होता है।,పీల్చే గాలి మరియు మింగిన ఆహారం కోసం ఇది సాధారణ మార్గం.
+ग्रसिका : एक सँकरी नली जो ग्रसनी से आरंभ होती है और गले में से होती हुई आमाशय में जाकर समाप्त हो जाती है।,అన్నవాహిక: ఒక ఇరుకైన గొట్టం ఫారింక్స్ నుండి మొదలై గొంతు గుండా కడుపులోకి వెళ్ళడం ద్వారా ముగుస్తుంది.
+आमाशय : एक लचीली थेली जिसकी भित्तियाँ अत्यधिक पेशीयुक्त होती है।,పొట్ట: చాలా కండలు కలిగి ఉన్న అనువైన సంచీ.
+आमाशय डायाफम के नीचे स्थित होता हे।,ఉదరం ఉదరవితానం కింద ఉంటుంది.
+श्वुद्रांत्र (छोटी आँत/आंत्त ) : यह लगभग 7.0 मीटर लंबी और लगभग 2.5 सें.मी. चौड़ी एक नली होती है।,అపెండిసైటిస్ (చిన్న ప్రేగు): ఇది సుమారు 7.0 మీటర్ల పొడవు మరియు 2.5 సెం.మీ. వెడల్పు ఉన్న గొట్టం ఉంది.
+उदर के भीतर स्थित यह नली अधिक कुंडलित और वलित होती है।,పొత్తికడుపు లోపల ఉండే ట్యూబ్ మరింత కాయిల్డ్ గా మరియు రింగ్ చేయబడుతుంది.
+अंधनाल (सीकम) : छोटी आंत और बड़ी आंत के संगम स्थल पर स्थित एक छोटा-सा अंध-कोष्ठ।,"బ్లైండ్ కెనాల్ : చిన్న పేగు, పెద్ద పేగుల సంగమ స్థానం వద్ద ఉండే చిన్న అంధ గది."
+इससे एक सँकरी कृमि जेसी नली (कृमिरूप परिशेषिका) बाहर की तरह निकली हुई होती है।,దీనివల్ల ఇరుకైన పురుగు వంటి ట్యూబ్ (వార్మ్ అన్నవాహిక) బయటికి వస్తుంది.
+"बूहदंत्र (कोलॉन) : एक मीटर से थोड़ा अधिक लंबे भाग में जिसके तीन हिस्से-आरोही, अनुप्रस्थ और अवरोही शाखाएँ होती हैं।","బోహదంత్రా (కొలోన్): ఒక మీటర్ కంటే కొంచెం ఎక్కువ పొడవులో మూడు భాగాలు - ఆరోహణ, విలోమ మరియు అవరోహణ శాఖలు ఉంటాయి."
+मलाशय : अंतिम भाग जो लगभग 5 से.मी. लंबा होता है।,పురీషనాళం : చివరి భాగం 5 సెం.మీ. పొడవుగా ఉంటుంది.
+इसके तीन हिस्से होते हैं : यथार्थ मलाशय और गुदा नाल।,దీనికి మూడు భాగాలు ఉన్నాయి: పురీషనాళం మరియు ఆసన కాలువ.
+गुदा बाहरी द्वार होती है और वर्तुल पेशियों (अवरोधिनी पेशी) से घिरी होती हे।,ఆనస్ అనేది బాహ్య ద్వారం మరియు చుట్టూ (వృత్తాకార కండరాలు) ఉంటాయి.
+"मानवों में, कृमिरूप परिशेषिका (वेस्टिजियल) एक अवशेषी (जिसका अब कोई कार्य नहीं होता) ।","మానవులలో, వార్మ్-ఆకారపు వెసిక్మెంట్ (వెస్టిజ్) ఒక అవశేషం (ఇది ఇక ఏమాత్రం పనిచేయదు)."
+"पादप तथा जीवों के प्रकार अंग है, लेकिन शाकाहारी स्तनधारियों में यह बड़े आकार की और कार्यात्मक होती है।","మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం అవయవం, అయితే శాకాహార క్షీరదాలలో ఇది పెద్ద పరిమాణంలో మరియు క్రియాత్మకం గా ఉంటుంది."
+एवं प्रकार्य पाचन ग्रंथियाँ ( पाचन-एंजाइमों के स्रोत ) पाचन-एंजाइमों के दो ख़्रोत हैं ।,మరియు ఫంక్షన్ జీర్ణ గ్రంధులు (జీర్ణ ఎంజైమ్ ల మూలాలు) జీర్ణ ఎంజైమ్ లకు రెండు మూలాలు.
+आमाशय और छोटी आंत के उपकला (एपीथीलियम) की ग्रंथिल कोशिकाएँ जो अपने स्रावों को सीधे ही आहार-नाल की अवकाशिकामें छोड देते हें।,కడుపు మరియు చిన్న ప్రేగు ఎపిథీలియం యొక్క గ్రంధి కణాలు నేరుగా అన్నవాహిక లోకి తమ స్రావాలను విడుదల చేస్తుంది.
+"विशिष्ट ग्रंथियाँ, जेसे कि लाला (लार)-ग्रंथियाँ, यकृत और अग्न्याशब जो अपने ख़ावों को अपनी-अपनी वाहिकाओं द्वारा आहारनाल में छोड़ते हैं।","లాలా (లాలాజలం) గ్రంథులు, కాలేయం, క్లోమము వంటి నిర్దిష్ట గ్రంథులు తమ రక్తాన్ని తమ నాళాల ద్వారా అన్నవాహికలోకి విడుదల చేస్తుంది."
+"हमारा मुख हमेशा ही नम बना रहता है, चाहे गर्मियों के दिन ही क्‍यों न हो।",వేసవి కాలంలో మన నోరు ఎప్పుడూ తేమగానే ఉంటుంది.
+ऐसा क्‍यों होता है?,ఇలా ఎందుకు జరుగుతుంది?
+"ऐसा लार नामक एक जलीय तरल, जिसे लार कहा जाता है, के कारण होता है जिसका स्राव लाला-ग्रंथियों से होता है और जो मुख के भीतर आ जाता है।","లాలాజలం అని పిలవబడే సజల ద్రవం లాలాజలం వల్ల లాలాజలం వస్తుంది, లాలాజల గ్రంధుల నుంచి ఇది స్రవిస్తుంది మరియు ఇది నోటి లోనికి వస్తుంది."
+इसी लार के कारण हमारा मुख हमेशा ही नम बना रहता हे।,"ఈ లాలాజలం వల్ల, మన నోరు ఎప్పుడూ తేమగా ఉంటుంది."
+हमारे मुँह में तीन जोड़ी लाला-पग्रंथियाँ होती हैं।,మన నోటిలో మూడు జతల ఎరుపు గీతలు ఉంటాయి.
+कर्णपूर्ण (पैरोटिड ) ग्रंथियाँ प्रत्येक कान के सामने और नीचे की ओर स्थित होती हैं ।,(పెరోపిడ్) గ్రంథులు ప్రతి చెవి ముందు మరియు దిగువ భాగంలో ఉంటాయి.
+और जलसम पतली लार का स्राव करती हैं जिसमें एमाइलेज नामक एंजाइम प्रचुर मात्रा में होता है।,"మరియు హైడ్రోసియల్ సన్నని లాలాజలాన్ని స్రవిస్తుంది, దీనిలో అమైలేస్ అనే ఎంజైమ్ సమృద్ధిగా ఉంటుంది."
+अधोजंभ (सबमैक्सिलरी ) ग्रंथियाँ निचले जबड़े के भीतर पार्श्व के समीप स्थित होती हैं और जल तथा श्लेष्मा उत्पन्न करती है।,ఉపమాక్షలగ్రంథులు (సబ్‌మాక్సిలరీ) కింది దవడ లోపల పార్శ్వానికి దగ్గరగా ఉండి నీరు మరియు శ్లేష్మాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+अधोजिह्नला ( सबलिंग्वल) ग्रंथियाँ जिह्ला के नीचे स्थित होती है और जल तथा श्लेष्मा उत्पन्न करती हैं।,ఉపలింగ గ్రంధులు (ఉపభాష)కణము క్రింద ఉండి నీరు మరియు శ్లేష్మము ఉత్పత్తి అవుతాయి.
+ये ग्रंथियाँ मुख गुहा में निरंतर लार छोड़ती रहती हैं।,ఈ గ్రంధులు నోటి కుహరంలో లాలాజలాన్ని విడుదల చేయడం కొనసాగిస్తాయి.
+क्या आप जानते हो कि प्रतिदिन लगभग 00.1 मि.मी. से लेकर 200 मि.ली. तक लार का स्राव होता है?,రోజుకు 00.1 మి.మీ. 200 నిమి నుంచి. లాలాజలం స్రవిస్తుంది?
+लार मुख को स्वच्छ रखती है और दाँतों का क्षय करने वाले रोगाणुओं को नष्ट करती है।,"లాలాజలం నోటిని శుభ్రంగా ఉంచి, దంతాలను కుళ్ళిపోయే సూక్ష్మజీవులను నాశనం చేస్తుంది."
+लार में लाइसोजाइम होते हैं जो जीवाणुओं को नष्ट करने में सहायक होते हें।,లాలాజలంలో లైసోజైమ్ లు ఉండటం వల్ల బ్యాక్టీరియాను నాశనం చేయడంలో సహాయపడుతుంది.
+लार भोजन को नम और चिकना बनाती है और इस प्रकार भोजन को निगलने में भी सहायता मिलती है।,"లాలాజలం ఆహారాన్ని తేమగా మరియు జిడ్డుగా మారుస్తుంది, తద్వారా ఆహారాన్ని మింగడానికి కూడా సహాయపడుతుంది."
+"लार एक विलायक के रूप में कार्य करती है, जिसके कारण खाद्य कणिकाएँ घुल जाती हैं ताक जिह्ला की स्वाद कलिकाएँ उद्दीपित हो सकें।","లాలాజలం ఒక ద్రావకం వలె పనిచేస్తుంది, దీని వలన జిల్లా యొక్క రుచి మొగ్గలను ఉత్తేజపరిచేందుకు ఆహార కణాలు కరిగిపోతాయి."
+लार भोजन को पचाने में मदद करती है क्‍योंकि लार में एमाइलेज नामक एक एंजाइम होता है जो स्टार्च को पचाकर सुक्रोस (इक्षु/गन्ना-शर्करा) में बदल देता है।,"లాలాజలం ఆహారాన్ని జీర్ణం చేయడానికి సహాయపడుతుంది, ఎందుకంటే లాలాజలంలో అమైలేజ్ అనే ఎంజైమ్ ఉంటుంది, ఇది పిండిపదార్థాలను జీర్ణం చేస్తుంది మరియు సుక్రోజ్ గా మారుస్తుంది( ఆక్సీ/చెరకు-చక్కెర)."
+इसी कारण स्टीच चबाया जाता है तो मुँह में मीठा स्वाद अनुभव होता है।,"అందుకే ఆ స్టీక్ ను నమిలితే, నోటికి తియ్యటి రుచిని అనుభవిస్తుంది."
+यकृत सबसे बड़ी ग्रंथि है और डायाफम के नीचे उदर में दाएँ पार्श्व में ऊपर की तरफ स्थित होती है।,కాలేయం అతి పెద్ద గ్రంథి మరియు డయాఫ్రాగమ్ క్రింద ఉదరం యొక్క కుడి ఎగువ భాగంలో ఉంది.
+यह पित्त का स्राव करता है जो पित्ताशय के भीतर इकट्ठा हो जाता है।,పిత్తాశయం లోపల ఉండే పైత్యరసం స్రవిస్తుంది.
+"पित्त, जो पाचन में मदद करता है, के स्राव के अलावा यकृत अन्य अनेक कार्य करता है।",జీర్ణక్రియకు తోడ్పడే పైత్యరస స్రావాలతో పాటు కాలేయం అనేక ఇతర విధులను నిర్వహిస్తుంది.
+अग्न्याशय लाल-से भूरे रंग का होता है जो ग्रहणी के घुमाव वाले भाग में स्थित होता है।,"క్లోమం ఎరుపు-గోధుమ రంగులో ఉంటుంది, ఇది ఆంత్రమూలం యొక్క వక్రభాగంలో ఉంటుంది."
+इसका पाचन-सख्राव (अग्न्याशय रस) अग्न्याशय वाहिनी के जरिए ग्रहणी में छोड़ दिया जाता है।,దీని జీర్ణ-సేవనం (క్లోమం రసం) ఆంత్రమూలంలో క్లోమ గ్రంధి ద్వారా వదిలివేయబడుతుంది.
+अग्न्याशय कुछेक हॉर्मोन भी उत्पन्न करता है जिनका विस्तार से अध्ययन आप पाठ 16 में करेंगे।,"క్లోమం కూడా కొన్ని హార్మోన్లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది, వీటిని మీరు 16వ పాఠంలో సవిస్తరంగా అధ్యయనం చేస్తారు."
+कॉलम में दिए गए अभिलक्षणों को कॉलम में दिए गए पाचन-तंत्र के भागों से मैच कीजिए।,"కాలమ్ లోని లక్షణాలను, డైజెస్టివ్ సిస్టమ్ యొక్క భాగాలతో జతచేయండి."
+"यांत्रिक प्रक्रिया जिसके अंतर्गत भोजन को काटना, चबाना-पीसना और निगलना आते हैं और जिसके फलस्वरूप भोजन छोटी-छोटी कणिकाओं में बदल जाता है और फिर उसे आहार-नाल के भीतर धकेल दिया जाता है।","ఆహారాన్ని కోసే యాంత్రిక ప్రక్రియ, ఆహారాన్ని నమిలి మింగడం మరియు ఫలితంగా ఆహారం చిన్న గుళికలుగా మారుతుంది మరియు తరువాత ఆహార నాళికలోనికి నెట్టబడుతుంది."
+लघुतर कणिकाओं पर एंजाइमों की क्रिया बेहतर होती है क्योंकि कणिकाओं की कुल सतह अपेक्षाकृत अधिक हो _ पादप तथा जीवों के प्रकार जाती है।,"చిన్న కణికలపై ఎంజైమ్‌ల చర్య మంచిది, ఎందుకంటే కణికల మొత్తం ఉపరితలం మొక్క మరియు జీవుల రకం కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది."
+रासायनिक प्रक्रिया : जिसमें एंजाइमी क्रिया द्वारा जटिल भोजन अबयबों (पोषकों) को सरल अवशोष्य रूप में बदल दिया जाता है।,రసాయన ప్రక్రియ: దీనిలో సంక్లిష్ట ఆహార అగాధం (పోషకాలు) ఎంజైమాటిక్ చర్య ద్వారా సరళ శోషణ రూపంలోకి పరివర్తన చెందే ప్రక్రియగా మార్చబడతాయి.
+पाचन में जल अपघटन की क्रिया होती है अर्थात्‌ जल के योग से अणु के रूप में भंजन ।,జీర్ణక్రియలో నీరు విఘటనం అనేది నీటి మొత్తం ద్వారా అణువులోనికి విచ్ఛిన్నం కావడం.
+इसके बाद यह फिर दो या अधिक सरल अणुओं में टूट जाता है।,దీని తర్వాత ఇది మళ్ళీ రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ సాధారణ అణువులుగా విడిపోతుంది.
+एंजाइम सिर्फ उत्प्रेक का कार्य करता है जो अभिक्रिया को बढ़ा देती है ।,"ఎంజైమ్ ఉత్ప్రేరకంగా పనిచేస్తుంది, ఇది ప్రతిచర్యను పెంచుతుంది."
+पाचन की यांत्रिक प्रक्रिया ओष्ठ (ओंठ) भोजन को मुँह के भीतर पकड़े रहते हैं तथा तरल पदार्थों को चूसने में मदद करते हैं।,జీర్ణప్రక్రియలు జీర్ణమయ్యే యాంత్రిక ప్రక్రియలు ఆహారాన్ని నోటి లోపల(పెదవి) ఉంచి ద్రవాలను పీల్చడానికి తోడ్పడతాయి.
+"दाँत भोजन को काटने, चीरने और पीसने क कार्य करता हे।"," తీసుకున్న ఆహారాన్ని పంటి సహాయంతో కత్తిరించడానికి, చీల్చడానికి మరియు రుబ్బుటకు ఉపయోగపడుతుంది."
+"जिहवा (जीभ) भोजन को चबाते समय इधर-उधर करती है, उसमें लार मिलाती है ।","ఆహారం నమలేటప్పుడు జివా (నాలుక) అటూ ఇటూ కదులుతుంది, లాలాజలం దానిలో కలిసి ఉంటుంది."
+उसे गेंदनुमा जिसे ग्रास (कौर) (बोलस) कहते हैं का रूप देती है और निगलने में मदद करती है।,దీనికి గ్రాస్ (కౌర్) (బోలస్) అని పిలువబడే గండనుమా యొక్క ఒక రూపాన్ని ఇస్తుంది మరియు మింగడానికి సహాయపడుతుంది.
+"ग्रसिका बोलस को आहार नाल की वर्तुल पेशियों के संकुचन की एक तरंग द्वारा, जिसे क्रमांकुंचन कहते हैं, आमाशय के भीतर पहुँचा देती है ।","అన్నాశయం యొక్క వృత్తాకార కండరాల సంకోచం ద్వారా పొట్ట లోపల ఒక విధమైన బోలస్ డెలివరీ చేయబడుతుంది, దీనిని సంఖ్యాక అని అంటారు."
+मुख में संकुचनशील पेशियां भोजन को नीचे को धाकेलती है ।,నోటిలోని సంకోచకండరాలు ఆహారాన్ని క్రిందికి దించును.
+"भोजन के निगले जाने के समय, घांटी ढक्‍कन श्वासनली के द्वार को बंद कर देता हे, साँस लेना थोड़ी देर के लिए रूक जाता है और भोजन ग्रसिका के भीतर चला जाता है।","భోజనం మింగిన సమయంలో, బెల్ కవర్ శ్వాసనాళాన్ని మూసివేస్తుంది, శ్వాస కొంతసేపు ఆగిపోతుంది మరియు అన్నవాహిక ద్వారా ఆహారం లోపలి వెళ్తుంది."
+क्रमाकुंचन आहार नाल की पेशियों के संकुंचनों की एक तरंग के रूप में होता है जिससे भोजन आहार नाल के भीतर तक पहुँच जाता है।,"పెరిస్టాల్సిస్ మావి కండరాల సంకోచాల తరంగంగా సంభవిస్తుంది, తద్వారా ఆహారం అలిమెంటరీ కెనాల్ గుండా లోపలోకి చేరుతుంది."
+आमाशय भोजन को मथता है और उसके साथ जठर रस मिलाता है और इस प्रकार एक क्रीम जेसा काइम (अंशत: पचा हुआ भोजन) बना देता है।,"కడుపులో ఆహరం ముద్దగామారుతుంది మరియు దానితో గ్యాస్ట్రిక్ రసాన్ని కలుపుతుంది, తద్వారా చిమ్ (పాక్షికంగా జీర్ణమయ్యే ఆహారం) వంటి క్రీమ్ తయారవుతుంది."
+क्रमाकुंचक गतियों से भोजन आमाशय से आंत्र (आंत) और अंततः मलाशय तक पहुँच जाता है।,"పెరిస్టాల్సిస్‌లో, ఆహారం కడుపు నుండి పేగుకు మరియు చివరకు పురీషనాళానికి చేరుకుంటుంది."
+लार में केवल एक ही एंजाइम एमाइलेज (पुराना नाम टायलिन) होता है जो मंड (स्टार्च) पर दो प्रकार से क्रिया करता है ।,"లాలాజలంలో కేవలం ఒక ఎంజైమ్ మాత్రమే అమైలేజ్ (పాత పేరు టైలిన్) ఉంటుంది, ఇది పిండిపదార్థంపై రెండు రకాల చర్యల్ని నిర్వహిస్తుంది."
+"कच्चा बिना पकाया हुआ मंड (स्टार्च) _ एमाइलेज , डेक्सट्रिन (विलयशील, अंशत: जलअपघटित स्टार्च) पकाया हुआ स्टार्च _ एमाइलेज , माल्टोस (स्वाद में मीठा एक डाइसैकेराइड) ।","వండని పిండి _ అమైలేస్, డెక్స్ట్రిన్ (కరిగే, పాక్షికంగా పలుచన పిండి) వండిన పిండి _ అమైలేస్, మాల్టోస్ (రుచిలో తియ్యగా ఉండే డైసాకరైడ్)."
+ग्रास (बोलस) के रूप में भोजन क्रमाकुंचन के द्वारा ग्रसिका से होता हुआ आमाशय के भीतर पहुँचता है।,గ్రాస్ (బోలస్) రూపంలో ఉన్న ఆహారం పెరిస్టాల్సిస్ ద్వారా పెరిస్టాల్సిస్ ద్వారా కడుపు లోపలికి చేరుకుంటుంది.
+इस दौरान ऐमाइलेज स्टार्च को निरंतर पचाता रहता है।,ఈ లోగా అమైలేస్ పిండి ని జీర్ణం చేయడం కొనసాగుతుంది.
+लार-एमाइलेज द्वारा शुरू हुआ स्टार्च का पाचन उस समय तक जारी रहता है ।,లాలాజల-అమైల్స్ ద్వారా ప్రేరేపించబడిన పిండి ని జీర్ణం ఆ కాలం వరకు కొనసాగుతుంది.
+जबकि आमाशय के भीतर के पदार्थ अम्लीय नहीं होते।,అయితే పొట్ట లోపల ఉండే పదార్థాలు ఆమ్లస్వభావం కలిగి ఉండవు.
+"आमाशय के भीतर एपिथीलियमी अस्तर से उत्पन्न जठर-रस रंगहीन, अत्यधिक अम्लीय तरल होता है।","పొట్ట లోపల ఉండే ఎపిథిలియం లైనింగ్ నుంచి ఉత్పత్తి అయిన గ్యాస్ట్రిక్-జ్యూస్ రంగులేని, అధిక ఆమ్లద్రవం."
+"इसमें जल कुछ लवण, हाइड्रोक्लोरिक अम्ल (0.5%) स्नेहक म्युसिन और पेप्सिन एवं लाइपेज नामक दो एंजाइम होते हैं।","నీటిలో కొన్ని లవణాలు, హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం (0.5%) లూబ్రికంట్ మౌసిన్ మరియు పెప్సిన్ మరియు లిపేజ్ అనే రెండు ఎంజైమ్ లు ఉన్నాయి."
+हाइड्रोक्लोरिक अम्ल का स्राव आमाशय क्रित्ति में स्थित ऑक्सिन्टिक अथवा भित्तीय कोशिकाओं द्वारा होता है और वह निम्नलिखित कार्य करता है ।,హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం స్రావము వాయుక్రస్ట్లో ఉన్న ఆక్సిటిక్ లేదా గోడ కణాల ద్వారా ఉంటుంది మరియు కింది వాటిని నిర్వహించును.
+भोजन के साथ भीतर पहुँचने वाले जीवाणुओं को मार देता है।,ఆహారంతో లోపలచేరే బ్యాక్టీరియాను చంపుతుంది.
+भोजन में मौजूद रेशेदार पदार्थ को ढीला कर देता है।,ఆహారంలో ఉండే పీచు పదార్థాన్ని వదులు చేస్తుంది.
+निष्क्रिय पेप्सिनेजज को उसके सक्रिय रूप पेप्सिन में बदल देता है।,పాసివ్ పెప్సినేజ్ ను దాని క్రియాత్మక రూపం పెప్సిన్ గా మారుస్తుంది.
+पेप्सिन की क्रिया के लिए अम्लीय माध्यम बनाए रखता हे।,పెప్సిన్ చర్య కోసం ఆమ్ల మాధ్యమం నిర్వహిస్తుంది.
+दूध को जमा देता है ताकि वह आमाशय के बाहर न बह जाए और पेप्सिन की क्रिया के लिए वही बना रहे।,"పాలను ఫ్రీజ్ చేస్తుంది, తద్వారా ఇది పొట్ట నుంచి బయటకు ప్రవహించదు మరియు పెప్సిన్ చర్య కొరకు అలానే ఉంటుంది."
+पेप्सिन का स्राव उसके निष्क्रिय रूप अथवा प्रोएंजाइम के रूप में होता है जिसे पेप्सिनोजन कहते हैं।,పెప్సిన్ దాని నిష్క్రియరూపంలో లేదా పెప్సినోజెన్ అని పిలువబడే ప్రోఎంజైమ్ లో స్రవింపబడుతుంది.
+इसका स्राव आमाशय की भ्ित्ति में स्थित मुख्य कोशिकाओं में होता है।,ఇది జీర్ణాశయంలో ఉండే ప్రధాన కణాలలో స్రవిస్తుంది.
+प्तठ की मौजूदगी में यह सक्रिय पेप्सिन के रूप में बदल जाता है जो प्रोटीनों पर क्रिया करके उन्हें प्रोटिओजों और पेप्टोनों में विघटित कर देता है।,"పిటి సమక్షంలో, ఇది ప్రోటీన్ లపై పనిచేసే ఒక చురుకైన పెప్సిన్ గా మారుతుంది మరియు ప్రోటియోస్ మరియు పెప్టాన్ లుగా వియోగం చేస్తుంది."
+छोटी आंत के भीतर पादप तथा जीवों के प्रकार छोटी आंत के भीतर आमाशय के अंदर अंशत:ः पचा और काइम कहे जाने बाले भोजन पर तीन प्रमुख पाचन रस क्रिया करते हैं ।,"చిన్న ప్రేగులోపల ఉండే మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు చిన్న ప్రేగులోపల జీర్ణాశయం లోపల పాక్షికంగా జీర్ణమై, కైమ్ అనే ఆహారంపై మూడు ప్రధాన జీర్ణ రసాలను నిర్వహిస్తాయి."
+पित्त रस और अग्न्याशय रस अपनी-अपनी वाहिनियों के जरिए ग्रहणी में छोड़ दिए जाते हैं।,"పైత్యరస, క్లోమ రసాలు వాటి నాళాల ద్వారా ఆంత్రమూలంలో వదిలివేసాయి."
+ये दोनों वाहिनियाँ अग्न्याशय में खुलने से पहले एक सामान्य यकृत-अग्न्याशय-वाहिनीएथाला बनाती है।,ఈ రెండు నాళాలు క్లోమగ్రంధిలోకి తెరవడానికి ముందు సాధారణ హెపాటిక్ క్లోమ-డక్టల్ థాలాను ఏర్పరుస్తుంది.
+आंत्र रस सीधे ही भोजन के साथ मिल जाता है।,జీర్ణాశయరసం ఆహారంతో నేరుగా కలిసిపొతుంది.
+पित्त रस पीलापन लिए हुए हरे रंग का क्षारीय तरल काप्त लगभग 8% होता है।,పైత్యరసం పసుపు పచ్చని ఆల్కలైన్ ద్రవంలో 8% ఉంటుంది.
+"इसमें जल (98%) बड़ी मात्रा में सोडियम कार्बोनेट जो आमाशय से आए काइम (अंशत: पचा हुआ भोजन) को उदासीन कर देता है और उसे क्षारीय बना देता है, और पित्त लवण (सोडियम ग्लायकोनेट और सोडियम टोरोकोलेट) होते हैं ।","నీరు (98%) పెద్ద మొత్తంలో సోడియం కార్బోనేట్, ఇది పొట్ట నుంచి కెమ్(పాక్షికంగా జీర్ణమైన ఆహారం)ను తటస్థం చేస్తుంది మరియు పైత్యరస లవణాలు (సోడియం గ్లైకోనేట్ మరియు సోడియం టోరోకోకోలేట్) కలిగి ఉంటుంది."
+जो वबसाओं का पायसीकरण कर देते हैं।,ఇది ప్రజల యొక్క ఎమల్సిఫికేషన్.
+छोटी आंत का एक अंश जिसमें उद्वर्थ और संबंधित संरचनाएँ दिखाई देती हें।,చిన్న ప్రేగులో ఒక భాగం దీనిలో విలుప్మరియు సంబంధిత నిర్మాణాలు కనిపిస్తాయి.
+पायसीकरण का अर्थ है बड़ी-बड़ी लिपिड (वसा) बुंदिकों को छोटी-छोटी बुदिकों में बदला जाना ताकि एंजाइमी क्रिया के लिए अपेक्षाकृत अधिक सतह मिल सके।,"ఎమల్సిఫికేషన్ అంటే పెద్ద లిపిడ్ (కొవ్వు) మొగ్గలను చిన్న మొగ్గలుగా మార్చడం, తద్వారా ఎంజైమ్ చర్య కొరకు మరింత ఉపరితలం కనుగొనబడుతుంది."
+पादप तथा जीवों के प्रकार _ पित्त का पीतहरित (पीलापन लिए हुए हरा) रंग दो वर्णकों बिलिवर्डिन और बिलिरूबिन के कारण होता है।,"మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు _ పిత్తాశయం అనేది( పసుపు పచ్చ రంగు), బైలియార్డిన్ మరియు బైలిరూబిన్ అనే రెండు వర్ణకాల వల్ల ఏర్పడుతుంది."
+ये दोनों वर्णक मृत और घिस-पिट गए रकताणुओं (लाल रुधिर कणिकाओं) के विघटन से उत्पन्न होते हैं।,"ఈ రెండు వర్ణకములు మృత, అలిసిపోయిన కణాలు (ఎర్ర రక్త రేణువులు) కరగడం వలన ఉత్పత్తి అవుతాయి."
+ये वर्णक मल के साथ (ठोस या अर्थ ठोस अपशिष्ट और अनपचा भोजन) बाहर निकल जाते हैं।,ఈ పిగ్మెంట్ లు మసగా (ఘన లేదా అర్థం ఘన వ్యర్థాలు మరియు జీర్ణంకాని ఆహారం) ద్వారా బయటకు వస్తాయి.
+पित्त में कोई पाचक एंजाइम नहीं होता।,పిత్తంలో ఎంజైమ్ లు ఉండవు.
+वह तो केवल वसाओं का पायसीकरण करता हे।,కొవ్వును మాత్రమే కరిగించాడు.
+अग्न्याशय रस में ऐसे एंजाइमों की छह प्रमुख श्रेणियाँ होती हैं जो क्षारीय माध्यम में क्रिया करती हैं।,క్లోమరసంలో ఆల్కలైన్ మాధ్యమంలో పనిచేసే ఆరు ప్రధాన ఎంజైమ్ లు ఉంటాయి.
+एमिलेज : स्टार्च (पॉली सैकेराइड) के माल्टोस (डाइसैकेराइड) में बदलने की प्रक्रिया को पूरा करता है।,అమైలేజ్: స్టార్చ్ (పాలీ సాకరైడ్)ను మాల్టోజ్ (డైశాకారైడ్)గా మార్చే ప్రక్రియను పూర్తి చేస్తుంది.
+(ख) लाइपेस : इसे स्टीऐप्सिन भी कहते हैं।,(బి ) లిపేజ్: దీనిని స్టెప్సిన్ అని కూడా అంటారు.
+यह पायसीभूत वसाओं पर क्रिया करके वसा-अम्लों और ग्लइसेरोल में बदल देता है।,ఇది ఎమల్సిఫైడ్ కొవ్వులపై పనిచేస్తాయి మరియు వాటిని కొవ్వు ఆమ్లాలు మరియు గ్లిసరాల్‌గా మారుస్థాయి.
+"(ग) न्यूक्लिएऐस : न्यूक्लीक अम्लों, अर्थात भोजन के 94% और 7 %शंए को पचाते हैं।","(సి ) న్యూక్లియాస్: న్యూక్లిక్ ఆమ్లాలు, అంటే, ఆహారం యొక్క 94% మరియు 7% స్నీడ్ జీర్ణం అవుతుంది."
+(घ) ट्प्सिनोजन : ट्रिप्सिन का निष्क्रिय पूर्वगामी (प्रोएंजाइम) होता है।,(డి) ట్ప్సినోజెన్: ట్ప్సినోజెన్ లో పాసివ్ ప్రొయాంజైమ్ ఉంటుంది.
+ग्रहणी के अस्तर से स्रावित एन्टेरोकाइनेज नामक एंजाइम द्वारा यह सक्रियित होकर ट्रिप्सिन बना देता है।,ఇది ఆంత్రమూలం యొక్క లైనింగ్ నుండి స్రవించే ఎంట్రోకినేస్ అనే ఎంజైమ్ ద్వారా సక్రియం చేయబడుతుంది మరియు ట్రిప్సిన్ ను ఏర్పరుస్తుంది.
+ट्रिप्सिन शेष प्रोटीनों पर (जो पेप्सिन से पचायी नहीं जा सकीं) तथा प्रोटिओजों एवं पेप्टोनों पर क्रिया करके पेप्टाइडों एवं अमीनों अम्लों में बदल देता है।,మిగిలిన ప్రోటీన్లపై (పెప్సిన్ తో జీర్ణం కాలేని) మరియు ప్రోటియోస్ మరియు పెప్టాన్ లపై చర్య చేసి పెప్టైడ్ లు మరియు అమైనో ఆమ్లాలు గా ట్రిప్సిన్ మారుతుంది.
+(छ) काइमोट्प्सिन : दूध में मौजूद कैसीन नामक प्रोटीन पर क्रिया करके पैराकैसीन (दही) में बदल देता है और अन्य प्रोटीनों को भी पेप्टाइडों में बदल देता है।,(జి ) కిమోటోప్సిన్: పాలలో కేసిన్ అనే ప్రోటీన్ పై పనిచేస్తుంది మరియు దీనిని పారాకాసిన్ (పెరుగు) గా మారుస్తుంది మరియు ఇతర ప్రోటీన్ లను పెప్టైడ్ లుగా మారుస్తుంది.
+(च) कार्बोक्सीपेप्टिइडेस : पेप्टाइडों पर क्रिया करके उन्हें छोटे-छोटे पेप्टाइडों और ऐमीनों अम्लों में बदल देता है।,"(ఎఫ్ ) కార్బాక్సిపెప్టైడ్ లు: పెప్టైడ్ లపై చర్య తీసుకొని, వాటిని చిన్న పెప్టైడ్ లు మరియు అమైనో ఆమ్లాలుగా మారుస్తుంది."
+(गं) आंत्र रस अथवा सेक्कस एन्टेरिकस इसमें निम्नलिखित श्रेणियों में एंजाइम होते हैं ।,(జి ) పేగు రసం లేదా సెడ్కస్ ఎంటరికస్ ఇది క్రింది విభాగాలలో ఎంజైములు కలిగి ఉంటుంది.
+"(क) ग्लाइकोसिडेस (इनमें माल्टेस, सुक्रेस और लैक्टेस शामिल हैं) : ये एंजाइम डाइसैकेराइड माल्टोस (माल्ट शर्करा) , सुक्रोस (इश्लु शर्कग) और लैक्टोस (दुग्ध शर्करा) को जलापघटित (जल + अपघटित) सरलतर अवशोष्य मोनोसैकैराइडों (ग्लूकोस, फ्क्टोस और गैलैक्टोस) में बदल देते हें।","(a) గ్లైకోసైడ్లు (వీటిలో మాల్టీస్, సుక్యూస్ మరియు లాక్టేజ్  ఉంటాయి): ఈ ఎంజైమ్లు డైసాకరైడ్ మాల్టోజ్ (మాల్ట్ చక్కెర), సుక్రోజ్ (ఇష్లూ షార్క్) మరియు లాక్టోజ్ (పాల చక్కెర) లను నీటిలోకి మారుస్తాయి (నీరు + కుళ్ళిపోయింది) డీకోలీ మోనోశాక్రైడ్స్ (గ్లూకోజ్, ఫెక్టోజ్ మరియు గాలాక్టోజ్ )గా మారుతాయి."
+"(ख)लाइपेस : बची हुई लिपिडों (बसाओं) को, जो अग्न्याशय अम्ल के द्वारा नहीं पचायी जा सकती है ।",(బి) లిపేస్: ప్యాంక్రియాస్ ఆమ్లం ద్వారా జీర్ణించుకోలేని మిగిలిన లిపిడ్లు (కాలనీలు).
+(ग) पेप्टाइडेस (ऐमीनो पेप्टाइडेस और डाइपेप्टाइडेस) : पेप्टाइडों और डाइपेप्टाइडों पर क्रिया करके उन्हें लघुतर पेप्टाइडों और ऐमीनों अम्लों में बदल देते हैं।,"(సి ) పెప్టైడ్ లు (అమైనో పెప్టైడ్ లు మరియు డైపెప్టైడ్ లు): పెప్టైడ్ లు మరియు డైపెప్టైడ్ లపై చర్య తీసుకొని, వాటిని చిన్న పెప్టైడ్ లు మరియు అమైనో ఆమ్లాలుగా మారుస్తాయి."
+"(घ) न्यूक्लिऐस न्यूक्लिओटाइडों को फॉस्फेटों, शर्करा और विविध नाइट्रोजनी बेसों में बदल पादप तथा जीवों के प्रकार देते हं।","(డి ) ఫాస్ఫేట్ లు, చక్కెరలు మరియు విభిన్న నత్రజని క్షారాలుగా పరివర్తన చెందిన మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలను న్యూక్లియోస్ న్యూక్లియోటైడ్ లు ఇవ్వండి."
+मानव आहार नाल के विभिन्‍न भागों में होने वाली पाचन क्रिया का संक्षेपण में दिया गया है।,మానవ అలిమెంటరీ కెనాల్ యొక్క వివిధ భాగాలలో జీర్ణము ప్రక్రియ సంక్షిప్త రూపంలో ఇవ్వబడుతుంది.
+मानव आहार नाल द्वारा स्रावित के पाचन में उनका योगदान विभिन्‍न पाचन एंजाइम और भोजन स्राव का क्ष्षेत्र पाचन-रस एंजाइम क्रिया-प्रणाली मुख लार लार-एमाइलेस स्टार्च को माल्टोस में बदल देता है।,"ప్లాసెంటా ద్వారా స్రవించబడే మానవ ఆహారం జీర్ణం కావడంలో వారి సహకారం వివిధ జీర్ణ ఎంజైమ్ లు మరియు ఆహార స్రావాలు యొక్క జీర్ణ-రసం ఎంజైమ్ యంత్రాంగం, ఇది నోటి లాలాజలం-అమైల్స్ పిండిని మాల్టోస్ గా మారుస్తుంది."
+आमाशय जठर रस पेप्सिन प्रोटीनों को पेप्टोनों और प्रोटिआजों में बदल देता है।,గ్యాస్ట్రిక్ జ్యూస్ పెప్సిన్ ప్రోటీన్లను పెప్టాన్లు మరియు ప్రొటీజ్ లుగా మారుస్తుంది.
+ग्रहणी पित्त रस कोई एंजाइम नहीं वसाओं का पायसीकरण अग्न्याशय-रस ट्रिप्सिन पेप्टोनों और पेप्टोनों और लघुतर पेप्टाइडों को ऐमीनो अम्लों में बदल देता है।,ఆంత్రమూలం పైత్యరసం లో కొవ్వులు ఎంజైమ్ -క్లోమం -రసం ట్ప్సిన్ పెప్టాన్లు మరియు పెప్టాన్లు మరియు చిన్న పెప్టైడ్ లు అమైనో ఆమ్లాలుగా మార్చబడతాయి.
+छोटी आंत आंत्र-रस इरेप्सिरन पेप्टोनों और लघुतर पेप्टाइडों को ऐमीनो अम्ल में बदल देता है।,చిన్న ప్రేగుఎరిప్సిరాన్ పెప్టాన్లు మరియు చిన్న పెప్టైడ్ లను అమైనో ఆమ్లాలుగా మారుస్తుంది.
+सुक्रेस सुक्रोस को ग्लूकोस और फ्रक्टोस में बदल देता है।,సుక్రీస్ సుక్రోజ్‌ను గ్లూకోజ్ మరియు ఫ్రక్టోజ్‌గా మారుస్తుంది.
+माल्टेस माल्टोस को ग्लूकोस में बदल देता है।,మాల్టేస్ మాల్టోస్‌ను గ్లూకోజ్‌గా మారుస్తుంది.
+लैक्टेस लैक्टोस को ग्लूकोस ओर गेैलैक्टोस में बदल देता है।,లాకేజ్ లాకోస్ ను గ్లూకోజ్ మరియు గెలాక్టోస్‌గా మారుస్తుంది.
+लाइपेस वसाओं को वसा-अम्लों और ग्लाइसेरोलों में बदल देता हे।,లైపేజ్ కొవ్వులను ఫ్యాటీ యాసిడ్స్ మరియు గ్లిజరాల్ లుగా మారుస్తుంది.
+मुँह के भीतर भोजन का चबाया जाना पाचन में किस प्रकार सहायक होता है?,ఆహారం నోటిలో నమలడం ద్వారా జీర్ణక్రియకు ఎలా సహాయపడుతుంది?
+प्रोटीनों को पचाने में सहायक कम-से-कम चार एंजाइमों की सूची बनाइए।,ప్రోటీన్లు జీర్ణం చేయడానికి సహాయపడే కనీసం నాలుగు ఎంజైములు జాబితా తయారు చేయండి.
+"पोषण और पाचन कुछ अवशोषण तो स्वयं मुँह के भीतर ही हो जाता है, कुछ आमाशय के भीतर, लेकिन अधिकांश अवशोषण छोटी आंत में होता है।","పోషణ మరియు జీర్ణక్రియ నోటి లోపల కొంత శోషణ జరుగుతుంది, కొన్ని పొట్టలోపల, కానీ చాలా వరకు శోషణ చిన్న ప్రేగులలో జరుగుతుంది ."
+पोषण पदार्थों के अवशोषण का संक्षेप में वर्णन यहाँ किया जा रहा है ।,పోషక పదార్థాలను శోషించుకుంటుంది క్లుప్తంగా ఇక్కడ వివరించబడింది.
+"मुख के भीतर सूक्ष्म मात्रा में जल, जल में विलयशील (विलेय) खनिज, विटामिन और ग्लूकोज (जैसे कि शहद में) जेसी सरल शर्कराओं का अवशोषण मुख के भीतर हो जाता है।","నోటి లోపల ఉండే సూక్ష్మమొత్తంలో నీరు, ద్రావితం ఖనిజలవణాలు, విటమిన్లు మరియు గ్లూకోజ్ (తేనెలో) వంటివి నోటి లోపల శోషించుకుంటుంది."
+"जल, ग्लूकोस, इथेनॉल (ऐल्कोहॉल), कुछेक खनिज, विटामिन और कुछ औषधियाँ आमाशय के अंदर की कोशिकाओं द्वारा अवशोषित कर लिए जाते हैं ।","నీరు, గ్లూకోజ్, ఇథనాల్ (ఆల్కహాల్), కొన్ని మినరల్స్, విటమిన్స్, కొన్ని మందులు పొట్ట లోపల కణాల ద్వారా గ్రహిస్తాయి."
+"यह अवशोषण परासरण, विसरण (अधिक सांद्रता बाले क्षेत्र से निम्न सांद्रता वाले क्षेत्र की ओर), और सक्रिय अभिगमन (सांद्रण प्रवणता के विपरीत) होता है।","ఇది శోషణ ద్రవాభిసరణ, వ్యాపనం (అధిక సాంద్రత ఉన్న ప్రాంతం నుండి తక్కువ సాంద్రత ఉన్న ప్రాంతం వరకు), మరియు యాక్టివ్ యాక్సెస్ (గాఢత గ్రేడియెంట్ కు విరుద్ధంగా)"
+पचे हुए भोजन के अधिकांश भाग का अवशोषण छोटी आंत के भीतर होता है।,జీర్ణమైన ఆహారాన్ని ఎక్కువగా శోషించుకోవడం చిన్న ప్రేగుల లోపల జరుగుతుంది.
+इसके लिए छोटी आंत अनेक प्रकार से अनुकूलित होती है ।,ఇందుకోసం చిన్న పేగును పలు రకాలుగా స్వీకరించబడుతుంది.
+यह बहुत लंबी होती है और इस प्रकार अवशोषण के लिए अधिक सतती क्षेत्रफल प्रस्तुत करती हैं।,ఇది చాలా పొడవుగా ఉంటుంది మరియు శోషణ కొరకు మరింత నిరంతర ప్రాంతాన్ని అందిస్తుంది.
+"इसकी भित्ति में अनेक बलन, जिन्हें उद्वर्थ कहते हैं अवशोषण के लिए सती क्षेत्रफल में और भी अधिक वृद्धि कर देते हैं ।","దాని కుడ్యచిత్రంలో, ఉద్వర్త్ అని పిలువబడే అనేక బులేస్, శోషణ కోసం మరింత ఎక్కువ సాతి ప్రాంతాన్ని పెంచుతుంది."
+मात्र एक कोशिका की परत से बना एपिथीलियमी अस्तर पोषण पदार्थों और रूधिर-बाहिकाओं ।,"ఎపితిలియమ్ లైనింగ్, కేవలం ఒక కణ పొరతో కూడిన, పోషక పదార్థాలు మరియు రక్త-ముక్కలు."
+पादप तथा जीबों के प्रकार के बीच की दूरी को कम कर देता हे।,మొక్క రకం మరియు గిబ్స్ మధ్య దూరాన్ని తగ్గిస్తుంది.
+"एवं प्रकार्य एपिथीलियमी कोशिकाओं में सूक्ष्मउद्वर्थ होते हैँ, जो अवशोषी सतह में और अधिक वृद्धि करने के लिए प्लैज्मा-झिलली के बहिःक्षेपण होते हें।","మరియు ఫంక్షన్ ఎపిథలియల్ సెల్స్ లో మైక్రోఆల్ఘెర్ ఉంటుంది, శోషించబడ్డ ఉపరితలాన్ని మరింత పెంచడం కొరకు ప్లాస్మా చీలికను ఎక్స్ ట్రూషన్ చేస్తారు."
+(५) यह संकरी होती है ताकि इसमें होकर पोषण पदार्थ धीमी गति से आगे बढ़े और उनका अवशोषण हो सके।,(5) పోషకాలు నెమ్మదిగా కదలడం మరియు శోషించగలిగేవిధంగా ఇది ఇరుకుగా ఉంటుంది.
+"जिन पदार्थों का अवशोषण उद्धर्थों की रुधिर-केशिकाओं में होता है वे हैं ऐमीनों अम्ल और मोनोसैकैराइड (ग्लूकोस, फ्कटोस और गैलैक्टोस) ।","అమ్మోనియా యొక్క రక్త కేశనాళికలలో గ్రహించిన పదార్థాలు అమైనో ఆమ్లాలు మరియు మోనోశాకరైడ్లు (గ్లూకోజ్, ఫ్రక్టోజ్ మరియు గెలాక్టోస్)."
+"उद्दर्थों की लैक्टिअलों में अवशोषित होने वाले पदार्थ हैं बसा, अम्ल और ग्लाइसेरॉल।","మూలంయొక్క లాక్టియల్స్ లో శోషించబడిన పదార్థాలు కొవ్వు, యాసిడ్ మరియు గ్లిసరాల్."
+"रुधिर द्वारा अवशोषित पोषण पदार्थ शिराओं द्वारा यकृत में पहुँचा दिए जाते हैं और लैक्टिअलों, छोटी लसीका वाहिकाएँ द्वार अवशोषित पोषण पदार्थ लसीका तंत्र में पहुँच जाते हैं।","రక్తం ద్వారా గ్రహించిన పోషక పదార్థాలు సిరల ద్వారా కాలేయానికి రవాణా చేరుకుంటాయి మరియు లాక్టియల్స్,  గ్రహించిన పోషకాలు అన్ని చిన్న శోషరస నాళాల ద్వారా శోషరస వ్యవస్థకు చేరుతాయి."
+भोजन के अधिकांश जल का अवशोषण विसरण द्वारा कोलॉन में होता है।,ఆహారం లోని నీరు చాలా వరకు వ్యాపనద్వారా పెద్దప్రేగులోనికి శోషించబడుతుంది.
+कुछ खनिज आयनों का अवशोषण कोलॉन से सक्रिय अभिगमन द्वारा होता है।,కొన్ని ఖనిజ ఆనములు పెద్దప్రేగుకు క్రియాత్మక ప్రాప్తి ద్వారా శోషించబడతాయి.
+"अवशोषित पोषक पदार्थों का अंतिम रूप से सजीब पदार्थों में बदल जाना, अर्थात्‌ शरीर में उसका स्वांगीकरण निम्नलिखित प्रकार से होता है ।","శోషించబడిన పోషకాలతుది మార్పు ఫలకములుగా మారుతుంది, అంటే శరీరంలో దాని యొక్క శోషిత స్థితి ఈ క్రింది విధంగా ఉంటుంది."
+वसा-अम्ल और ग्लाइसेरॉल फिर से वसाओं में बदल जाते हैं जिन्हें या तो प्रयुक्त कर लिया जाता है अथवा संचित (वसा ऊतक में) कर लिया जाता हेै।,"కొవ్వు ఆమ్లాలు మరియు గ్లిజరాల్ లు మళ్లీ కొవ్వులుగా మార్చబడతాయి, వీటిని ఉపయోగిస్తారు లేదా పేరుకుపోయాయి(కొవ్వు కణజాలంలో)."
+सरल शर्कराओं (मोनोसैकेराइडों) की अतिरिक्त मात्रा यकृत के भीतर जटिल पॉलीसैकेराइडों (ग्लाइकोजन) में बदल जाती है।,సాధారణ చక్కెరల (మోనోశాకరైడ్స్) యొక్క అదనపు మొత్తాన్ని కాలేయంలోపల ఉండే సంక్లిష్ట పాలీసాకరైడ్ స్ (గ్లైకోజన్)గా మార్చబడుతుంది.
+ऐमीनों अम्ल शरीर के ऊतकों और एंजाइमों के बनाने के लिए प्रोटीनों के संश्लेषण में इस्तेमाल हो जाते हें।,అమైనో ఆమ్లాలు శరీర కణజాలాలు మరియు ఎంజైములు ఏర్పడటానికి ప్రోటీన్ల సంకృతంలో ఉపయోగిస్తారు.
+अतिरिक्त ऐमीनों अम्ल विऐेमीनीकृत होकर (नाइट्रोजनी भाग का निकल जाना) सरल शर्करा में बदल जाते हैं (ऐमीनों अम्ल का संचयन नहीं किया जा सकता)।,ఎక్సెస్ అమైన్ స్ డెమినేషన్ యాసిడ్ (నైట్రోజన్ భాగం విడుదల కావడం) సాధారణ చక్కెరలుగా మారుతుంది(అమైనో ఆమ్లాలు నిల్వ చేయలేం).
+"भोजन का अपचित भाग (पादप रेशे, आदि) और अनअवशोषित पचे पदार्थ मलाशय में चले जाते हैं।","కుళ్లిపోయిన ఆహారం (మొక్క పీచు, మొదలైనవి) మరియు ఉపయోగించని పదార్థాలు పురీషనాళంలోనికి వెళతాయి."
+भोजन के इस अवशेषी भागों को अस्थायी रूप से मलाशय में संचित कर लिया जाता है।,ఈ అవశేష భాగం ఆహారం తాత్కాలికంగా పురీషనాళంలో నిల్వ చేయబడుతుంది.
+इसमें से अधिकांश जल को अवशोषित कर लिया जाता है और तब शेष बचा हुआ भाग अर्थठोस मल बन जाता है।,ఈ నీరు చాలావరకు గ్రహించబడుతుంది మరియు తరువాత మిగిలిన భాగం ఆర్థిక మురుగునీటిగా మారుతుంది.
+"एक विशिष्ट प्रतिवर्त, जिसे मलोत्सर्ग (मल + उत्सर्ग - बाहर निकलना) प्रतिवर्त कहते हैं ।",మాల్టోపొజిషన్ (మల + విసర్జక - నిష్క్రమణ) రిఫ్లెక్స్ అని పిలవబడే ఒక నిర్ధిష్ట ప్రతిరోధన.
+मलाशय (मल + आशय - भंडोर) खाली हो जाता है और अबवरोधिनी पेशी (किसी नलिकाकार अंग के चारों तरफ पाए जाने वाला एक पेशीय छलला जो संकुंचित होकर मार्ग को संकरा या बंद कर देता है) के शिथिलन द्वारा मलद्वार से बाहर निकाल दिया जाता हे।,"పురీషనాళం (మలం + అంటే - భండోర్) అబవ్రోధిని కండరాల సడలింపు ద్వారా పాయువు నుండి ఖాళీ చేయబడుతుంది మరియు బయటకు పోతుంది (గొట్టపు అవయవం చుట్టూ కనిపించే కండరాల ఉంగరం, ఇరుకైన లేదా మూసివేసిన). ."
+आहार-नाल के किस भाग में जल का सबसे अधिक अवशोषण होता है?,అలిమెంటరీ కెనాల్ యొక్క ఏ భాగం అత్యధిక నీటిని శోషించుకుంటుంది?
+कोई-से उन तीन तरीकों की सूची बनाइए जिनके कारण छोटी आंत का सततही क्षेत्रफल बढ़ जाता है।,చిన్న ప్రేగుల నిరంతర వైశాల్యం పెరిగే మూడు మార్గాల జాబితాను తయారుచేయండి.
+आहार-नाल के भीतर क्‍या पाचन-रस का स्राव हर समय होता रहता है?,అలిమెంటరీ కెనాల్ లోపల జీర్ణ రసాల స్రావం అన్ని సమయాలలో సంభవిస్తుందా?
+"यदि ऐसा होता तो, आहार-नाल के भीतर भोजन न होने पर, इन रसों का स्राव होते रहना एक भारी अपव्यय होता।","అదే నిజమైతే, అన్నపు కాలువ లోపల ఆహారం లేకపోతే ఈ రసాలను స్రవిస్తే పెద్ద వృధా అయ్యేది."
+अत: प्रत्येक परिघटना का इस तरीके से समय निश्चित होना चाहिए कि ना तो किसी चीज का अपव्यय हो और ना ही उसकी कमी होने पाए।,"అందువల్ల, ప్రతి సంఘటనకు సమయం కేటాయింఛాలి, తద్వారా ఏదైనా వృధా లేదా కొరత ఉండకూడదు."
+यह किस प्रकार संभव होता हे?,ఇది ఎలా సాధ్యం?
+"आइए, देखें कि यह किस प्रकार होता हे।",ఇది ఎలా జరుగుతుందో చూద్దాం.
+"निम्नलिखित स्थितियों के बारे में सोचिए : जब कभी हम अच्छे भोजन को देखते या सूँघते हैं, अथवा यहाँ तब कि जब भी हम उसके बारे में सोचते या बातें करते हें, हमारे मुँह में पानी आ जाता है (लार आने लगती हे)।","ఈ క్రింది సందర్భాల ను గురించి ఆలోచించండి: మనం మంచి ఆహారం చూసినప్పుడల్లా, వాసన చూసినప్పుడల్లా, లేదా మనం ఆలోచించినప్పుడల్లా లేదా మాట్లాడినప్పుడు, మన నోటినుంచి నీరు వస్తుంది( లాలాజలం రావడం మొదలవుతుంది)."
+यह इसलिए होता हे क्‍योंकि तब मस्तिष्क से आनेवाली तंत्रिकाएँ उद्दीपित हो जाती हैं।,మెదడు నుంచి వచ్చే నరాలు ఉత్తేజితం కావడం ఇందుకు కారణం.
+जब कभी हम कोई चीज चबाते हैं तब गाढ़ी लार का स्राव होने लगता है।,"మనం ఏదైనా నమిలినప్పుడల్లా, చిక్కగా ఉమ్మి స్రవిస్తుంది."
+यहाँ तक कि भोजन के स्थान पर यदि हम मोम भी चबाएँ तो भी लार का स्राव होने लगता हे।,"మనం ఆహారం బదులు మైనం నమిలినా, లాలాజలం స్రవిస్తుంది."
+जब भोजन आमाशय में पहुँचता है तब उसकी मौजूदगी से आमाशय-अस्तर की कोशिकाएँ _ पादप तथा जीवों के प्रकार उद्दीपित हो जाती हैं और जठर-रस का स्राव करने लगती हैं।,"ఆహారం పొట్టకు చేరినప్పుడు, దాని ఉనికి గ్యాస్ట్రిక్ లైనింగ్ కణాల రకాలను ఉద్దీపనం చేస్తుంది- మొక్కలు మరియు జీవులను ప్రేరేపిస్తుంది మరియు గ్యాస్ట్రిక్ జ్యూస్ ను స్రవిస్తుంది."
+"दूसरे, आमाशय भित्ति के यांत्रिक उद्दीपन के कारण गैस्ट्नि नामक एक हॉर्मोन उत्पन्न होता है जो जठर-रस के स्रवण को उद्दीपित कर देता है।","రెండవది, గ్యాస్ట్రిక్ గోడ యాంత్రిక ఉద్దీపన ం కారణంగా, గ్యాస్టీ అనే హార్మోన్ ఉత్పత్తి అవుతుంది, ఇది గ్యాస్ట్రిక్ జ్యూస్ యొక్క స్రావాన్ని ఉద్దీపనం చేస్తుంది."
+"भोजन जब ग्रहणी में पहुँचता है तब ग्रहणी एपीथिलियम चार हॉर्मोनों का स्राव करती है-सेक्रेटिन, पैंक्रियोजाइमिन, कोलिसिस्टोकाइनिन और एन्टेरोगैस्ट्रॉन।","ఆహారం ఆంత్రమూలం చేరినప్పుడు, ఆంత్రమూలం నాలుగు హార్మోన్లు-క్రెక్టిన్, క్లోమజియోజిమైన్, కొలిసిస్టోకిన్ మరియు ఎంటిరోగ్యాస్ట్రాన్ ను స్రవిస్తుంది."
+सेक्रेटिन अग्न्याशब-रस के स्राव को उद्दीपित करता है।,సీక్రెటిన్ ప్యాంక్రియాటిక్ రసం యొక్క స్రావాన్ని ప్రేరేపిస్తుంది.
+जिसमें बाइकार्बोनेट प्रचुर मात्रा में होते हैं (अम्ल को उदासीन बनाने के लिए)।,ఇందులో బైకార్బోనేట్ సమృద్ధిగా ఉంటుంది (ఆమ్లాన్ని తటస్థంగా చేయడానికి).
+पेंक्रियोजाइमिन अग्न्माशय एंजाइमों के स्राव को उद्दीपित करता हेै।,పాంక్రియాటిక్ ఎంజైమ్ స్రావాన్ని పెంక్రియాజైమిన్ ప్రేరేపిస్తుంది.
+"एन्टेरोगैस्ट्रॉन जठर-रस के स्राव को रोक देता है, क्योंकि तब तक आमाशय में से भोजन ग्रहणी में चला जा चुका होता है।","జీర్ణాశయం నుంచి ఆహారం ఆంత్రమూలంలోకి వెళ్లిపోవడం వల్ల, గ్యాస్ట్రిక్ జ్యూస్ స్రవకుండా ఎంటిరోగ్యాస్ట్రాన్ నిరోధిస్తుంది."
+अनेक तंत्रिकाएँ (अनुकंपी और पराअनुकपी तंत्रिका तंत्र की) आहार-नली तक पहुँचती हे और आहार-नली के भीतर होनेवाली गति अथवा क्रमाकुंचन को या तो बढ़ा देती है अथवा मंद कर देती है।,అనేక నరాలు (సానుభూతి మరియు పారాసింపథెటిక్ నాడీ వ్యవస్థ) అలిమెంటరీ కాలువకు చేరుకుంటాయి మరియు అక్కడ అలిమెంటరీ కెనాల్ లోపల సంభవించే కదలికను లేదా పెరిస్టాల్సిస్‌ను పెంచుతాయి లేదా తగ్గిస్తాయి.
+यकृत आहार-नाल से संबंधित सबसे बड़ी ग्रंथि है।,కాలేయము అనేది అళియ నాళికకు సంబంధించిన అతి పెద్ద గ్రంధి.
+यह ग्रंथि लालिमा लिए हुए भूरे रंग की होती है और उदर में ऊपर की तरफ मध्यपट (डायाफ्राम) के ठीक नीचे स्थित होती हे।,ఈ గ్రంథి ఎర్రటి గోధుమ రంగులో ఉంటుంది మరియు ఉదరం పైభాగంలో డయాఫ్రాగమ్ కింద ఉంటుంది.
+यकृत के अनेक कार्यों को पाँच श्रेणियों में वर्गकृत किया जा सकता है : रूधिर से संबंधित कार्य श्रूण में लाल रुधिर कोशिकाएँ उत्पन्न करता है (वयस्क में लाल रुधिर कोशिकाएँ अस्थि मज्जा में बनती हें) ।,కాలేయం యొక్క అనేక విధులను ఐదు రకాలుగా వర్గీకరించవచ్చు: రక్త సంబంధిత విధి రక్తంలో ఎర్ర రక్త కణాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది (పెద్దవారిలో ఎముక మజ్జలో ఎర్ర రక్త కణాలు ఏర్పడతాయి).
+प्रोश्राम्बिन और फिब्रिनोजन बनाता है जो रुधिर-स्कंदन में काम आते हें।,"ప్రోస్రంబిన్ మరియు ఫైబ్రోనోజెన్లు, ఇవి రక్త-కోయాగ్యులేషన్ లో పనిచేస్తాయి."
+हेपैरिन बनाता हे जो रुधिर के अनावश्यक स्कंदन को रोकता हे।,హెపారిన్ను సృష్టిస్తుంది హెపెరిన్ రక్తం యొక్క అనవసరమైన గడ్డను నిరోధిస్తుంది.
+मृत और घिसी-पिटी पुरानी लाल रुधिर कोशिकाओं को नष्ट करता है।,చనిపోయిన మరియు చెడిపోయిన పాత ఎర్ర రక్త కణాలను నాశనం చేస్తుంది.
+रुधिर में से आविष और धात्विक (-धातुक) विषों को बाहर निकालता है (परिरक्षी कार्य)।,రక్త (వేటాడే విధి) నుంచి అనీష్ మరియు మెటాలిక్ (-మెటాలిక్) విషాలను తొలగిస్తుంది.
+अतिरिक्त ग्लूकोस को ग्लाकोजन में बदलना और उसका संचयन करना।,అదనపు గ్లూకోజ్ ని గ్లూకోజ్ గా మార్చడం మరియు నిల్వ చేయడం
+रुधिर-शर्करा का नियमन : आंत में से कार्बोहाइड्रेट-पाचन के उत्पादों के रूप में प्राप्त ग्लूकोस की अतिरिक्त मात्रा को बनाए रखना और ग्लाइकोजन के रूप में उसे संचित रखना ताकि रुधिर में शकरा का स्तर गिरने पर उसे फिर से विलेय ग्लूकोस के रूप में निर्मक्त किया जा सके।,బ్లడ్ షుగర్స్ రెగ్యులేషన్: పేగుల నుంచి కార్బోహైడ్రేట్-జీర్ణ ఉత్పత్తులు గా పొందిన గ్లూకోజ్ యొక్క అదనపు మొత్తాన్ని నిర్వహించడం మరియు రక్తంలో ని చక్కెర స్థాయి పడిపోయినప్పుడు గ్లూకోజ్ గా తిరిగి విడుదల కావడం కొరకు గ్లైకోజెన్ రూపంలో ఇది నిల్వ చేయబడుతుంది.
+अतिरिक्त ऐमीनों अम्लों का विघटन : ऐमीनों अम्ल प्रोटीन-पाचन के अंतिम उत्पादों के रूप में उत्पन्न होते हैं।,ఎక్సెస్ అమైనో ఆమ్లాలను కరగగొల్పడం: ప్రోటీన్ జీర్ణక్రియకు తుది ఉత్పత్తులుగా అమైనో ఆమ్లాలు ఉత్పత్తి అవుతాయి.
+यकृत अतिरिक्त ऐमीनों अम्लों को यूरिया और शर्करा में विघटित कर देता है।,కాలేయం యూరియా మరియు చక్కెరల్లో అధికంగా ఉండే అమైనో ఆమ్లాలను వియోగం చేస్తుంది.
+"यूरिया तो मूत्र के साथ बाहर निकल (उत्सर्जित) जाता है, जबकि शर्करा बाद में प्रयुक्त किए जाने के लिए संचित कर ली जाती है।","యూరియా మూత్రంతో (విడుదలవుతుంది) విసర్జించబడుతుంది, చక్కెర తరువాత ఉపయోగించడానికి నిల్వ చేయబడుతుంది."
+कार्बोहाइड्रेटों से वसा अम्लों का संश्लेषण जो वसा के रूप में या तो प्रयुक्त कर दिए जाते हैं या संचित कर लिए जाते हैं।,"కార్బోహైడ్రేట్ ల నుంచి కొవ్వు ఆమ్లాల సంక్లియం, వీటిని ఉపయోగిస్తారు లేదా కొవ్వులుగా పేరుగాంచబడుతుంది."
+रुधिर से संबंधित किन्‍्हीं तीन पदार्थों के नाम बताइए जो यकृत में बनते हैं ।,కాలేయంలో ఏర్పడే రక్తంకు సంబంధించిన మూడు పదార్థాల పేర్లు?
+आमाशय की अंतर्वस्तुओं को बलकृत ऐच्छिक अथवा अनैच्छिक रूप से मुँह के द्वारा बाहर निकालने को वमन कहते हैं।,గ్యాస్ట్రిక్ పదార్థాలను వాంతులు చేయడం అనేది నోటిని బలవంతంగా లేదా అసంకల్పితంగా తొలగించడం అని అంటారు.
+"वमन कोई रोग नहीं है, बल्कि अनेक दशाओं का, जैसे पेट साफ न होना, भावात्मक तनाव, ज्यादा भोजन, कुछ गंधों के प्रति अभिक्रिया, भोजन विषाक्तता, संक्रमण, आदि, ।","వాంతులు అనేది ఒక వ్యాధి కాదు, అయితే పొట్ట ను శుభ్రం చేయడం, ఒత్తిడి, అధిక ఆహారం, కొన్ని వాసనలు, ఫుడ్ పాయిజనింగ్, ఇన్ ఫెక్షన్ వంటి అనేక పరిస్థితులు ఉంటాయి."
+पादप तथा जीवों के प्रकार लक्षण होता है।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు చాలా విలక్షణమైనవి.
+बमन का सबसे सामान्य कारण है जठर-आंत्रशोथ (गैस्ट्रोएन्टेराइटिस)।,ఎమెసిస్ రావటానికి గల సాధారణ కారణం గ్యాస్ట్రోఎంటెరిటిస్.
+यह मात्र एक एवं प्रकार्य संक्रमण है जो विषाणु अथवा जीवाणु के कारण होता है।,ఇది వైరస్ లు లేదా బాక్టీరియా ద్వారా వచ్చే మరో ఫంక్షన్ సంక్రామ్యత మాత్రమే.
+काफी समय तक होने वाला तथा अत्यधिक मात्रा में होने वाला वमन शरीर में निर्जलीकरण (जल की कमी) उत्पन्न कर सकता है तथा विद्युत-अपघद्य संतुलन को गड़बड़ा सकता है।,"దీర్ఘకాలం పాటు వాంతులు, వాంతులు వల్ల శరీరంలో డీహైడ్రేషన్ (నీటి కొరత) ఏర్పడవచ్చు మరియు విద్యుత్ సమతుల్యతకు విఘాతం కలుగుతుంది."
+बारंबार होने वाले तथा अत्यधिक वमन के कारण ग्रसिका का अपरदन हो सकता है अथवा ग्रसिकीय म्यूकोसा का क्षय कर सकता है।,పునరావృతమైన మరియు అధికంగా వాంతులు చేయడం వల్ల అన్నస్తస్ మ్యూకోసా యొక్క అన్నోఫేజియల్ లేదా కుళ్లిపోవడానికి దారితీస్తుంది.
+इस स्थिति में वमन के साथ ताजा रक्त भी आ सकता है।,ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో తాజా రక్తం కూడా వాంతులతో రావచ్చు.
+"हालांकि, वमन एक या दो दिन से अधिक समय तक नहीं होता और गंभीर भी नहीं होता।","అయినప్పటికీ, ఒకటి లేదా రెండు రోజులకు మించి వాంతులు అవ్వవు మరియు ఎక్కువగా ఉండవు."
+वमन से ग्रस्त व्यक्ति को काफी मात्रा में तरल पदार्थ देने चाहिए।,వాంతులతో బాధపడుతున్న వ్యక్తికి పెద్ద మొత్తంలో ద్రవాన్ని ఇవ్వాలి.
+इसके उपचार हेतु (मुँह से खिलाए जाने वाला पुनःजलीकरण घोल) भी दिया जा सकता है।,చికిత్స కొరకు కూడా దీనిని ఇవ్వవచ్చు( నోటి ద్వారా ఫీడింగ్ రీహైడ్రేషన్ ద్రావణం).
+एक विशिष्ट चूर्ण है जिसमें विशिष्ट मात्राओं में चीनी और नमक मिले होते हैं।,"ఒక నిర్ధిష్ట పౌడర్ ఉంది, దీనిలో నిర్ధిష్ట పరిమాణంలో చక్కెర మరియు ఉప్పు ఉంటుంది."
+इस चूर्ण को पैकेट पर दिए गए निर्देशों के अनुसार तरल के रूप में बनाया जा सकता है।,ఈ పౌడర్ ను ప్యాకెట్ పై ఉండే సూచనల ప్రకారం లిక్విడ్ గా తయారు చేసుకోవచ్చు.
+वमन से ग्रस्त व्यक्ति को इस घोल को धीर-धीरे पीना चाहिए।,వాంతులతో బాధపడే వారు ఈ ద్రావణాన్ని నెమ్మదిగా తాగాలి.
+वबमन को बहुत मामूली बात के रूप में नहीं लेना चाहिए।,వబామన్ ను చాలా చిన్న విషయంగా తీసుకోకూడదు.
+लगातार होने वाला वमन कभी-कभी गंभीर संक्रमण के कारण भी हो सकता है।,నిరంతర వాంతులు కొన్నిసార్లు తీవ్రమైన సంక్రామ్యతల వల్ల వస్తాయి.
+यदि एक से अधिक दिन तक वमन होता रहे तो चिकित्सक की सलाह लेनी चाहिए।,ఒక రోజు కంటే ఎక్కువ రోజులు ఈడు ఉంటే డాక్టర్ సలహా తీసుకోవాలి.
+एक दिन में तीन या चार बार पतले शौच करना ही दस्त कहलाते हैं।,రోజుకు మూడు లేదా నాలుగు సార్లు మల విసర్జన ను డయేరియా అంటారు.
+"दस्त सामान्यत: जठर-अआंत्र का संक्रमण है, जो जीवाणु, विषाणु अथवा परजीबी के कारण हो सकता है।","విరేచనాలు సాధారణంగా గ్యాస్ట్రిక్-పేగు సంక్రమణ,బ్యాక్టీరియా, వైరస్లు లేదా పరాన్నజీవుల వల్ల సంభవిస్థాయి."
+"यह बड़ी आंत की भित्ति की उत्तेजना के कारण होता है, जिससे अपाकुंचन (तीत्र हो जाता है और जल का अवशोषण बहुत मंद पड़ जाता है।","ఇది పెద్ద ప్రేగు గోడ ఉద్దీపన ం వల్ల కలుగుతుంది, ఇది అపసలేషన్ కు దారితీస్తుంది మరియు నీటిని చాలా నెమ్మదిగా శోషించుకుంటుంది."
+यह संक्रमण संदूषित भोजन अथवा संदूषित पानी पीने से होता है या फिर खराब स्वच्छ-सफाई के कारण एक व्यक्ति से दूसरे व्यक्ति को हो सकता है।,"కలుషిత ఆహారం లేదా కలుషితమైన నీరు తాగడం లేదా పరిశుభ్రత సరిగ్గా లేకపోవడం వల్ల, ఒక వ్యక్తి నుంచి మరో వ్యక్తికి ఈ సంక్రామ్యత సోకడం వల్ల కలుగుతుంది."
+विकासशील देशों में रोयवायरस और इस्कोरिशि कोलाई दस्त के दो सबसे अधिक सामान्य रोगजनक कारक हें।,అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల్లో డయేరియా యొక్క రెండు అత్యంత సాధారణ వ్యాధికారక కారకాలు రాయ్ వైరస్ మరియు ఇస్కోర్షి కోలి.
+"गंभीर दस्तों से तरल और विद्युत- अपघट्य असंतुलन हो सकता है, विशेष रूप से उन बच्चों और लोगों में जो कुपोषण से पीडित हैं और उनका प्रतिरक्षी-तंत्र क्षीण होता है।","తీవ్రమైన దళాలు ద్రవ మరియు విద్యుత్ విశ్లేష్య అసమతుల్యతలకు దారితీయవచ్చు, మరిముఖ్యంగా పోషకాహార లోపంతో బాధపడుతున్న పిల్లలు మరియు వారి రోగనిరోధక శక్తి బాగా దెబ్బతింది."
+दस्त का सबसे गंभीर खतरा निर्जलीकरण होता है।,డయేరియా యొక్క అత్యంత తీవ్రమైన ప్రమాదం డీహైడ్రేషన్.
+"पतले दस्तों, वमन, पसीने, पेशाब का अधिक होने और तेजी से सांस लेने के कारण पानी और विद्युत अपघट्यों (सोडियम, क्लोराइड, पोटेशियम और बाइकार्बोनेट) की कमी हो जाती है।","సన్నని డయేరియా, వాంతులు, చెమట, అధిక మూత్రవిసర్జన మరియు వేగంగా శ్వాసించడం వల్ల నీరు మరియు ఎలక్ట్రోలైట్ (సోడియం, క్లోరైడ్, పొటాషియం మరియు బైకార్బొనేట్) లోపం చోటు చేస్తుంది."
+यदि इनकी कमी को पूरा न किया गया तो रोगी को निर्जलीकरण का सामना करना पड़ सकता है और यदि ठीक प्रकार से इलाज नहीं किया गया तो वह गंभीर निर्जलीकरण और तरल पदार्थों की कमी के कारण मर भी सकता है।,"ఒకవేళ ఆ లోపాన్ని తీర్చనట్లయితే, రోగి డీహైడ్రేషన్ కు గురికావొచ్చు మరియు సరైన చికిత్స చేయనట్లయితే, తీవ్రమైన డీహైడ్రేషన్ మరియు ద్రవాలు లేకపోవడం వల్ల కూడా అతడు మరణించవచ్చు."
+दस्तों से पीडित व्यक्ति को निश्चित अवधि पर ओआरएस देना चाहिए तथा एक या दो दिन से अधिक समय तक दस्त होते रहें तो चिकित्सक की परामर्श लेना चाहिए।,"విరేచనాలుతో బాధపడుతున్న వ్యక్తి నిర్ణీత సమయంలో ఓఆర్ ఎస్ ఇవ్వాలి, ఒకటి రెండు రోజుల కంటే ఎక్కువ రోజులు విరేచనాలు అయితే డాక్టర్ ను సంప్రదించాలి."
+दस्तों की रोकथाम के लिए व्यक्ति को व्यक्तिगत एवं खाने-पीने में स्वच्छ-सफाई रखनी चाहिए।,"విరేచనాలు నివారణలో వ్యక్తి వ్యక్తిగత, ఆహార పానీయాల్లో పరిశుభ్రత పాటించాలి."
+दस्तों से बचने के लिए नीचे दिए पूर्वोपायों को बरतना चाहिए ।,విరేచనాలు లను పరిహరించడం కొరకు దిగువ పేర్కొన్న జాగ్రత్తలు పాటించాలి.
+भोजन करने से पहले साबुन से हाथ धोएं।,తినడానికి ముందు చేతులను సబ్బుతో శుభ్రం చేయండి.
+फलों और सब्जियों को खाने या बनाने से पहले पानी से भली-भांति धो लेना चाहिए।,"పండ్లు, కూరగాయలు తినడానికి లేదా తయారు చేయడానికి ముందు నీటితో బాగా శుభ్రం చేయాలి."
+निरापद और स्वच्छ असंदूषित पानी ही पिएं।,సురక్షితమైన మరియు శుద్ధి చేయబడిన నీటిని త్రాగండి.
+"कब्ज उस स्थिति में होता है, जब शौच में कठिनाई होती है या कम होता है।",మలవిసర్జనలో ఇబ్బంది లేదా తక్కువ ఉన్నప్పుడు మలబద్ధకం ఏర్పడుతుంది .
+मल अत्यधिक खुश्क और सख्त हो जाता है।,మలం చాలా పొడిగా మరియు కఠినంగా మారుతుంది.
+"ऐसा तब होता है, जब अपचित भोजन बड़ी आंत में से होकर धीरे-धीरे गुजरता है और बड़ी आंत द्वारा बड़ी मात्रा में जल अवशोषित कर लिया जाता है।","జీర్ణంకాని ఆహారం పెద్ద ప్రేగు గుండా నెమ్మది నెమ్మదిగా ప్రవహిస్తుంటుంది మరియు పెద్ద మొత్తంలో నీరు పెద్ద ప్రేగు ద్వారా గ్రహించనప్పుడు ,ఇది జరుగుతుంది."
+"मूलभूत रूप से कब्ज शौच ठीक न होने के कारण होता है, जिसका प्रमुख कारण हे आहार में रूक्षांश की कमी का होना, नियमित आहार में रुकावट, अपर्याप्त व्यायाम, तनाव आदि।","సరైన మలవిసర్జన లేకపోవడం, ఆహారంలో రక్స్ లేకపోవడం, రెగ్యులర్ డైట్ లో అడ్డంకి, తగినంత వ్యాయామం లేకపోవడం, ఒత్తిడి మొదలైనవి ప్రధానంగా మలబద్ధకానికి కారణం."
+"शौच जाने की इच्छा को रोकना, ओऔषधियां (विशेष रूप से सशक्त पीड़ानाशक औषधियां, प्रतिअवसादक औषधियां आदि) अवददु अल्पक्रियता से भी कब्ज हो सकता हेै।","మలవిసర్జన కోరిక ను నివారించడం, మందులు (ముఖ్యంగా బలమైన పెయిన్ కిల్లర్స్, యాంటీ డిప్రెసెంట్ మందులు, మొదలైనవి) కూడా మలబద్ధకాన్ని కలిగించవచ్చు."
+"रूक्षांश से परिपूर्ण सुसंतुलित आहार, पर्याप्त मात्रा में जल/ तरल पदार्थों का सेवन, नियमित व्यायाम और जब भी शौच जाने की इच्छा हो अवश्य जाएं।","బాగా సంతులిత ఆహారం, సుమారు గా ఎక్కువ నీరు/నీరు. ద్రవాలు, క్రమం తప్పకుండా వ్యాయామం మరియు మలవిసర్జన చేయాలనే కోరిక ఉన్నప్పుడల్లా ఉపయోగించాలి ."
+इस प्रकार कब्ज से बचा जा सकता है।,దీంతో మలబద్ధకాన్ని నివారించుకోవచ్చు.
+अपच को पेट की गड़बड़ी अथवा मंदाग्नि भी कहते हैं।,అజీర్ణం ను ఉదర విరోచనాలను లేదా మాగనీస్ అని కూడా అంటారు.
+अपच होने के तुरंत बाद खाना खाते समय अथवा खाना खाने के तुरंत बाद उदर के ऊपरी भाग में पीड़ा होती है।,అజీర్ణం అయిన వెంటనే లేదా తింటున్న సమయంలో లేదా తిన్న వెంటనే ఉదరం పై భాగంలో నొప్పి ఉంటుంది.
+दर्द बार-बार होता है और उदर के ऊपरी भाग में जलन का भी अनुभव होता है।,నొప్పి తరచుగా వస్తుంది మరియు పొత్తికడుపు పై భాగంలో కూడా చిరాకు కలుగుతుంది .
+"अपच अत्यधिक खाने से, मिर्च-मसाले वाला अथवा अधिक चिकनाई वाला भोजन खाने से, भावनात्मक तनाव, उच्च रूक्षांश वाले खाद्य पदार्थ, अधिक कॉफी पीने से, तंबाकू के सेवन से, धूम्रपान या अत्यधिक मदिरापान से हो जाता है।","అజీర్ణం ఎక్కువగా తినడం, కారం-మసాలా లు లేదా ఎక్కువ లూబ్రికేటింగ్ ఆహారం, మానసిక ఒత్తిడి, అధిక కొవ్వు కలిగిన ఆహార పదార్థాలు, కాఫీ ఎక్కువగా తాగడం, పొగాకు తీసుకోవడం, పొగతాగడం లేదా అధికంగా తాగడం వల్ల అజీర్ణం కలుగుతుంది."
+"प्रतिजेविकों और ऐस्प्रिन जेसी औषधियों से, आमाशय या आंत में घाव होना, जठरशोथ (गैस्ट्राइटिस) (आमाशय का अस्तर सूज जाना), पित्ताशय में पथरी होने से भी अपच के कुछ अन्य कारण हैं।","యాంటీబయాటిక్స్ మరియు ఆస్పిరిన్ జెసి మందులు, గ్యాస్ట్రిక్ లేదా పేగు గాయం, పొట్టలో పుండ్లు (కడుపు లైనింగ్ వాపు అవుతుంది), పిత్తాశయ రాళ్ళు కూడా అజీర్ణానికి కొన్ని ఇతర కారణాలు."
+अपच किसी भी आयु-वर्ग के लोगों में हो सकता है और स्वास्थ्य के लिए कोई गंभीर समस्या नहीं है।,అజీర్ణం ఏ వయసు వారికైనా రావచ్చు మరియు ఆరోగ్యానికి ఎటువంటి తీవ్రమైన సమస్య ఉండదు .
+"हां, अन्य रोग लक्षण, जैसे किसी स्पष्ट कारण के बिना ही वजन का कम होने या फिर उदर में पीड़ा होने पर समस्या गंभीर हो सकती है।","అవును, స్పష్టమైన కారణం లేకుండా బరువు కోల్పోవడం లేదా పొత్తికడుపు నొప్పి వంటి ఇతర పాథలాజికల్ లక్షణాలు తీవ్రమైనవి కావొచ్చు."
+अपच की रोकथाम अपनी जीवन शैली को बदल लेने पर आसानी से की जा सकती है।,మీ జీవనశైలిని మార్చినప్పుడు అజీర్ణం సులభంగా నివారించవచ్చు.
+"जीवन-शैली में कुछ इस प्रकार परिवर्तन किए जा सकते हैं : चिकनाई वाला भोजन, चाय, कॉफी, मदिरा का सेवन कम करें।","కొన్ని జీవనశైలి మార్పులు ఈ క్రింది విధంగా చేయవచ్చు: జిడ్డుగల ఆహారం, టీ, కాఫీ, వైన్ తీసుకోవడం తగ్గించాలి."
+भोजन अधिक मात्रा में और बहुत जल्दी-जल्दी न करें।,భోజనం అధిక మోతాదులో తీసుకోవడం మరియు త్వర త్వరగా తినటం చేయకూడదు.
+सोने से कम से कम दो या तीन घंटे पहले भोजन कर लें।,నిద్రపోయే కనీసం రెండు మూడు గంటల ముందు తినాల్సి ఉంటుంది.
+मानसिक तनाव को कम करें।,మానసిక ఒత్తిడిని తగ్గించుకోవాలి.
+श्रूमपान बंद कर दें।,పొగ త్రాగుట అపు
+पीलिया में त्वचा और आंखों का रंग पीला हो जाता है।,"కామెర్లలో చర్మం, కళ్లు రంగు పసుపుగా మారతాయి."
+इसका कारण है रूधिर में बिलिरूबिन (पित्त-वर्णक) का स्तर/मात्रा का बढ़ जाना।,రక్తంలో బైలురుబిన్ (పిత్తవర్ణపిగ్మెంట్) స్థాయి/పరిమాణం పెరగడం వల్ల ఇది జరుగుతుంది.
+इसके स्तर के बढ़ जाने का अर्थ है कि यह सही ढंग से उत्सर्जन नहीं हो पा रहा है।,దాని స్థాయి పెరగడం అంటే అది సరిగ్గా ప్రవించబడడం లేదని అర్థం.
+यकृत (लिवर) कोशिकाओं में शोथ या अन्य अपसामान्यताओं (बीमारियों) के हो जाने या पित्त की नली में रूकावट के कारण रूघधिर में बिलिरूबिन की मात्रा बढ़ सकती है।,కాలేయ కణాల్లో వాపు లేదా ఇతర అసాధారణతలు (వ్యాధులు) లేదా పైత్యరస నాళానికి అడ్డంకి కారణంగా రక్తంలో బైలిరూబిన్ పరిమాణం పెరుగుతుంది.
+कभी-कभी लाल रूधिर कोशिकाएं काफी संख्या में टूट जाती है इससे भी पीलिया नामक बीमारी हो सकती है।,"కొన్నిసార్లు ఎర్ర రక్తకణాలు పెద్ద సంఖ్యలో విచ్ఛిన్నం కావొచ్చు, ఇది కామెర్లవ్యాధి కూడా కావొచ్చు."
+ऐसा प्राय: नवजात शिशुओं में होता है।,ఇది తరచుగా నవజాత శిశువుల్లో జరుగుతుంది.
+पीलिया आमतौर पर यकृत रोग का प्रथम लक्षण हे और कभी-कभी तो यह सिर्फ एकमात्र लक्षण है।,కామెర్లు సాధారణంగా కాలేయ వ్యాధి యొక్క మొదటి లక్షణం మరియు కొన్నిసార్లు ఇది మాత్రమే లక్షణంగా ఉంటుంది.
+पीलिया नामक बीमारी विषाणु संक्रमण के कारण भी हो सकती है जिसका संचरण संक्रमित जल से हो सकता हे।,"కామెర్లు అనే వ్యాధి వైరస్ సంక్రామ్యత వల్ల కూడా వస్తుంది, ఇది సంక్రామ్యనీటి ద్వారా వ్యాప్తి చెందవచ్చు."
+पीलिया रोग यकृत के कार्य से संबंधित हे इसलिए संतुलित आहार खाकर और नियमित व्यायाम कर _ पादप तथा जीवों के प्रकार यकृत को स्वस्थ रखना आवश्यक है।,"కామెర్లు కాలేయ పనితీరుకు సంబంధించినది, అందువల్ల, సంతులిత ఆహారం తీసుకోవడం మరియు రెగ్యులర్ గా వ్యాయామం చేయడం ద్వారా కాలేయం ఆరోగ్యంగా ఉండటం అవసరం."
+दस्त से पीड़ित व्यक्ति को डाक्टर थोड़ी-थोड़ी देर पर का घांटे लेने कहता है।,డయేరియాతో బాధపడుతున్న వ్యక్తి కోసం డాక్టర్ కొంచెం సమయాన్ని కేటాయించాలని అంటున్నారు.
+विकासशील देशों में दस्त की बीमारी पैदा करने वाले किसी एक रोगकारक का नाम बातए।,అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో విరేచనాలకు కారణమయ్యే వ్యాధికారక కారకాలలో ఒకటి పేరు చెప్పండి.
+वर्षा ऋतु में दस्त की बीमारी अधिक बढ़ जाती हे।,వర్షాకాలంలో డయేరియా వ్యాధి ఎక్కువవుతుంది.
+आप अपने छोटे भाई या बहन को दस्त से अपने आप को बचाने के लिए क्या सलाह देंगे।,డయేరియా నుంచి మిమ్మల్ని మీరు సంరక్షించుకోవడం కొరకు మీ తమ్ముడు లేదా సోదరికి మీరు ఎలాంటి సలహా ఇస్తారు?
+एक छोटी लड़की या लड़के को मल त्यागने में दिक्कत होती है।,చిన్న పిల్ల లేదా అబ్బాయి కి విసర్జకం లో ఇబ్బందులు ఎదురవుతాయి.
+मल शुष्क और कड़ा हो गया था।,"మలం పొడిగా, గట్టిగా ఉంది."
+डाक्टर का कहना था कि इसका कारण आहार में पर्याप्त मात्रा में रूक्षांश का न लेना और उचित समय भोजन का न लेना था।,"సరైన మోతాదులో ఆహారం తీసుకోకపోవడం, ఆహారం కోసం సరైన సమయం భొజనం తినకపొవడం వల్లే ఇలా జరిగిందని డాక్టర్ తెలిపారు."
+यह बालक किस रोग से पीड़ित है?,ఈ బిడ్డ ఏ వ్యాధితో బాధపడుతోంది?
+मंदाग्नि (अजीर्ण) क्‍या है?,మంగని(అజీర్ణం) అంటే ఏమిటి?
+इसके कौन-कौन से लक्षण हें?,లక్షణాలు ఏమిటి?
+पीलिया में शरीर का कौन-सा अंग रोगग्रस्त हो जाता हे और आप कैसे पता लगा सकते हैं कि व्यक्ति पीलिया से पीडित हो गया है?,శరీరంలో ఏ భాగం కామెర్లవ్యాధికి గురవుతుంది మరియు ఆ వ్యక్తి కామెర్లతో బాధపడుతున్నాడో లేదో మీరు ఎలా తెలుసుకోగలరు?
+"पाचन जटिल भोजन का विघटन है, और पोषण में भोजन ग्रहण करने एवं उसका उपयोग करना शामिल हे।","జీర్ణక్రియ అనేది సంక్లిష్ట ఆహారం యొక్క కరగడం, మరియు పోషణ లో ఆహారం తీసుకోవడం మరియు ఉపయోగించడం ఇమిడి ఉంటుంది."
+"सभी प्राणी विषमपोषी अथवा भक्षपोषी अथवा प्राणिसम भोजी होते हैं, जबकि हरे पौधे स्वपोषी (अथवा पादपसमभोजी) होते हैं।","అన్ని జంతువులు కూడా హెటిరోట్రోఫిక్ లేదా ఇన్సినేటర్ లేదా నశిస్తూ ఉంటాయి, ఆకుపచ్చని మొక్కలు ఆటోట్రోఫిక్ గా ఉంటాయి(లేదా ఫైటోసోపేజ్)."
+"प्राणि-पोषण में पाँच चरण निहित हैं--अंतःग्रहण, पाचन, अवशोषण, स्वांगीकरण और बहि:ःक्षेपण (मलोत्सर्ग)।","జంతువుల పోషణలో ఐదు దశలు భూతవైద్యాలు, జీర్ణక్రియ, శోషణ, శోషణ మరియు బాహ్య తరంగం ఉంటాయి."
+पाचन या तो अंतराकोशिकीय होता है या फिर कोशिकाबाह्य।,జీర్ణక్రియ అనేది అంతర కణములో ఉంటుంది లేదా కణములో ఉంటుంది. 
+"मानव हा गाल में मुख, ग्रसनी, ग्रसिका, आमाशय, छोटी आंत, बड़ी आंत और गुदा आते हैं।","నోరు, నార, అన్నవాహిక, పొట్ట, చిన్న ప్రేగు, పెద్ద పేగు, పాగాతో మనిషి బుగ్గలు వస్తాయి."
+आहार-नली में छोड़े जाने वाले पाचन-एंजाइमों का स्राव दो प्रकार के स्रोतों से होता हे।,డైయట్ ట్యూబ్ లోకి విడుదల చేసే డైజెస్టివ్ ఎంజైమ్స్ రెండు రకాల మూలాల నుంచి స్రవిస్తుంది.
+"आमाशय और आंत का एपिथीलियम और विशिष्ट ग्रंथियाँ (लाला-ग्रंथियाँ, यकृत और अग्न्याशय)।","ఉపసానములు మరియు జీర్ణాశయము మరియు ప్రేగుల యొక్క నిర్దిష్ట గ్రంధులు (లాలా-గ్రంధులు, కాలేయం మరియు క్లోమం)."
+"मंड (स्टार्च) का पाचन मुख में तो लार-एमाइलेस से होता है, जबकि ग्रहणी में अग्न्याशय एमाइलेज से।","పిండి (స్టార్చ్)ని నోటిలో లాలాజలం-అమైల్స్ ద్వారా జీర్ణమవగా, క్లోమం నుంచి ఆంత్రమూలంలో ఉంటుంది."
+"अन्य कार्बोहाइड्रेट जेसे कि माल्टोस, सुक्रोस और लैक्टोस का पाचन आंत में अपने-अपने एंजाइमों से होता है।","మాల్టోజ్, సుక్రోజ్ మరియు లాక్టోజ్ వంటి ఇతర కార్బోహైడ్రేట్ లు పేగుల్లో ఉండే స్వంత ఎంజైములు ద్వారా జీర్ణం అవుతాయి."
+वसाओं का पायसीकरण पित्त द्वारा होता है तथा आमाशय और आंत में उनका जल-अपघटन लाइपेसों के द्वारा होता हेै।,కొవ్వులను ఎమల్సిఫికేషన్ పైత్యరసం ద్వారా జరుగుతుంది మరియు వాటి యొక్క నీరు జీర్ణాశయం మరియు ప్రేగుల్లో విఘటనం లిప్స్ ద్వారా జరుగుతుంది.
+प्रोटीनों का पाचन आमाशय में पेप्सिन द्वारा होता है जबकि आंत में ट्रिप्सिन के जरिए तथा पेप्टाइडेस उन्हें ऐमीनों अम्लों में बदल देते हैं।,"ప్రోటీన్లు పొట్టలో పెప్సిన్ ద్వారా జీర్ణమవగా, ప్రేప్సిన్ ద్వారా పేగుల్లో ఉండే ట్రైప్సిన్, పెప్టైడ్ లు వాటిని అమైనో ఆమ్లాలుగా మారుస్తాయి."
+पचे हुए भोजन का अवशोषण प्रधानत: छोटी आंत में होता है-सरल शर्कराएँ एवं ऐमीनो अम्ल जो आंत्र उद्वर्थों की रुधिर-केशिकाओं में अवशोषित कर ली जाती है और बसा-अम्ल तथा ग्लाइसेरोल स्लैक्टियलों में।,జీర్ణమైన ఆహారం శోషణ ప్రధానంగా చిన్న ప్రేగులలో ఉంటుంది- సాధారణ చక్కెరలు మరియు అమైనో ఆమ్లాలు ప్రేగు ల యొక్క రక్త కేశనాళికలలోకి శోషించబడతాయి మరియు నివాసిత ఆమ్లం మరియు గ్లిసెరాల్ స్లాక్టేసియల్స్ లో ఉంటాయి.
+पचे हुए भोजन में से अधिकांश जल का अवशोषण कोलन एवं मलाशय में होता है।,వండిన ఆహారం చాలా వరకు పెద్దప్రేగు మరియు పురీషనాళంలో శోషించబడుతుంది.
+मलोत्सर्ग का अर्थ है अर्धतहोस मल का बाहर निकल जाना।,మలటోసెర్గ్ అంటే మలము యొక్క నిష్క్రమణ.
+अनेक हॉर्मोन विभिन्‍न भागों से पाचन रसों का स्राव सही समय पर और सही मात्रा में नियमन करते हैं।,అనేక హార్మోన్లు సరైన సమయంలో మరియు సరైన పరిమాణంలో వివిధ భాగాల నుండి జీర్ణ రసాల స్రావాన్ని నియంత్రిస్తాయి.
+"महत्त्वपूर्ण पाचक भूमिका के अलावा, यकृत रुधिर से संबंधित तथा सामान्य उपापचय से संबंधित अनेक प्रकार्य करता है।","ముఖ్యమైన జీర్ణపాత్రతో పాటు, కాలేయం హెమరేటిస్ కు సంబంధించిన అనేక విధులను నిర్వహిస్తుంది మరియు సాధారణ జీవక్రియకు సంబంధించినది."
+स्वपोषी' शब्द की व्याख्या कीजिए।,ఆటోట్రోఫిక్' అనే పదాన్ని వివరించండి.
+पोषण विधि के संदर्भ में प्राणियों और पौधों में क्या अंतर हे?,పోషణ విషయంలో జంతువులు మరియు మొక్కల మధ్య తేడా ఏమిటి?
+मानव की आहार-नाल के कम-से-कम दस अंगों की सूची बनाइए।,మానవ అళియ నాళికలోని కనీసం పది అవయవాల జాబితాను తయారు చేయండి.
+“पाचन' शब्द की परिभाषा लिखिए।,"""డైజెషన్"" అనే పదానికి నిర్వచనం రాయండి."
+छोटी आंत में होने वाली पाचन प्रक्रम की सूची बनाइए।,చిన్న ప్రేగులలో జీర్ణ ప్రక్రియ జాబితా తయారు చేయండి.
+मानवों में कार्बोहाइड्रेटें और प्रोटीनों का पाचन किस प्रकार होता है?,మానవులు కార్బోహైడ్రేట్ లు మరియు ప్రోటీన్ లను ఏవిధంగా జీర్ణిరిపచేస్తారు?
+मानवों में पाचन-प्रक्रम में निम्नलिखित की क्या भूमिका होती है?,మానవులజీర్ణక్రియలో కింది వాటి పాత్ర ఏమిటి?
+"(क) गैस्ट्रिन, (ख) हाइड्रोक्लोरिक अम्ल, (ग) सेक्रेटिन निम्नलिखित पर संक्षिप्त टिप्पणी लिखिए ।","(ఏ) గ్యాస్ట్రిన్, (బి ) హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం, (సి ) సెక్రటేరిన్ దిగువ వాటిని గురించి క్లుప్తంగా రాయండి."
+(क) पचे हुए भोजन का अवशोषण (ख) स्वांगीकरण।,(ఏ ) వండిన ఆహారాన్ని శోషించుకుంటుంది (బి ) శోషణ.
+(ग) मलोत्सर्ग (घ) उपापचय में यकृत को भूमिका ।,(సి ) మలేట్స్ (డి ) జీవక్రియలో కాలేయం యొక్క పాత్ర.
+"नीचे दी गई तालिका में विभिन्‍न कार्बोहाइड्रेटों के पाचन से संबंधित एंजाइमों के नाम, आहार-नली के बे क्षेत्र जहाँ पर उनका स्राव होता है और किस स्थान पर ये एंजाइम क्रिया करते हैं, तथा उनके क्‍या उत्पाद हें, लिखिए।","వివిధ కార్బోహైడ్రేట్ల జీర్ణక్రియకు సంబంధించిన ఎంజైముల పేర్లను కింది పట్టికలో రాయండి. అవి స్రవిచే ఆహార నాళికలోని బే ప్రాంతాలు, ఈ ఎంజైములు ఎక్కడ పనిచేస్తాయి, వాటి ఉత్పత్తులు ఏమిటి?"
+"पित्त में कोई एंजाइम नहीं होता, फिर भी पाचन में उसकी प्रमुख भूमिका होती है।","పైత్యరసానికి ఎలాంటి ఎంజైములు ఉండవు, అయినప్పటికీ జీర్ణక్రియలో ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తుంది."
+उसका योगदान क्या होता है?,దాని సహకారం ఏమిటి?
+मानव की आहार नाल का चिह्नित आरेख बनाइए।,మానవ ఆహార కాలువ యొక్క ఒక గుర్తించబడ్డ పటాన్ని రూపొందించండి.
+सामान्य पाचक विकारों की सूची बनाइये।,సాధారణ జీర్ణ రుగ్మతల జాబితా తయారు చేయండి.
+"ओ आर एस पर टिप्पणी कीजिए पाचन के सभी पाँचों चरण स्वयं कोशिका में भीतर होते हैं : पैरामीशियम, अमीबा आदि।","ఓ ఆర్ ఎస్  పై వ్యాఖ్యానించండి జీర్ణక్రియయొక్క మొత్తం ఐదు దశలు కణంలోపలే ఉంటాయి: పారామీసియం, అమిబా మొదలైనవి."
+अपेक्षाकृत छोटे आकर को कणिकाएँ पाचन-क्रिया के लिए अधिक सततही क्षेत्रफल प्रस्तुत करती हैं।,గుళికలు సాపేక్షంగా చిన్నవి మరియు జీర్ణక్రియ కు మరింత నిరంతర ప్రదేశాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+पादप तथा जीवों के प्रकार गैस्टिन - आमाशय में जठर-रस के स्राव का उद्दीपन।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు గ్యాస్టిన్-కడుపులో గ్యాస్ట్రిక్ జ్యూస్ స్రావాన్ని ఉద్దీపనం చేస్తాయి.
+"एस प्रकाद (9) एन्टेरोगैस्ट्रॉन - ग्रहणी में, जठर-रस के स्राव को रोक देता है।","ఎస్. ప్రకాడ్ (9) ఎంట్రోగ్యాస్ట్రాన్ - ఆంత్రమూలంలో, గ్యాస్ట్రిక్-జ్యూస్ యొక్క స్రావాన్ని ఆపుతుంది."
+यूरिया मूत्र के साथ बाहर निकाल दिया जाता है।,యూరియా మూత్రంతో విసర్జించబడుతుంది.
+मुख-पुनः: ओरल रीहाइड्रेशन सॉल्यूशन पेय जल थोड़ी मात्रा में चीनी और नमक का मिश्रण (घोल) है।,ఓరల్ రీహైడ్రేషన్ ద్రావణం నీటిని తాగడం వల్ల కొద్ది మొత్తంలో చక్కెర మరియు ఉప్పు ద్రావణం(పరిష్కారం) ఉంటుంది.
+इसके पीने से निर्जलीकरण दूर हो जाता है।,దీని తాగడం వల్ల డీహైడ్రేషన్ తొలగిపోతుంది.
+(ग) खाने से पहले हाथ को अच्छी तरह से साबुन और जल से थोएं।,(సి ) తినడానికి ముందు చేతిని సబ్బు మరియు నీటితో బాగా కడుక్కోవాలి.
+पकाने या उपयोग करने के पूर्व सबिजयों को भली भांति थोएं।,వంట చేసే ముందు లేదా ఉపయోగించడానికి ముందు కాయగూరలని బాగా శుభ్రం చేసుకోవాలి.
+खाद्य पदार्थ को ढंक कर रखें ताकि इस पर मक्खियाँ न बेइ सकें।,తినే పదార్థాలపై ఈగలు వాలకుండా మూతలు పెట్టి ఉంచాలి.
+"स्वच्छ, असंदूषित जल पीएं।","శుభ్రమైన, కలుషితం కాని నీరు త్రాగాలి."
+अपच या पेट (आमाशय) की गड्बड़ी।,అజీర్ణం లేదా కడుపు (కడుపు) గొయ్యి.
+लक्षण-पेट (आमाशय) में दर्द ।,లక్షణాలు: కడుపులో నొప్పి.
+"यकृत, मूत्र और नेत्रों (आंखों) का पीलापन ।","కాలేయం, మూత్రం మరియు (కళ్లు) పసుపుగా ఉంటుంది."
+प्रकाशसंश्लेषण पृथ्वी पर होने वाली एकमात्र वह प्रक्रिया है जिस पर मनुष्य तथा समस्त जीवधारियों का जीवन निर्भर है।,కిరణజన్య సంయోగక్రియ అనేది భూమిపై మానవుల మరియు అన్ని జీవుల జీవితాలపై ఆధారపడే ఏకైక ప్రక్రియ.
+"इस प्रक्रिया द्वारा हरे पौधे, शैवाल तथा हरित लवक-धारी जीवाणु, अकार्बनक अणुओं से सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में अपना भोजन (कार्बनिक पदार्थ) बनाते हैं।","ఈ ప్రక్రియ ద్వారా ఆకుపచ్చని మొక్కలు, శైవలాలు, ఆకుపచ్చని బేరిగలు తమ సొంత ఆహారాన్ని (కర్బన పదార్థం) గా ఏర్పరుచుకురిటాయి."
+असंख्य कार्बनक अणुओं जिनसे मिलकर जीवित प्राणियों की रचना होती है प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्ष रूप से प्रकाशसंश्लेषण द्वारा ही निर्मित होते हैं।,"జీవరాశులు కలిగిన అసంఖ్యాక కార్బనిక్ అణువులు కిరణజన్య సంయోగక్రియ ద్వారా ప్రత్యక్షంగా నో, పరోక్షంగానో ఏర్పడతాయి."
+कार्बनिक पदार्थों के ऑक्सीकरण द्वारा संचित ऊर्जा का उपयोग प्राणी विभिन्‍न उपापचयी क्रियाओं के संचालन में करते हैं।,సేంద్రియ పదార్థం ఆక్సీకరణ ద్వారా పోగుచేయబడ్డ శక్తిని వివిధ జీవక్రియల కార్యకలాపాలలో జంతువులు ఉపయోగిస్తాం.
+यहाँ यह कहना महत्त्वपूर्ण है कि प्रकाशसंश्लेषण ही एकमात्र ऐसी प्राकृतिक प्रक्रिया है जो वातावरण में ऑक्सीजन छोड़ती है तथा सभी जीवित प्राणी श्वसन हेतु इसी ऑक्सीजन पर निर्भर हैं।,"ఇక్కడ చెప్పవలసినది ఏమిటంటే కిరణజన్య సంక్సాయం అనేది వాతావరణంలోకి ఆక్సిజన్ ను విడుదల చేసే ఏకైక సహజ ప్రక్రియ అని, అన్ని జీవులు శ్వాసక్రియ కోసం ఒకే ఆక్సిజన్ పై ఆధారపడతాయి."
+आप पाठ-4 में पढ़ चुके है कि हरितलवकों में प्रकाशसंश्लेषण क्रिया सम्पन्न होती है अथवा अन्य शब्दों में हरितलवक सौर-बेटरी की तरह कार्य करके कार्बोहाइड्रेटों का निर्माण करते हैं।,"కిరణజన్య సంయోగక్రియ ఆకుపచ్చ ఆకులలో లేదా వేరే విధంగా చెప్పాలంటే , ఆకుపచ్చ ఆకులు కార్బోహైడ్రేట్లను ఉత్పత్తి చేయడానికి సౌర బ్యాటరీల వలె పనిచేస్తాయని మీరు పాఠం 4 లో చదివారు."
+इस पाठ में आप सीखेगें कि पौधे किस प्रकार प्रकाशसंश्लेषण करते हें।,ఈ పాఠంలో మొక్కలు కిరణజన్య సంక్సాలను ఎలా నిర్వహించాలో మీరు నేర్చుకుంటారు.
+प्रकाशसश्लेषण को परिथाषित कर सकेगें।,కిరణజన్య సంయోగక్రియను నిర్వచించగలుగుతారు.
+हरितलवक में पाये जाने वाले विधिनन वर्णको को नाम तथा हरितलवकों की अतिसूक्ष्म सरचना का विवरण चित्र सहित जान सकेगें ।,క్లోరోగాలావత్ లో కనిపించే చట్టపరమైన పాత్రలు క్లోరోకో యొక్క సూక్ష్మనిర్మాణం యొక్క పేరు మరియు వివరాలను తెలుసుకోగలుగుతాయి.
+प्रकाशसश्लेषण को विभिन्‍न आयामों की विवेचना कर सकेंगे।,కిరణజన్య సమేజము వివిధ కోణాలను చర్చించగలుగుతుంది.
+अभिक्रिया: प्रकाशसश्लेषण की प्रकाश (दीप्त) तथा अप्रकाशी (अदीप्त) अभिक्रियाओं में अंतर्निहित विभिन्‍न चरणों को समझ सकेगें।,చర్య: కిరణజన్య స౦కోచ౦ (ప్రకాశవ౦త౦గా) ప్రచు౦చబడని ప్రతిచర్యల వల్ల దాని లోని వివిధ దశలను అర్థ౦ చేసుకోగలుగుతారు.
+"अवशोषण वर्णक्रम, इलेक्ट्रॉन-यग्राही, प्रकाश-फास्फेटीकरण एवं सक्रिय वर्णक्रम को परिधाषित कर सकेगें।","శోషణ వర్ణపటం, ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహక, ఫోటో ఫాస్ఫేటీకరణ మరియు క్రియాశీల వర్ణపటాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది."
+प्रकाशसश्लेषण को प्रभावित करने वाले पर्यावरणीय कारकों एवं आतरिक कारकों की सूची बना सकेगें।,"కిరణజన్య స౦కోచాన్ని ప్రభావిత౦ చేసే పర్యావరణ కారకాలు, అంతర్గత కారకాలను జాబితా చేయగలుగుతారు."
+उपयुक्त ग्राफों को माध्यय से सीमाकारकों को सिद्धांत का वर्णन कर सकेगें।,సరైన గ్రాఫ్ లు సగటు ద్వారా లిమిటర్ లకు సూత్రాన్ని వివరించగలుగుతాయి.
+"प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया के महत्त्व के विषय में जानें महत्त्व हरे पौधों में एक वर्णक जिसे हरितलवक कहते है, पाया जाता है।",కిరణజన్య సక్రియం ప్రాముఖ్యత ను గురించి తెలుసుకోండి హరిత మొక్కలలో క్లోరోటిక్ అనే వర్ణకం కనిపిస్తుంది.
+"यह ऊर्जा को ग्रहण, परिवर्तित एवं स्थानांतरित करके इसे पृथ्वी पर सभी जीवों के लिए उपलब्ध करा सकता है।","ఇది భూమి మీద ఉన్న అన్ని జీవులకు శక్తిని తీసుకోవడం, మార్పిడి చేయడం మరియు బదిలీ చేయడం ద్వారా అందుబాటులోకి తీసుకొస్తుంది."
+प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया में प्रकाश ऊर्जा का रूपांतरण रासायनिक ऊर्जा में होता है।,కిరణజన్య సమేజప్రక్రియలో కాంతి శక్తి రసాయనిక శక్తిగా రూపాంతరం చెందుతుంది.
+हरे पौधो के अलावा कोई भी जीव सौर ऊर्जा का सीधा उपयोग नहीं कर सकता है अत: सभी प्राणी अपने जीवन निर्वाह हेतु हरे पौधों पर निर्भर रहते हैं।,"ఆకుపచ్చని మొక్కలే కాకుండా ఏ జీవి కూడా నేరుగా సౌరశక్తిని ఉపయోగించదు, అందువల్ల అన్ని జంతువులు కూడా తమ జీవనోపాధి కొరకు ఆకుపచ్చని మొక్కలపై ఆధారపడతాయి."
+हरे पौधे अकार्बनिक पदार्थों से अपना कार्बनिक भोजन स्वयं बनाते हैं अतः उन्हें स्वपोषी कहते हैं जबकि अन्य जीव अपना भोजन स्वयं नहीं बना सकते अतः उन्हें विषमपोषी कहते हैं।,"ఆకుపచ్చని మొక్కలు సేంద్రియ పదార్థాల నుండి తమ స్వంత సేంద్రియ ఆహారాన్ని తయారు చేస్తాయి, అందువలన వాటిని స్వయంచాలక జీవులు అని అంటారు, ఇతర జీవులు తమ ఆహారాన్ని తయారు చేసుకోలేవు, కనుక వీటిని హెటిరోట్రోఫిక్ అని అంటారు."
+प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया के दौरान वातावरण में ऑक्सीजन मुक्त होती हैं जिससे पर्यावरण अन्य जीवों के जीवित रहने लायक बन पाता है।,"కిరణజన్య సక్రియసమయంలో వాతావరణంలో ఆక్సిజన్ స్వేచ్ఛగా ఉంటుంది, తద్వారా వాతావరణం ఇతర జీవుల మనుగడకు దోహదపడుతుంది."
+"प्रकाशसंश्लेषण द्वारा बने सरल कार्बोहाइड्रेट परिवर्तित होकर लिपिड, प्रोटीन, न्यूक्लिक अम्ल तथा अन्य कार्बनिक पदार्थों में बदल जाते हैं।","కిరణజన్య సంయోగం ద్వారా తయారు చేయబడ్డ సరళ కార్బోహైడ్రేట్ లు లిపిడ్ లు, ప్రోటీన్ లు, న్యూక్లిక్ ఆమ్లాలు మరియు ఇతర సేంద్రియ పదార్థాలుగా మార్చబడతాయి."
+हरे पौधे एवं इनके उत्पाद सभी जीवधरियो के मुख्य भोजन हैं।,అన్ని జీవులకు ఆకుపచ్చని మొక్కలు మరియు వాటి ఉత్పత్తులు ప్రధాన ఆహారం.
+"जीवाश्मीय ईंधन जैसे-कोयला गैस, तथा तेल इत्यादि भी प्राचीन भूगर्भीय काल के पेड्-पौधों के प्रकाशसंश्लेषण के ही उत्पाद हे।","బొగ్గు వాయువు, చమురు వంటి శిలాజ ఇంధనాలు కూడా ప్రాచీన భౌగోళిక కాలం నాటి మొక్కల కిరణజన్య సంయోజిక ఉత్పత్తి."
+प्रकाशसंश्लेषण वह प्रक्रिया है जिसके द्वारा हरे पौधे सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में जल एवं कार्बन डाईआक्साइड के संयोग से कार्बोहाइड्रेटों का निर्माण करते हैं तथा इस प्रक्रिया में उप-उत्पाद के रूप में ऑक्सीजन निर्मुक्त होती है।,కిరణజన్య సంయోగక్రియ అనేది సూర్యకాంతి సమక్షంలో ఆకుపచ్చ మొక్కలు కార్బొహైడ్రేట్ లను ఉత్పత్తి చేసే ప్రక్రియ మరియు ఈ ప్రక్రియలో ఆక్సిజన్ ఒక ఉప ఉత్పత్తిగా విడుదల అవుతుంది.
+प्रकाशसंश्लेषण के विषय में अद्यतन जानकारी पिछले 300 वर्षों की खोजो का नतीजा है।,కిరణజన్య స౦కోచ౦ గురి౦చి నవీకరించబడిన సమాచార౦ గత 300 స౦వత్సరాల శోధన ఫలిత౦గా అ౦టు౦ది.
+इनमें से कुछ विशिष्ट प्रयोग नीचे बॉक्स में दिये गए हें।,ఈ నిర్ధిష్ట ప్రయోగాలలో కొన్ని దిగువ బాక్సులో ఇవ్వబడ్డాయి.
+जोसेफ प्रीस्ट्ले तथा इसके पश्चात्‌ जान इंजेंनहॉज ने बताया कि पौधों में वायुमंडल से को ग्रहण करने एवं वातावरण में ऑक्सीजन छोड़ने की क्षमता है।,"జోసెఫ్ ప్రెస్టెల్ మరియు ఆ తరువాత జాన్ ఇంగెన్హోజ్ మొక్కలు వాతావరణం నుండి సంగ్రహించి, వాతావరణంలోకి ఆక్సిజన్ ను విడుదల చేసే సామర్థ్యం కలిగి ఉన్నాయని తెలిపారు."
+इंजेनहॉज ने यह भी बताया कि पौधो द्वारा ऑक्सीजन छोड़ने की प्रक्रिया सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति तथा पौधो के हरे भाग में ही होती हैं।,మొక్కల ద్వారా ఆక్సిజన్ విడుదల చేసే ప్రక్రియ సూర్యకాంతి మరియు మొక్క యొక్క ఆకుపచ్చ భాగం సమక్షంలో ఉంటుందని కూడా ఇంజెన్హోజ్ పేర్కొన్నాడు.
+रॉबर्ट हिल ने प्रदर्शित किया कि यदि पृथक्कृत हरितलवकों को इलेक्ट्रॉन ग्राही की उपस्थिति टिप्पणी में प्रतिदीप्त किया जाए तो वह ऑक्सीजन मुक्त करते हैं तथा इलेक्ट्रॉन ग्राहे अपचयित हो जाते हैं।,ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహకం సమక్షంలో ఐసోలేటెడ్ క్లోరోటిక్స్ ను రివర్స్ చేస్తే అవి ఆక్సిజన్ విడుదల చేసి ఎలక్ట్రాన్లు అజీర్ణం గా మారుతాయి అని రాబర్ట్ హిల్ నిరూపించాడు.
+इस अभिक्रिया को हिल प्रतिक्रिया कहते हैं।,ఈ చర్యను కంపన చర్య అని అంటారు.
+इसके द्वारा जल (प्रकाश अपघटन) को इलेक्ट्रॉन के स्रोत के रूप में प्रयोग करके कार्बन स्थिरीकरण द्वारा ऑक्सीजन एक उपोत्पाद के रूप में मुक्त होती है।,"దీని ద్వారా, ఎలక్ట్రాన్ యొక్క వనరుగా నీటిని (కాంతి విఘటనం) ఉపయోగించడం ద్వారా కార్బన్ స్థిరీకరణ ద్వారా ఆక్సిజన్ ను ఉప ఉత్పత్తిగా విడుదల చేయబడుతుంది."
+विश्लेषण का निरूपण निम्न रासायनिक समीकरण द्वारा किया जा सकता हे ।,విశ్లేషణను దిగువ రసాయన సమీకరణం ద్వారా పేర్కొనవచ్చు.
+प्रकाशसंश्लेषण में का स्थिरीकरण (अथवा अपचयन) कार्बोहाइड्रेटसस ग्लूकोज में हो जाता है।,కిరణజన్య సంక్రామీకరణ స్థిరీకరణ (లేదా క్షయకరణం) కార్బోహైడ్రేట్ల గ్లూకోజ్ లో జరుగుతుంది.
+पानी का सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में विखंडन (पानी का प्रकाश अपघटन) होकर ऑक्सीजन मुक्त होती है।,సూర్యకాంతి సమక్షంలో నీరు విఘటనం (నీరు యొక్క కాంతి విఘటనం) ద్వారా ఆక్సిజన్ లేకుండా ఉంటుంది.
+याद रखें कि निकलने वाली ऑक्सीजन पानी के अणु से आती है ।,విడుదలైన ఆక్సిజన్ నీటి అణువు నుండి వచ్చిందని గుర్తుంచుకోండి.
+"प्रकाशसंश्लेषण पौधो के हरे भाग मुख्यतः पत्तियाँ, कभी-कभी हरे तने एवं पुष्प कलिकाओं द्वारा भी होता है।","కిరణజన్య సంక్లియ మొక్కల లో ఆకుపచ్చ భాగాలు ముఖ్యంగా ఆకులు, కొన్నిసార్లు ఆకుపచ్చ కాండాలు మరియు పూల మొగ్గల ద్వారా ఉంటాయి."
+"पत्तियों की विशिष्टीकृत कोशिकाएँ जिन्हें मद्योतक कहते हैं, उनमें हरितलवक पाये जाते हैं।","ఆకుపచ్చ ఆకులు ప్రత్యేక కణాలలో కనిపిస్తాయి వీటిని మొగ్గలు అంటారు,వీటిలో హరితరేణువులు ప్రవహిస్తాయి."
+ये हरितलवक ही प्रकाशसंश्लेषण के वास्तविक कार्यशील केन्द्र हैं।,ఇవి ఫోటోసిస్ యొక్క నిజమైన పని కేంద్రాలు.
+"चित्र को देखिये ताकि कोशिका संरचना और कार्य नामक पाठ में हरितलवक की संरचना के विषय में जो कुछ आपने सीखा था, याद आ जाए।",సెల్ స్ట్రక్చర్ మరియు ఫంక్షన్ అనే పాఠంలో ఆకుపచ్చ ఆకు నిర్మాణం గురించి మీరు నేర్చుకున్న వాటిని గుర్తుంచుకోవడానికి చిత్రాన్ని చూడండి.
+सूर्य का मकर ऊपरी बाहय त्वचा कोशिका भित्ति दे पेलीसेड कोशिका पे & कोशिकाद्रव्य जे जल ले जाते दारू के अवयव रसथधानी जल परासरण पर दे में हरित लवक में हे है।,"మకరరాశి ఎగువ చర్మ కణ గోడ సూర్యుని యొక్క ఆకుపచ్చ సెలైన్ లో ఉంటుంది, ఇది గుళిక ల యొక్క భాగాలపై ఉంటుంది."
+हरितलबक के थायलोकॉयड में ऐसे बर्णक विद्यमान होते हे जो भिन्‍न-भिन्‍न तरंगदैध्यों को अवशोषित करके प्रकाशसंश्लेषण की प्रकाशरासायनिक अभिक्रियाएं करते है।,గ్రీన్బక్ యొక్క థైలోకోయిడ్ వివిధ తరంగదైర్ఘ్యాలను గ్రహించడం ద్వారా కిరణజన్య సంయోగక్రియ యొక్క ఫోటోకెమికల్ ప్రతిచర్యలను చేసే స్ఫటికాలను కలిగి ఉంటుంది.
+वर्णको का कार्य प्रकाश ऊर्जा को अवशोषित कर उन्हें रासायनिक ऊर्जा में बदलना होता है।,కాంతి శక్తిని శోషించుకోవడానికి మరియు వాటిని రసాయనిక శక్తిగా మార్చడమే వర్ణనాశల యొక్క విధి.
+ये बर्णक हरितलबक झिल्लियों पर स्थित होते है और हरितलवक कोशिकाओं के भीतर इस प्रकार व्यवस्थित होते हैं ताकि ये झिल्लियाँ प्रकाश स्रोत के साथ समकोण बनाती हुई रहे और अधिक-से-अधिक प्रकाश अवशोषण होता रहे।,"ఈ బర్నర్లు హరిలాంతల త్వచాలపై ఉంటాయి మరియు క్లోరోటిక్ కణాల లోపల అమర్చబడతాయి, తద్వారా ఈ పొరలు కాంతి జనకంతో లంబకోణంగా మరియు మరింత కాంతి శోషణతో రూపొందించబడతాయి."
+उच्च पादपों में प्रकाशसंश्लेषी बर्णको को दो भागों में बाँठ गया हे-हरितलवक एवं केरोटेनायड।,అధిక మొక్కలలో కిరణజన్య సంక్లిమ కనుపనార ను రెండు భాగాలుగా విభజించడం జరిగింది.
+हरितलवक प्रकाशसंश्लेषण क्रिया में भाग लेने वाला मुख्य संश्लेषी वर्णक हैं।,కిరణజన్య సంయోగంలో పాల్గొనే ప్రధాన సింథసైజర్ పిగ్మెంట్ ను క్లోరోసిస్ అంటారు.
+यह एक बड़ा अणु है तथा यह बैंगनी नीला तथा दृश्य वर्णक्रम के लाल भाग में प्रकाश को अवशोषित करता है तथा हरे प्रकाश को परिवर्तित करता है इसलिए पत्तियाँ हरी दिखती है।,ఇది ఒక పెద్ద అణువు మరియు ఊదా రంగు నీలం మరియు ఎరుపు రంగు లో కాంతిని శోషించుకుంటుంది మరియు ఆకుపచ్చ కాంతిని మారుస్తుంది తద్వారా ఆకులు ఆకుపచ్చ రంగులోకి మారతాయి.
+कैरोटेनायड (कैरोटीन एवं जेन्थोफिल) वर्णक्रम के उस हिस्से के प्रकाश को अवशोषित करता है जो हरितलवक द्वारा अवशोषित नहीं होता।,"కెరోటినాయిడ్స్ (కెరోటిన్ మరియు జెంథోఫిల్) వర్ణపటం యొక్క భాగం యొక్క కాంతిని శోషించుకుంటుంది, ఇది క్లోరోటిక్ ద్వారా శోషించుకోబడదు."
+हरितलवक 'ए' (एक विशिष्ट प्रकार का हरितलवक) सौर ऊर्जा को विद्युत एवं रासायनिक ऊर्जा में परिवर्तित करने वाला प्रमुख वर्णक है।,క్లోరోగాలావత్ 'ఏ ' (ఒక నిర్దిష్ట రకం క్లోరోకోల్) సౌరశక్తిని విద్యుత్ మరియు రసాయన శక్తిగా మార్చే ప్రధాన వర్ణకం.
+अत: इसे अभिक्रिया केंद्र कहते हें।,"అందువల్ల, దీనిని చర్యా కేంద్రం అని అంటారు."
+"अन्य दूसरे वर्णक जैसे हरितलवक 'बी' एवं कैरोटेनॉयड को सहायी वर्णक कहते हैं क्योंकि ये वर्णक अवशोषित ऊर्जा को, हरितलवक “ए' को स्थानांतरित कर देते हैं वर्णक, जैसे अभिक्रिया केंद्र (हरितलवक-ए) एवं सहायी वर्णक (हार्वेस्टिग केन्द्र) एक क्रियात्मक गुच्छों (समूहों) में एकत्र होते हैं इन्हें प्रकाश तंत्र कहते है।","వేరే విధంగా వర్ణించాలంటే గ్రీన్ పిగ్మెంట్ 'బి' మరియు కెరోటినాయిడ్ వంటి ఇతర వర్ణద్రవ్యాలను సహాయక వర్ణద్రవ్యం అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే ఈ వర్ణద్రవ్యం గ్రహించిన శక్తిని ఆకుపచ్చ వర్ణద్రవ్యం ""ఎ"" వర్ణద్రవ్యం, రియాక్షన్ సెంటర్ (గ్రీన్ సెల్-ఎ) మరియు సహాయక వర్ణద్రవ్యం (హార్వెస్టింగ్ సెంటర్) వంటి వాటికి బదిలీ చేస్తుంది. పుష్పగుచ్ఛాలు (సమూహాలు) లో సేకరిస్తుంది, వీటిని కాంతి వ్యవస్థ అంటారు."
+प्रकाश तंत्र दो प्रकार के होते हैं तथा एशा ।,లైటింగ్ సిస్టమ్ లు మరియు ఆసా అనే రెండు రకాలున్నాయి.
+एक प्रकाश तंत्र 250-400 वर्णक अणुओं से मिलकर बना होता है।,కాంతి వ్యవస్థలో 250-400 వర్ణక అణువులు ఉంటాయి.
+दोनों प्रकाश तंत्रों के अभिक्रिया केंद्र में पर्णहरिम-ए की विभिन्‍न संरचनाएँ होती है।,రెండు లైటింగ్ సిస్టమ్ ల యొక్క రియాక్షన్ సెంటర్ లో ఆకుల-ఏ  యొక్క విభిన్న నిర్మాణాలుఉంటాయి.
+प्रकाश तंत्र ।,లైటింగ్ వ్యవస్థ.
+में पर्णहरिम-ए का अभिक्रिया केंद्र तरंगदैर्ध्य किरणों का अवशोषण करता है तथा प्रकाश तंत्र में अभिक्रिया केंद्र) का सर्वाधिक अवशोषण करता है।,ఫోలిజ్-ఏ  యొక్క చర్యా కేంద్రం తరంగదైర్ఘ్యం కిరణాలను శోషించుకుంటుంది మరియు కాంతి వ్యవస్థలోని చర్యా కేంద్రాన్ని చాలా వరకు శోషించుకుంటుంది).
+"(7-वर्णक के लिए प्रयुक्त होता है) प्रकाश तंत्रों का प्राथमिक कार्य, आपस में प्रतिक्रिया करके सूर्य और सौर ऊर्जा को रासायनिक ऊर्जा में बदलता है।",(7-వర్ణద్రవ్యం కోసం ఉపయోగిస్తారు) కాంతి వ్యవస్థల యొక్క ప్రాధమిక పని ఒకదానితో ఒకటి స్పందించి సూర్యుడు మరియు సౌర శక్తిని రసాయన శక్తిగా మార్చడం.
+दोनों प्रकाश तंत्रों में अंतर तालिका में दिये गए हे ।,రెండు లైటింగ్ సిస్టమ్ ల మధ్య తేడా టేబుల్ లో ఇవ్వబడింది.
+सूर्य का प्रकाश ऊर्जा की छोटी-छोटी कणिकाओं अथवा सवेष्टनों का बना होता है जिन्हें “फोटोन!! कहते हैं।,"సూర్యకాంతి చిన్న రేణువులతో లేదా శక్తి యొక్క సావియేషన్ లతో తయారు చేయబడుతుంది, అవి ""ఫోటాన్!! అని వారు అంటున్నారు."
+एकल फोटोन को क्वांटम भी कहते हैं।,సింగిల్ ఫోటాన్ ను క్వాంటం అని కూడా అంటారు.
+पर्णहरिम का क्या कार्य है?,ఫోలియం యొక్క విధి ఏమిటి?
+पर्णहरिम प्रकाश ऊर्जा का अवशोषण करते हैं।,ఫోలిహం కాంతి శక్తిని శోషించుకుంటుంది.
+पर्णहरित अणु प्रकाश ऊर्जा को अवशोषित करके उत्तेजित अवस्था में आ जाता है तथा बाहरी कक्ष में एक इलेक्ट्रॉन का त्याग कर देता है।,"ఆకు అణువు కాంతి శక్తిని శోషించుకుంటుంది మరియు ఆందోళనస్థితిలోకి వెళ్లి, బాహ్య గదిలో నిస్తేజం అయిన ఎలక్ట్రాన్ ని పారవేయబడుతుంది."
+कोई भी प्रदार्थ उत्तेजित अवस्था में अधिक देर तक नहीं रह सकता।,ఆందోళన లో ఉన్న స్థితిలో ఎక్కువ కాలం ఎవరూ ఉండలేరు.
+"अत: ऊर्जा युक्त एवं उत्तेजित पर्णहरित अणु, निम्न ऊर्जा स्तर अथवा तलीय अवस्था में आ जाता है तथा इस प्रक्रिया में यह अणु ऊर्जा निकलता है।","అందువలన, శక్తి అధికంగా ఉండే మరియు ఆందోళన కలిగించే క్లోరోటిక్ అణువు తక్కువ శక్తి స్థాయి లేదా తాల్క్ స్థితిలో కి వస్తుంది మరియు ఈ ప్రక్రియలో అణువు శక్తిని ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+"यह ऊर्जा ताप, प्रतिदीप्ती अथवा कुछ कार्य करने में खर्च होती है।","ఈ శక్తి వేడి చేయడం, యాంటీడిప్ లేదా ఏదైనా చేయడం కొరకు ఖర్చు చేయబడుతుంది."
+प्रकाशसंश्लेषण में यह ऊर्जा जल के विखंडन द्वारा आयन बनाने में प्रयुक्त होती है।,కిరణజన్య సమేరణలో ఈ శక్తి నీటిని ముక్కలు చేయడం ద్వారా ఆయన్లను తయారు చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.
+केरोटिन एक नारंगी एवं पीले रंग का बर्णक हैं।,కెరోటిన్ నారింజ మరియు పసుపు బర్నర్.
+यह पर्णहरित के साथ थायलेकॉयड झिल्ली में पाया जाता है।,ఇది థైలాకోయిడ్ పొరలో క్లోరోఫోల్ తో ఉంటుంది.
+यह अणु टूट कर विटामिन अणु बनाता है।,ఈ అణువు విచ్ఛిన్నమై విటమిన్ అణువులు తయారు చేస్తుంది.
+"प्रकाशसंश्लेषण की प्रक्रिया, (जो प्रकाश से सक्रिय होती है) का अध्ययन करते समय यह महत्त्वपूर्ण है कि हम इस प्रक्रिया के लिए क्रिया-स्पेक्ट्रम निर्धारित कर ले और इसका उपयोग प्रक्रिया में अंतर्निहित वर्णको को पहचानने के लिए करें।","కిరణజన్య స౦యోగ౦ (కాంతి ద్వారా సక్రియ౦ చేయబడినది) అనే ప్రక్రియను అధ్యయన౦ చేస్తున్నప్పుడు, ఈ ప్రక్రియ కోస౦ క్రియ వర్ణపటాన్ని నిర్ణయి౦చడ౦, ఆ ప్రక్రియ లోని అక్షరాలను గుర్తి౦చడ౦ ప్రాముఖ్య౦."
+क्रिया-स्पेक्ट्रम वह ग्राफ है जो प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया को उद्दीप्त करने में प्रकाश की विभिन्‍न तरंगदेध्यों की प्रभाविता दर्शाता है।,క్రియ స్పెక్ట్రమ్ అనేది కిరణజన్య సంక్రామీకరణ ప్రక్రియను ఉద్దీపనం చేయడంలో కాంతి యొక్క విభిన్న తరంగదైర్ఘ్యాల యొక్క ప్రభావాన్ని చూపించే గ్రాఫ్.
+किसी वर्णक द्वारा विभिन्‍न तरंगदैध्यों वाले प्रकाश की आपेक्षिक अवशोषकता के ग्राफ को अवशोषण स्पेक्ट्रम कहते हैं।,ఒక వర్ణకం ద్వారా విభిన్న తరంగదైర్ఘ్యాల కాంతి సాపేక్ష శోషణ ను గ్రహింపు వర్ణపటం అందురు.
+प्रकाशसंश्लेषण के लिए क्रिया स्पेक्ट्रम को में दर्शाया गया है जिसमें साथ-साथ सभी प्रकाश संश्लेषी वर्णकों के लिए अवशोषण--्पेक्ट्रम भी दिखाया गया है।,"కిరణజన్య సంక్రణ కొరకు యాక్షన్ స్పెక్ట్రం చూపించబడింది, దీనిలో శోషణ-వర్ణపటం కూడా అన్ని కిరణజన్య వర్ణకాలకు చూపించబడుతుంది."
+"इस ग्राफ में घनिष्ट समानता पर ध्यान दीजिए, जिससे यह संकेत मिलता है कि विभिन्‍न वर्णक, विशेषत: पर्णहरिम श्रेणी के वर्णक ही प्रकाशसंश्लेषण में प्रकाश के अवशोषण के लिए उत्तरदायी है।","ఈ గ్రాఫ్ లోని దగ్గరి సారూప్యతను పరిగణనలోకి తీసుకోండి, వివిధ వర్ణకాలను, ముఖ్యంగా ఆకుల శ్రేణిలోని వర్ణకాలను కిరణజన్య సంక్లియరిలో కాంతి శోషణకు కారణం అని సూచిస్తుంది."
+सभी तरंगदैध्यों का प्रकाश समान रूप से प्रकाशसंश्लेषण के लिए प्रभावी नहीं होता है।,కిరణజన్య స౦కోచానికి అన్ని తరంగదైర్ఘాల కాంతి కూడా ప్రభావవ౦త౦గా లేదు.
+प्रकाशसंश्लेषण की दर पर कुछ तरंगदैर्ध्यों में कम तथा कुछ में अधिक होती है।,"కిరణజన్య సంక్సిధ రేటు లో, కొన్ని తరంగదైర్ఘ్యాలు తక్కువ మరియు కొన్ని లో ఎక్కువ ఉంటాయి."
+"प्रकाशसंश्लेषण हरे एवं पीले प्रकाश में बहुत कम होता है, क्‍योंकि ये किरणें पत्तियों से परावर्तित हो जाती है।","కిరణజన్య సంక్లియరి చాలా తక్కువగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఈ కిరణాలు ఆకుల నుండి పరావర్తనం చెందిస్తాయి."
+प्रकाशसंश्लेषण नीले एवं लाल प्रकाश में सर्वाधिक होता है।,"కిరణజన్య సమేజము నీలి, ఎరుపు కాంతిలో అత్యంత ఎక్కువ."
+प्रकाशसंश्लेषण का व्यापक सामान्य रासायनिक समीकरण दीजिए ।,కిరణజన్య సమేక్షను సమగ్ర సాధారణ రసాయన సమీకరణం ఇవ్వండి.
+प्रकाशसंश्लेषण में किस प्राकर की ऊर्जा का उपयोग होता है।,కిరణజన్య సమేజనులో ఏ శక్తి ఉపయోగించబడుతుంది?
+पौधों में यह ऊर्जा किस रूप में संचित हो जाती है।,ఈ శక్తి మొక్కల్లో ఏ రూపంలో పేరుకుపోతో౦ది?
+प्रकाशसंश्लेषण की संपूर्ण प्रक्रिया हरितलवक में संपन्न होती है।,కిరణజన్య సమేజము యొక్క మొత్తం ప్రక్రియ ఆకుపచ్చరంగులో జరుగుతుంది.
+हरितलवक की संरचना इस प्रकार होती है कि प्रकाश पर निर्भर (प्रकाश अभिक्रिया) तथा प्रकाश की अनुपस्थिति ( अदीप्त अथवा अप्रकाशी अभिक्रिया) हरितलवक के विभिन्‍न भागों में होती है।,క్లోరోటిక్ యొక్క నిర్మాణం కాంతి చర్య మరియు కాంతి లోపించడం (సూచిక లేదా ప్రచురించని చర్య) క్లోరోటిక్ యొక్క విభిన్న భాగాల్లో చోటు చేసుకుంటాయి.
+प्रकाशसंश्लेषण थायलेकायड में बर्णक तथा अन्य सहायक अबयब पाए जाते हैं जो प्रकाश को अवशोषित कर इलेक्ट्रॉन स्थानांतरण द्वारा प्रकाश अभिक्रिया अथवा इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला प्रारंभ करते है।,"కిరణజన్య సమేథాయిక్ థైలేస్లో బర్నర్లు మరియు ఇతర సహాయక అబాబ్లు ఉంటాయి, ఇవి కాంతిని శోషించుకుంటుంది మరియు ఎలక్ట్రాన్ బదిలీ ద్వారా కాంతి చర్య లేదా ఎలక్ట్రాన్ రవాణా శ్రేణిని ప్రారంభిస్తుంది."
+७ इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला में प्रकाश तंत्र ।,7. ఎలట్టొన్ రవాణా గొలుసులో కాంతి వ్యవస్థ
+तथा प्रकाश तंत्र ॥ में प्रकाश अवशोषण द्वारा इलेक्ट्रॉन उच्च ऊर्जा स्तर में जाते हें अर्थात्‌ इलेक्ट्रॉन उत्तेजना-ऊर्जा उपार्जित कर लेता है।,"మరియు లైటింగ్ సిస్టమ్. కాంతి శోషణ ద్వారా, ఎలక్ట్రాన్ లు అధిక శక్తి స్థాయిలకు వెళతాయి, అంటే, ఎలక్ట్రాన్ స్టిమ్యులేషన్-ఎనర్జీ ని పొందుతుంది."
+जैसे ही इलेक्ट्रॉन ऊर्जा ग्रहण करता है तो वह इलेक्ट्रॉन ग्राही द्वारा ग्रहण कर लिया जाता है तथा उसका अपचयन हो जाता है तथा इस प्रकार 78.00% तथा 68% के अभिक्रिया केंद्र ऑक्सीकृत अवस्था में आ जाते हैं।,"ఎలక్ట్రాన్ శక్తిని అందుకున్న వెంటనే, ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహకం ద్వారా భావించబడుతుంది మరియు ఇది తగ్గించబడుతుంది మరియు తద్వారా 78.00% మరియు 68% చర్యా కేంద్రాలు ఒక ఆక్సిడైజ్డ్ స్థితిలో ఉంటాయి."
+यह प्रकाश ऊर्जा के रासायनिक ऊर्जा में परिवर्तन को व्यक्त करता है।,కాంతి శక్తి యొక్క రసాయన శక్తిలో మార్పును ఇది వ్యక్తీకరించేది .
+"अब इलेक्ट्रॉन नीचे-नीचे की तरफ यात्रा करता हुआ, ऊर्जा की भाषा में कहें तो ऑक्सीकरण-अपचयन अभिक्रयाओं की एकश्रृंखला में एक इलेक्ट्रॉन ग्राही से दूसरे इलेक्ट्रॉन ग्राही तक बढ़ता जाता है।","ఇప్పుడు, ఎలక్ట్రాన్ ఒక ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహకం నుంచి మరో ఎలక్ట్రాన్ గ్రాహకానికి, ఆక్సీకరణ-క్షయకరణ చర్యల శ్రేణిలో శక్తి భాషలో కిందివైపుకు ప్రయాణిస్తుంది."
+यह इलेक्ट्रॉन प्रवाह “तर के निर्माण के साथ जुड़ा होता है।,"ఈ ఎలక్ట్రాన్ ప్రవాహం ""స్థాయి"" ఏర్పడటానికి సంబంధం కలిగి ఉంటుంది."
+इसके में अपचयित होता हे।,దానిలో అది తగ్గుతుంది.
+प्रकाश अभिक्रिया के उत्पाद जिनमें अपचायक क्षमता होती है।,తక్కువ సామర్థ్యం కలిగిన కాంతి చర్య యొక్క ఉత్పత్తులు.
+थायलेकायड से निकलकर स्ट्रोमा में आ जाते हैं।,అవి నీదేహం నుంచి బయటకు వచ్చి స్త్రోమాలోకి వస్తాయి.
+"स्ट्रोमा में द्वितीय चरण (अदीप्त अथवा अप्रकाशी अभिक्रिया अथवा जेव संश्लेषणात्मक पथ) जिसमें कार्बन डाईऑक्साइड , प्रथम चरण में बने अपचायक पदार्थों द्वारा कार्बोहाइड्रेटों में अपचयित हो जाती है।","స్ట్రోమాలో రెండవ దశలో (నాన్‌అడాప్టివ్ లేదా నాన్-రియాక్టివ్ రియాక్షన్ లేదా జైగోమాటిక్ పాత్‌వే) దీనిలో కార్బన్ డయాక్సైడ్, మొదటి దశలో ఏర్పడిన పదార్థాలను తగ్గించడం ద్వారా కార్బోహైడ్రేట్లు తగ్గుతాయి."
+इस प्रक्रिया का प्रारंभ प्रकाशतंत्र द्वारा प्रकाश ऊर्जा अवशोषित कर उसे अपने अभिक्रिया केंद्र को पहुँचाने से होता है।,కాంతి శక్తిని శోషించుకుంటుంది మరియు దాని యొక్క చర్యా కేంద్రానికి రవాణా చేయడం ద్వారా ఈ ప్రక్రియ ప్రారంభం అవుతుంది.
+"जब 78000 प्रकाश अवशोषित करता है तो यह उत्तेजित अवस्था में आ जाता है तथा इसके इलेक्ट्रॉन, एक इलेक्ट्रॉन ग्राही द्वारा ग्रहण कर लिए जाते हैं तथा यह स्वयं तलीय अवस्था (निम्न ऊर्जा स्तर) में आ जाता है परंतु १७४० इलेक्ट्रॉन त्याग कर ऑक्सीकृत हो जाता है तथा जिसके फलस्वरूप ये जल विखंडन द्वारा ऑक्सीजन के अणु मुक्त करता है।","78,000 కాంతిని శోషించుకుంటుంది. దాని ఎలక్ట్రాన్ లు ఒక ఎలక్జాన్ గ్రాహకం ద్వారా పొందబడతాయి మరియు అది కూడా సమతల స్థితిలోకి (తక్కువ శక్తి స్థాయి) లో పడుతుంది, అయితే 1740 ఎలక్ట్రాన్ లు పారవేయబడతాయి మరియు ఆక్సిజన్ విడుదల అవుతాయి, ఫలితంగా ఇది ఆక్సిజన్ అణువులను నీటి విసర్జనం ద్వారా విడుదల చేస్తుంది."
+इस प्रकाश निर्भर जल विखंडन की क्रिया को प्रकाश अपघटन अथवा प्रकाश लयन कहते हैं।,ఈ కాంతి ఆధార జల విఘటనం యొక్క చర్యను కాంతి విఘటనం లేదా కాంతి విఘటనం అని అంటారు.
+"जल के विखंडन से इलेक्ट्रॉनों का निर्माण होता है, जो इलेक्ट्रॉन ;णात्मक ९८६७ पर चले जाते हैं /७६० जिन्होंने पहले अपने स्थानांतरित किए थे, इस प्रकार ऑक्सीकृत ९५६७ पुनः अपने खोए हुए इलेक्ट्रॉनों को जल अपघटन द्वारा त्यागे इलेक्ट्रॉनों को ग्रहण कर लेता है।","నీటి విభజన వల్ల ఎలక్ట్రాన్లు ఏర్పడతాయి, ఇవి ఎలక్ట్రాన్ లు (9867/760) కు బదిలీ చేయబడ్డాయి, తద్వారా 9567 తిరిగి నీటి విఘటనం ద్వారా కోల్పోయిన ఎలక్ట్రాన్ లను క్యాప్చర్ చేస్తుంది."
+प्राथमिक ग्राही अपने इलेक्ट्रॉन अपने से नीचे इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला में त्याग देता है।,ప్రాథమిక  గ్రాహకంగా  ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ లు దాని కింద ఉన్న ఎలక్ట్రాన్ రవాణా గొలుసులో లో వదిలివేస్తుంది.
+इलेक्ट्रॉन अंत में प्रकाश तंत्र के अभिक्रिया केंद्र 7.00 में पहुँचाए जाते हैं।,ఎలక్ట్రాన్ లు చివరకు కాంతి వ్యవస్థ యొక్క చర్యా కేంద్రానికి అందించబడతాయి.
+इस प्रक्रिया में ऊर्जा मुक्त होती है जो में संचित हो जाती हे।,"ఈ ప్రక్రియలో, శక్తి స్వేచ్ఛగా ఉంటుంది, ఇది దానిలో సంచయనం అవుతుంది."
+"इसी प्रकार, प्रकाशतंत्र भी जब प्रकाश ऊर्जा अवशोषित करता हे तो उत्तेजित अबस्था में आ जाता है तथा एड का अभिक्रिया केंद्र 7.00 अपने इलेक्ट्रॉन, इलेक्ट्रॉनग्राही को देकर ऑक्सीकृत हो जाता है।",అదేవిధంగా ఫోటోసిస్టమ్ శక్తిని శోషించుకుంటుంది. ఎలక్జాన్ గ్రాహకానికి 7.00 ఎలట్టొన్లను ఇవ్వడం ద్వారా చర్యా కేంద్రక ానికి ఆక్సీకరణ జరుగుతుంది.
+"ऑक्सीकृत 7.00 अपने इलेक्ट्रॉन, प्रकाश तंत्र से ग्रहण करता है जबकि प्रकाश तंत्र के प्राथमिक ग्राही अणु अपने इलेक्ट्रॉनों का स्थानांतरण एक अन्य इलेक्ट्रॉनवाहक के कार्बोहाइड्रेट में अपचयन के लिए की आवश्यकता होती है जिनका उत्पादन इलेक्ट्रॉन परिवहनश्रृंखला द्वारा होता है।","ఆక్సీకరణ7.00 కాంతి వ్యవస్థ యొక్క ప్రాథమిక గ్రాహక అణువు లో నుండి దాని ఎలక్ట్రాన్లను తీసుకుంటుంది, అయితే, దాని ఎలక్ట్రాన్ లను ఎలక్ట్రాన్ రవాణా శ్రేణి ఉత్పత్తి చేసే మరొక ఎలక్ట్రాన్ వాహకం యొక్క కార్బోహైడ్రేట్ లకు బదిలీ చేయాల్సి ఉంటుంది."
+"जब उच्च ऊर्जा युक्त इलेक्ट्रॉन, इलेक्ट्रॉन परिवहन तंत्र में निम्न स्तर पर जाते हैं तो वे ऊर्जा मुक्त करते हैं यह ऊर्जा अकार्बनिक फास्फेट (श) को »॥)7 से जुड़कर “श्र बनाती है तथा यह प्रक्रिया फास्फोराइलेशन कहलाती है।","అధిక శక్తి గల ఎలక్ట్రాన్ లు ఎలక్ట్రాన్ రవాణా వ్యవస్థలో తక్కువ స్థాయిలకు వెళ్లినప్పుడు, అవి శక్తిని విడుదల చేస్తాయి. 7 కలిసి ఉంటుంది మరియు (""ఒక శ) చేస్తుంది మరియు ఈ ప్రక్రియను ఫాస్ఫోరైలేషన్ అని అంటారు."""
+क्योंकि यह प्रकाश की उपस्थिति में होती है अत: इसे प्रकाश-फास्फोरिलीकरण कहते हैं।,కాంతి సమక్షంలో ఉండటం వల్ల దీనిని ఫోటోఫాస్ఫరిలేషన్ అని అంటారు.
+यह पर्णहरिम में दो प्रकार से होती है।,ఇది ఫోలిహమ్ లో రెండు రకాలుగా ఉంది.
+जल के अणुओं से इलेक्ट्रॉनों का सतत प्रवाह एशञ से एड तथा अंत में अणु तक होता हे एवं प्रकार्य जो अपचयित होकर का उपयोग जैवसंश्लेषणात्मक पथ में को कार्बोहाइड्रेटों में अपचयित करने में होता है।,నీటి అణువుల నుండి ఎలక్ట్రాన్ ల నిరంతర ప్రవాహం ఎస్టియన్ నుండి ఎడ్ వరకు ఉంటుంది మరియు చివరగా అణువు మరియు విధికి ఇది జీవ సంయోదమార్గాన్ని కార్బొహైడ్రేట్ లను డీస్పెక్ట్ చేయడానికి ఉపయోగించబడుతుంది.
+अचक्रीय-प्रकाश-फास्फोराइलेशन : इसमें इलेक्ट्रॉनों का प्रवाह जल अणुओं से प्रकाश तंत्र पर उसके पश्चात्‌ प्रकाश तंत्र में अपचयित करते हुए होता है।,"యాక్సిలరేటెడ్-లైట్-ఫాస్ఫోరైలేషన్: ఇది నీటి అణువుల నుండి కాంతి వ్యవస్థకు, ఆ తరువాత కాంతి వ్యవస్థకు కావాల్సిన ఎలక్ట్రాన్ల ప్రవాహాన్ని అందిస్తూ ఉంటుంది."
+क्योंकि इसमें इलेक्ट्रॉनों का प्रवाह दिशाहीन होता है अत: इसे अचक्रीय प्रकाश फास्फोरिलीकरण कहते हैं।,"దీనిలో ఎలక్ట్రాన్ ల ప్రవాహం దిశరహితంగా ఉంటుంది కనుక, దీనిని అసైక్లిక్ లైట్ ఫాస్ఫోరైలేషన్ అని అంటారు."
+"प्रकाश फास्फोरिलीकरण : कुछ परिस्थितियों में जब अचक्रोय प्रकाश फास्फोरिलीकरण रुक जाता है, चक्रीय प्रकाश फास्फोरिलीकरण होता है तथा यह केवल प्रकाश तंत्र में होता है।","ఫోటో ఫాస్ఫరైలేషన్: కొన్ని సందర్భాల్లో సైక్లిక్ లైట్ ఫాస్ఫరైలేషన్ ఆగిపోయినప్పుడు, చక్రీయ కాంతి ఫాస్ఫోరైలేషన్ మరియు కాంతి వ్యవస్థలో మాత్రమే ఉంటుంది."
+इस प्रक्रिया में इलेक्ट्रॉन प्रवाह की तरफ नहीं होता है ।,ఈ ప్రక్రియలో ఎలక్ట్రాన్ లు ప్రవాహం సైడ్ లో ఉండవు.
+अपितु पादप तथा जीवों के प्रकार इलेक्ट्रॉन ऑक्सीकृत 7:00 अभिक्रिया केंद्र पर वापस आ जाते हैं।,కానీ మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు ఎలక్ట్రాన్ 7:00 చర్యా కేంద్రకానికి తిరిగి చేరుకుంటయి.
+इस प्रकार इलेक्ट्रॉनों के एवं प्रकार्य निम्न ऊर्जा स्तर स्थानांतरण से निर्माण होता है तथा इसे चक्रीय प्रकाश 'फास्फोरिलीकरण कहते हैं।,"అందువలన, ఎలక్ట్రాన్లు మరియు విధులు తక్కువ శక్తి స్థాయి బదిలీ ద్వారా ఉత్పత్తి అవుతాయి మరియు చక్రీయ కాంతి ' ఫాస్ఫోరైలేషన్ అని పిలవబడుతుంది."
+प्रकाश अभिक्रिया के दौरान बने कार्बोहाइड्रेट के संश्लेषण के लिए अत्यंत आवश्यक है।,చర్యసమయంలో ఏర్పడే కార్బోహైడ్రేట్ ల సంశ్లేషణకు కాంతి చాలా అవసరం.
+अभिक्रियाओं कीश्वृंखला जो 90 का कार्बोहाइड्रेटों में अपचय उत्प्रेरित करती है पर्णहरिम के स्ट्रोमा में होती है।,ఆకుల యొక్క స్ట్రోమాలో 90 కార్బోహైడ్రేట్ లను ఉత్ప్రేరకం చేసే చర్యల గొలుసు ఏర్పడుతుంది.
+इसे कार्बन डाइऑक्साइड का स्थिरीकरण भी कहते हैं।,దీనిని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ స్థిరీకరణ అని కూడా అంటారు.
+ये अभिक्रियाएं प्रकाश पर निर्भर नहीं होती है अतः इनके लिए प्रकाश आवश्यक नहीं होता है ।,ఈ చర్యలు కాంతిపై ఆధారపడవు కాబట్టి వాటికి కాంతి అవసరం లేదు.
+लेकिन ये प्रकाश की उपस्थिति में भी हो सकती है अत: इन्हें अदीप्त अभिक्रिया या अप्रकाशी अभिक्रिया कहते हें।,"అయితే ఇవి కాంతి సమక్షంలో కూడా సంభవించవచ్చు, కనుక వీటిని అప్రచురిత చర్య అని అంటారు."
+कार्बन स्थिरीकरण अभिक्रियाओं द्वारा पत्तियों में शर्करा का निर्माण होता है जहाँ से पौधे के अन्य भागों में कार्बनक अणुओं एवं ऊर्जा के रूप में अन्य भागों में स्थानांतरण कर दिया जाता है जो पौधों की वृद्धि एवं उपापचय के लिए आवश्यक हे।,"కార్బన్ స్థిరీకరణ ప్రతిచర్యలు ఆకులలో చక్కెరలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి, ఇక్కడ మొక్క యొక్క ఇతర భాగాలకు కార్బోనిక్ అణువుల రూపంలో బదిలీ చేయబడతాయి మరియు మొక్కల పెరుగుదలకు ,జీవక్రియకు ఇది అవసరమైన శక్తి."
+"इस चक्र में, आरंभ में वायुमंडलीय (0, 5 कार्बन शकरा (रिब्यूलोज बाई फास्फेट) के द्वारा ग्रहण की जाती है तथा 3 कार्बन यौगिक के दो अणु, 3-फास्फोग्लिसरिक अम्ल बनते हैं।","ఈ వలయంలో, ప్రాథమికంగా వాతావరణ (0, 5 కార్బన్ షేకర్ (ఫాస్ఫేట్ ద్వారా రిబులోజ్) మరియు 3 కార్బన్ సమ్మేళనాల యొక్క రెండు అణువులు, 3-ఫాస్ఫోగ్లిసెరిక్ ఆమ్లాలు ఏర్పడతాయి."
+यह तीन कार्बन युक्त अणु इस पथ का प्रथम स्थायी उत्पाद है अत: इसे के निर्माण की प्रक्रिया को कार्बोक्सिलीकरण कहते हैं।,"ఈ మూడు కార్బన్-సమృద్ధిగా ఉన్న ఈ అణువు ఈ మార్గం యొక్క మొదటి శాశ్వత ఉత్పత్తి, కాబట్టి దీనిని తయారు చేసే ప్రక్రియను కార్బాక్సిలైజను అని అంటారు."
+यह अभिक्रिया एंजाइम रिबूलोज बाइफास्फास्फेट कार्बोक्सिलेज) द्वारा उत्प्रेरित होती है यह एंजाइम पृथ्वी पर संभवतया सबसे अधिक पाया जाने वाला प्रोटीन है।,ఈ ప్రతిచర్య ఎంజైమ్ రిబులోజ్ బైఫాస్ఫేట్ ఫాస్ఫేట్ కార్బాక్సిలేస్ ద్వారా ఉత్ప్రేరకమవుతుంది)  ఈ ఎంజైమ్ బహుశా భూమిపై ఎక్కువగా కనిపించే ప్రోటీన్ అయిఉండొచ్చు.
+दूसरे चरण का 3-कार्बन कार्बोहाइड्रेट जिसे ट्रायोस फास्फेट कहते हैं की सहायता से अपचयन हो जाता है।,రెండవ దశలో ట్రియోస్ ఫాస్ఫేట్ అని పిలువబడే 3-కార్బన్ కార్బోహైడ్రేట్ సహాయంతో తగ్గుముఖం పడుతుంది
+इनमें से अधिकांश अणु चक्र से निकल जाते हैं तथा उनका अन्य कार्बोहाइड्रेट जैसे ग्लूकोज एवं सूक्रोज के संश्लेषण में इस्तेमाल होता है।,ఈ అణువులలో ఎక్కువ భాగం చక్రం నుండి విడుదలవుతాయి మరియు గ్లూకోజ్ మరియు సుక్రోజ్ వంటి ఇతర కార్బోహైడ్రేట్ల సంశ్లేషణలో ఉపయోగిస్తారు.
+"चक्र को पूरा करने के लिए, प्रारंभिक 5 कार्बन ग्राही अणु, का पुनरूत्पादन ट्रायोज फास्फेट से अणु के द्वारा होता है तथा पुनः चक्र प्रारम्भ हो जाता है।","ఈ చక్రాన్ని పూర్తి చేయడానికి, తొలి 5 కార్బన్ గ్రాహక అణువులు ట్రైయోస్ ఫాస్ఫేట్ నుండి ఒక అణువు ద్వారా పునరుత్పత్తి చేయబడతాయి మరియు పునఃచక్రాన్ని ప్రారంభిస్తాయి."
+"चक्र ऐसे पौधों के लिए जो शुष्क एवं गर्म वातावरण में उगते हैं, एक अनुकूलन प्रतीत होता है।",చక్రాలు పొడి మరియు వెచ్చని వాతావరణంలో పెరిగే మొక్కలకు ఒక అనుసరణగా కనిపిస్తాయి.
+ऐसे पौधे कार्बन डाइऑक्साइड की अति अल्प मात्रा एवं स्टोमेटा छिद्रों के आंशिक रूप से बंद होने पर भी प्रकाशसंश्लेषण कर सकते हें।,ఇటువంటి మొక్కలు చాలా తక్కువ మొత్తంలో కార్బన్ డయాక్సైడ్ మరియు స్టోమాటా రంధ్రాలను పాక్షికంగా మూసివేసినప్పుడు కూడా కిరణజన్య సంయోగక్రియ చేయగలవు.
+"ऐसे पौधे जल की अल्पमात्रा, उच्च ताप एवं उच्च प्रकाश में भी तीत्रता से उग सकते हैं-गन्ना, मक्का, ज्वार कुछ ऐसे पौधे हे।","ఇటువంటి మొక్కలు చిన్న మొత్తంలో నీరు, అధిక ఉష్ణోగ్రత మరియు అధిక తేలిక చెరకు, మొక్కజొన్న, జొన్న వంటి మొక్కల్లో కూడా పెరుగుతాయి."
+प्रकाश-श्वसन इन पौधों में अनुपस्थित होता है।,ఈ మొక్కల్లో ఫోటో రెస్పిరేషన్ లోపము ఉంటుంది.
+अत: इनमें प्रकाशसंश्लेषण की दर उच्च होती है ।,"అందువల్ల, ఇవి కిరణజన్య సంక్రామిక రేటు ఎక్కువగా ఉంటాయి."
+पौधों की पत्तियों में एक विशेष प्रकार की संरचना होती है जिसे क्रैन्‍ज आकारिकी कहते हैं।,మొక్కల ఆకులు క్రాన్ సైజ్ అని పిలిచే ఒక ప్రత్యేక రకమైన నిర్మాణాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+(पत्तियों में प्रत्येक संबहनी बंडल के चारों तरफ मृदूतक कोशिकाओं का एक आच्छद होता है ।,(ఆకులు ప్రతి అనుబంధ కట్ట చుట్టూ పరేన్చైమా కణాల కవచాన్ని కలిగి ఉంటాయి.
+पत्तियों में दो प्रकार के हरितलबक (द्विरूपक हरितलवक) होते हैं।,ఆకులలో రెండు రకాల గ్రీన్‌లాబ్ (బైఫేషియల్ గ్రీన్‌లక్) లను కలిగి ఉన్నాయి.
+"पत्ती की मीसोफिल कोशिकाओं में अपेक्षाकृत छोटे हरितलवक होते हैं, उनमें सुविकसि ग्रैना भी होते हैं परंतु इनमें स्टॉर्च एकत्रित नहीं होता।","ఆకు మెసోఫిల్ కణాలు సాపేక్షంగా చిన్న ఆకుపచ్చ ఆకులను కలిగి ఉంటాయి, వాటికి సువికేసి కణికలు కూడా ఉన్నాయి కాని పిండి పదార్ధాలు ఉండవు."
+बंडल आच्छदकी कोशिकाओं के भीतर हरितलवक अपेक्षाकृत बड़े आकार के होते हैं और उनमें ग्रैना नहीं होते बल्कि उनमें असंख्य स्टार्च कण होते हैं ।,"సంచిత కణాల లో, క్లోరోసెస్ సాపేక్షంగా పెద్ద పరిమాణంలో ఉంటాయి మరియు గ్రానా ను కలిగి ఉండవు కానీ అసంఖ్యాకమైన పిండి పదార్థాలు కలిగి ఉంటాయి."
+"पौधों में का प्राथमिक ग्राही 3 कार्बन अणुयुक्त, फास्फोइनाल पायरूबिक अम्ल अथवा एएए होता है।","మొక్కలలోని ప్రాధమిక గ్రాహకం 3 కార్బన్ అణుశక్తి, ఫాస్ఫోనల్ పైరుబిక్ ఆమ్లం లేదా ఏఏఏ గా ఉంటుంది."
+"यह फास्फोइनाल पायरूवेट कार्बोक्‍्सेलेज एन्‍जाइम की उपस्थिति में के साथ मिलकर एक चार कार्बनयुक्त अम्ल, आक्सेलोएस्टिक अम्ल बनाता है।","ఇది నాలుగు కార్బోనేటెడ్ ఆమ్లం, ఆక్సలోస్టిక్ ఆమ్లం, ఫాస్ఫోయినల్ పైరువేట్ కార్బాక్సిసాల్జ్ ఎంజైమ్ సమక్షంలో ఏర్పడుతుంది."
+का यह स्थिरीकरण मीजोफिल कोशिका के कोशिका द्रव्य में होता है।,ఈ స్టెబిలైజేషన్ మెజోఫిల్ కణం యొక్క కణకణాల్లో జరుగుతుంది.
+मीजोफिल कोशिका से बंडल आच्छद के हरितलवक की ओर जाता है जहाँ पर ये को छोड़ता है।,మెజోఫిల్ కణం నుంచి వచ్చే ఈ పొడి దోమ లోని క్లోరోఫిల్ ను విడుదల చేస్తుంది.
+एए कार्बोक्सिलेज की दक्षता अधिक होती है क्योंकि की मात्रा अधिक होती हे।,ఎఎ కార్బాక్సిలేజ్ అధిక ఘనపరిమాణం కారణంగా అధిక సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది.
+"एक ९, अम्ल जैसे ऑक्सेलोएसिटिक अम्ल “क्रेज आकारिकी ' अर्थात्‌ दो प्रकर की कोशिकाएँ जिनमें से प्रत्येक में अलग-अलग हरितलवक होता हे।","ఒక 9, ఆమ్లం వంటి ఆక్సాలోసైటిక్ ఆమ్లం ""క్రెడో మార్ఫాలజీ"" అనగా రెండు ప్రీజెంట్ కణాలు వేర్వేరు క్లోరోటిక్ తో ఉంటాయి."
+अधिक मात्रा के द्वारा सद्मंदित रहता है इसलिए वायुमंडलीय ऑक्सीजन प्रकाश संश्लेषण को सदमंदित नहीं करती है।,"అధిక మొత్తంలో భరించబడుతుంది, అందువల్ల వాతావరణ ఆక్సిజన్ కిరణజన్య సంక్సంక్షోభాన్ని సహించదు."
+पौधों की पत्तियों में पाए जाने वाली मीजोफिल कोशिकाओं एवं बंडल आच्छद कोशिकाओं के हरितलबकों में विभेद कीजिये।,"మొక్కల ఆకులలో ఉండే మిజోఫిల్ కణాలకు, కణాల కుదువకు మధ్య తేడాను గుర్తించుము."
+प्रकाशसंश्लेषण अभिक्रिया के उन दो समुच्चयों के नाम बताए जिनमें प्रकाश ऊर्जा की आवश्यकता होती हैं।,కిరణజన్య సంయోగక్రియ యొక్క సముచ్ఛయాలా రెండు రకాల పేర్లు చెప్పండి అందులో కాంతి శక్తికి అవసరం.   
+प्रकाशसंश्लेषण की दर को प्रभावित करने वाले कारकों को मुख्यत: दो भागों में बाँट सकते है--आंतरिक एवं बाहय (वातावरणीय) कारक।,కిరణజన్య సంక్మిత రేటును ప్రభావితం చేసే కారకాలను ప్రధానంగా అంతర్గత మరియు బాహ్య కారకాలు అనే రెండు భాగాలుగా విభజించవచ్చు.
+(6) आंतरिक कारक हरितलवक : हरितलवक की मात्रा का प्रकाशसंश्लेषण की दर के साथ सीधा संबंध है।,(6) అంతర్గత కారకం క్లోరోసిస్: క్లోరోసిస్ పరిమాణం కిరణజన్య సంక్సాసం రేటుకు నేరుగా సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+क्योंकि ये वर्णक प्रकाश ग्राही होता है तथा सूर्य के प्रकाश को ग्रहण कने के लिए उत्तरदायी होता है।,ఎందుకంటే ఈ వర్ణనాలన్నీ కాంతి గ్రాహకములు మరియు సూర్యకాంతి ని తీసుకోవడానికి బాధ్యత వహిస్తాయి.
+पत्ती की आयु एवं संरचना : बढ़ती पत्ती में वृद्धि के साथ-साथ संश्लेषण की दर बढ़ती है तथा सर्वाधिक तब होती है जब पत्ती पूर्ण परिपक्व होती है।,"ఆకు యొక్క వయస్సు మరియు నిర్మాణం: ఆకు యొక్క ఎదుగుదల పెరగడం వల్ల, ఆకు పూర్తిగా ఎదిగిన తరువాత సంయోజిక రేటు పెరుగుతుంది మరియు ఎక్కువగా జరుగుతుంది."
+"जैसे पत्ती पुरानी पड़ती जाती है, हरितलवक की कार्यक्षमता कम हो जाती है।",ఆకు కాలం చెల్లిన కొద్దీ క్లోరోటిక్ పనితీరు తగ్గుతుంది.
+पत्ती में प्रकाशसंश्लेषण की दर को अनेक विभिन्‍नताएँ प्रभावित करती है।,ఆకులో కిరణజన్య సంక్రామీకరణ రేటు అనేక వైవిధ్యాలను ప్రభావితం చేస్తుంది.
+"जैसे- रंश्रों की संख्या, संरचना एवं विततरण।","రాంల సంఖ్య, నిర్మాణం మరియు పంపిణీ వంటివి."
+अंतरकोशिकीय स्थानों का आकार एवं वितरण।,అంతర కణస్థానాల పరిమాణం మరియు పంపిణీ.
+पैलिसेड एवं स्पंजी ऊतकों का आपेक्षिक अनुपात।,పాలిక్డ్ మరియు స్పాంజి కణజాలాల యొక్క సాపేక్ష నిష్పత్తి.
+क्यूटिकिल की मोटाई इत्यादि।,క్యూటికల్ యొక్క మందం మొదలైనవి
+प्रकाश संश्लेषी पदार्थों की माँग : तेजी से बढ़ते पौधों के प्रकाशसंश्लेषण की दर परिपक्व पौधों से अधिक होती है।,కిరణజన్య స౦కోచానికి గిరాకీ: వేగంగా పెరిగే మొక్కల కిరణజన్య స౦కోచ౦ రేటు పరిణతి చె౦దిన మొక్కలకన్నా ఎక్కువగా ఉంటుంది.
+जब विभाज्योतक को हटाने से प्रकाशसंश्लेषण की माँग घट जाती है तो प्रकाशसंश्लेषण की दर घट जाती है।,విభజనను తొలగించినప్పుడు కిరణజన్య సమేక్షానికి గిరాకీ పెరిగినప్పుడు కిరణజన్య సంక్లియరేటు తగ్గుతుంది.
+"प्रकाशसंश्लेषण की दर को प्रभावित करने वाले प्रमुख बाहय कारक है- तापमान, प्रकाश, कार्बनडाइऑक्साइड, जल तथा खनिज इत्यादि।","కిరణజన్య సంయోగక్రియ రేటును ప్రభావితం చేసే ప్రధాన బాహ్య కారకాలు ఉష్ణోగ్రత, కాంతి, కార్బన్ డయాక్సైడ్, నీరు మరియు ఖనిజలవణాలు మొదలైనవి."
+"सीमाकारी कारकों की संकल्पना : जब कोई रासायनिक प्रक्रिया एक से अधिक कारकों से प्रभावित होती है, तब उस प्रक्रिया की दर उस कारक पर निर्भर रहती हैं जो अपने न्यूनतम मान के सबसे समीप हो अथवा सबसे कम मात्रा (या सांद्रता अथवा दर) में उपस्थित होने वाले कारक पर निर्भर करती है।","కారకాలను పరిమితం చేసే భావన: ఒక రసాయన ప్రక్రియ ఒకటి కంటే ఎక్కువ కారకాలచే ప్రభావితం చేయబడినప్పుడు, ప్రక్రియ రేటు దాని కనీస విలువకు దగ్గరగా ఉండే కారకం లేదా తక్కువ పరిమాణంలో (లేదా గాఢత లేదా రేటు) ఉన్న కారకంపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+सबसे कम मात्रा वाले कारक को सीमाब) कारक कहते हैं।,అతి తక్కువ అమౌంట్ ఫ్యాక్టర్ ని లిమిటర్ ఫ్యాక్టర్ అని అంటారు.
+"उदाहरण के किए यदि प्रकाशसंश्लेषण के लिए जरूरीकारक, ताप, प्रकाश एवं पर्याप्त मात्रा में हों तो प्रकाशसंश्लेषण को दर सर्वाधिक होगी परंतु इनमें से एक भी कारक की मात्रा यदि कम हो तो प्रकाशसंश्लेषण की दर घट जाती है।","ఉదాహరణకు, కిరణజన్య సంక్లియానికి అవసరమైన కారకాలు, ఉష్ణోగ్రత, కాంతి మరియు తగిన పరిమాణాలు ఉంటే, కిరణజన్య సంక్లిష్టరేటు అత్యధికంగా ఉంటుంది, అయితే ఈ కారకాలలో ఒక దాని పరిమాణం తక్కువగా ఉంటే కిరణజన్య సంక్లిష్టరేటు తగ్గుతుంది."
+इसे ही सीमाकारी कारकों का नियम अथवा ब्लैकमेन का सीमाकारी नियम भी कहते हैं।,దీనిని కారకాలను పరిమితం చేసే నియమం లేదా బ్లాక్‌మన్  పరిమిత నియమం అని కూడా అంటారు.
+प्रकाश : प्रकाशसंश्लेषण की दर प्रकाश तीब्रता के साथ-साथ बढ़ती जाती है।,కాంతి: కాంతి తీవ్రతతో పాటు కిరణజన్య సంక్రామిక రేటు పెరుగుతుంది.
+केवल बादल घिरे दिन में प्रकाश कभी भी सीमाब) कारक नहीं होता।,మేఘావృతమైన రోజు కాంతి ఎన్నడూ బోర్డర్ కారకంగా ఉండదు.
+एक विशिष्ट प्रकाश तीब्रता पर प्रकाशसंश्लेषण में प्रयुक्त होने वाली तथा श्वसन के दौरान उत्सर्जित की मात्रा समान होती हैं।,కిరణజన్య సంక్రామీకరణలో ఉపయోగించే మరియు శ్వాసక్రియ సమయంలో బయటకు వచ్చే మొత్తం యొక్క నిర్ధిష్ట కాంతి తీవ్రత అనేది ఒకే మొత్తం.
+प्रकाश तीत्रता के इस बिंदु को समायोजन बिंवु कहते हैं।,ఈ కాంతి బిందువును సర్దుబాటు బిందువు అని అంటారు.
+प्रकाश का तरंगदैर्ध्य भी प्रकाशसंश्लेषण को प्रभावित करता है।,కాంతి తరంగదైర్ఘం కిరణజన్య సంక్సాయంపై కూడా ప్రభావం చూపుతుంది.
+"लाल प्रकाश तथा कुछ हद तक नीला प्रकाश, प्रकाशसंश्लेषण की दर को बढ़ा देता है (सक्रिय वर्णक्रम देखें)।","ఎరుపు కాంతి మరియు కొంతవరకు, నీలం కాంతి కిరణజన్య సంక్మిత రేటును పెంచుతుంది (క్రియాశీల వర్ణపటాన్ని చూడండి)."
+तापमान : बहुत अधिक तथा बहुत कम तापमान प्रकाशसंश्लेषण की दर को कम करता है।,ఉష్ణోగ్రత: చాలా ఎక్కువ మరియు చాలా తక్కువ ఉష్ణోగ్రత కిరణజన్య సంక్లిష్టరేటును తగ్గిస్తుంది.
+प्रकाशसंश्लेषण की दर तक बढ़ती हैं।,కిరణజన్య సంయోగక్రియ రేటు వరకు పెరుగుతుంది.
+परंतु इससे अधिक तापमान होने से इसमें तीत्र गिरावट आती है क्योंकि अधिक तापमान पर अप्रकाशी अभिक्रिया में भाग लेने वाले एंजाइम निष्क्रिय हो जाते हैं।,"కానీ అధిక ఉష్ణోగ్రత, అది తగ్గుతుంది, అధిక ఉష్ణోగ్రతవద్ద ప్రచురించబడని చర్యలో పాల్గొనే ఎంజైమ్ లు క్రియాహీనం అవుతాయి."
+"कार्बन डाइऑक्साइड : कार्बन डाइऑक्साइड, प्रकाशसंश्लेषण की प्रमुख कच्ची सामग्री है।",కార్బన్ డై ఆక్సైడ్: కిరణజన్య సంయోగక్రియకు కార్బన్ డయాక్సైడ్ ప్రధాన ముడిపదార్థం.
+अतः इसकी सांद्रता अथवा मात्रा प्रकाशसंश्लेषण को प्रमुखता से प्रभावित करती है।,"అందువల్ల, దీని గాఢత లేదా పరిమాణం కిరణజన్య సంక్లియపై ప్రధానంగా ప్రభావం చూపుతుంది."
+यह वातावरण में अपनी अल्पमात्रा (0.03%) के कारण प्राकृतिक रूप से सीमाब) कारक के रूप में होती है।,"ఇది పర్యావరణంలో దాని స్వంత చిన్న మొత్తాన్ని (0.03%) కలిగి ఉంది. సహజంగానే, పరిమితి కారకం రూపంలో ఉంటుంది."
+अनुकूल तापमान एवं प्रकाश तीब्रता पर यदि की आपूर्ति बढ़ा दी जाए तो प्रकाशसंश्लेषण की दर प्रमुखता से बढ़ जाएगी।,"అనుకూల ఉష్ణోగ్రత మరియు తేలికపాటి తీవ్రత వద్ద సప్లై పెరిగినట్లయితే, కిరణజన్య సంక్రామితి రేటు ప్రముఖంగా పెరుగుతుంది."
+जल : जल अप्रत्यक्ष रूप से प्रकाशसंश्लेषण की दर को प्रभावित करता है मृदा में पानी की कमी से पौधें द्वारा जल हानि को रोकने के लिए रंत्र बंद हो जाएगा।,నీరు: నీరు పరోక్షంగా కిరణజన్య సంక్రామిక రేటుపై ప్రభావం చూపుతుంది. నేల లో నీరు లేకపోవడం వల్ల మొక్కలు ద్వారా నీటి నష్టాన్ని నిరోధించడం కొరకు రంత్రాను అది మూసివేయబడుతుంది.
+अत: का वातावरण से अवशोषण नहीं हो सकेगा जिससे प्रकाशसंश्लेषण में कमी आ जाएगी।,"అందువల్ల, వాతావరణం నుంచి శోషించబడదు, ఇది కిరణజన్య సంక్రణను తగ్గిస్తుంది."
+"खनिज यौगिक : कुछ खनिज यौगिक जेसे , ताँबा, मैंगनीज तथा क्लोराइड इत्यादि प्रकाशसंश्लेषी एंजाइमों के हिस्से है तथा मैंगगीशियम हरितलवक का एक भाग है।","ఖనిజ సమ్మేళనాలు: రత్నం, రాగి, మాంగనీస్ మరియు క్లోరైడ్ వంటి కొన్ని ఖనిజ సమ్మేళనాలు కిరణజన్య సంయోగక్రియ ఎంజైమ్ లలో భాగంగా ఉంటాయి మరియు మాంగ్జికాల్షియం క్లోరోటిక్ లో భాగం."
+अत: ये भी अप्रत्यक्ष रूप से प्रकाशसंश्लेषण की दर को प्रभावित करते हैं।,"కాబట్టి, ఇవి కిరణజన్య సంయోగక్రియ రేటును కూడా పరోక్షంగా ప్రభావితం చేస్తాయి."
+क्योंकि ये हरितलवक तथा एंजाइमों के मुख्य घटक है।,ఎందుకంటే ఇది క్లోరోటిక్ మరియు ఎంజైమ్ లలో ప్రధాన భాగం.
+जब पौधे प्रकाश ऊर्जा का उपयोग कर कार्बन डाइऑक्साइड को कार्बोहाइड्रेट में अपचयित कर अपना भोजन बनाते हैं तो उन्हें प्रकाश संश्लेषी-स्वपोषी कहते हैं।,"తేలికపాటి శక్తిని ఉపయోగించడం ద్వారా, కార్బన్ డయాక్సైడ్‌ను కార్బోహైడ్రేట్లుగా మారటం ద్వారా మొక్కలు తమ ఆహారాన్ని తయారుచేసుకుంటాయి , వాటిని కిరణజన్య సంయోగ-ఆటోట్రోఫ్స్ అంటారు."
+कुछ जीव अकार्बनिक पदार्थों के जेवीय ऑक्सीकरण द्वारा उत्पन्न रासायनिक ऊर्जा से कार्बन डाइऑक्साइड को कार्बोहाइड्रेट में अपचयित करते हैं।,అకర్బన పదార్థాల ఆక్సీకరణ ద్వారా ఉత్పన్నమయ్యే రసాయన శక్తి ద్వారా కొన్ని జీవులు కార్బన్ డయాక్సైడ్‌ను కార్బోహైడ్రేట్‌లకు మార్చుకుంటాయి.
+ये जीवाणु रसायन-संए्लेषी स्वपोषी कहलाते हैं।,ఈ బాక్టీరియాలను కెమికల్ వంటి ఆటోట్రోఫ్ లు అని అంటారు.
+ये प्रक्रिया अनेक रंगहीन जीवाणुओं में पाई जाती है।,ఈ ప్రక్రియలు అనేక రంగులలేని బాక్టీరియాలలో కనిపిస్తాయి
+क्योंकि ये जीवाणु कार्बन डाइऑक्साइड को कार्बोहाइड्रेट में अपचयित करने के लिए रासायनिक ऊर्जा का प्रयोग करते हैं अत: इस प्रक्रिया को रसायनी-संश्लेषण कहते हैं।,"కార్బన్ డయాక్సైడ్ ను కార్బోహైడ్రేట్లుగా డీజెన్ చేయడానికి ఈ బాక్టీరియా లు రసాయన శక్తిని ఉపయోగిస్తాయి కనుక, ఈ ప్రక్రియను రసాయన సంక్రామీకరణ అని అంటారు."
+हम रसायनी-संश्लेषण को इस प्रकार भी परिभाषित कर __ टिप्पणी सकते हैं कार्बन स्वांगीकरण की वह विधि जिसमें का अपचयन अकार्बनिक पदार्थों के ऑक्सीकरण द्वारा प्राप्त रासायनिक ऊर्जा द्वारा प्रकाश की अनुपस्थिति में होता है।,అకర్బన పదార్థాల ఆక్సీకరణ ద్వారా పొందిన రసాయన శక్తి ద్వారా కాంతి లేనప్పుడు కార్బన్ నిర్జలీకరణ పద్ధతిని ఉల్లేఖించడం ద్వారా మనం కిరణజన్య సంయోగక్రియ‌ను ఈ విధంగా నిర్వచించవచ్చు.
+यह केवल रंगहीन वायवीय जीवाणुओं में होता हे।,ఇది రంగులేని న్యూమాటిక్ బాక్టీరియాలో మాత్రమే సంభవిస్తుంది.
+इस प्रक्रिया में का कार्बोहाइड्रेट में अपचयन हरितलवक एवं प्रकाश की अनुपस्थिति में होता है।,"ఈ ప్రక్రియలో, క్లోరోటిక్ మరియు కాంతి లోపించినప్పుడు కార్బోహైడ్రేట్లు తగ్గుతాయి."
+यहाँ अकार्बनिक पदार्थों के ऑक्सीकरण से निकली ऊर्जा का उपयोग कार्बोहाइड्रेट के संश्लेषण में होता है ।,"ఇక్కడ, అకర్బన పదార్థాల ఆక్సీకరణ నుండి శక్తిని కార్బోహైడ్రేట్ల సంసంయనంలో ఉపయోగిస్తారు."
+इस प्रक्रिया में कोई वर्णक भाग नहीं लेता है तथा ऑक्सीजन भी मुक्त नहीं होती है ।,ఈ ప్రక్రియలో ఏ పిగ్మెంట్ పాల్గొనదు మరియు ఆక్సిజన్ కూడా విడుదల చేయబడదు.
+इसमें प्रकाश फास्फोरिलीकरण नहीं होता हे ।,దీనిలో కాంతి ఫాస్ఫోరైలేషన్ ఉండదు.
+प्रकाश ऊर्जा रासायनिक ऊर्जा में परिवर्तित हो जाती हे तथा कार्बोहाइड्रेट के रूप में संचित हो जाती हे ।,కాంతి శక్తి రసాయనిక శక్తిగా మారి కార్బోహైడ్రేట్లుగా నిల్వ చేయబడుతుంది.
+अनेक वर्णक भाग लेते हे तथा ऑक्सीजन उपोत्पाद के रूप में मुक्त होती है ।,అనేక పిగ్మెంట్ లు పాల్గొంటాయి మరియు ఆక్సిజన్ ఒక ఉప ఉత్పత్తివలే విడుదల అవుతుంది.
+प्रकाश फास्फोरिलीकरण होता है अर्थात &ाए का निर्माण होता है ।,"తేలికపాటి ఫాస్ఫోరైలేషన్ సంభవిస్తుంది, ఇది శబ్దం ఏర్పడుతుంది."
+इस प्रक्रिया में किसी झिल्ली के पार हाइड्रोजन आयन प्रवणता के रूप में भंडारित ऊर्जा को सिन्थेज का संश्लेषण करने के लिए प्रयुक्त किया जाता है।,"ఈ ప్రక్రియలో, పొర వెంబడి హైడ్రోజన్ అయాన్ గ్రేడియెంట్ గా నిల్వ చేయబడ్డ శక్తి సింథసిస్ ని సంశ్లేషణ చేయడానికి ఉపయోగించబడుతుంది."
+ऊर्जा का इस्तेमाल करने वाला एंजाइम होता है और ऊर्जा अथवा शक्ति का स्रोत झिल्ली के विपरीत पार्श्वों पर प्र आयनों की सांद्रता में अंतर के कारण होता है।,శక్తిని ఉపయోయించే ఎంజైమ్ ఉంటుంది  మరియు శక్తి యొక్క మూలం పొర యొక్క వ్యతిరేక వైపులా అయాన్ల సాంద్రతలలో వ్యత్యాసం  ఉంటుంది.
+यह झिल्ली माइटोकॉनियाँ अथवा हरितलवक ( क्लोरोप्लास्ट) की भीतरी झिल्ली होती है।,ఈ పొర మైటోకాండ్రియాలు లేదా( క్లోరోప్లాస్ట్) యొక్క లోపలి పొర.
+"ग्रीक भाषा में का अर्थ होता है 'धकेलना', ओर यहां झिल्ली के पार प्र* आयनों का प्रवाह ऊर्जा उपलब्ध कराता है अथवा सिंथेज एंजाइम को धकेल देता है जो फिर के संश्लेषण को उत्प्रेरित करता है।","గ్రీకులో, దీని అర్థం 'నెట్టడం', మరియు ఇక్కడ పొర అంతటా అయాన్ల ప్రవాహం శక్తిని అందిస్తుంది లేదా సింథేస్ ఎంజైమ్‌ను నెట్టివేస్తుంది, తరువాత దాని సంశ్లేషణను ఉత్ప్రేరకపరుస్తుంది."
+प्रयुक्त करता है।,ఉపయోగాలు.
+"प्राककेंद्रकी प्राणियों में माइटोकॉन्ड्रियम और हरितलवक दोनों ही अंगक नहीं होते, ताकि वे प्लाज्मा झिल्ली के पार प्न* प्रवणता उत्पन्न कर सकें।","గర్భిణీ జంతువులకు మైటోకాన్డ్రియం మరియు ఆకుపచ్చ జీవులు రెండూ లేవు, తద్వారా అవి ప్లాస్మా పొర అంతటా వెసికిల్స్‌ను ఉత్పత్తి చేస్తాయి."
+वे इसका उपयोग के संश्लेषण के लिए नहीं कर सकते हैं।,యొక్క సంశ్లేషణ కోసం వారు దీనిని ఉపయోగించలేరు.
+पीटर मिचेल को संश्लेषण के लिए रसायन-परासरण मॉडल प्रस्तुत करने के करण सन्‌ में नोबेल पुरस्कार प्रदान किया गया।,రసాయన-ఓస్మనేషన్ నమూనాను సింసేషన్ కొరకు బహూకరించినందుకు పీటర్ మిగ్యుల్ కు నోబెల్ బహుమతి లభించింది.
+प्रकाशसंश्लेषण को प्रभावित करने वाले आंतरिक कारकों को सूची बनाइए।,కిరణజన్య సమేజాన్ని ప్రభావితం చేసే అంతర్గత కారకాలను జాబితా చేయండి.
+"प्रकाशसंश्लेषण प्रक्रिया में हरितलवक में उपस्थित वर्णक (पर्णहरिम , कैरोटिनॉयड एवं जेन्थोफिल) प्रकाश ऊर्जा को रासायनिक ऊर्जा में परिवर्तित कर देते हें ।","కిరణజన్య స౦బ౦బ౦తి ప్రక్రియలో, క్లోరోటిక్ (ఆకుల, కెరోటినాయిడ్, జె౦థోఫిల్) లో ఉన్న వర్ణకాలను కాంతి శక్తిని రసాయనిక శక్తిగా మారుస్తాయి."
+प्रकाशसंश्लेषण सामान्यतः निम्न समीकरण द्वारा व्यक्त किया जाता है ।,కిరణజన్య సమేజాన్ని సాధారణంగా కింది సమీకరణం ద్వారా వ్యక్తం చేయబడుతుంది.
+प्रकाशसंश्लेषण में दो अभिक्रियाएं होती हें।,కిరణజన్య సమేక్షానికి రెండు చర్యలు ఉంటాయి.
+प्रकाश अभिक्रिया : यह प्रकाश की उपास्थिति में ग्रेना में सम्पन्न होती है ।,ఫోటో చర్య: కాంతి సమక్షంలో ధాన్యంలో దీనిని నిర్వహిస్తారు.
+अप्रकाशी अथवा अदीप्त अभिक्रिया : यह हरितलवक के स्ट्रोमा में होती है तथा प्रकाश पर निर्भर नहीं होती।,ప్రచురించని లేదా అన్ ఇన్విడిక్ చర్య: ఇది క్లోరోటిక్ యొక్క స్ట్రోమాలో జరుగుతుంది మరియు ఇది కాంతిపై ఆధారపడదు.
+प्रकाश ऊर्जा का उपयोग जल के विखंडन में होता है तथा का वास्तविक अपचयन अप्रकाशी अभिक्रिया में होता है ।,కాంతి శక్తి నీటి యొక్క విభాజక క్రియలో ఉపయోగించబడుతుంది మరియు వాస్తవ క్షయకరణ చర్య లో ఉంటుంది.
+"प्रकाश अभिक्रिया में का फॉस्फोरिलीकरण, चक्रीय अथवा अचक्रीय विधियों द्वारा होता हे।",కాంతి చర్య యొక్క ఫాస్ఫోరైలేషన్ చక్రీయ లేదా నాన్ చక్రీయ విధానాల ద్వారా జరుగుతుంది.
+अप्रकाशी अभिक्रिया में रिबूलोज बाइ फास्फेट कार्बन डाइऑक्साइड को ग्रहण करता ।,"ఫాస్ఫేట్ ద్వారా రిబులోజ్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ని వెలువరించని చర్యలో తీసుకుంటుంది."
+पादप तथा जीवों के प्रकार है तथा प्रथम स्थाई उत्पाद फास्फो ग्लिसरिक अम्ल) बनता है।,మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం మరియు మొదటి శాశ్వత ఉత్పత్తి ఫాస్ఫో గ్లిసేరిక్ ఆమ్లం).
+जो कि (केल्विन चक्र) एवं प्रकार्य द्वारा कार्बोहाइड्रेट का निर्माण करता है तथा का पुनरूत्पादन होता है।,కెల్విన్ చక్రం మరియు ఫంక్షన్ ద్వారా ఇది ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది మరియు పునరుత్పత్తి చేయబడుతుంది.
+"पौधो जैसे मक्का, ज्वार, बाजरा में का प्राथमिक ग्राही मीजोफिल कोशिकाओं में होता है तथा प्रथम उत्पाद आक्सेलो एसिटिक अम्ल होता है, जबकि बंडुल आच्छद में स्थिरीकरण केल्विन चक्र द्वारा होता हे।","మొక్కల్లో మొక్కజొన్న, జొన్న, సజ్జ వంటి మొక్కల్లో ప్రధాన గ్రాహకం మెజోఫిల్ కణాలలో ఉంటుంది మరియు మొదటి ఉత్పత్తి ఆక్సెల్లో ఎసిటిక్ ఆమ్లం, అయితే బండుల్ లో స్థిరీకరణ కెల్విన్ చక్రం ద్వారా ఉంటుంది."
+पौधो की पत्तियों की संरचना में क्रैन्‍्ज आकारिकी पायी जाती है इसमें संवहन बंडल के चारों तरफ मृदूतक कोशिकाओं का एक आच्छद होता है।,"క్రాన్స్ మార్ఫాలజీ మొక్క యొక్క ఆకుల యొక్క నిర్మాణంలో కనిపిస్తుంది, ఇది కన్వెక్షన్ కట్ట చుట్టూ మైలస్ కణాల యొక్క కవర్ ను కలిగి ఉంటుంది."
+इस आच्छद कोशिकाओं में अपेक्षाकृत बड़ें हरितलवक पाये जाते हैं।,ఈ దాగిఉన్న కణాలలో సాపేక్షంగా పెద్ద క్లోరోలు కనిపిస్తాయి.
+इनमें ग्रैना का अभाव होता है परंतु स्टार्च कण पाये जाते है।,వీటికి గ్రానా లోపించినా పిండి పదార్థాలు ఉంటాయి.
+इसके विपरीत मीजोफिल कोशिकाओं में अपेक्षाकृत छोटे हरितलवक परंतु सुविकसित ग्रैना पाए जाते है।,దీనికి విరుద్ధంగా మిజోఫిల్ కణాలు సాపేక్షంగా చిన్న క్లోరోటిక్ కానీ బాగా అభివృద్ధి చెందిన గ్రానా ను కలిగి ఉన్నట్లు కనుగొనబడింది.
+"प्रकाशसंश्लेषण की दर बातावरणीय कारकों जैसे प्रकाश, तापमान, कार्बनडाइऑक्साइड एवं पानी तथा आंतरिक कारक जैसे-पत्ती की आयु, हरितलवक की मात्रा तथा पत्ती की आकारिकी से प्रभावित होती है।","కాంతి, ఉష్ణోగ్రత, కార్బన్ డయాక్సైడ్ మరియు నీరు వంటి కాంతి కిరణజన్య సంయోగక్రియ యొక్క రేటు ప్రభావితం అవుతుంది మరియు ఆకు వయస్సు, క్లోరోటిక్ కంటెంట్ మరియు ఆకు స్వరూపశాస్త్రం వంటి అంతర్గత కారకాలద్వారా ప్రభావితం అవుతుంది."
+"मुख्यतः यह एक प्रकाश रासायनिक जैव रासायनिक परिवर्तनों की एकश्रृंखला ही परिवर्तन है जिसके लिए प्रकाश की तथा प्रत्येक अभिक्रिया, एन्जाइमों द्वारा उत्प्रेरित आवश्यकता होती हैं।",ఇది ప్రధానంగా కాంతి అవసరమయ్యే ఫోటోకెమికల్ జీవరసాయన మార్పుల శ్రేణి మరియు ప్రతి ప్రతిచర్య ఎంజైమ్‌ల ద్వారా ఉత్ప్రేరకమవుతుంది.
+"प्रकाश , की ऊर्जा द्वारा रूप में रासायनिक ऊर्जा में बदला जाता कार्बोहाइड्रेटस में अपचयित किया जाता हे; इस है; जल का ऑक्सीजन एवं हाइड्रोजन में प्रकाश-अनिर्भर अभिक्रिया को केल्विन चक्र विखंडन हो जाता है।","కాంతి అనేది కార్బోహైడ్రేట్ ల్లో అజీర్ణం, ఇది శక్తి ద్వారా రసాయనిక శక్తిగా మారుతుంది; ఇది; నీటి యొక్క ఆక్సిజన్ మరియు హైడ్రోజన్ ఉపయోగించి ఫోటో-నాన్ రిపర్ కెల్విన్ చక్రం ఫ్రాగ్మెంటేషన్ కు దారితీస్తుంది."
+हाइड्रोजन कहते हैं ।,హైడ్రోజన్ అంటున్నారు.
+हरितलवक 300 अणुओं के समूह बनाते हैं ।,క్లోరోసెస్ 300 అణువుల సమూహాలను ఏర్పరచును.
+रिबूलोज बाइफास्फेट से जुड़कर ग्लिसरेट जिन्हें प्रकाश तंत्र कहते हैं ये दो प्रकार 2 फास्फेट के दो अणु बनाता है।,"గ్లైసెరేట్ ను కాంతి వ్యవస్థ అని అంటారు. ఇది రిబులోజ్ బైఫాస్ఫేట్ కు జతచేయబడుతుంది, ఇది రెండు రకాల ైన రెండు అణువులు 2 ఫాస్ఫేట్ ను ఏర్పరుస్తుంది."
+पादप तथा जीवों के प्रकार प्रकाश तंत्रों द्वार अवशोषित प्रकाश ऊर्जा 5. ग्लिसरेट 3-फास्फेट का अपचयन तीन कार्बन एवं प्रकार्य हरितलवक के इलेक्ट्रॉनों को उच्च ऊर्जा शर्करा ट्रायोस फास्फेट में हो जाता है।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు కాంతి శక్తిని శోషించుకుంటుంది 5. గ్లైసెరేట్ 3-ఫాస్పేట్ ను మూడు కార్బన్ మరియు అధిక శక్తి గల చక్కెర ట్రైయోస్ ఫాస్ఫేట్ లో క్లోరోటిక్ ఎలక్ట్రాన్ ల యొక్క విధిని కలిగి ఉంటుంది.
+"इसके स्तर तक ले जाती है तथा ये अपनी पश्चात्‌ अभिक्रियाओं कौश्रृंखला द्वारा ग्राही अणु ऊर्जा का पुनरूत्पादन होता है तथा ट्रायोस फास्फेट से निर्माण होता है जल के विखंडन से शर्करा, स्टार्च तथा अन्य पदार्थ बनते है ।","ఇది దాని స్థాయికి దారితీస్తుంది మరియు గ్రాహక అణువు శక్తి యొక్క చర్యా శృంఖలాన్ని అనుసరించి, ట్రైయోస్ ఫాస్ఫేట్ నుండి నిర్మించబడింది, నీరు ముక్కలు కావడం వలన చక్కెర, పిండి పదార్థం మరియు ఇతర పదార్థాలు దారితీస్తాయి."
+प्रकाशसंश्लेषण की दीप्त अभिक्रिया में इलेक्ट्रॉनों के पथ का विवरण दीजिए।,కిరణజన్య సక్రియం యొక్క ప్రకాశవంతమైన చర్యలో ఎలక్ట్రాన్ ల యొక్క పథం గురించి వివరాలు ఇవ్వండి.
+प्रकाश फास्फोरिलीकरण से आप क्या समझते हैं?,కాంతి ఫాస్ఫోరిలేషన్ గురించి మీరు ఏమి అర్థం చేసుకుంటారు?
+जल के प्रकाश अपघटन की विवेचना कीजिए तथा इसक महत्त्व बताइए।,నీటి యొక్క కాంతి విఘటనం గురించి చర్చించండి మరియు దానికి ప్రాముఖ్యత ఇవ్వండి.
+प्रकाशसंश्लेषण की अदीप्त अभिक्रिया के दौरान होने वाली विभिन्‍न अभिक्रियाओं का वर्णन कोजिए।,కిరణజన్య సమేక్షము యొక్క ప్రమేయము లేని చర్యలో జరిగే వివిధ రకాల చర్యలను వివరించండి.
+पौधों एवं पौधो के बीच विभेद कीजिए।,మొక్కలు మరియు మొక్కల మధ్య తేడాను గుర్తించడం
+पादप तथा जीवों के प्रकार प्रकाश तंत्र एवं प्रकाश तंत्र ग॒ के बीच विभेद कोजिए।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు కాంతి వ్యవస్థ మరియు కాంతి వ్యవస్థ మధ్య తేడాను కలిగి ఉంటాయి.
+रत परकाल दीप्त अभिक्रिया के उत्पाद तथा उनका भविष्य बताइये।,పీరియడ్ యొక్క చివరి పీరియడ్ యొక్క ప్రొడక్ట్ మరియు భవిష్యత్తు గురించి వివరించండి.
+चक्र के दो कार्बोक्सिलेज एन्जाइमों के नाम बताइए।,చక్రం యొక్క రెండు కార్బాక్సిలేజ్ ఎంజైమ్ ల పేర్లు పేర్కొనండి.
+झस प्रक्रिया द्वारा हरे पौधे सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में एवं जल के द्वारा अपने भोजन (कार्बोहाइड्रेट) का निर्माण करते है ।,"ఈ ప్రక్రియ ద్వారా, ఆకుపచ్చని మొక్కలు సూర్యరశ్మి మరియు నీటి సమక్షంలో తమ ఆహారాన్ని (కార్బోహైడ్రేట్ లు) ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+इसका अवशोषण करते हैं तथा इसे वैद्युतिक एवं रासायनिक ऊर्जा में बदल देते है ।,దీనిని శోషించుకుంటుంది మరియు విద్యుత్ మరియు రసాయనిక శక్తిగా మారుస్తుంది.
+"इसको अदीप्त अभिक्रिया कहते हैं क्योंकि यह प्रकाश पर निर्भर नहीं है यह दोनों, अंधकार तथा प्रकाश में हो सकती हे।","దీనిని అనాడెకురీ చర్య అంటారు ఎందుకంటే ఇది కాంతిపై ఆధారపడదు, ఇది చీకటి మరియు కాంతి రెండింటిలో ఉంటుంది."
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part7_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part7_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..ffa388171452a35688a6957986619932622fd176
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part7_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,963 @@
+"लगभग सभी प्राणियों के शरीर के भीतर किसी न किसी प्रकार के तरल होते हैं जो शरीर में परिसंचरण (परि ८ चारों ओर, इधर-उधर + संचरण ८ जाना आना, लाना - ले जाना) करते रहते हैं।","దాదాపు అన్ని జీవులకు ఒక విధమైన ద్రవం ఉంటుంది, ఇది శరీరంలో ప్రసరణ ను ఉంచుతుంది (సుమారు 8, చుట్టూ 8 చుట్టూ 8 + ట్రాన్స్ మిషన్ 8 వస్తుంది, కదలడం)",
+ये तरल शरीर के विभिन्‍न भागों के लिए (सुदूरतम कोशिकाओं सहित) एक वितरण तंत्र (पदार्थों को आपूर्ति) के कार्य के साथ-साथ एक संग्राही तंत्र (पदार्थों को एकत्रित करने) का कार्य करते हैं,ఈ ద్రవాలు శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు ఒక పంపిణీ యంత్రాంగం (లోపలి కణాలతో సహా) (పదార్ధాలను సరఫరా చేసే) విధితో పాటు గ్రాహక యంత్రాంగం (పదార్ధాలను సేకరిస్తుంది) గా వ్యవహరిస్తాయి.,
+ये तरल पदार्थ कौन-कौन से हैं?,ఈ ద్రవాలు ఏవి?,
+इनका परिसंचरण किस प्रकार होता है और हमारे शरीर में ये क्‍या कार्य करते हैं?,అవి ఎలా రక్తప్రసరణ ను కలిగి ఉన్నాయి మరియు అవి మన శరీరంలో ఏమి చేస్తాయి?,
+ये तथा ऐसे ही अन्य दूसरे प्रश्न इस पाठ का विषय है जिनके उत्तर इस पाठ में मिल सकेंगे।,"ఈ మరియు ఇతర సారూప్య ప్రశ్నలు ఈ పాఠం యొక్క అంశం, ఈ పాఠంలో ఎవరి సమాధానాలు కనుగొనబడతాయి.",
+मानव शरीर में परिसंचरण तत्र के महत्व की व्याख्या कर सकेंगे।,మానవ శరీరంలో రక్తప్రసరణ యొక్క ప్రాముఖ్యతను వివరించగలుగుతారు.,
+खुले और बंद प्रकार को परिसंचरण तंत्र में अंतर बता सकेंगे।,తెరవడం మరియు మూయడం   కు మధ్య ఉండే తేడాను తెలియజేయగలుగుతారు.,
+तिलचट्टे को परिसंचरण तत्र को विभिन्‍न अंगों की सूची बना सकेंगे और उसका आरेख बना सकेंगे।,"బొద్దింకలు వివిధ అవయవాల జాబితాను తయారు చేసి, ప్రసరణ మూలకపు పటాలను గీయగలుగుతాయి.",
+मानव के परिसंचरण तंत्र को विभिन्‍न अंगों की सूची बना सकेंगे और उसका आरेख बना सकेंगे।,మానవుని ప్రసరణ వ్యవస్థ వివిధ అవయవాల ను జాబితా చేసి గీయగలుగుతుంది.,
+"मानव में रुधिर को ऊतक विज्ञान, प्रकार्यों और संघटन का वर्णन कर सकेंगे।","మానవులలో, రక్త౦ హిస్టొలాజీ, విధులు, కూర్పును వర్ణి౦చగలుగుతాయి.",
+"धमनी, शिया और केशिका की सरेचना और उनके प्रकार्यों की तुलना कर सकेंगे।",ధమని షియా మరియు కేశనాళికల యొక్క అలైన్ మెంట్ మరియు వాటి యొక్క విధులను పోల్చగలుగుతుంది.,
+मानव में रुधिर-स्कदन की प्रक्रिया की व्याख्या कर सकेगे।,మానవుల్లో రక్తస్రాణ ప్రక్రియను వివరిస్తారు.,
+रुधिर समूहों का उल्लेख कर सकेंगे और रक्‍्ताधान (रक्त + आधार - ) का वर्णन कर सकेंगे।,"రక్తం గ్రూపులను రిఫర్ చేసి, రక్త మార్పిడి (రక్తం + క్షార) గురించి వివరించగలుగుతుంది.",
+रुधिर दाब की व्याख्या कर सकेगे।,రక్తం ఒత్తిడి గురించి వివరించగలుగుతుంది.,
+"रुधिर से संबंधित कुछ विकारों, जैसे-उच्च रक्‍्तदाब, ऐथेरोमा और धमनी काठिन्य  को नाम बता सकेंगे और उसका वर्णन कर सकेंगे।","అధిక రక్తపోటు, అతేరోమా మరియు ధమని స్క్లెరోసిస్ వంటి రక్తానికి సంబంధించిన కొన్ని రుగ్మతలు దీనికి పేరు పెట్టి వివరించగలుగుతాయి.",
+ह्यू-स्पंद से संबंधित विकारों का उपचार करने में  और पेसमेकर की भूमिका की व्याख्या कर सकेंगे।,హ్యూ-పల్స్ కు సంబంధించిన రుగ్మతలకు చికిత్స చేయడం మరియు పేస్ మేకర్ పాత్రను వివరించగలగడం.,
+हमारा शरीर कोशिकाओं का बना है।,మన శరీరం కణాలతో నిర్మితం అవుతుంది.,
+"जीवित रहने के लिए कोशिकाओं को पोषक पदार्थों और ऑक्सीजन की आवश्यकता होती हे, और साथ ही उनके भीतर उत्पन्न अपशिष्ट पदार्थों को बाहर निकालने की भी आवश्यकता होती है।","జీవకణాలమనుగడకు పోషకాలు మరియు ఆక్సిజన్ అవసరం, అదేవిధంగా వాటిలో ఉత్పత్తి అయ్యే వ్యర్థ పదార్థాలను కూడా మినహాయించాలి.",
+हॉर्मोनों को भी अंतःस्रावी ग्रंथियों (जो उनका स्राव करती हैं) से उनकी लक्ष्य कोशिकाओं तक पहुँचाने की आवश्यकता होती है।,హార్మోన్లు కూడా విండొస్రిన్ గ్రంథుల నుంచి (వాటిని స్రవిస్తుంది) వాటి లక్ష్య కణాలకు చేరవేయవలసి ఉంటుంది.,
+"पोषक पदार्थों, गैसों, अपशिष्ट पदार्थों का हमारे शरीर के एक भाग से दूसरे भाग में लाने ले जाने का यह काम रुधिर द्वारा संपन्न होता है और इसे परिसंचरण कहते हें।","మన శరీరంలో ఒక భాగం నుంచి మరో భాగానికి వచ్చే పోషకాలను, వాయువులను, వ్యర్థాలను రక్తం ద్వారా తీసుకువచ్చే మరియు తీసుకువెళ్ళే పనిని రక్తప్రసరణ అంటారు.",
+परिसंचरण-तंत्र में बे अंग शामिल हैं जो रुधिर और लसीका को शरीर के विभिन्‍न भागों में लाते-ले जाते हैं।,ప్రసరణ వ్యవస్థలో రక్తం మరియు లింఫ్ ను శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు తీసుకెళ్లే బే ఆర్గాన్స్ ఉంటాయి.,
+पोषक तत्त्वों का परिवहन ताकि उनका उपयोग किया जा सके।,పోషకాలు రవాణా చేయడం వల్ల వాటిని ఉపయోగించవచ్చు.,
+(कोशिकाओं में और उनसे श्वसन-गैसों का परिवहन।,(శ్వాస వాయువులను కణాలలోమరియు నుండి రవాణా చేయడం.),
+विभिन्‍न ऊतकों से उपापचयी अपशिष्टों को एकत्रित करना तथा उनके निष्कासन के लिए उन्हें उत्सर्जनांगों (उत्सर्जन - बाहर निकालना + अंग) तक पहुँचाना।,వివిధ కణజాలాల నుండి జీవక్రియా వ్యర్ధాలను సేకరించటం మరియు వాటిని తొలగించడం కోసం విసర్జక అవయవాలకు (విసర్జన + విసర్జన + అవయవం) రవాణా చేయడం.,
+अंतःस्रावी ग्रंथियों से हॉर्मोनों का लक्ष्य अंगों तक परिवहन।,విరోచనాగ్రంధుల నుండి లక్ష్య అవయవాల వరకు హార్మోన్ల రవాణా.,
+रोगजनकों को नष्ट करके शरीर को सुरक्षा प्रदान करना।,రోగకారక సూక్ష్మజీవులను నాశనం చేయడం ద్వారా శరీరానికి రక్షణ కల్పించడం.,
+(छं) शरीर में ऊष्मा को समान रूप से वितरण करना।,(న ) శరీరంలో వేడిని సమానంగా పంపిణీ చేయడం.,
+"परिसंचरण की विधि (तरीका) के अनुसार, परिसंचरण-तंत्र खुले और बंद प्रकार के हो सकते हैं ।","చలామణి విధానం (పద్ధతి) ప్రకారం, ప్రసరణ వ్యవస్థలు ఓపెన్ మరియు క్లోజ్డ్ టైప్ లో ఉండవచ్చు.",
+"(क) रुधिर बंद वाहिकाओं के भीतर नहीं बहता, बल्कि देह-गुहा के विभिन्‍न भागों में होकर बहता है।","(ఏ) మూసుకుపోయిన నాళాల లోపల రక్తం ప్రవహించదు, అయితే, శరీర కుహరంలోని విభిన్న భాగాల గుండా ప్రవహిస్తుంది.",
+इस प्रकार रुधिर देह के तरल पदार्थों के साथ मिश्रित रहता हे।,ఈ విధంగా శరీరంలోని ద్రవాలతో రక్తం కలిసి ఉంటుంది.,
+(ख) परिसंचरण के लिए पर्याप्त उच्चदाब नहीं बनी रहती।,(బి ) ప్రసరణకు తగినంత అధిక పీడనం లేదు.,
+"झींगा, कीट आदि जीवों में खुला परिसंचरण तंत्र होता है।","రొయ్యలు, కీటకాలు మొదలైన వాటికి బహిరంగ ప్రసరణ వ్యవస్థ ఉంటుంది.",
+(क) रूधिर सुविकसित नली जैसी वाहिकाओं में होकर बहता है।,(ఏ ) బాగా అభివృద్ధి చెందిన నాళం వంటి నాళాల ద్వారా రక్తం ప్రవహిస్తుంది.,
+(ख) पर्याप्त रुधिर दाब बनी रहती हे।,(బి ) తగినంత రక్తపోటు కొనసాగుతుంది.,
+(ग) यह तंत्र खुले प्रकार के तंत्र से अधिक प्रभावी होता हे।,(సి ) ఈ యంత్రాంగం బహిరంగ రకం యంత్రాంగం కంటే మరింత ప్రభావవంతంగా ఉంటుంది.,
+बंद परिसंचरण तंत्र सभी कशेरुकियों में पाया जाता हे।,మూసి ఉన్న ప్రసరణ వ్యవస్థ అన్ని సకశేరుకాలలో కనిపిస్తుంది.,
+तिलचट्टे का परिसंचारी तंत्र खुले प्रकार का होता है।,బొద్దింకల చలామణి యంత్రాంగం బహిరంగ రకం.,
+यह एक स्पंदनशील हृदय (पृष्ठ रुधिर वाहिका) और विभिन्‍न कोटरों का बना होता है जिनमें होकर रुधिर बहता है।,ఇది పల్సేటింగ్ హార్ట్ (ఉపరితల రక్తనాళం) మరియు రక్తం ప్రవహించే వివిధ కుహరాలతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+रुधिर रंगहीन होता है तथा सारी देह-गुहा में भरा होता है।,రక్తం రంగులేకుండా ఉంటుంది మరియు శరీరమంతా కుహరంలో నిండి ఉంటుంది.,
+"इसीलिए इस गुहा को रक्‍त-गुहा कहते हैं, और रुधिर को रक्त लसीका।","అందుకే ఈ కుహరాన్ని రక్త కుహరం, రక్తానికి రక్తప్రసరణ అనీ అంటారు.",
+रक्‍त-गुहा दो क्षैतिज पटों द्वारा तीन कोटरों में बँटी होती है।,రక్త కుహరం రెండు క్షితిజ సమాంతర బోర్డు ల ద్వారా మూడు కుహరాలుగా విభజించబడుతుంది.,
+इन पटों को पृष्ठ डायाफक्राम और अधर डायाफक्राम कहते हैं।,ఈ బోర్డు లను పేజ్ డయాఫ్రమ్ మరియు లింబో డయాఫ్రం అని అంటారు.,
+"तीन कोटरों के नाम हैं पृष्ठ कोटर अथवा परिहव्‌ कोटर जिसके भीतर हृदय स्थित होता है, ","మూడు కుహరాల పేర్లు పేజీ కుహరం లేదా గుండె ఉన్న కుహరం, ",
+"मध्य परिअंतरांग कोटर जिसके भीतर विभिन्‍न अंतरांग स्थित होते हैं,",మధ్య పెరిరంగా కుహరంలోపల వివిధ అంతరాంతరాలు ఉంటాయి.,
+और अधरीय परितंत्रिकाय कोटर जिसके भीतर अथर तंत्रिका रज्जु स्थित होती है।,మరియు ఆథర్ నాడీకార్డ్ ఉన్న వెంట్రల్ పెరిటరీ కుహరం.,
+दोनों ही डायाफम सरंश्री होते हें और यही कारण है तीनों कोटरों में एक दूसरे से परस्पर संपर्क में बने रहते हें।,ఈ రెండూ డయాఫ్రమ్ శరణ్ శ్రీ మరియు అందుకే మూడు కోట్లు ఒకదానితో మరొకటి టచ్ లో ఉంటాయి.,
+हृदय एक दीर्घकृत नलिकाकार संरचना होती है जो अपने पिछले छोर पर बंद होती है और अग्र सिरे पर खुली होती है।,"గుండె అనేది ఒక దీర్ఘకాలిక నాణనిర్మాణం, ఇది దాని యొక్క పూర్వ చివరల్లో మూయబడుతుంది మరియు ముందు చివరల్లో తెరుచుకుంటుంది.",
+हृदय वक्ष और उदर की संपूर्ण लंबाई में मध्य रेखा के सहारे-सहारे स्थित होता है।,గుండె ఛాతీ మరియు పొత్తికడుపు యొక్క మొత్తం పొడవు మధ్య రేఖ ద్వారా ఉంటుంది.,
+हृदय खंडश: व्यवस्थित तेरह कीपाकार कक्षों पृष्ठ साइनस हा हृदय पेरीविसरल का बना होता है।,హృదయ విభజన :13-ఆకారంలో ఉండే గదుల పేజీ సైనస్ హా గుండె పెరివిసల్ తో తయారు చేయబడింది.,
+"प्रत्येक कक्ष के पार्श्व में, प्रत्येक ओर एक-एक, एक जोड़ी आस्य ( ऑस्टियम ) होते हैं प्रत्येक ऑस्टियम पर एक कपाट (वाल्व) लगा होता है।","ప్రతి గది యొక్క వైపున, ప్రతి వైపు ఒక జత ఆస్టియమ్ లు ఉంటాయి, ప్రతి ఆస్టియం కు ఒక వాల్వ్ ఉంటుంది.",
+इन ऑस्टियमों के द्वारा हृदय परिहद्‌ कोटर के संपर्क में बना रहता है।,ఈ ఆస్టియం ద్వారా గుండె కుహరంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.,
+हृदय सिर के भीतर एक अग्र महाधमनी (एऑर्ट) के साथ अविच्छिन्न रूप से जुड़ा रहता है जो सिर की रक्‍्त-गुहा में खुलती है।,"గుండె తల లోపల ఉండే ఆర్టా (ఏ ఆర్ట్ )కు జతచేయబడుతుంది, ఇది తల యొక్క రక్త కుహరంలోనికి తెరుచుకుంటుంది.",
+हृदय के दोनों तरफ प्रत्येक खंड के साथ एक जोड़ी पक्षाकार (एलरी) पेशियाँ लगी होती हैं।,గుండెకు ఇరువైపులా ఉండే ప్రతి సెక్షన్ కూడా ఒక జత అల్లీ (ఎల్లెరీ) కండరాలతో ఫిట్ చేయబడుతుంది.,
+रुधिर रंगहीन तरल होता है।,రక్తం రంగులేని ద్రవం.,
+और यह तरल लसीका एवं रुधिर कोशिकाओं का बना होता है जिसे रूधिराणु (हीमोसाइट) कहा जाता है।,"ఈ ద్రవం లో ఉండే లింఫ్, రక్త కణాలతో హెమోసైట్ అనే పేరు ఉంటుంది.",
+"क्योंकि तिलचटूटे के रुधिर में कोई श्वसन-वर्णक नहीं होता, इसलिए श्वसन-गैसों के परिवहन में उसकी कोई भूमिका नहीं होती।","ఎందుకంటే రక్తంలో శ్వాస సంబంధ పిగ్మెంట్ ఉండదు కాబట్టి, శ్వాస వాయువుల రవాణాలో దీని పాత్ర లేదు.",
+"वह तो केवल पोषण पदार्थों के परिवहन, द्रवस्थेतिक दाब को बनाए रखने और  जला शय के रूप में कार्य करता है।","ఇది కేవలం పోషక పదార్థాల రవాణా, హైడ్రోస్టాటిక్ పీడనాన్ని నిర్వహించడం మరియు మండించడం వంటి చర్యలు చేస్తుంది.",
+तिलचट्टे के रुधिर का परिसंचरण हृदय और पक्षाकार पेशियों के संकुचन और शिथिलन के कारण होता है।,బొద్దింకల రక్తం యొక్క ప్రసరణ గుండె మరియు పాల్గొనే కండరాల సంకోచం మరియు సడలింపు ద్వారా ఏర్పడుతుంది.,
+मनुष्य का परिसंचरण-तंत्र निम्नलिखित भागों से बना होता है।,మానవుని ప్రసరణ -వ్యవస్థ ఈ క్రింది భాగాలతో కూడి ఉంటుంది.,
+हृदय : केन्द्रीय पंपन (पंप करना) अंग ।,గుండె: కేంద్ర పంప్ (పంపింగ్) అవయవం.,
+"रुधिर-वाहिकाएँ : संयोजी नलियाँ-धमनियाँ, शिराएँ और केशिकाएँ।","హెమటోలజీ నాళాలు: కనెక్టివ్ ట్యూబ్ స్-ధమనులు, సిరలు మరియు కేశనాళికలు.",
+पादप तथा जीवों के प्रकार ।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు,
+रुधिर : परिसंचारी तरल जो एक से संयोजी ऊतक है और तरल आधात्री एवं कोशिकाओं एवं प्रकार्य  का बना होता हे।,రక్తం: సంధాయక కణజాలం మరియు ద్రవం యొక్క ప్రసరణ అనేది మాత్రిక మరియు కణాలు మరియు విధులతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+लसीका तंत्र जिसमें लसीका पर्व (आसंधि) और बाहिकाएँ होती हैं।,"లింఫ్ఫెటిక్ సిస్టమ్, దీనిలో లింఫ్ఫెటిక్ ఫెస్టివల్స్ మరియు (నోడ్)బాఖాలు ఉంటాయి.",
+यह एक पेशीय अंग है जो हृद्‌ पेशी रेशों का बना होता है।,ఇది గుండె దారాలతో తయారు చేయబడ్డ కండర అవయవం.,
+निलयों की भित्तियाँ मोटी एवं पेशीयुक्त होती हैं ताकि रुधिर को शरीर के दूरवर्ती भागों तक पंप कर सकें।,"నిల్స్ గోడలు మందంగా మరియు కండలు కలిగి ఉంటాయి, తద్వారా రక్తం శరీరంలోని ఫార్థింగ్ భాగాలకు పంప్ చేయబడుతుంది.",
+हृदय के ऊपर चारों ओर झिल्ली चढ़ी होती है जिसे हृदयावरण  कहते हैं।,"గుండె పైన చుట్టూ ఒక పొర ఉంది, దీనిని హృదయావరణ  అంటారు.",
+महाधमनी और फुप्फुस धमनी के उद्गम स्थल पर अर्धचंद्राकार कपाट।,ధమని మరియు పుపుస ధమని యొక్క మూలం వద్ద ఒక చంద్రాకారంలో ఉండే కవాటం.,
+ये कपाट किसी दरवाजे की भांति केबल एक ही दिशा की तरफ खुलते हैं और केवल एक ही दिशा में खुलते हुए रुधिर-प्रवाह का नियमन करते हैं,"ఈ కవాటాలు, తలుపు వంటి, కేబుల్స్ ఒకే దిశలో తెరుచుకుని, రక్త ప్రవాహాన్ని నియంత్రిస్తాయి, కేవలం ఒకే దిశలో తెరుచుకుంటుంది.",
+ताकि रुधिर एक ही दिशा में बहे और इस प्रकार वे रुधिर के विपरीत दिशा में बहने को रोकते हें।,"రక్తం ఒకే దిశలో ప్రవహించాలని, అవి రక్తం యొక్క ప్రవాహం వ్యతిరేక దిశలో ఈ విధంగా ఆపుతుంది.",
+जब तक व्यक्ति जीवित है तब तक हृदय-स्पंद स्वयं अपने आप होता रहता है।,ఆ వ్యక్తి జీవించి ఉన్నంత కాలం గుండె యొక్క పల్స్ దాని స్వంతదానిపై జరుగుతూనే ఉంటుంది.,
+प्रत्येक हृदय-स्पंद निम्नलिखित चरणों में पूरा होता है और एक चक्र के पूरा होने के दौरान मुख्यतः दो प्रकार की ध्वनियाँ सुनाई पड़ती हैं-लब्ब  और डब्ब ।,"ప్రతి గుండె నాడి ని ఈ క్రింది దశలలో పూర్తి చేసి, ఒక సైకిల్ పూర్తయినప్పుడు ప్రధానంగా రెండు రకాల శబ్దాలు వినబడతాయి: లబ్ మరియు డబ్.",
+हद सांद की शुरूआत अलिंदों के संकुचन  से हाता है ।,ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ సంకోచం వల్ల లైడ్ యొక్క పరిచయం సంక్రమిస్తో ఉంటుంది.,
+जिसके बाद शिथिलन  की अवस्था आती है।,ఆ తర్వాత విశ్రాంతి స్థితి ఉంటుంది.,
+लब्ब को ध्वनि अथवा हृदय की पहली ध्वनि अलिंद-निलयी कपाटों के बंद होने के कारण होती हे।,ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ వాల్వ్ లు మూసుకుపోవడం వల్ల లబ్ యొక్క సౌండ్ ఏర్పడుతుంది.,
+(ख) निलयों का संकुंचन के बाद उनके शिथिलन की अवस्था आने पर डब्ब ध्वनि अथवा हृदय की दूसरी ध्वनि आती है जो अर्धचंद्राकार कपाटों के बंद होने के कारण उत्पन्न होती है।,"(బి ) నిల్స్ యొక్క కాన్కోలేషన్ తరువాత, వెంట్ ల యొక్క రిలాక్సేషన్ స్థితి, బాక్స్ సౌండ్ లేదా క్రెసెంట్ ఆకారంలో ఉండే వాల్వ్ లు మూయడం వల్ల ఉత్పత్తి అయ్యే గుండె యొక్క రెండో సౌండ్ నుంచి వస్తుంది.",
+प्रत्येक हृदय-स्पंद के आरंभ में हृदय के चारों कक्ष शिथिल अवस्था में होते हें (संयुक्त-अनुशिथिलन)।,"ప్రతి గుండె నాడి యొక్క ప్రారంభంలో, గుండె యొక్క నాలుగు కణాలు ఒక విశ్రాంతి స్థితిలో ఉంటాయి(జాయింట్-రిలాక్సేషన్).",
+इस अवस्था में महाशिराएँ विऑक्सीजनित रुधिर को दाएँ आलिंद में डाल देती हैं और फुस्फुस शिरा ऑक्सीजनित रुधिर को बाएँ अलिंद में छोड़ देती हें।,ఈ దశలో మహాషిర్లు డీఆక్సిజనేటెడ్ రక్తాన్ని కుడి కర్ణికలో పోస్తుంది మరియు ప్లూరా సిర ఎడమ కర్ణికలో ఆక్సిజన్ రక్తాన్ని విడిచిపెడుతుంది.,
+हृदय-स्पंद का प्रारंभ शिरानाल-अलिंद पर्व अथवा में होता है जो दाएँ अलिंद कक्ष की पेशीय भित्ति का ही एक रूपांतरित भाग होता है।,గుండె- నాడి వెనినల్ ఆట్రియల్ ఫెస్టివల్ వద్ద ప్రారంభం అవుతుంది లేదా కుడి కర్ణిక గది యొక్క కండర గోడయొక్క ఒక రూపాంతరం చెందిన భాగం.,
+शिरानाल-अलिंद पर्व दाएँ अलिंद के ऊपरी कोने पर स्थित होती है ।,వెనినల్-ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ కుడి ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ యొక్క పై మూలలో ఉంటుంది.,
+उसी के कारण अलिंद में संकुचन उत्पन्न होता है।,అదే కారణంగా కర్ణిక లో సంకోచం పుడుతుంది.,
+इसके परिणाम स्वरूप त्रिवलन कपाट धक्के के साथ खुल जाता है और विऑक्सीजनित रुधिर दाएँ निलय में प्रवेश कर जाता है।,ఫలితంగా ట్రైవల్యూషన్ వాల్వ్ ఒక దెబ్బతో తెరుచుకుంటుంది మరియు డీఆక్సిజెనిక్ రక్తం కుడి జఠరికల్ లోనికి ప్రవేశిస్తుంది.,
+"ठीक इसी समय, ट्विवलल कपाट धक्के के साथ खुलता है और ऑक्सीजनित रुधिर बाएँ निलय में चला जाता है।","అదే సమయంలో, ట్విల్ వాల్వ్ ఒక దెబ్బతో తెరుచుకుంటుంది మరియు ఆక్సిజన్ కలిగిన రక్తం ఎడమ జఠరికల్ లోనికి వెళుతుంది.",
+"अलिंद-निलय पर्व  , रूपांतरित पेशी अंतरअलिंद-पट में स्थित होती है।","ఆట్రియల్ -ఫైబ్రిలేషన్ ,మెటామార్ఫిక్ మజిల్ ఇంటర్ఆల్డ్ సెప్టమ్ లో ఉంటుంది.",
+"जब आवबेग _ पादप तथा जीवों के प्रकार एस. ए. पर्व से ए, वी. पर्व पहुंचता है तो संकुचित अलिंद शिथिल पड़ने लगते हें।","మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు ఏ .వీ పర్వా కు చేరుకున్నప్పుడు, ఇరుకైన ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ రిలాక్స్ అవుతుంది.",
+एवं प्रकार्य यह आवेग अंतर निलयी पट में स्थित हिस - बंडल  में पहुँचता है और वहाँ से निलयों की भित्तियों में स्थित पुरकिजे रेशों  में पहुँचता है।,మరియు ఫంక్షన్ ఇంపల్స్ గ్యాప్ వెంట్ లో ఉన్న తన బండిల్ కు చేరుకుంటుంది మరియు నిల్స్ యొక్క రీఫ్ ల్లో ఉండే పుర్కిజే ఫైబర్ స్కు చేరుకుంటుంది.,
+जिसके फलस्वरूप निलय संकुचित हो जाते हैं ।,ఫలితంగా జఠరికాలన్నీ కుంచించుకుపోయాయి.,
+शिरानाल-अलिंद और अलिंद-निलय पर्वों तथा हिस-बंडल की स्थिति एवं हृदय स्पंद के लिए आवेग का संचालन।,సిర-ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ మరియు ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ యొక్క ఆపరేషన్ మరియు అతని యొక్క గుండె నాడి యొక్క పొజిషన్ కొరకు ప్రచోదన,
+"क्योंकि शिरानाल-अलिंद पर्व हृदय-स्पंद को आरंभ करती है और उसका नियमन करती हे, इसलिए इसे गतिचालक या शतिप्रेरक (पेसमेकर) भी कहते हैं।","వెనినల్-ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ గుండె నాడిని ప్రారంభిస్తుంది మరియు నియంత్రిస్తుంది కనుక, దీనిని డైనమిక్ లేదా పేస్ మేకర్ అని కూడా అంటారు.",
+"पेसमेकर पर तंत्रिकाओं, हॉर्मोनों, रुधिर  की मात्रा, ऊष्मा आदि का प्रभाव पड़ता है।","పేస్ మేకర్ లో నరాలు, హార్మోన్లు, రక్తస్థాయిలు, వేడి మొదలైన వాటి ప్రభావం ఉంటుంది.",
+कभी-कभी  शिरानाल-अलिंद  दोषपूर्ण अथवा क्षतिग्रस्त हो जाती है।,కొన్నిసార్లు వీనస్ ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ లో లోపం లేదా పాడైపోవడం అవుతుంది.,
+ऐसी स्थिति में उस व्यक्ति को एक कृत्रिम पेसमेकर की आवश्यकता होती है जिसे उसके सीने (वक्ष) के भीतर रोपित कर दिया जाता है।,"ఇటువంటి పరిస్థితిలో, వ్యక్తి (ఛాతీ) లోపల నాటబడ్డ కృత్రిమ పేస్ మేకర్ అవసరం అవుతుంది.",
+इससे हृदय-स्पंद नियमित हो जाते हें।,దీంతో గుండె- నాడి నిర్నిత్యం అవుతుంది.,
+विद्युतहद्‌ू लेख वह यंत्र है जो हृद्‌-स्पंद के संचारण को रिकॉर्ड करता है।,ఎలెక్ట్రో కార్డియోగ్రామ్ అనేది గుండె పల్స్ ప్రసారాన్ని నమోదు చేసే పరికరం.,
+इस यंत्र से हृदस्पंद-विकारों को जान सकने में सहायता मिलती हे।,గుండె రుగ్మతలను తెలుసుకునేందుకు ఈ పరికరం తోడ్పడుతుంది.,
+2. रुधिर वाहिकाएँ रुधिर को लाने-ले जाने वाली नलिकाओं को रुधिर-वहिकाएं कहते हैं।,2. రక్త నాళాలు రక్తాన్ని తీసుకెళ్లే నాళాలను హెమటోయిడ్లు అంటారు.,
+रुधिर वाहिका की भ्ित्ति में तीन परतें होती हैं-बाह्य कंचुक  मध्य कंचुक और अंत: कंचुक।,రక్తనాళాల గోడ లో మూడు పొరలు ఉంటాయి - బాహ్య దువ్వెన మధ్య దువ్వెన మరియు ముగింపు-దువ్వెన.,
+रुधिर-वाहिकाएँ तीन प्रकार की होती हैं।,హెమటోలజీ నాళాలలో మూడు రకాలు ఉన్నాయి.,
+"धमनी,  केशिकाएँ और  शिराएँ।","ధమనులు, కేశనాళికలు మరియు సిరలు.",
+"अपनी संरचना और रुधिर-बहाव की दर के संदर्भ में इन तीनों वाहिकाओं की संरचना में और रूधिर प्रवाह की गति में अंतर होते हैं, जेसा कि तालिका  में दर्शाया गया हे।","దీని నిర్మాణం మరియు హెమరేగా ప్రవాహ రేటు పరంగా ఈ మూడు నాళాల నిర్మాణంలో తేడాలు మరియు రక్త ప్రవాహ వేగంలో తేడాలు ఉన్నాయి, ఇది పట్టికలో సూచించబడింది.",
+रुधिर को हृदय से दूर ले जाती है।,గుండె నుంచి రక్తాన్ని బయటకు తీస్తుంది.,
+मध्य कंचुक मोटी और प्रत्यास्थ पेशी ऊतक की बनी होती हे।,మధ్య దువ్వెన దళసరి మరియు సాగే కండర కణజాలంతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+धमनी होकर अर्धचंद्राकार कपाट नहीं होते।,ధమనుల ద్వారా చంద్రాకారంలో ఉండే కవాటాలు ఉండవు.,
+रक्त-दाब उच्च होती हे और धमनी स्पंदी (स्पंदमान) होती हे।,రక్తపోటు ఎక్కువగా ఉంటుంది మరియు ధమని పప్పుఉంటుంది .,
+रुधिर तेजी से बहता हे।,రక్తం వేగంగా ప్రవహిస్తుంది.,
+रुधिर का आयतन कम होता हेै।,రక్త పరిమాణం తక్కువగా ఉంటుంది.,
+"रुधिर ऑक्सीजनित, केवल 'फुफ्फूस धमनी को छोड़कर।","రక్తం ఆక్సిజనేటెడ్, ప్లూరల్ ఆర్టరీని మాత్రమే మినహాయించి.",
+ट्यूनिक इंटरना धमनियों को शिराओं से जोड़ती है।,ట్యూనిక్ ఇంటర్నా ధమనులను సిరలకు కలుపుతుంది.,
+ताकि रुधिर और ऊतकों के बीच पदार्थों का आदान-प्रदान हो इसमें भी कोशिकाएं होती है।,"తద్వారా రక్తం మరియు కణజాలాల మధ్య పదార్థాల మార్పిడి జరిగేవిధంగా, దీనిలో కణాలు కూడా ఉంటాయి.",
+इनमें मध्य कंचुक नहीं होती।,వీటి మధ్య దువ్వెన ఉండదు.,
+कोशिकाओं का केवल एक स्तर होता है एंडोथीलियम बनाता हे।,ఎండోథెలియం ను తయారు చేసే ఒకే ఒక స్థాయి కణాలు ఉంటాయి.,
+प्रत्यास्थ रेशे नहीं होते।,ఎలాస్టిక్ దారాలు ఉండవు.,
+एक अर्धचंद्राकार कपाट होता हे।,చంద్రాకారంలో ఉండే కవాటం ఉంటుంది.,
+रुधिर-दाब अवरोही (गिरने वाली) होती है और स्पंदी नहीं होती।,రక్తపోటు అవరోహణ (పడిపోవడం లేదు) మరియు కంపించేది కాదు.,
+रुधिर की गति मंद हो जाती है।,రక్తవేగం నెమ్మదిస్తుంది.,
+रुधिर का आयतन उच्च होता है।,రక్త పరిమాణం ఎక్కువగా ఉంటుంది.,
+ऑक्सीजनित और विऑक्सीजनित दोनों प्रकार के रुधिर मिश्रित।,ఆక్సిజన్ మరియు డీ ఆక్సిజనేటెడ్ రక్తం రెండూ కలిసిపోయాయి.,
+अति संकीर्ण अवकाशिका  रुधिर को हृदय की ओर लाती है।,అతి సన్నని ఆలన౦ రక్తాన్ని హృదయానికి తెస్తుంది.,
+मध्य कंचुक अपेक्षाकृत रूप में पतली होती है और उसमें केवल थोड़ी सी ही पेशियाँ होती हैं।,మధ్య దువ్వెన సాపేక్షంగా సన్నగా ఉంటుంది మరియు కొన్ని కండరాలు మాత్రమే కలిగి ఉంటుంది.,
+केवल थोडे-से प्रत्यास्थ रेशे होते हैं।,కొన్ని స్థితిస్థాపక తంతువులు మాత్రమే ఉంటాయి.,
+अर्धचंद्राकार कपाट थोडे-थोडे अंतराल पर मौजूद होते हैं जो रुधिर के विपरीत दिशा में बहने को रोकते हैं।,"క్రీసెంట్ ఆకారంలో ఉండే కవాటాలు స్వల్ప విరామాల్లో ఉంటాయి, ఇవి రక్తం యొక్క వ్యతిరేక దిశలో ప్రవహించకుండా నిరోధిస్తాయి.",
+रुधिर-दाब कम होती है और स्पंदी नहीं होती।,రక్తపోటు తక్కువగా ఉంటుంది మరియు పల్స్ ఉండదు.,
+रुधिर मंद गति से बहता हे।,రక్తం నెమ్మదిగా ప్రవహిస్తుంది.,
+रुधिर आयतन बढ़ा होता है।,రక్త పరిమాణం పెరుగుతుంది.,
+रुधिर विऑक्सीजनति केवल फुप्फुस शिरा को छोड्कर।,ప్లూరల్ సిర మినహా రక్తం డియోక్సిజనేషన్.,
+धमनियाँ में विभाजित होकर धमनिकाएँ  बनाती हैं और फिर वे भी आगे विभाजित होकर केशिकाएँ  बनाती जाती हैं।,"ఇవి ధమనులుగా విడిపోయి ధమనులు గా ఏర్పడి, ఆ తర్వాత ఇవి విభజింపబడి కేశనాళికలుగా ఏర్పడ్తాయి.",
+इस प्रकार वे सभी ऊतकों के संपर्क में आ जाती है और कोशिकाओं को रुधिर-प्लाज्मा से तर किए रखती हें।,"అందువలన, అవి అన్ని కణజాలాలను తాకడం మరియు రక్త ప్లాస్మా నుండి కణాలను ఉంచుతుంది.",
+"में रुधिर का वह संभावी मार्ग दिखाया गया है जो धमनिकाओं, केशिका-संस्तर और शिरिका  के बीच हो सकता है।","రక్తానికి సంభావ్య మార్గం చూపించబడింది, ఇది ధమనులు, కేశనాళిక-బెడ్ మరియు షిరికా మధ్య ఉండవచ్చు.",
+कोशिकाएं जुड़कर शिरिकाएं बनाती हैं।,కణాలు జోడించబడతాయి మరియు సిరలను ఏర్పరుస్తాయి.,
+शिरिकाएँ बारीक-बारीक रुधिर-वाहिकाएँ होती हैं जो जुड़कर शिराओं का रूप ले लेती हैं।,"సిరలు అనేవి బాగా హెమటోలజీ నాళాలు, ఇవి కలిసి, సిరలను ఏర్పరుస్తుంది.",
+जो रुधिर शरीर में परिसंचरित हो चुका होता है उसके द्वारा ले जायी जाने वाली अधिकांश निकल चुकी होती है।,శరీరానికి ప్రసారం అయ్యే రక్తం చాలా వరకు తొలగించబడింది.,
+यह विऑक्सीजनित रुधिर दो प्रमुख शिराओं द्वारा वापस हृदय में पहुँचता है ये दो शिराएँ हैं  उर्ध्व महाशिरा सिर और कंधों (ल्‍अंस - स्कंथ) से रुधिर लाती हें।,"ఈ డీఆక్సిజెనిక్ రక్తం రెండు ప్రధాన సిరల ద్వారా గుండెను చేరుకుంటుంది. ఈ రెండు సిరలు తల,(లెన్స్ - స్క్రీన్) భుజాల నుంచి రక్తాన్ని తీసుకొస్తాయి.",
+निम्न महाशिरा शरीर के निचले (निम्नतर) भाग में रुधिर लाती है ।,దిగువ మహాషిరా శరీరం యొక్క దిగువ (దిగువ) భాగానికి రక్తాన్ని తెస్తుంది.,
+ये दोनों महाशिराएँ दाएँ अलिंद में खुलती हैं ।,ఈ రెండు గొప్ప సిరలు కుడి కర్ణిక ఫైబ్రిలేషన్ లో తెరుచుకుంటుంది.,
+दाएँ अलिंद के संकुचित होने पर रुधिर दबाव के साथ दाएँ निलय में पहुँचा दिया जाता है।,"కుడి కర్ణిక ఫైబ్రిలేషన్ కుదించబడినప్పుడు, రక్తం పీడనంతో కుడి జఠరికల్ కు పంపిణీ చేయబడుతుంది.",
+"धमनिका, केशिका-जाल और शिरिका (लघुशिरा) के बीच रुधिर के बहाव का मार्ग दाएँ निलय के संकुचित होने पर रुधिर फुफ्फुस धमनी (पल्मोनरी आर्टरी) में पंप कर दिया जाता है जो रुधिर को फेफड़ों में ले जाती है।","కుడి జఠరిక కుచించుకుపోయినప్పుడు ధమని, కేశనాళిక ట్రాప్ మరియు షిరికా (పొట్టి సిర) మధ్య రక్త ప్రవాహం మార్గం( షార్ట్ సిర) రక్త పుధమని (పుపుస ధమని) లోనికి పంపబడుతుంది, ఇది రక్తాన్ని ఊపిరితిత్తుల్లోకి తీసుకెళుతుంది.",
+फेफड़ों में रुधिर ऑक्सीजनित हो जाता हे और फुफ्फुस शिरा (पल्मोनरी) द्वारा वापस बाएँ अलिंद में आ जाता है।,ఊపిరితిత్తుల్లోని రక్తం ఆక్సిజనేటెడ్ గా మారి పుపుస సిర ద్వారా ఎడమ ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ కు తిరిగి వస్తుంది.,
+तत्पश्चात्‌ रुधिर बाएँ अलिंद से बाएँ निलय में आ जाता है।,అప్పుడు ఎడమ కర్ణిక నుంచి ఎడమ జఠరికల్ కు రక్తం వస్తుంది.,
+बायाँ निलय रुधिर को महाधमनी में पंप कर देता है।,ఎడమ జఠరికాలు రక్తాన్ని రక్తనారిలోకి పంపిస్తుంది.,
+यह महाधमनी बायीं तरफ घूम जाती है और फिर रुधिर को सारे शरीर में पहुँचाती है।,"ఈ ఆర్టా ఎడమ వైపుకు వెళ్లి, తరువాత శరీరం అంతటా రక్తాన్ని రవాణా చేస్తుంది.",
+ऊपर दिया गया प्रवाह-आरेख समस्त परिसंचरण तंत्र में रूधिर-मार्ग का सक्षेपण दर्शाता है।,పై పటం లో రక్తప్రసరణ వ్యవస్థ అంతటా రక్త ప్రసరణ ను చూపిస్తుంది.,
+"दोहरा परिसंचरण चूँकि रुधिर हृदय में से होकर दो बार प्रवाहित होता है, इसे दोहरा परिसंचरण कहते हैं।",రెండు సార్లు రక్తప్రసరణ గుండె ద్వారా రక్తం రెండుసార్లు ప్రవహిస్తుంది కనుక దీనిని ద్విరక్త ప్రసరణ అంటారు.,
+पहले विऑक्सीजनित रुधिर शरीर से हृदय में और ऑक्सीजनित रुधिर हृदय से शरीर में जाता है।,"మొదటి డీ ఆక్సిజనేటెడ్ రక్తం శరీరం నుంచి గుండెకు, ఆక్సిజన్ తో ఉన్న బ్లడ్ హార్ట్ నుంచి శరీరానికి వెళుతుంది.",
+"एक पूरे परिसंचरण में, रुधिर दो बार हृदय में से होकर गुजरता है-एक बार शरीर से हृदय में और फिर फेफड़ों में, और दूसरी बार फेफड़ों से हृदय में और फिर शरीर में।","ఒక సంపూర్ణ ప్రసరణలో, రక్తం రెండు సార్లు గుండె గుండా ప్రవహిస్తుంది - ఒకసారి శరీరం నుండి గుండెకు మరియు తరువాత ఊపిరితిత్తులలోకి, మరియు రెండవ సారి ఊపిరితిత్తుల నుండి గుండె లోకి మరియు తర్వాత శరీరంలోకి.",
+"परिसंचरण मार्ग पहले शरीर से हृदय में (महाशिरा ऊताकें से बहुत कम ऑक्सीजन और, से भरपुर रूधिर को दायां अलिंद में हो जाता है।","ప్రసరణ మార్గం మొదట శరీరం నుండి గుండెకు (గొప్ప సిర కంటే చాలా తక్కువ ఆక్సిజన్, మరియు కుడి ఆట్రియల్ ఫైబ్రిలేషన్ లో రక్తంతో నిండిన రక్తం) పొందుతుంది.",
+) 'फुफ्फुस शिरा एकमात्र शिरा है जिसमें ऑक्सीजनित से भरपूर) रुधिर बनता है।,) 'ఆక్సిజనేటెడ్ సిర మాత్రమే ప్లూరల్ సిర) ఏర్పడుతుంది.,
+यह बाहिका रूधिर को हृदय में ले जाने का कार्य करती है अत: शिरा कहलाती हे।,ఇది రక్తదాడిగా పనిచేస్తుంది మరియు దీనిని సిర అని అంటారు.,
+(क) वह संरचना जहाँ से हृदय के भीतर संकुचन-तरंग आरंभ होती है और हृदू्‌ स्पंद शुरू होता है।,(ఏ ) సంకోచత తరంగం గుండె లోపల మరియు గుండె నాడి ప్రారంభం అయ్యే నిర్మాణం.,
+(ख) वह संरचना जो धमनियों और शिराओं को जोड़ती है।,(బి ) ధమనులు మరియు సిరలను కలిపే ఒక నిర్మాణం.,
+(ग) वह रुधिर वाहिका जो ऑक्सीजनित रुधिर को फेफड़ों से हृदय में लाती है।,(సి ) ఊపిరితిత్తుల నుంచి ఆక్సిజన్ ద్వారా గుండెకు ఆక్సిజన్ అందించే రక్తనాళం.,
+(घ) वह रक्‍त वाहिका जो विऑक्सीजनित रुधिर को मस्तिष्क और कंधों से एकत्रित करके हृदय में पहुँचाती है।,"(డి) మెదడు మరియు భుజాల నుంచి డీఆక్సిజెనిక్ రక్తాన్ని సేకరించి, గుండెకు రవాణా చేసే రక్తనాళం.",
+"रुधिर के संघटक और उनके प्रकार्य रुधिर लाल रंग का, गाढ़ा और जरा-सा (हल्का) क्षारीय तरल होता है जो हमारे शरीर में रुधिर-वाहिकाओं के भीतर बहता रहता है।","రక్తం యొక్క పదార్థం మరియు వాటి విధి రక్తం ఎరుపు రంగులో, మందంగా మరియు స్వల్పంగా (కాంతి) ఆల్కలైన్ ద్రవంగా ఉంటుంది, ఇది మన దేహంలోని రక్తనాళాల్లో ప్రవహిస్తుంది.",
+"रुधिर हमारे लिए क्‍यों महत्त्वपूर्ण है? यह इसलिए महत्त्वपूर्ण है क्योंकि- . यह हमारे शरीर में विभिन्‍न पदार्था का, जैसे-ऑक्सीजन, पोषक पदार्थों, हॉर्मोनों का परिवहन करता है।","రక్తం మనకు ఎందుకు ముఖ్యమైనది? ఇది ముఖ్యం ఎందుకంటే- ఇది మన శరీరంలో ఆక్సిజన్, పోషకాలు, హార్మోన్లు వంటి వివిధ రకాల పదార్థాలను రవాణా చేస్తుంది.",
+यह अपशिष्ट पदार्थों को भी वृक्‍्क तक पहुँचाता है।,ఇది వ్యర్థాలను మూత్రపిండానికి కూడా చేరవేస్తుంది.,
+यह रोगों से शरीर की रक्षा करता हे।,ఇది శరీరాన్ని వ్యాధుల నుంచి కాపాడుతుంది.,
+यह शरीर का तापमान सामान्य बनाए रखता हे।,ఇది సాధారణ శరీర ఉష్ణోగ్రతను నిర్వహిస్తుంది.,
+"(क) जीवद्रव्य ( प्लैज्मा ) यह हल्के पीले रंग का द्रव होता है जो रुधिर-प्रोटीनों, जैसे- ऐल्बूमिन, ग्लोबुलिन और 'फाइब्रिनोजन से बना होता है।","(ఏ) ప్లాస్మా ఇది ఆల్బుమిన్, గ్లోబులిన్ మరియు ఫైబ్రినోజెన్ వంటి రక్త ప్రోటీన్ లతో కూడిన తేలికపాటి పసుపు ద్రవం.",
+पाचन के उत्पादों को छोटी आंतों (श्रुद्रांत्र-क्षुद्र + आंत्र- ) से विभिन्‍न ऊतकों तक पहुँचाता है।,చిన్న ప్రేగుల (ష్రెడ్డి - ప్రేగు + ప్రేగులు ) నుండి వివిధ కణజాలాలకు జీర్ణక్రియ యొక్క ఉత్పత్తులను రవాణా చేస్తుంది.,
+ऊतकों में उत्पन्न होने वाले अपशिष्ट उत्पादों को उत्सर्जन अंगों तक पहुँचाता है।,"కణజాలాల్లో ఉత్పత్తి చేయబడ్డ వ్యర్థాలు, ఉద్గార అవయవాలకు ఉత్పత్తులను బదిలీ చేస్తుంది.",
+हॉर्मोनों को अंतःस्रावी ग्रंथियों से उनके लक्ष्य अंगों तक पहुँचाता हे।,ఎండోక్రైన్ గ్రంథుల నుండి హార్మోన్లను వాటి లక్ష్య అవయవాలకు రవాణా చేస్తుంది.,
+ऊष्पा को सारे शरीर में वितरित करके तापमान सामान्य बनाए रखता हे।,శరీరం అంతటా ఉష్ణాన్ని పంపిణీ చేయడం ద్వారా ఉష్ణోగ్రత సాధారణంగా ఉంటుంది.,
+रुधिर के स्कंदन ) के लिए आवश्यक कारक (फाइब्रिनोजन) प्रदान करता है।,రక్తం గడ్డకట్టుకుడానికి) అవసరమైన కారకం (ఫైబ్రినోజెన్) అందిస్తుంది.,
+रुधिर में तरल पदार्थों को बनाए रखता है (प्लैज़्मा प्रोटीनों द्वारा)।,రక్తంలో ద్రవాలను (ప్లాస్మా ప్రోటీన్ల ద్వారా) నిర్వహిస్తుంది.,
+रुधिर का अम्ल-क्षार  संतुलन बनाए रखता है।,రక్తంలో ని ఆమ్ల-క్షార సంతులనం నిర్వహించబడుతుంది.,
+प्रतिरपिंडो (इम्यूनोग्लोबुलिनों) के जरिए शरीर को प्रतिरक्षण प्रदान करता है।,యాంటీపిండో (ఇమ్యూనోగ్లోబులిన్స్) ద్వారా శరీరానికి ఇమ్యూనైజేషన్ అందిస్తుంది.,
+ये प्रतिपिंड (ऐन्टिबॉडी) एक प्रकार के  द्वारा बनाए जाते हैं और बाद में इन्हें प्लैज़्मा में छोड़ दिया जाता है।,ఈ ప్రతిరోధకాల (యాంటీబోడీ )ను ఒక రకం ద్వారా తయారు చేస్తారు మరియు తరువాత ప్లాస్మాలోకి విడుదల చేయబడతాయి.,
+(ख ) रकक्‍्त-कोशिकाएँ रुधिर के कोशिकीय भाग के तीन संघटक होते हैं-लाल रुधिर कणिकाएँ श्वेत रुधिर कणिकाएँ  और पटिटिकाणु (प्लेटलेट्स) नामक कोशिका-खंड।,(బి ) కణాలు అనేవి రక్తంలోని సెల్యులర్ భాగం యొక్క మూడు భాగాలు: ఎర్ర రక్త గుళికలు తెల్ల రక్త గుళికలు మరియు రక్తఫలకికలను అని పిలవబడే కణ ఖండితాలు.,
+रुधिर-कोशिकाएँ अस्थि मज्जा में बनती हैं।,ఎముక మజ్జలో రక్త కణాలు ఏర్పడతాయి.,
+इनकी निर्माण-प्रक्रिया को रक्तोत्पत्ति (रक्त + उत्पति) कहते हैं।,వీరి అంగస్తంభన ప్రక్రియను రక్తం (రక్తం+ విసరం) అంటారు.,
+"तालिका 5.2 में रुधिर की संरचना, कार्य, कोशिकीय संघटकों और उनकी उत्पत्ति के बारे में एक अंदाजा दिखाया गया है।","టేబుల్ 5.2 రక్తం యొక్క నిర్మాణం, పనితీరు, సెల్యులార్ భాగాలు మరియు వాటి మూలం గురించి ఒక ఆలోచన చూపిస్తుంది.",
+पादप तथा जीवों के प्रकार ।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు,
+पिंड-सा बन जाता है।,అది ఒక శరీరం అవుతుంది.,
+इस पिंड को थक्‍्का कहते हें।,ఈ శరీరాన్ని గడ్డకట్టడం అంటారు.,
+इस प्रकार रक्त के जमने को स्कंदन या थक्‍का बनना कहते हैं।,అందువల్ల రక్తం గడ్డకట్టడాన్ని క్వివరింగ్ లేదా గడ్డకట్టడం అంటారు.,
+हम भाग्यशाली हैं कि हमारा रक्त थक्‍का बनकर बहना बंद कर देता है।,రక్తం గడ్డకట్టడం వల్ల రక్తం ప్రవహించడాన్ని ఆపడం మా అదృష్టం.,
+यदि ऐसा न होता तो बहुत मामूली से घाव में से इतना रक्त बह जाता कि व्यक्ति मर जाता।,అలా కాకపోతే ఆ వ్యక్తి చనిపోతాడని ఆ గాయం నుంచి రక్తం కొట్టుకుపోయి ఉండేది.,
+"जब रुधिर-वाहिकाएँ क्षतिग्रस्त हो जाती हैं, तब अनेक क्रमवत्‌ क्रियाएँ होती हैं ।","రక్తనాళాలు దెబ్బతిన్నప్పుడు, అనేక సీక్వెన్షియల్ చర్యలు ఉంటాయి.",
+जिनके फलस्वरूप रक्त बहना बंद हो जाता है।,దీని ఫలితంగా రక్తస్రావం ఆగిపోతుంది.,
+इस प्रक्रिया में होने वाले विभिन्‍न चरण इस प्रकार है।,ఈ ప్రక్రియలో వివిధ దశలు దిగువ పేర్కొన్నవిధంగా ఉంటాయి.,
+हीमोफीलिया-एक आनुवंशिक रोग जिसमें ऐसी स्थिति बन जाती है कि रक्त का थक्‍्का (स्कंदन) नहीं बन पाता।,హీమోఫీలియా - రక్తం గడ్డకట్టని ఒక పరిస్థితి ఏర్పడే ఒక జన్యు వ్యాధి.,
+रकत-वर्ग (रूधिर वर्ग) रासायनिक दृष्टि से रुधिर चार प्रमुख समूहों और में से किसी एक वर्ग के अंतर्गत आता है।,"(రక్తతరగతి) రసాయనికంగా, రక్తం నాలుగు ప్రధాన సమూహాలు మరియు ప్రధాన సమూహాలు ఒకటి ద్వారా కవర్ చేయబడుతుంది.",
+"व्यक्ति का रुधिर-वर्ग आजीवन एक ही बना रहता हैं, क्योंकि किसी भी व्यक्ति में ये लक्षण उसके मां-बाप से आते हैं।","ఒక వ్యక్తి యొక్క రక్తతరగతి జీవితాంతం ఒకేవిధంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఏ వ్యక్తిలోనైనా ఈ లక్షణాలు అతని తల్లిదండ్రుల నుంచి వస్తాయి.",
+ये रुधिर-वर्ग रक्‍्ताणुओं की झिल्ली पर मौजूद उन विशेष प्रोटीनों की मौजूदगी के कारण होते हैं जिन्हें प्रतिजन  कहते हैं।,ఈ రక్తతరగతి లో యాంటీజెన్స్ అని పిలవబడే రక్తజాతి పొరపై ఉండే ప్రత్యేక ప్రోటీన్లు ఉండటం వల్ల కలుగుతాయి.,
+किसी विशेष रूधिर वर्ग के  की कोशिका झिल्ली में मौजूद प्रतिजन  अथवा दोनों ही प्रतिजन  हो सकता है या कोई भी प्रतिजन मौजूद नहीं हो सकता है।,ఒక నిర్ధిష్ట రక్త తరగతి యొక్క కణ త్వచం లో యాంటీజెన్ లేదా యాంటీజెన్ లు రెండూ ఉండవచ్చు లేదా ఎలాంటి యాంటీజెన్ లు ఉండవు.,
+"दूसरी तरफ, रुधिर - प्लाज्मा में प्रतिपिंड  अथवा दोनों  या फिर हो सकता है कोई भी प्रतिपिंड न हो।","మరోవైపు, రక్తప్లాస్మాలో యాంటీడే లేదా రెండు లేదా యాంటీడే లు ఉండకపోవచ్చు.",
+"प्रतिजन & प्रतिपिंड ७ के साथ अभिक्रिया करता है और प्रतिजन  प्रतिपिंड & के साथ, जिसके फलस्वरूप रुधिर का गुच्छन (या संपुंजन) हो सकता हे।","యాంటిజెన్ & యాంటీబాడీ  తో చర్య జరుపుతుంది మరియు యాంటిజెన్ & తో చర్య జరుపుతుంది, దీని ఫలితంగా రక్తం గుచ్చుకోవడం (లేదా సంయోగం) అవుతుంది.",
+"रकद्ताधान जब कभी शरीर से बहुत अधिक रक्त बह जाता है, जैसे कि कोई दुर्घटना होने पर, रक्त स्राव में या फिर शल्य चिकित्सा के दौरान, तब चिकित्सक किसी स्वस्थ व्यक्ति   से लिया गया रक्त आदाता  में चढ़ाया जाता है।","ప్రమాదం, రక్తస్రావం లేదా శస్త్రచికిత్స సమయంలో శరీరం నుంచి రక్తం ఎక్కువగా కొట్టుకుపోయినప్పుడు, ఆరోగ్యవంతులైన వ్యక్తి నుంచి పేయీకి డాక్టర్ రక్తాన్ని అందిస్తారు.",
+इस प्रक्रिया को रक्ताधान पादप तथा जीवों के प्रकार कहते हैं।,ఈ ప్రక్రియను ట్రాన్స్ ఫ్యూజన్ మొక్క మరియు జీవి రకం అని అంటారు.,
+"जब रक्‍ताधान करने की आवश्यकता होती है, तब चढ़ाए जाने वाला एवं प्रकार्य रक्त उसी समूह को होना चाहिए ताकि उसके साथ रोगी के प्लैज़्मा में मौजूद प्रतिपिंड कोई प्रभाव न डाल सके।","రక్తమార్పిడి అవసరం ఉన్నప్పుడు, అందించబడే రక్తం మరియు విధి ఒకే గ్రూపుకు ఉండాలి, తద్వారా రోగి ప్లాస్మాలో ఉండే యాంటీడెస్ ఎలాంటి ప్రభావాన్ని చూపించదు.",
+यदि दाता का रक्त आदाता के रक्‍त के साथ ठीक से मेल नहीं हो पाता है तो रक्ताधान पर दाता के रक्त का आश्लेषण  हो जाता है।,దాత రక్తం చెల్లింపుదారుని రక్తంతో సరిగ్గా సరిపోలకపోతే దాత రక్తం ట్రాన్స్ ఫ్యూజన్ పై భరోసా ఇవ్వబడుతుంది.,
+तालिका 5.3 में रक्त वर्गों और उनके रकक्‍ताधाने की संभाविता को दर्शाया गया हे।,పట్టిక 5.3 లో బ్లడ్ క్లాసులు మరియు వాటి యొక్క ఎకరేజీ యొక్క సంభావ్యతను తెలియజేస్తుంది.,
+गुच्छन  वह प्रक्रिया है जिसमें आदाता के प्लैज़्मा में विद्यमान प्रतिपिंड दाता के रक्त के श्वेताणुओं के साथ मिलकर पुंज बन जाता है।,పేయీ ప్లాస్మాలో ఉండే యాంటీ-ఫోర్స్ అనేది దాత యొక్క రక్త శ్వేతాలతో ద్రవ్యరాశిగా మారే ప్రక్రియ.,
+आश्लेषण  वह प्रक्रिया है जिसके द्वारा लाल रक्त कोशिकाओं का उस समय गुच्छन हो जाता है जब उनकी सतहों के प्रतिजन संपूरक प्रतरक्षियों के साथ प्रतिक्रिया करते हैं।,"విశ్లేషణ అనేది ఎర్ర రక్త కణాలు వాటి యొక్క యాంటీజెన్ లు పూరక వేటాడే వాటితో చర్య జరిపినప్పుడు, వాటిని బంచ్ చేసే ప్రక్రియ.",
+"तालिका 5.3 रक्‍त-वर्ग का मिलान, सुरक्षित और असुरक्षित रक्ताधान: वे जो आसानी से एक- दाता (के रक्त ।","పట్టిక 5.3 రక్త-తరగతి సరిపోలే, సురక్షితమైన మరియు అసురక్షిత మైన మార్పిడి: దాత యొక్క( రక్తం సులభంగా కలిగి ఉన్నవారు.",
+वे रक्‍त वर्ग जो रक्त दूसरे का रक्त प्राप्त का रक्त वर्ग) ।,రక్తం తరగతి  లో రక్తం వస్తుంది.),
+प्राप्त नहीं कर सकते कर सकते हैं।,ప్రాప్తం  పొందలేరు.,
+प्रकार के रक्त-वर्गों बाले रक्त में किसी भी अन्य समूह वाले व्यक्ति का रक्त चढ़ाया जा सकता है और इसीलिए इसे कहते हैं।,ఏ ఇతర సమూహానికి చెందిన రక్తమార్పిడి ని ఆ రకం రక్తంలో ఇవ్వవచ్చు మరియు అందుకే దీనిని పిలుస్తారు .,
+इस रक्त वर्ग के रक्‍त में कोई प्रतिपिंड नहीं होती।,ఈ రక్తతరగతి రక్తంలో ఏ విధమైన ప్రతిరోధకాలు లేవు.,
+इस कारण से अन्य वर्ग रक्त वर्गों के प्रति पिंड पिंडों के साथ कोई अभिक्रिया नहीं होती है।,"ఈ కారణంగా, ఇతర తరగతి రక్త వర్గాల పట్ల శరీర దేహాలతో ఎలాంటి చర్య ఉండదు.",
+"प्रतिपिंडों के अलावा, एक और रकक्‍त प्रोटीन होता है जिसके मौजूद होने या न होने के आधार पर व्यक्ति  होता है।","ప్రతిరోధకాలు తో పాటు, మరొక రక్త ప్రోటీన్ కూడా ఉంది దీని ఉండడం మరియు లేకపొవడం ఆధారంగా ఒక వ్యక్తి ఉంటాడు.",
+"गर्भवती माताओं में कभी-कभी कारक से, समस्या आ खड़ी होती है।","గర్భవతి తల్లి ల్లో  కొన్నిసార్లు కారకాల కారణ౦ గా, సమస్య తలెత్తుతు౦ది.",
+"ऐसे में भ्रूण का रक्त जिसकी माँ हो, गुच्छन का अत्यधिक खतरा होता है।",తల్లి అయిన పిండం యొక్క రక్తం ఎక్కువగా సంక్లోఉంటుంది.,
+भ्रूण की रुधिर कोशिकाओं के प्रति माँ के शरीर में प्रतिपिंड बन जाते हैं।,పిండం లోని రక్తకణాలు తల్లి శరీరంలోకి ప్రతిరోధకం  గా మారతాయి.,
+यह प्रक्रिया वहां होती है जहां भ्रूण रूधिर और माँ के रूधिर का जरा-सी भी मेल हो जाता है।,ఈ ప్రక్రియ పిండం యొక్క రక్తం మరియు తల్లి రక్తం యొక్క అతి చిన్న మ్యాచ్ అయిన చోట చోటు చేసుకుంటుంది.,
+जैसा कि आप पढ़ चुके हैं कि प्रकुचन (हृदय के संकुंचन) के दौरान निलय संकुंचित हो जाते हैं और रक्त को बलपूर्वक धमनियों में प्रवाहित कर देते हैं और ये धमनियाँ रुधिर को सारे शरीर में ले जाती हैं।,"మీరు చదివినట్లుగా, ప్రాసెస్ చేసే సమయంలో (గుండె గట్టిపడేటప్పుడు), జఠరికలకు సంపీడనాలు అవుతాయి మరియు రక్తం ధమనుల్లో బలవంతంగా ప్రవహిస్తుంది మరియు ఈ ధమనులు దేహం అంతటా రక్తాన్ని తీసుకెళతాయి.",
+धमनियाँ में प्रवाहित हो रहा रुधिर उनकी प्रत्यास्थ भित्तियों पर दबाव डालता है।,ధమనుల్లో ప్రవహించే రక్తం వాటి స్థితిస్థాపక రీఫ్ లపై ఒత్తిడి నిస్తుంది.,
+इसी दबाव को रक्‍तदाब (ब्लड प्रेशर) कहते हें।,అదే ఒత్తిడిని (బ్లడ్ ప్రెషర్) రక్తపోటు అంటారు.,
+निलयों के संकुंचन के समय रक्तदाब अधिक ऊँचा होती है और उसे प्रकुंचन दाब कहते हैं।,నీలాన్ని కేంద్రీకరించే సమయంలో రక్తపోటు ఎక్కువగా ఉంటుంది మరియు దీనిని పెర్చషన్ ప్రజర్ అని అంటారు.,
+निलयों में जब शिथिलन होता है तब यह दाब घट जाती है।,నిల్స్ లో సడలింపు ఉన్నప్పుడు ఈ పీడనం తగ్గుతుంది.,
+इस अपेक्षाकृत निम्न दाब को अनुशिधिलन दाब कहते हैं।,సాపేక్షంగా ఈ అల్ప పీడనాన్ని పెర్మిసివ్ ప్రజర్ అంటారు.,
+रक्‍्तदाब को मापने वाले यंत्र को स्फिग्मोमैनोमीटर  कहते हें।,రక్తపోటును కొలిచే పరికరాన్ని స్ఫిగ్మోమానోమీటర్ అంటారు.,
+रक्त दाब के पठनांक  का अर्थ है कि व्यक्ति का प्रकुंचन दाब पारा तथा अनुशिथिलन दाब  पारा है।,రక్తపోటు యొక్క రీడింగ్ పాయింట్ అంటే ఒక వ్యక్తి యొక్క ఒప్పించే పీడనం పాదరసం మరియు విశ్రాంతి ఒత్తిడి పాదరసం అని అర్థం.,
+एक स्वस्थ वयस्क का प्ररूपी पठनांक पारा होता हे।,ఆరోగ్యవంతమైన వయోజనుడి యొక్క టైప్ రీడింగ్ పాయింట్ పాదరసం.,
+अनुशिथिलन तथा प्रकुंचन दाबों का अंतर कलाई पर धमनियों की धड़कन (श्रॉब) के रूप में महसूस किया जा सकता है।,రిలాక్సేషన్ మరియు కుచించుకుపోయే ఒత్తిళ్ల మధ్య తేడామణికట్టుపై( ష్రోబ్) రూపంలో అనుభూతి చెందవచ్చు.,
+कलाई पर इस धड़कन को स्पंद कहते हैं।,మణికట్టుపై ఈ బీట్‌ను పల్స్ అంటారు.,
+सामान्य बोलचाल भी भाषा में स्पंद को नब्ज या नाड़ी कहते हैं और धड़कन की प्रति मिनट संख्या को नाड़ी दर कहा जाता है।,"సాధారణ భాష కూడా, భాషలో నాడి నాడి లేదా నాడి అని మరియు ప్రతి నిమిషానికి గుండె కొట్టుకునే సంఖ్యను పల్స్ రేట్ అని అంటారు.",
+कलाई पर एक स्थान के ऊपर महसूस की जाने वाली धड़कन (प्रकुचन के कारण) की प्रति मिनट संख्या को स्पंद दर कहते हैं।,మణికట్టుపై ఒక ప్రదేశం పైన అనుభూతి చెందిన హృదయ స్పందన (ప్రాసెసింగ్ కారణంగా) నిమిషానికి వచ్చే సంఖ్యను పల్స్ రేట్ అని అంటారు.,
+यह संख्या हृद्‌-स्पंदों की संख्या के बराबर होती है अर्थात्‌ सामान्य व्यस्क में लगभग 70 स्पंद प्रति मिनट।,ఈ సంఖ్య గుండె పప్పుల సంఖ్యకు సమానం అంటే సాధారణ వయోజనుల్లో నిమిషానికి 70 పప్పుధాన్యాల సంఖ్య.,
+हमारे शरीर में दो प्रकार के परिसंचारी तरल होते हैं -रुधिर और लसीका।,"మన శరీర రక్తంలో, లింఫ్ లో రెండు రకాల రక్తప్రసరణ ద్రవాలు ఉంటాయి.",
+"इनमें से पहले (अर्थात्‌ रुधिर) के बारे में आप स्वयं अपने शरीर में देख और महसूस कर चुके हो, लेकिन लसीका चूँकि रंगहीन होती हैं, अत: आप इसे शरीर के बाहर निकलने पर भी नहीं देख पाते हैं।","మీరు మొదటి (అంటే రక్తం) గురించి మీ శరీరంలో చూశారు మరియు అనుభూతి చెందవచ్చు, కానీ లింఫ్ రంగు లేకుండా ఉండటం వల్ల, మీరు శరీరం నుంచి బయటకు వచ్చిన తరువాత కూడా దానిని చూడలేరు.",
+यह तंत्र श्रृंखलाओं में पाई जाने वाली शाखित वाहिकाओं से और लसीका अंगों के समूह से बना होता है।,ఈ యంత్రాంగం గొలుసులలో కనిపించే శాఖోపశాఖలు మరియు లింఫోటిక్ అవయవాల సమూహంతో కూడి ఉంటుంది.,
+रक्त-केशिकाओं तथा अंतराकोशिकीय तरल (ऊतकों की कोशिकाओं के बीच विद्यमान तरल) के बीच एक सतत विनिमय होता रहता है।,రక్త కేశనాళికలు మరియు కణాంతర ద్రవం (కణజాల కణాల మధ్య ఉండే ద్రవం) మధ్య నిరంతర మార్పిడి ఉంటుంది.,
+"कुछ महत्त्वपूर्ण संघटक जैसे कि प्रोटीनें आदि जो अंतराकोशिकीय तरल से वापस रुधिर में नहीं जा सके,","ప్రోటీన్లు మొదలైన కొన్ని ముఖ్యమైన భాగాలు, ఇవి అంత:కణ ద్రవం నుంచి రక్తంలోకి తిరిగి వెళ్లలేకపోయాయి.",
+वे लसीका कोशिकाओं द्वारा लसीका के रूप में इस तंत्र में ले लिए जाते हैं और इस तंत्र के जरिए गर्दन (ग्रीवा) के निचले भाग में स्थित शिराओं (अधोजनत्रुक शिरा सवकल्वेयिन बेन) में छोड़ दिए जाते हैं।,"వీటిని ఈ వ్యవస్థలోకి లింఫాటిక్ కణాల రూపంలో తీసుకొని, ఈ యంత్రాంగం ద్వారా మెడ కింది( గర్భాశయ)భాగంలో (సబ్ జెనిక్ సిరలు) ఉండే సిరల్లో (సబ్ జెనిక్ సిర) విడుదలవుతాయి.",
+लसीका को रूपांतरित ऊतक तरल माना जाता है।,లింపాటిక్ ను ఒక పరివర్తన చెందిన కణజాల ద్రవంగా పరిగణిస్తారు.,
+"लसीका एक स्वच्छ, रंगहीन द्रव होता है जो केशिका भित्तियों से बाहर निकल आता है।","లింఫాటిక్ అనేది ఒక శుభ్రమైన, రంగులేని ద్రవం, ఇది కేశనాళికల నుంచి బయటకు వస్తుంది.",
+लसीका शरीर की समस्त कोशिकाओं के सीधे संपर्क में बना रहता है।,శరీరంలోని అన్ని కణాలతో లింఫ్టిక్ నేరుగా తాకుతుంది.,
+केशिकीय भित्तियों द्वारा प्लैज़्मा का विसरण है।,కేశనాళిక దిబ్బల ద్వారా ప్లాస్మా యొక్క విస్తరణ.,
+ग्रंथि कोशिका द्वारा अवशोषित का नलिका में उत्सर्जित उपयोग में लाया गया और अतिरिक्त तरल लसीका वाहिनियों में निकल जाता है।,కణం శోషించబడిన గ్రంధి నాళంలో ఉపయోగించబడుతుంది మరియు శోషరస నాళాల్లో అదనపు ద్రవాన్ని తొలగించబడుతుంది.,
+कोशिका बाह्मअवकाशों में से अतिरिक्त ऊतक तरल को निकाल कर वापस रक्त में डाल देता है।,"కణం ఎక్స్ ఫైయర్ నుంచి అదనపు కణజాలాన్ని తొలగించి, తిరిగి రక్తంలో కి పోస్తుంది.",
+क्षुद्रोतों (छोटी आंत) में से वसाओं को अवशोषित कर उनका परिवहन करता है।,(చిన్న ప్రేగు)ల నుండి కొవ్వులను శోషించుకుంటుంది మరియు రవాణా చేస్తుంది.,
+नाइट्रोजनी अपशिष्टिों को एकत्रित करता है।,నత్రజని వ్యర్ధాలను సేకరిస్తుంది.,
+"इसमें मौजूद लिम्फोसाइट (लसिकाणु) एवं प्रतिपिंड, जीवाणुओं को हटाने में सहायता करते हैं।","ఇందులో ఉండే(లింఫోయిడ్) లింఫోసైట్లు, యాంటీసెమిక్స్ బ్యాక్టీరియాను తొలగించడంలో సహాయపడతాయి.",
+रूधिर और लसीका में अंतर रुधिर तथा लसीका में अनेक अंतर पाए जाते हैं जेसा कि तालिका 5.4 में दिखाए गए रुधिर और लसीका में अंतर ।,"రక్తం మరియు శోషరసంలో తేడాలు రక్తం మరియు శోషరసాలలో చాలా తేడాలు కనిపిస్తాయి, టేబుల్ 5.4 లో చూపిన విధంగా రక్తం మరియు శోషరస భేదాలు.",
+इसका रंग लाल होता है जो रंगहीन हीमोग्लोबिन के कारण होता है।,"ఇది ఎరుపు రంగును కలిగి ఉంటుంది, ఇది రంగులేని హిమోగ్లోబిన్ వల్ల కలుగుతుంది.",
+तीव्रता से प्रवाहित होता है।,వేగంగా ప్రవహిస్తుంది.,
+"प्रवाह बहुत धीमा  इसमें रकताणु, श्वेताणु, 3, इसमें प्लैज़्मा तथा  होते हें।","ఈ ప్రవాహం చాలా నెమ్మదిగా ఉంటుంది ఇందులో బాక్టీరియా, తెల్లజాతీయులు, 3, ప్లాస్మా మరియు ప్లాస్మా ఉంటాయి.",
+पट्टिकाणु तथा प्लैज़्मा होता है।,ఫలకం మరియు ప్లాస్మా ఉంది.,
+रुधिर प्रवाह का मार्ग  लसीका प्रवाह का मार्ग ।,రక్త ప్రవాహమార్గం లింఫోటిక్ ప్రవాహమార్గం.,
+"फफोला पड़ने पर उसमें जो स्वच्छ रंगहीन तरल इकट्ठा हो जाता है वह लसीका ही होता है, और वह लसीका वहाँ उसके नीचे स्थित ऊतकों को सुरक्षा प्रदान करता है।","బ్లిస్టర్ లో సేకరించిన స్వచ్ఛమైన రంగులేని ద్రవం, లింపాటిక్, మరియు దాని కింద ఉండే కణజాలాలను సంరక్షిస్తుంది.",
+"लसीका-तंत्र अनेक लसीका-वाहिनियों, लसीका पर्व तथा लसीका बाहिकाओं से बना होता है।","లింఫోటిక్ వ్యవస్థ అనేక లింఫిటిక్ నాళాలు, లింఫోటిక్ ఫెస్టివల్స్ మరియు లింఫోటిక్ బాహిలతో కూడి ఉంటుంది.",
+_ पादप तथा जीवों के प्रकार इस तंत्र में पंप करने वाला हृदय जैसा कोई अंग नहीं होता।,ఈ వ్యవస్థలోకి గుండె పంపుట వంటి అవయవం ఉండదు.,
+यह तरल पेशी-गतियों के द्वारा एवं प्रकार्य धक्का दिए जाने पर प्रवाहित होता हे।,ఇది ద్రవ కండరాల కదలికల గుండా ప్రవహిస్తుంది మరియు విధిని నెట్టేటప్పుడు.,
+लसीका पर्व समस्त शरीर में फैली होती हैं।,శోషరస పండుగ శరీరం అంతటా వ్యాపించింది.,
+"ये खास तौर से ग्रीवा (गर्दन), काँख (बगलों) तथा जांघों में केंद्रित होती हें।","ముఖ్యంగా (గర్భాశయ) మెడ, చంకలు, తొడల పై ఏకాగ్రత ఉంటుంది.",
+"दायी लसीका वाहिनी , असीका तंत्र वक्षीय वाहिनी लसीका-वाहिकाएँ और लसिका-पग्रंथियाँ 'लसीका-पर्व प्रत्येक लसीका-पर्व ऊतकों का एक गुच्छा होता है जिसके भीतर अनेक लसीकाणु विद्यमान होते हैं।","సరైన లింఫ్ టిక్ నాళం, ఆసికా వ్యవస్థ, థోరాసిక్ నాళం మరియు లింఫ్గ్రంథులు లింఫ్టిక్ కణజాలాల యొక్క ఒక బంచ్, దీనిలో అనేక లింఫ్ టిక్ కణజాలాలు ఉంటాయి.",
+ये पर्व छन्‍ना (निस्यंदक-फिल्टर) जैसा कार्य करते हैं ।,ఈ పండుగలు ఫిల్టర్ (ఫిల్టర్-ఫిల్టర్) గా పనిచేస్తాయి.,
+"जिसमें ये जीवाणु, वाइरस कणों तथा कैंसर-कोशिकाओं को छानते-हटते जाते हैं।","ఇందులో బ్యాక్టీరియా, వైరస్ కణాలు, క్యాన్సర్ కణాల ద్వారా వడపోత ఉంటుంది.",
+तदुपरांत इनमें टिके-बसे लसीकाणु तुरंत रोगजनक रोगाणुओं पर आक्रमण करते हैं।,"ఆ తర్వాత, లింఫోటిక్ బాక్టీరియా వెంటనే వ్యాధికారక సూక్ష్మజీవులపై దాడి చేస్తుంది.",
+प्लीहा (तिल्ली) और टॉन्सिल भी ऐसे ही लसीकाभ (लसीका जैसा) अंग हैं।,ప్లీహము మరియు టాన్సిల్స్ కూడా లింఫోయిడ్ (లింఫాటిక్) అవయవాలు గా ఉంటాయి.,
+"रकतोत्पत्ति (हीमोप्वॉडसिस ग्रीक-होम रूधिर + प्‌वाइटिकोस > उत्पादन, जनन, बनाना) रक्त-कोशिकाओं का बनना।","రక్తకణాలు ఏర్పడటం (హెమోప్వోడ్సిస్ గ్రీక్-హోమ్ బ్లడ్ > ఉత్పత్తి, ప్రత్యుత్పత్తి, పెవిటికోస్ ఏర్పడటం.",
+पुरानी पड़ गई और घिसी-पिटी रुधिर-कोशिकाओं को नष्ट करना।,పాత మరియు ధరించబడిన రక్త కణాలను నాశనం చేయడానికి.,
+इसलिए इसे का “कब्रिस्तान” कहा जाता है।,"కాబట్టి దీనిని ""శ్మశానం"" అంటారు.",
+"प्रतिरक्षा शरीर की उस क्षमता का नाम है जिसमें शरीर, रोग पैदा करने वाले पदार्थों (जीवों), के हानिकारक प्रभावों का प्रतिरोध करता है अथवा उनसे अपने को बचाता हे।",వ్యాధి కారక పదార్థాల (జీవుల) యొక్క హానికరమైన ప్రభావాల నుంచి శరీరం తనను తాను ప్రతిఘటించడానికి లేదా తనను తాను రక్షించుకునే సామర్థ్యం యొక్క పేరు రోగనిరోధకశక్తి.,
+पादप तथा जीवों के प्रकार कोई भी ऐसा पदार्थ जो शरीर में ऊपर बताए गए प्रकार की अनुक्रिया पैदा करता है प्रतिजन हु) “ ___जीवविज्ञन 220 एवं प्रकार्य कहलाता है।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు శరీరంలో పైన పేర్కొన్న ప్రతిస్పందన రకాన్ని ఉత్పత్తి చేసే ఏ పదార్థమైనా_ యాంటీజెన్ 220 మరియు ఫంక్షన్ అని అంటారు.,
+"ये प्रतिजन कई प्रकार के हो सकते हैं जैसे-जीवाणु, वाइरस अथवा ऐलर्जन (जेसे कि पराग कण)।","ఈ యాంటీజెన్ లు బాక్టీరియా, వైరస్ లు లేదా అలర్జీ (పుప్పొడి కణాలు వంటివి) వంటి అనేక రకాలై ఉండవచ్చు.",
+शरीर की उपायचयी अनुक्रिया के उत्तर में प्रतिपिडों का उत्पादन करने वाला कोई भी पदार्थ प्रतिजन कहा जाता है।,యాంటీపెడ్ లను ఉత్పత్తి చేసే ఏదైనా పదార్థాన్ని శరీరం యొక్క భౌతిక ప్రతిస్పందనకు ప్రతిచర్యగా యాంటీజెన్ అని అంటారు.,
+यह प्रतिजन जीवाणु विषाणु या ऐलर्जन (जैसे परागकण) जिसके कारण ऐलर्जी होती है।,ఈ యాంటీజెన్ అనేది ఒక బాక్టీరియా వైరస్ లేదా అలర్జిన్ (ఉదా: పుప్పొడి రేణువు) ఇది అలర్జీలను కలిగిస్తుంది.,
+प्रतिजन प्रतिपिंडों की सहायता से ही शरीर की सुरक्षा करने में सक्षम होता है।,యాంటీజెన్ కేవలం యాంటీ బాడీస్ సహాయంతో నే శరీరాన్ని కాపాడగలుగుతుంది.,
+प्रतिपिंडो का उत्पादन लसीकाणुओं से होता हे।,లింఫోన్ నుండి యాంటిపినో ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది.,
+प्रतिरक्षा दो प्रकार की होती है-एक प्राकृतिक और दूसरी अर्जित।,రోగనిరోధక శక్తి రెండు రకాలు- ఒకటి సహజమరియు మరొకటి సంపాదించబడుతుంది.,
+प्राकृतिक प्रतिरक्षा (व्वापावा पापा) जन्मजात होती है।,సహజ రోగ(నిరోధక) శక్తి పుట్టుకతో నే ఉంటుంది.,
+अर्जित प्रतिरक्षा  जीवनकाल के दौरान उत्पन्न होती है।,సంపాదించిన రోగనిరోధక శక్తి జీవితకాలంలో ఉత్పన్నమవుతుంది.,
+ये या तो किसी रोग के हो जाने से अथवा टीकाकरण (भचटलाध्रंणा) के कारण पैदा होती हे।,వ్యాధి వల్ల లేదా వ్యాక్సినేషన్ వల్ల ఇవి వస్తాయి.,
+अर्जित प्रतिरक्षा दो प्रकार की होती है (क) सक्रिय प्रतिरक्षा -यह किसी रोगजनक के कारण उत्पन्न रोग के प्रभाव के फलस्वरूप बनती है।,సంపాదించిన రోగనిరోధక శక్తి రెండు రకాలు (ఏ) చురుకైన రోగనిరోధక శక్తి -ఒక వ్యాధి కారకం వలన కలిగే వ్యాధి యొక్క ప్రభావం ఫలితంగా ఏర్పడుతుంది .,
+इसमें शरीर प्रतिपिंड बनाता है जो रक्त में मौजूद रहते हैं और उस विशिष्ट रोगजनक अथवा रोग पैदा करने बाले जीव के और आगे हो सकने वाले संक्रमण को रोकती है।,"ఇది శరీరంలో కి ప్రతిరోధకాల ను తయారు చేస్తుంది, ఇది రక్తంలో ఉండే విధంగా ఉంటుంది మరియు ఒక నిర్ధిష్ట రోగకారకలేదా వ్యాధిని ఉత్పత్తి చేసే జీవియొక్క తదుపరి సంక్రామ్యతను నిరోధిస్తుంది.",
+दुर्बल किए गए रोगाणुओं से युक्त वैक्सीनों से भी सक्रिय प्रतिरक्षा प्रदान होती है जेसे कि वेैक्सीन देने से डिफ्थीरिया काली खाँसी तथा टिटेनस के लिए प्रतिरक्षा बन जाती है और क्षयरोग के लिए प्रतिरक्षा पैदा करने के लिए  वेैक्सीन दिया जाता है।,"డిబిలిటేటింగ్ సూక్ష్మజీవులు ఉండే వ్యాక్సిన్ లు కూడా క్రియాత్మక రోగనిరోధక శక్తిని అందిస్తాయి, తద్వారా డిఫ్తీరియా బ్లాక్ కఫ్ మరియు ధనుర్వాతం కు వ్యాక్సిన్ ఇవ్వడం ద్వారా క్షయవ్యాధి నిరోధక శక్తిని పెంపొందించడానికి వ్యాక్సిన్ ఇవ్వబడుతుంది.",
+"यदि “चिकन-पॉक्स' (छोटी माता), चेचक अथवा खसरा का रोग एक बार हो जाए तो उससे भी व्यक्ति के शरीर में उस रोग के लिए प्रतिरक्षा बन जाती है।","ఒకవేళ ""చికెన్-పాక్స్"" (చిన్న తల్లి), మశూచి లేదా తట్లు వంటి వ్యాధి ఒకసారి వస్తే, అది కూడా వ్యక్తి శరీరంలో వ్యాధి నిరోధక శక్తి గా మారుతుంది.",
+इस प्रकार की प्रतिक्रिया सामान्यतः आजीवन बनी रहती हे।,ఈ రకమైన ప్రతిచర్య సాధారణంగా జీవితాంతం ఉంటుంది.,
+(ख) निष्क्रिय प्रतिरक्षा  -यह प्रतिरक्षा तेयारशुदा प्रतिरपिंडों (जो अन्य प्राणियों से प्राप्त किए गए होते हैं) का इंजेक्शन देने से प्राप्त होती हैं इस प्रकार की प्रतिरक्षा अल्प-कालिक होती है।,(బి ) నిష్క్రియాత్మక రోగనిరోధక శక్తి: రోగనిరోధక శక్తి కలిగిన యాంటీప్షన్ లను ఇంజెక్ట్ చేయడం ద్వారా (ఇతర జంతువుల నుంచి ఉత్పన్నమై) ఈ రకమైన రోగనిరోధక శక్తి స్వల్పకాలికంగా ఉంటుంది.,
+ऐंटीटिटनेस सीरम से टिटेनस के प्रति अस्थायी प्रतिरक्षा प्राप्त हो जाती है।,యాంటీటిటేజ్ సీరం టెటనస్ కు తాత్కాలిక రోగనిరోధక శక్తిని ఇస్తుంది.,
+"वैक्सीन प्रतिजन का ही एक नमूना है जो इतना छोटा होता है कि उससे रोग तो पैदा नहीं होता, लेकिन प्रतिपिंड बनाने के लिए पर्याप्त होता है।","వ్యాక్సిన్ అనేది యాంటీజెన్ యొక్క నమూనా, ఇది చాలా చిన్నది, ఇది వ్యాధి కలిగించదు, అయితే కాపీని తయారు చేయడానికి సరిపోతుంది.",
+"अनेक रोगों के वैक्सीन बनाए जा चुके हैं, जेसे-पोलियो, कनफेड (या गलसुआ-मम्प्स), खसरा, टिटनेस, डिप्थीरिया, हैजा आदि के लिए।","అనేక రోగాలకు వ్యాక్సిన్లు తయారు చేయబడ్డాయి, పోలియో, కాన్ఫెడ్ (లేదా గవదబిలు), తట్టు, ధనుర్వాతం, డిఫ్తీరియా, కలరా మొదలైనవి.",
+प्रतिरक्षा-तंत्र की कोशिकाएँ लसीकाणु प्रतिरक्षा तंत्र की कोशिकाएँ होती हैं।,"రోగ నిరోధక వ్యవస్థ కణాలు అనేవి లింఫ్టిక్ రోగనిరోధక వ్యవస్థ యొక్క కణాలు..""DSC""",
+लसीकाणु प्रमुख रूप से दो प्रकार के होते हैं-।,ముఖ్యంగా రెండు రకాల లింఫ్టిక్ లు ఉంటాయి.,
+कोशिकाएँ और कोशिकाएँ।,కణాలు మరియు కణాలు.,
+ये दोनों ही प्रकार की कोशिकाएँ अस्थि मज्जा में उत्पन्न होते हैं।,ఈ రెండు రకాల కణాలు ఎముక మజ్జలో ఉత్పత్తి అవుతాయి.,
+थाइमस ग्रंथि में परिपक्व होती हें।,థైమస్ గ్రంధిలో పరిణతి చెందును.,
+"लसीकाभ अंगों में, जैसे टांसिलों और परिशेषिका में परिपक्व (अपेन्डिक्स) होती हें।",షెల్సిల్స్ మరియు అపెండిక్స్ వంటి లింఫోయిడ్ అవయవాలు పరిపక్వత చెందాయి(అపెండిక్స్).,
+ये कोशिकाएँ प्रतिजनों को पहचान एंटीजनों की पहचान अपनी सतह पर ग्राही कर उन्हें नष्ट कर देती हें।,ఈ కణాలు ప్రతిజనకకణాలను గుర్తించి వాటి ఉపరితలాన్ని గ్రహించడం ద్వారా నాశనం చేస్తుంది.,
+सीधे आक्रमण करती हें।,నేరుగా దాడి చేస్తుంది.,
+जीवन काल 3-4 वर्ष का होता हे।,జీవితకాలం 3-4 సంవత్సరాలు.,
+अंगों के द्वारा करती हें।,అవయవాల ద్వారా చేస్తుంది.,
+आक्रमण के लिए बडी संख्या में प्रतिपिंड उत्पन्न करती हें।,దాడి కొరకు పెద్ద సంఖ్యలో ప్రతిరోధకాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+प्रतिपिंड थोड़े ही समय तक रहती हे।,యాంటిపిండ్ కొద్ది కాలం పాటు ఉంటుంది.,
+"किसी-किसी व्यक्ति में ए- कोशिकाएँ, या कोशिकाएँ अथवा दोनों ही कोशिकाएँ मौजूद नहीं होतीं।","ఒక వ్యక్తికి ఏ - కణాలు, లేదా కణాలు లేదా రెండు కణాలు లేవు.",
+ऐसे व्यक्तियों में संक्रमण होने की संभावना अधिक होती है।,ఇలాంటి వారికి ఇన్ ఫెక్షన్ వచ్చే అవకాశం ఎక్కువగా ఉంటుంది.,
+"प्रतिरक्षा न्‍्यूनता से संबंधित विकार प्रतिरक्षा-अनुक्रिया में होने बाले दोष, चाहे वे बंशागत हो, जन्मजात हो या फिर अर्जित हों, प्रतिरक्षा न्‍्यूनता विकार कहलाते हें।","రోగనిరోధక రుగ్మతలను రోగనిరోధక ప్రతిస్పందన లో, రూపంలో, పుట్టుకతో లేదా పొందినప్పుడు రోగనిరోధక-ప్రతిస్పందన రుగ్మతలు అని అంటారు.",
+इस प्रकार के विकारों के दो सामान्य उदाहरण हैं ।,ఈ రకమైన రుగ్మతలకు రెండు సాధారణ ఉదాహరణలున్నాయి.,
+कोशिकाओं तथा कोशिकाओं दोनो ही के न होने से पैदा होता है।,కణాలు మరియు కణాలు రెండూ లేకపోవడం వల్ల ఉత్పత్తి అవుతుంది.,
+यह विकार जन्मजात होता हे।,ఈ రుగ్మత పుట్టుకతో నే ఉంటుంది.,
+(एड्स)  इसमें माए  अर्थात्‌ मानव प्रतिरक्षा न्यूनता विषाणु के द्वारा [- कोशिकाओं की संख्या में भारी कमी हो जाती है तथा अंततः: प्रतिरक्षा-तंत्र नष्ट हो जाता है।,"(ఎయిడ్స్) ఇది కణాల సంఖ్యను గణనీయంగా తగ్గిస్తుంది, అంటే మానవ రోగనిరోధక లోపం వైరస్, మరియు చివరికి రోగనిరోధక వ్యవస్థను నాశనం చేస్తుంది.",
+आपको जानना चाहिए एड्स इन कारणों से हो सकता है ।,ఈ కారణాల వల్ల ఎయిడ్స్ వచ్చే అవకాశం ఉంది.,
+का एक-दूसरे के द्वारा  किसी प्से संक्रमित व्यक्ति के साथ यौन संपर्क से।,లైంగిక సంపర్కం నుంచి ఒకరినొకరం సంక్రామ్యత కు గురైన వ్యక్తి నుంచి,
+ग्रस्त व्यक्तियों से लिए गए रक्‍त से रकक्‍ताधान।,బాధిత వ్యక్తుల నుంచి తీసుకోబడ్డ రక్త మార్పిడి,
+प्रा पीड़ितों तथा नशा करने वालों (मादक द्रव्य व्यसनियों) के साथ संदूषित सुईयों संक्रमित माँ से अपरा (प्लैसेंटा) के द्वारा गर्भस्थ शिशु में पहुँचना।,"వ్యాధి సోకిన తల్లి నుంచి ప్లాసెంటా ద్వారా గర్భంలోఉన్న శిశువును చేరాలంటే బాధితులు, వ్యసనపరులు (మాదక ద్రవ్యాలకు బానిసలు) .",
+इस्तेमाल किया गया।,ఉపయోగించబడింది.,
+5.6 रुधिर और हृदय से संबंधित विकार लोगों को उच्च रक्‍तदाब से पीड़ित होते हुए आपने सुना होगा।,5.6 అధిక రక్తపోటుతో బాధపడుతున్న వ్యక్తుల గురించి వినే ఉంటారు.,
+"इन लोगों में, रक्तदाब सामान्य (20/75) से अधिक होती है।",వీరిలో రక్తపోటు సాధారణం కంటే ఎక్కువగా (20/75) ఉంటుంది.,
+उच्च रक्तदाब की स्थिति को हाइपरटेंशन  कहते हैं।,అధిక రక్తపోటు పరిస్థితిని హైపర్ టెన్షన్ అంటారు.,
+उच्च रक्तदाब का आहार करने से होता है।,అధిక రక్తపోటు ఆహారం వల్ల కలుగుతుంది.,
+"कभी-कभी, विशेष रूप से जबकि लंबी अवधि तक अत्यधिक मात्रा में तला हुआ भोजन किया जाए, तब धमनियों की भीतरी भित्ति में वसा जमने लगता है।","కొన్ని సార్లు, ముఖ్యంగా ఎక్కువ సేపు వేయించిన ఆహారాన్ని ఎక్కువగా తిన్నప్పుడు, ధమనుల లోపలి గోడలో కొవ్వు పేరుకుపోవడం మొదలవుతుంది.",
+"इस प्रकार के जमाव को ऐथेरोमा कहते हैं और विकार को एथेरोस्क्‍्लेरोसिस, इसके कारण हृदय को रक्त पहुँचाने वाली धमनियों की अवकाशिका सँकरी पड़ जाती हे जिसके फलस्वरूप हृदय की सामान्य कार्य प्रणाली गड्बड़ा जाती है।","ఈ రకమైన రద్దీని అథెరోమా అంటారు మరియు రుగ్మత అథెరోస్క్లెరోసిస్కు కారణమవుతుంది, దీనివల్ల గుండెకు రక్తాన్ని తీసుకువెళ్ళే ధమనుల శూన్యత తగ్గిపోతుంది, దీని ఫలితంగా గుండె యొక్క సాధారణ పనితీరుకు భంగం కలుగుతుంది.",DSC
+"बढ़ती हुई आयु के साथ-साथ, धमनियों की भित्तियाँ सख्त हो जाती हैं और उनमें लचीलापन नहीं रहता।","ఎదిగే కొద్దీ ధమనుల గోడలు బిగుసుకుపోయి, ఫ్లెక్సిబిలిటీ ఉండదు.",
+"इसके अलावा, हृदय को रक्‍त पहुँचाने वाली धमनियों की भित्तियाँ के भीतर की तरफ वसा जमा हो जाती है।",అంతేకాకుండా గుండెకు రక్తాన్ని కలిగించే ధమనుల గోడల లోపల కొవ్వు పేరుకుపోయి ఉంటుంది.,
+इस स्थिति को आर्टेरिओस्केलरोसिस धमनी काठिन्य कहते हैं जिसके कारण हृदय की सामान्य कार्य प्रणाली गड़बड़ा जाती है।,"ఈ పరిస్థితిని ఆర్టెరియోస్క్లెరోసిస్ ఆర్టెరి స్ల్కీరోసిస్ అంటారు, దీని వల్ల గుండె యొక్క సాధారణ పనితీరు కు అంతరాయం కలుగుతుంది.",
+"इस स्थिति से निपटने के लिए, हृदय की धमनियों की अवकाशिका को उसके भीतर नली का एक टुकड़ा (स्टेंट) लगा कर चौड़ा कर दिया जाता है।","ఈ పరిస్థితిని ఎదుర్కోవడానికి, గుండె ధమనుల యొక్క తిరోగమనం దానిలోపల ఒక (స్టెంట్ )ను ఉంచడం ద్వారా విశాలం చేయబడుతుంది.",
+इसे बॉलूनिंग ऐंजियोप्लास्टी (बलून द्वारा वाहिका संधान-कर्म) कहते हैं।,దీనిని బెలూనింగ్ ఆంజియోప్లాస్టీ (బెలూన్ ద్వారా వాస్కులర్ సెడేషన్) అని అంటారు.,
+कभी-कभी धमनी को ही बदलना पड़ता है और इस उपचार को 'हार्ट बाई पास” कहते हैं।,కొన్నిసార్లు ధమని మార్చాల్సి ఉంటుంది మరియు ఈ చికిత్సను 'గుండె ద్వారా పాస్' అని అంటారు .,
+इ सी जी इलेक्ट्रोकार्डियो (विद्युतहदुलेखी) वह मशीन है जो हृद्स्पंद को एक ग्राफ के रूप में रिकॉर्ड कर सकती है।,"ఇ సీ జీ ఎలక్ట్రోకార్డియో(ఎలక్ట్రోగ్రాఫిక్) అనేది ఒక యంత్రం, ఇది గుండెను గ్రాఫ్ వలే రికార్డ్ చేయగలదు.",
+इस ग्राफ को इलैक्ट्रोकार्डियोग्राम कहते हैं।,ఈ గ్రాఫ్ ను ఎలక్ట్రో కార్డియోగ్రామ్ అంటారు.,
+"700 की सहायता से चिकित्सक यह पता लगा सकता है कि हृदय का कौन-सा कक्ष ठीक प्रकार से संकुचित अथवा शिथलित नहीं हो रहा, और उसी के अनुसार वह उपचार का सुझाव देता है।","700 సహాయంతో, గుండెయొక్క ఏ గది సరిగ్గా కంప్రెస్ చేయబడలేదు లేదా పాడైపోవడం లేదని డాక్టర్ కనుగొనవచ్చు, మరియు దానికి అనుగుణంగా చికిత్స ను సూచిస్తారు.",
+अपने शरीर के एक लसीकाभ-अंग का एक उदाहरण दीजिए।,మీ శరీరంలో లింఫోయిడ్ భాగానికి ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.,
+अपने प्रतिरक्षा-तंत्र के दो प्रकार के लसीकाणुओं के नाम लिखिए।,మీ రోగనిరోధక వ్యవస్థ యొక్క రెండు రకాల లింఫ్ టిక్ సిస్టమ్ ల పేర్లను రాయండి.,
+परिसंचरण दो प्रकार का होता है-बंद और खुला हुआ।,చలామణి రెండు రకాలు ఉన్నాయి-మూసివేసిన మరియు తెరిచిన.,
+"परिसंचरण-तंत्र में पेशीय पंप (हृदय) , नली जेसी वाहिकाएँ (रुधिर-बाहिकाएँ) और परिसंचारी तरल (रुधिर, लसीका) होते हें।","ప్రసరణ వ్యవస్థలో కండర పంపులు (గుండె), గొట్టం జెసి నాళాలు (హెమాటియాటిక్స్) మరియు ప్రసరణ ద్రవం (హెమాట్, లింఫ్) ఉంటాయి.",
+"रुधिर गैसों के परिवहन में, अपशिष्ट पदार्थों के एकत्रीकरण में, शरीर के तापमान को बनाए रखने में और रोगों से बचाव करने में सहायता करता है।","రక్త౦ వాయువుల ను౦డి రవాణా చేయడానికి, వ్యర్థ పదార్థాల స౦యోగ౦లో, శరీర ఉష్ణోగ్రతను క్రమ౦గా ఉ౦చడానికి, వ్యాధుల ను౦డి కాపాడడానికి సహాయ౦ చేస్తుంది.",
+हृदय में कुचन की तरंगे  पर्व से  पर्व तक ओर हिस-बंडल के पर्व से पुरकिंजे रेशे तक जाती है।,హృదయంలో కుచన్ తరంగాలు పండుగ నుండి పండుగ కు మరియు అతని బండుయొక్క పండుగ నుండి పర్కిండ్ ఫైబర్ వరకు వెళతాయి.,
+"रुधिर-वाहिकाएँ हैं-धमनियाँ, केशिकाएँ और शिराएँ।","రక్తనాళాలు ధమనులు, కేశనాళికలు మరియు సిరలు.",
+उर्ध्व और निम्न महाशिराएँ विऑक्सीजनित रुधिर को हृदय में लाती है।,నిట్టనిలువు మరియు తక్కువ సిరలు డీఆక్సిజనేటెడ్ రక్తాన్ని గుండెలోనికి తీసుకొస్తాయి.,
+फुफ्फुस शिरा (ऑक्सीजनित) रुधिर को हृदय में लाती है और महाधमनी रुधिर को शरीर के विभिन्‍न भागों में पहुँचाती है।,ప్లూరల్ సిర (ఆక్సిజనేటెడ్) రక్తాన్ని గుండెలోకి తీసుకువస్తుంది మరియు గుండె రక్తాన్ని శరీరంలోని వివిధ భాగాలకు చేరవేస్తుంది.,
+रुधिर के उत्पादन को रकतोत्पत्ति कहते हैं जो अस्थि-मज्जा में होती है।,రక్త ఉత్పత్తిని రక్తోత్పత్తి అని అంటారు ఇది ఎముక మజ్జలో ఉంటుంది.,
+"रुधिर में प्लैज़्मा और कोशिका-संघटक (रक्ताणु, श्वेताणु और पटिटिकाणु) होते हैं।","రక్తంలో ప్లాస్మా మరియు కణ భాగాలు (హెమటోజ్, స్క్లాషన్ మరియు ప్యాటీటికాను) ఉంటాయి.",
+"रुधिर-समूह तंत्र में, समूह वाला व्यक्ति सार्विक दाता होता है और  समूह वाला व्यक्ति सार्विक आदाता होता है।","బ్లడ్ గ్రూప్ సిస్టమ్ లో, సమూహంలోని వ్యక్తి సార్వత్రిక దాత మరియు సమూహంలోని వ్యక్తి సార్వత్రిక చెల్లింపుదారు.",
+रक्‍ताधान के समय और गर्भवती माँ के संदर्भ में भी [कारक रुधिर वार्गों के मिलान महत्त्वपूर्ण होता हे।,"రక్తమార్పిడి సందర్భంలో మరియు, గర్భిత తల్లి సందర్భంలోనూ [కారణం రక్త సమూహాల సరిపోలిక ముఖ్యం.",
+एक स्वस्थ व्यक्ति की सामान्य रक्तदाब 180 पारा होती है और इसे स्फिग्मोमैनोमीटर से मापा जाता है।,ఆరోగ్యవంతుని యొక్క సాధారణ రక్తపోటు 180 పాదరసం మరియు స్ఫిగ్మోమానోమీటర్ ద్వారా లెక్కించబడుతుంది.,
+केशिकाओं से बाहर आ जाने वाले स्वच्छ रंगहीन तरल को लसीका कहते हें।,కేశనాళికల నుంచి బయటకు వచ్చే స్వచ్ఛమైన రంగులేని ద్రవాన్ని లింఫ్ అని అంటారు.,
+प्लीहा तथा टॉन्सिल लसीका ग्रंथियों के उदाहरण हैं और उनके भीतर लसीकाणुओं पाए जाते हैं।,ప్లీహం మరియు టాన్సిల్స్ అనేవి లింఫిటిక్ గ్రంధులకు ఉదాహరణలు మరియు ఇవి వాటి లోపల ఉంటాయి.,
+प्रतिरक्षा तंत्र के विकार रोग के प्रतिरोध क्षमता को कम कर देते हैं।,రోగనిరోధక వ్యవస్థ యొక్క రుగ్మతలు వ్యాధి నిరోధకతను తగ్గిస్తాయి.,
+एक जन्मजात प्रतिरक्षा न्यूनता विकार है एड्स इस प्रकार का दूसरा विकार है जो  नामक विषाणु के कारण होता है।,పుట్టుకతో వచ్చే రోగనిరోధక లోపం లోపమే ఎయిడ్స్ అనే వైరస్ వల్ల వచ్చే రెండో రుగ్మత.,
+हानिकारक पदार्थों से स्वयं को सुरक्षित रखने की शरीर की क्षमता को प्रतिरक्षा कहते हैं।,హానికరమైన పదార్థాల నుంచి తనను తాను రక్షించుకునే సామర్థ్యాన్ని రోగనిరోధక శక్తి అంటారు.,
+रक्‍त के स्कंदन में होने वाले विभिन्‍न चरणों को एक प्रवाह चार्ट द्वारा दर्शाइए  रक्‍त समूह वाले व्यक्ति को सार्वत्रिक प्रापक क्‍यों कहा जाता है?,రక్తసమూహంఉన్న వ్యక్తి రక్తప్రసరణ యొక్క వివిధ దశలను చూపించే ఫ్లో ఛార్టు ద్వారా ఒక సార్వత్రిక రిసీవర్ అని ఎందుకు పిలుస్తారు?,
+प्रकुचनी तथा अनुशिथिलनी दाब किन्हें कहते हैं।,దీనిని పెరిషివ్ మరియు నాన్-రెక్టిఫికేషన్ ప్రజర్ అని అంటారు.,
+एक सामान्य वयस्क मानव में इनके मान कितने-कितने होते हैं?,సాధారణ వయోజన మానవుడిలో వాటి విలువలు ఎన్ని?,
+लसीका तथा रक्‍त में कोई तीन अंतर बताइए।,లింఫ్ మరియు రక్తం మధ్య మూడు తేడాలను ఇవ్వండి.,
+प्रतिरक्षा किसे कहते हें?,రోగనిరోధక శక్తి దేనిని అంటారు?,DSC
+सक्रिय तथा निष्क्रिय प्रतिरक्षा में अंतर बताइए।,క్రియాత్మక మరియు క్రియాహీన రోగనిరోధక శక్తి మధ్య తేడాను వివరించండి.,
+"गति किसी जीव का अथवा उसके किसी भाग का, अपनी मूल स्थिति से अस्थायी अथवा स्थायी विस्थापन होता है।",చలనం అనేది ఒక జీవి లేదా దాని యొక్క ఏదైనా భాగం యొక్క ఒరిజినల్ పొజిషన్ నుంచి తాత్కాలికంగా లేదా శాశ్వతంగా స్థానభ్రంశం కావడం.,
+यह गति किसी बाहय अथवा आंतरिक कारक द्वारा उद्दीपन के प्रति एक अनुक्रिया के रूप में होती है।,ఈ చలనం బాహ్య లేదా అంతర్గత కారకం ద్వారా ఉద్దీపనకు ప్రతిస్పందన రూపంలో ఉంటుంది.,
+"दूसरी तरफ, संचलन संपूर्ण जीव के एक स्थान से दूसरे स्थान पर जाने को कहते हैं।",మరోవైపు మొత్తం జీవిని ఒక ప్రాంతం నుంచి మరో ప్రాంతానికి తరలించేందుకు ఉద్యమం అని పిలుస్తారు.,
+"गति करना तथा संचलन सभी प्राणियों, प्रोटोक्टिस्ट और निम्नतर पादपों के चलबीजाणुओं और चलयुग्मकों का विशिष्ट लक्षण है।","చలనం మరియు కదలిక అనేది అన్ని జీవుల, ప్రోటోస్టీల్స్ మరియు తక్కువ మొక్కల సైక్లోహెక్స్‌ల లక్షణం.",
+"इस पाठ का अध्ययन करने के बाद, विद्यार्थी निम्नलिखित कर सकेंगे।","ఈ పాఠం చదివిన తరువాత, విద్యార్థులు దిగువ పేర్కొన్న వాటిని చేయగలుగుతారు.",
+"इस बात पर जोर दे सकेंगे कि गति सभी जीवधारियों की एक महत्वपूर्ण लक्षण हे; इस बात पर जोर दे सकेंगे कि संचलन प्रोटोक्टिस्ट, कुछ निम्नतर पौधों को युग्मकों और बीजाणुओं तथा प्राणियों की विशिष्टता हें।","చలనం అనేది అన్ని జీవులకు ఒక ముఖ్యమైన లక్షణం అని నొక్కి చెప్పగలుగుతారు; ఉద్యమ ప్రోటోక్సిస్టులు, కొన్ని దిగువ మొక్కలు సంయోగ బీజాలు మరియు బీజాలు మరియు జంతువుల యొక్క లక్షణాన్ని కలిగి ఉంటాయని నొక్కి చెప్పగలుగుతారు.",
+उदाहरणों की सहायता से गति और संचलन में अंतर बता सकेंगे।,"ఉదాహరణల సాయంతో, వేగం మరియు చలనం మధ్య తేడాను మీరు సూచించగలుగుతారు.",
+. प्रोयोक्टिस्य और प्राणियों में गति और संचलन को अंगक के रूप में पक्ष्यापय और कशाभ की कार्यप्रणाली की व्याख्या कर सकेंगे।,. అవయవంగా ప్రాక్టోసిటీ మరియు జీవులలో కదలిక మరియు కదలికలు గమనించదగినది మరియు జెండా యొక్క పనితీరును వివరించగలవు.,
+प्राणियों में संचलन अंगों को रूप में कंकाल और पेशियों की पहचान कर सकेंगे।,జంతువులలో కదలిక అవయవాల రూపంలో అస్థిపంజరాలను మరియు కండరాలను గుర్తించగలుగుతారు.,
+पेशियों की सरचना और कार्य प्रणाली का वर्णन कर सकेंगे।,కండరాల యొక్క నిర్మాణం మరియు పనితీరును వివరించగలుగుతారు.,
+संकुचनशील प्रोटीनों के प्रकार और पेशी संकुचन में उनकी भूमिका का वर्णन कर सकेंगे।,సంకోచప్రోటీన్ ల యొక్క రకం మరియు కండరాల సంకోచంలో వాటి పాత్రను వివరించగలుగుతారు.,
+पेशी-संकुचन की क्रियाविधि की व्याख्या कर सकेंगे।,కండరాల సంకోచం యొక్క మెకానిజం వివరించగలుగుతారు.,
+मानव ककाल-तंत्र की रूप-रेखा प्रस्तुत कर सकेंगे तथा उसके विभिन्‍न भागों के कार्यों की चर्चा कर सकेंगे।,మానవులు కాల వ్యవధి యొక్క రూపురేఖలను ప్రదర్శించగలరు మరియు దానిలోని వివిధ భాగాల విధులను చర్చించగలరు.,
+"पेशी और ककाल-तंत्रों से संबंधित विकारों जैसे मायस्थीनिया ग्रैबिस, टिटेनी, पेशीय दुष्पोषण (दुःपोषण) मस्कुलर डिस्ट्रॉफी, संधिशोथ, अस्थि-सुषिरता और गाउट का संक्षिप्त वर्णन कर सकेगे।","మస్కులర్ మరియు కైకిల్స్ కు సంబంధించిన రుగ్మతలైన మైస్థీనియా గ్రాబిస్, టెటనస్, మస్కులర్ డిస్ట్రోఫీ (పోషకాహార లోపం) వంటి రుగ్మతలు, కండరాల డిస్ట్రోఫీ, రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్, ఆస్టియో ఆర్టిలైస్ మరియు గౌట్ వంటి వాటిని క్లుప్తంగా వివరించగలుగుతారు.",
+"अपनी भुजा सेब उठाने के लिए आगे की तरफ बढ़ाते हैं, अथवा अपना चेहरा खुजलाने के लिए भुजा को मोदड़ते हैं।",ఆపిల్స్ ఎత్తడం కొరకు మీ చేతిని ముందుకు కదిలించండి లేదా మీ ముఖాన్ని తెరవడం కొరకు చేతిని మాడ్ చేయండి.,
+"जब आप गाते हैं तो आपकी जिह॒वा हिलती-डुलती हे, कुत्ते अपनी दुम हिलाते हैं, कीड़े पकड़ने के लिए मेंढक अपनी जिहवा को फुर्ती से आगे की तरफ निकालता है।","మీరు పాడేటప్పుడు, మీ జిహ్వ వణుకుతుంది, కుక్క దాని తోకను కదిలిస్తుంది, కప్ప వెంటనే కీటకాలను పట్టుకోవడానికి తన ముఖాన్ని తొలగిస్తుంది.",
+मछली का क्लोम-आवरण जल-थारा को खींचने के लिए ऊपर-नीचे फड्फड़ाता है।,చేప యొక్క క్లోమ్-కవర్ వాటర్-థారా ను లాగడానికి పైకి క్రిందికి ఎగిరిపోతుంది.,
+कोशिकाओं के भीतर कोशिकाद्रव्य का प्रवाह।,కణాలలో సైటోప్లాస్మిక్ ప్రవాహం.,
+ऊपर गति के कुछ उदाहरण दिए गए हैं न कि संचलन के।,పైన వేగం యొక్క కొన్ని ఉదాహరణలున్నాయి మరియు అవి చలనం ఉదాహరణలు కావు.,
+संचलन में प्राणी या प्रोटोजोआन प्राणी अथवा किसी शैवाल का संपूर्ण शरीर अपनी मूल स्थिति से अन्य स्थिति में चला जाता हेै।,"ప్రసరణలో, జంతువు లేదా ప్రోటోజోవా జంతువు లేదా శైవలాల మొత్తం శరీరం దాని అసలు స్థానం నుండి మరొక స్థానానికి వెళుతుంది.",
+"एककोशिकीय जीवों, जेसे जीवाणु और प्रोटोक्टिस्टा में विशिष्ट अंगकों के, जेसे कशाभों और पक्ष्मामों के कारण संचलन होता है।","బ్యాక్టీరియా మరియు ప్రోటోస్టిస్టా వంటి ఏకకణ జీవులలో, ఫ్లాగెల్లా మరియు రైజోమ్‌ల వంటి నిర్దిష్ట అవయవాల కారణంగా కదలిక సంభవిస్తుంది.",
+"इन अंगकों की सूक्ष्मदर्शी संरचना का अपनी पाठ्य पुस्तकों के पाठ 4, “कोशिका संरचना एवं प्रकार्य' से फिर से स्मरण कीजिए।","ఈ అవయవాల సూక్ష్మ నిర్మాణాన్ని మీ పాఠ్యపుస్తకాల పాఠం 4 ""సెల్ నిర్మాణం మరియు విధి' తో మళ్ళీ గుర్తు చేసుకోండి.",
+"शुक्राणुओं, नर युग्मकों में एक कशाभिक पूंछ होती है जिसकी सहायता से वे गति करते हैं।","వీర్యకణాలు, పురుష సంయోగ బీజాలు ఒక ఫ్లాగెలాజింగ్ తోకను కలిగి ఉంటాయి, ఇవి కదలడానికి సహాయపడతాయి.",
+बहुकोशिकीय प्राणियों में मौलस्का प्राणी अपने पेशी-पाद की सहायता से चलते हैं और स्टारफिश अपने नाल-पाद की सहायता से पक्षी पेशियों की सहायता से उड़ते हैं और अन्य जन्तु पेशियों की मदद से चलते या दौड़ते हैं।,బహుకణ జీవులలో మౌస్కా జీవులు తమ కండరాల-పాదం సహాయంతో కదులుతాయి మరియు స్టార్ ఫిష్ తమ మావి-పాదం సహాయంతో పక్షి కండరాల సహాయంతో ఎగురుతాయి మరియు ఇతర జంతువులు కండరాల సహాయంతో కదుల్తాయి లేదా పరిగెత్తుతాయి.,
+हाथी पेड़ों की टहनियां उठाने के लिए अपनी सूंड का इस्तेमाल करता है ।,ఏనుగు చెట్ల కొమ్మలను పైకి లేపడానికి తన తొండాన్ని ఉపయోగిస్తుంది.,
+गाय मक्खियां भगाने के लिए अपनी पूंछ का उपयोग करती है ।,ఈగలు ఎగరడానికి ఆవు తన తోకను ఉపయోగిస్తుంది.,
+चूहा दौड़कर सुराख में प्रवेश कर जाता हे ।,ఎలుక పరిగెత్తి రంధ్రంలోకి ప్రవేశిస్తుంది.,
+मधुमक्खियां पराग की खोज में अपने छत्ते को छोड़कर बाहर निकलती हैं ।,పుప్పొడి ని వెతుక్కుంటూ తమ తేనెగూడు ని వదిలిపెట్టి బయటకి వస్తాయి.,
+जॉन फुटबॉल को किक मारकर गोल में डाल देता है ।,జాన్ ఫుట్ బాల్ ను తన్ని దానిని గోల్ లో వేసేస్తాడు.,
+बिल्ली कूदकर खिड़की पर पहुंच जाती है ।,పిల్లి దూకి కిటికీ వద్దకు చేరుతుంది.,
+"पक्ष्माभी गतियां पक्ष्माभ सूक्ष्म रोम जैसे प्रवर्थ होते हैं, जो गतिशील होते हें और कोशिका की सतह से बाहर की तरफ निकले हुए होते हैं।","రెక్కల కదలికలు పార్శ్వ సూక్ష్మఫోలికల్స్ వలే వేరుచేయబడి ఉంటాయి, ఇవి డైనమిక్ గా ఉంటాయి మరియు కణ ఉపరితలం నుంచి బయటకు కదులుతాయి.",
+"पक्ष्माभी प्रोटोजोआ जेसे अपेक्षाकृत छोटे आकार के प्राणियों में, पक्ष्माभ संचलन में सहायता करते हैं।",ప్రోటోటైప్ ప్రోటోజోవా వంటి సాపేక్షంగా చిన్న-పరిమాణ జీవులలో,DSC
+"जंतुओं में, पक्ष्माभ तरल पदार्थों और पदार्थों को आगे धकेलने में सहायता करते हैं।",జంతువులలో పార్శ్వ ద్రవాలు మరియు పదార్థాల ను ముందుకు నెట్టడానికి సహాయపడతాయి.,
+पक्ष्माभ एक विशेष प्रकार से स्पंदन करते हें जो कशाभ से भिन्‍न होता है।,స్తంభాలు ఫ్లాగెల్లాకు భిన్నమైన ప్రత్యేక మార్గంలో పల్సింగ్ అవుతున్నాయి.,
+बैसे तो दोनों की आंतरिक _ पादप तथा जीवों के प्रकार संरचना एक ही तरह की है।,"రెండింటి విషయంలో, మొక్కలు మరియు జీవుల యొక్క అంతర్గత నిర్మాణం ఒకే విధంగా ఉంటుంది.",
+पक्ष्माभ-स्पंदन का आरंभ एक दिशा में एक तीत्र स्ट्रोक के रूप में होता एवं प्रकार्य है जिसे ग्रथावी स्ट्रोक कहते हैं और तब पक्ष्माभ पीछे की तरफ मुड़कर वापस अपनी मूल स्थिति में पहुंच जाता है।,"పారసీ-ఫ్లట్టర్ యొక్క ప్రారంభం ఒక దిశలో మూడో స్ట్రోక్ రూపంలో ఉంటుంది మరియు గ్రోథావి స్ట్రోక్ అని పిలవబడే ఫంక్షన్ మరియు తరువాత పారిమ్ వెనక్కి తిరిగి, దాని అసలు స్థితికి చేరుకుంటుంది.",
+इस दूसरे स्ट्रोक को पुनःप्राप्ति स्ट्रोक कहते हैं ।,ఈ రెండో స్ట్రోక్ ను రిట్రీవల్ స్ట్రోక్ అని అంటారు.,
+स्पंदन के दौरान जल पक्ष्माभिकी सतह के समांतर आगे की तरफ धकेल दिया जाता है।,"పల్సేషన్ సమయంలో, నీరు పారసీ యొక్క ఉపరితలానికి సమాంతరంగా ముందుకు నెట్టబడుతుంది.",
+"क कशाभ लंबी, कशा या चाबुक जैसी संरचना होती है, जहां पक्ष्माम संपूर्ण सतह पर स्थित होते हैं, वहीं कशाभ कोशिका के एक छोर पर अधिकांशत: एकल रूप से अथवा कम संख्या में पाए जाते हैं।","ఫ్లాగెల్లమ్ అనేది ఒక పొడవైన, ఫ్లాజెల్లా లేదా లాష్ వంటి నిర్మాణం, రెక్క మొత్తం ఉపరితలంపై ఉంటుంది, అయితే ఫ్లేజెలేషన్ ఎక్కువగా సెల్ యొక్క ఒక చివరసింగిల్ లేదా చిన్న సంఖ్యలో కనిపిస్తుంది.",
+"कशाभ कशाभी प्रोटाजोआ प्राणियों में, जेसे यूग्लीना अथवा क्लैमाइडोमोनैस सरीखे शैवालों में तथा अधिकांश प्राणियों के शुक्राणुओं में पाए जाते हैं।","ఫ్లేజెలెంట్లు ప్రొటాజోవా జీవుల్లో కూడా కనిపిస్తాయి, యూగ్లెనా లేదా క్లామిడోమోనాస్ వంటి శైవలాల్లో మరియు చాలా జీవుల యొక్క వీర్యకణాల్లో ఇవి కనిపిస్తాయి.",
+एक कशाभ सममिति रूप से सांप की भांति गति करता है और कशाभ के अंश लंबाई के समांतर जल को आगे की ओर धकेलता है।,"ఒక ఫ్లాజెలంట్ అదే విధంగా పామువలె కదులుతూ, ఫ్లాజెలేషన్ యొక్క భిన్నపొడవుకు సమాంతరంగా నీటిని ముందుకు నెడుతుంది.",
+देखें अपनी  अपनी पाठय पुस्तक के पाठ 4 में दिए अनुसार पक्ष्माभ और कशाभ की आंतरिक संरचना में समानता का वर्णन करें।,మీ స్వంత పాఠం 4లో ఇచ్చిన విధంగా రెక్క మరియు ఫ్లాగెల్లా యొక్క అంతర్గత నిర్మాణం లో సారూప్యతను వివరించండి.,
+प्रभावी स्ट्रोक क्या है? जेसा कि पक्ष्माभी गति में दर्शाया गया हे बताएं कि किस स्ट्रोक को पुनः प्राप्ति स्ट्रोक कहा जाता है?  कशाभ और पक्ष्माभ की स्थिति ओर संख्या के संदर्भ में दोनों में अंतर बताइए।,సమర్థవంతమైన స్ట్రోక్ అంటే ఏమిటి? విలోమ కదలికలో చూపిన విధంగా ఏ స్ట్రోక్‌ను రికవరీ స్ట్రోక్ అంటారు. ఫ్లాగెల్లా మరియు రెక్క యొక్క పొజిషన్ మరియు సంఖ్య మధ్య తేడాను వివరించండి.,
+इन पेशियों को कंकाल पेशियां भी कहते हैं क्योंकि ये अस्थियों पर लगी होती हैं तथा पादों में होने वाली गति के लिए उत्तरदायी हैं।,"ఈ కండరాలను అస్థిపంజర కండరాలు అని కూడా అంటారు, ఎందుకంటే ఇవి ఎముకలపై ఉంటాయి మరియు ఇవి పాదాల కదలికకు కారణం అవుతాయి.",
+रेखित पेशी रेशे बंडलों अथवा पूलिकाओं के भीतर पैक होते हैं।,లైన్డ్ కండర తంతువులు మూటలు లేదా పూలీల లోపల ప్యాక్ చేయబడి ఉంటాయి.,
+ये पूलिकाओं के चारों तरफ सख्त योजी ऊतक का आवरण होता है।,ఇది కొలనుల చుట్టూ ఒక గట్టి బంధన కణజాల పొర.,
+पूलिकाएं पेशियों के रूप में समूहबद्ध होती हैं।,కొలనులను కండరాల రూపంలో సమూహంగా వర్గీకరించారు.,
+प्रत्येक पेशी कंकाल भी चारों तरफ से बारीक योजी ऊतक से घिरी होती हैं जैसा कि चित्र में दिखाया गया है।,పటంలో చూపించిన విధంగా ప్రతి కండర అస్థిపంజరం కూడా చుట్టూ సన్నని యోజీ కణజాలం తో చుట్టబడి ఉంటుంది.,
+"अपने सिरों पर पेशियां अस्थियों पर एक अन्य प्रकार के योजी ऊतक द्वारा जुड़ी होती हैं, जिसे कंडरा कहते हैं।","వాటి చివర్లలోని కండరాలు ఎముకలపై మరొక రకమైన బంధన కణజాలంతో కలుస్తాయి, వీటిని స్నాయువు అంటారు.",
+इस प्रकार कंडरा एक अस्थि को और एक पेशी को जोड़ती हे।,"ఈ విధంగా, స్నాయువు ఎముక మరియు కండరాన్ని కలుపుతుంది.",
+"6.3.2 पेशीतंतु ( मायोफिलामेंट ) एक पेशी कोशिका अपनी लंबी आकृति के कारण, जिसे पेशी रेशा भी कहते हैं, बहुकेंद्रकयुक्त होती है तथा उसमें अनेक पेशी रेशे भी होते हैं, जो पेशी तंतुओं के बने होते हैं।","6.3.2 (మయోఫిలామెంట్) కండర కణం బహుకేంద్రక, దీని పొడవైన ఆకారం వల్ల కండర తంతువు లను కలిగి ఉంటుంది, మరియు కండర తంతువులతో తయారు చేయబడ్డ అనేక కండర తంతువులను కలిగి ఉంటుంది.",
+"पेशी तंतु प्रोटीनों से बने होते हैं जो दो प्रकार की होती हें   मायोसिन प्रोटीन के बने मोटे तंतु, और  . ऐक्टिन प्रोटीन से बने पतले तंतु।","కండర తంతువులు ప్రోటీన్లతో తయారు చేయబడతాయి, ఇవి రెండు రకాలు, మయోసిన్ ప్రోటీన్లతో తయారు చేయబడ్డ ముతక పోగులు, మరియు . ఆక్టిన్ ప్రోటీన్ తో తయారు చేసిన పలుచని ఫైబర్.",
+"मायोसिन और ऐक्टिन प्रोटीन, दोनों संकुचनशील होती हैं तथा इनके कारण पेशीय संकुंचन संभव होता है।",మయోసిన్ మరియు ఆక్టిన్ ప్రోటీన్ లు రెండూ కూడా సంకోచాలు మరియు కండరాల కుచించుకుపోవడం వల్ల ఇవి సంక్రమిఅవుతాయి.,
+पेशी-तंतु की क्रियात्मक इकाई को सार्कोमियर कहते हैं।,కండర తంతువు యొక్క ఫంక్షనల్ యూనిట్ ని సార్కోమియర్ అని అంటారు.,
+एक सार्कोमियर दो सघन क्रमिक रेखीय _ पादप तथा जीवों के प्रकार संरचनाओं के बीच स्थित होता है जिन्हें >-रेखाएं कहते हैं।,ఒక సార్కోమియర్ రెండు దట్టమైన సీక్వెన్షియల్ లీనియర్ _ మొక్క మరియు జీవుల యొక్క రకం నిర్మాణాల మధ్య ఉంటుంది > వీటిని రేఖలు అంటారు.,
+एवं प्रकार्य बारीक रेशों में दो अन्य प्रोटीनें होती हैं-ट्रोपोमायोसिन एवं ट्रोपोनिन।,మరియు ఫంక్షన్ ఫైన్ ఫైబర్స్ రెండు ఇతర ప్రోటీన్లు-ట్రోపోమయోసిన్ మరియు ట్రోపోనిన్ కలిగి ఉంటాయి.,
+ट्रोपोनिन एक स्विच के रूप में कार्य करती है जो कैल्सियम आयनों का मौजूदगी में पेशी- संकुचन का नियंत्रण करता है।,ట్రోపోనిన్ కాల్షియం అయాన్ ల సమక్షంలో కండరాల సంకోచాలను నియంత్రించే స్విచ్ గా పనిచేస్తుంది.,
+ऐक्टिन पेशीतंतु  कंकाल पेशी के मोटे और पतले पेशी तंतुओं की आण्विक संरचना &. मायोसिन अणु का कुंडलित विस्तृत सिरा जो ग्लोबुलर शीर्ष बनाता है।,యాక్టిన్ కండరాల మందపాటి మరియు సన్నని కండరాల ఫైబర్స్ యొక్క పరమాణు నిర్మాణం కాని అస్థిపంజర కండరము &. గ్లోబులర్ శిఖరాగ్రంగా ఏర్పడే మైయోసిన్ అణువు యొక్క విస్తృత ముగింపు.,
+मोटा पेशीतंतु जो मायोसिन अणुओं के बंडलों से बनें होते हें।,మయోసిన్ అణువుల యొక్క బ౦డిల్స్ ను౦డి తయారు చేయబడిన మయోమెట్లే.,
+इसका ग्लोबुलर शीर्ष बाहर की ओर फैला होता है।,దీని గ్లోబుల్లార్ టాప్ బయటకు సాగదీయబడింది.,
+पतला पेशीतंतु जो ऐक्टिन के दोहरे स्ट्रैंड का बना होता हे तथा यह दो ट्रोपोमायोसिन स्ट्रैंडों से घिरा रहता हे।,ఆక్టిన్ యొక్క ద్విదళ పోగుతో తయారు చేయబడ్డ ఒక సన్నని మయోమెటల్ మరియు రెండు ట్రోపోమయోసిన్ పోగులతో చుట్టబడి ఉంటుంది.,
+ट्रोपोनिन नामक एक ग्लाबुलर प्रोटीन कॉम्प्लेक्स यह ऐक्टिन पर युग्मों में होता है।,ట్రోపోనిన్ అనే గ్లైలర్ ప్రోటీన్ కాంప్లెక్స్ ఆక్టిన్ పై జతలుగా ఏర్పడుతుంది.,
+रेखित पेशी-संकुचन की व्याख्या स्‍लाइडिंग फिलामेंट सिद्धांत के आधार पर की जाती है।,స్లైడింగ్ ఫిలమెంట్ సిద్ధాంతం ఆధారంగా లైన్డ్ కండర సంకోచం వివరించబడుతుంది.,
+इस सिद्धांत की व्याख्या निम्नलिखित चरणों में की जा सकती है।,ఈ సూత్రాన్ని ఈ క్రింది దశలలో వివరించవచ్చు.,
+"मोटे और पतले तुतु, मायोसिन और ऐक्टिन, ट्रोपोनिन और ट्रोपोमायोनिन से बने क्रॉस सेतुओं से जुड़े होते हैं।","తుటు, మయోసిన్ మరియు ఆక్టిన్, ట్రోపోమయోనిన్ లతో తయారైన క్రాస్ వంతెనలకు ముతక మరియు సన్నని కలపబడి ఉంటాయి.",
+मोटे रेशों पर लगे ये क्रॉस सेतु संकुंचित होने पर पतले रेशों को मोटे रेशों के ऊपर खिसका देते हैं।,ముతక దారాలతో ఉండే ఈ క్రాస్ బ్రిడ్జిలు ముతక దారాలను కంప్రెస్ చేసినప్పుడు సన్నని దారాలను కదిలిస్తుంది.,
+ट्रोपोनिन से जुड़ने और मोचन के लिए कैल्सियम और एटीपी की आवश्यकता होती है।,కాల్షియమ్ మరియు ఏ టి పి లు ట్రోపోనిన్ తో కనెక్ట్ మరియు రిడంప్షన్ అవసరం అవుతాయి.,
+"खिसकने की इस क्रिया के कारण, 2 रेखाएं परस्पर नजदीक आ जाती हैं  और सार्कोमियर छोटा हो जाता हे।","ఈ కదిలే చర్య వల్ల, 2 లైన్ లు దగ్గరగా వస్తాయి మరియు సార్కోమియర్ చిన్నదిగా మారుతుంది.",
+"सभी सार्कोमियर एक साथ छोटे हो जाते हैं, अतः पेशी भी संकुचित हो जाती है।","అన్ని సార్కోమియర్ లు కలిసి చిన్నవిగా మారతాయి, అందువల్ల కండరాలు కూడా కుచించుకుపోతాయి.",
+क्रॉस सेतुओं के शिथिल होने पर पेशी भी शिथिल हो जाती है और सॉकोमियर अपनी यथापूर्व स्थित में हो जाती है।,"క్రాస్ వంతెనలు సడలినప్పుడు, కండరం కూడా సడలిపోయి మరియు సోకోమియర్ దాని స్థానంలో ఉంటుంది.",
+"स्लाइडिंग पेशीतंतु मॉडल, जिसमें दर्शाया गया है कि संकुंचन के दौरान किस प्रकार पतले और मोटे पेशीतंतु परस्पर क्रिया करते हैं ७. शिथिल पेशी 8. संकुंचित पेशी ।","స్లైడింగ్ మయోమెటల్ మోడల్, ఇది ఏకకేంద్రక సమయంలో సన్నని మరియు ముతక మయోమెట్ లు ఏవిధంగా సంకర్షణ చెందుతున్నాయి 7. వదులుగా ఉండే కండరం 8. సంకోచించిన కండరము.",
+"पेशी-संकुचन के लिए उद्दीपन पेशियां स्वयं अपने आप संकुचित नहीं होती, वे तभी संकुचित होती हैं जब उन्हें किसी तंत्रिका से उद्दीपन प्राप्त होता है।","కండరాల సంకోచం కొరకు ఉద్దీపన కండరాలు ఆటోమేటిక్ గా కుదించబడవు, అవి ఒక నాడి నుంచి ప్రేరణ పొందినప్పుడు మాత్రమే సంకుచితం అవుతాయి.",
+तंत्रिका किसी पेशी पर पहुंचकर शाखाओं में बंट जाती है और पेशी-रेशे का यह क्षेत्र पेशी-तंत्रिका जंक्शन कहलाता हे।,నాడి ఒక కండరాన్ని చేరిన తరువాత శాఖలుగా విభజించబడుతుంది మరియు కండర తంతువుల యొక్క ఈ ప్రాంతాన్ని కండర-నాడీ సంధి అని అంటారు.,
+पेशी-संकुचन की घटनाओं का संक्षेपण उद्दीपित हो जाता है ।,కండరాల సంకోచ సంఘటనల సంక్షిప్తీకరణ ప్రేరేపించబడుతుంది.,
+पेशी-रेशे से (७'' की मोचन मोचित ऐक्टिन तंतुओं के बंधन-स्थल क्रॉस सेतुओं का संकुचन और नए स्थलों से जुड़ जाना ।,మాడ్యులేటెడ్ ఆక్టిన్ ఫైబర్ల యొక్క బాండింగ్-సైట్ క్రాస్ వంతెనల సంకోచం మరియు కండర తంతువు (కండర తంతువు) నుండి కొత్త ప్రదేశాలచేరిక,
+ऐक्टिन ओर मायोसिन का एक दूसरे के ऊपर खिसकना ।,యాక్టిన్ మరియు మయోసిన్ యొక్క ఒకదానిపై మరొకటి జారడం.,
+"उस संरचना का नाम बताइए जो निम्नलिखित को जोड़ता है- (क) अस्थि को अस्थि से, (ख) पेशी को अस्थि से।","దిగువ పేర్కొన్న వాటిని కలిపే నిర్మాణం పేరు చెప్పండి: (ఏ ) ఎముకకు ఎముకతో, (బి ) కండరాన్ని ఎముకతో.",
+ये ऊतक किस प्रकार के होते हैं?,ఈ కణజాలాల్లో ఎలాంటి రకాలు ఉన్నాయి?,
+टिप्पणी पेशी कोशिका को पेशी-रेशा क्यों कहते हें?,కండర కణాన్ని కండర తంతువు అని ఎందుకు అంటారు?,
+पेशी-संकुचन प्रणाली को 'स्लाइडिंग गति' क्‍यों कहते है?,కండర సంకోచవ్యవస్థ ను 'స్లైడింగ్ మోషన్' అని ఎందుకు అంటారు?,
+पेशीतंतुओं (मायोफिलामेंटों) का रासायनिक संघटन क्‍या होता है?,మయోఫిలమెంట్ యొక్క రసాయన కూర్పు ఏమిటి?,
+किसी पेशी में आप निम्न कहां प्राप्त कर सकते हैं? पेशी-तंतु और पेशी रेशे।,కండరంలో దిగువ వాటిని మీరు ఎక్కడ పొందవచ్చు? కండర తంతువు మరియు కండర తంతువు.,
+पेशी-संकुचन के लिए ऊर्जा ।,కండరాల సంకోచానికి శక్తి.,
+पेशी-संकुचन के लिए जैविक ऊर्जा अर्थात्‌ (एडीनोसीन ट्राईफॉस्फेट) की आवश्यकता होती है।,కండరాల సంకోచానికి జీవశక్తి అవసరం అవుతుంది అంటే(అడెనోసిన్ ట్రైఫాస్ఫేట్).,
+"पेशी में उच्च ऊर्जा फॉस्फेट, जिसे क्रिएटिन फॉस्फेट कहते हैं का भी भंडार होता है, जो में परिवर्तित हो सकता हे।","కండరం లో కూడా అధిక శక్తి ఫాస్ఫేట్ ఉంటుంది, దీనిని క్రియేటిన్ ఫాస్ఫేట్ అని అంటారు, దీనిని ఇది గా మార్చవచ్చు.",
+"कंकाल हमारे शरीर को अवलंब व स्थिरता प्रदान करता है, पेशियों के संलग्न के लिए स्थान प्रदान करता है और मस्तिष्क, हृदय, फेफड़े सरीखे कोमल, आंतरिक अंगों के लिए सुरक्षा प्रदान करता है।","అస్థిపంజరం మన శరీరానికి స్థిరత్వాన్ని అందిస్తుంది, కండరాలను జతచేయడానికి స్థలాన్ని అందిస్తుంది మరియు మెదడు, గుండె, ఊపిరితిత్తులు వంటి మృదువైన, అంతర్గత అవయవాలకు రక్షణ కల్పిస్తుంది.",
+"कशेरूकी प्राणियों में, कंकाल अस्थि और उपास्थि का बना होता है जिनके बारे में आप 'ऊतक ' विषय पर दिए गए पाठ में पढ़ चुके हो।","సకశేరుకాలలో అస్థిపంజరాలు ఎముక, మృదులాస్థితో తయారు చేయబడి ఉంటాయి, అవి 'కణజాలం' అనే అంశంపై పాఠంలో మీరు చదివినవి.",
+चूंकि कंकाल शरीर के भीतर होता है इसलिए इसे अंतःकंकाल भी कहते हैं।,"అస్థిపంజరం శరీరంలో నే ఉంటుంది కనుక, దీనిని అంతర కంకల్ అని కూడా అంటారు.",
+"एक अन्य प्रकार का कठोर कंकाल बाहय कंकाल भी होता है जो मौलस्का प्राणियों में सख्त, कैल्सियमी कवचों के रूप में पाया जाता है।","మరొక రకమైన గట్టి అస్థిపంజరం కూడా ఉంది, మౌల్స్కా జీవుల్లో గట్టి, కాల్కేరియా ఆయుధాల రూపంలో కనిపించే అస్థిపంజరం.",
+मोलस्कों के अतिरिक्त कीटों और अन्य संधिपादों में काइटिन (काबोहाइड्रेट) से बने आवरण के रूप में भी बाहय कंकाल होता है।,మొల్లస్కులతో పాటు కీటకాలు మరియు ఇతర రియూటీలు కూడా బహ్యా అస్థిపంజరాలను చిటిన్ (కబోహైడ్రేట్) తో చేసిన కవరింగ్ రూపంలో కలిగి ఉంటాయి.,
+"अनेक अकशेरूकी प्राणी, जैसे केंचुए, अपनी पेशियों को, जो किसी कठोर कंकाल तत्व पर संलग्न नहीं होती, अपनी देहगुहा के भीतर भरे तरल से सटकर संकुचित करते हैं।","వానపాములు వంటి అనేక సకశేరుక జంతువులు వాటి కండరాలను కుదించుకుపోలేవు, ఇవి గట్టి అస్థిపంజర మూలకానికి అతుక్కొని ఉండవు, వాటి శరీర కుహరాల్లో ఒక ద్రవం నిండి ఉంటుంది.",
+केंचुए के शरीर में सीमित स्थान के भीतर सीलोम  तरल पेशी को गति करने के लिए एक कंकाल का काम करता है।,వానపాము శరీరంలో పరిమిత ప్రదేశంలో ఉండే సీలోయం ద్రవం కండరాన్ని వేగవంతం చేయడానికి అస్థిపంజరంలా పనిచేస్తుంది.,
+इसीलिए इसे जलस्थेतिक कंकाल कहते हैं।,అందుకే దీనిని హైడ్రోస్టాటిక్ అస్థిపంజరం అంటారు.,
+"अंश मेखला . श्रोणि मेखला भुजाएं पैर कॆ नीचे का चित्र देखिए और पर्शका पिंजर, करोटि तथा मेखलाओं के स्थान निर्धारित कीजिए।","భిన్నము - కటి భాగం కింద ఉన్న చిత్రాన్ని చూడండి మరియు కటి పంజరం, కటార్టీ మరియు మెఖాస్ యొక్క స్థానాన్ని తెలుసుకోండి.",
+"कंकाल का आरेखी चित्र बनाइए, केवल बाहरी रूपरेखा और विभिन्‍न भागों का नामांकन कीजिए।","అస్థిపంజరం యొక్క పటం, బాహ్య అవుట్ లైన్ మరియు విభిన్న భాగాల నమోదు ను మాత్రమే గీయండి.",
+बताइए बे कौन- से आंतरिक भागों को सुरक्षा प्रदान करते हैं।,ఏ ఇంటీరియర్ పార్టులు సంరక్షణ కల్పిస్తాయనే విషయాన్ని మాకు చెప్పండి.,
+इन अंगों को प्रासंगिक कंकाली भागों के सामने लिखिए।,ఈ అవయవాలను సంబంధిత అస్థిపంజర భాగాల ముందు రాయండి.,
+"पॆशीय और कंकाली विकार पादप तथा जीवों के प्रकार एवं प्रकार्य आपने उन कुछ निस्सहाय व्यक्तियों को शायद देखा हो, जो पहिएदार कुर्सियों को सहायता से हि चल-फिर सकते हैं।",జంతు మరియు అస్థిపంజర లోపాలు మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు మరియు విధులు వీల్చైర్ల సాయంతో నడిచే కొంతమంది వికలాంగులును మీరు చూసింటారు.,
+वे स्वयं अपने आप नहीं चल सकते।,వారు సొంతంగా నడవలేరు.,
+"आपने अभी सीखा कि पेशियां उसी स्थिति में संकुचित होती हैं, जब उन्हें तंत्रिकाओं द्वारा उद्दीपन प्राप्त हो।",నరాల ద్వారా ప్రేరేపించబడినప్పుడు కండరాలు అదే పరిస్థితిలో కుదించబడడాన్ని మీరు ఇప్పుడే తెలుసుకున్నారు.,
+"यदि किसी पेशी का तंत्रिका-आपूर्ति क्षीण हो जाए तो पेशी धीरे-धीरे कमजोर पड़ जाएगी, अर्थात्‌ अपुष्ट हो जाएगी।","ఒక కండరం యొక్క నాడీ సరఫరా క్షీణించినట్లయితే, కండరం క్రమంగా బలహీనపడుతుంది, అంటే, ధృవీకరించబడదు.",
+कैल्सियम अथवा विटामिन की कमी के कारण बड़ी उम्र वाले व्यक्ति लंगड़ा कर चलते हैं।,కాల్షియం లేదా విటమిన్ లోపం వల్ల పెద్దవారు కుంటివారు.,
+आप टिप्पणी जानते हैं कि विटामिन ); कैल्शियम अवशोषण के लिए महत्वपूर्ण होता है।,మీరు విటమిన్లు అని వ్యాఖ్యలు తెలుసు); కాల్షియం శోషణకు చాలా అవసరం.,
+किसी पाद अथवा मेखला की हडिडयों में चोट लग जाने पर भी संचलन में बाधा आ जाती है।,ఒక అడుగు లేదా ముంగిఎముకలకు గాయం అయినప్పటికీ కదలికకు అంతరాయం కలుగుతుంది.,
+"लेकिन इन विकारों के अतिरिक्त, कुछ पेशीय और कंकालीय विकार आनुवंशिक भी होते हैं, जेसे “'मायस्थीनिया ग्रैविस' और 'मस्कुलर डिस्ट्रॉफी ।","కానీ ఈ రుగ్మతలకు అదనంగా, కొన్ని మస్కులర్ మరియు అస్థిపంజర రుగ్మతలు కూడా జన్యుపరంగా ఉంటాయి, వీటిలో ""మయస్సటీనియా గ్రేవిస్"" మరియు ""మస్కులర్ డిస్ట్రోఫీ"" ఉన్నాయి.",
+"संधि शोथ , रूमैटॉइड संधिशोथ आनुवंशिक भी हो सकते हैं और नहीं भी।","ఆర్థరైటిస్, రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్ జన్యువు కావచ్చు లేదా కాకపోవచ్చు.",
+अस्थिसुषिरता और गाउट पोषण की न्यूनता और उपापचयी त्रुटियों के कारण होते हैं।,ఆస్టియోసిరోరిటీ మరియు గౌట్ అనేవి పోషక లోపం మరియు జీవక్రియా దోషాల వల్ల కలుగుతాయి.,
+"आइए, इनके बारे में थोड़ा-बहुत जानने का प्रयत्न करें।",వాటి గురించి కాస్త తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిద్దాం.,
+मायएस्थीनिया ग्रैविस : गुणसूत्र पर एक जीन के कारण होता है और इसीलिए “आनुवंशिक ' होता है।,"మైస్సటీనియా గ్రేవిస్: క్రోమోజోమ్ పై ఒక జన్యువు వల్ల ఇది ""జన్యు"" అవుతుంది.",
+इस रोग में पेशियां धीरे-धीरे अपुष्ट (क्षीण) होती जाती हैं और रोगी चलने में लाचार होने लगता है।,ఈ వ్యాధిలో కండరాలు క్రమంగా నిర్ధారణ కాలేక రోగి నడవటంలో నిస్సహాయంగా(బలహీనమైన) అనిపిస్తుంది.,
+अंतिम अवस्था में जबड़े की पेशियां भी काम करना बंद कर देती हैं और रोगी खा-पी नहीं सकता।,చివరి దశలో దవడ కండరాలు కూడా పనిచేయడం ఆగిపోయి రోగి తినలేకపోతుంది.,
+पेशीय दुष्पोषण ( मस्कुलर डिस्ट्रॉफी ) : एक अलिंगसूत्री प्रभावी विकार है।,మస్కులర్ డిస్ట్రోఫీ అనేది ఒక సమర్థవంతమైన రుగ్మత.,
+इस आनुवंशिक विकार में पेशियां क्षीण हो जाती हैं और रोगी को चलने-फिरने में परेशानी हो जाती है।,ఈ జన్యు లోపంవల్ల కండరాలు పాడయిపోయి రోగి నడవడానికి ఇబ్బంది పడుతున్నారు.,
+संधिशोथ और रूमैटॉइट संधिशोथ : अस्थियों को विशेष रूप से जोड़ों के विकार हैं।,ఆర్థరైటిస్ మరియు రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్: ఎముకలు ముఖ్యంగా కీళ్ల రుగ్మతలు.,
+इसमें जोड़ों में लगातार पीड़ा होती है।,కీళ్లలో నిరంతరం నొప్పి ఉంటుంది.,
+"रूमैटाइड संधिशोथ में, जो व्यक्ति को अपंग बना देने वाला रोग है, हाथ-पैर, जोड़ों के सूज जाने के कारण टेढे पड़ जाते हैं।","రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్ లో, ఒక వ్యక్తి కి సంబంధించిన వ్యాధి, చేతులు మరియు పాదాలు కీళ్లవాపు కారణంగా వంకరగా ఉంటాయి.",
+अस्थि सुषिरता में कैल्सियम की न्यूनता के कारण हडिडयां मुलायम पड्‌ जाती है।,ఎముకల లో కాల్షియం లోపం వల్ల ఎముకలు చాలా మృదువుగా మారుతాయి.,
+आप जानते हैं कि कैल्सियम का अवशोषण विटामिन  की उपलब्धता पर निर्भर होता है।,కాల్షియం శోషణ విటమిన్లు లభ్యతపై ఆధారపడి ఉంటుందని మీకు తెలుసు.,
+अत: यह महत्वपूर्ण है कि व्यक्ति प्रतिदिन कम-से-कम आधे घंटे धूप में बेठे।,"కాబట్టి, ఒక వ్యక్తి రోజులో కనీసం అరగంట ఎండలో ఉండటం ముఖ్యం.",
+आप पढ़ चुके हैं कि धूप विटामिन ) को उत्पन्न करने में सहायक होती है।,సూర్యకాంతి విటమిన్లు ఉత్పత్తి చేయడానికి దోహదపడుతుందని మీరు చదివిఉంటారు).,
+रजोनिवृत्ति के पश्चात्‌ स्त्रियां अस्थि सुषिरता के लिए प्रवण होती हैं।,మెనోపాజ్ తర్వాత మహిళల్లో ఎముకల కుస్వస్థత కు గురిచేసే అవకాశం ఉంది.,
+ईस्ट्रोजज नामक मादा हॉर्मोन कैल्सियम को संग्रहित करता है और अस्थियों के लिए भेज देता है।,ఈస్ట్రోజన్ అనే మహిళా హార్మోన్ కాల్షియంనిల్వ చేసి ఎముకలకు పంపుతుంది.,
+"ईस्ट्रोजन उपलब्ध न होने पर, अस्थियां चटखने और टूटने लगती हैं।","ఈస్ట్రోజన్ అందుబాటులో లేనప్పుడు ఎముకలు పగిలి, విరిగిపోవడం మొదలవుతుంది.",
+गाउट में रुधिर में यूरिक अम्ल के बढ़े हुए स्तर के कारण जोड़ों में पीड़ाकारी सूजन हो जाती है।,గౌట్ లో రక్తంలో యూరిక్ ఆమ్లం స్థాయి పెరగడం వల్ల కీళ్లలో నొప్పిగా ఉండే వాపు వస్తుంది.,
+यूरिक अम्ल प्रोटीन उपापचय का एक उत्पाद है।,యూరిక్ యాసిడ్ ప్రోటీన్ జీవక్రియల ఉత్పత్తి.,
+गाउट का उपचार संभव हेै।,గౌట్ చికిత్స సాధ్యం.,
+".दो ऐसे जंतुओं के नाम बताइए, जिनमें से एक में अंतःकंकाल पाया जाता है और दूसरे में बाहय कंकाल।","రెండు జంతువుల పేర్లు చెప్పండి, వాటిలో ఒకరి లో అంతర అస్థిపంజరం, ఇంకొక దానిలో బయటి అస్థిపంజరం కనిపిస్తాయి.",
+कंकाल के मुख्य भागों के नाम बताइए और उनके कार्य भी बताइए।,అస్థిపంజరం యొక్క ప్రధాన భాగాలు మరియు వాటి విధులను పేరు పెట్టండి.,
+पेशी-कंकाल-तंत्र के किन्हीं तीन विकारों के नाम बताइए जो आनुवंशिक रूप से पाए जाते हैं।,జన్యుపరంగా కనిపించే కండర అస్థిపంజర వ్యవస్థ యొక్క మూడు రుగ్మతలు ఏవి?,
+मानव शरीर में अस्थिसुषिरता और गाउट किन कारणों से उत्पन्न होते हैं।,మానవ శరీరంలో ఆస్టియోపోఫిసిరటీ మరియు గౌట్ కు కారణాలు ఏమిటి?,
+"कौन से पाद किन मेखला को अबलंब प्रदान करते हैं और किस प्रकार की पेशियाँ पाद कंकाल से जुड़ी होती हें?  चूंकि पादपों की जड़ें मृदा में धंसी रहती हैं, अत: वे गति करने में असमर्थ होते हैं।",ఏ పాదం ఏ పాదం తో జతచేయబడుతుంది మరియు పాదం అస్థిపంజరంలో ఎటువంటి కండరాలు జతచేయబడతాయి?  మొక్కల వేర్లు మట్టిలో ఉంటాయి కనుక అవి కదలలేక పోతాయి.,
+"फिर भी पादप बाहय-उद्दीपनों जैसे प्रकाश, जल एवं गुरुत्वाकर्षण के प्रत्युत्तर में गति करते हैं।","అయితే, మొక్కలు కాంతి, నీరు మరియు గురుత్వాకర్షణ వంటి బాహ్య ఉద్దీపనలకు ప్రతిస్పందనగా కదులుతాయి.",
+यह अनुवर्ती गतियां  कहलाती हैं।,దీనిని తదుపరి కదలికలు అంటారు.,
+जब किसी पादप का अंग जैसे जडू अथवा तना उद्दीपन के स्रोत की ओर गति करता है तो यह धनात्मक अनुवर्ती गति  कहलाती हे।,"ఒక మొక్క యొక్క అవయవం, దవడ లేదా కాండం వంటి వాటిని  ఉద్దీపనంగా  ప్రేరేపించే వనరు వైపు కదిలినప్పుడు, దానిని పాజిటివ్ ఫాలోప్ మోషన్ అని అంటారు.",
+जैसे प्ररोह प्रकाश की ओर वृद्धि करता है अत: यह धनात्मक प्रकाशनुवर्ती है और इसके विपरीत जड़ प्रकाश से दूर।,"కాండం కాంతి వైపు కదులుతుంది, ఇది ధనాత్మకం మరియు వేరు కాంతికి దూరంగా ఉంటుంది.",
+अत: यह ऋणात्मक प्रकाशानुवर्तन दर्शाती है।,"అందువల్ల, ఇది వ్యతిరేక ఫోటోమార్ఫిజం ను చూపుతుంది.",
+नीचे दी गई सारणी में विविध उद्दीपनों और अनुक्रिया को दर्शाया गया है ।,దిగువ టేబుల్ వివిధ ఉద్దీపనలు మరియు ప్రతిస్పందనలను చూపుతుంది.,
+"अनुवर्ती गतियों में, पादप तो स्थिर रहते हैं, परंतु इनके अंग जैसे शाखा और पुष्प उद्दीपन की दिशा में गति करते हैं।","తదుపరి కదలికలలో మొక్కలు స్థిరంగా ఉంటాయి, కానీ కొమ్మలు మరియు పుష్పాలు వంటి వాటి అవయవాలు ప్రేరణ దిశలో కదులుతాయి.",
+स्फीत गतियां पादप के विभिन्‍न अंगों में जल विभव (छश्व॑टा के फलस्वरूप उत्पन्न होते हैं।,మొక్క యొక్క వివిధ ప్రాంతాల్లో నీటి సామర్థ్యం (చస్వ్తా) ఫలితంగా నెమ్మదిగా కదలికలు ఏర్పడతాయి.,
+नीचे इस श्रेणी के कुछ उदाहरण प्रस्तुत किए गए है :  जब कोई कीट घटपर्णी वीनस फ्लाई ट्रेप  के घट में प्रवेश करता है तो इस कीटभक्षी पादप की पत्तियां बंद हो जाती हें।,"ఈ వర్గానికి కొన్ని ఉదాహరణలు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి: ఒక కీటకం ఘట్ని వీనస్ ఫ్లై ట్రాప్ యొక్క కుండలోకి ప్రవేశించినప్పుడు, ఈ కీటక మొక్క యొక్క ఆకులు మూసుకుపోయాయి.",
+"जब छुई-मुई, माइमोसा प्यूडीका  की पत्ती को छुआ जाता है तो यह मुरझा जाती है।","మిమోసా పుడికా ఆకుతాకినప్పుడు, అది విసర్జిస్తుంది.",
+स्फीत दाब में परिवर्तनों के कारण रंथ्र की द्वार कोशिकाएं इसको बंद और खोल देती हैं।,పెరిగిన పీడనంలో మార్పుల వల్ల గ్రంధి కణాలు దానిని మూసేస్తుంది మరియు తెరుస్తుంది.,
+"इनसे हटकर अनुकूचन गतियां  स्पर्श, दिन की लंबाई और तापक्रम में परिवर्तन के फलस्वरूप होती हैं।","వీటికి మించి, స్పర్శ, రోజు పొడవు మరియు ఉష్ణోగ్రతలో మార్పుల ఫలితంగా అనుకూల కదలికలు సంభవిస్తాయి.",
+"इस स्थिति में पादपांग उद्दीपन के स्रोत की ओर गति नहीं करते, जैसे कि पो्चुलाका  के पुष्प मात्र दिन में ही खिलते हैं,","ఈ పరిస్థితిలో, ఫైటోలు ఉద్దీపనమూలం వైపు కదలవు, పగలు మాత్రమే పూచులా పువ్వులు వికసిస్తాయి.",
+लेकिन यदि सूर्यास्त के समय प्रकाश न्यून हो जाए तो अंधकार की अनुक्रिया के कारण दल (पंखुडियां) बंद हो जाती हैं।,"అయితే సూర్యాస్తమయం సమయంలో కాంతి తగ్గిపోతే, చీకటి స్పందన కారణంగా రేకులు మూసుకుపోతాయి.",
+"दूसरे शब्दों में, यद्यपि अंग विशेष की गति की दिशा तो निर्धारित होती है, उद्दीपन किसी भी दिशा से आ सकता हे।","మరోవిధంగా చెప్పాలంటే, ఒక నిర్ధిష్ట అవయవం యొక్క చలన దిశను నిర్ణయించినప్పటికీ, ఏ దిశ నుంచి అయినా ప్రేరణ రావొచ్చు.",
+गति सभी सजीवों का एक महत्वपूर्ण लक्षण है और संचलन प्रोटोक्टिस्टा तथा ऐनीमेलिया का अभिलक्षण है।,చలనం అనేది అన్ని జీవులకు ఒక ముఖ్యమైన లక్షణం మరియు చలనం అనేది ప్రోటోక్టిస్టా మరియు అన్నెమేలియా ల లక్షణం.,
+जबकि गति में एक अंग था अंगक अपने मूल स्थान से विस्थापित हो सकता है और पुन: वहां वापस आ सकता है।,"ఒక అవయవం చలనంలో ఉన్నప్పటికీ, అవయవం దాని యొక్క అసలు స్థానం నుంచి స్థానభ్రంశం చెందవచ్చు మరియు అక్కడికి తిరిగి రావచ్చు.",
+संचलन में प्राणी का संपूर्ण शरीर या प्रोटोक्टिस्ट दूर चला जाता है और . #रप्पणी अपने मूल स्थान से विस्थापित हो जाता है।,ప్రసరణలో ఉన్న జీవి యొక్క మొత్తం శరీరం లేదా ప్రోటోస్టిస్ట్ దూరంగా కదులుతుంది మరియు. # రప్పాని తన మూలం నుండి స్థానభ్రంశం చెందాడు.,
+पक्ष्माभी प्रोटोजोआ प्राणी या कबक पक्ष्माभी सूक्ष्मनलिकाओं निर्मित अंगकों द्वारा संचलन करते हैं।,వింజల్ ప్రోటోజోవా జీవులు లేదా గిరిజన పార్శ్వాలు కూడా సూక్ష్మరేణువుద్వారా ఏర్పడిన అవయవాలద్వారా ప్రసవిస్తుంది.,
+पक्ष्माभी स्पंदन तीब्र स्ट्रोक के साथ आरंभ होता है और वापसी स्ट्रो के साथ बंद हो जाता है।,"పరోసి కూడా పల్సేటింగ్ టిబ్ స్ట్రోక్ తో మొదలై, తిరిగి స్ట్రోతో ఆగిపోతుంది.",
+"कशाभ लंबा, कशा (चाबुक) सदृश्य अंगक होता है जो सूक्ष्मनलिकाओं के बने होते हैं।","(ఫ్లాగెల్లేట్లు) పొడవైన, జెండా లాంటి అవయవాలు సూక్ష్మ నాళాలు తో తయారు చేయబడతాయి.",
+पक्ष्माभ कई होते हैं लेकिन कशाभ एक या दो होते हें।,"చాలా పార్సింగ్ లు ఉన్నాయి, కానీ ఫ్లాజెల్లాఒకటి రెండు ఉన్నాయి.",
+पेशियां और अस्थियां कशेरूकी प्राणियों के एक स्थान से दूसरे स्थान तक संचलन में सहायता करती हैं।,కండరాలు మరియు ఎముకలు సకశేరుకాలను ఒక ప్రదేశం నుంచి మరో ప్రాంతానికి కదలడానికి సహాయపడతాయి.,
+पेशियां स्नायुओं द्वारा अस्थियों से जुड़ी रहती है और कंडरा द्वारा एक पेशी दूसरे से जुड़ी रहती है।,"కండరాలద్వారా ఎముకలకు జతచేయబడి, ఒక కండరం స్నాయువు ద్వారా మరో కండరానికి అతుక్చబడుతుంది.",
+पेशियां ऊतक हैं जो पेशीकोशिकाओं से बनी होती है।,కండరాలు అనేవి మయోకిల్స్ తో తయారు చేయబడ్డ కణజాలాలు.,
+इन्हें पेशी रेशे भी कहा जाता है।,వీటిని కండలు ఉన్న తంతువులు అని కూడా అంటారు.,
+पेशी रेशे पतले और मोटे पेशी तंतुओं के बने होते हैं।,కండర తంతువులు పలుచని మరియు ముతక కండర తంతువులతో తయారు చేయబడతాయి.,
+पेशी तंतु क्रमश: मायोसिन और ऐक्टिन नामक प्रोटीन अणुओं के बने होते हैं।,కండర తంతువులు: వరుసగా మయోసిన్ మరియు ఆక్టిన్ అనే ప్రోటీన్ అణువులతో తయారు చేయబడతాయి.,
+० पेशियों के संकुंचन और शिथिलन के कारण गति उत्पन्न होती है।,0 కండరాలు నిర్మాణం మరియు సడలింపు వల్ల చలనాలు ఏర్పడతాయి.,
+पेशी संकुंचन की व्याख्या इसके संकूुचन की स्लाइडिंग तंतु सिद्धांत (प्रमेय) से की जा सकती है।,కండరాల సంకోచం దాని సంకోచం యొక్క స్లైడింగ్ ఫిలమెంట్ సిద్ధాంతం (సిద్ధాంతం) ద్వారా వివరించవచ్చు.,
+पेशी संकुंचन के लिए  की आवश्यकता होती है।,కండలు ఉన్న శంఖుస్దులు అవసరం.,
+कशेरूकी प्राणियों का कंकाल अस्थि और उपास्थि का बना होता है।,సకశేరుకాల అస్థిపంజరం ఎముక మరియు మృదులాస్థితో నిర్మితం అవుతుంది.,
+अक्षीय कंकाल करोटि और कशेरूक दंड का बना होता है और उपांगीय कंकाल मेखलाओं और पादों के बना होता है।,అస్థిపంజరం కెరోటిడ్ మరియు కశేరు పట్టీతో తయారు చేయబడి ఉంటుంది మరియు అపెండిల్ అస్థిపంజరం జిగట మరియు పాదంతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+मायएस्थीनिया ग्रैविस और पेशीय दुष्पोषण नामक रोग पेशीय और कंकालीय आनुवंशिक विकार हैं।,"మైస్తీనియా అనేది గ్రేవిస్ మరియు మస్కులర్ డిస్ఫోనేషన్ అనే వ్యాధి, ఇది కండర మరియు అస్థిపంజర జన్యు లోపాలు.",
+संधिशोथ तथा रूमेटिज्म हड्डी के विकार (रोग) हैं।,రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్ మరియు రుమాటిజం అనేవి ఎముక రుగ్మతలు.,
+अस्थि-सुषिरता नामक रोग में हड्डी मुलायम हो जाती है।,"ఎముక-సిమెర్టా అనే వ్యాధిలో, ఎముక మృదువైనది.",
+इसका कारण है की कमी।,దానికి కారణం అది లేకపోవడమే.,
+गाउट नामक रोग रक्त में यूरिक अम्ल की मात्रा (स्तर) बढ़ जाने के कारण होती है।,గౌట్ అనే వ్యాధి రక్తంలో యూరిక్ యాసిడ్ కంటెంట్ (లెవల్స్) పెరగడం వల్ల వస్తుంది.,
+पादप गतियां या तो अनुवर्ती गतियां हो सकती है या अनुकुंचन  गतियां।,మొక్క కదలికలను కదలికలు లేదా ఒప్పించే చలనాలను అనుసరించవచ్చు.,
+गति सजीव प्राणियों का विशेष लक्षण है।,చలనం అనేది జీవులయొక్క ప్రత్యేక లక్షణం.,
+इसका अर्थ है शरीर या इसके अंगों का स्थायी या अस्थायी विस्थापन।,అంటే శరీరం లేదా దాని అవయవాలను శాశ్వతంగా లేదా తాత్కాలికంగా స్థానభ్రంశం చేయడం అని అర్థం.,
+संचलन संपूर्ण शरीर का एक स्थान से दूसरे स्थान पर विस्थापित होना है।,మొత్తం శరీరాన్ని ఒక ప్రదేశం నుంచి మరో చోటికి స్థానభ్రంశం చేయడం అనేది చలనం.,
+यह प्रोटोक्टिस्टों और प्राणियों का विशेष लक्षण है।,ఇది ప్రోటోటిస్టులు మరియు జీవులకు ఒక ప్రత్యేక లక్షణం.,
+पक्ष्माभ और कशाभ अंगक हैं जो गति करने में सहायता करते हें।,తరలించడానికి సహాయపడే వైపు మరియు జెండా కిరణాలు ఉన్నాయి.,
+पक्ष्माभ युक्त प्रोटोजोआ प्राणी इसकी मदद से संचलन करते हैं।,రెక్కల తో ఉన్న ప్రోటోజోవా జీవులు దాని సహాయంతో కదలికలను కలిగి ఉంటాయి.,
+"मानव शुक्राणु, कुछ शैवाल जेसे क्लमाइडोगोनास कशाभ की सहायता से एक स्थान से दूसरे स्थान तक जा सकते हैं।","మానవుల వీర్యము, కొన్ని శైవలాలు ఒక చోటి నుండి మరొక చోటికి వెళ్ళి క్లామిడోగోనాస్ పతాకం సహాయంతో వెళ్ళగలవు.",
+पक्ष्माभ कई होते हें और एक साथ गतिकर तरंग सदृश्य गति उत्पन्न करते हैं जबकि कशाभ एक या दो होते हैं और कशा सदृश्य स्ट्रोक कर संचलन करते हैं।,"బెంచీలు చాలా ఉన్నాయి మరియు ఏకకాలంలో డైనమిక్ వేవ్ ఒకే వేగాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది, జెండా ఒకటి లేదా రెండు మరియు కదలిక ఒకే స్ట్రోక్‌తో కదులుతుంది.",
+अधिकांश प्राणी पेशियों की सहायता से संचलन करते हें।,చాలా జంతువులు కండరాల సహాయంతో కదలికలను కలిగి ఉంటాయి.,
+రు చేయబడతాయి.,DSC,
+पेशी रेशों में प्रोटीन के तंतु होते हैं जिनहें पेशी तंतु कहा जाता है।,కండర తంతువుల్లో కండర తంతువులు అనే ప్రోటీన్లు ఉంటాయి.,
+पेशी रेशों (पेशी कोशिका) के ऐक्टिन और मायोसिन तंतु एक दूसरे के ऊपर स्लाइड कर संचलन उत्पन्न करते हैं।,"(కండర తంతువుల) యొక్క ఆక్టిన్ మరియు మయోసిన్ తంతువులు ఒకదానిపై మరొకటి జారుకొని, చలనాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తాయి.",
+రు చేయబడతాయి.,DSC,
+पेशी रेशों में प्रोटीन के तंतु होते हैं जिनहें पेशी तंतु कहा जाता है।,కండర తంతువుల్లో కండర తంతువులు అనే ప్రోటీన్లు ఉంటాయి.,
+पेशी रेशों (पेशी कोशिका) के ऐक्टिन और मायोसिन तंतु एक दूसरे के ऊपर स्लाइड कर संचलन उत्पन्न करते हैं।,"(కండర తంతువుల) యొక్క ఆక్టిన్ మరియు మయోసిన్ తంతువులు ఒకదానిపై మరొకటి జారుకొని, చలనాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తాయి.",
+इसलिए कहा जाता है कि पेशी इन दो प्रकार के पेशी तंतुओं के स्लाइड करने के कारण संकुंचन करते हैं।,కాబట్టి ఈ రెండు రకాల కండలు గల తంతువులను స్లైడ్ చేయడం వల్ల కండరాలు నిల్వ అవుతాయి అని చెప్పబడింది.,
+इसे पेशी संकुंचन का स्‍्लाइडिंग मॉडल कहा जाता है।,దీన్ని కండరాల సంకోచం యొక్క స్లైడింగ్ మోడల్ అని అంటారు.,
+ऐक्टिन और मायोसिन नामक प्रोटीन अणुओं के अलावा दो और प्रोटीन अणु ट्रोपोनिन और ट्रोपोमायोसिन होते हैं जो पेशी संकुंचन में योगदान देते हैं।,"ఆక్టిన్ మరియు మయోసిన్ అని పిలవబడే ప్రోటీన్ అణువులతో పాటు, మరో రెండు ప్రోటీన్ అణువులు, ట్రోపోనిన్ మరియు ట్రోపోమయోసిన్ లు కండరాల ఏకీకరణకు దోహదపడతాయి.",
+संकुंचन की इकाई साकोमियर है और इसमें दोनों प्रकार के पेशीतंतु होते हैं जो 2-रेखाओं के बीच स्लाइड करते हैं।,సంకోచం యొక్క యూనిట్ సాకోమియర్ మరియు 2-గీతల మధ్య జారుతూండే రెండు రకాల కండరాలు ఇందులో ఉంటాయి.,
+तंत्रका आबेग के कारण पेशीगति उद्दीपित होती है।,నాడీ వ్యవస్థ వల్ల ఉద్రిక్తత ఏర్పడుతుంది.,
+"मानव कंकाल अक्षीय कंकाल, जिसमें करोटि और कशेरूक दंड आते हैं तथा उपांगीय कंकाल, जिसके अंतर्गत मेखलाओं और पादों की अस्थियां आती हैं, में विभाजित होता है।","మానవ అస్థిపంజరం అస్థిపంజరాలుగా విభజించబడి ఉంటుంది, దీనిలో కెరోటిడ్ మరియు కశేరుక మరియు కశేరు కశేరుకాలు ఉంటాయి, దీని కింద గిర్డిల్ మరియు పాదం యొక్క ఎముకలు ఉంటాయి.",
+अस्थियां संयोजी ऊतक हैं जो ऑसीन ) और उपास्थि के बने होते हैं।,"ఎముకలు అనేవి సంయోజక కణజాలాలు, ఇవి ఓసిన్ మరియు మృదులాస్థితో తయారు చేయబడతాయి.",
+ये मानव कंकाल के भाग हैं।,ఇవి మానవ అస్థిపంజరంలోని భాగాలు.,
+अस्थियां एक दूसरे से स्नायुओं द्वारा जुड़ी होती हैं और केडरा द्वारा पेशियों से।,"ఎముకలు కండరాలు, కెడ్రా ద్వారా కండరాలు ఒకదానితో మరొకటి అతుక్కునబడతాయి.",
+"पेशीय और कंकालीय विकार हैं; पेशीय दुष्पोषण, संधिशोथ, मायऐस्थीनिया ग्रेविस अस्थिसुषिरता तथा गाउट।","కండర మరియు అస్థిపంజర రుగ్మతలు ఉన్నాయి; మస్కులర్ డిస్ట్రోఫీ, రుమటాయిడ్ ఆర్థరైటిస్, మైస్తెనియా గ్రావిస్ ఆస్టియోఫోసోసిస్ మరియు గౌట్.",
+पेशी संकुंचन के विभिन्‍न चरणों को बताइए जैसा कि स्लाइडिंग तंतु सिद्धान्त में बताया जाता है।,స్లైడింగ్ ఫైబర్ సిద్ధాంతంలో వివరించిన విధంగా కండర ఏకసంక్మత్వం యొక్క వివిధ దశలను వివరించండి.,
+पैरामीशियम किस प्रकार जल में तैरता है? तीब्र स्ट्रोक - पक्ष्माभ आग्र बढ़ने के लिए स्पंद करता है ।,పారమేసియం నీటిలో ఎలా తేలుతుంది? యాక్సిలరేటెడ్ స్ట్రోక్ - రెక్కల రాపిడి పెరగటానికి.,
+वापसी स्ट्रोक - पक्ष्माभ पीछे मुड़कर अपनी पूर्व स्थिति में आ जाता है।,తిరిగి స్ట్రోక్ - పారాసీ తిరిగి వచ్చి దాని పూర్వ స్థితికి వస్తుంది.,
+प्रत्येक जीब जीवित बने रहने के लिए विभिन्‍न प्रकार की गतियाँ दर्शाता है और साथ ही अनेक प्रकार के कार्य करता है।,ప్రతి  జి బి  మనుగడ సాగించడానికి వివిధ రకాల కదలికలను చూపిస్తుంది మరియు వివిధ రకాల పనులను నిర్వహిస్తుంది.,
+"इसके अतिरिक्त, शरीर के भीतर दूसरी अनेक क्रियाएँ निरंतर होती रहती हैं जिनके लिए यह आवश्यक है कि वे ठीक समय पर हों और समन्वय भी हो।","దీనికి అదనంగా, దేహంలోపల అనేక ఇతర చర్యలు చోటు చేసుకుంటాయి, ఇవి సకాలంలో మరియు సమన్వయం తో ఉంటాయి.",
+यह सब कार्य दो अंग तंत्रों के कारण संभव हैं-तंत्रिका तंत्र और अंतःस्रावी (हॉर्मोनी) तंत्र जिनका अध्ययन आप इस पाठ में करेंगे।,ఈ రెండు అవయవాల యంత్రాంగాలు- నాడీ వ్యవస్థ మరియు ఎండోక్రైన్ (హార్మోన్స్)  వ్యవస్థ ద్వారా ఈ విధులన్నీ సాధ్యపడుతుంది.,
+तंत्रिका तत्र के कार्यों का वर्ण कर सकेंगे और उसके थायों की सूची बना सकेंगे।,మీరు నాడీ విధులను రంగువేసి దాని యొక్క తిట్లు జాబితాను తయారు చేయగలుగుతారు.,
+"मानव मस्तिष्क और मेरुरज्जु के प्रमुख भागों की सूची, उनका आरेख और उनको चिह॒नित कर सकेंगे तथा उनके प्रकार्यों की व्याख्या कर सकेंगे।","మానవ మెదడు మరియు వెన్నుపాము యొక్క కీలక భాగాలు జాబితా చేయగలుగుతాయి, వాటిని పటంలో గీయవచ్చు మరియు వాటిని మార్క్ చేయవచ్చు మరియు వాటి యొక్క విధులను వివరించగలుగుతాయి.",
+तिलचट्टा को तत्रिका तत्र का वर्णन कर पायेंगे।,బొద్దింక తట్టికా ను వర్ణించగలుగుతుంది.,
+"एक तंत्रिकाक्ष (न्यूरॉन) और एक तंत्रिका की सरेचना की व्याख्या कर सकेंगे, तथा तंत्रिका-रेशे को जरिए और आतर्ग्रथन (अतः + ग्रथन सिनैप्स) को पार आवेग को संवहन का वर्णन कर सकेंगे।",ఒక న్యూరాన్ మరియు నాడి యొక్క నిర్మాణాన్ని వివరించండి మరియు నరాల-ఫైబర్స్ ద్వారా ప్రేరణ యొక్క ప్రసరణను మరియు సినాప్సెస్‌కు విలోమంగా వివరించండి (అందుకే + సినాప్సెస్).,
+प्रतिवर्त क्रिया की परिथाषा और प्रतिवर्त -चाप को संघटकों (रचकों) का आरेख बना सकेंगे।,రిఫ్లెక్స్ (యాక్షన్) యొక్క సర్క్యూమ్ మరియు రిఫ్లెక్స్ ఆర్క్ కాంపోనెంట్ల యొక్క డయాగ్రమ్ ని గీయగలుగుతాయి.,
+"मानव शरीर में पाए जाने वाले विभिन्‍न संवेदी ग्राहियों की सूची बना सकेंगे, और संवेदी अंगों-नेत्र, कान, नाक, जिहवा और त्वचा-की सरेचना और कार्य प्रणाली का वर्णन कर सकेंगे।","మానవులు శరీరంలో కనిపించే వివిధ రకాల గ్రాహకాల జాబితాను తయారు చేసి, ఇంద్రియ అవయవాల అమరికను, పనితీరును వివరించగలుగుతారు.",
+बहि:स्रावी (ऐक्सोक्राइन) और अतःस्रावी (एन्डोक्राइन) ग्रंथियों में अंतर बता सकेंगे।,(ఎక్సోక్రైన్ )మరియు అందువల్ల (ఎండోక్రైన్) గ్రంధులు మధ్య తేడాను గుర్తించగలుగుతాయి.,
+विविध अतःस्रावी ग्रंथियों की सूची बना सकेंगे और मानव शरीर में उनकी स्थिति बता सकेंगे।,"వీరు వివిధ: రకాల సోరోక్రైన్ గ్రంధుల జాబితాను తయారు చేసి, మానవ శరీరంలో తమ స్థానాన్ని తెలియజేయగలుగుతారు.",
+हार्मोनों के गुणधर्मों को पहचान सकेंगे तथा उनकी प्रकृति एवं कार्य प्रणाली को तरीको ।,"హార్మోన్ల ధర్మాలు, వాటి స్వభావం, పనితీరు ఎలా ఉన్నదో గుర్తించండి.",
+पादप तथा जीवों के प्रकार की चर्चा कर सकेंगे।,మొక్కలు మరియు జీవుల యొక్క రకాన్ని చర్చించడానికి అవకాశం ఉంటుంది.,
+हार्मोनों और फंरोगोनों में अंतर कर सकेंगे।,హార్మోన్లు మరియు శిలీంధ్రాల మధ్య తేడాను గుర్తించగలుగుతారు.,
+"मानवों में पीयूष (पिट्यूटरी), अवद (थायरॉयड), परावटु (पैराथॉयरॉयड), थाइमस, अधि  वृक्‍क (एऐड्रीनल), अग्न्याशय (फैंक्रियाज) और जनन-अंगों द्वारा स्रावित विभिन्‍न हॉोनों  को नाम बता सकेंगे और उनके कार्यों की चर्चा कर सकेंगे।","మానవులలో పీయూష్ (పిట్యూటరీ), ఆహాద్ (థైరాయిడ్), పరవ్టు (పారాథైరాయిడ్), థైమస్, ఎక్కువ మూత్రపిండాలు, క్లోమం మరియు ప్రత్యుత్పత్తి అవయవాల ద్వారా స్రవిచే వివిధ గృహాల పేర్లు చెప్పగలరు మరియు వాటి విధులను చర్చించగలుగుతారు.",
+मानवों में हॉर्मोनी असंतुलनों को और हॉर्मोन से संबंधित विकारों के बीच संबंध बता सकेंगे।,"మానవుల్లో హార్మోన్ల అసమతుల్యతలు, హార్మోన్ సంబంధిత రుగ్మతలమధ్య ఉన్న సంబంధాన్ని చెప్పగలుగుతారు.",
+पीयूष और अवद थॉइरॉयड ग्रंथियों की अतिसक्रियशा और अल्पसक्रियता के प्रभावों को बता सकेंगे।,పీయూష్ మరియు అహాద్ లు హైపర్ యాక్టివిటీ మరియు థైరాయిడ్ గ్రంథుల యొక్క తక్కువ కార్యకలాపం యొక్క ప్రభావాలను వివరించగలుగుతారు.,
+हॉर्मोनी नियत्रण की पुनर्भरण-कार्यविधि की व्याख्या कर सकेंगे ।,హార్మోనల్ కంట్రోల్ యొక్క రీఛార్జ్ ప్రక్రియను వివరించగలుగుతారు.,
+मानवों में तंत्रिका-तंत्र के प्रमुख कार्य ये हैं ।,మానవుల్లో నాడీ- వ్యవస్థ యొక్క ప్రధాన విధులు ఇవి.,
+यह संवेदी अंगों के माध्यम से हमें बाहर की दुनिया के विषय में सूचना देता रहता हे।,ఇది మన ఇంద్రియాల ద్వారా బాహ్య ప్రపంచం గురించి మనకు సమాచారాన్ని అందిస్తోంది.,
+"यह हमें याद रखने, सोचने तथा 'क्यों और कैसे' को समझने की क्षमता प्रदान करता हे।","ఇది 'ఎందుకు మరియు ఎలా' అని గుర్తుంచుకోవడానికి, ఆలోచించడానికి మరియు అర్థం చేసుకునే సామర్థ్యాన్ని అందిస్తుంది.",
+"यह समस्त ऐच्छिक पेशीय क्रियाकलापों जेसे कि दौड़ना, बोलना, आदि का नियंत्रण करता हेै।","ఇది రన్నింగ్, స్పీకింగ్ మొదలైన అన్ని స్వచ్ఛంద ప్రొఫెషనల్ కార్యకలాపాలను నియంత్రిస్తుంది.",
+"यह अनेक अनैच्छिक क्रियाकलापों जेसे कि सांस लेना, हृदय का स्पंदन, आहार नाल में भोजन का संचलन आदि का नियमन करता हे।","శ్వాసించడం, గుండె దడ, అన్ననాళికలో ఆహారం కదలడం వంటి అనేక అసంకల్పిత కార్యకలాపాలను ఇది నియంత్రిస్తుంది.",
+"इस प्रकार, तंत्रिका तंत्र हमारे शरीर के विभिन्‍न भागों से उनका समन्वय करते हुए एक समग्र इकाई के रूप में कार्य करता है।",అందువల్ల నాడీవ్యవస్థ మన శరీరంలోని వివిధ భాగాలతో సమన్వయాన్ని కలిగిస్తూ ఒక మిశ్రమ యూనిట్ గా పనిచేస్తుంది.,
+"कुछ मूलभूत शब्द : तंत्रिका तंत्र के विभिन्‍न पहलुओं के बारे में जानने से पहले, आइए निम्नलिखित संबंधित शब्दों से परिचित हो जाएँ ।","కొన్ని ప్రాథమిక పదాలు: నాడీ వ్యవస్థలోని వివిధ కోణాల గురించి తెలుసుకునే ముందు, కింది సంబంధిత పదాల గురించి తెలుసుకుందాం.",
+उद्दीपन : कोई कारक या बाहरी अथवा आंतरिक पर्यावरण में होने वाला वह अचानक परिवर्तन जिसके कारण जीव के क्रियाकलाप में परिवर्तन आ जाता है।,ఉద్దీపనం: జీవి యొక్క కార్యకలాపంలో మార్పులకు కారణమయ్యే బాహ్య లేదా అంతర్గత వాతావరణంలో ఒక కారకం లేదా ఆకస్మిక మార్పు.,
+आवेग : विद्युत्‌ विक्षोभ की एक तरंग जो तंत्रिका कोशिका और उसके रेशे के एक छोर से दूसरे छोर तक जाती है।,ప్రేరణ: నాడీకణం యొక్క ఒక చివర నుంచి మరో వైపు నుంచి మరో వైపుకు కదిలే విద్యుత్ అంతరాయం యొక్క తరంగం.,
+अनुक्रिया : जीव के क्रियाकलाप में उद्दीपन के कारण होने वाला एक परिवर्तन।,స్పందన: ఒక జీవి యొక్క కార్యకలాపంలో ప్రేరణ వలన కలిగే మార్పు.,
+ग्राही : वे तंत्रिका कोशिकाएँ जो उद्दीपन प्राप्त करने के बाद केन्द्रीय तंत्रिका तंत्र (मस्तिष्क और मेरुर्ज्जु) की ओर आवेगों की एक तरंग उत्पन्न कर देती हें।,గ్రాహకాలు: ఉద్దీపనం పొందిన తరువాత కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ (మెదడు మరియు వెన్నుపాము) వైపు ప్రేరణల తరంగాలను ఉత్పత్తి చేసే నాడీ కణాలు.,
+बाद या तो संकुचित हो जाती हैं अथवा पदार्थों का स्रवण करने लगती हैं।,"రెండవది కుంచించుకుపోయి, లేదా పదార్థాలను ఉపయోగించడం ప్రారంభిస్తుంది.",
+संवेदी ( अभिवाही ) तंत्रिका या कोशिका : जो एक ग्राही (संवेदी अंग) से आवेग को प्रमुख तंत्रिका तंत्र तक पहुँचाती है।,గ్రాహకం (ఇంద్రియ అవయవం) నుంచి ప్రధాన నాడీ వ్యవస్థకు ప్రచోదలను ప్రసారం చేసే సెన్సరీ నాడీ మండలం లేదా కణం.,
+प्रेरक ( अपवाही ) तंत्रिका या कोशिका : जो आबेग को प्रमुख तंत्रिका तंत्र से किसी पेशी अथवा किसी ग्रंथि तक ले जाती है।,ప్రేరిత నాడీ లేదా కణం: ఇది ప్రధాన నాడీ వ్యవస్థ నుంచి కండరం లేదా గ్రంధికి దారితీస్తుంది.,
+प्राणि शरीर की विविध क्रियाओं का नियंत्रण एवं समन्वय दो तंत्रों द्वारा होता है।,"జంతు దేహం యొక్క వివిధ విధులను రెండు యంత్రాంగాల ద్వారా నియంత్రించి, సమన్వయపరచబడతాయి.",
+ये हैं तंत्रिका तंत्र और अंतःस्रावी तंत्र।,ఇవి నాడీ వ్యవస్థ మరియు ఎండోక్రైన్ వ్యవస్థ.,
+यहाँ हम तिलचट्टा के तंत्रिका तंत्र की चर्चा करेंगें।,బొద్దింక నాడీ వ్యవస్థ గురించి ఇక్కడ మనం చర్చిద్దాం.,
+मानव के तंत्रिका तंत्र का विस्तृत विवरण आप को पाठ्य पुस्तक के पाठ 6: मॉड्यूल 2: पुस्तक खंड में दिया गया है।,మానవుని నాడీ వ్యవస్థ గురించి సవిస్తర మైన వివరణ 6వ పాఠం లో మీకు ఇవ్వబడింది పాఠం 6: మాదిరి 2: పుస్తక విభాగం.,
+स्मरण हो कि तंत्रिका तंत्र के मूलतः दो भाग होते हैं।,నాడీ వ్యవస్థ ప్రాథమికంగా రెండు భాగాలుగా ఉంటుందని గుర్తుంచుకోండి.,
+तिलचट्टा का केंद्रीय तंत्रिका भी इसी आधार पर बना है और इसके निम्न भाग हे।,బొద్దింక యొక్క కేంద్ర నాడీ కూడా ఇదే ప్రాతిపదికన ఏర్పడుతుంది మరియు దిగువ భాగం ఉంటుంది.,
+"यह मस्तिष्क या अधिग्रसिका गुच्छिका का बना होता है, जो सिर में ग्रसिका के ऊपर स्थित होता है।","ఇది మెదడు లేదా ఎపిసోఫేజియల్ క్లస్టర్ తో తయారు చేయబడుతుంది, ఇది తలలో ఉండే ఓసోఫేజియల్ పైన ఉంటుంది.",
+एक अधो ग्रसिका-गुच्छिका ग्रसिका के नीचे स्थित होती है और तीन जोड़ी गुच्छिकाओं के संचयन में बदल जाती है।,ఉప-అసోఫేజియల్ క్లస్టర్ అనేది ఒక అసోఫేజియల్ కింద ఉంటుంది మరియు ఇది మూడు జతల క్లస్టర్ ల యొక్క సంచిత గా మారుతుంది.,
+मस्तिष्क से एक जोड़ी लघु और मोटी परिग्रसिका संयोजक निकलते हें जो अधो ग्रसिकीय-गुच्छिका से जुड़े रहते हैं।,"ఒక జత చిన్న మరియు మందమైన పెరిగార్సికా మెదడును కలుపును, ఇవి ఉప-హెటరుసిక్ క్లస్టర్ కు జతచేయబడతాయి.",
+अधोग्रसिका गुच्छिका से एक दोहरी अधर तंत्रिका-रज्जु निकलती है।,ఉపగ్రస్సిక్ గాంగ్లియన్ నుండి ఒక ద్విపార్శ్వ నాడి ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది.,
+इस तंत्रिका-रूजु पर तीन वक्षीय और छह उदरीय गुच्छिकाएं स्थित होती हैं।,ఈ నాడీ-రుజు పై మూడు తోరసిక్ మరియు ఆరు ఉదర గుట్లు ఉన్నాయి.,
+"परिधीय तंत्रिका-तंत्र यह उन तंत्रिकाओं से बना होता है, जो विभिन्‍न गुच्छिकाओं से निकलकर शरीर के सभी भागों को जाती है।","పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ ఇది వివిధ రకాల గు౦పుల ను౦డి బయటకు వచ్చి, శరీరంలోని అన్ని భాగాలకు వెళ్ళే నాడులతో కూడి ఉ౦టు౦ది.",
+"(चित्र देखें) तिलचटूटा का तंत्रिका तंत्र अनुकंपी तंत्रिका-तंत्र यह ललाट-गुच्छिका और अंतरंग गुच्छिका का बना होता है, जो ग्रसिका के पृष्ठ की ओर स्थित होता है।","(చిత్రం చూడండి) తిల్చతుటా యొక్క నాడీ వ్యవస్థ ఒక ఫ్రంటల్ క్లస్టర్ మరియు సన్నిహిత క్లస్టర్ తో తయారు చేయబడుతుంది, ఇది అన్నస్థం యొక్క ఉపరితలం వైపు ఉంటుంది.",
+(क) केन्द्रीय तंत्रिका-तंत्रजिसमें मस्तिष्क और मेरुरज्जु होते हैं।,(ఏ ) మెదడు మరియు వెన్నుపాము తో కూడిన కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ.,
+यह सूचना पर कार्यवाही _ पादप तथा जीवों के प्रकार (सूचना को प्राप्त करना और उसके प्रति अनुक्रिया करना) का स्थल है।,ఇది సమాచారం _ రకం మొక్క మరియు జీవిపై చర్య ాల సైట్ (సమాచారాన్ని పొందడం మరియు ప్రతిస్పందించడం).,
+"(ख) परिधीय तंत्रिका-तंत्र , जिसमें मस्तिष्क तथा मेरुरज्जु में प्रवेश करने वाली तथा उनसे निकलने वाली सभी तंत्रिकाएँ शामिल हें।","(బి ) పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ, దీనిలో మెదడు మరియు వెన్నుపాము నుంచి అన్ని నాడులు ప్రవేశించి, వాటి నుంచి విసర్జిస్తాయి.",
+मानव तंत्रिका तंत्र के अंतर्गत अति सुविकसित मस्तिष्क और मेरूरज्जु आते हैं ।,మానవ నాడీ వ్యవస్థ బాగా అభివృద్ధి చెందిన మెదడు మరియు వెన్నుపామును కవర్ చేస్తుంది.,
+परिथ्रीय तंत्रिका तंत्र उन तंत्रिकाओं के बने होते हैं मस्तिष्क एक बहुत ही कोमल अंग है जो करोटि के कपाल के भीतर स्थित होता है)।,"పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ ఆ నరాలతో తయారవుతుంది. మెదడు చాలా మృదువైన అవయవం, ఇది కపాలం యొక్క కపాలంలో ఉంటుంది).",
+"मस्तिष्क के ऊपर तीन आवरण, तानिकाएँ होती हैं जो उसे सुरक्षा प्रदान करती हैं-एक बाहरी कड़ी दृढ़ तानिका (ड्यूरामेटर) एक पतली नाजुक जाल जैसी बीच की झिल्ली ता), और सबसे भीतरी अत्यधिक संवहनी-युक्त पायामेटर।","మెదడు పైన మూడు కేసింగ్ లు, టానికాస్, ఇది ఒక బాహ్య గట్టి టెనాసికా (డ్యూరామేటర్) ఒక సన్నని సున్నితమైన మెష్-వంటి మధ్య పొరతో రక్షణ కల్పిస్తుంది, మరియు అత్యంత లోపలి అత్యంత వాస్కులర్-కలిగి ఉన్న వాస్కులర్.",
+इन तानिकाओं के बीच की जगह में एक तरल भरा होता है जिसे प्रमस्तिष्क मेरुतरल (सेरेब्रोस्पाइनल फ्लूड) कहते हैं।,ఈ టానిస్ మధ్య ఖాళీ సెరిబ్రల్ స్పైనల్ (సెరిబ్రోస్పైనల్ ఫ్లూయిడ్) అనే ద్రవంతో నిండి ఉంటుంది.,
+मस्तिष्क के भीतर गुहाएँ होती हैं जिनमें भी यही तरल भरा होता है।,మెదడులో ఒకే ద్రవం నిండిఉండే కుహరాలు ఉంటాయి.,
+"(7) पछचमस्तिष्क जो अनुमस्तिष्क, पॉन्स और मेडुला ऑब्लॉँगेटा टिप्पणी का बना होता है।","(7) పోస్ట్-సెరెబ్రమ్ సెరెబెల్లమ్, పోన్స్ మరియు మెడుల్లా ఆబ్లోంగటాతో కూడి ఉంటుంది.",DSC
+मस्तिष्क के अलग-अलग भागों का वर्णन नीचे दिया गया है : (क) प्रमस्तिष्क : मस्तिष्क का सबसे बड़ा भाग होता है जो दो (दाएँ और बाएँ) भागों में बँटा होता है जिन्हें प्रमस्तिष्क गोलार्ध कहते हैं।,మెదడులోని వివిధ భాగాలు ఈ క్రింద వివరించబడ్డాయి: (ఏ ) సెరిబ్రల్: మెదడులోని అతిపెద్ద భాగం సెరిబ్రల్ అర్ధగోళం అని పిలవబడే రెండు (కుడి మరియు ఎడమ) భాగాలుగా విభజించబడుతుంది.,
+इनकी बाहरी सतह कटकों और खाँचों की मौजूदगी के कारण अत्यधिक संवलित होती है।,రిడ్జ్ లు మరియు గ్రూవ్ లు ఉండటం వల్ల వాటి యొక్క బాహ్య ఉపరితలం ఎక్కువగా కన్వల్ట్ గా ఉంటుంది.,
+प्रत्येक गोलार्ध आंतरिक रूप से खोखला होता है और उनकी भित्तियों में दो (एक भीतरी और एक बाहरी) क्षेत्र होते हैं।,ప్రతి అర్ధగోళం అంతర్గతంగా బోలుగా ఉంటుంది మరియు వాటి యొక్క రీఫ్ ల్లో రెండు (ఒకటి లోపలి మరియు ఒకటి బాహ్య) వైశాల్యం ఉంటుంది.,
+बाहरी क्षेत्र ( प्रमस्तिष्क वल्कुट) में तंत्रिका-कोशिकाओं न्यूरॉनों की कोशिका-काय होती है और धूसर रंग का होने के नाते इसे धूसर-द्रव्य  कहते हैं।,బాహ్య ప్రాంతంలో (సెరిబ్రల్ కార్టెక్స్) నాడీ కణాలు న్యూరాన్ల యొక్క కణ దేహం మరియు బూడిదరంగు పదార్థం గా పేర్కొంటారు.,
+भीतरी क्षेत्र सफेद तंत्रिकाक्ष (ऐक्सॉन) रेशों का बना होता है और उसे इवेत द्रव्य कहते हैं।,లోపలి భాగం తెల్లని న్యూరాక్స్ (ఆక్సాన్) దారాలతో తయారు చేయబడి ఉంటుంది మరియు దీనిని ఐవెట్ పదార్థం అని అంటారు.,
+"पादप तथा जीवों के प्रकार जो आडे-तिरछे तंत्रिका-रेशों की एक चादर-सी होती है, दोनों प्रमस्तिष्क-गोलार्धों को जोड़े रहता एवं प्रकार्य है।","వికర్ణ నరాల ఫైబర్స్ యొక్క షీట్ అయిన మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు అనుసంధానించబడి, సెరిబ్రల్ అర్ధగోళాల యొక్క పనితీరు.",DSC
+प्रमस्तिष्क का बायाँ पार्श्व शरीर के दाएँ भाग का नियंत्रण करता है ।,సెరెబ్రమ్ యొక్క ఎడమ వైపు శరీరం యొక్క కుడి వైపును నియంత్రిస్తుంది.,
+प्रमस्तिष्क वल्कुट के तीन कार्य होते हैं ।,మస్తిష్క వల్కానికి మూడు విధులు ఉంటాయి.,
+यह ऐच्छिक पेशी-संकुचनों को आरंभ करता है और उनका नियंत्रण करता हेै।,ఇది స్వచ్చంద కండరాల సంకోచాలను ప్రారంభిస్తుంది మరియు నియంత్రిస్తుంది.,
+"यह संवेदी अंगों, जैसे-नेत्र, कान, नाक आदि से आने वाली सूचना को ग्रहण करता ।","ఇది కళ్లు, చెవులు, ముక్కు మొదలైన ఇంద్రియ అవయవాల నుంచి సమాచారాన్ని అందుకుంటుంది.",
+"यह मानसिक (दिमागी) काम जैसे सोचना, तर्क करना (विवेचना), योजना बनाना, याद रखना आदि करता हेै।","ఇది ఆలోచనా, తార్కికం (చర్చ), ప్రణాళిక, జ్ఞాపకం చేసుకోవడం వంటి మానసిక (మనస్సు) పనులను చేస్తుంది.",
+(ख) अग्रमस्तिष्क पछ्च ( डायनसेफैलॉन ) : अग्रमस्तिष्क का यह भाग प्रमस्तिष्क के नीचे स्थित होता है।,(బి ) ముందుభాగం (డైన్సెఫాలోన్): ముందు భాగంలో ఉండే ఈ భాగం మస్తిష్క ానికి దిగువ భాగంలో ఉంటుంది.,
+इसमें निम्नलिखित दो भाग होते हैं।,ఇందులో కింద ఇచ్చిన రెండు భాగాలుంటాయి.,
+". चेतक ( थैलैमस ) : यह धूसर द्रव्य से बना अंडानुमा एक संहति (या पिंड) होती है, जो प्रमस्तिष्क के नीचे बीच में स्थित होता है।",. చేతక్(తైలేమౌస్ ) : సెరిబెస్ మధ్యభాగంలో ఉండే బూడిద పదార్థం (లేదా శరీరం)తో తయారు చేయబడ్డ గుడ్డు.,
+यह उन संवेदी आवेगों (उदाहरण के लिए पीड़ा और सुख) के लिए प्रसारण केंद्र का काम करता है जो प्रमस्तिष्क को जाती है।,ఇది సెరిబెల్క్ కు దారితీసే ఇంద్రియ ప్రేరణలకు (ఉదా. నొప్పి మరియు సంతోషం) ఒక ప్రసార కేంద్రంగా పనిచేస్తుంది.,
+2. अधएचेतक ( अध: ८ नीचे + चेतक ) (हाइपोथैलैमस ) : यह मस्तिष्क का वह भाग है जो थेलैमस के नीचे स्थित होता है।,"2. అర్ధహృదయం (సగం-8 దిగువన + చెటిల్) (హైపోథాలమస్): ఇది మెదడు యొక్క భాగం, ఇది థాలమస్ కింద ఉంటుంది.",
+"यह प्रेरित व्यवहार, जेैसे-खाना, पीना और काम भावना का नियंत्रण करता है।","ఇది స్ఫూర్తిదాయక ప్రవర్తన, ఆహారం, త్రాగటం మరియు పని స్ఫూర్తిని నియంత్రిస్తుంది.",
+यह अपने नीचे स्थित पीयूष ग्रंथि के स्रावण का नियंत्रण करता है।,ఇది దాని కింద ఉండే పిట్యూటరీ గ్రంధి యొక్క స్రావాన్ని నియంత్రిస్తుంది.,
+यह शरीर के तापमान और शरीर के भीतर तरलों की मात्रा का भी नियमनकारी केंद्र है।,ఇది శరీర ఉష్ణోగ్రత మరియు శరీరం లోపల ద్రవాల మొత్తాన్ని నియంత్రించే కేంద్రం కూడా.,
+(ग ) अनुमस्तिष्क : यह मस्तिष्क का अपेक्षाकृत छोटा भाग है जो प्रमस्तिष्क के आधार पर उसके नीचे स्थित होता है।,"(సి ) సెరిబెలమ్: ఇది మెదడు యొక్క సాపేక్షంగా చిన్న భాగం, ఇది మస్తిష్క పునాదిపై ఉంటుంది.",
+इसमें संवलनों के स्थान पर अनेक खाँचें होती हैं।,ఇది మెలికలు తిరిగే స్థానంలో అనేక పొడవైన కమ్మీలను కలిగి ఉంటుంది.,
+इसका वल्कुटी भाग भी धूसर द्रव्य का बना होता है।,దీని కార్టికల్ భాగం బూడిద రంగు పదార్థంతో కూడా తయారు చేయబడుతుంది.,
+इसके दो प्रमुख कार्य हैं- शरीर का संतुलन बनाए रखना और पेशीय क्रियाओं में समन्वय बनाए रखना।,రెండు ప్రధాన విధులు శరీర సంతులనాన్ని నిర్వహించడం మరియు కండరాల కార్యకలాపాలను సమన్వయం చేయడం.,
+(घ)मेड्यूला ऑब्लाँगेटा : यह मस्तिष्क का अंतिम भाग होता है।,(డి) మెదుల్లా ఓబ్లాంగాట: ఇది మెదడులో చివరి భాగం.,
+जो मेरुर्ज्जु से जुड़ा होता है।,ఇది వెన్నుపాముతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.,
+इसके कार्य इस प्रकार हैं।,ఈ క్రింది విధులు ఇలా ఉన్నాయి.,
+"यह सांस लेने, खाँसने, निगलने आदि का केंद्र होता है।","ఇది శ్వాస, దగ్గు, మింగడం మొదలైన వాటికి కేంద్రం.",
+"यह हृद-स्पंद, आहार नाल के क्रमाकुंचन तथा अन्य अनेक अनैच्छिक क्रियाओं का नियंत्रण करता है।","ఇది గుండె -నాడి, అళియనాళిక యొక్క పర్మ్యుటేషన్ మరియు అనేక ఇతర అసంకల్పిత చర్యలను నియంత్రిస్తుంది.",
+"कुल मिलाकर मस्तिष्क में से 2 जोड़ी कपाल तंत्रिकाएँ निकलती हैं, जिनमें से कुछ संवेदी होती हैं, कुछ प्रेरक और कुछ मिश्रित किस्म (यानि संवेदी और प्रेरक दोनों) की।","మొత్తం మీద, మెదడు నుండి 2 జతల కబల నాడులు ఉద్భవిస్తాయి, వీటిలో కొన్ని ఇంద్రియ, ప్రేరిత మరియు కొన్ని మిశ్రమ రకాలు (అంటే, ఇంద్రియ మరియు ఒప్పించే రెండూ) ఉంటాయి.",
+मेरुरज्जु मेरुस्ूज्जु मस्तिष्क के मेड्यूला ऑब्लॉगेटा से आरंभ होकर कशेरुकों की कशेरूक-नाल में से गुजरती हुई रीढ़ की संपूर्ण लंबाई में स्थित होती है।,"వెన్నెముక వెన్నెముక యొక్క మొత్తం పొడవులో వెన్నుపూసల మధ్య ఉండే వెన్నుపూసల మధ్య ఉంటుంది, ఇది మెదడు యొక్క మెడుల్లా ఒబ్లాగ్టా నుంచి ప్రారంభం అవుతుంది.",
+इसके ऊपर भी वही तीन तानिकाएँ चढ़ी हुई होती हैं जो कि मस्तिष्क में होती हैं और उनके बीच के अवकाश में भी वही प्रमस्तिष्क पादप तथा जीवों के प्रकार _ मेरु (सेरीब्रोस्पाइनल) तरल भरा होता है।,"అదే మూడు మెనింజెస్ దానిపై అమర్చబడి ఉంటుంది, ఇది మెదడులో ఉంటుంది మరియు అదే సెరిబ్రల్ ప్లాంట్ మరియు జీవి యొక్క రకం వాటి మధ్య విరామంలో ద్రవంతో నిండి ఉంటుంది.",
+श्वेत और घूसर द्र॒व्यों की व्यवस्था मेरुरू्जु में विपरीत  होती है ।,స్పైనల్ లో వైట్ మరియు వోయింగ్ డ్రాట్స్ యొక్క వ్యవస్థ దీనికి విరుద్ధంగా ఉంటుంది.,
+"अर्थात्‌ श्वेत द्रव्य बाहर की तरफ होता है और धूसर द्रव्य भीतर की तरफ  में मेरुरूज्जु की सामान्य संरचना, जेसी कि अनुप्रस्थ काट में दिखाई देती है।",అంటే తెల్లని పదార్థం బాహ్యంగా ఉంటుంది మరియు లోపలి వైపు వెన్నెముక యొక్క సాధారణ నిర్మాణం జెస్సీ యొక్క తిర్యక్ కట్ లో కనిపిస్తుంది.,
+त्वचा और पेशियों से संबेदी आबेगों को मस्तिष्क तक ले जाना।,"చర్మం, కండరాల నుంచి మెదడుకు సెబేడి కాళ్లు కదలాలి.",
+अनुक्रियाओं को मस्तिष्क से धड़ और हाथ-पैरों तक ले जाना।,"మెదడు నుంచి అవయవాలకు, అవయవాలకు స్పందనలు తీసుకెళ్లడం.",
+प्रवाह चार्ट की सहायता से तंत्रिका तंत्र के प्रमुख संघटकों का नाम नीचे दिए गए रिक्त 7.3 परिधीय तंत्रिका-तंत्र पादप तथा जीवों के प्रकार परिधीय तंत्रिका-तंत्र में वे सभी तंत्रिकाएँ शामिल हैं जो मस्तिष्क और मेरुरूत्जु से निकलती रत परकाल हैं।,"ప్రవాహం ఛార్టు సహాయంతో నాడీ వ్యవస్థలోని కీలక భాగాలకు ఖాళీ 7.3 పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ మొక్కలు, రకాల జీవుల పేర్లు ఉంటాయి. పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ మెదడు, వెన్నుపాములో ఉండే అన్ని నాడులను కలిగి ఉంటుంది.",
+कुल मिलाकर यह तंत्र दो प्रकार के पथों से बना होता है।,ఈ వ్యవస్థ రెండు రకాల మార్గాలతో కూడి ఉంటుంది.,
+अभिवाही (अपनी ओर लाने वाला) संवेदी पथ और अपवाही (दूर ले जाने वाला) प्रेरक पथ (क) अभिवाही (ग्राही/संबेदी ) पथ में दो प्रकार की तंत्रिकाएँ होती हैं:,అనుబంధ (అనుబంధ) ఇంద్రియ మార్గము మరియు ఎఫెరెంట్ (దూర) ఉద్దేశ్య మార్గం (ఎ) అనుబంధ (గ్రాహక / ఇంద్రియ) మార్గంలో రెండు రకాల నరాలు ఉన్నాయి:,
+"शुद्ध रूप से संवेदी तंत्रिकाएँ, जैसे-नेत्रों, कानों, नाक आदि से आने वाली कपाल-तंत्रिकाएँ।","కళ్లు, చెవులు, ముక్కు మొదలైన వాటి నుంచి వచ్చే కరెనియల్ నాడులు వంటి పూర్తిగా ఇంద్రియ నాడులు.",
+"मिश्रित कपाल-तंत्रिकाएँ जेसे कि पाँचवीं कपाल तंत्रिकाजिसमें चेहरे से संवेदों को लाने वाले संबेदी रेशे मौजूद होते हैं, लेकिन उसमें कुछ प्रेरक रेशे भी होते हैं जो आबेगों को जबड़े की पेशियों तक पहुँचाते हैं।","మిశ్రమ కందని నాడులు, దీనిలో ఐదవ కపానియల్ నాడులు ఉంటాయి, దీనిలో సెన్సీని ముఖానికి తీసుకువచ్చే కన్వెటెడ్ ఫైబర్లు ఉంటాయి, అయితే కొన్ని ఒప్పించే తంతువులు కూడా దవడ కండరాలకు తెలియజేస్తాయి.",
+(ख) अपवाही (दूर ले जाने वाला ) पथ को दो में विभाजित किया जा सकता है-कायिक और स्वायत्त तंत्रिका-तंत्र ।,(బి ) రాపిడి (దూరంగా) మార్గాన్ని రెండుగా విభజించవచ్చు: సోమాటిక్ మరియు స్వయంప్రతిపత్త నాడీ వ్యవస్థ.,
+कायिक तंत्रिका तंत्र : ऐच्छिक पेशियों का नियंत्रण करता है।,సోమాటిక్ నాడీ వ్యవస్థ: స్వచ్ఛంద కండరాలను నియంత్రిస్తుంది.,
+इसके अंतर्गत अधिकांश कपाल-तंत्रिकाओं के साथ-साथ मेरु-तंत्रिकाओं के प्रेरक तंत्रिका-रेशे भी आते हैं।,దీనిలో కపనాడి నాడులు మరియు వెన్నుపాము యొక్క ప్రేరిత నాడీ తంతువులు కూడా ఉంటాయి.,
+ये दोनों ही केंद्रीय तंत्रिका तंत्र से ऐच्छिक पेशियों का संदेश ले जाते हें।,ఈ రెండూ కూడా కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ నుంచి స్వచ్ఛంద కండరాల సందేశాన్ని తీసుకెళతాయి.,
+6) स्वायत्त तंत्रिका तंत्र यह अनैच्छिक पेशियों और ग्रंथियों का तंत्रिकाकरण/तंत्रिका प्रदान करता है।,6) స్వయంప్రతిపత్య నాడీ వ్యవస్థ ఇది అసంకల్పిత కండరాలు మరియు గ్రంధుల నాడీవ్యవస్థను అందిస్తుంది.,
+यह गुच्छिकाओं और तंत्रिकाओं की एक जोडी श्रृंखलाओं से बना होता है जो रीढ़ के दोनों पार्श्वों में स्थित होती है।,ఇది వెన్నెముకకు ఇరువైపులా ఉండే క్లస్టర్లు మరియు నాడుల శ్రేణిని కలిగి ఉంటుంది.,
+यह तंत्र प्रमुख रूप से एक प्रेरक तंत्र है जो आंतरिक अंगों की अनैच्छिक क्रियाओं का नियमन करता है।,ఈ యంత్రాంగం ప్రాథమికంగా అంతర్గత అవయవాల యొక్క అసంకల్పిత చర్యలను నియంత్రించే ఒక చోదక యంత్రాంగం.,
+इसके दो भाग होते हैं : (क) अनुकंपी (5जगएभाणांट) तंत्रिका-तंत्र (ख) परानुकंपी (परा + अनुकंपी) तंत्रिका-तंत्र।,దీనికి రెండు భాగాలు ఉన్నాయి: (ఎ) సానుభూతి (5 జగభానెంట్) నాడీ వ్యవస్థ (బి) పారానార్మల్ (పారా + సానుభూతి) నాడీ వ్యవస్థ.,
+पादप तथा जीवों के प्रकार अनुकंपी तंत्रिका तंत्र शरीर को आपात परिस्थितियों का सामना करने के लिए तैयार करता है और परानुकपी तंत्रिका-तंत्र आपात स्थिति के समाप्त होने पर सामान्य स्थिति को पुनः स्थापित कर देता है।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు నాడీ వ్యవస్థ అత్యవసర పరిస్థితులను ఎదుర్కొనేందుకు శరీరాన్ని సిద్ధం చేస్తుంది మరియు అత్యవసర పరిస్థితి ముగిసిన తరువాత పెరిమస్ నాడీ వ్యవస్థ సాధారణ స్థితిని పునరుద్ధరిస్తుంది.,
+नीचे दी गई तालिका  में विभिन्‍न अंगों पर स्वायत्त तंत्रिका-तंत्र के दो उपविभाजनों के विपरीत प्रभावों की सूची दी गई है।,దిగువ పట్టిక వివిధ అవయవాలపై స్వయంప్రతిపత్ర నాడీ వ్యవస్థ యొక్క రెండు ఉపవిభాగాల వ్యతిరేక ప్రభావాలను జాబితా చేస్తుంది.,
+"स्वायत्त तंत्रिका-तंत्र पर भावनाओं, जेसे-दुःख, गुस्सा, डर, लैंगिक उद्दीपन आदि का बहुत अधिक प्रभाव पड़ता हे।","భావోద్వేగాలు, దుఃఖం, కోపం, భయం, లైంగిక ఉద్దీపన మొదలైనవి, స్వయంచోదినాడీ వ్యవస్థపై గొప్ప ప్రభావం చూపును.",
+आप तंत्रिका-कोशिका अर्थात्‌ न्यूरॉन के बारे में पहले ही पढ़ चुके हैं।,నాడీకణం అంటే న్యూరాన్ గురించి మీరు ఇప్పటికే చదివారు.,
+"फिर भी, यहाँ आपको पुनः स्मरण कराया जाता है कि न्यूरॉन की संरचना का संबंध तंत्रिका-आवेश के संवहन के साथ जोड़ा जा सके।","అయితే, ఇక్కడ మీరు మళ్లీ గుర్తుచేస్తున్నారు, న్యూరాన్ యొక్క నిర్మాణం న్యూరల్ ఛార్జ్ యొక్క కన్వెక్షన్ తో కనెక్ట్ చేయబడుతుంది.",
+द्रुमिकाएं  (छोटे आकार के शाखित प्रवर्ध) कोशिका-काय से निकले हुए होते हैं।,కణ దేహం నుంచి డ్రుమికాలను (చిన్న-పరిమాణ శాఖోపశాఖలుగా) తొలగిస్తారు.,
+ये किसी ग्राही से अथवा किसी दूसरे न्यूरॉन  के तंत्रिकाक्ष की अंत्य शाखाओं से संकेत (आवेग) लेते हैं।,ఇవి గ్రహకంగా  లేదా మరొక నాడీ మండలం యొక్క చివరల నుండి సంకేతాలను (ప్రేరణలు) తీసుకుంటాడు.,
+एक न्यूरॉन में 200 से भी अधिक डेन्ड्राइट हो सकते हैं ताकि वे अन्य न्यूरॉनों के ऐक्सॉनों की अंत्य शाखाओं के साथ जुड़ सकें।,"ఒక న్యూరాన్ 200 కంటే ఎక్కువ డెండ్రిట్లు కలిగి ఉంటుంది, తద్వారా అవి ఇతర న్యూరాన్ ల యొక్క యాక్సన్ ల యొక్క చివరకొమ్మలతో అనుసంధానం కాగలవు.",
+एक लंबा तंतु अथवा ऐक्सॉन आबेग को कोशिका-काय से ऐक्सॉन की अंत्य शाखाओं में पहुँचाता है और फिर इन शाखाओं से आवेग या तो अगली तंत्रिका-कोशिका में पहुँचा दिया जाता है,"ఒక పొడవైన ఫిలమెంట్ లేదా యాక్సన్, కణ దేహం నుంచి యాక్సన్ యొక్క చివర కొమ్మలకు చేరుకుంటుంది మరియు తరువాత ఈ కొమ్మల నుంచి వచ్చే ప్రచోదనాలను తరువాత నాడీ కణానికి డెలివరీ చేయబడుతుంది.",
+या किसी पेशी अथवा ग्रंथि में पहुँचा दिया जाता है जो तदुपरांत आदेश का पालन करते हुए या तो संकुचन करती या स्राव का विमोचन करती है।,"లేదా కండరం లేదా గ్రంధికి డెలివరీ చేయబడుతుంది, ఇది తరువాత ఆర్డర్ ని అనుసరించడం ద్వారా సంకోచాలు లేదా స్రావాలను విడుదల చేస్తుంది.",
+अंतर्ग्रथन (सिनैप्स) एक न्यूरॉन से दूसरे न्यूरॉन अथवा एक न्यूरॉन और एक पेशीय के बीच संचार-बिन्दु होता है।,"ఇన్ టోక్యాప్ (సైనప్స్ )లు అనేది ఒక న్యూరాన్ నుంచి మరో నాడీకణానికి, లేదా నాడీకణానికి మరియు కండరానికి మధ్య ఉండే కమ్యూనికేషన్ పాయింట్.",
+"पादप तथा जीवों के प्रकार ऐक्सॉन के ऊपर वसायुक्‍त पदार्थ का एक आच्छद्‌, मायलिन का एक आवरण होता एवं प्रकार्य है, और इस प्रकार के तंत्रिका-रेशों को मज्जायुक्त अथवा मायलिनित रेशे कहते हैं।","మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు ఆక్సాను పైన ఉండే కొవ్వు పదార్థం, మైలిన్ యొక్క ఒక కవరింగ్ మరియు ఫంక్షన్, మరియు అటువంటి నాడీ తంతువులు మజ్జ-అధికంగా ఉండే లేదా మైలినేటెడ్ దారాలు అని అంటారు.",
+"तंत्रिका-रेशे के जरिए तंत्रिका-आवेग का संवहन विद्युतीय विधि से होता है, जबकि सिनेप्स (अंतग्रर्थन) के पार यह संवबहन एक रासायनिक विधि से होता है।","నాడీ తంతువుల ద్వారా నాడీ ప్రచోదనాలను విద్యుత్ విధానం ద్వారా, (సినాప్సిస్) అంతటా ఒక రసాయన పద్ధతి ద్వారా ఉంటుంది.",
+(क) न्यूरॉन के एक छोर से दूसरे छोर तक विद्युत्‌ू-संकेतन तंत्रिका रेशे में से तंत्रिका-आबवेग की संरचना (एक छोर से दूसरे छोर तक) विद्युत्‌ू-रसायन विधि से होता है।,(ఏ ) నాడీ సంకేత నాడీ తంతువు యొక్క ఎలక్ట్రో-రసాయన పద్ధతి ద్వారా నాడీ-అబ్వెబ్ (ఒక వైపు నుండి మరొక వైపుకు) న్యూరాన్ యొక్క ఒక చివర నుండి మరొక వైపుకు ఎలక్ట్రో-సిగ్నలింగ్ వ్యవస్థ.,
+"यह संचरण उस प्रकार का नहीं होता जैसा कि किसी तार के भीतर से विद्युत्‌ू-धारा के प्रवाहित होने में इलेक्ट्रॉनों का प्रवाह होता है, अपितु वह विध्रुवीकरण की तरंग के रूप में चलता जाता है  ।","ఈ ట్రాన్స్ మిషన్ అనేది ఒక తీగ లోపల నుంచి విద్యుత్ ప్రవాహం వరకు ప్రవహించే ఎలక్ట్రాన్ ల రకం కాదు, అయితే ఇది పోలరైజేషన్ యొక్క తరంగంవలే కదులుతుంది.",
+विश्वुवीकृत परमाणु को समझने के लिए निम्न पढ़े।,ప్రపంచీకరణ అణుని అర్థం చేసుకోవడం కొరకు దిగువ వాటిని చదవండి.,
+सामान्य विश्रामी अवस्था  में तंत्रिका रेशे के बाहर की ओर (+) धन चार्ज बना होता है।,"సాధారణ విశ్రాంతి పరిస్థితులలో, నాడీ తంతువు (+) ద్రవ్యఆవేశానికి వెలుపల ఏర్పడుతుంది.",
+उस अवस्था को श्रुवीकृत  कहते हैं।,ఆ దశను శ్రవణ అంటారు.,
+"यह श्रुवीकरण बाहर की ओर ५४"" आयनों की अधिक संख्या में होने के कारण होता है।","ఈ వినికిడి వెలుపల 54 "" అయాన్లు ఎక్కువ సంఖ్యలో ఉండడం వల్ల జరుగుతుంది.",
+यह अवस्था इसलिए बनी ।,ఈ దశ అందువల్ల ఏర్పడింది.,
+पादप तथा जीवों के प्रकार रहती है क्‍योंकि आयनों को लगातार अंदर से बाहर की ओर को भेजा जाता है अर्थात्‌ सोडियम-पोटैशियम पंप द्वारा पंप किया जाता रहता है और ऊर्जा के लिए  का प्रयोग कर सक्रिय परिवहन द्वारा प्रचालित किया जाता हेै।,"మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు ఉంటాయి ఎందుకంటే అయాన్ లు నిరంతరం లోపల నుంచి బయటకు పంపబడతాయి, అంటే సోడియం-పొటాషియం పంప్ ద్వారా పంప్ చేయబడుతుంది మరియు శక్తి కొరకు యాక్టివ్ క్రియాశీల రవాణా ద్వారా నిర్వహించబడతాయి.",
+सोडियम-पोटैशियम पंप : प्लैज्मा झिल्ली के ऊपर एक वाहक प्रोटीन होती है जो सोडियम और पोटेशियम आयनों को झिल्ली के आर-पार लाती ले जाती है।,"సోడియం-పొటాషియం పంప్: ప్లాస్మా పొర పైన ఉన్న ఒక వాహక ప్రోటీన్, ఇది సోడియం మరియు పొటాషియం అయాన్ లను పొర అటు వైపు ఇటు వైపు తీసుకొస్తుంది మరియు తీసుకువెళుతుంది.",
+"सामान्यतः, ये आयन अपनी अधिक सांद्रता वाले क्षेत्र से अपनी कम सांद्रता वाले क्षेत्र की तरफ गति करते हैं।","సాధారణంగా, ఈ అయాన్ లు అధిక గాఢత కలిగిన ప్రాంతం నుంచి తక్కువ గాఢత కలిగిన ప్రాంతానికి కదులుతాయి.",
+तंत्रिका-रेशे पर उद्दीपन आने के बाद होने वाले परिवर्तन इस प्रकार होते हैं।,నాడీ -తంతువుపై ప్రేరణ తర్వాత జరిగే మార్పులు ఈ విధంగా ఉంటాయి.,
+"इस बिंदु पर ऐक्सॉन झिल्ली ५४"" आयनों के लिए अधिक पारगम्य हो जाती है जिसके कारण वे झिल्ली से होकर भीतर आने लगते हैं और वहाँ पर विश्वुवीकरण हो जाता हे या आवेश का स्थानीय परिवर्तन यानी स्थल पर धन से ऋण आवेश होता है ।","ఈ సమయంలో ఆక్సాన్ పొర 54 ""అయాన్లకు మరింత పారగమ్యమవుతుంది, దీని వలన అవి పొర ద్వారా రావడం ప్రారంభిస్తాయి మరియు ప్రపంచీకరణ లేదా స్థానిక ఛార్జ్ మార్పు ఉంది, అంటే సైట్ వద్ద డబ్బు నుండి ప్రతికూల ఛార్జ్ ఉంటుంది.",
+अब विध्रुवीकरण का यह बिंदु झिल्ली के सहवर्ती क्षेत्र के लिए स्वयं एक उद्दयीपन बन जाता है और अब यह अगला क्षेत्र विध्रुवीकृत हो जाता है।,"ఇప్పుడు, ఈ డిపోలరైజేషన్ బిందువు త్వచం యొక్క ఏక కామిటేట్ ప్రాంతానికి ఒక ఉద్దీపనం అవుతుంది మరియు ఇప్పుడు తదుపరి ప్రాంతం డిపోలరైజ్ అవుతుంది.",
+इसी बीच पहला क्षेत्र पुनर्ध्रवीकृत हो जाता है क्योंकि एक सोडियम 7४ आयनों को सक्रिय अभिगमन के द्वारा पुनः: झिल्ली के बाहर की ओर पहुँचा देता है।,"ఈ లోగా, మొదటి ప్రాంతం ఒక సోడియం 74 ఆయాన్ లను క్రియాశీల ప్రాప్తి ద్వారా తిరిగి పొర వెలుపల కు చేరుకోవటం తో పునరుత్పాదక ంగా ఏర్పడుతుంది.",
+यह कार्य 'सोडियम पंप' के द्वारा होता है।,ఈ పని 'సోడియం పంప్' ద్వారా జరుగుతుంది.,
+और अब यह रेशा विध्रुवीकरण की अगली तरंग के लिए तैयार हो जाता हे।,ఇప్పుడు ఈ తంతు తదుపరి పోలరైజేషన్ తరంగం కోసం సిద్ధంగా ఉంది.,
+4 - ऐसीटिलकोलीन अगले न्यूरॉन को उद्दीपित कर देता है ताकि नया आवेग प्रारंभ हो सके।,"4-అసిటిల్కోలిన్ తదుపరి న్యూరాన్ ను ప్రేరేపిస్తుంది, తద్వారా కొత్త ప్రేరణ ప్రారంభం అవుతుంది.",
+- ऐसीटिलकोलीन वहाँ पर शीघ्र ही विघटित हो जाता है ताकि सिनैप्स अगले संचरण के लिए तैयार हो जाए।,"- అసిటిల్కోలిన్ అక్కడ త్వరలో విచ్ఛిన్నం అవుతుంది, తద్వారా సినాప్ లు తదుపరి ప్రసారం కొరకు సిద్ధంగా ఉంటాయి.",
+यदि ऐक्सॉन के अंतिम सिरे दो या अधिक सहवर्ती न्यूरॉनों के डेण्ड्राइटों के साथ सम्पर्क बनाए हुए हों तो यह आबेग उन सभी में से चलता चला जाएगा।,"ఒకవేళ యాక్సాన్ యొక్క చివరలు రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ ఏకకారకమైన న్యూరాన్ ల యొక్క డాండిట్ లను తాకినట్లయితే, అబెగ్ వాటి నుంచి బయటకు పోతుంది.",
+“सर्व अथवा शून्य' नियम : यदि उद्दीपन पर्याप्त रूप में सशक्त रहा होता है।,"""అన్నీ లేదా సున్నా"" నియమాలు: ఉద్దీపనతగినంత బలంగా ఉంటే.",
+"(जिसमें निम्नतम प्रभाव सीमा हो) कि उससे आवेग उत्पन्न हो सके, तो आवेग आरंभ हो जाएगा और अपनी गति के अनुसार चलता जाएगा।","దాని నుంచి ప్రేరణ ఉత్పన్నమైతే (ఇది అతి తక్కువ ప్రభావ పరిమితి కలిగి ఉంటుంది), ప్రచోదనము దాని వేగానికి అనుగుణంగా ప్రారంభమై, కదులుతుంది.",
+प्रभावहीन किसी उद्धीपप की वह कम-से-कम क्षमता होती है जिससे कि आबेग आरंभ किया जा सके।,ఒక అసమర్థ సమస్య ఒక అబ్టాగ్ ప్రారంభించడానికి తక్కువ సామర్థ్యం కలిగి ఉంది.,
+"यह गति उद्दीपन की क्षमता को बढ़ा देने से उतनी ही रहती है, अधिक नहीं बढ़ाई जा सकती।","ఈ వేగం ఉద్దీపన సామర్థ్యాన్ని పెంచడం, అధిగమించకుండా ఉండటం వంటిదే.",
+प्रतिवर्त क्रिया शरीर में किसी उद्दीपन के कारण होने वाली स्वत: तीत्र और अनैच्छिक क्रिया होती है।,రిఫ్లెక్స్ చర్య అనేది శరీరంలో ఏదైనా ఉద్దీపనం వల్ల కలిగే ఆటోమేటిక్ మరియు అసంకల్పిత చర్య.,
+उदाहरण के लिए-  किसी गर्म तवे को अथवा किसी नुकीले काँटे को छूने पर आप तुरंत अपने हाथ को हटा लेते हो।,"ఉదాహరణకు, మీరు వేడి గ్రిప్పర్ లేదా పాయింటెడ్ ముల్లును తాకినప్పుడు, మీరు వెంటనే మీ చేతిని తొలగిస్తారు.",
+किसी जाने-पहचाने स्वादिष्ट भोजन को केवल देखने अथवा सूँघने भर से आपके मुँह में पानी (लार) आ जाता है।,సుపరిచితమైన రుచికరమైన ఆహారాన్ని చూడటం లేదా వాసన చూడటం ద్వారా మాత్రమే మీ నోటి లాలాజలం వస్తుంది.,
+प्रतिवर्त क्रिया के उपरोक्त दोनों उदाहरण मूलतः अलग-अलग प्रकार के हैं।,రిఫ్లెక్స్ చర్యకు పైన పేర్కొన్న రెండు ఉదాహరణలు ప్రాథమికంగా విభిన్న రకాలు.,
+पहला उदाहरण जन्मजात अथवा प्राकृतिक है जिसके लिए पहले की किसी जानकारी की कोई आवश्यकता नहीं है।,"మొదటి ఉదాహరణ పుట్టుకతో లేదా సహజమైనది, దీనికి ఎలాంటి ముందస్తు సమాచారం అవసరం లేదు.",
+इस प्रकार के प्रतिवर्तों को सरल प्रतिवर्त कहते हैं।,ఈ రకమైన ప్రతిరోపనాలను సాధారణ ప్రతిరోపింపులు అని అంటారు.,
+दूसरा उदाहरण बराबर प्राप्त की गई जानकारी पर आधारित है।,రెండో ఉదాహరణ సమానంగా పొందిన సమాచారం ఆధారంగా ఉంటుంది.,
+इस उदाहरण में मस्तिष्क वास्तव में उस भोजन के स्वाद को याद रखता है और उसी के अनुरूप अचेतन अवस्था में कार्य करता है-ऐसे प्रतिवर्त को प्रानुकूली प्रतिवर्त कहते हैं।,"ఈ ఉదాహరణలో, మెదడు నిజానికి ఆ ఆహారం యొక్క రుచిని గుర్తుచేస్తుంది మరియు దానికి అనుగుణంగా ఒక సూక్ష్మస్థితిలో పనిచేస్తుంది-ఇటువంటి ప్రతిచర్యను గ్రహణ ప్రతిచర్య అని అంటారు.",
+पलक तुरंत बंद कर लेना-किसी भी वस्तु को अचानक आँख की तरफ आते देखकर।,వెంటనే కనురెప్పలు మూసివేయండి-దేన్నైనా హఠాత్తుగా కంటిలోకి వచ్చేటప్పుడు చూసి.,
+खाँसी आना-निगाला हुआ भोजन भोजन नली में न जाने पर वायु नली में चले जाने पर।,ఆహార నాళంలో లేనప్పుడు గాలి గొట్టంలోకి వెళ్లినప్పుడు దగ్గే ఆహారం.,
+तेज प्रकाश में नेत्र की पुतली सिकुड़ जाना।,ప్రకాశవంతమైన కాంతిలో కంటి కనుపాప కుచించుకుపోవడం.,
+"सोते हुए व्यक्ति का पैर गुदगुदाने पर, पैर को झटका मार देना।",నిద్రిస్తున్న వ్యక్తి కాలు చక్కిలిగింతలు అవ్వడంతో కాలు కుదుపడం.,
+अचानक किसी को अपनी कार अथवा साइकिल आगे आते हुए देखकर ब्रेक लगा देना।,"అకస్మాత్తుగా, ఎవరైనా తమ కారు లేదా సైకిల్ ముందుకు రావడం చూసి బ్రేక్ వర్తించండి.",
+किसी से बातें करते हुए भी जूते में फीते बाँध लेना।,ఎవరితోనైనా మాట్లాడేటప్పుడు షూస్ తో కట్టండి.,
+"आपको झुकते हुए देखने पर, मानों आप मारने के लिए कोई पत्थर उठाने जा रहे हों, कुत्ते का भाग जाना।","మీరు వంగడం చూసినప్పుడు, మీరు కొట్టడానికి ఒక రాయిని ఎత్తబోతున్నారు అని అనుకోండి, కుక్క పారిపోవడం.",
+कक्षा में अध्यापक या अध्यापिका को प्रवेश करते हुए देखकर आपका खड़े हो जाना।,తరగతి గదిలో ఉపాధ్యాయుడు లేదా ఉపాధ్యాయుని లోనికి ప్రవేశించడం ద్వారా మీరు నిలబడటం.,
+"प्रतिवर्त-क्रिया की क्रियाविधि कुछ प्रतिवर्त मस्तिष्क के जरिए होते हैं (प्रमस्तिष्क प्रतिवर्त) जैसे किसी वस्तु के पास आने पर पलकों का बंद हो जाना, जबकि अन्य प्रतिवर्त मेरुरूज्जु के जरिए होते हैं (मेरु-प्रतिवर्त)।","ప్రతిచర్య యొక్క యంత్రాంగం ఏదైనా విషయానికి వస్తే కనురెప్పలను మూసివేసే విధంగా కొన్ని రిఫ్లెక్స్ మెదడు (సెరిబ్రల్ రిఫ్లెక్స్) ద్వారా ఉంటుంది, మరో రిఫ్లెక్స్ వెన్నుపాము (వెన్నుపాము) ద్వారా జరుగుతుంది.",
+नीचे दिए गए आरेख  में एक सरल मेरु-परिवर्तन-क्रिया का पथ निरुपित किया गया है।,దిగువ పటం ఒక సరళమైన స్పైనల్ ట్రాన్స్ ఫర్మేషన్ యాక్షన్ యొక్క పథాన్ని కేటాయిస్తుంది.,
+"उद्दीपन (चुभना, ताप, आदि)-संबेदी अंग में ग्राही मेरु तंत्रिका के पृष्ठ मूल में स्थित अभिवाही (संवेदी) तंत्रिका रेशे, जो आवेग को मेरु रूज्जु तक लाते हैं-एक (प्रेरक) न्यूरॉन जो आदेश को मेरुतंत्रका के आधार मूल में स्थित अपने अपवाही रेशों के जरिए-किसी पेशी अथवा किसी ग्रंथि तक पहुँचाते हैं।","ఉద్దీపనం (గుచ్చడం, ఉష్ణోగ్రత, మొదలైనవి)-స్పర్శఅవయవంలో గ్రాహక వెన్నెముక నాడీ యొక్క ఉపరితల మూలంలో ఉండే అబేరబుల్ (ఇంద్రియ) నాడీ తంతువులు, ఇది వెన్నుపాము యొక్క మూల మూలం వద్ద ఉన్న దాని రాపిడి తంతువుద్వారా ఒక కండరం లేదా ఒక గ్రంధికి ప్రేరణను అందించే వెన్నుపాము-a (ప్రేరక) నాడీకణానికి ప్రేరణను అందిస్తుంది.",
+मेरुरूज्जु के भीतर अधिकांश रूप से अभिवाही रेशे और प्रेरक न्यूरॉन के बीच एक मध्यवर्ती न्यूरॉन मौजूद होता हे।,"వెన్నెముక లోపల, ఎక్కువగా అఫిరెంట్ ఫైబర్స్ మరియు అఫెరెంట్ న్యూరాన్ మధ్య ఒక మధ్యంతర న్యూరాన్ ఉంటుంది.",
+यहाँ प्रतिवर्तों के कुछेक उदाहरण दिए गए हैं।,రిఫ్లెక్స్ యొక్క కొన్ని ఉదాహరణలు ఇక్కడ ఉన్నాయి.,
+बताइए कि इनमें से कौन-से सरल प्रकार के हैं और कौन-से प्रानुकूली प्रकार के।,వీటిలో ఏవి సాధారణ రకాలు మరియు ఏవి ఆచార రకాలు అని మాకు చెప్పండి.,
+संवेदी अंग वे अंग होते हैं जिनके जरिए हम बाहय पर्यावरण में होने वाले परिवर्तनों के बारे में जानकारी प्राप्त करते हैं।,ఇంద్రియ అవయవాలు అనేవి బాహ్య వాతావరణంలో జరిగే మార్పుల గురించి మనకు సమాచారం అందించే అవయవాలు.,
+प्रत्येक संजेदी अंग में विशिष्ट संजेदी कोशिकाएं होती हैं जो उद्दीपनों को ग्रहण करती हैं और उनसे उत्पन्न होने वाले आवेगों को संबंधित तंत्रिका के जरिए मस्तिष्क अथवा मेरुरजु तक संप्रेषित कर देती हैं।,"ప్రతి అవయవం కూడా ఉద్దీపనాలను సంగ్రహించి, వాటి నుంచి ఉత్పన్నమయ్యే ప్రచోదనాలను సంబంధిత నాడీ ద్వారా మెదడు లేదా వెన్నుపాముకు తెలియజేయడానికి నిర్దిష్ట మైన సంకకణాలు ఉంటాయి.",
+"मस्तिष्क आवेगों को अलग-अलग वर्गीकृत कर देता है, उनकी व्याख्या करता है और वांछित अनुक्रिया के लिए भेज देता है।","మెదడు ప్రచోదనాలను విడివిడిగా వర్గీకరింపచేస్తుంది, వాటికి భాష్యం చెబుతుంది మరియు వాంఛిత ప్రతిస్పందన కోసం పంపుతుంది.",
+"मानवों में, प्ररूपत: पाँच ज्ञानेन्द्रियाँ होती हैं-देखने के लिए नेत्र, सुनने के लिए कान, सूँघने के लिए नाक, स्वाद के लिए जिहवा और स्पर्श, पीड़ा, ताप आदि के लिए त्वचा।","మానవులలో, ప్రాథమికంగా ఐదు ఇంద్రియాలు ఉన్నాయి, చూడటానికి కళ్ళు, వినడానికి చెవులు, వాసన కోసం ముక్కు, రుచికి నాలుక మరియు స్పర్శ, నొప్పి, వేడి మొదలైన దాని కోసం చర్మం.",
+नेत्र आकृति में करीब-करीब गोलाकार होते हैं।,కళ్ళు దాదాపు గుండ్రంగా ఉంటాయి.,
+सामने की तरफ जरा-सा उभरा हुआ और अस्थिल कोटर के भीतर मुक्त रूप से घूम सकते हैं।,ముందు భాగంలో కొద్దిగా పొడుచుకు వచ్చింది మరియు ఎముక కోటర్ లోపల స్వేచ్ఛగా కదలగలదు.,
+नेत्र एक खोखली गेंद की तरह होते हैं जिसके भीतर अनेक संरचनाएँ होती हैं।,"కళ్లు బోలుగా ఉండే బంతిలా ఉంటాయి, దీని లోపల అనేక నిర్మాణాలున్నాయి.",
+"नेत्र गोलक की भित्ति में तीन परतें होती हैं-स्कलेरा (श्वेतपटल), कोरॉइड (रक््तक पटल) और रेटिना (दृष्टि पटल)।","కంటి గోళపు గోడలో స్క్లెరా, కోరాయిడ్ మరియు రెటీనా (రెటీనా) అనే మూడు పొరలుంటాయి.",
+स्वलेरा सबसे बाहरी कड़ी सफेद परत होता है।,స్వలెరా అనేది బాహ్యంగా గట్టి గా ఉండే తెల్లటి పొర.,
+सामने की तरफ यह अविच्छिन्न रूप से पारदर्शी स्वच्छमंडल कॉर्निया से जुड़ी होती हे।,"ముందు వైపు, ఇది నిరంతరం పారదర్శకమైన స్వచ్ఛమండల్ కార్నియాకు జతచేయబడుతుంది.",
+कोरॉइड बीच की परत होती है।,కొరాయిడ్ అనేది మధ్య పొర.,
+यह योजी ऊतक की बनी होती है,ఇది యోజీ కణజాలంతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+जिसमें पादप तथा जीवों के प्रकार रुधिर वाहिनियों का सघन जालक विद्यमान होता है।,దీనిలో రక్త నాళాల దట్టమైన జాలకంలో మొక్క మరియు జీవి ఉంటుంది.,
+इसकी भीतरी सतह गहरे भूरी अथवा एवं प्रकार्य काली होती है।,దీని లోపలి ఉపరితలం ముదురు గోధుమ లేదా నలుపు ఉంటుంది.,
+यह परावर्तन नहीं होने देती अन्यथा जिससे प्रतिबिम्ब की स्पष्टता गड़बड़ा जाती है।,"ఇది పరావర్తనానికి అనుమతించదు, లేని పక్షంలో, ఇది ప్రతిబింబం యొక్క స్పష్టతను భంగపరచింది.",
+दृष्टि पटल : सबसे भीतरी संबेदी परत रेटिना में दो प्रकार की संबेदी कोशिकाएँ होती हैं -शलाकाएँ ये धीमे प्रकाश के लिए संवेदी होती हैं ।,విజన్ బోర్డు: లోపలి భాగం సున్నితమైన పొర రెటీనా లోపల రెండు రకాల సున్నితమైన కణాలు ఉంటాయి- బార్ నెమ్మదిగా కాంతికి సున్నితంగా ఉంటుంది.,
+तथा ये रंगों के लिए संबेदी होती हैं।,రంగులకు ఇవి సాన్బేడి.,
+"पीत-बिंदु  जो दृष्टि अक्ष पर स्थित होता है, वह स्थान है जहाँ सामान्य आँख में सबसे अच्छा दिखाई पड़ता है।","దృష్టి అక్షంపై ఉండే పసుపు బిందువు, సాధారణ కన్ను అత్యుత్తమంగా కనిపించే ప్రదేశం.",
+जिसमें संवेदी कोशिकाएँ और उनमें भी विशेषकर शंकु कोशिकाएँ सर्वाधिक संख्या में पाई जाती है।,ఇందులో సెన్సరీ సెల్స్ మరియు కూడా కోన్ సెల్స్ అత్యధిక సంఖ్యలో కనిపిస్తాయి.,
+शेष रेटिना में शलाकाएँ अधिक तथा शंकु कोशिकाएँ कम होती हैं।,"రెటీనాలోని మిగిలిన భాగంలో బార్ ఎక్కువగా ఉండి, కోన్ సెల్స్ తక్కువగా ఉంటాయి.",
+पीत बिंदु के तुरंत नीचे अंध बिंदु  होता है।,పసుపు బిందువు కు దిగువన ఒక బ్లైండ్ పాయింట్ ఉంది.,
+"यह वह स्थान है जहाँ पर रेटिना की समस्त संबेदी कोशिकाओं से आने बाले तंत्रिका-तंतु एक साथ अभिसृत होकर दृक-तंत्रिका  बनाते हैं, यहीं से यह तंत्रिका नेत्र गोलक से बाहर की ओर निकलती है।","ఈ ప్రదేశం లో రెటీనా లోని అన్ని కణాల్లో నుండి వచ్చే నాడీ తంతువులు కలిసి ఒక దృశ్య నాడిని ఏర్పరుస్తుంది, దీని నుండి నాడీ కంటి నుండి బయటకు వస్తుంది.",
+अंध बिंदु पर कोई संवेदी कोशिकाएँ नहीं होतीं और इसलिए इस बिंदु पर दिखाई नहीं पड़॒ता।,"బ్లైండ్ పాయింట్ వద్ద ఎలాంటి ఇంద్రియ కణాలు ఉండవు, అందువల్ల ఈ సమయంలో ఇవి కనిపించవు.",
+नेत्र के भाग : आंतरिक रूप से नेत्र दो प्रमुख कक्षों में बँठ होता है और ये दोनों कक्ष लेंस के जरिए एक-दूसरे से अलग-अलग बने रहते हें।,"కంటి భాగాలు: కంటి లోపల, కంటి రెండు ప్రధాన గదులుగా విభజించబడి, ఈ రెండు గదులు కటకం ద్వారా ఒకదానితో మరొకటి వేరుగా ఉంటాయి.",
+भीतर गाढ़ी जेसी-जेसा काचाभ पदार्थ भरा होता है।,చిక్కని జెస్సీ-జెస్సా ఒక పదార్థంతో నిండి ఉంది.,
+ऐक्वअस ट्यूमर लेंस को नम बनाए रखता है और उसे शारीरिक झटकों से बचाता है।,"అక్వియస్ ట్యూమర్ కటకాన్ని తేమగా ఉంచి, భౌతికంగా వణకకుండా కాపాడుతుంది.",
+काचाभ पदार्थ नेत्र गोलक की आकृति को बनाए रखता है और रेटिना (दृष्टिपटल) का सुरक्षा करता है।,సెసిల్ పదార్థం ఐబాల్ ఆకారాన్ని నిర్వహిస్తుంది మరియు (రెటీనాను)  రక్షిస్తుంది.,
+लेंस  : आकृति में उभयोत्तल और अर्धठोस होता है।,"కటకము: ఆకారములో ఉభయచర, అర్ధశరీరము లుంటాయి.",
+यह मुलायम जिलेटिनी ऊतक का बना होता है।,ఇది మృదువైన జెలటినస్ కణజాలంతో తయారు చేయబడుతుంది.,
+यह निलंबन स्नायु से अपनी स्थिति में बना रहता है जो लेंस को पेशीय पक्ष्मम काय से जोड़े रखता है।,"ఈ సస్పెన్షన్ స్నాయుధిలినుండి దాని స్థానంలో ఉంటుంది, ఇది కటకాన్ని కండర సైడ్మామ్ లిగమెంట్ కు అనుసంధానిస్తుంది.",
+लेस की आकृति पर निलंबन-स्नायु के खिंचाव पर प्रभाव पड़ता है।,లేస్ యొక్క ఆకారం సస్పెన్షన్-లిగమెంట్ యొక్క సాగతీతపై ప్రభావం చూపుతుంది.,
+परितारिका (75) : लेंस के सामने एक प्रकार का पर्दा होता है।,ఐరిస్ (75): కటకం ముందు ఒక రకమైన కర్టెన్ ఉంటుంది.,
+"यह काला, भूरा अथवा नीला हो सकता है।","ఇది నలుపు, గోధుమ లేదా నీలం రంగులో ఉండవచ్చు.",
+नेत्र का रंग आइरिस के रंग के ही कारण होता हेै।,కంటి రంగు కనుపాపరంగు కారణంగా ఉంటుంది.,
+इसमें दो प्रकार की पेशियाँ होती हैं-वर्तुल पेशियाँ पुतली को सँकरा बनाने के लिए और अरीय पेशियाँ पुतली को फैलाने के लिए।,ఇది రెండు రకాల కండరాలు కలిగి ఉంటుంది: కంటి పాపను సన్నగా చేయడానికి వృత్తాకార కండరాలు మరియు కంటి పాప వ్యాప్తి చెందడానికి అరియా కండరాలు ఉంటాయి.,
+पुतली का आकार अनैच्छिक रूप से कम-ज्यादा करने के लिए नेत्र में प्रवेश करने वाले प्रकाश की मात्रा को नियंत्रित किया जाता है।,అసంకల్పితంగా కనుపాప యొక్క ఆకారం తగ్గించడం మరియు పెరగించడం కోసం కంటిలోకి ప్రవేశించే కాంతి పరిమాణం నియంత్రించబడుతుంది.,
+क्‍या आप सोच सकते हैं कि पुतली कब-कब चौड़ी हो जाती है और कब-कब सँकरी हो जाती है।,"కనుపాప ఎప్పుడు వెడల్పు గా ఉంటుందో, ఎప్పుడు ఇరుకుగా ఉంటుందో ఊహించగలరా?",
+"हम किस प्रकार देखते हैं : प्रकाश का संप्रेषण : वस्तु से परावर्तित प्रकाश किरणें पारदर्शी संरचनाओं में से होकर आँख में प्रवेश करती हैं, यानी नेत्र श्लेष्मला (कंजंक्टाइबा) , स्वच्छमंडल (कॉर्निया), नेत्रोद, लेन्स तथा काचाभ तरल में से होकर।","మనం ఎలా చూస్తాము: కాంతి ప్రసారం: వస్తువు నుండి ప్రతిబింబించే కాంతి కిరణాలు పారదర్శక నిర్మాణాల ద్వారా కంటిలోకి ప్రవేశిస్తాయి, అనగా కంటి శ్లేష్మం (కండ్లకలక), కార్నియా (కార్నియా), ఆప్తాల్మస్, లెన్స్ మరియు సెసిల్ ద్రవ ద్వారా.",
+"प्रतिबिम्ब का बनना : कॉर्निया की वक्रता से किरणें कुछ हद तक मुड़ जाती हैं, और लेंस उन्हें और ज्यादा मोड़ देते हैं जिससे एक प्रतिबिंब रेटिना के ऊपर बन जाता हे।","చిత్ర నిర్మాణం: కార్నియా వక్రత కిరణాలను కొంత వరకు తిప్పడం వలన కటకాలు వాటిని మరింత వంగి, తద్వారా రెటీనా పై ప్రతిబింబం ఏర్పడుతుంది.",
+प्रतिबिम्ब का स्वरूप : प्रतिबिंब उल्टा एवं वास्तविक होता हे।,ప్రతిబింబం యొక్క స్వభావం: ప్రతిబింబం ప్రతిరూపం మరియు వాస్తవమైనది.,
+तंत्रिका-आवेग का बनना और उसका संप्रेक्षण : प्रतिबिंब की प्रकाश ऊर्जा संवेदी कोशिकाओं (शलाकाओं तथा शंकुओं) में रासायनिक परिवर्तन पैदा करती है।,నాడీ ప్రచోదనాలు ఏర్పడటం మరియు పరిశీలన: పరావర్తన కాంతి శక్తి ఇంద్రియ కణాలలో రసాయనిక మార్పులను ఉత్పత్తి చేస్తుంది (బార్ మరియు కోన్ లు).,
+इन परिवर्तनों से तंत्रिका-आवेग बनते हैं जो दुक्‌ तंत्रिका में से चलते जाते हुए मस्तिष्क में पहुँचते हें।,"ఈ మార్పులు నాడీ ప్రచోదనలకు దారితీస్తాయి, ఇవి మెదడులోని రెండు నాడుల గుండా ప్రయాణిస్తుంది.",
+अनुभूति : हमारा मस्तिष्क प्रतिबिंब को अनेक प्रकार से समझता और उसका अर्थ निकालता है जेसे कि वह वस्तु को सीधा देखता है हालांकि रेटिना पर बनने वाला प्रतिबंब उल्टा होता है।,"అభిజ్ఞా: మన మెదడు అనేక విధాలుగా ప్రతిబింబాన్ని అర్థం చేసుకుని, ఆ వస్తువును నేరుగా చూసే అర్థం ఇస్తుంది, అయితే రెటీనా పై ఉన్న ప్రతిబింబం రివర్స్ అవుతుంది.",
+समंजन  : रेटिना पर प्रतिबिंब के फोकस किए जाने को समंजन कहते हैं।,సర్దుబాటు: రెటీనా పై ప్రతిబింబాన్ని కేంద్రీకరించడాన్ని సర్దుబాటు అంటారు.,
+फोकस करने का अर्थ है प्रत्यास्थ ) लेन्स की वक्रता का परिवर्तन लाना हे।,దృష్టి కేంద్రీకరించడం అంటే కటకం యొక్క వక్రత మార్చడం.,
+- दूर दृष्टि के लिए : लेंस अधिक चपटा अथवा पतला हो जाता है; यह लेंस की सामान्य स्थिति होती है जिसे निलंबन स्नायुओं द्वारा तान कर रखा जाता है।,- దూర దృష్టి కోసం: లెన్స్ మరింత చదును గా లేదా సన్నగా మారుతుంది; ఇది లెన్స్ యొక్క సాధారణ స్థితి దీనిని సస్పెన్షన్ నాడుల ద్వారా నిర్వహించబడుతుంది.,
+"- निकट दृष्टि के लिए : पक्ष्माभ पेशियाँ जो वर्तुलकार होती हैं, संकुचित होकर _ पादप तथा जीवों के प्रकार नेत्र गोलक की परिधि को कम कर देती हैं।","- మయోపియా కోసం: పార్శ్వ కండరాలు, వృత్తాకారంలో ఉంటాయి, ఇవి సన్నగా ఉంటాయి మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు కంటి బొబ్బ యొక్క చుట్టుకొలతను తగ్గిస్తాయి.",
+इससे निलंबन स्नायु पर खिंचाव एवं प्रकार्य कम हो जाता है और लेंस स्वयं अपनी प्रत्यास्थता के कारण मोटा (अधिक गोल) हो जाता है।,ఇది సస్పెన్షన్ స్నాయుడి యొక్క సాగతీత మరియు విధిని తగ్గిస్తుంది మరియు లెన్స్ దాని స్థితిస్థాపకత కారణంగా మందంగా (మరింత గుండ్రంగా) చేస్తుంది.,
+"सामान्य आँख सतत समंजन करती रहती है चाहे कोई चल रहा हो, खेल रहा हो अथवा केवल इधर-उधर देख ही रहा हो।","ఎవరైనా నడుస్తున్నా, ఆడుతున్నా లేదా కేవలం అటూ ఇటూ చూస్తున్నా రా లేదా అని సాధారణ కన్ను సర్దుబాటు చేస్తూనే ఉంటుంది.",
+द्विनेत्री दृष्टि : मानव सहित सभी प्राइमेट स्तनियों में दोनों आँखें सामने की ओर स्थित होती हैं।,బైనాక్యులర్ విజన్: రెండు కళ్లు కూడా మానవులతో సహా అన్ని ప్రాథమిక రొమ్ముల యొక్క ముందు భాగంలో ఉంటాయి.,
+इस व्यवस्था से मस्तिष्क में प्रतिबिंबों का अतिव्यापन (एक-दूसरे के ऊपर आ जाना) होता हे जिससे गहराई का बोध होता है ।,ఈ అమరిక మెదడులో నిప్రతిబింబాల యొక్క ఓవర్ ల్యాప్ (ఒకదానిపై మరొకటి రావడం) వల్ల లోతు అనే భావన కలుగుతుంది.,
+नेत्र के तीन सामान्य दोष निकट दृष्टि इसमें व्यक्ति नजदीक की वस्तुओं को तो साफ-साफ देख लेता है मगर दूर की चीजों को ठीक से नहीं देख पाता।,"కంటి లోని మూడు సాధారణ లోపాలు దగ్గరగా కనిపిస్తాయి, దీనిలో వ్యక్తి దగ్గరలోని వస్తువులను స్పష్టంగా చూస్తాడు కానీ దూరంగా ఉన్న వస్తువులను సరిగ్గా చూడడు.",
+दूर की वस्तुओं का प्रतिबिंब रेटिना के आगे बनता है।,రెటీనా కు పక్కనే దూరవస్తువుల ప్రతిబింబం ఏర్పడుతుంది.,
+यह दोष उपयुक्त अवतल लेंस के द्वारा ठीक किया जा सकता है (यह लेन्स या तो चश्में के फेम में लगाए जा सकते हैं या कॉन्टेक्ट लेन्सों की तरह इस्तेमाल किए जा सकते हैं।,ఈ లోపాన్ని తగిన పుటాకార కటకం ద్వారా సరిచేయవచ్చు (ఈ కటకాలను కళ్లజోడు యొక్క కీర్తికి అన్వయించవచ్చు లేదా కాంటాక్ట్ లెన్స్ లుగా ఉపయోగించవచ్చు.,
+"2. दूर-दृष्टि ऐसे व्यक्ति दूर की वस्तुओं को तो साफ देख लेते हैं, लेकिन नजदीक की वस्तुओं को नहीं।",2. అలాంటి వారు దూరంగా ఉన్న వస్తువులను స్పష్టంగా చూస్తారు కానీ దగ్గరల్లో ఉన్న వస్తువులను చూడరు.,
+इस दोष में निकट की वस्तुओं का प्रतिबिंब रेटिना के पीछे बनता है और इसका समाधान एक उपयुक्त उत्तल लेंस के इस्तेमाल से किया जाता है।,"ఈ లోపంవల్ల, దెగ్గర ఉన్న వస్తువుల ప్రతిబింబం రెటీనా వెనక ఏర్పడుతుంది మరియు తగిన కుంభాకార కటకం ఉపయోగించి పరిష్కరించబడుతుంది.",
+3. मोतियाबिंद कैटेरेक्ट  - वह दशा है जिसमें लेंस सफेद अपारदर्शी हो जाता है (सामान्यतः: उम्र के साथ-साथ)।,3. కంటి శుక్లాలు - కటకం తెల్లని అపారదర్శకం అయ్యే పరిస్థితి (సాధారణంగా వయస్సుతో పాటు).,
+इस प्रकार के लेंस को शल्य-क्रिया द्वारा निकाल दिया जाता है और या तो उसकी जगह पर एक अंतल्नेत्री लेंस लगा दिया जाता है अथवा उपयुक्त चश्मा लगवा दिया जाता है।,"ఈ రకమైన లెన్స్ ను శస్త్రచికిత్స ద్వారా తీసివేసి, ఇంటర్ లెన్సీలెన్స్ లెన్స్ ను భర్తీ చేయడం లేదా తగిన కళ్లద్దాలను ఏర్పాటు చేయడం జరుగుతుంది.",
+"- बाहर को उभरा हुआ कर्णपल्‍ललब जिसके भीतर उपस्थि (कार्टिलेज) का आलम्ब होता है, यह ध्वनि तरंगों को भीतर की ओर को दिशा देता है।","(-మృదులాస్థి) యొక్క తరంగం ఉండే చెవివేగం, ఇది ధ్వని తరంగాలను అంతర్గతంగా దిశను ఇస్తుంది.",
+- श्रवण नाल जिसमें से होकर ध्वनि-तरंगें कान के पर्द तक पहुँचती है।,- శ్రవణ కాలువ ద్వారా ధ్వని తరంగాలు చెవిపోటుకు చేరుతాయి.,
+मध्य कान निम्नलिखित से बना होता है ।,మధ్య చెవి దిగువ పేర్కొన్నవిధంగా ఉంటుంది.,
+समन्वय और नियंत्रण : तंत्रिका तंत्र तथा अंतःस्रावी तंत्र मॉड्यूल -2 “कर्णास्थिकाएं  कहते हैं।,"సమన్వయం మరియు నియంత్రణ: నాడీ వ్యవస్థ, ఎండోక్రైన్ సిస్టమ్ మాడ్యూల్ -2ను కోక్లెయర్ అంటారు.",
+मेलियस कान के पर्दे से संपर्क बनाती है तथा स्टेपीज ।,మెలియస్ చెవి తెరను మరియు మెట్లను తాకుతుంది.,
+पादप तथा जीवों के प्रकार भीतरी कान की अंडाकार खिड़की  को छुए होती है।,మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం లోపలి చెవి యొక్క అండాకార కిటికీని తాకడం.,
+यूस्टेकी नली  कर्णपटह गुहा को ग्रसनी के साथ जोड़े रखती है।,"యూస్టాచీ నాళం, చెవి కుహరాన్ని ఫరింక్స్ తో సంధానం చేస్తుంది.",
+यह कान के पर्दे के दोनों ओर वायुदाब को समान बनाए रखने में सहायता करती है।,ఇది చెవి తెరల యొక్క రెండు వైపులా ఒత్తిడిసమానంగా ఉంచడానికి సహాయపడుతుంది.,
+(क) कर्णावर्त कॉक्लिया-यह एक लंबी कुंडलित संरचना होती है जो कुछ-कुछ ।,"(ఏ ) కోక్లెయర్ కోక్లెయర్ : ఇది పొడవైన కాయిల్డ్ నిర్మాణం, ఇది ఏదో ఒక విధంగా ఉంటుంది.",
+टिप्पणी शंख की कुंडली की तरह की होती है।,ఆ వ్యాఖ్య శంఖుపు తీగచుట్ట లాంటిది.,
+इसके कुल ढाई चक्र बने होते हैं।,మొత్తం రెండున్నర చక్రాలు ఏర్పడతాయి.,
+इसके भीतर की चक्कर खाती हुई गुहा झिल्लियों द्वारा पृथक्‌ हुई तीन समांतर नलिकाओं अथवा नालों में विभाजित हो जाती है।,దీని లోపల ఉండే కుహరం మూడు సమాంతర నాళాలుగా విభజించబడుతుంది లేదా పొరద్వారా వేరు చేయబడ్డ డ్రెయిన్ లు.,
+इन नालों के भीतर एक तरल एंडोलिम्फ अंतःलसीका भरा होता है।,ఈ డ్రెయిన్ల లోపల ఉండే ఒక ద్రవ ఎండోలిమ్ లు అంతఃస్లీగా నింపబడతాయి.,
+बीच की नाल में सुनने से संबंधित संबेदी कोशिकाओं से युक्‍त क्षेत्र होते हैं जिन्हें कॉर्ट-अंग  कहते हैं।,"మధ్య కాలువ లో, శ్రవణ కణాలు గల ప్రాంతాలు, కార్టు అవయవాలు అని అంటారు.",
+(ख) प्रद्याण इसका संबंध शरीर के संतुलन बनाए रखने से होता हे।,( బి ) ఇది శరీర సంతులనాన్ని నిర్వహించడానికి సంబంధించినది.,
+"- इसमें तीन अर्ध वृत्ताकार नालें होती हैं जो एक-दूसरे से समकोण बनाते हुए स्थित होती हैं, और एक भाग कॉक्लिया के साथ जुड़ा होता है और एक दूति (यूट्रिकुलस) और एक गोणिका (सैकुलस) में विभेदित होता है।","దీనిలో మూడు అర్ధ వృత్తాకార కాలువలు ఉంటాయి, ఇవి ఒకదాని వద్ద మరొకటి లంబకోణానికి సంబంధించినవి, మరియు ఒక భాగం కోక్లియాకు జతచేయబడి, ఒక (యుటిక్యులస్) మరియు గోనికాగా విడిపోయాయి.",
+प्रत्येक नाल का एक सिरा चौड़ा होकर एक तुंबिका  बनाता है जिसके भीतर संवेदी कोशिकाएँ होती हैं और उनसे निकलने बाले तंत्रिका रेशे एक साथ मिलकर श्रवण तंत्रिका बनाते हें।,"ప్లాసెంటా యొక్క ప్రతి చివరకూడా ఒక టుంబికా ఏర్పడడానికి వెడల్పు చేయబడుతుంది, దీని లోపల సెన్సరీ కణాలు ఏర్పడతాయి మరియు వాటి నుంచి వెలువడిన నాడీ తంతువులు కలిసి శ్రవణ నాడులను ఏర్పరుస్తాయి.",
+सुनने की क्रियाविधि - ध्वनि तरंगें श्रवण नाल में प्रवेश करती और कान के पर्दे को कंपित करती हैं।,"వినే యంత్రాంగాలు - ధ్వని తరంగాలు శ్రవణ ానికి సంబంధించిన కెనాల్ లోనికి ప్రవేశించి, చెవి తెరను తడపడం.",
+"- पर्दे के कंपन मेलियस में, फिर आगे इंकस में, फिर स्टेपीज में स्थानांतरित हो जाते हें।","-పరదా యొక్క కంపనాలు మెలియస్ కు బదిలీ చేయబడతాయి, తరువాత తదుపరి ఇన్కస్ లోనికి, తరువాత మెట్లకు బదిలీ చేయబడతాయి.",
+इसके बाद स्टेपीज ध्वनि तरंगों को आगे अंडाकार खिड॒की में पहुँचा देती है जिससे वह कंपन करने लग जाती हे।,"ఆ తర్వాత ఆ దశలు ధ్వని తరంగాలను ఓవల్ విండోకు ముందుకు కదిలిస్తూ, కంపన విభాజకం చేస్తుంది.",
+- ये कपन कर्णावर्त (कॉक्लिया) के भीतर के तरल को गति प्रदान कर देते हैं।,-ఈ కపాన్ (కాక్లియా)  లోపల ద్రవాన్ని వేగవంతం చేస్తుంది.,
+इस तरल की गति (स्पंदन) को कॉर्टी-अंग पकड लेते तथा तंत्रिका आवेगों के रूप में कॉक्लिया-तंत्रिकाओं में पहुँचा देते हैं।,ఈ ద్రవం యొక్క చలనం కార్టి-ఆర్గాన్ ద్వారా పట్టబడుతుంది మరియు నాడీ ప్రచోదనాల రూపంలో కోక్లియా-నాడులకు రవాణా చేయబడుతుంది.,
+ये तंत्रिकाएँ आवेगों को मस्तिष्क तक पहुँचा देती है।,ఈ నరాలు మెదడుకు ప్రేరణలను కలిగిస్తాయి.,
+देह-संतुलतन का बोध स्थैतिक संतुलन ( गुरुत्व के कारण) शरीर की स्थिति में अथवा झुकने पर अर्धवृत्ताकार नालों के भीतर तरल गति करने लगता है।,"శరీర-సమతుల్యత అనే భావన అనేది ఒక స్థిర సంతులనం (గురుత్వాకర్షణ కారణంగా) శరీరం యొక్క స్థితిలో లేదా వంగినప్పుడు, ద్రవం అర్ధవృత్తాకార కాలువల లోపల కదలడం ప్రారంభిస్తుంది.",
+ये अर्धवृत्ताकार नालें विभिन्‍न समतलों में व्यवस्थित होती हैं।,ఈ అర్ధవృత్తాకార డ్రెయిన్లు వివిధ సమతలాల్లో అమర్చబడతాయి.,
+नाल की तुंबिका में स्थित संवेदी पक्ष्माभ (सिलिया) इन गतियों को ग्रहण कर लेते हैं और तब आवेग श्रवण-तंत्रिका तक पहुँचा दिए जाते हैं जहाँ से वे मस्तिष्क को भेज दिए जाते हैं।,"ప్లాసెంటా యొక్క టుంబికాలో ఉండే సెన్సరీ లేటరల్ (సిలియా) ఈ కదలికలను తీసుకుంటుంది మరియు తరువాత ప్రచోదనాలను శ్రవణ నాడీకి పంపబడతాయి, అక్కడ నుంచి అవి మెదడుకు పంపబడతాయి.",
+जब भी शरीर में किस भी प्रकार की गति हो रही होती है।,శరీరంలో ఏ విధమైన చలనం ఉన్నా.,
+तब अंतर्लसीका (एंडोलिम्फ) में मौजूद कैल्सियम कार्बोनेट की बारीक-बारीक कणिकाएँ संवेदी रोमों को दबाने लगती हैं।,అప్పుడు ఎండోలిమోస్ (ఎండోలిమ్) లో ఉండే కాల్షియం కార్బోనేట్ యొక్క సూక్ష్మ రేణువులను సెన్సరీ ఫాలికల్స్ అణిచివేయటం ప్రారంభిస్తుంది.,
+इस प्रकार आवेगों को श्रवण तंत्रिका तक पहुँचा दिया जाता है।,"తద్వారా, ప్రచోదనాలు శ్రవణ నాడికి అందించబడతాయి.",
+जिह॒वा स्वाद के संवेद का बोध करती है और नाक गंध का।,"జిహ్వా రుచి, వాసన అనే అర్థాన్ని స్తుంది.",
+ये दोनों संवेद रासायनिक संबेद होते हैं और ये संपर्क में आने वाले रासायनिक पदार्थ की प्रकृति पर निर्भर होते हैं।,ఈ రెండు సున్నితమైన రసాయన సంకరజాతి మరియు తాకిన రసాయన పదార్థం యొక్క స్వభావంపై ఆధారపడి ఉంటాయి.,
+स्वाद के मामले में पदार्थ का सीधे संबेदी स्वाद कलिकाओं के सपंर्क में आने से संबंध है जबकि गंध के मामले में रसायन के अणु हवा द्वारा सांस के साथ भीतर आते हैं और नाक की संबेदी एपिथीलियम को उद्दीपित कर देती हे।,"రుచి విషయంలో, ఈ పదార్థం నేరుగా సర్టిక్స్ యొక్క స్పర్శకు సంబంధించినది, అయితే వాసన విషయంలో, రసాయన అణువులు గాలి ద్వారా శ్వాసతో లోపలికి వస్తాయి మరియు ముక్కు యొక్క స్టెనోడి ఉపసంహసంను ప్రేరేపిస్తుంది.",
+त्वचा में विविध प्रकार की तंत्रिकाओं के अंतिम छोर मौजूद होते हैं।,చర్మంలో వివిధ రకాల నరాల యొక్క అంత్య చివరలు ఉంటాయి.,
+"इनमें से कुछ का संबंध स्पर्श (हल्का-सा स्पर्श) से होता है, कुछ का गहरी दाब से और अन्यों का ठंड, ताप और पीड़ा से होता है।","వాటిలో కొన్ని స్పర్శ (లైట్ టచ్), మరికొన్ని గాఢమైన ఒత్తిడితో, మరికొన్ని చలి, ఉష్ణోగ్రత మరియు నొప్పితో ఉంటాయి.",
+भूख का संवेद आमाशय की भित्ति में स्थित ग्राही अंगों से होता है।,ఆకలి యొక్క కాన్వే డ్ అనేది జీర్ణాశయం యొక్క గోడలో ఉండే గ్రాహక అవయవాల నుంచి ఉంటుంది.,
+प्यास का संबेद ग्रसनी में स्थित तंत्रिकाओं के उद्दीपित होने के कारण होता है।,దప్పిక అనేది నాడీమండలం లోని నరాల ను ప్రేరేపించడం వలన కలుగుతుంది.,
+थकान का संबेद पेशियों में स्थित होता हे।,అలసట కండరాలలో ఉంటుంది.,
+".कान का कौन-सा भाग कार्य करता है, जब कोई व्यायामी (या व्यायाम करने वाला) (जिमनास्ट) संतुलन के विविध प्रकार के करतब दिखा रहा होता है।",జిమ్నాస్ట్ (లేదా వ్యాయామం చేసేవాడు) (జిమ్నాస్ట్) వివిధ రకాల బ్యాలెన్సింగ్ ఉపాయాలు చేస్తున్నప్పుడు చెవి యొక్క ఏ భాగం పని చేస్తుంది.,
+कान का वह भाग जिसमें कर्णपल्लब ध्वनि-तरंगों को भेजता है।,ఆరల్ పార్శిల్ ధ్వని తరంగాలను పంపించే చెవి యొక్క ఆ భాగం.,
+संतुलन का वह प्रकार जिसका संबंध अर्थवृत्ताकार नालों से होता है।,వృత్తాకార కాలువలకు సంబంధం ఉండే సమతౌల్య రకం.,
+पादप तथा पक प्रकार एब प्रका बे कोई दो संबेद जिन्हें त्वचा में स्थित तंत्रिकाओं के युक्त छोरों से महसूस किया जाता हे।,మొక్క మరియు బ్రూవింగ్ రకం అబ్ ప్రకా బే ఏదైనా రెండు సంకరరకాలు చర్మంలో ఉండే నాడులతో లూప్ ల నుంచి అనుభూతి చెందవచ్చు.,
+हार्मोनों का स्राव शरीर में स्थित विशिष्ट कोशिकाओं अथवा ग्रंथियों द्वारा होता हे उन्हें अंतम़ावी ग्रंथियाँ कहा जाता है।,"హార్మోన్లు శరీరంలో ఉండే నిర్ధిష్ట కణాలు లేదా గ్రంధుల ద్వారా స్రవిస్తాయి, వీటిని ఎండోక్రైన్ గ్రంధులు అని అంటారు.",
+हार्मोन और उन्हें रुधिर द्वारा उनके लक्ष्य स्थलों तक पहुँचाया जाता है।,హార్మోన్లు మరియు వాటిని రక్తం ద్వారా వారి లక్ష్య గమ్యస్థానాలకు రవాణా చేస్తారు.,
+उनका प्रभाव केवल एक या अधिक भागों में होता है।,ఇవి కేవలం ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ భాగాల్లో మాత్రమే ప్రభావం చూపును.,
+"अधिकांश हॉर्मोनों का स्राव विशिष्ट ग्रंथियों द्वारा होता है जिन्हें अंत:स्रावी ग्रंथियाँ कहते हैं,।",చాలా వరకు హార్మోన్లు వినోక్రైన్ గ్రంధులు అని పిలవబడే నిర్దిష్ట గ్రంధుల ద్వారా స్రవిస్తుంది.,
+जिसका अर्थ होता है “आंतरिक रूप में स्रवण '।,"దీని అర్థం అంతర్గత స్రావం"".""",
+इन्हें वाहिकाहीन ग्रंथियाँ भी कहते हैं क्योंकि इनके स्राव सीधे ही रुधिर में छोड़ दिए जाते हैं और उनका परिवहन नालिकाओं द्वारा नहीं होता।,"వీటిని వాస్లెస్ గ్రంథులు అని కూడా అంటారు, ఎందుకంటే వాటి స్రావాలు నేరుగా రక్తంలోకి వదిలివేయబడతాయి మరియు అవి నాళాల ద్వారా రవాణా చేయబడవు.",
+"कुछेक हॉर्मोन अन्य ग्रंथियों अथवा शरीर के अन्य भागों द्वारा उत्पन्न होते हैं, उदाहरण के लिए आमाशय और ग्रहणी।","కొన్ని హార్మోన్లు ఇతర గ్రంధులు లేదా శరీరంలోని ఇతర భాగాల ద్వారా ఉత్పత్తి అవుతాయి, ఉదాహరణకు గ్యాస్ట్రిక్ మరియు ఆంత్రమూలం.",
+होर्मोनों को उनके स्रोत भागों से सीथे ही रुधिर में छोड़ दिया जाता है।,హార్మోన్లు వాటి మూల భాగాల నుండి రక్తంలో కి వదిలివేసాయి.,
+रुधिर इन हॉर्मोनों को उन लक्ष्य अंगों तक पहुँचा देता है जो उनके प्रति अनुक्रिया करते हैं।,రక్తం ఈ హార్మోన్లకు ప్రతిస్పందించే లక్ష్య అవయవాలకు ప్రాప్తిని ఇస్తుంది.,
+होर्मोन शरीर क्रियात्मक प्रक्रियाओं का नियमन करते हें।,హార్మోన్లు శరీరధర్మ ప్రక్రియలను క్రమబద్దీకరిస్తుంది.,
+ये बहुत कम मात्रा में उत्पन्न होते हैं और जीव वैज्ञानिक दृष्टि से बहुत सक्रिय होते हैं।,ఇవి చాలా తక్కువ పరిమాణంలో ఉత్పత్తి అవుతాయి మరియు శాస్త్రీయ పరంగా చాలా చురుకుగా ఉంటాయి.,
+"उदाहरण के लिए, ऐड़ीनलिन 3000 लाख भागों में ।","ఉదాహరణకు, 3000 మిలియన్ భాగాలలో అడ్లిన్.",
+की सांद्रता पर वह सक्रिय बना रहता है।,ఏకాగ్రత లో చురుకుగా ఉంటాడు .,
+"होॉर्मोनों की अधिकता और कमी, दोनों ही से गंभीर विकार उत्पन्न हो सकते हें।",హోరాన్ ల యొక్క అధిక మరియు లోపం రెండూ కూడా తీవ్రమైన రుగ్మతలకు దారితీయవచ్చు.,
+"रासायनिक दृष्टि से, हॉर्मोन जल में घुलनशील प्रोटीनें (पेप्टाइड) ग्लाइको प्रोटीनें और ऐमीन हो सकते हैं, अथवा लिपिड में घुलनशील स्टीरॉयड हो सकते हें।","రసాయనికంగా, హార్మోన్ లు నీటిలో కరిగే ప్రోటీన్ లు (పెప్టైడ్) గ్లైకో ప్రోటీన్ లు మరియు అమైన్ లు లేదా లిపిడ్ కరిగే స్టెరాయిడ్ లు కావొచ్చు.",
+हॉर्मोनों की अतिरिक्त मात्रा शरीर में संचित नहीं रहती और उत्सर्जित कर दी जाती है।,"అధిక మొత్తంలో హార్మోన్లు శరీరంలో నిల్వ ఉండి, విసర్జిస్తాయి.",
+मानवों के एक दर्जन से भी अधिक ऊतक एवं अंग हैं जो हॉर्मोन उत्पन्न करते हैं।,మానవులకు హార్మోన్లను ఉత్పత్తి చేసే ఒక డజనుకు పైగా కణజాలాలు మరియు అవయవాలు ఉంటాయి.,
+इनमें से अधिकांश को में दिखाया गया है।,వీటిలో చాలా వరకు చూపించబడ్డాయి.,
+इनको दो श्रेणियों में बाँठ गया है।,వాటిని రెండు వర్గాలలొ విభజించారు.,
+"(क) सिर्फ ( मात्र ) अंत: स्यावी : पीयूष, अवटु (थायरॉयड) , परावटु (पैराथायरॉयड) , थायमस और अधिवृक्क (पऐड्रीनल)।","(ఏ) మాత్రమే (మాత్రమే) ఎండోటిక్: పియూష్, సబ్ డ్యూ (థైరాయిడ్), పారాథైరాయిడ్, థైమస్ మరియు అడ్రినల్ (అడ్రినల్)",
+"पादप तथा जीवों के प्रकार _(ख) अंशत: अंतः ख्यावी : अग्न्याशय, जठर और ग्रहणी, उपकला (एपिथीलियम) , जनद एवं प्रकार्य (गोनड) (पुरुषों में वृषण और स्त्रियों में अंडाशय) और स्त्रियों में अपरा (पलैसेंटी)।","మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు ( బి) పాక్షికంగా అంతర ాంతర్గత: క్లోమం, గ్యాస్ట్రింగ మరియు ఆంత్రమూలం, ఉపకళా, జెనిటరీ మరియు ఫంక్షన్ (గొనాడ్) (స్త్రీలో పురుష మరియు అండాశయాలలో వృషణాలు) మరియు మహిళల్లో ప్లాసెంటా.",
+पीयूष ग्रंथि जिसे पीयूषिका (हाइपोफिसिस) भी कहते हैं  : एक छोटे-से बर्हिविशन (लगभग मटर के दाने के बराबर) होता है जो मध्य मस्तिष्क के आधार पर  लटका हुआ होता है।,"పిట్యూటరీ గ్రంధిని, (హైపోఫైసిస్)  అని కూడా అంటారు: ఇది మధ్య మెదడు యొక్క అడుగుభాగంలో వేలాడే ఒక చిన్న (దాదాపు బఠాణీ గింజకు సమానం) .",
+यह पीयूष बुत के जरिए मस्तिष्क के अधश्चेतक (अथ: + चेतक) _ पादप तथा जीवों के प्रकार (हाइपोथैलैमस) से जुड़ा हुआ होता है।,ఇది పియుష్ పిండం ద్వారా మెదడు యొక్క టెక్టోనిక్ (అత్: + చేటక్) _ రకాల మొక్కలు మరియు జీవులకు (హైపోథాలమస్) అనుసంధానించబడి ఉంది.,
+"हाइपोथेलैमस, हालांकि मस्तिष्क का ही एक भाग एवं प्रकार्य होता है, कुछ अन्य हॉर्मोनों का भी स्राव करता है।","హైపోథాలమస్, మెదడు యొక్క ఒక భాగం మరియు విధి అయినప్పటికీ, కొన్ని ఇతర హార్మోన్లను కూడా స్రవిస్తుంది.",
+पीयूष ग्रंथ अन्य अधिकतर अंतः््रावी ग्रंथियों का नियंत्रण करती है।,పిట్యూటరీ గ్రంధం ఇతర అంతర్గ్రంథులను చాలా వరకు నియంత్రిస్తుంది.,
+इसमें दो स्पष्ट भाग होते हैं: अग्र पीयूष और पश्च पीयूष ।,దీనిలో రెండు స్పష్టమైన భాగాలు ఉన్నాయి: పూర్వ పిట్యూటరీ మరియు పృష్ఠ పిట్యూటరీ.,
+इन दोनों भागों से उत्पन्न होने वाले विभिन्‍न हार्मोनों और उनकी क्रियाओं का तालिका 7.2 में सूचीब) किया गया है।,ఈ రెండు భాగాల నుంచి ఉత్పన్నమయ్యే వివిధ హార్మోన్లు మరియు వాటి చర్యలు పట్టిక 7.2లో జాబితా చేయబడ్డాయి.),
+"तालिका 7.2 पीयूष ग्रंथि के हॉर्मोन और उनकी क्रिया; इन हॉर्मोनों के अतिस्रवण संपूर्ण शरीर की, विशेष रूप से कंकाल की वृद्धि को बढ़ावा देता है।","పట్టిక 7.2 పిట్యూటరీ గ్రంధి యొక్క హార్మోన్లు మరియు వాటి చర్య; ఈ హార్మోన్ల ుని పై పై భాగం మొత్తం శరీరం, ముఖ్యంగా అస్థిపంజరం పెరుగుదలను ప్రోత్సహిస్తుంది.",
+बचपन में इसके कम मात्रा में स्रवण से बच्चा बोना रह सकता हे।,"బాల్యంలో, చిన్న మొత్తంలో, ఇది బిడ్డను నానవచ్చు.",
+"इसके अधिक मात्रा में स्रवण में वयस्क में भीमकायताए अतिकायता,उत्पन्न कर सकता हे।",పెద్దవారు అధిక మొత్తంలో స్రావాలు ఉత్పత్తి చేయవచ్చు.,
+थायरॉयड-उद्दीपक हॉर्मोन (शत) जो थायरॉयड ग्रंथि को उद्दीपित करता हे।,థైరాయిడ్ గ్రంధిని ప్రేరేపించే థైరాయిడ్-ఉద్దీపన హార్మోన్ (100),
+ऐड्रीनोकॉट््रिकोर्ट्रोफिक हॉर्मोन जो अधिवृक्क (ऐड़रीनल) वल्कुट को उद्दीपित करता है।,అడ్రినల్ కార్టెక్స్ ను ఉద్దీపనం చేసే అడ్రినోకోట్రికోఫీ హార్మోన్.,
+पुटक (फॉलिकिल) उद्दीपक हॉर्मोन  जो स्त्रियों में अंड-निर्माण और पुरुषों में शुक्राणु निर्माण का उद्दीपन करता हेै।,ఫాలికల్ (ఫోలిక్యల్) ఉద్దీపన హార్మోన్ ఇది స్త్రీలలో అండం ఏర్పడటాన్ని మరియు మగవారిలో వీర్యాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.,
+पीतपिंडीकर (ल्यूटिनकारी) हॉर्मोन  जो अंडोत्सर्ग को और कॉर्पस ल्युटियम के निर्माण को उद्दीपित करता है ओर यह हॉर्मोन मादा हार्मोन प्रोजेस्टेरॉन उत्पन्न करता है; ।,అండోత్సర్గాన్ని ప్రేరేపించే పసుపు బాడీయింగ్ హార్మోన్ మరియు కార్పస్(ల్యూటియం) ఏర్పడటం మరియు ఈ హార్మోన్ మహిళా హార్మోన్ ప్రొజెస్టిరాన్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది;,
+. वृषण को उद्दीपित करता है जो नर हार्मोन टेस्टेरॉन उत्पन्न करता है।,. పురుష హార్మోన్ టెస్టర్ను ఉత్పత్తి చేసే వృషణాలను ఉద్దీపనం చేస్తుంది.,
+प्रोलैक्टिन हॉर्मोन दुग्ध-उत्पादन को उद्दीपित करता हे।,ప్రోలాక్టిన్ హార్మోన్ పాల ఉత్పత్తిని ఉద్దీపనం చేస్తుంది.,
+वृक्‍क की नलिकाओं द्वारा पानी के अवशोषण को बढ़ा देता है (परासरण नियमन)।,మూత్రపిండం యొక్క నాళాల ద్వారా నీటి శోషణను పెంచుతుంది (ఓస్మోటిక్ రెగ్యులేషన్).,
+इस हॉर्मोन की कमी के कारण उदकमेह (उदक - पानी + मेह - मूत्र) (डायबिटीज इनसिपीडिस) नामक रोग हो सकता हे।,"ఈ హార్మోన్ లోపం కారణంగా, ఉదకురియా (ఉదక్-నీరు + మెహ్-మూత్రం) (డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడిస్) అనే వ్యాధి రావచ్చు.",
+बच्चे के जन्म के समय गर्भाशय के संकुचनों का उद्दीपन करता है।,ప్రసవ సమయంలో గర్భాశయ సంకోచాలను ప్రేరేపిస్తుంది.,
+थायरॉक्सिन (परशए्णत्रा70) आधारी उपापचय अर्थात्‌ कोशिकीय ऑक्सीजनन का नियमन करता है जिसके कारण ऊष्मा उत्पन्न होती हैं।,"థైరాక్సిన్ ((పరశాంత్రా 70)) బేసల్ మెటబాలిజం ను నియంత్రిస్తుంది అంటే సెల్యూలర్ ఆక్సిజనేషన్, ఇది వేడిని కలిగిస్తుంది.",
+"यह वृद्धि और परिवर्धन, अस्थियों के अस्थीभवन, शरीर के तापक्रम, मानसिक विकास आदि का नियंत्रण करता है।","ఇది ఎదుగుదల మరియు చేరికలు, ఎముకల ఆస్టం, శరీర ఉష్ణోగ్రత, మానసిక వికాసం మొదలైన వాటిని నియంత్రిస్తుంది.",
+थायरॉक्सिन के अल्प स्रवण (हाइपोथायरॉयडिज़्म) से तीन विकार उत्पन्न हो जाते हैं-  सरल गलगंड-थायरॉयड का विवर्धन जो गर्दन में एक सूजन के रूप में दिखाई देता है।,థైరాక్సిన్ యొక్క హైపోథైరాయిడిజం మూడు రుగ్మతలకు కారణం అవుతుంది- మెడలో వాపు గా కనిపించే సింపుల్ గాల్వాండ్-థైరాయిడ్ యొక్క యాంప్లిఫికేషన్.,
+"यह विकार भोजन में आयोडीन की कमी के कारण उत्पन्न होता है, क्‍योंकि थॉयरॉयड के हॉर्मोनों के उत्पादन के लिए आयोडीन की आवश्यकता होती हे।",థైరాయిడ్ హార్మోన్ల ఉత్పత్తికి అయోడిన్ అవసరం కాబట్టి ఆహారంలో అయోడిన్ లోపం కారణంగా ఈ రుగ్మత ఏర్పడుతుంది.,
+अवटुवामनता (टाथगाएंआ॥ - क्रेटीनता) शरीर की वृद्धि बहुत कम (वामनता) और मंद बुद्धि (मानसिक मंदता)।,ఆథువమంత (తథగాన. -క్రెటింటా) శరీరంలో ఎదుగుదల చాలా తక్కువగా ఉంటుంది(వామనం) మరియు రిటార్డెడ్ బుద్ధి (మెంటల్ రిటార్డేషన్).,
+मिक्सीडेमा चेहरे और हाथों पर सूजन आ जाना।,మిశ్రమ ముఖం మరియు చేతులు వాపు.,
+ऐसा व्यक्ति सामान्य रूप से आलसी हो जाता हे।,అలాంటి వ్యక్తి సాధారణంగా సోమరితనానికి లోనవుతారు.,
+थायरॉक्सिन का अतिस्रवण : (हाइपरथॉयरॉयडिज्म) के कारण एक्सोफ्थेल्मिक (बाहर की तरफ निकले हुए नेत्र) गलगंड हो जाता है।,థైరాక్సిన్ పెరుగుదల: (హైపర్ థైరాయిడిజం) ఎక్సోఫ్తాల్మిక్ (ఉచ్ఛ్వాస కన్ను) గోయిట్రేకు దారితీస్తుంది.,
+इस विकार के कारण उपापचयी दर बढ़ जाती है।,ఈ రుగ్మత మెటబాలిక్ రేటును పెంచుతుంది.,
+"हृदय-स्पंद तीत्र हो जाता है, दम फूलने लगता है, साँस हल्की पड़ जाती है, आँखें बाहर की तरफ निकल आती है और गर्दन में गलगंड बन जाता है।","గుండె నాడి, అది విర్మిరిచే దినుసు, శ్వాస తేలికఅవుతుంది, కళ్ళు బయటకు వస్తాయి మరియు మెడ ఒక గాల్ గా మారుతుంది .",
+कैल्सिटोनिन : यह रुधिर के कैल्सियम और फॉस्फेट के स्तरों का नियमन करता है।,కాల్సిటోనిన్: ఇది రక్తంలో కాల్షియం మరియు ఫాస్ఫేట్ స్థాయిలను క్రమబద్దం చేస్తుంది.,
+यदि रुधिर में कैल्शियम का स्तर अधिक है तो अधिक मात्रा में कैल्सिटोनिन का स्राव किया जाता है और तब कैल्शियम रुधिर में से निकलकर अस्थियों में चला जाता है और उन्हें अपेक्षाकृत कठोर बना देता है।,"ఒకవేళ రక్తంలో అధిక శాతం కాల్షియం ఎక్కువగా ఉంటే, కాల్షియం రక్తంలోని నుంచి ఎముకల్లోకి వెళ్లి సాపేక్షంగా దృఢంగా తయారవుతుంది.",
+रुधिर में विपरीत दशा में अर्थात्‌ कैल्शियम स्तर के निम्न होने पर अस्थियाँ मुलायम पड़ जाती हैं।,"రక్తం యొక్క వ్యతిరేక స్థితిలో, అంటే, కాల్షియం స్థాయి తక్కువగా ఉన్నప్పుడు ఎముకలు సాఫ్ట్ గా మారతాయి.",
+प्रकार्य ये दो जोड़ी छोटी-छोटी ग्रंथियाँ होती हैं जो थॉयरॉयड ग्रंथि में पूर्णतः: अथवा अंशत: अंतःस्थापित हवा होती हैं।,"విధులు ఈ రెండు జతల లో ఉండే చిన్న గ్రంధులు, ఇవి పూర్తిగా లేదా పాక్షికంగా థైరాయిడ్ గ్రంధిలో గాలిని ఎంబెడెడ్ గా ఉంటాయి.",
+इनका हॉर्मोन यानि पैराथोर्मोन अस्थियों में से कैल्शियम के मोचन को उद्दीपित करके रुधिर में कैल्शियम के स्तर को बढ़ा देता है।,పారాథోర్మోన్ ఎముకల నుంచి కాల్షియం విడుదలను ప్రేరేపించడం ద్వారా రక్తంలో కాల్షియం స్థాయిలను పెంచుతుంది.,
+यह ग्रंथि गर्दन के आधार पर स्थित होती है।,ఈ గ్రంధి మెడ అడుగు భాగంలో ఉంటుంది.,
+यह कुछ हॉर्मोनों को उत्पन्न करती है जो ।,ఇది కొన్ని హార్మోన్లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+टिप्पणी प्‌-लसीकाणुओं के परिपक्वन से संबंधित होते हैं।,ఈ పరిశీలనలు ప్లాస్టిక్ ల యొక్క పక్వీకరణకు సంబంధించినవి.,
+यौवना रंभ के बाद यह अपुष्टि (एंट्राफी) यानी शोष होने लगता है।,యుక్తవయసు వచ్చిన తర్వాత అది (అట్రోఫి) గా మొదలవుతుంది.,
+ऐड्रीनल एक जोड़ी ग्रंथियाँ होती हें जो प्रत्येक वृक्‍क के ऊपर टोपियों के रूप में स्थित होती हैं।,అడ్రినల్స్ అనేవి ప్రతి మూత్రపిండాల కు పైన ఉండే క్యాప్ ల రూపంలో ఉండే ఒక జత గ్రంథులు.,
+प्रत्येक ऐड़ीनल ग्रंथि दो भागों से बनी होती है : एक केन्द्रीय मध्यांश भाग और दूसरा परिधीय बल्कुट भाग।,ప్రతి వెన్నుపాము గ్రంధి రెండు భాగాలు కలిగి ఉంటుంది: ఒక మధ్యస్థ భాగం మరియు మరొకటి పరిధీయ బాల్కట్ భాగం.,
+ऐड़ीनल मध्यांश ऐड़ीनेलिन उत्पन्न करता है जो ।,అడెనైల్ మాధ్యమం అడెనిలీన్ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+हदय-स्पंद को बढ़ा देता है जिसके साथ ही साथ रुधिरदाब में बढ़ जाती है।,"హదీథ్ -పల్స్ ను పెంచుతుంది, అదే సమయంలో రక్తపోటును పెంచుతుంది.",
+"पेशियों के रुधिर-संभरण को तो बढ़ा देता है, जबकि अंतरांगों के रुधिर-संभरण को कम कर देता है।","కండరాల రక్త ప్రసరణను పెంచుతుంది, అదేవిధంగా గ్యాప్ ల యొక్క రక్త ప్రవాహాన్ని తగ్గిస్తుంది.",
+यकृत से अधिक शर्करा का निर्मुक्त करके रुधिर में पहुँचा देता हे।,"కాలేయం నుంచి ఎక్కువ చక్కెరను విడుదల చేసి, రక్తాన్ని విడుదల చేస్తుంది.",
+ऐड्रीनेल वल्कुट द्वारा स्रावित हॉर्मोन दो श्रेणियों के अंतर्गत आते हैं : ग्लूकोकोर्टिकॉयड और मिनेरलोकॉर्टिकॉयड।,అడ్రినల్ కార్టెక్స్ ద్వారా స్రవించిన హార్మోన్లు రెండు కేటగిరీల కిందకు వస్తాయి: గ్లూకోకార్టికాయిడ్ మరియు మైన్రెలోకార్టికాయిడ్.,
+"(क) ग्लूकोकॉर्टिकॉयड, उदाहरण के लिए कोर्टिसोन तनाव की स्थिति में यह हॉर्मोन ऐमीनो अम्लों के डिएमीनन (विऐमीनीकरण) के साथ-साथ यकृत की क्रिया के जरिए रुधिर में ग्लूकोज के स्तर को बढ़ा देता है।","(ఏ ) గ్లూకోకార్టికాయిడ్, ఉదాహరణకు, కార్టిసోన్ ఒత్తిడి సందర్భంలో, ఈ హార్మోన్ అమైనో ఆమ్లాల డీమినైజేషన్ ద్వారా రక్తంలో ని గ్లూకోజ్ స్థాయిలను పెంచుతుంది మరియు కాలేయ పనితీరు.",
+भुखमरी और लंबी अवधि तक चले उपवास के दौरान आवश्यक ग्लूकोस अंशत: इसी हॉर्मोन द्वारा उपलब्ध होता है।,"ఆకలిసమయంలో మరియు ఎక్కువ సేపు నిరాహారంగా ఉండే సమయంలో అవసరమైన గ్లూకోజ్, అదే హార్మోన్ ద్వారా పాక్షికంగా లభ్యం అవుతుంది.",
+"अत्यधिक गर्मी या सर्दी में, जलने पर, या संक्रमण होने पर तनाव की परिस्थितियों में यह हॉर्मोन शरीर को अनुकूलित बनाता है।","ఈ హార్మోన్ తీవ్రమైన వేడి లేదా చలిలో, మంటగా లేదా సంక్రామ్యత లు చోటు చేసుకునే ఒత్తిడి పరిస్థితుల్లో శరీరానికి అనుకూలంగా ఉంటుంది.",
+कूछेक वल्कूटी हॉर्मोन सेक्स हॉर्मोनों की भांति कार्य करते हैं ।,కోచిక్ వల్కూటీ హార్మోన్లు సెక్స్ హార్మోన్ల్లాగే పనిచేస్తాయి.,
+- अल्पवयस्क बच्चे में ऐड्रीनल-वल्कुट की अतिवृद्धि के कारण कालपूर्व लैंगिक परिपक्वता आ जाती है।,-చిన్న పిల్లల్లో అడ్రినల్ కార్టెక్స్ ఎక్కువగా పెరగడం వల్ల ప్రీమెచ్యూర్ సెక్సువల్ మెచ్యూరిటీ జరుగుతుంది.,
+- वयस्थ (परिपक्व) (जवान) स्त्रियों में अधिवृक्क (ऐड्रीनल) वल्कुट की अतिवृद्धि के कारण नर लक्षण विकसित हो जाते हैं जेसे कि दाढ़ी आ जाना और भारी आवाज।,"-పెద్దవారిలో (పరిణితి చెందిన) (యుక్తవయస్కులు) మహిళల్లో, అడ్రినల్ కార్టెక్స్, గడ్డం మరియు భారీ శబ్దం ఎక్కువగా పెరగడం వల్ల పురుష లక్షణాలు అభివృద్ధి చెందుతాయి.",
+"- वयस्कों (परिपक्व पुरुषों) में ऐड्रीनल वलल्‍्कुट भी अतिवृद्धि के कारण कुछेक मादा-लक्षण विकसित हो जाते हैं, जैसे-स्तनों का बढ़ जाना।","-పెద్దవారిలో (పరిణితి చెందిన పురుషుల్లో), ఎడ్రినల్ వాలాల్ పుట్ కూడా రొమ్ముపెరగడం వంటి అధిక పెరుగుదల కారణంగా కొన్ని స్త్రీ లక్షణాలు అభివృద్ధి చెందుతాయి.",
+इस हॉर्मोन का संबंध शरीर में जल को बनाए रखने से है।,ఈ హార్మోన్ శరీరంలో నీటి నిర్వహణకు సంబంధించినది.,
+यह हार्मोन वृक्‍कों में सोडियम और क्लोराइड आयनों के पुन: अवशोषण का बढ़ा देता है।,ఈ హార్మోన్ మూత్రపిండాల్లో సోడియం మరియు క్లోరైడ్ ఆయోన్ ల రీఅబ్సింగ్ ను పెంచుతుంది.,
+रुधिर आयतन और रूधिर दाब बढ़ाने में ऐल्डोस्टोरॉन की भूमिका का अध्ययन पाठ 4 ( में कोजिए।,లెసన్ 4లో రక్త పరిమాణం మరియు రక్తపోటు పెంచడంలో ఆల్డోస్టోరాన్ యొక్క పాత్రను అధ్యయనం చేయండి(,
+अग्न्याशय अंतःस्रावी ग्रंथि के साथ-ही-साथ बहि:स्रावी ग्रंथि भी हैं।,క్లోమం ఎండోక్రైన్ గ్రంధి అలాగే ఎక్సోక్రైన్ గ్రంధి.,
+"इसमें कोशिकाओं के विशिष्ट समूह होते हैं जिन्हें लैंगरहेन्स के द्वीप कहते हैं, जिसमें तीन प्रकार की कोशिकाएँ होती हैं-ऐल्फा कोशिकाएँ","ఇది లాంగ్రాహెన్స్ ద్వీపం అని పిలిచే నిర్దిష్ట కణాల సమూహాలను కలిగి ఉంటుంది, దీనిలో మూడు రకాల కణాలు - ఆల్ఫా కణాలు ఉంటాయి.",
+"जो ग्लूकेगॉन उत्पन्न करती हैं, बीटा कोशिकाएँ जो इंसुलिन उत्पन्न करती हैं और गामा कोशिकाएँ जो सोमैटोस्टेटिन उत्पन्न करती हैं।","గ్లూకెగాన్, బీటా కణాలను ఉత్పత్తి చేసే వారు ఇన్సులిన్ మరియు గామా కణాలను ఉత్పత్తి చేసే సోమాటోస్టాటిన్ ను ఉత్పత్తి చేస్తారు.",
+ग्लूकैगॉन : यह यकृत में ग्लाइकोजन के ग्लूकोस में विघटन को उद्दीपित करता है जिससे रुधिर में शर्करा का स्तर बढ़ जाता है।,"గ్లూకగాన్: ఇది కాలేయంలోని గ్లైకోజన్ ను గ్లూకోజ్ గా విచ్ఛిన్నం చేయడానికి ప్రేరేపిస్తుంది, తద్వారా రక్తంలో ని చక్కెర స్థాయిలు పెరుగుతాయి.",
+इन्सुलिन : यह दो प्रमुख कार्य करता है : यह शरीर की कोशिकाओं द्वारा ग्लूकोस के उपयोग को बढ़ावा देता हे।,ఇన్సులిన్: ఇది రెండు ప్రధాన విధులను నిర్వహిస్తుంది: ఇది శరీర కణాల ద్వారా గ్లూకోజ్ వినియోగాన్ని ప్రోత్సహిస్తుంది.,
+यह रुधिर में अतिरिक्त ग्लूकोज को यकृत के भीतर ग्लाइकोजन के रूप में निश्षेपण को उद्दीपित करता हे।,"ఇది రక్తంలో ని అదనపు గ్లూకోజ్ ని ప్రేరేపిస్తుంది, ఇది కాలేయం లోపల గ్లైకోజెన్ గా నిర్ధారించబడుతుంది.",
+ग्लूकैगॉन और इन्सूलिन का प्रकार्य एक दूसरे के विपरीत होते हैं।,గ్లూకగాన్ మరియు ఇన్సులిన్ యొక్క విధులు ఒకదానికొకటి వ్యతిరేకంగా ఉంటాయి.,
+इन्सुलिन के स्रावित न होने पर अथवा अल्प मात्रा में स्रावित होने पर डायबीटीज मेलिटस (मधुमेह) नामक रोग हो जाता है (अतिग्लूकोसरक्तता जिसका अर्थ है रुधिर में सामान्य से अधिक शकरा का होना)।,"ఇన్సులిన్ స్రవిస్తే లేదా తక్కువ పరిమాణంలో స్రవిస్తే, మధుమేహం ఒక వ్యాధిగా మారుతుంది (హైపర్గ్లైసీమియా అంటే రక్తంలో సాధారణ చక్కెర కంటే ఎక్కువ చక్కెర అని అర్థం).",
+डायबिटीज से पीड़ित व्यक्ति : रुधिर में ग्लूकोस सामान्य मात्रा से अधिक होती हेै।,మధుమేహంతో బాధపడేవారు: రక్తంలో గ్లూకోజ్ సాధారణ మోతాదు కంటే ఎక్కువగా ఉంటుంది.,
+अधिक मात्रा में शर्करा युक्‍त मूत्र त्यागता है।,పెద్ద మొత్తంలో చక్కెర మూత్రం విసర్జించబడుతుంది.,
+अधिक मूत्र त्यागने के साथ-साथ अधिक मात्रा में जल के बाहर निकल जाने से उसे ज्यादा प्यास लगती है ।,"ఎక్కువ మూత్రం విసర్జించడం వల్ల, పెద్ద మొత్తంలో నీటిని తొలగించినప్పుడు ఇది మరింత దప్పికను కలిగిస్తుంది.",
+वजन कम हो जाता है और वह कमजोर हो जाता हैं कुछ मामलों में वह अंधा भी हो सकता है।,"బరువు తగ్గడం మరియు కొన్ని సందర్భాల్లో అతడు బలహీనంగా మారతాడు, అతడు అంధుడు కావొచ్చు.",
+इंसुलिन के अतिस्रवण के कारण अल्पग्लूकोसरक्तता  अथवा रुधिर में शर्करा की कमी हो जाती हैं यदि रुधिर में शर्करा का स्तर बहुत कम हो जाता है तो व्यक्ति बेहोशी की अवस्था में भी आ सकता है।,"ఇన్సులిన్ యొక్క పెరుగుదల హైపోగ్లైసీమియాకు లేదా రక్తంలో గ్లూకోజ్ లేకపోవటానికి దారితీస్తుంది. రక్తంలో చక్కెర స్థాయి చాలా తక్కువగా ఉంటే, వ్యక్తి కూడా అపస్మారక స్థితికి వెళ్ళవచ్చు.",
+सोमैटोस्टेटिन को वृद्धि-हॉर्मोन-संदमक हॉर्मोन  भी कहते हैं क्योंकि इससे इसुंलिन और ग्लूकैगॉन के स्रवण का भी संदमन हो जाता है।,"సోమాటోస్టాటిన్ ను గ్రోత్ హార్మోన్-ఇన్హిబిటర్ హార్మోన్ అని కూడా అంటారు, ఎందుకంటే ఇది ఐసన్లిన్ మరియు గ్లూకగాన్ యొక్క స్రావానికి దారితీస్తుంది.",
+अंतराली कोशिकाओं द्वारा उत्पन्न हॉर्मोनों को पुंजन ( ऐंड्रोजन ) कहते हैं,మధ్యంతర కణాల ద్వారా ఉత్పత్తి అయ్యే హార్మోన్లను ఆండ్రోజెన్ అంటారు.,
+और इनमें पादप तथा जीवों के प्रकार से सबसे सामान्य हॉर्मोन है टेस्टोस्टेरॉन का स्राव यौवनारंभ के समय होता है और तब वह एवं प्रकार्य नर लक्षणों के विकास को उद्दीपित करता है।,"మరియు మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం లో అత్యంత సాధారణ హార్మోన్, రజస్వల సమయంలో టెస్టోస్టిరాన్ స్రవిస్తుంది మరియు తరువాత పురుష లక్షణాల అభివృద్ధిని ప్రేరేపిస్తుంది.",
+इस दौरान शरीर में दो परिवर्तन आते हैं-एक तो चेहरे पर बाल आना और दूसरा आवाज का फट जाना व भारी होना।,"ఈ లోపు శరీరంలో రెండు మార్పులు-ఒకటి ముఖం మీద వెంట్రుకలు, రెండోది వాయిస్ విస్ఫోటనం మరియు బరువుగా మారడం.",
+अंडाशय  जो स्त्रियों में पाए जाते हैं में दो प्रकार के हॉर्मोन उत्पन्न होते हैं--आईस्ट्रोजन और प्रोजेस्टेरॉन।,మహిళల్లో కనిపించే అండాశయాలు రెండు రకాల హార్మోన్లను ఉత్పత్తి చేస్తున్నాయి- ఐస్ట్రోజెన్ మరియు ప్రొజెస్టిరాన్.,
+ऐस्ट्रोजन का स्राव अंडाशय के पुटकों से होता है और वह वयस्क स्त्री में स्तनों के विकास एवं नितंबों पर बसा के निश्षेपण को उद्दीपित करता है।,ఈస్ట్రోజన్ అండాశయంలోని తిత్తిల నుంచి స్రవిస్తుంది మరియు ఎదిగిన మహిళల్లో రొమ్ముల యొక్క అభివృద్ధిని ఉద్దీపనం చేస్తుంది మరియు పిరుదులను నిర్ధారించే విధంగా ఉంటుంది.,
+आईस्ट्रोजन निषेचित अंडे को धारण करने के लिए गर्भाशय की भित्ति को तैयार करता हेै।,ఫలదీకరణ చెందిన అండాన్ని పట్టేందుకు ఇస్ట్రోజెన్ గర్భాశయం యొక్క గోడను సిద్ధం చేస్తుంది.,
+प्रोजेस्टेरॉंन का स्राव पीतक पिंड (कॉर्पस ल्यूटियम) (अंडाणु के निर्मोचन के बाद बचा हुआ पुटक) द्वारा होता है।,ప్రొజెస్టెరాన్ కార్పస్ లుటియం (కార్పస్ లుటియం) (గుడ్డు విడుదలైన తర్వాత మిగిలి ఉన్న ఫోలికల్) ద్వారా స్రవిస్తుంది.,
+यह हॉर्मोन गर्भावस्‍था के दौरान गर्भ को गर्भाशय में बने रहने के लिए तथा उसकी वृद्धि के लिए गर्भाशय की भित्ति में अंतिम परिवर्तन लाता है।,ఈ హార్మోన్ గర్భాశయం లో గర్భాశయం లో మరియు దాని పెరుగుదల సమయంలో గర్భాశయం లో ఉంచడానికి గర్భాశయం గోడలో తుది మార్పుతెస్తుంది.,
+गर्भवती स्त्री का अपरा कुछेक हॉर्मोन उत्पन्न करता है।,గర్భిణీ స్త్రీ యొక్క ప్లాసెంటా కొన్ని హార్మోన్లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+इसमें से एक हॉर्मोन होता है मानव कोरिओनिक गोनैडोट्रोपिन  जो कॉपर्स ल्यूटियम की प्रोजेस्टेरेंन का लगातार स्राव करने की क्रिया को बनाए रखता है।,కోపర్లు ల్యూటియం యొక్క ప్రొజెసెరాన్ యొక్క నిరంతర స్రావాన్ని నిర్వహించే మానవ కోరియానిక్ గొనడోట్రోపిన్ హార్మోన్ లలో ఒకటి.,
+आमाशय और छोटी आंत से स्रावित होने वाले हॉर्मोन ।,పొట్ట మరియు చిన్న ప్రేగుల నుండి స్రవిచే హార్మోన్లు .,
+गैस्ट्न का स्राव आमाशय के पाइलोरिक सिरे की शलेष्मा झिल्ली से होता है।,జీర్ణాశయం యొక్క పైలోరిక్ చివర ఉండే షాలెస్మా పొర నుంచి గ్యాస్ట్న్ స్రవిస్తుంది.,
+जठर ग्रंथयों को जठर रस का स्राव करने के लिए उद्दीपित करता हे।,గ్యాస్ట్రిక్ రసాన్ని స్రవించడానికి గ్యాస్ట్రిక్ గ్రంథులను ప్రేరేపిస్తుంది.,
+सेक्रेटिन का स्राव ग्रहणी के अस्तर द्वारा होता है।,డ్యూడెనమ్ యొక్క లైనింగ్ ద్వారా సీక్రెటిన్ స్రావం సంభవిస్తుంది.,
+"यह अग्न्याशय के उत्पादन को उद्दीपित करता है, जबकि एक अन्य हॉर्मोन, कॉलीसिस्टोकाइनिन, पित्ताशय से पित्त के निर्मोचन को उद्दीपित करता है।","ఇది క్లోమం ఉత్పత్తిని ఉద్దీపనం చేస్తుంది, మరొక హార్మోన్ అయిన కాల్సిటోసైనిన్స్, పిత్తాశయం నుండి పైత్యరసం విడుదలను ఉద్దీపనం చేస్తుంది.",
+पुनर्भरण प्रणाली (हॉर्मोनों के स्रवण का नियंत्रण ) किसी अंतःस्रावी ग्रंथि द्वारा मोचन हॉर्मोन को मात्रा का निर्धारण इस बात पर निर्भर होता है कि किसी एक निर्दिष्ट समय पर शरीर में उस हॉर्मोन की कितनी आवश्यकता है।,రీఛార్జ్ వ్యవస్థ (హార్మోన్ల స్రావాన్ని నియంత్రించడం) ఎండోక్రైన్ గ్రంధి ద్వారా విమోచన హార్మోన్ యొక్క మొత్తాన్ని నిర్ధారించడం అనేది ఒక నిర్దిష్ట సమయంలో శరీరంలో ఆ హార్మోన్ యొక్క అవసరాన్ని బట్టి ఉంటుంది.,
+लक्ष्य ऊतक से निकलने वाला पदार्थ अपनी विशिष्ट अंतःस्रावी ग्रंथि पर प्रभाव डालता है।,లక్ష్య కణజాలం నుంచి బయటకు వచ్చే పదార్థం దాని యొక్క నిర్ధిష్ట ఎండోక్రైన్ గ్రంధిపై ప్రభావం చూపుతుంది.,
+यह प्रभाव सकारात्मक (अधिक स्रवण करो) अथवा नकारात्मक ('स्रवण बंद अथवा कम करो” हो सकता है।,ఈ ప్రభావం పాజిటివ్ (మరింత స్రావాన్ని తయారు చేయడం) లేదా నెగిటివ్ ('స్రావాన్ని నిలిపివేయడం లేదా తగ్గించడం' చేయవచ్చు.,
+इस कथन की व्याख्या थायरॉयड ग्रंथि का एक उदाहरण लेकर की जा सकती हे।,థైరాయిడ్ గ్రంధిని ఉదాహరణగా తీసుకొని ఈ వాక్యాన్ని వివరించవచ్చు.,
+हाइपोथैलेैमस एक हॉर्मोन पड - शत (हड्म अधश्चतेक मोचक हॉर्मोन) का स्राव करता हे जो अग्र पीयूष ग्रंथि को  (थॉयरॉयड उद्दधीपक हॉर्मोन) का स्राव करने का आदेश देता है।,"హైపోథాలమస్ ఒక హార్మోన్ 100 (హాడ్ట్ సబ్క్యుటోటిక్ మోచక్ హార్మోన్) ను స్రవిస్తుంది, ఇది ముందు భాగంలో ఉండే పిట్యూటరీ గ్రంధి (థైరాయిడ్ ఆందోళన హార్మోన్) స్రవిస్తుంది.",
+यह थायरॉयड को थायरॉक्सिन मोचन करने को उद्दीपित करता है।,ఇది థైరాయిడ్ ను థైరాక్సిన్ విముక్తిని ఉత్తేజపరుస్తుంది.,
+यह रुधिर में थॉयरॉक्सिन का स्तर बढ़ जाता है तो वह पीयूष ग्रंथि द्वारा बंद करता है।,"ఇది రక్తంలో ని థయారోక్సిన్ స్థాయిని పెంచుతుంది, ఇది పిట్యూటరీ గ్రంధి ద్వారా ఆగిపోతుంది.",
+"यदि थॉयरॉक्सिन पादप तथा जीवों के प्रकार _ का स्तर घट जाता है तो थाइरॉयड उद्दीपित हो जाता है और इसका स्रवण अधिक हो जाता एवं प्रकार्य है पुनर्भरण क्रियाविधि में सक्रियता की आरंभिक स्थिति में इसे सूचना प्राप्त होती है कि स्रवण जानी रखना है, या बढ़ाना है या कम करना अथवा बंद कर देना है।","థైరాక్సిన్ మొక్కలు మరియు జీవుల స్థాయి తగ్గితే, అప్పుడు థైరాయిడ్ ఉత్తేజితమవుతుంది మరియు దాని స్రావం పెరుగుతుంది మరియు పనిచేస్తుంది. రీఛార్జ్ మెకానిజంలో కార్యకలాపాల యొక్క ప్రారంభ స్థితిలో, స్రావం ఉంచాలి, లేదా పెంచాలి లేదా తగ్గించాలి లేదా ఆపాలి అనే సమాచారం అందుతుంది..",
+"सिग्नल की स्पीड मंद्‌ तीत्र, 0.7 मीटर प्रति सेकंड और ॥20 मीटर प्रति सेकंड के बीचशरीर में प्रभाव सामान्य प्रभाव।","సిగ్నల్ స్పీడ్ డిమ్మర్, సెకనుకు 0.7 మీ మరియు సెకనుకు ॥20 మీ. శరీరంలో సాధారణ ప్రభావం.",
+हॉर्मोन स्थानीकृत प्रभाव-केवल किसी शरीर के अनेक अलग- विशिष्ट पेशी अथवा ग्रंथि पर अलग भागों को प्रभावित प्रभाव पड़ता है।,హార్మోన్ లోకలైజ్డ్ ఎఫెక్ట్- నిర్ధిష్ట కండరం లేదా గ్రంధిపై దేహం యొక్క అనేక విభిన్న భాగాలను మాత్రమే ప్రభావితం చేస్తుంది.,
+वृद्धि पर प्रभाव वृद्धि को प्रभावित कर वृद्धि पर कोई प्रभाव नही सकता हे।,పెరుగుదలపై ప్రభావం పెరుగుదలపై ప్రభావం చూపదు మరియు పెరుగుదలపై ప్రభావం చూపదు.,
+जम. रूपांतरण को पूर्व अनुभव से सीखने के पूर्व अनुभव से सीखने के बाद _ पादप तथा जीवों के प्रकार क्षमता बाद रूपांतरण नहीं हो रूपांतरण संभ  एवं प्रकार्य सकता।,"ఘనీభవించిన. గత అనుభవం నుంచి పరివర్తన ను తెలుసుకున్న తరువాత, జీవుల యొక్క రకం మరియు జీవుల ను పరివర్తన చెందించలేం మరియు సామర్థ్యం తరువాత పరివర్తన చెందించలేం.",
+प्रभाव की अवधि थोड़ी देर तक (अल्पकालिक)।,ప్రభావం యొక్క కాలం ఒక స్వల్ప కాలం (స్వల్పకాలికం).,
+केवल थोड़ी देर तक अथवा दीर्घकालिक ।,కొంత కాలం లేదా దీర్ఘకాలం మాత్రమే.,
+फेरोमोन एक व्यष्टि द्वारा पर्यावरण में छोड़े जाने वाले वे स्राव होते हैं जो उसी स्पीशीजु के अन्य सदस्यों में एक विशिष्ट प्रकार की अनुक्रिया पैदा कर देते हैं।,"ఫెర్మోన్స్ అనేది ఒక వ్యక్తి ద్వారా వాతావరణంలోకి విడుదల అయ్యే స్రావాలు, ఇది ఒకే జాతిలోని ఇతర సభ్యులలో ఒక నిర్ధిష్ట రకమైన ప్రతిస్పందనను సృష్టిస్తుంది.",
+फेरोमोनों के कुछ उदाहरण इस प्रकार हैं ।,ఫెర్మోనిస్ యొక్క కొన్ని ఉదాహరణలు దిగువ పేర్కొనబడ్డాయి.,
+सामान्य चींटियाँ फर्श पर अथवा दीवार पर एक अनजाने रास्ते पर पदचिहन बनाती हुई चलती हैं।,సాధారణ చీమలు నేలపై లేదా గోడపై తెలియని మార్గంలో కదులుతాయి.,
+यह मार्ग उनके शरीर से निकले ख्लावों द्वारा बनता जाता है।,ఈ మార్గం వారి శరీరాల గాయాల వలన ఏర్పడుతుంది .,
+इससे उन्हें अपने एक-दूसरे के पीछे-पीछे गन्तव्य स्थान तक पहुँचने में और वापस अपने बांबी तक ठीक-ठीक पहुँचने में भी मदद मिलती है।,ఇది వారి యొక్క బాంబీని తిరిగి చేరుకోవడానికి మరియు వెనుక ఉన్న గమ్యస్థానానికి చేరుకోవడానికి కూడా సహాయపడుతుంది.,
+"विछुब्ध होने पर, मधुमक्खियां अपने शरीर के पिछले भाग पर स्थित डंक और मुँह के भीतर स्थित चिबुकर्रास्थ (मैंडिबल) से एक ऐलार्म फेरोमोन निकालती है।","ఆపదల నేపథ్యంలో, తమ శరీరం వెనుక భాగంలో ఉండే కుట్టడం మరియు నోటి లోపల ఉండే చిబుబెరస్ (మాండిబాల్) నుంచి ఒక అలారం ఫెరోమోను తొలగిస్తుంది.",
+इससे छत्ते की अन्य मधुमक्खियाँ हमले के लिए सचेत हो जाती हें।,ఇది ఇతర తేనెగూడు తేనెటీగలు దాడికి అప్రమత్తం చేస్తుంది.,DSC
+एक विशेष शलभ की मादाएँ एक प्रकार का सेंट (गंध) निकालती हैं जो 3-4 किलोमीटर दूर से भी नर को आकर्षित कर सकता है।,ఒక నిర్ధిష్ట మైన దోమకు చెందిన ఆడదోమ 3 నుంచి 4 కిలోమీటర్ల దూరం నుంచి మగవారిని ఆకర్షించగల ఒక రకమైన వాసనను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+मादा चुहिया के एक झुंड में एक नर चूहे को प्रवेश करा देने पर मद्चक्र ( अंडाशय के भीतर अंडों का परिवर्तन और अंडोत्सर्ग का चक्र) कम हो जाता है।,"ఆడ ఎలుక లో మగ ఎలుక ప్రవేశించినప్పుడు, మడ్చక్రం (అండకోశం లో అండాల పరివర్తన మరియు అండం యొక్క చక్రం) తగ్గుతుంది.",
+एक भिन्‍न विभेद  के अनजान चूहे को प्रवेश करा देने पर हाल ही में हुई गर्भवती मादाएँ गर्भपात करा देती हैं।,ఇటీవల గర్భిణీ స్త్రీలు వేరే తేడా తెలియకుండా ఎలుకలోకి ప్రవేశించినప్పుడు గర్భస్రావం చేస్తారు.,
+अनजान चूहे के फेरोमेन का स्रोत उसके मूत्र में होता है।,తెలియని ఎలుక యొక్క ఫెర్రోమైన్ యొక్క మూలం అతని మూత్రంలో ఉంది.,
+खतरों का सामना करने के लिए व्यक्ति की तैयारी करने वाला हार्मोन।,ఒక హార్మోన్ ప్రమాదాలను ఎదుర్కొనేందుకు సిద్ధం చేస్తుంది.,
+मूत्र में अधिक ग्लूकोस निकाले जाने को स्थिति।,మూత్రంలో ఎక్కువ గ్లూకోజు ను తొలగించే పరిస్థితి.,
+स्रावित करने वाली स्रोत ग्रथि।,స్రవి౦చే మూల గ్రంధి.,
+किसी जीव के शरीर के भीतर होने वाले विभिन्‍न क्रिया-कलाप का समन्वय दो तंत्रों द्वारा होता है-तंत्रिका तंत्र और अंतःस्रावी तंत्र।,ఒక జీవి శరీరంలో జరిగే వివిధ రకాల కార్యకలాపాలు నాడీ వ్యవస్థ మరియు ఎండోక్రైన్ వ్యవస్థ అనే రెండు వ్యవస్థల ద్వారా సమన్వయపరచబడతాయి.,
+तंत्रिका तंत्र में एक केन्द्रीय तंत्रिका तंत्र (मस्तिष्क और मेरुरूज्जु) परिधीय तंत्रिका तंत्र (कपाल और मेरु तंत्रिकाएँ) और स्वायत्त तंत्रिका तंत्र से बना होता है।,నాడీ వ్యవస్థలో ఒక కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థ (మెదడు మరియు వెన్నుపాము) పరిధీయ నాడీ వ్యవస్థ (కపానియల్ మరియు వెన్నుపాము) మరియు స్వయం ప్రతిపనాడీ వ్యవస్థ తో కూడి ఉంటుంది.,
+स्वायत्त तंत्रिका तंत्र में गुच्छिकाओं की श्रृंखला की एक जोड़ी होती है जो मेरुस््जु के पार्श्व में स्थित होती है।,స్వయం ప్రతినాడీ వ్యవస్థ వెన్నెముక యొక్క వైపు ఉండే ఒక జత క్లస్టర్లను కలిగి ఉంటుంది.,
+प्रमुखत: इस तंत्र का संबंध अंतरांगों के सामान्य कार्यों से होता है।,ఈ యంత్రాంగం ప్రధానంగా అంతరాయాలు యొక్క సాధారణ విధులకు సంబంధించినది.,
+प्रमस्तिष्क मस्तिष्क का सबसे बड़ा भाग होता है और यही भाग बुद्धि का केन्द्र भी होता है।,మస్తిష్కం మెదడులో పెద్ద భాగం మరియు అదే భాగం కూడా మేధస్సుకు కేంద్రబిందువు.,
+अनुमस्तिष्क संतुलन का अंग होता है।,సెరిబ్రల్ అనేది సమతాస్థితి లో ఒక భాగం.,
+मेडुला ऑब्लांगेटा साँस लेने तथा हृद-स्पंद का नियंत्रण करता है।,మెడ్యూలా అబ్లాంగాటా శ్వాసమరియు గుండె నాడిని నియంత్రిస్తుంది.,
+मेरुरूज्जु सरल प्रतिवर्ती क्रियाओं का केन्द्र होती है।,వెన్నుపాము అనేది సరళమైన రివర్సబుల్ చర్యలకు కేంద్రం.,
+नेत्र की संवेदी परत दृष्टिपटल (रेटिना) कहलाती है जो शलाकाओं (कम प्रकाश के प्रति संवेदी) और शंकुओं (तीत्र प्रकाश के प्रति तथा रंगीन दृष्टि के लिए संबेदी) से बनी होती है।,"కంటి యొక్క సెన్సరీ లేయర్ ని రెటీనా అని అంటారు, ఇది బార్ (కాంతికి తక్కువ సున్నితత్వం) మరియు శంఖువు (కాంతి మరియు రంగు దృష్టి కొరకు స్పర్శాత్మక) తో ఏర్పడుతుంది.",
+"आंतरिक कान दो कार्य करते हैं-एक तो कर्णावर्त्त द्वारा ध्वनि-बोध और दूसरे अर्धचंद्राकार नालों, दूति (यूट्रिकुलल) और गोणिका (सैकुलस) द्वारा शरीर के संतुलन में गड़बड़ी का बोध।","లోపలి చెవులు రెండు విధులు చేస్తాయి-ఒకటి కోక్లెయర్ ద్వారా ధ్వని భావన, మరొకటి చంద్రాకారంలో ఉండే డ్రెయిన్ లు, డ్యూటి (యూట్రిక్యులాల్) మరియు గోనిక (సక్యులస్) శరీర సమతుల్యతలో అంతరాయం కలిగించే భావన.",
+"नाक, वायु द्वारा लाए जाने वाले रसायनों से होने वाले रासायनिक उद्दीपनों का अनुभव करती है, और जिह्या उनके साथ सीधे संपर्क करके अनुभव करती है।","ముక్కు గాలి ద్వారా తెచ్చిన రసాయనాల నుంచి రసాయన ప్రేరణను అనుభవిస్తుంది, జిహ్యా నేరుగా తాకడం వల్ల కలిగే అనుభూతి కలుగుతుంది.",
+"त्वचा पर स्पर्श, पीड़ा, ताप, ठंड आदि की ग्राही कोशिकाएँ मौजूद होती हैं।","స్పర్శ, నొప్పి, ఉష్ణోగ్రత, చలి మొదలైన గ్రాహక కణాలు చర్మంపై ఉంటాయి.",
+रासायनिक समन्वय वाहिनीहीन ग्रंथियों द्वारा उत्पन्न हॉर्मोनों के जरिए होता है।,డక్ట్ లెస్ గ్రంథులు ఉత్పత్తి చేసే హార్మోన్ల ద్వారా రసాయన సమన్వయం ఉంటుంది.,
+ये हॉर्मोन पादप तथा जीवों के प्रकार रुधिर द्वारा लाए ले जाए जाते हैं तथा लक्ष्य कोशिकाओं अथवा अपने स्रोत से दूर स्थित एवं प्रकार्य अंगों पर किया करते हें।,ఈ హార్మోన్లు రక్త రకాల మొక్కలు మరియు జీవుల ద్వారా తీసుకురాబడతాయి మరియు వాటి యొక్క మూలం నుంచి దూరంగా ఉన్న లక్షిత కణాలపై లేదా వాటి యొక్క ఫంక్షన్ అవయవాలపై నిర్వహించబడతాయి.,
+तंत्रिका तंत्र और अंतःस्रावी तंत्र के बीच एक घनिष्ट संबंध होता है।,"నాడీ వ్యవస్థకు, అంతస్రావీ వ్యవస్థకు మధ్య దగ్గరి సంబంధం ఉంది.",
+इस संबंध की जानकारी पीयूष ग्रंथ और मस्तिष्क के अथश्चेतक (हाइपोथैलेमस) के बीच होने वाली प्रक्रिया से स्पष्ट हो जाती है।,ఈ సంబంధం గురించి సమాచారం పిట్యూటరీ గ్రాంథ్ మరియు మెదడు యొక్క (హైపోథాలమస్) మధ్య జరిగే ప్రక్రియ ద్వారా తెలుస్తుంది.,
+"हमारी अंतःस्रावी ग्रंथियों में ये शामिल हैं-पीयूष ग्रंथि, अक्टु (थॉयरॉयड) ग्रंथि, परावटु (पैराथायरॉयड) ग्रंथि, थाइमस ग्रंथि, जनद (ऐड्रीनल) ग्रंथि, अग्न्याशय, गोनड और अपरा।","మన విండోక్రైన్ గ్రంథులు: పిట్యూటరీ గ్రంధి, అక్టు (థైరాయిడ్) గ్రంధి, పారావైరాయిడ్ గ్రంధి, థైమస్ గ్రంధి, జెనాడ్ గ్రంధి, క్లోమం, గోనాడ్ మరియు ప్లాసెంటా.",
+पीयूष ग्रंथि सर्वथा अन्य सभी अंतः:स्रावी ग्रंथियों के क्रिया-कलाप का नियंत्रण और नियमन करती है।,పిట్యూటరీ గ్రంధి ఇతర అన్ని ఎండోక్రైన్ గ్రంధుల కార్యకలాపాన్ని నియంత్రిస్తుంది.,
+होर्मोनों के अल्प्॑रवण और अतिमस्रवण दोनों में ही दुष्प्रभाव होते हें।,హైపోలైషన్ మరియు హార్మోన్ స్రావానికి సంబంధించి దుష్ర్పభావాలు రెండూ ఉంటాయి.,
+हमारे रुधिर में हॉर्मोनों के स्तर का नियंत्रण सामान्यतः पुनर्भरण-प्रणाली द्वारा होता है।,సాధారణంగా మన రక్తంలో హార్మోన్ల స్థాయి రీఛార్జ్ వ్యవస్థ ద్వారా నియంత్రించబడుతుంది.,
+फेरोमोन बाहरी स्राव होते हैं जो उसी प्रजाति (स्पीशीजु) के अन्य व्यष्टियों में अनुक्रिया उत्पन्न करते हें।,ఫెర్మోన్స్ అనేవి ఒకే జాతికి చెందిన ఇతర జాతులకు (స్పెచెజు) ప్రతిస్పందనకలిగించే బాహ్య స్రావాలు.,
+तंत्रिका तंत्र के दो भागों के नाम बताइए।,నాడీ వ్యవస్థలో ని రెండు భాగాలు ఏవి?,
+धूसर द्रव्य क्‍या होता है।,బూడిద పదార్థం అంటే ఏమిటి?,
+उस रसायन का नाम बताइए जो अंतर्ग्रथन (सिनैप्स) के पार तंत्रिका-आबेग के संचारण में सहायक होता है।,నాడీ అబెగ్ ను (సినాప్) ల గుండా వ్యాప్తి చేయడానికి సహాయపడే రసాయనం పేరు?,
+संबेदी तंत्रिकाओं के दो उदाहरण बताइए।,ఇంద్రియ నాడులకు రెండు ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.,
+रेटिना के क्रमश: उन स्थलों के नाम बताइए जहाँ सबसे अच्छा दिखाई देता हे और जहाँ कुछ भी दिखाई नहीं देता।,రెటీనా యొక్క సైట్ ల యొక్క పేర్లు వరసగా అత్యుత్తమంగా కనిపిస్తాయి మరియు ఏవీ ఎక్కడ కనిపించవు?,
+कान में यूस्टैकी नली की क्या भूमिका होती है?,చెవిలో ఈయూ స్టేక్ ట్యూబ్ పాత్ర ఏమిటి?,
+उस हॉर्मोन का तथा उसकी स्रोत ग्रंथ का नाम बताइए जिसकी कमी होने पर उदकमोह (डयाबीटीज इन्सीपीडस) हो जाता हेै।,"హార్మోన్ మరియు దాని మూల గ్రంధ పేరు చెప్పండి, దీనివల్ల అది ఉడ్కామోహ్ (డయాబెటిస్ ఇన్సిపిడస్) అవుతుంది.",DSC
+"उस घटना का नाम बताइए जो तंत्रिका रेशे के उद्दीपित होने के तुरंत बाद घटती है, और उसकी व्याख्या भी कीजिए।",నాడీ తంతువు ఉత్తేజితమైన వెంటనే సంభవించే సంఘటన ను పేర్కొనండి.,
+क्या अंतःस्रावी ग्रंथियाँ और बाहिनीहीन ग्रंथियाँ एक ही होती हैं?,"విండోక్రైన్ గ్రంథులు, ఎక్సోక్రైన్ గ్రంథులు ఒకేవిధంగా ఉన్నాయా?",
+इनका कोई एक उदाहरण लिखिए।,వీటికి ఒక ఉదాహరణ రాయండి.,
+मेडुला ऑब्लॉगेटा के कार्यों की सूची बताइए।,మెదుల ఓబ్లాటా రచనల జాబితా ఇవ్వండి.,
+अनुकंपी और पराअनुकंपी तंत्रिका-तंत्रों के बीच अंतर बताइए।,గ్రహణ మరియు పెరికంపెనీ నాడీ వ్యవస్థల మధ్య తేడాను గుర్తించడం.,
+इंसुलिन के दो प्रमुख कार्य क्या हें?,ఇన్సులిన్ యొక్క రెండు ప్రధాన విధులు ఏమిటి?,
+मेरुरूजु की अनुप्रस्थ काट का और उससे संबंधित सरल प्रतिवर्त के तंत्रिकीय परिपथ का एक चिह्नित आरेख बनाइए।,వెన్నుపాము యొక్క తిర్యక్ కట్ మరియు దానికి సంబంధించిన సరళ ప్రతిచర్య యొక్క నాడీ వలయం యొక్క మార్క్ చేయబడ్డ పటాన్ని రూపొందించండి.,
+हमारे नेत्रों में पक्ष्माभी पेशियों की भूमिका को व्याख्या कीजिए।,మన కంటిలో ఉండే పారీకల్ కండరాల పాత్రను వివరించండి.,
+थाइरॉक्सिन स्राव का उदाहरण देते हुए बताइए कि पुन:र्भरण प्रणाली का कया अर्थ है?,థైరాక్సిన్ స్రావానికి ఉదాహరణ ఇవ్వండి మరియు రీ హైడ్రేషన్ సిస్టమ్ అంటే ఏమిటో వివరించండి.,
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part8_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part8_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..75b90dfdc354cfc08679cc2b1cf4a55fc03b049f
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part8_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,495 @@
+"सभी जीव जीवन की संरचनात्मक व प्रकार्यात्मक इकाइयों से मिलकर बनते हैं, जिन्हें 'कोशिकाएँ' कहा जाता है।","అన్ని జీవులలో జీవానికి సంబంధించిన నిర్మాణాత్మక మరియు క్రియాత్మక ప్రమాణాలు ఉంటాయి, వీటిని కణాలు అని అంటారు."
+"कुछ जीव जैसे बैक्टीरिया, प्रोटेजोआ व कुछ शैवालों का शरीर एक ही कोशिका के बने होते हैं जबकि उच्चतर कवक, पौधे और प्राणी अनेक कोशिकाओं से मिलकर बने होते हैं।","బాక్టీరియా, ప్రోటీస్ మరియు కొన్ని శైవలాలు వంటి కొన్ని జీవులు ఒకే కణంతో ఏర్పడతాయి, అధిక శిలీంధ్రాలు, మొక్కలు మరియు జీవులు అనేక కణాల నుంచి ఏర్పడతాయి."
+मानव शरीर लगभग एक ट्रिलियन कोशिकाओं से मिलकर बना है।,మానవ శరీరం సుమారు ఒక ట్రిలియన్ కణాలతో కూడి ఉంటుంది.
+कोशिकाएँ आकार व संरचना में भिन्‍न-भिनन्‍न होती हैं क्‍योंकि वे विभिन्‍न कार्यों को करने के लिए अनुकूलित होती हैं।,"కణాలు వివిధ విధులను నిర్వహించడానికి స్వీకరించబడతాయి కనుక, కణాలు పరిమాణం మరియు నిర్మాణంలో విభిన్నంగా ఉంటాయి."
+लेकिन सभी जैविक कोशिकाओं के मूलभूत अवयव समान होते हैं।,అయితే అన్ని జీవ కణాలప్రాథమిక భాగాలు ఒకే విధంగా ఉంటాయి.
+इस पाठ में आप सभी कोशिकाओं को मूलभूत संरचना के बारे में अध्ययन करेंगे।,ఈ పాఠంలో మీరు ప్రాథమిక నిర్మాణం గురించి అన్ని కణాలను అధ్యయనం చేస్తారు.
+आप कोशिका विभाजन के प्रकार तथा निहित प्रक्रियाओं के बारे में भी जानकारी प्राप्त करेंगे।,కణ విభజన రకం మరియు అంతర్లీన ప్రక్రియల గురించి కూడా మీకు జ్ఞానం లభిస్తుంది.
+. इस बात को उचित ठहर पाएँगे कि कोशिका सभी जीवों की यूलभूत सरेचनात्मक एवं प्रकार्यात्यक इकाई है।,. కణం అన్ని జీవుల యొక్క ప్రాథమిక నిర్మాణ మరియు క్రియాత్మక యూనిట్ అనే విషయాన్ని సమర్థించగలదు.
+कोशिका को अक्यवों की सूची बना पाएंगे व कोशिका सिद्धांत बता पाएँगे।,ఆ కణము జ్ఞానాని జాబితాను తయారు చేసి కణ సిద్ధాంతము చెప్పగలుగుతుంది.
+ग्रोकेरियोटिक या प्राकृकेंद्रकी (प्रोकेरियोटिक) व सुकेंद्रकी (यूकंरियोटिक) कोशिकाओं में भेद कर पाएँगे।,వారు గ్రోసెరోటిక్ లేదా ప్రొకార్యోటిక్ మరియు (యూకారియోటిక్) కణాల మధ్య తేడాను గుర్తించగలుగుతారు.
+पादप व सुकेंद्रकी-कोशिकाओं में भेद कर पाएँगे।,మొక్క మరియు సుకేంధ్రకి కణాల మధ్య తేడాను గుర్తించగలుగుతుంది.
+चिह॒नित आरेख की सहायता से पादप व प्राणि कोशिकाओं की सरेचना का निरूपण कर सकगे।,"గుర్తించబడ్డ పటం సాయంతో, మొక్కలు మరియు జంతు కణాలు అలైన్ మెంట్ కు ప్రాతినిధ్యం వహించగలుగుతాయి."
+"प्लाज़्मा झिल्ली, कोशिका भित्ति, अतर्द्वव्यीय जालिका एन्डोप्लाज्यिक रेटीकुलम- पक्ष्माथ (सीलिया), कशाभिका (फ्लैजेला), केद्गरक (न्यूक्लियस), राइबोसोम, माइटोकॉन्ड्रिया, हरित लवक (क्लोरोप्लास्ट), गॉल्जी बॉडी, परऑक्सीसोयम, ग्लाईऑक्सीसोम व लाइसोसोम की सरचना व कार्यों का वर्णन कर पाएगे।","ప్లాస్మా పొర, కణ గోడ, ఇంటర్ బియల్ ప్లెక్సస్ ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులమ్-పార్మాటత్ (సిలియా), జెండా (ఫ్లాంజెలా), కేదారక్ (కేంద్రకం), రైబోజోమ్, మైటోకాండ్రియా, గ్రీన్ లావల్ (హరిత లావల్( హరిత లావల్( హరిత రేణువు), జియోక్సీ బాడీ, పెరాక్సిసోమ్, క్ససోమ్ మరియు లైసోజోమ్ లు నిర్మాణం మరియు విధులను వివరించగలుగుతాయి."
+"कोशिका अणु अर्थात्‌ जल, खनिज आयन, कार्बोहाइड्रेट, लिपिड, ऐमीनो अम्ल, प्रोटीन न्यूक्लियोटाइड, न्यूक्लिीक अम्ल, (प्रकिण्व) एजाइम, वियमिन, हॉर्मोन, स्टेयॉइड के ऐल्केलॉइडों के सामान्य महत्त्व का वर्णन कर पाएगे।","కణ అణువులు, నీరు, ఖనిజ ఆయాన్ లు, కార్బొహైడ్రేట్లు, లిపిడ్ లు, అమైనో ఆమ్లాలు, ప్రోటీన్ న్యూక్లియోటైడ్, న్యూక్లిక్ యాసిడ్లు, (ప్రొనిక్స్) వంటి ఆల్కలాయిడ్లు, వయామైన్, హార్మోన్, స్టెరాయిడ్ లు వంటి ఆల్కలాయిడ్ల యొక్క సాధారణ ప్రాముఖ్యతను వివరించగలుగుతాయి."
+कोशिका चक्र की विभिन्‍न प्रावस्थाओं का वर्णन कर याएँगे।,కణ చక్రం యొక్క విభిన్న దశలను వివరించండి.
+केद्रकप्ररूप (कोरियोटाइप) शब्द की व्याख्या कर पाएँगे और केंद्रकप्ररूप-विश्लेषण और इसकी सार्थकता महत्व बता पाएगे।,మీరు (కోరియోటైప్) అనే పదాన్ని వివరించగలుగుతారు మరియు కేంద్రక విశ్లేషణ యొక్క ప్రాముఖ్యత మరియు దాని ప్రాముఖ్యతను వివరించగలుగుతారు.
+कोशिका तथा कोशिका सिद्धांत।,కణ మరియు కణ సిద్ధాంతము.
+कोशिका के अध्ययन में ऐतिहासिक घटना।,కణ అధ్యయనాల్లో చారిత్రక దృగ్విషయం.
+"एन्टॉन बॉन ल्यूबेनहोक द्वारा सूक्ष्मदर्शोा का आविष्कार कर लिए जाने के बाद, रॉबर्ट हुक ने सन्‌ 665 में कार्क के एक टुकड़े को माइक्रोस्कोप से देखा और पाया कि यह छोटे-छोटे उपखंडों से मिलकर बना था जिसे उसने 'सेल' कहा।","ఆంటన్ బోన్ లుబెన్హోక్ సూక్ష్మదృష్టిని కనిపెట్టిన తరువాత రాబర్ట్ హుక్ 665లో సూక్ష్మదర్శినితో ఒక కార్క్ ముక్కను చూసి, దానిని చిన్న ఉపవిభాగాలతో తయారు చేసినట్లు కనుగొన్నాడు, దీనిని 'కణం' అని పిలిచాడు."
+हम हिंदी में कोशिका कहते है।,మేము హిందీలో కోషిక అని పిలుస్తాము.
+लैटिन भाषा में 'सेल' का अर्थ छोटा सा कक्ष होता है।,లాటిన్ లో 'సెల్' అంటే చిన్న గది అని అర్థం.
+"सन्‌ 672 में ल्यूतेनहोक ने बैक्टीरिया, शुक्राणु व लाल रुधिर कणिकाएँ देखीं जो सभी कोशिकाएँ थीं।","672 లో, లుటెన్‌హోక్ బ్యాక్టీరియా, స్పెర్మ్ మరియు ఎర్ర రక్త కణాలను, ఈ అన్ని కణాలను చూశాడు."
+सन्‌ 83 में इंग्लैंड के एक वैज्ञानिक रॉबर्ट हुक ने देखा कि सभी कोशिकाओं के मध्य में एक काय पाया जाता है जिसे उन्होंने केन्द्रक ( न्‍्यूक्लियस- ) कहा।,"83లో, రాబర్ట్ హుక్, ఇంగ్లాండ్ కు చెందిన శాస్త్రవేత్త, అన్ని కణాల మధ్య ఒక శరీరం ఉన్నట్లు గమనించాడు, దీనిని అతను కేంద్రకం అని పిలిచాడు."
+"सन838 में एम.जे. श्लीडन व थियोडोर श्वॉन ने कोशिका सिद्धान्त का प्रतिपादन किया, जिसके अनुसार: सभी जीव कोशिकाओं के बने होते हैं।","838 లో ఎం.జె. ష్లీడెన్ మరియు థియోడోర్ ష్వాన్ లు ఈ కణ సిద్దాంతాన్ని నిర్వహించారు, దీని ప్రకారం: అన్ని జీవులు కణాలతో ఏర్పడతాయి."
+"कोशिका ही जीवन की संरचनात्मक एबं कार्यात्मक इकाई है, और कोशिकाएँ, पहले से ही विद्यमान कोशिकाओं से उत्पन्न होती हैं।","కణం అనేది జీవిత నిర్మాణ మరియు క్రియాత్మక యూనిట్, మరియు కణాలు ఇప్పటికే ఉన్న కణాల నుండి ఉత్పన్నమవుతాయి."
+कोशिकाओं में आकृति और आकार की दृष्टि से काफी विविधता पाई जाती है ।,ఆకారము మరియు ఆకారము పరంగా కణాల్లో చాలా వైవిధ్యము కనిపిస్తుంది.
+प्राणियों की तंत्रिका-कोशिकाओं में लंबे-लंबे प्रवर्ध बने होते हैं।,జీవుల నాడీ కణాలకు సుదీర్ఘ ప్రక్రియలు ఉంటాయి.
+इनकी लंबाई कई सेन्टीमीटर हो सकती हे।,వీటి పొడవు అనేక సెంటీమీటర్లు గా ఉండవచ్చు.
+पेशी कोशिकाएँ आकार में दीर्थीकृत (लम्बी) होती हें।,కండర కణాలు పరిమాణం లో పొడవుగా ఉంటాయి.
+शुतुरमुर्ग का अंडा सबसे बड़ी कोशिका है।,ఉష్ట్రపక్షి గుడ్డు అతి పెద్ద కణం.
+कुछ पादप कोशिकाओं में मोटी भित्ति होती है।,కొన్ని వృక్ష కణాలకు మందమైన గోడలు ఉంటాయి.
+विभिन्‍न जीवों में कोशिकाओं की संख्या में भी व्यापक विभिन्‍नता पाई जाती है।,వివిధ జీవులలో కణాల సంఖ్య కూడా విస్తృతంగా కనిపిస్తుంది.
+कोशिका को जीवद्रव्य की एक ऐसी इकाई के रूप में परिभाषित किया जा सकता है ।,ప్లాస్మా యొక్క యూనిట్ వలే సెల్ ని నిర్వచించవచ్చు.
+जो एक प्लाज्मा झिल्ली से घिरी हो और जिसमें एक केन्द्रक हो।,ఇది ప్లాస్మా పొరతో కేంద్రకం తో ఆవరించి ఉంటుంది.
+जीवद्रव्य जीवन प्रदान करने बाला द्रव्य है जिसमें कोशिकाद्रव्य व केन्द्रक विद्यमान होते हैं।,"ప్లాస్మా అనేది ఒక బాల పదార్థం, దీనిలో జీవనాదారం మరియు కేంద్రకం ఉంటాయి."
+"कोशिकाद्रव्य में अनेक कोशिका-अंगक होते हें जेसे राइबोसोम , माइटोकॉन्ड्रिया (सूत्रकणिकाएँ) , गॉल्जी -काय , प्लास्टिड (लवक) लाइसोसोम (लयन-काय) व एन्‍्डोप्लाज्मिक रेटिकुलम ( अंतर्द्रव्यी जालिका)।","కణకణ-అవయవాల్లో అనేక కణ-అవయవాలు ఉంటాయి: రైబోజోములు, మైటోకాండ్రియా, గోల్జీ-బాడీ, ప్లాస్టిలైజ్డ్ (లావాక్స్) లైసోజోమ్ (లైయోన్-బాడీ) మరియు ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం (ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం)."
+"पादप कोशिकाओं के कोशिकाद्रव्य में अनेक धानियाँ पाई जाती हैं जिनमें अजीवित पदार्थ जेसे क्रिस्टल, वर्णक आदि पाए जाते हैं।","స్ఫటికాలు, వర్ణద్రవ్యాలు మొదలైన సజీవం కాని పదార్థాలను కలిగి ఉన్న మొక్క కణాల యొక్క సైటోప్లాసంలో అనేక గింజలు కనిపిస్తాయి."
+जीवाणु में न तो कोशिका अंगक पाए जाते हैं और न ही स्पष्ट निर्मित केन्द्रक लेकिन प्रत्येक कोशिका के तीन मुख्य अवयव होते हैं ।,"ఈ బాక్టీరియం లో కణ అవయవాలు గానీ, స్పష్టంగా నిర్మించిన కేంద్రకం గానీ ఉండవు. ప్రతి కణంలో మూడు ప్రధాన భాగాలుంటాయి."
+कोशिकाओं की दो मूलभूत किस्में कोशिकावैज्ञानिक कोशिकाओं को दो मूलभूत किस्मों में बाँटते हैं ।,రెండు ప్రాథమిక రకాలు కణకణాన్ని రెండు ప్రాథమిక రకాలుగా విభజిస్తుంది.
+उनके भेदों को नीचे दी गई सारणी में दर्शाया गया है।,వాటి విశిష్టతలు కింది పట్టికలో చూపబడ్డాయి.
+जे जीव जिनमें एक स्पष्ट रूप से निर्मित केन्द्रक नहीं होता ।,స్పష్టంగా ఏర్పడిన కేంద్రకం లేని జీవులు.
+", प्राक्‌केंद्रकी या असीमकेंद्रकी ( प्रोकैरियोट ) कहलाते हैं जेसे जीवाणु।",", బ్యాక్టీరియా వంటివి ప్రాక్రెసెంట్రికి లేదా అసిమార్కండి (ప్రొకార్యోట్) అంటారు."
+अन्य सभी में स्पष्ट रूप से निर्मित केन्द्रक होता है जो कि केन्द्रक झिल्ली से घिरा रहता है।,మిగతా అన్ని కూడా స్పష్టంగా ఏర్పడిన కేంద్రక త్వచం తో ఆవరించి ఉంటుంది.
+सुकेद्रकी या सीमकेंद्रकी ( यूकैरियोट ) कहते हें।,సుకేద్రకి లేదా సీమసెంట్రిక్ (యూకారోట్) అని పిలుస్తారు.
+"केन्द्रक सुस्पष्ट, उसके ऊपर सुनिर्मित केन्द्रक झिल्ली होती है।",కేంద్రకం పై భాగంలో బాగా నిర్మితమైన కేంద్రక త్వచం ఉంటుంది.
+"दोहरी झिल्ली वाले कोशिकांगक जैसे माइटोकॉन्डिया, एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम, गालजी बॉडी मोजूद होते हें।","మైటోకాండియా, ఎండుప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం, గాల్జీ బాడీ వంటి ద్వంద్వ త్వచం కణాలు ఉన్నాయి."
+"राइबोसोम कोशिका में दो स्पष्ट क्षेत्र, अर्थात्‌ कोशिकाद्रव्य और केन्द्रक होते हैं।","రైబోజోమ్ కణంలో రెండు స్పష్టమైన ప్రాంతాలుంటాయి, అంటే సైటోప్లాజమ్ మరియు న్యూక్లియస్."
+स्पीशीज के अनुसार प्रति केंद्रक में गुणसूत्रों की संख्या दो तथा उससे बहुत अधिक हो सकती है।,"జాతుల ప్రకారం, ప్రతి కేంద్రక ానికి క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య రెండు మరియు అంతకంటే ఎక్కువ ఉండవచ్చు."
+. हर एक गुणसूत्र रैखिक होते हैं और इनके दोनों सिरे मुक्त होते हैं।,. ప్రతి క్రోమోజోమ్ రేఖికమైనది మరియు రెండు చివరలు కూడా స్వేచ్ఛగా ఉంటాయి.
+प्रत्येक गुणसूत्र में एक रैखिक दोहरी रज्जुकी (स्ट्रांडेड) हिस्टोनों से युक्त होता है।,ప్రతి క్రోమోజోమ్ లో హిస్టోన్ స్తో ఒక రేఖియర్ డబుల్ కార్డ్ (స్ట్రాండెడ్) ఉంటుంది.
+प्रत्येक गुणसूत्र में एक सेंटोमियर होता है जो गुणसूत्र को दो भुजाओं में बांटता है।,"ప్రతి క్రోమోజోమ్ లో ఒక సెంటోమర్ ఉంటుంది, ఇది క్రోమోజోమ్ ను రెండు భుజాలుగా విభజిస్తుంది."
+फिर भी यदि सेन्ट्रोमियर अंत्यक होता है तो गुणसूत्र में केवल एक भुजा होगी।,"అయితే, సెంట్రోమియర్ ఒక చివర అయితే, క్రోమోజోమ్ కు కేవలం ఒక చేయి మాత్రమే ఉంటుంది."
+"केन्द्रक स्पष्ट नहीं होता, यह एक केन्द्रक क्षेत्र 'केन्द्रकाभ' के रूप में होता हे।","కేంద్రకం స్పష్టంగా లేదు, ఇది కేంద్రకం యొక్క కేంద్రకం యొక్క వైశాల్యం."
+इसमें केन्द्रक झिल्ली नहीं होती।,దీనికి కేంద్రక త్వచం ఉండదు.
+एक झिल्ली वाले कोशिका पिंड जैसे-मीसोसोम मौजूद होते हैं।,మిసోజోములు వంటి పొరతో కణదేహాలు ఉంటాయి.
+"एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम जालक, माइटोकॉन्ड्रिया, लवक, लायोसोम जैसे सूक्ष्मकाय और गालजी काय नहीं होते हैं।","ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులమ్ లో జలక్, మైటోకాండ్రియా, లావాక్, లాయోసోమ్ వంటి సూక్ష్మదర్శిని మరియు గాల్జీ శరీరం ఉండదు."
+प्रत्येक कोशिका में केवल एक गुणसूत्र होता है।,ప్రతి కణానికి కేవలం ఒక క్రోమోజోమ్ మాత్రమే ఉంటుంది.
+गुणसूत्र वृत्तीय होता है और एक बिंदू पर कोशिका झिल्ली से जुड़ा रहता है।,క్రోమోజోమ్ వృత్తాకారంగా ఉంటుంది మరియు ఒక బిందువు వద్ద కణత్వచం తో జతచేయబడుతుంది.
+गुणसूत्र में एकल दोहरा रज्जुकी (स्ट्रांडेड) बृत्ताकार अणु होता है पर इसके हिस्टोन नहीं होता।,క్రోమోజోమ్ ఒకే డబుల్ (స్ట్రాండెడ్)  అణువును కలిగి ఉంటుంది కాని హిస్టోన్‌లను కలిగి ఉండదు.
+गुणसूत्र में सेंट्रोमियर नहीं होता।,క్రోమోజోమ్ కు సెంట్రోమియర్ ఉండదు.
+जब एक कोशिका को असल्ट्रासेंट्रीफ्यूज र्ट में घुमाकर इसके अबयवबों को तोड़ा या विखंडित किया जाता है।,"ఒక ఘటం ఆస్ట్రాసెంట్రిఫ్యూజ్ ఆర్ట్ లో తిరుగుతున్నప్పుడు, దాని అగాధాన్ని విచ్ఛిన్నం చేయడం లేదా విచ్ఛిన్నం చేయడం జరుగుతుంది."
+तो यूकैरियोटिक व प्रोकैरियोटिक कोशिकाओं के अवसादों के राइबोसोम अलग-अलग गति पर नीचे बैठ जाते हैं।,కాబట్టి యూకారియోటిక్ మరియు ప్రోకారియోటిక్ కణాల అవక్షేపాల రైబోజోములు వేర్వేరు వేగాల వద్ద కూర్చుని ఉంటాయి.
+अवसाद गुणांक को स्वेडबर्ग इकाई के रूप में निरूपित किया जाता है ।,మాంద్యం గుణకం అనేది స్వెడ్ బర్గ్ యూనిట్ గా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.
+अणुद्वारा दर्शाया जाता हे।,అణువులద్వారా చూపించబడింది.
+रसधानियाँ आम तौर पर बड़े आकार रसधानियाँ आमतौर पर नहीं होती यदि की होती हे।,"సాధారణంగా రోప్ లు అనేవి పెద్ద సైజు రోప్ లు, ఒకవేళ లేనట్లయితే."
+होती भी हें तो सामान्यतया छोटे आकार की होती हैं।,అవి ఉన్నప్పటికీ అవి సాధారణంగా చిన్న సైజులో ఉంటాయి.
+प्लास्टिड मौजूद होते हैं।,ప్లాస్టిడ్లు ఉంటాయి.
+प्लास्टिड नहीं होते।,ప్లాస్టిడ్ లు లేవు.
+गाल्जीकाय जालिक. गाल्जीकाय सुविकसित और दो सिस्टरनीयुक्त नामक इकाइयों के रूप में होती हें।,గల్జికాయ గలిక్. గాల్జీలు బాగా అభివృద్ధి చెంది రెండు సిస్టర్షియన్ యూనిట్లను కలిగి ఉన్నాయి.
+तारककेंद्र (सेंट्रिओोल) नहीं होते।,నక్షత్ర కేంద్రాలు (సెంట్రియోలో) లేవు.
+तारककेंद्र (सेंट्रिओल) मौजूद होते हैं।,నక్షత్ర కేంద్రం (సెంట్రియోల్) ఉంటుంది.
+उस कोशिका अंगक का नाम बताइये जो पादप कोशिका में होता है लेकिन प्राणि कोशिका में नहीं होता।,వృక్ష కణంలో కాని జంతుకణంలో కాని కణ అవయవం పేరిది?
+प्रत्येक कोशिका की एक सीमाकारी सीमा होती है जिसे कोशिका-झिल्ली या प्लाज़्मा झिल्ली या प्लाज़्मालेम्मा कहते हैं।,ప్రతి కణానికి కణత్వచం లేదా ప్లాస్మా పొర లేదా ప్లాస్మాలేమా అని పిలవబడే పరిమిత సరిహద్దు ఉంటుంది.
+यह एक सजीव झिल्ली होती है।,ఇది ఒక సజీవ త్వచం.
+प्राणि-कोशिकाओं में यह सबसे बाहरी परत है।,ఇది జంతుకణాలలో బాహ్య పొర.
+"लेकिन पादप कोशिकाओं में, कोशिका झिल्ली के बाहर पाई जाती है।",కానీ మొక్క కణాలలో కణము త్వచము వెలుపల ఉంటుంది.
+यह लचीली होती है और अंदर (जैसा की अमीबा की खादूय धानी) या बाहर (जैसा की अमीबा में कूटपाद का निर्माण) की ओर मुड़ सकती है।,ఇది సరళంగా ఉంటుంది మరియు లోపల (అమిబా ఫుడ్ వలే) లేదా వెలుపల తిరగగలదు(ఇది అమిబాలో సూడోపాడ్ ఏర్పడటం వల్ల).
+प्लाज़्मा झिल्ली प्रोटीन व लिपिडों की बनी होती है।,ప్లాస్మా పొరలు ప్రోటీన్లు మరియు లిపిడ్లతో తయారు చేయబడతాయి.
+प्रोटीन व लिपिडों के विन्यास के अनेक मॉडल प्रस्तुत किए गए हैं।,ప్రోటీన్లు మరియు లిపిడ్ల యొక్క విన్యాసం యొక్క అనేక నమూనాలు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి.
+सिंगर व निकलसन द्वारा दिया गया तरल मोजेक मॉडल (फ्लूइडमोजेक मॉडल) व्यापक रूप से स्वीकृत मॉडल है।,గాయకుడు మరియు నికల్సన్ ఇచ్చిన ద్రవ మొజాక్ నమూనా (ఫ్లూయిడ్మోజాక్ మోడల్) విస్తృతంగా ఆమోదించబడిన నమూనా.
+इसे चित्र 4.3 में दर्शाया गया है।,పటం 4.3లో ఇది చూపించబడింది.
+तरल मोजेक मॉडल के अनुसार ।,ద్రవ మొసాయిక్ నమూనా ప్రకారం.
+प्लाज़्मा झिल्ली फॉस्फोलिपिड अणुओं की दोहरी लिपिड परत होती है जिसके भीतर अनेक प्रकार के प्रोटीन अंतःस्थापित रहते हैं।,"ప్లాస్మా పొర అనేది ఫాస్ఫోలిపిడ్ అణువుల యొక్క డబుల్ లిపిడ్ పొర, దీనిలో వివిధ రకాల ప్రోటీన్ లు పొదగబడతాయి."
+प्रत्येक फॉस्फोलिपिड अणु के दो छोर होते हैं।,ప్రతి ఫాస్ఫోలిపిడ్ అణువుకు రెండు చివరలు ఉంటాయి.
+"एक बाहरी जलरागी सिरे अर्थात्‌ जल को अपनी ओर आकर्षित करने वाला छोर, और केंद्र की ओर निर्दिष्ट भीतरी अर्थात्‌ सिरा जलविरागी, जल को विकर्षित करने वाला छोर।","బయటి జలవిద్యుత్ చిట్కా అనగా నీటిని ఆకర్షించే ముగింపు, మరియు కేంద్ర-నిర్దిష్ట అంతర్గత ముగింపు, అనగా జలవిద్యుత్, నీటిని తిప్పికొట్టే ముగింపు."
+प्रोटीन के अणु दो प्रकार से व्यवस्थित रहते हैं ।,ప్రోటీన్ అణువులు రెండు విధాలుగా అమరి ఉంటాయి.
+परिधीय प्रोटीन या बाहय प्रोटीन : ये लिपिड की दोहरी परत के बाहरी व अंदरूनी सतहों पर विद्यमान होते हें।,పరిధీయ ప్రోటీన్ లు లేదా బాహ్య ప్రోటీన్ లు: ఇవి లిపిడ్ ల యొక్క డబుల్ లేయర్ యొక్క బాహ్య మరియు లోపలి ఉపరితలాలపై ఉంటాయి.
+अंगभूत या आंतरिक प्रोटीन : ये प्रोटीन लिपिड की परत को भीतर से पूरी तरह से या आंशिक रूप से भेदते हुए स्थित होते हैं।,లింబ్స్డ్ లేదా ఇంటర్నల్ ప్రోటీన్లు: ఈ ప్రోటీన్ లు పూర్తిగా లేదా పాక్షికంగా లోపల నుంచి లిపిడ్ పొరలోనికి చొచ్చుకుని ఉంటాయి.
+प्लाज़्मा झिल्ली कोशिका के भीतर के सभी भागों को घेरे रखती है।,ప్లాస్మా పొర కణంలోపల అన్ని భాగాలను ఆవరించి ఉంటుంది.
+"यह कोशिका को आकृति प्रदान करती है (प्राणि कोशिकाओं में) उदाहरण के तौर लाल रूधिर कोशिकाओं , तंत्रिका कोशिकाओं, अस्थि कोशिकाओं आदि की विशिष्ट आकृति प्लाज़्मा झिल्ली के कारण ही होती है।","ఇది కణాన్ని (జంతు శాస్త్ర కణాల్లో) ఆకృతి చేస్తుంది, ఉదాహరణకు, ఎర్ర రక్త కణాలు, నాడీ కణాలు, ఎముక కణాలు మొదలైన వాటి యొక్క నిర్ధిష్ట ఆకారం, ప్లాస్మా త్వచా కారణంగా ఏర్పడతాయి."
+इसमें से होकर विशिष्ट पदार्थ कोशिका के भीतर या बाहर आ जा सकते हैं लेकिन सभी पदार्थ नहीं।,"దీని ద్వారా, నిర్ధిష్ట పదార్థాలు కణంలోనికి లేదా బయటకు వస్తాయి, అయితే అన్ని పదార్థాలు కావు."
+अतः इसे चयनात्मक रूप से पारगम्य कहा जाता है।,"అందువలన, దీనిని సెలక్టివ్ గా పారమేబుల్ అని పిలుస్తారు."
+"छोटे अणुओं का परिवहन (जैसे ग्लुकोस, ऐमीनो अम्ल, पानी, खनिज आयन, आदि) छोटे अणु प्लाज्मा झिल्ली के आर-पार निम्नलिखित तीन विधियों से परिवहन कर सकते हैं।","చిన్న అణువుల రవాణా (ఉదా. గ్లూకోజ్, అమైనో ఆమ్లాలు, నీరు, ఖనిజ ఆయాన్ లు మొదలైనవి) చిన్న అణువులు ప్లాస్మా త్వచం గుండా దిగువ పేర్కొన్న మూడు విధానాల ద్వారా రవాణా చేయగలుగుతాయి."
+विसरण-विभिनन पदार्थों के अणु अपनी उच्चतर सांद्रता के क्षेत्र से अपनी निम्नतर सांद्रता वाले क्षेत्र में चले जाते हैं।,వ్యాపన అణువులు అధిక గాఢత ఉన్న ప్రాంతం నుంచి తక్కువ గాఢత కలిగిన ప్రాంతానికి కదులుతాయి.
+"इसके लिए ऊर्जा की आवश्यकता नहीं होती, उदाहरण किसी कोशिका में ग्लूकोस का अवशोषण।","దీనికి శక్తి అవసరం లేదు, ఉదాహరణకు గ్లూకోజ్ ని కణంలోనికి శోషించుకుంటుంది."
+परासरण-एक अर्धपारगम्य झिल्ली के माध्यम से जल अणुओं का अपनी उच्चतर सांद्रता वाले क्षेत्र से अपनी निम्नतर सांद्रता वाले क्षेत्र में चले जाना।,ద్రవాభిసరణ విధానం: ఒక పాక్షిక పారవసర పొర ద్వారా నీటి అణువులను దాని స్వంత అధిక గాఢత కలిగిన ప్రాంతం నుంచి దాని తక్కువ గాఢత కలిగిన ప్రాంతానికి తరలించడం.
+परासरण में कोई ऊर्जा व्यय नहीं होती।,ద్రవాభిసరణలో శక్తి వ్యయం లేదు.
+इस प्रकार की गति सांद्रण प्रवणता होकर होती हे।,ఈ రకమైన చలనం ఏకాగ్రత ప్రవణత ద్వారా సంభవిస్తుంది.
+"सक्रिय परिवहन-जब कुछ अणुओं की गति की दिशा विसरण की गति के विपरीत होती है अर्थात्‌ अपनी निम्नतर सांद्रता के क्षेत्र से उच्चतर साद्रता के क्षेत्र को ओर, तब इसमें कोशिका को सक्रिय प्रयास करना पड़ता है जिसमें ऊर्जा की आवश्यकता होती है।","క్రియాశీల రవాణా: కొన్ని అణువుల చలన దిశ వ్యాపన వేగానికి విరుద్దమైనప్పుడు అంటే దాని తక్కువ గాఢత యొక్క వైశాల్యం కంటే ఎక్కువ గాఢత ఉన్న ప్రాంతానికి వ్యతిరేకమైనప్పుడు, అప్పుడు ఘటం శక్తి అవసరమైన క్రియాత్మక ప్రయత్నాలు చేయాలి."
+यह ऊर्जा (ऐडीनोसीन ट्राइफॉस्फेट) से प्राप्त होती है-सक्रिय परिवहन किसी वाहक ((थपरआ) अणु द्वारा भी हो सकता है।,ఇది శక్తి (అడెనోసిన్ ట్రైఫాస్ఫేట్) నుండి ఉత్పన్నమైనది-చురుకైన రవాణా కూడా వాహక (త్పారా) అణువు వలన ఏర్పడవచ్చు.
+कोशिका झिल्ली पदार्थों के कोशिका के अंदर आने-जाने का नियंत्रण करती है।,కణత్వచములు పదార్థముల కణము లోపలికి రావడాన్ని నియంత్రిస్తుంది.
+यदि कोशिका झिल्ली अपना सामान्य प्रकार्य नहीं कर पाती है तो कोशिका मर जाती हे।,కణత్వచం సాధారణంగా పనిచేయలేకపోతే కణం మరణిస్తుంది.
+"कोशिका भित्ति जीवाणु और पादप कोशिकाओं में सबसे बाहर का आवरण, जो कि प्लाज्मा झिल्ली के बाहर होता है, उसे कोशिका भित्ति कहते हैं।",ప్లాస్మా పొరకు వెలుపల ఉండే కణ గోడ బాక్టీరియా మరియు మొక్క కణాలబాహ్య కవర్ ను కణ గోడ అని అంటారు.
+कोशिका भित्ति के बारे में हम अब अध्ययन करेंगे।,ఇప్పుడు మనం సెల్ వాల్ గురించి అధ్యయనం చేస్తాం.
+जीवाणु की कोशिका-भित्ति पेप्टिडोग्लाइकॉन की बनी होती है।,బాక్టీరియా యొక్క కణ గోడ పెప్టిడోగ్లైకాన్ తో తయారు చేయబడుతుంది.
+नीचे पादप कोशिका भित्ति की संरचना|,దిగువ మొక్క కణ గోడ నిర్మాణం.
+विविधता तथा जीवन का ब प्रकार्य का वर्णन किया गया है।,వైవిధ్యత మరియు జీవిత విధి వివరించబడింది.
+- पादपों में सेलुलोस की बनी होती है लेकिन इसमें अन्य रासायनिक पदार्थ भी मौजूद हो सकते हैं जैसे पेक्टिन व लिग्निन।,"-మొక్కలు సెల్యులోజ్ తో తయారు చేయబడతాయి, అయితే పెక్టిన్ మరియు లిగ్నిన్ వంటి ఇతర రసాయన ిక పదార్థాలను కూడా కలిగి ఉండవచ్చు."
+"- कोशिका-मभित्ति को बनाने वाले पदार्थ समांग नहीं होते, बल्कि महीन रेशों अथवा तंतुओं के रूप में हाते हैं जिन्हें सूक्ष्मतंतुक कहते हैं।","- సెల్ గోడను తయారుచేసే పదార్థాలు సజాతీయమైనవి కావు, కానీ సూక్ష్మ నాళాలు లేదా మైక్రోటూబ్యూల్స్ అని పిలువబడే ఫైబర్స్ రూపంలో వస్తాయి."
+"- यह भित्ति पतली ( माइक्रॉन) हो सकती है और पारदर्शी भी, जेसी कि प्याज की परतों की कोशिकाओं में, लेकिन कुछ अन्य मामलों में यह मोटी भी हो सकती है जेसे कि काष्ठ की कोशिकाओं में।","- ఈ కుడ్యచిత్రం సన్నగా (మైక్రాన్) మరియు పారదర్శక కూడా, ఉల్లిపాయ పొరల కణాల మాదిరిగా, కానీ కొన్ని ఇతర సందర్భాల్లో ఇది చెక్క యొక్క కణాల మాదిరిగా మందంగా ఉండవచ్చు."
+- कोशिका-शभित्ति कोशिका के भीतरी नाजुक भागों की सुरक्षा करती है।,-కణ-రకం కణం లోపలి సున్నితమైన భాగాలను సంరక్షిస్తుంది.
+"- कड़ी होने के कारण, यह कोशिका को आकृति प्रदान करती है।",- గట్టిగా ఉండటం వల్ల ఇది కణాన్ని ఆకారాన్ని ఇస్తుంది.
+"- कड़ी होने के कारण, यह कोशिका को फूलने नहीं देती, और इस प्रकार कोशिका के भीतर स्फीति (एाष्टांआए) बनी रहती है जो कोशिका के लिये अनेक प्रकार से लाभकारी होती है।","-దృఢంగా ఉండటం వల్ల, ఇది కణం వృద్ధి చెందడానికి అనుమతించదు, తద్వారా కణంలోపల ద్రవ్యోల్బణం ఉంటుంది, ఇది కణానికి అనేక రూపాల్లో లాభదాయకంగా ఉంటుంది."
+- इसमें होकर जल तथा अन्य रसायन कोशिका से बाहर और उसके भीतर मुक्त रूप से आ जा सकते हैं।,-నీరు మరియు ఇతర రసాయనాలు కణం లోపల మరియు బయటకు స్వేచ్ఛగా రాక పోక చెయ్యచ్చు.
+- समीपवर्ती कोशिकाओं की प्राथमिक भित्ति में छिद्र होते हैं जिनसे एक कोशिका का कोशिकाद्रव्य दूसरी कोशिका के कोशिकाद्रव्य से जुड़ा रहता है।,"-పక్క కణాల యొక్క ప్రాథమిక గోడకు రంధ్రాలు ఉంటాయి, దీని నుంచి ఒక కణం యొక్క కణకణానికి జతచేయబడుతుంది."
+ये कोशिका द्रव्यीय तंतु जो एक कोशिका को दूसरी कोशिका से जोडते हे प्लाज्मोडेस्मा नाम से जाने जाते हैं।,ఒక కణానికి జతచేసే ఈ కణతంతువులను ప్లాస్మోడెస్మా అని అంటారు.
+- दो समीपवर्ती कोशिकाएँ एक दूसरे से एक जोड़ने वाले पदार्थ (चिपचिपे) से बंधी रहती हैं इसे मध्यवर्ती लमेला कहते हैं जो कैल्सियम पेक्टिनेट का बना होता है।,"-రెండు పక్కకణాలు ఒకదానితో మరొకటి అంటుకొని ఉంటాయి, ఇది మధ్యస్థ లామెల్లా అనే జిగట పదార్థంతో ఉంటుంది, ఇది కాల్షియం పెక్టినేట్ తో తయారు చేయబడుతుంది."
+कोशिककद्र॒व्य में अनेक कोशिका अंगक होते हैं जिनके बारे में अब हम पढ़ेंगे ।,కణప్లాస్మాలో అనేక కణాంగాలు ఉన్నాయి. వీటిని మనం ఇప్పుడు చదువుతాం.
+. वे कोशिका अंगक जो ऊर्जा को आबद्ध व निर्मुक्त करते हैं-उदाहरण माइटोकॉण्डिया और कलोरोप्लास्ट (हरितलवक) ।,. శక్తిని విడుదల చేసే మరియు విడుదల చేసే కణ అవయవాలు - ఉదా: మైటోకాండియా మరియు క్లోరోప్లాస్ట్స్.
+"जो स्रावी हैं या संश्लेषण व परिवहन में सहायता करते हैं जैसे-गॉल्जी काय, राइबोसोम व एन्डोप्लाज्मिक रेटिकुलम ( अंतर्द्रव्यी जालिका) ।","గోలీ బాడీ, రైబోజోమ్ మరియు ఎండుప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం వంటి సంయోజిత మరియు రవాణాలో సహాయపడే వారు."
+गतिशीलता के लिये अंगक- पक्ष्माभ (सिलिया) तथा (फ्लैजेला) कशाभिका आत्मघाती थेलियाँ उदाहरण-लायसोसोम (लयनकाय)।,చలనశీలత కోసం అంతక్-పారస్ (సిలియా) మరియు (ఫ్లాజెల్లా) ఫ్లాజెల్లా ఆత్మాహుతి దాడులు ఉదా లైసోజోమ్.
+केन्द्रक ( न्यूक्लियस) जो कोशिका की समस्त गतिविधियों को नियंत्रित करता है और आनुवंशिक पदार्थ का वाहक है।,"న్యూక్లియస్ (న్యూక్లియస్), ఇది అన్ని కణాల కార్యకలాపాలను నియంత్రిస్తుంది మరియు జన్యు పదార్ధం యొక్క క్యారియర్."
+"माइटोकॉन्ड्रिया और क्लोरोप्लास्ट-ऊर्जा परिवर्तक ( द्वांसफार्मर ) माइटोकॉन्ड्रिया (जो पादप और प्राणि कोशिकाओं दोनों में विद्यमान होते हैं), ऊर्जा-मोचक होते हैं और क्लोरोप्लास्ट (जो केवल हरे पौधों में पाये जाते हैं) ऊर्जा-प्रग्राहक होते हैं।","మైటోకాండ్రియ మరియు హరిత-శక్తి-శక్తి కన్వర్టర్లు (డైకోండ్రియా) (ఇవి మొక్క మరియు జంతు కణాల్లో ఉంటాయి), శక్తి మోచాక్స్ మరియు హరితలోప్లాస్ట్లు (ఇవి ఆకుపచ్చ మొక్కల్లో మాత్రమే కనిపిస్తాయి) శక్తి గ్రాహకములు."
+माइटोकॉन्ड्रिया ( एकवचचनन-माइटोकॉन्डियान ) - प्रकाश सूक्ष्मदर्शी में बहुत छोटी सूत्राकार संरचना के रूप में दिखाई देते हैं।,మైటోకాండ్రియా (అచ్ఛనైజేషన్-మైటోకాండియాన్) - కాంతి సూక్ష్మదర్శినిలో చాలా చిన్న స్ఫటికాలు నిర్మాణంగా కనిపిస్తుంది.
+इनका आकार लगभग 0.5 से लेकर 2.0 माइक्रोमीटर तक हो सकता है।,ఇవి సుమారు 0.5 నుంచి 2.0 మైక్రోమీటర్ల వరకు పరిమాణంలో ఉంటాయి.
+"- इनकी संख्या प्रति कोशिका सामान्यतः: कुछ सैकड़ों से लेकर कुछ हजार तक हो सकती है, (सबसे कम संख्या यानि केवल एक) माइटोकॉडि्ियॉन एक शैवाल में होती हे।","- ఒక కణానికి సంఖ్య సాధారణంగా కొన్ని వందల నుండి కొన్ని వేల వరకు ఉండవచ్చు, (తక్కువ సంఖ్య, ఒకే ఒక) ఒక శైవలాలలో మైటోకాండ్రియన్."
+"एंजाइम स्थल निम्न के ऊपर का तंतु गुच्छ (रूज्जुक) शा, समूह से कुछ अमीनों अम्ल होते है।",ఎంజైమ్ సైట్లు ఫిలమెంట్ క్లస్టర్ల (రుజుక్) షా సమూహం నుండి కొన్ని అమైనో ఆమ్లాలు ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి.
+- भित्ति दोहरी झिल्ली की बनी है।,- కుడ్యచిత్రం ద్వంద్వ పొరలతో తయారు చేయబడింది.
+"- भीतरी भित्ति 'क्रिस्टी' नामक संरचनाओं के रूप में अंतर्वीलित होती है, जो कि 'आधात्री' (मैट्रिक्स) नामक अंदरूनी उपखंड में प्रक्षेपित रहते हें।","-లోపలి గోడను 'క్రిస్టీ' అని పిలిచే నిర్మాణాల రూపంలో ఇంటర్విడ్ చేయబడుతుంది, వీటిని '(మ్యాట్రిక్స్)' అని పిలిచే అంతర్గత ఉపవిభాగంలోకి ప్రొజెక్ట్ చేయబడతాయి."
+प्रकार्य : पाइरूविक अम्ल (ग्लूकोज का विघटन उत्पाद) का ऑक्सीकरण करके ऊर्जा का मोचन करता है जो के रूप में संचित हो जाती है ताकि आवश्यकता पड़ने पर तुरंत इस्तेमाल की जा सके।,విధి: పైరువిక్ ఆమ్లాన్ని ఆక్సిడైజింగ్ చేయడం ద్వారా శక్తిని విడుదల చేస్తుంది (గ్లూకోజ్ యొక్క కరగడం ఉత్పత్తి) ఇది అవసరమైనప్పుడు వెంటనే ఉపయోగించబడుతుంది.
+इस प्रक्रिया को कोशिकीय शबसन भी कहते है।,ఈ ప్రక్రియను సెల్యులర్ శబసన్ అని కూడా అంటారు.
+इसके कारण माइटोकॉन्ड्रिया को कोशिका का 'शक्ति घर' कहा जाता है।,ఈ కారణంగా కణానికి చెందిన మైటోకాండ్రియాను 'పవర్ హౌస్' అంటారు.
+ऊर्जा-मोचन में ग्लूकोस की नियति का सरलीकृत प्रवाह-चार्ट ।,శక్తి విమోచనం లో గ్లూకోజ్ యొక్క విధి యొక్క సరళీకృత ప్రవాహం - ఛార్టు.
+"निम्नलिखित भागों को ध्यानपूर्वक देखिये : दोहरी झिल्ली की बनी भित्ति-अर्थात्‌ बाहरी भित्ति तथा भीतरी भित्ति, असंख्य स्टैक (चट्टे) समूह जिन्हें ग्रेना (एकबचन - ग्रैनम) कहते हैं जो पटलिकाओं द्वारा परस्पर जुड़े रहते हैं।","కింది భాగాలను జాగ్రత్తగా గమనించండి: బాహ్య గోడ మరియు లోపలి గోడ, అసంఖ్యాకమైన దొంతర (దొంతర) సమూహాలు గా పిలువబడే గ్రానా (ఎబాస్టెనింగ్ - గ్రానమ్) సమూహాలు, ఇవి లామెల్లాస్ ద్వారా పరస్పరం అనుసంధానించబడి ఉంటాయి."
+कोश-जैसे जिसे थाइलेकॉइड (जो एक दूसरे के ऊपर स्थित होते हैं) कहते हें और आपस में मिलकर ग्रैनम बनाते हैं।,థైలాకాయిడ్ (ఇది ఒకదానిపై మరొకటి ఉంటుంది) అని పిలవబడే ఈ నిఘంటువు ను కలిపి గ్రానమ్ గా ఏర్పరుస్తుంది.
+क्लोरोप्लास्ट के अंदर एक तरल माध्यम स्ट्रोमा भरा रहता है प्रकार्य-क्लोरोप्लास्ट ही वह स्थल है जहाँ प्रकाश-संश्लेषण (सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में जल व कार्बन डाइऑक्साइड के जरिये शर्करा का बनना) की क्रिया सम्पन्न होती है।,క్లోరోప్లాస్ట్ ఫంక్షన్ లోపల ద్రవ మాధ్యమం స్ట్రోమా నింపబడుతుంది- కిరణజన్య సంయోగక్రియ (నీరు ద్వారా చక్కెర ఏర్పడటం మరియు సూర్యకాంతి సమక్షంలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ ఏర్పడటం) జరిగే ప్రదేశం.
+क्या आप कल्पना कर सकते हैं कि ये दोनों कोशिकांगक किस प्रकार एक दूसरे के विपरीत हैं।,ఈ రెండు సైటోప్లాజములు ఒకదానికొకటి ఎలా వ్యతిరేకమో మీరు ఊహించగలరా?
+इनमें से एक तो सौर-ऊर्जा को ग्रहण करके उसे एक जटिल अपणु के रूप में बदल देता है (प्रकाश-संश्लेषण द्वारा) जबकि दूसरा जटिल अणु को विघटित करके ऊर्जा निर्मुक्त करता है (श्वसन द्वारा) ।,"వీటిలో ఒకటి సౌరశక్తిని సంగ్రహించి, దానిని ఒక సంక్లిష్ట అపోతియోస్ (కిరణజన్య సంయోగక్రియ ద్వారా) గా పరివర్తన చెందిస్తుంది, మరొకటి ఒక సంక్లిష్ట అణువును (శ్వాసక్రియ ద్వారా) విర్మితం చేయడం ద్వారా శక్తిని విడుదల చేస్తుంది."
+माइटोकॉडिया और क्लोरोप्लास्ट में समानताएँ दोनों में ही अपना-अपना (आनुवंशिक पदार्थ/ और साथ ही अपना-अपना (प्रोटीन संश्लेषण के लिये) होते हैं।,"మైటోకాండియా మరియు క్లోరోప్లాస్ట్ మధ్య సారూప్యతలు వాటి స్వంత (జన్యు పదార్థం/జన్యు పదార్థం). అదే సమయంలో, వారు తమ స్వంత (ప్రోటీన్ సంక్లియకోసం) కలిగి ఉంటారు."
+इस प्रकार बे केंद्रक की सहायता के बिना ही अपने ही किस्म के कोशिकांगक अधिक संख्या में बना सकते हैं।,"అందువలన, బే కేంద్రకం యొక్క సహాయం లేకుండా, వారు తమ సొంత రకమైన సైటోప్లాసంను పెద్ద సంఖ్యలో తయారు చేయవచ్చు."
+चूँकि क्लोरोप्लास्टों व माइटोकॉण्डिया में अपना (आनुवंशिक पदार्थ) व स्वयं के राइबोसोम होते हैं उन्हें अर्ध स्वतन्त्र अथवा अर्धस्वायत कहते हैं क्योंकि कोशिका द्रव्य के बाहर लंबे समय तक इनका स्वतंत्र अस्तित्व नहीं होता है।,"క్లోరోప్లాస్ట్ లు మరియు మైటోకాండ్రియాలకు వాటి స్వంత (జన్యు పదార్థం) మరియు సొంత రైబోజోమ్ లు ఉంటాయి కనుక, వీటిని పాక్షిక-స్వతంత్ర లేదా పాక్షిక స్వయం-విచ్ఛేత అని అంటారు, ఎందుకంటే ఇవి చాలా కాలం వరకు స్వతంత్రంగా జీవనాగామం కలిగి ఉండవు."
+अंतर्द्रव्यी जालिका ( एंडोप्लाज्भिक रेटिकुलम) गॉल्जी काय और राइबोसोम।,"(ఎండుప్లాస్మిక్ రెటిక్యులమ్), గోల్జీ బాడీ మరియు రైబోజోమ్."
+एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम और गॉल्जी काय के ऊपर केवल एक ही झिल्ली होती हैं।,ఎండుప్లాసిమిక్ రెటిక్యులమ్ మరియు గోల్జీ శరీరం పైన ఒకే ఒక పొర ఉంటుంది.
+झिल्ली की संरचना प्लाज्मा झिल्ली के समान ही (लिपिड-प्रोटीन) संरचना होती है।,త్వచం యొక్క నిర్మాణం ప్లాస్మా త్వచం వలే నే (లిపిడ్-ప్రోటీన్) నిర్మాణం.
+लेकिन राइबोसोम में झिल्लियाँ नहीं होती हैं।,కానీ రైబోజోమ్లలో మెంబ్రేన్ లు ఉండవు.
+"राइबोसोम कोशिका में पदार्थों के संश्लेषण में लगे रहते हैं, गॉल्जी पिंड स्रवण में तथा एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम उत्पादों के परिवहन व संग्रहण में लगे रहते हैं।",రైబోజోములు కణములో పదార్థముల సంతులన ములో నిమగ్నం అవుతాయి. గొల్జీ శరీరములు స్రావము మరియు రవాణా మరియు ఎంథోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం ఉత్పత్తుల సేకరణలో నిమగ్నమగును.
+ये तीनों कोशिका अंगक एक साथ प्रकार्य करते हैं।,ఈ మూడు కణ అవయవాలు కలిసి పనిచేస్తాయి.
+चित्र 4.7 व चित्र 4.8 एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम तथा गॉल्जी काय के एक इलेक्ट्रॉन सूक्ष्मदर्शी में देखे गए आरेख दिखाए गए हैं।,పటం 4.7 మరియు పటం 4.8 లో ఎంథోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులమ్ మరియు గాస్సీ బాడీ యొక్క ఎలక్ట్రాన్ మైక్రోస్కోప్ లో కనిపించే పటాలు చూపించబడ్డాయి.
+एंडोप्लास्मिक रेटिकुलम में विद्यमान राइबोसोम पर ध्यान दें।,ఎందోలిక్ రెటిక్యులమ్ లో ఉండే రైబోజోమ్ ను గమనించండి.
+"प्रकार्य आंतरिक ढाँचा, खण्ड और अभिक्रिया सतह प्रस्तुत करता है, एंजाइम तथा अन्य पदार्थों को समस्त कोशिका में लाता ले जाता हे, शहर पर प्रोटीन संश्लेषण होता है जबकि पर स्टीरॉइडों का संश्लेषण होता है तथा इसमें कार्बोहाइड्रेट संचित रहते है।","ఫంక్షన్ అంతర్గత నిర్మాణం సెగ్మెంట్ మరియు రియాక్షన్ ఉపరితలానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది, ఎంజైమ్ లు మరియు ఇతర పదార్థాలను మొత్తం కణంలోనికి తీసుకెళ్తుండగా, నగరంలో ప్రోటీన్ సంశ్లేషణ ఉంటుంది, అయితే స్టిరాయిడ్ లు సంశ్లేషణ చేయబడతాయి మరియు కార్బోహైడ్రేట్ లు పోగుచేయబడతాయి."
+झिल्ली कोशों का एक स्टैक होती हे जिसमें झिल्ली की मोटाई वही होती है जो वक्र में होती है।,"త్వచం అనేది కణాల దొంతర, దీనిలో పొర యొక్క మందం వక్రంలో ఉండే విధంగా ఉంటుంది."
+इनके आकार और आकृति में की विविधता पाई जाती है।,"వీటి పరిమాణం, ఆకారం వైవిధ్యం కనిపిస్తుంది."
+प्राणि कोशिकाओं में केन्द्रक के चारों ओर 3 से लेकर 7 तक की संख्या में स्थित होते हें।,జంతుశాస్త్ర కణాలు కేంద్రకాల చుట్టూ 3 నుండి 7 వరకు సంఖ్యలలో ఉంటాయి.
+"पादप कोशिकाओं में इनकी संख्या काफी अधिक होती हे और समस्त कोशिका के भीतर छितरे होते हैं, इन्हें जालिकाय (डिक्टिओसोम) कहते हें।","మొక్కల కణాలలో వాటి సంఖ్య చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది మరియు మొత్తం కణంలో చెదరగొడుతుంది, వీటిని డిక్టియోసోమ్స్ అంటారు."
+इसमें एंजाइमों का संश्लेषण और स्राव होता है।,దీనిలో ఎంజైమ్ ల సంశ్లేషణ మరియు స్రావం ఉంటుంది.
+"यह झिल्लियों के रूपांतरण में योगदान करता हे ताकि झिल्लियों से निर्मित अन्य संरचनाएँ, जैसे लयनकाय (लाइसोसोम) , अग्रपिंडक (एक्रोसोम) और जालिकाय बन सकें, तथा पेक्टिन, श्लेष्मक जैसे भित्ति तत्वों का संश्लेषण करता हे।","ఇది పొరల మార్పిడికి దోహదం చేస్తుంది, తద్వారా (లైసోసోములు), (అక్రోజోమ్)  లు మరియు ప్లెక్సియస్ వంటి పొరల నుంచి ఏర్పడే ఇతర నిర్మాణాలు పెక్టిన్, మ్యూకస్ మరియు పెక్టిన్, మ్యూకస్ వంటి కుడ్య అంశాలను సంశ్లేషణ చేస్తుంది."
+"गोलाकार होते हैं जिनका व्यास लगभग 70mm होता है और ये बड़े अणुओं, तथा प्रोटीनों (राइबोन्यूक्लिओ प्रोटीन) के बने होते हैं।",సుమారు 70ఎంఎం  వ్యాసం కలిగిన గోళాకారాలు మరియు పెద్ద అణువులు మరియు ప్రోటీన్ లతో తయారు చేయబడతాయి(రైబోన్యూక్లియో ప్రోటీన్ లు).
+ये या तो कोशिकाद्रव्य में मुक्त कणों के रूप में स्थित होते हैं अथवा पार पर संलग्न होते हें या केन्द्रक के भीतर केन्द्रिक में संचित भी हो सकते हैं।,ఇవి సైటోప్లాజంలో ఫ్రీ రాడికల్స్ రూపంలో ఉంటాయి లేదా క్రాస్ కు జతచేయబడతాయి లేదా కేంద్రకం లోపల కేంద్రకంలో కూడా పేరుకుపోవచ్చు.
+यूकैरियोटि कोशिकाओं में किस्म के राइबोसोम होते हैं जबकि प्रोकेरियोटिक कोशिकाओं में किस्म के होते है।,"కేంద్రక జీవకణాల్లో వివిధ రకాల రైబోజోమ్లు ఉంటాయి, అదేవిధంగా ప్రోకారియోటిక్ కణాలు వివిధ రకాలై ఉంటాయి."
+"पादपों में पाई जाने वाली उस संरचना का नाम बताइये जो गॉल्जी काय के तुल्य होती है, उनकी संरचनाओं में दो अंतर भी बतलाएँ।",గొల్జీ శరీరం తో పోలి ఉండే మొక్కలలో కనిపించే నిర్మాణం ఏది? వాటి నిర్మాణంలో రెండు తేడాలు చెప్పండి.
+कोशिका में छोटी-छोटी कोश जैसी संरचनाएँ भी होती हैं जो अपनी-अपनी झिल्लियों से घिरी होती हैं।,"కణంలో చిన్న కణ-వంటి నిర్మాణాలు కూడా ఉంటాయి, ఇవి వాటి స్వంత త్వచాల్లో ఉంటాయి."
+"ये संरचनाएँ विभिन्‍न प्रकार की होती हैं जिनमें से हम तीन के बारे में अध्ययन करेंगे--लयनकाय ( लाइसोसोम ), परऑक्सीसोम और ग्लाइऑक्सीसोम।","ఈ నిర్మాణాలు వివిధ రకాలుగా ఉంటాయి, వీటిలో మనం మూడు, లైసోజోమ్ లు, పెరాక్సిజోమ్ లు మరియు గ్లైఆక్సిజోమ్ గురించి అధ్యయనం చేస్తాం."
+.लाइसोसोम लाइसोसोम प्राय: सभी जन्तु कोशिकाओं और कुछ गैर-हरे पौधों की कोशिकाओं में पाए जाते हैं।,"లైసోజోమ్ లు అన్ని జంతు కణాలలోనూ, కొన్ని ఆకుపచ్చని వృక్ష కణాలలోనూ తరచుగా కనిపిస్తాయి."
+ये अंतराकोशिकीय पाचन में सहायता करते हैं।,ఇవి అంతర కణాల జీర్ణక్రియకు తోడ్పడతాయి.
+"वर्ज्य पदार्थ का विसर्जन विसर्जन रसधानी भक्षकाणु - क्रिया (कोशिका झिल्ली पता से ठोस पदार्थ को लेकर) लाइसोसोमों द्वारा अंतगकोशिकीय पाचन का महत्त्व भोजन को पचाकर कोशिका के पोषण में सहायता करना, क्योंकि इनमें विभिन्‍न जलअपघटनीय एंजाइम प्रचुर मात्रा में विद्यमान रहते हैं जिनकी सहायता से ये जीवित कोशिका के लगभग सभी मुख्य रासायनिक अबयवों को पचा सकते हैं।","విసర్జన విసర్జన యొక్క విసర్జన విసెరల్ అలిమెంటరీ ఫంక్షన్ (కణ త్వచం చిరునామా నుండి ఘనపదార్థాల వరకు) లైసోజోమ్‌ల ద్వారా కణాంతర జీర్ణక్రియ యొక్క ప్రాముఖ్యత ఆహారాన్ని జీర్ణం చేయడం ద్వారా కణాల పోషణకు సహాయపడుతుంది, ఎందుకంటే వాటిలో వివిధ రకాల హైడ్రోలైటిక్ ఎంజైమ్‌లు ఉన్నాయి. జీవన కణం యొక్క దాదాపు అన్ని ప్రధాన రసాయన జీవులు ఆక్రమణను జీర్ణించుకోగలవు."
+"रोगाणुओं को समाप्त कर, जैसे कि श्वेत रूधिर कोशिकाओं में होता है, रोगों से सुरक्षा प्रदान करने में सहायता करना।","తెల్ల రక్తకణాలు వంటి సూక్ష్మక్రిములను నిర్మూలించడం, వ్యాధుల నుంచి రక్షణ కల్పించడంలో సహాయం చేస్తుంది."
+कोशिका के क्षतिग्रस्त पदार्थ को नष्ट कर कोशिका को स्वच्छ रखने में सहायता करना।,కణం యొక్క పాడైపోయిన పదార్థాన్ని నాశనం చేయడం ద్వారా సెల్ ను శుభ్రంగా ఉంచడంలో సహాయం చేస్తుంది.
+पोषण के अभाव में स्वयं कोशिका के भागों का ही भक्षण कोशिका को ऊर्जा प्रदान करना।,పోషకవిలువలు లేని సమయంలో కణంలోని భాగం యొక్క ఫీడర్ ను కణాలకు శక్తిని అందించడం.
+अंडे को झिल्ली को भेदकर उसके भीतर शुक्राणु को प्रवेश कराने में मदद करना।,"అండం పొరలోనికి చొచ్చుకుని, దానిలోని వీర్యాన్ని చొచ్చుకురావడానికి సహాయపడుతుంది."
+"पादप कोशिकाओं में, परिपक्व दारू (जाइलम) कोशिकाओं के समस्त कोशिकीय पदार्थ लाइसोसोमों की सक्रियता के कारण नष्ट हो जाते हें।","మొక్క కణాలలో, లైసోజోమ్‌ల క్రియాశీలత కారణంగా పరిపక్వ ఆల్కహాల్ (జిలేమ్) కణాల సెల్యులార్ పదార్థాలు నాశనం అవుతాయి."
+"जब कोशिकाएँ पुरानी हो जाती हैं या रोगग्रस्त अथवा क्षतिग्रस्त हो जाती हैं तब लाइसोसोम अन्य कोशिकांगकों पर आक्रमण कर देते हैं और उन्हें समाप्त कर डालते हें, दूसरे शब्दों में लाइसोसोम्स स्वभक्षक होते हैं।","కణాలు పాతబడిపోయినప్పుడు లేదా వ్యాధిబారిన పడి లేదా పాడైపోయినప్పుడు లైసోజోమ్ లు దాడి చేసి ఇతర సైటోజోమ్ లను నిర్మూలి౦చబడతాయి, మరోలా చెప్పాలంటే లైసోజోమ్ లు ఆటోసిస్ అని అంటారు."
+परऑक्सीसोम पादप तथा जंतु कोशिका दोनों में पाए जाते हैं।,పెరాక్సిజోమ్ లు మొక్క మరియు జంతు కణాలరెండింటిలోనూ కనిపిస్తాయి.
+उच्च श्रेणी के पादपों की हरी पत्तियों में जाए जाते हैं।,హై గ్రేడ్ మొక్కల యొక్క ఆకుపచ్చ ఆకులు పెంచబడతాయి.
+ये कार्यद्रव (सब्सट्रेट) के ऑक्सीकरण में भाग लेते हैं जिसके परिणामस्वरूप हाइड्रोजन परऑक्साइड का निर्माण होता है।,ఇవి హైడ్రోజన్ పెరాక్సైడ్ ఏర్పడటానికి కారణమయ్యే ఉపరితలం యొక్క ఆక్సీకరణలో పాల్గొంటాయి.
+इनमें बहुधा क्रिस्टल पदार्थ का केंद्रीय कोर होता है जिसे केंद्रकाभ (न्यूक्लिऑइड)कहा जाता है जो कि यूरेट ऑक्सीडेज-क्रिस्टल का बना होता है)।,"ఇవి తరచుగా కేంద్రాన్ని కలిగి ఉంటాయి, వీటిని న్యూక్లియోడ్ అని అంటారు, ఇది యురేట్ ఆక్సీడేజ్ స్ఫటికాల ద్వారా తయారు చేయబడుతుంది)."
+पिंड अधिकांशत: गोलाकार या अंडाकार होते हैं और आकार में माइटोकॉड्रिया तथा लाइसोसोम के बराबर होते हें।,శరీరాలు ఎక్కువగా గోళాకారంగా లేదా అండాకారంగా ఉంటాయి మరియు మైటోకాండ్రియా మరియు లైసోజోమ్ ల పరిమాణానికి సమానంగా ఉంటాయి.
+ये सामान्यतः एण्डोप्लाजिमक रेडीकुलम से घनिष्ठ रूप से संबंधित होते हें।,ఇవి సాధారణంగా ఎండోప్లాస్మిక్ రాడిక్యులం తో దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.
+ये पादप कोशिकाओं में प्रकाश-श्वसन में सहायता करते हैं।,ఈ మొక్కలు కణాలలో ఫోటో-శ్వాసక్రియకు సహాయపడతాయి.
+ये कोशिकाओं में वसा उपापचय का कार्य करते हैं।,ఇవి కణాలలో కొవ్వు జీవక్రియలుగా పనిచేస్తాయి.
+ग्लाइऑक्सीसोम ये सूक्ष्मकाय पादप कोशिकाओं में विद्यमान रहते हैं और आकृति में परऑक्सीसोम के समान होते हैं।,గ్లైఆక్సిజోమ్ లు సూక్ష్మశరీర మొక్క కణాలలో ఉంటాయి మరియు ఇవి పెరాక్సిసోమ్ ఆకారంలో ఉండే పెరాక్సిసోమ్ ను పోలి ఉంటాయి.
+ये खमीर (यीस्ट) कोशिकाओं और कुछ खास प्रकार के कबकों व पादपों के अधिक तेल वाले बीजों में पाये जाते हैं।,ఇవి ఈస్ట్ కణాలు మరియు అధిక నూనె కలిగిన కొన్ని రకాల మొక్కలలో కనిపిస్తాయి.
+प्रक्रियात्मक रूप से इनमें वसा अम्ल उपापचय के एंजाइम पाए जाते हैं जो अंकुरण के दौरान लिपिडों को कार्बोहाइड्रेटों में बदल देते हैं।,"విధానపరంగా, ఇవి కొవ్వు ఆమ్లం జీవక్రియఎంజైమ్ లను కలిగి ఉంటాయి, ఇవి మొలకెత్తే సమయంలో లిపిడ్ లను పిండిపదార్థాలుగా మారుస్తాయి."
+पक्ष्माभ ( सिलिया ) और कशाभिका ( फ्लैजेला )-गतिशीलता के लिए कोशिकांगक।,పార్మోయిడ్ (సిలియా) మరియు (ఫ్లాగెల్లా) - చలనశీలత కొరకు సైటోప్లాజం.
+कुछ एककोशिकीय जीव जैसे पैरामीशियम तथा यूग्लीना क्रमश: पक्ष्माभ तथा कशाभिका की सहायता से पानी में तैरते हें।,పారమేసియం మరియు యూగ్లినా వంటి కొన్ని ఏకకణ జీవులు వరుసగా పారస్సియా మరియు ఫ్లాజెలం సహాయంతో నీటిలో ఈత కొడతారు.
+बहुकोशिकीय जीवों के कुछ जीवित ऊतकों (एपिथीलियमी ऊतकों ) में सिलिया होते हैं।,బహుళ సెల్యులార్ జీవుల యొక్క కొన్ని జీవ కణజాలాలకు (ఎపిథీలియల్ కణజాలం) సిలియా ఉంటుంది.
+ये पक्ष्माभ अपनी गति द्वारा तरल पदार्थ में एक धारा उत्पन्न कर देते हैं ताकि ये एक निश्चित दिशा में गति कर सकें (उदाहरणतया श्वासनली (श्वासप्रणाल ट्रैकिया) के श्लेष्मा तथा धूल कणों को बाहर निकालने के लिए)।,"ఈ పార్శ్వాలు తమ స్వంత చలనం ద్వారా ద్రవంలో ఒక విద్యుత్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది, తద్వారా అవి ఒక నిర్ధిష్ట దిశలో చలించగలవు(ఉదా. శ్వాసనాళం శ్లేష్మం యొక్క ధూళి కణాలను మినహాయించడం కొరకు)."
+पक्ष्माभ (सिलिया) छोटे आकार की पतवारों (जैसा कि नाव में इस्तेमाल होते हैं) की भाँति गति करते हैं और कशाभ (फ्लैजेला) कोड़े की भाँति गति करते हें।,పారాసియా చిన్న-పరిమాణ పు పొట్టు (పడవలలో ఉపయోగించినవిధంగా) మరియు ఫ్లాగెల్లా కొరడా వంటి కదలికల వలె వేగవంతం చేస్తుంది.
+दोनों ही संकुचनशील प्रोटीन ट्यूबुलिन से बने होते हैं और सूक्ष्मनलिकाओं के रूप में विद्यमान होते हैं।,ఈ రెండూ కూడా సంకోచప్రోటీన్ లు ట్యూబ్యులిన్ తో తయారు చేయబడతాయి మరియు ఇవి మైక్రోలిలస్ రూపంలో ఉంటాయి.
+सृक्ष्मनलिकाओं का विन्यास कहा जाता है अर्थात्‌ दो केंद्रीय सूक्ष्मणलिकाएँ और उनके चारों ओर स्थित 9 सूक्ष्मनलिकाओं का द्विक (ड्यूपलेट) समुच्चय।,"మైక్రోటూబ్యూల్స్ యొక్క కాన్ఫిగరేషన్ అంటారు, అనగా, రెండు కేంద్ర మైక్రోటూబూల్స్ మరియు వాటి చుట్టూ 9 మైక్రోటూబ్యూల్స్ యొక్క (ద్యుపెలైట్ )."
+तारककेंद्र ( सेन्टिओल ) यह सभी प्राणि कोशिकाओं में (लेकिन अमीबा में नहीं) केन्द्रक के ठीक बाहर की ओर स्थित होता है यह बेलनाकार होता है और इसकी लंबाई 0.5/0.9 होती है तथा इसके ऊपर झिल्ली नहीं होती।,ఇది అన్ని జంతు కణాలలో (కానీ అమీబాలో కాదు) కేంద్రకానికి  వెలుపల ఉంటుంది మరియు 0.5/0.9 స్థూపాకార పొడవును కలిగి ఉంటుంది మరియు దీనికి పైన పొర ఉండదు.
+इसमें परिधीय त्रिक (ट्रिपलेट) नलिकाओं के 9 समुच्चय होते हैं लेकिन केंद्र में कोई नलिका नहीं होती)।,"ఇది 9 జతల పరిధీయ( త్రిపులెట్) నాళాలను కలిగి ఉంటుంది, అయితే మధ్యలో ఎలాంటి డక్ట్ లు ఉండవు)."
+प्रत्येक समुच्चय में तीन-तीन नलिकाएँ होती हैं जो एक निश्चित कोण पर व्यवस्थित रहती है।,"ప్రతి సెట్ లో మూడు డక్ట్ లుంటాయి, నిర్ధిష్ట కోణంలో అమరిఉంటాయి."
+अत: यह अपनी प्रतिकृति स्वयं बना सकता हे।,కాబట్టి అది తన ప్రతిరూపాన్ని సృష్టించగలదు.
+प्रकार्य-तारककेंद्र( सेन्ट्रिओेल) कोशिका विभाजन में सहायता करता है वे कोशिका (विभाजन) के समय निर्मित होने वाली सूत्री तर्क को दिशा प्रदान करते हैं।,కణ విభజనలో ఫంక్షనల్ గ్రహశకలాలు (సెంట్రియోల్స్) సహాయపడతాయి.కణ (విభజన) సమయంలో ఏర్పడే పాయింట్ లాజిక్‌కు ఇవి దిశను అందిస్తాయి.
+परिधीय नलिकाएं चित्र 4.0 तारककेंद्र (सेन्ट्रिओल)-(संरचना दर्शाते हुए) आधारी काय ये सेन्ट्रिओलों से मिलती-जुलती संरचनाएँ होती हैं।,పరిధీయ నాళాలు పటం 4.0 కేంద్ర (సెంట్రియోల్) (నిర్మాణాన్ని చూపించే) అనేది కేంద్రిత కేంద్రక నిర్మాణాలను పోలి ఉండే ఒక బేసల్ నిర్మాణం.
+"सेन्ट्रिओलो की ही भाँति, इनमें भी उसी प्रकार के त्रिक संघटन 9 समुच्चय होते हैं जिनमें से प्रत्येक में तीन-तीन नलिकाएँ होती हैं।","సెంట్రియో వలే, ఇవి ఒకే విధమైన త్రిపాది కూర్పు 9 సెట్లను కలిగి ఉంటాయి, ఇవి ఒక్కొక్కటి మూడు డక్ట్ లను కలిగి ఉంటాయి."
+पक्ष्माभ (सिलिया) ओर कशाभिका (फ्लैजेला) आधारी काय से निकलते हुए दिखाई देते हैं।,పార్మోయిడ్ (సిలియా) మరియు ఫ్లాజెలేషన్ (ఫ్లాజెల్లా) ఆధార శరీరం నుండి బయటకు రావడం కనిపిస్తుంది.
+केन्द्रक ( आनुवंशिक कोशिका अंगक ) केंद्रक की सामान्य संरचना।,న్యూక్లియస్ యొక్క సాధారణ నిర్మాణం (జన్యు కణ అవయవము).
+यह सबसे बडे आकार का कोशिका अंगक होता है और कोशिका जब विभाजन नहीं कर रही होती है तब स्पष्ट रूप से दिखाई देता है।,ఇది అతి పెద్ద కణ అవయవం మరియు కణం విభజన కానప్పుడు స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది.
+"संजक से रंगने पर गहरा रंग धारण करता है, अधिकतर गोलाकार होता है, श्वेत रूधिर काशिका का केन्द्रक पालियुक्त होता है।","పుట్టుక నుండి రంగు వేసినప్పుడు, ఇది ముదురు రంగును కలిగి ఉంటుంది, ఎక్కువగా గోళాకారంగా ఉంటుంది, తెల్ల రక్త కణం యొక్క కేంద్రకం తాకుతుంది."
+दोहरी परत की झिल्ली होती है जिसमें बड़ी संख्या में केंद्रकीय छिद्र मौजूद होते हैं।,పెద్ద సంఖ్యలో సెంట్రల్ హోల్స్ తో డబుల్ లేయర్ మెంబ్రేన్ ఉంటుంది.
+प्लाज्मा-झिल्ली की भाँति लिपिड व प्रोटीन से मिलकर बनी होती है।,ప్లాస్మా-పొరల మాదిరిగా లిపిడ్లు మరియు ప్రోటీన్లను కలిగి ఉంటాయి.
+इसकी बाहरी झिल्ली के ऊपर राइबोसोम लगे रहते हैं जिनके कारण बाहरी परत खुरदरी होती है।,"రైబోజోమ్ లు దాని యొక్క బాహ్య పొరపై ఫిట్ చేయబడతాయి, దీని వల్ల బాహ్య పొర గరుకుగా ఉంటుంది."
+छिद्र बड़े अणुओं को केन्द्रक के भीतर बाहर लाने ले जाने का कार्य करते हैं और झिल्लियाँ आनुवंशिक पदार्थ का शेष कोशिका से संपर्क बनाए रखती हैं।,రంధ్రాలు పెద్ద అణువులను కేంద్రకం లోపల తీసుకువెళ్ళడం బయటకి తీసుకురావడం యొక్క కార్యం చేస్తాయి మరియు పొరలు జన్యు పదార్థం యొక్క సంపర్కము మిగిలిన కణాల తో ఏర్పరుస్తాయి.
+केन्द्रकीय झिल्ली के अंदर एक जेली सदृश्य पदार्थ केंद्रकरस (कैरियोलिम्फ) या केंद्रक द्रव्य (न्युक्लिओप्लाज्म) पाया जाता है जिसमें प्रोटीन प्रचुर मात्रा में होता है।,కేంద్రత్వచం లోపల జెల్లీ లాంటి పదార్ధం సెంట్రీఫ్యూగల్ (కారియోలింఫ్) లేదా న్యూక్లియోప్లాజంలో పదార్ధం కనిపిస్తుంది ఇందులో ప్రోటీన్లు సమృద్ధిగా ఉంటాయి.
+कैरियोलिम्फ में तंतुक (सूत्र जैसी) संरचनाएँ जालक्रम का निर्माण करते हैं जिन्हें क्रोमेटिन फाइब्रिल कहते हैं।,"కేరియొలిమ్ఫ్ లో, టాన్టల్ (ఫార్ములా-వంటి) నిర్మాణాలు క్రోమాటిన్ ఫైబ్రిల్ అనే ఒక నెట్ వర్క్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+ये संघनित होकर सुस्पष्ट कायों का निर्माण करते हैं जिन्हें गुणसूत्र ( क्रोमोसोम ) कहते हैं।,ఇవి క్రోమోజోములు అని పిలవబడే విశిష్ట లక్షణాలను (క్రోమోజోమ్) కలిగి ఉంటాయి.
+ऐसा कोशिका विभाजन के दौरान होता है।,ఇది కణ విభజన సమయంలో జరుగుతుంది.
+गुणसूत्र को अभिरंजित करने पर दो भाग क्रोमेटिन पदार्थ में स्पष्ट पहचाने जा सकते हैं-गहरा रंगयुकत क्रोमेटिन पदार्थ (हेटरोक्रोमेटिन) व शेष भाग जो हल्का रंग ग्रहण करता है उसे यूक्रोमेटिन कहते हैं।,"క్రోమోజోమ్ తడిసినప్పుడు, రెండు భాగాలను క్రోమాటిన్ పదార్థంలో స్పష్టంగా గుర్తించవచ్చు-ముదురు రంగు క్రోమాటిన్ పదార్థం (హెటర్రోక్రోమాటిన్) మరియు తేలికపాటి రంగును తీసుకునే మిగిలిన భాగాన్ని యూక్రోమాటిన్ అని అంటారు."
+हेटरोक्रोमेटिन में अति कुंडलित होता है और यूक्रोमेटिन की अपेक्षा यह सामान्य रूप से आनुवंशिक रूप से कम सक्रिय होता है।,హెటిరోక్రోమ్టిన్ ఎక్కువగా చుట్టబడి ఉంటుంది మరియు సాధారణంగా యూక్రోమాటిన్ కంటే జన్యుపరంగా తక్కువ క్రియాశీలమైనది.
+यूक्रोमेटिन का बहुत ज्यादा विकुंडलित होता है आनुवंशिक रूप से अधिक सक्रिय होता है।,యూక్రోమాటిన్ అధికంగా నిర్జలీకరణం చెందుతుంది మరియు జన్యుపరంగా మరింత చురుకుగా ఉంటుంది.
+किसी भी जीव में गुणसूत्रों की संख्या नियत होती है।,ఏదైనా జీవిలో క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య స్థిరంగా ఉంటుంది.
+कोशिका-विभाजन में गुणसूत्र इस प्रकार विविधता तथा जीवन का विभाजित होते हैं कि संतति कोशिकाओं को समान मात्रा में आनुवंशिक पदार्थ प्राप्त हो सके।,"కణ విభజనలోని క్రోమోజోమ్ లు ఈ విధంగా వైవిధ్యత మరియు జీవరాశిగా విభజించబడతాయి, తద్వారా, జన్యుకణాలు ఒకే పరిమాణంలో జన్యుపదార్థాన్ని పొందబడతాయి."
+झिल्ली रहित गोलाकार काय जो शुक्राणुओं तथा कुछ शैवालों के अलावा सभी सुकेंद्रकीय (यूकेरियोटिक) कोशिकाओं में विद्यमान रहते हैं।,ఇది బీజాలు మరియు కొన్ని శైవలాలు మినహా అన్ని యూకారియోటిక్ కణాలలో ఉండే పొరలేని గోళాకార దేహం.
+इनकी संख्या एक से लेकर कुछेक तक होती है।,సంఖ్య ఒకటి నుంచి కొన్ని కు మారుతుంది.
+ये समान रूप से अभिरंजित होते हैं व अभिरंजन .._ टिप्पणी गहरा होता हे।,అవి సమానంగా మరకలు మరియు మరకలు.... _ వ్యాఖ్య మరింత లోతుగా ఉంది.
+प्रोटीन होते हैं।,ప్రోటీన్లను కలిగి ఉంటుంది.
+यह तथा प्रोटीन के लिए भंडार घर का कार्य करता है।,ఇది ప్రోటీన్లకు స్టోర్ హౌస్ గా పనిచేస్తుంది.
+कोशिका-विभाजन की आरंभिक अवस्था में यह लुप्त हो जाता है और अंत्यावस्था के पश्चात्‌ नव निर्मित संतति कोशिका में फिर से दिखाई दे जाता हे।,"కణ విభజన యొక్క తొలి దశలో, ఇది అదృశ్యం అవుతుంది మరియు చివరి దశ తరువాత కొత్తగా ఏర్పడిన సంభావ్య కణంలో తిరిగి కనిపిస్తుంది."
+केंद्रक की संश्लेषी क्रिया का नियमन करता हे।,కేంద్రకాల సంయోదీకరణ చర్యను నియంత్రిస్తుంది.
+इस प्रकार केन्द्रक और कोशिकाद्रव्य परस्पर एक-दूसरे पर निर्भर रहते हैं और यह प्रक्रम केन्द्रक और कोशिकाद्रव्य के बीच होने वाली अभिक्रिया के बराबर ही होता है।,ఈ విధంగా కేంద్రకం మరియు సైటోప్లాసంలు ఒకదానిపై మరొకటి ఆధారపడి ఉంటాయి మరియు ఈ ప్రక్రియ కేంద్రకం మరియు సైటోప్లాసం మధ్య జరిగే చర్యకు సమానం.
+"कोशिका और इसके अंगक कार्बनिक रसायनों जैसे प्रोटीन, कार्बोहाइड्रेट, न्‍्युक्लीक अम्ल तथा वसाओं से निर्मित होते हैं, इसलिए इनको जैव अणु कहना ठीक ही होगा।","కణం మరియు దాని అవయవాలు ప్రోటీన్ లు, కార్బొహైడ్రేట్ లు, న్యూక్లిక్ యాసిడ్ లు మరియు కొవ్వులు వంటి సేంద్రియ రసాయనాలతో తయారు చేయబడతాయి, అందువల్ల వాటిని బయో అణువులు అని పిలవడం మంచిది."
+अकार्बनिक अणु जैसे जल व खनिज भी कोशिका में विद्यमान रहते हैं।,"నీరు, ఖనిజలవణాలు వంటి అకర్బన అణువులు కూడా కణంలో ఉంటాయి."
+जल के विशिष्ट भौतिक व रासायनिक गुणों के कारण पृथ्वी पर जीवन संभव हुआ।,నీటి యొక్క నిర్ధిష్ట భౌతిక మరియు రసాయనిక లక్షణాల వల్ల భూమిపై జీవం సాధ్యమైంది.
+यह जीवद्रव्य (प्रोटोप्लाज्म) का प्रमुख अवयव है।,ఇది( ప్రోటోప్లాజం)లో ప్రధాన భాగం.
+", सरल 6 कार्बन शर्करा (ग्लूकोस) जिसे मोनोसैकेराइड कहा जाता है।",", సింపుల్ 6 కార్బన్ షుగర్ (గ్లూకోజ్) ని మోనోశాకరైడ్స్ అంటారు."
+दो अणु या इकाइयाँ मिलकर डाइसैकेराइड स्यूक्रोस बनाते हैं।,రెండు అణువులు లేదా యూనిట్ లు కలిసి డైసాకరైడ్ సుక్రోజ్ ను ఏర్పరుస్తుంది.
+मोनोसैकेराइडों की इकाइयों से अधिक मिलकर पॉलीसैकेराइड बनाते हें।,మోనోశాకరైడ్ల కంటే ఎక్కువ యూనిట్లు పాలిసాకరైడ్లను ఏర్పరుస్తాయి.
+"(उदाहरण स्टार्च व सेल्युलोस) मूलभूत ऐमीनो अम्ल की संरचना में, केंद्रीय कार्बन अणु एक ऐमीनो ग्रुप ( पार्श्व समूहों की संख्या 20 से अधिक है जिनसे 20 विभिन्‍न प्रकार के ऐमीनो अम्ल बनते हें।","(ఉదా. స్టార్చ్ మరియు సెల్యులోజ్) ప్రాథమిక అమైనో ఆమ్లాల నిర్మాణంలో, కేంద్ర కార్బన్ అణువు ఒక అమైనో సమూహం (పార్శ్వ సమూహాల సంఖ్య 20 కన్నా ఎక్కువ, ఇవి 20 రకాల అమైనో ఆమ్లాలను కలిగి ఉంటాయి."
+प्रोटीन ये से मिलकर बनते हैं।,ప్రోటీన్లు వీటిలో ఉంటాయి.
+ऐमीनो अम्ल “पेप्टाइड' बंधों द्वारा संयुक्त होकर प्रोटीन अणुओं का निर्माण करते है।,"అమైనో ఆమ్లాలు ప్రోటీన్ అణువులను ""పెప్టైడ్"" బంధాల తో కలిపి ఏర్పరుస్తుంది."
+बीस भिन्‍न-भिन्‍न ऐमीनो अम्ल अनेकों सरल व जटिल प्रोटीनों का निर्माण करते हैं।,ఇరవై విభిన్న అమైనో ఆమ్లాలు అనేక సరళమైన మరియు సంక్లిష్ట ప్రోటీన్ లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+"संरचना की जटिलता के आधार पर उनकी प्राथमिक, द्वितीयक, तृतीयक व चतुर्थक संरचनाएँ हो सकती है।","నిర్మాణం యొక్క సంక్లిష్టతను బట్టి, ఇవి ప్రాథమిక, ద్వితీయ, తృతీయ మరియు క్వార్టియర్ నిర్మాణాలను కలిగి ఉండవచ్చు."
+"जब प्रोटीन अन्य अणुओं के साथ संयुक्त रहते हैं तो उन्हें संयुक्त प्रोटीन कहते हें उदाहरण ग्लाइकोप्रोटीन, लिपोप्रोटीन, क्रोमोप्रोटीन।","ఇతర అణువులతో ప్రోటీన్లను కలిపినప్పుడు, వాటిని కంబైన్డ్ ప్రోటీన్ లు అని అంటారు, ఉదాహరణకు గ్లైకోప్రోటీన్, లిపోప్రోటీన్, క్రోమోప్రోటీన్."
+ये दो प्रकार के होते हैं डिऑक्सीराइबोज न्यूक्लिइक अम्ल व राइबोज न्यूक्लीइक अम्ल ।,ఇవి రెండు రకాలు ఉన్నాయి డీఆక్సీరైబోస్ న్యూక్లెయిక్ ఆమ్లం మరియు రైబోస్ న్యూక్లెయిక్ ఆమ్లం.
+वे न्‍्यूक्लिओटाइड इकाइयों के लंबी श्रृंखला बहुलक हैं।,ఇవి న్యూక్లియోటైడ్ యూనిట్ ల యొక్క పొడవైన గొలుసు పాలిమర్ లు.
+"जैसे-प्यूरिन (ऐडेनिन और ग्वानिन और पाइरीमीडिन जैसे-थायमिन, साईटोसाइन और यूरेसिल)।","ప్యురిన్ (అడెనిన్ మరియు గ్వానిన్ మరియు పైరిమిడిన్-థైమిన్, సైటోసిన్ మరియు యురేసిల్ వంటివి) వంటివి ఉన్నాయి."
+"प्रत्येक न्यूक्लिओटाइड में पेंटोस शर्करा, नाइट्रोजन बेस व फॉस्फेट ग्रुप होता हे।","ప్రతి న్యూక్లియోటైడ్ లో పా౦టోస్ చక్కెరలు, నత్రజని క్షారములు, ఫాస్ఫేట్ సమూహాలు ఉ౦టాయి."
+में इसके शकरा अणु में एक ऑक्सीजन कम होता है।,దీని చక్కెర అణువులో తక్కువ ఆక్సిజన్ ఉంటుంది.
+लिपिड ऑक्सीजन की मात्रा अति न्यून होती है।,లిపిడ్ ఆక్సిజన్ శాతం చాలా తక్కువగా ఉంటుంది.
+ये वसा अम्लों व ग्लिसरॉल से संश्लेषित किए जाते हैं।,ఇవి ఫ్యాటీ యాసిడ్స్ మరియు గ్లిజరాల్ నుండి సంశ్లేషణ చేయబడతాయి.
+सरल लिपिडों के ग्लिसरॉइड कहा जाता हे।,సాధారణ లిపిడ్లను గ్లిజరాయిడ్స్ అంటారు.
+प्राणियों में ऐमीनो अम्लों का मुख्य स्रोत वे पादप या प्राणी होते हैं जिनको यह आपने आहार में खाते हैं (दालों में प्रोटीन की प्रचुर मात्रा होती है।,జంతువులలో అమైనో ఆమ్లాల యొక్క ప్రధాన వనరు మీరు తినే ఆహారంలో ఉండే మొక్కలు లేదా జంతువులు(పప్పుధాన్యాలలో ప్రోటీన్ లు అధికంగా ఉంటాయి.
+) संरचनात्मक रूप से प्रोटीन झिल्लियों का अभिन्‍न हिस्सा होता है।,"నిర్మాణపరంగా, ప్రోటీన్ లు త్వచాల్లో ఒక అంతర్గత భాగం."
+प्रक्रियात्मक रूप से एंजाइमों के रूप में वे उपापचयी अभिक्रियाओं में महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं।,"విధానపరంగా, ఎంజైమ్ లు జీవక్రియా చర్యల్లో ముఖ్యమైన పాత్రను పోషిస్తాయి."
+को संश्लेषण का नियमन प्रोटीनों द्वारा किया जाता हे।,దీని  యొక్క సంశ్లేషణ ప్రోటీన్లచే చేయబడుతుంది.
+प्रोटीन इतने महत्त्वपूर्ण होते हैं कि न्युक्लिक अम्ल सीधे प्रोटीन संश्लेषण का नियमन करते हें।,"ప్రోటీన్లు ఎంత ముఖ్యమైనవంటే, న్యూక్లిక్ ఆమ్లాలు నేరుగా ప్రోటీన్ సంక్లోగ్యం ను నియంత్రిస్తాయి."
+विशेष विषाणुओं के अतिरिक्त लगभग सभी जीवों का मुख्य आनुवंशिक पदार्थ ५७ होता है।,"ప్రత్యేక వైరస్ లతో పాటు, దాదాపు అన్ని జీవులకు 57 ప్రధాన జన్యు పదార్థం ఉంటుంది."
+(५७ अणु सूचना स्थानांतरण व प्रोटीन संश्लेषण में मदद करते हैं तथा कुछ विषाणुओं जैसे (तंबाकू मोजेक विषाणु में आनुवंशिक द्रव्य का कार्य करता है।,"(57 అణువులు సమాచార బదిలీ మరియు ప్రోటీన్ సంశ్లి౦పులో సహాయ౦ చేస్తాయి, (పొగాకు మొసాయిక్ వైరస్) వ౦టి కొన్ని వైరస్లలో జన్యు పదార్థ౦గా పనిచేస్తు౦ది."
+अल्प ऑक्सीजन मात्रा के कारण और प्न बंधों की अधिक संख्या ऑक्सीकरण के दोरान ऊर्जा संग्रहण तथा विमोचन दोनों अधिक मात्रा में करते हें।,"ఆక్సిజన్ శాతం తక్కువగా ఉండటం మరియు అధిక సంఖ్యలో ఉల్లిపాయల బాండ్ లు ఉండటం వల్ల, ఆక్సీకరణ సమయంలో శక్తి సేకరణ మరియు విడుదల రెండూ కూడా పెద్ద మొత్తంలో ఉంటాయి."
+वसा का एक अणु एक कार्बोहाइड्रेट के अणु से दो गुनी ज्यादा ऊर्जा प्रदान कर सकता है।,కొవ్వు అణువు కార్బోహైడ్రేట్ ల అణువు కంటే రెండు రెట్లు ఎక్కువ శక్తిని అందిస్తుంది.
+फास्फोलिपिड्स कोशिका झिल्लियों के महत्त्वपूर्ण अवयव हैं।,ఫాస్ఫోలిపిడ్ లు కణత్వచాల్లో ముఖ్యమైన భాగాలు.
+"डे वसाएँ कमरे के तापमान पर ठोस रहती हे, जो वसाएँ कमरे के तापमान पर द्रव अवस्था में रहती है उन्हें तेल कहा जाता हे।","గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద రోజు కొవ్వులు  దృడంగా  ఉంటాయి, గది ఉష్ణోగ్రత వద్ద ద్రవ స్థితిలో ఉండే కొవ్వులను నూనెలు అంటారు."
+विटामिन विटामिन कार्बनिक यौगिक होते हें जिनकी आवश्यकता प्राणियों के आहार में उनकी स्वस्थ वृद्धि के लिए होती है।,విటమిన్ విటమిన్ లు అనేవి జీవుల యొక్క ఆహారంలో వాటి యొక్క ఆరోగ్యవంతమైన ఎదుగుదలకు అవసరమైన సేంద్రియ సమ్మేళనాలు.
+विटामिनों को उनकी विलेयता के आधार पर दो समूहों में वर्गीकृत किया जाता है।,విటమిన్లు ద్రావణీయతను బట్టి రెండు రకాలుగా వర్గీకరిరిచారు.
+पानी में घुललशील विटामिन 8 व एस्कॉर्बिक अम्ल और वसा में घुलनशील विटामिन ।,నీటిలో కరిగే విటమిన్ 8 మరియు అస్కార్బిక్ ఆమ్లం మరియు కొవ్వులో కరిగే విటమిన్లు.
+"हॉर्मोन विशिष्ट कार्बनिक पदार्थ होते हैं जो कि कम सांद्रण में प्रभावी होते हैं, कोशिकाओं द्वारा इनका संश्लेषण जीव के एक भाग में होता है और तदुपरांत वे जीव के दूसरे भाग में भेजे जाते हैं।","హార్మోన్లు నిర్దిష్ట సేంద్రియ పదార్థం, ఇవి తక్కువ గాఢతలో ప్రభావవంతంగా ఉంటాయి, ఇవి జీవుల్లో ఒక భాగంలో నికణాలద్వారా సంశ్లేషణ చేయబడతాయి మరియు తరువాత మరో జీవికి పంపబడతాయి."
+जहाँ ये कई विशिष्ट शरीर-क्रियात्मक अनुक्रियाएँ करते हैं।,అక్కడ వారు అనేక నిర్దిష్ట శారీరక ప్రతిస్పందనలను నిర్వహిస్తారు.
+स्टीरॉइड ये कोलेस्टेरॉल से संश्लेषित बसा में घुलनशील लिपिड यौगिक होते हें।,స్టెరాయిడ్లు ఇవి కొలెస్ట్రాల్ నుండి సంశ్లేషణ చేసిన బాస్ లో కరిగే లిపిడ్ సమ్మేళనాలు.
+"ये जनन-अंगों जैसे अंडाशय, वृषणों व अपरा द्वारा उत्पन्न किए जाते हैं ये अधिवृक्‍कों (एंड्रीनल ग्रंथियों) द्वारा भी निर्मित होते हैं।","ఇవి ప్రత్యుత్పత్తి అవయవాలైన అండాశయాలు, వృషణాలు మరియు ప్లాసెంటా ద్వారా ఉత్పత్తి అవుతాయి, ఇవి కూడా అడ్రినల్ గ్రంథులద్వారా ఉత్పత్తి అవుతాయి."
+"इनमें टेस्टोस्टेरॉन, एस्ट्रोजन, कार्टिसाल आदि शामिल हैं।","వీటిలో టెస్టోస్టిరాన్, ఈస్ట్రోజెన్, కార్టెసల్ మొదలైనవి ఉంటాయి."
+क+ क+ पादपों से प्राप्त विटामिन प्राणि आहार के अनिवार्य पोषक तत्व हें क्‍योंकि प्राणी ऐसे यौगिकों का संश्लेषण नहीं कर सकते।,"ఏ+ఏ  + మొక్కల నుంచి పొందబడ్డ విటమిన్ లు జంతువుల ఆహారంలో ని అత్యావశ్యక పోషకాలు, ఎందుకంటే జంతువులు అటువంటి సమ్మేళనాలను సంశ్లేషించలేవు."
+विटामिन की कमी से प्राणियों में अनेक रोग होते हैं जैस विटामिन 8 की कमी से “बेरी-बेरी' व विटामिन की कमी से स्कर्वी।,"విటమిన్ లోపం వల్ల జంతువులలో అనేక వ్యాధులు వస్తాయి విటమిన్ 8 లోపం వల్ల, ""బెర్రీ-బెర్రీ"" మరియు విటమిన్ లోపం వల్ల స్కర్వీ వంటి వ్యాధులు."
+"विटामिन & गाजर के कैरोटिन नामक वर्णक में, विटामिन मानव द्वारा सूर्य के प्रकाश की सहायता से उत्पन्न किया जा सकता है।","విటమిన్ & క్యారెట్ యొక్క కెరోటిన్ అని పిలువబడే వర్ణద్రవ్యం లో, విటమిన్లు సూర్యరశ్మి సహాయంతో మానవులు ఉత్పత్తి చేయవచ్చు."
+विटामिन बैक्टीरिया द्वारा मानव आंत में निर्मित होता है।,బ్యాక్టీరియా ద్వారా మానవ పేగుల్లో విటమిన్ ఉత్పత్తి అవుతుంది.
+"प्राणियों में नलिका विहीन ग्रंथियाँ जिसे अंतःस्रावी ग्रंथि कहते हें में हार्मोन उत्पन्न होते हें, वे प्राणियों की सभी जेब रासायनिक क्रियाओं को नियंत्रित करते हें।","జంతువులలో, అంతస్రావీ గ్రంధిలో ఉత్పత్తి అయిన గొట్టం లేని గ్రంధులు, జీవుల యొక్క అన్ని పాకెట్లు రసాయన విధులను నియంత్రిస్తోంటాయి."
+"प्राणियों में हॉर्मोन, प्रोटीन, पेप्टाइड या स्टीरॉइड हो सकते हैं।","జీవుల్లో హార్మోన్లు, ప్రొటీన్లు, పెప్టైడ్ లేదా స్టెరాయిడ్లు ఉంటాయి."
+पादपों में हॉर्मोन (वृद्धि नियामक) सामान्यतया उपापचयी तौर पर सक्रिय कोशिकाओं में उत्पन्न होते हें।,మొక్కల్లో హార్మోన్ లు (గ్రోత్ రెగ్యులేటర్లు) సాధారణంగా జీవక్రియా క్రియాత్మక కణాల్లో ఉత్పత్తి అవుతాయి.
+व संपूर्ण पादप की वानस्पतिक व जननीय वृद्धि को हा करते हैं।,ఇది మొత్తం మొక్క యొక్క వృక్ష మరియు స్పునరుత్పత్తి పెరుగుదల.
+पादपों में प्रोटीनमय हार्मोन नहीं होते।,మొక్కల్లో ప్రోటీన్ హార్మోన్లు ఉండవు.
+औषधि पादपों से प्राप्त औषधियों के सक्रिय घटक (एक्टिव प्रिंसिपल) सामान्यतया एल्केलॉइड होते हें।,ఔషధ మొక్కల నుండి ఉత్పన్నమగు మందుల యొక్క క్రియాశీల పదార్ధం (క్రియాత్మక ప్రధానులు) సాధారణంగా ఆల్కలాయిడ్లు.
+"उदाहरणतया कुनैन- सिनकोना पादप से , एफेड्राइन- एफड्रा से तथा मॉर्फीन पैपैवर जाति (पॉपी) के पौधों से।","ఉదాహరణకు, క్వినైన్-సిన్చోనా మొక్క నుండి, ఎఫెడ్రిన్-ఎఫిడ్రా నుండి మరియు మార్ఫిన్ పాపవర్ జాతుల (గసగసాల) మొక్కల నుండి."
+अधिकांश स्टीरॉइड जीवन रक्षक औषधि की तरह कार्य करते हैं और अन्य हार्मान की तरह जो प्राणि शरीर के विशिष्ट अंगों पर विशिष्ट प्रकार के प्रभाव डालने में सक्षम हैं।,చాలా స్టెరాయిడ్ లు ప్రాణాధార ఔషధాల వలే మరియు జంతువుల దేహంయొక్క నిర్ధిష్ట అవయవాలపై నిర్ధిష్ట ప్రభావాలను కనపరిచేందుకు సామర్ధ్యం కలిగిన ఇతర హార్మాన్ ల వలే పనిచేస్తాయి.
+एक अकेली कोशिका बार-बार विभाजित होती है और एक बहुकोशिकीय जीव का निर्माण करती है।,ఒకే కణం పదేపదే విభజిస్తుంది మరియు బహుళ సెల్యులార్ జీవిని ఏర్పరుస్తుంది.
+एककोशिकीय बेक्टीरिया ओर प्रोटोजोआ विभाजित होकर अपनी संख्या में वृद्धि करते हैं।,"ఏకకణ బాక్టీరియా, ప్రోటోజోవా లు విడిపోయి వాటి సంఖ్యను పెంచుతాయి."
+क्षतिग्रस्त ऊतकों के स्थान पर नई-नई कोशिकाएँ बन जाती है जो कोशिका विभाजन से ही उत्पन्न होती हैं।,దెబ్బతిన్న కణజాలాల స్థానంలో కణవిభజన ద్వారా కొత్త కణాలు ఏర్పడతాయి.
+इस प्रकार सभी जीवों में कोशिका-विभाजन एक महत्त्वपूर्ण क्रिया है।,"అందువల్ల, అన్ని జీవుల్లో కణ విభజన ఒక ముఖ్యమైన కార్యకలాపం."
+इस पाठ में आप कोशिका विभाजन की दो विधियों व उनमें निहित प्रक्रियाओं का अध्ययन करेंगे।,"ఈ పాఠంలో మీరు కణ విభజన లోని రెండు పద్ధతులను, అందులో ఉన్న ప్రక్రియలను గురించి అధ్యయనం చేస్తారు."
+"बहुकोशिकीय जीवों में अधिकतर कोशिकाओं में वृद्धि और फिर विभाजन होता है, लेकिन प्राणियों की तंत्रिका कोशिकाएँ, पेशीय कोशिकाएँ तथा पादपों की रक्षक कोशिकाएँ विभाजित नहीं होती हैं।","బహుకణ జీవులలో, చాలా కణాలు పెరుగుతాయి మరియు తరువాత విభజింపబడతాయి, అయితే జీవుల నాడీ కణాలు, కండర కణాలు మరియు వృక్ష సంరక్షక కణాలు విభజించబడవు."
+सभी जीवों में कोशिका-विभाजन की प्रक्रिया प्रायः एक समान होती है।,కణ విభజన ప్రక్రియ అన్ని జీవుల్లోనూ ఒకే విధంగా ఉంటుంది.
+"कोशिकाएँ वृद्धि की प्रावस्था से गुजरती हैं, तदुपरांत वे विभाजन से पूर्व गुणसूत्रों की संख्या दोगुनी कर देने में सक्षम हो जाती हैं।","కణాలు ఎదుగుదల దశగుండా వెళ్లాయి, తరువాత అవి విభజనకు ముందు క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్యను రెట్టింపు చేయగలుగుతాయి."
+कोशिका के जीवन काल में होने वाली ये प्रावस्थाएँ कोशिका-चक्र के रूप में होती हैं।,ఈ దశలు కణం యొక్క జీవితకాలంలో చోటు చేసుకుంటాయి.
+विभाजित हो रही कोशिका को मातृ या जनक कोशिका कह सकते हैं और इससे उत्पन्न होनेवाली कोशिकाओं को संतति कोशिकाएँ।,విభజన కణాన్ని తల్లి లేదా మాతృ కణం అని పిలుస్తారు మరియు దాని నుండి ఉత్పన్నమయ్యే కణాలు సంతాన కణాలు.
+"इससे पहले कि संतति कोशिका में और आगे विभाजन हो, उसमें वृद्धि होना आवश्यक है ताकि उसका आकार अपनी मातृ कोशिका के बराबर हो जाय।","సంతతి కణం మరింత విభజింపడానికి ముందు, దాని పరిమాణం దాని మాతృ కణం యొక్క పరిమాణానికి సమానంగా ఉండేవిధంగా ఎదగడం అవసరం."
+हम किसी कोशिका के जीवन काल में दो मुख्य प्रावस्थाएँ देख सकते हैं।,ఒక కణం యొక్క జీవితకాలంలో రెండు ప్రధాన దశలను మనం చూడవచ్చు.
+विभाजनकारी प्रावस्था-जिसे /प्रावस्था भी कहते हैं (४-माइटोसिस या मियोसिस के लिए) अंतरावस्था ( अंतर “दो के बीच में + अवस्था ) दो उत्तरोत्तर कोशिका विभाजनों के बीच के अंतराल को अंतरावस्था कहते हैं (प्रावस्था जिसमें कोशिका में विभाजन नहीं हो रहा हो।,విభజన దశ- దీనిని దశ అని కూడా అంటారు (4-మైటోసిస్ లేదా మయోసిస్ కొరకు) ఇంటర్ స్టిటియల్ (రెండు + దశల మధ్య తేడా). రెండు వరస కణ విభాగాల మధ్య విరామాన్ని ఇంటర్ స్టిటియల్ అని కూడా అంటారు (ఘటం విభజన చెందని దశ).
+कोशिका चक्र में यह सबसे लंबी अवधि होती है।,ఇది కణ చక్రంలో అతి పొడవైన కాలం.
+अंतरावस्था को तीन प्रमुख कालों में विभाजित किया गया है ।,అంతరాంతరాలు మూడు ప్రధాన కాలాలుగా విభజించబడ్డాయి.
+प्रावस्था अर्थात्‌ पहली वृद्धि प्रावस्था-यह सबसे लंबी प्रावस्था है।,ఫేజ్ అంటే మొదటి ఎదుగుదల దశ-ఇది అత్యంత పొడవైన దశ.
+इस प्रावस्था में बडी मात्रा में प्रोटीन और का संश्लेषण होता है।,ఈ దశలో పెద్ద మొత్తంలో ప్రోటీన్ మరియు సంసంకృత్ఉంటుంది.
+या संश्लेषी प्रावस्था-यह अगली प्रावस्था है।,లేదా సింథిటిక్ ఫేజ్-ఇది తరువాత దశ.
+बड़ी मात्रा का संश्लेषण होता हे।,పెద్ద మొత్తంలో సంశ్లేషణ చేయబడుతుంది.
+एक गुणसूत्र में अणु का एकल दोहरे सर्पिल होता है।,క్రోమోజోమ్ ఒక అణువు యొక్క ఒకే డబుల్ మురిని కలిగి ఉంటుంది.
+प्रावस्था के पश्चात्‌ प्रत्येक गुणसूत्र रज्जुक अनुदैर्ध्य रूप से दोहरा हो जाता है पर गुणसूत्र बिंदु (सेन्ट्रोमियर पर ऐसा नहीं होता है।,"దశ తరువాత, ప్రతి క్రోమోజోమ్ రేఖాంశం రెట్టింపు అవుతుంది, అయితే క్రోమోజోమ్ పాయింట్ (సెంట్రోమియర్) వద్ద ఇది జరగదు."
+अतः के दो अणु और दो क्रोमैटिड बन जाते हैं।,"అందువల్ల రెండు అణువులు, రెండు క్రోమాటిడ్లు ఏర్పడతాయి."
+इस प्रकार प्रत्येक क्रोमैटिड में का एक अणु होता है।,"అందువలన, ప్రతి క్రోమాటిడ్ లో ఒక అణువు ఉంటుంది."
+दो क्रोमेटिड सेन्ट्रोमियर द्वारा एक-दूसरे से जुडे रहते हें (जो इस अवस्था में विभाजित नहीं होता) और एकल गुणसूत्र बनाते हैं।,సెంట్రోమియర్ ద్వారా రెండు క్రోమాటిడ్‌ లు ఒకదానితో మరొకటి జతచేయబడతాయి( ఈ దశలో ఇవి విభజించబడవు) మరియు సింగిల్ క్రోమోజోమ్ లను ఏర్పరుస్తుంది.
+चित्र 4॥ कोशिका चक्र में अनेक प्रावस्थाएँ होती है ।,పటం 4. కణ చక్రంలో అనేక దశలు ఉంటాయి.
+प्रावस्था-इस प्रावस्था के दौरन और अधिक प्रोटीन हिस्टोन सहित का संश्लेषण होता है।,దశ - హిస్టోన్లతో సహా ఎక్కువ ప్రోటీన్ల సంశ్లేషణ ఈ దశలో సంభవిస్తుంది.
+"कोशिकाद्रव्यी कोशिकाअंगक जैसे माइटोकॉन्ड्िया, गॉल्जी काय दुगुनी संख्या में बन जाते हैं।","మైటోకాండ్రియా, గోల్జీ బాడీ వంటి సైటోప్లాస్మిక్ కణాలు రెట్టింపు సంఖ్యలో ఉంటాయి."
+एकल सेन्‍्ट्रोसोम के भीतर स्थित सेन्ट्रिओल भी दो सेट्रओलों में बंट जाता हे।,ఒకే సెంట్రోసోమ్ లో ఉండే సెంట్రియోల్ కూడా రెండు సెంట్రోలు గా విభజిస్తుంది.
+इस प्रावस्था का निरूपण संकेत ५ द्वारा किया जाता है।,ఈ దశ ను సిగ్నల్ 5 ద్వారా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.
+"मियोसिस या माइटोसिस को दर्शाता है) (चित्र 4.) , सूत्रीविभाजन होने से इस अवस्था में क्रोमेटिड अलग-अलग हो जाते हैं और संतति गुणसूत्र बनाते हैं।","మయోసిస్ లేదా మైటోసిస్ ని తెలియజేస్తుంది( పటం-4.), మైటోసిస్ వల్ల క్రోమటిడ్ లు ఈ దశలో వేరు చేయబడతాయి మరియు సంతానం క్రోమోజోమ్‌లను సృష్టిస్తుంది."
+संतति गुणसूत्र संतति केन्द्रकों में चले जाते हैं और कोशिकाद्रव्य बंटकर दो एक समान संतति-कोशिकाओं का निर्माण करता हे।,"సంతతి క్రోమోజోములు కణకణకేంద్రకానికి తరలిపోయి, కణవిభజన ద్వారా రెండు ఒకే విధమైన సంతానకణాలను సృష్టిస్తుంది."
+पहले केन्द्रक विभाजित होता है और तदुपरांत पूरी कोशिका विभाजित होती है।,మొదటి కేంద్రకం విభజన మరియు తరువాత మొత్తం కణం విభజించబడింది.
+एक केन्द्रक के विभाजित होने पर दो संतति केन्द्रक बन जाने की क्रिया को कैरियो काइनेसिस कहा जाता है।,ఒక కేంద్రకాలను విభజించేటప్పుడు రెండు సంతతి కేంద్రకాలుగా మారే చర్యను కారియో కైనేసిస్ అంటారు.
+कोशिका द्रव्य के विभाजित होने से दो संतति कोशिकाएँ बन जाती है।,కణవిభజన రెండు సంతాన కణాలు గా విభజిస్తుంది.
+इसे ( साइटोकाइनेसिस कोशिका द्रव्य विभाजन ) कहा जाता हे।,దీనినే (సైటోకైనేసిస్) సైటోప్లాసం విభజన అని అంటారు.
+चित्र 4.2 एक प्राणी कोशिका में सूत्री विभाजन की अवस्थाएँ (यह मानते हुए कि विभाजनकारी कोशिका में केवल एक जोडी गुणसूत्र हैं) ।,పటం 4.2 జంతు కణంలో బిందువు విభజన యొక్క స్థితులు (విభజన కణానికి కేవలం ఒక జతక్రోమోజోమ్ మాత్రమే ఉందని భావించండి).
+पूर्वावस्था-इसमें तीन उपप्रावस्थाऐं होती हैं ।,పూర్వ దశ: దీనికి మూడు ఉపవ్యవస్థలు ఉంటాయి.
+आरंभिक पूर्वावस्था सेंट्रिओल विभाजित होता हे तर्कु की प्रतिलिपिकृत गुणसूत्र दो और दो सेंट्रिओलों में प्रत्येक सूक्ष्मनलिकाएँ क्रोमेटिड को निर्मित विभाजनकारी कोशिका के सेट्रियोलों की विपरीत श्रुवों की ओर पहुँचने लगते हें।,"ప్రారంభ పూర్వకేంద్రిత విభజన, స్పిండిల్ యొక్క కాపీ చేసిన క్రోమోజోములు రెండు సెంట్రియోల్‌ల లో ప్రతి మైక్రోలిమల్స్ క్రోమాటోయిడ్ ద్వారా ఏర్పడిన విభజన కణానికి వ్యతిరేక దిశలో చేరటం ప్రారంభిస్తాయి."
+"गुणसूत्र लंबे सूत्रों के रूप में दिखायी देते हैं, और कुंडलित होने लगते हें।","క్రోమోజోమ్ లు పొడవైన సూత్రాలుగా కనిపిస్తాయి, మరియు ఇది కాయిల్డ్ గా ఉంటుంది."
+केन्द्रक का विस्तार होने लगता है इसकी सुस्पष्टता कम होने लगती है ।,కేంద్రకాలు వ్యాకోచిస్తున్నట్లు గా మరియు దాని యొక్క లెజిబిలిటీ తగ్గడం మొదలవుతుంది.
+"गुणसूत्र का संघनन पूरा हो जाता है, यह छोटा और मोटा हो जाता है।","క్రోమోజోమ్ యొక్క సంగ్రహణ పూర్తయింది, ఇది చిన్నదిగా మరియు మందంగా మారుతుంది."
+"प्रत्येक क्रोमोसोम अब दो क्रोमोटिडों का बना होता है, जो अपने-अपने सेंट्रोमियरों पर परस्पर जुड़े रहते हें।","ప్రతి క్రోమోజోమ్ ఇప్పుడు రెండు క్రోమోజోమ్ లతో నిర్మితమై ఉంటుంది, ఇవి వాటి సెంట్రోమియర్స్ పై పరస్పరం ఉంటాయి."
+प्रत्येक क्रोमेटिड में नव प्रतिकृति बने संतति अणु विद्यमान रहता है।,కొత్తగా ప్రతిరూపమైన సంతతి అణువు ప్రతి క్రోమాటిడ్ లో ఉంటుంది.
+प्रत्येक गुणसूत्र सेंट्रोमियर द्वारा दो तकु-तंतु के साथ जुड़ा होता है जबकि प्रत्येक सेंट्रोमियर विपरीत श्रुवों से जुड़े होते हैं।,"ప్రతి క్రోమోజోమ్ రెండు టాకు-ఐదు తో సెంట్రోమియర్ ద్వారా సంబంధం కలిగి ఉంటుంది, ప్రతి సెంట్రోమియర్ కూడా వ్యతిరేక ష్రూవ్ తో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది."
+क्रोमैटिड तर्कु सूक्ष्मलिकाओं से अपने सेंट्रीओल सिस्टर क्रोमैटिड अभी एक दूसरे सेन्‍्ट्रोमियर पर जुड़ें हैं।,వారి సెంట్రియోల్ సోదరి క్రోమాటిడ్స్ ఇప్పుడు క్రోమాటిడ్ లాజిక్ మైక్రోటూబ్యూల్స్ చేత మరొక సెంట్రోమీర్‌లో చేరాయి.
+से अलग नहीं हुए होते हैं क्योंकि सेन्‍्ट्रोमियर विभाजित नहीं हो पाया है।,త్రోమియర్ విభజించబడనందున వేరు చేయబడలేదు.
+तर्कु तंतु संकुचित होते हैं और सेन्ट्रोमियर को विपरीत श्रुवों की ओर जाने लगता है।,స్పిండిమ్ ఫిలమెంట్ లు ఇరుకుగా ఉంటాయి మరియు సెంట్రోమియర్ వ్యతిరేక ష్రుస్ వైపు కదలడం ప్రారంభిస్తుంది.
+जब गुणसूत्र अपने सेन्‍्ट्रीमियरों द्वारा तर्क तंतु से विपरीत श्रुवों की ओर खिंच जाते हैं तो वे विविध आकृति जैसे के हो जाते है।,"క్రోమోజోమ్లు వాటి సెంచురియన్ల ద్వారా ఆర్గ్యుమెంట్ ఫైబర్ నుండి వ్యతిరేక ఆకారాల వరకు గీసినప్పుడు, అవి విభిన్న ఆకారాలుగా మారతాయి."
+अलग-अलग आकृति का बनना सेन्‍्ट्रोमियर की स्थिति पर निर्भर करता है।,వేర్వేరు ఆకారాల నిర్మాణం సెంట్రోమీర్ స్థానం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.
+"आधी संख्या के गुणसूत्र (संतति क्रोमेटिड) एक श्रुव की ओर गति करते हैं और दूसरे आधी संख्या में गुणसूत्र दूसरे ध्रुव की ओर गति करते हैं, साइटोकाइनेसिस आरंभ हो जाता है क्योंकि अब प्राणि कोशिकाओं में विद्रण खाँच का बनना परिधि से केंद्र की ओर प्रारंभ हो जाती है।","క్రోమోజోమ్‌లలో సగం సంఖ్య (ఒక క్రోమాటిడ్) శరీరాలలో ఒకదాని వైపుకు, మరొక సగం క్రోమోజోమ్‌లో మరొక ధ్రువం వైపు కదులుతుంది, సైటోకినిసిస్ ప్రారంభమవుతుంది ఎందుకంటే ఇప్పుడు జంతు కణాలలో బివాల్వ్ ఏర్పడటం అంచు నుండి కేంద్రానికి మొదలవుతుంది."
+गुणसूत्र अब अकुंडलित होकर क्रोमेटिन जालक का निर्माण करना प्रारंभ कर देते हैं जेसा कि जनक केन्द्रक में होता है।,క్రోమోజోములు ఇప్పుడు క్రోమాటిన్ జాలకాన్ని ఏర్పరచడం ప్రారంభిస్తాయి మరియు మాతృకేంద్రకంలో ఉంటాయి.
+प्रत्येक संतति केन्द्रक के चारों ओर केन्द्रकौय झिल्ली बन जाती हे।,ప్రతి సంక్రామికేంద్రక త్వచం కేంద్రకం చుట్టూ కేంద్రక త్వచంగా మారుతుంది.
+प्रत्येक नव निर्मित संतति केन्द्रक में केन्द्रिक फिर से दिखायी देने लग जाती है।,కొత్తగా ఏర్పడిన ప్రతి సంతతి కేంద్రకంలో కేంద్రక కేంద్రకం తిరిగి కనిపిస్తుంది.
+साइटोकाइनेसिस यह विभाजनकारी कोशिका के कोशिकाद्रव्य के दो भागों में विभाजित होने की प्रक्रिया है।,సైటోకైనేసిస్ ఇది కణవిభజన కణంయొక్క రెండు భాగాలుగా విభజించే ప్రక్రియ.
+इसकी शुरुआत अंत्यावस्था के शुरू में ही आरंभ हो जाती है और अंत्यावस्था समाप्त होते-होते यह प्रक्रिया पूरी हो जाती है।,ఇది ముగింపు ప్రారంభంలో ప్రారంభం అవుతుంది మరియు ముగింపు కు ప్రక్రియ పూర్తవుతుంది.
+पादप कोशिका व प्राणि कोशिका के साइटोकाइनेसिस अलग-अलग प्रकार से होते हैं।,వృక్ష కణాలసైటోకైనేసిస్ మరియు జంతుకణాల యొక్క సైటోకైనేసిస్ వేర్వేరుగా ఉంటాయి.
+प्राणि कोशिका में प्लाज्मा झिल्ली का अंतर्बलल कोशिका भित्ति की परिधि से अंदर की ओर होता हे।,జంతుప్రదర్శనశాలలోని ప్లాస్మా పొర యొక్క అంతర బలాల్ కణం గోడ యొక్క లోపలి భాగం నుండి లోపలికి ఉంటుంది.
+पादप कोशिका में फ्रेग्मोप्लास्ट (कोशिका पट्ट) कोशिका के केंद्र में बनना प्रारंभ होता है और तब परिधि को ओर फैलता जाता है।,"మొక్క కణంలో, ఫ్రాగ్మోప్లాస్ట్ కణం యొక్క మధ్యలో ఏర్పడటం ప్రారంభిస్తుంది మరియు తరువాత పరిధీయ ప్రాంతంలో వ్యాప్తి చెందుతుంది."
+सूत्री विभाजन का महत्त्व सेलुलोसयुक्त कोशिका भित्ति वेसिकल की रेखा : ये संलीन होकर नई भित्ति और झिल्ली बनाती हेै।,కణ విభజన యొక్క ప్రాముఖ్యత కణ గోడ వెసికల్ యొక్క రేఖ: ఇది సానైన్ మరియు కొత్త గోడలు మరియు పొరలు ఏర్పడతాయి.
+यह एक समसूत्री विभाजन है और इससे बनने वाली दो संतति कोशिकाएँ सभी दृष्टियों में समान ही होती है।,ఇది ఒక మైటోసిస్ మరియు దాని నుండి ఏర్పడిన రెండు సంతతి కణాలు అన్ని కళ్ళలో ఒకే విధంగా ఉంటాయి.
+इन संतति कोशिकाओं में उतने ही तथा उसी प्रकार के गुणसूत्र पँहुचते हैं जो कि जनक कोशिका में होते हें।,"ఈ సంతతి కణాలకు ఒకే విధమైన క్రోమోజోమ్ లు ఉంటాయి, ఇవి మాతృ కణంలో చోటు చేసుకుంటాయి."
+एक कोशिकीय जीवों में जनन की यही एक मात्र विधि है।,ఇది కణజీవులలో ప్రత్యుత్పత్తి కి ఏకైక పద్ధతి.
+इसी प्रक्रिया द्वारा प्राणियों और पौधों में निरंतर अधिकाधिक कोशिकाओं के बढ़ते रहने के कारण वृद्धि होती है।,జంతువులు మరియు మొక్కల్లో కణాలు నిరంతరం పెరగడం వల్ల ఇదే ప్రక్రియ పెరుగుతుంది.
+"वृद्धि के दौरान यह मरम्मत में भी योगदान देती है, उदाहरण के लिये घाव के भरने में, क्षतिग्रस्त भागों के फिर से बनने में (जेसे छिपकली की कटी हुई पूँछ) सामान्य टूट-फूट के दौरान नष्ट हो गयी कोशिकाओं के प्रतिस्थापन में (जेसा कि त्वचा की सतही कोशिकाओं अथवा लाल रुधिर कोशिकाओं के मामले में)।","విస్తరణ సమయంలో ఇది మరమ్మత్తుకు కూడా దోహదపడుతుంది, ఉదాహరణకు గాయం నయం కావడానికి, దెబ్బతిన్న భాగాలను తిరిగి ఏర్పాటు చేయడం (ఒక గెస్ బల్లి యొక్క తోక) సాధారణ విచ్ఛిన్నం సమయంలో నాశనం చేయబడిన కణాల స్థానంలో (చర్మం లేదా ఎర్ర రక్త కణాల పైపై కణాలు అయితే)"
+सूत्री विभाजन के जरिये वृद्धि सीमित या नियंत्रित तरीके से उसी सीमा तक होती है जितनी कि शरीर हिकाल को आवश्यकता होती है।,పాయింట్ విభజన ద్వారా పెరుగుదల అనేది శరీరానికి అవసరమైన మేరకు పరిమితం గా లేదా నియంత్రించబడుతుంది.
+लेकिन कभी-कभी कुछ विशिष्ट कारणों से कोशिकाओं की संख्या में अपसामान्य रूप से वृद्धि होती है।,కానీ కొన్ని నిర్దిష్ట కారణాల వల్ల కొన్నిసార్లు కణాల సంఖ్య అసాధారణంగా పెరుగుతుంది.
+(यानी प्रक्रिया असीमित चलती है।,(అంటే ప్రక్రియ అపరిమితం గా నడుస్తుంది.)
+) जिसके कारण “कैसर'' हो सकता है।,") ఇది ""కాన్సర్ "" కు కారణం కావచ్చు."
+"पादप ऊतक संवर्धन में, एक पादप कोशिका को पोषक माध्यम में संवर्धित किया जा सकता है, जहाँ +<पणी सूत्री विभाजन द्वारा यह बार-बार विभाजित होकर अविभेदित (राक्नत्षिआ7420) कोशिका पुज उत्पन्न करती है जिसे कैलस कहते हैं जो पोषक तत्वों और विशिष्ट वृद्धि हार्मोनों की उपस्थिति में एक पादप में विभेदित हो जाता है।","మొక్కల కణజాల సంస్కృతిలో, ఒక మొక్క కణాన్ని పోషక మాధ్యమంలో సంస్కృతి చేయవచ్చు, ఇక్కడ దీనిని పలుసార్లు + <లీఫ్ పాయింట్ డివిజన్ ద్వారా విభజించి, పోషకాలు మరియు నిర్దిష్ట పెరుగుదలను అందించే కల్లస్ అని పిలువబడే విభిన్న (రక్తాన్షియా 7420) సెల్ పుజ్‌ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది. హార్మోన్ల సమక్షంలో ఒక మొక్కగా వేరుచేయబడుతుంది."
+प्राणियों में भी स्टेम सेल संवर्धन कोशिका की विभाजन क्षमता पर ही आधारित है जिसके कारण विशेष प्रकार की कोशिकाएँ बनने लगती हें।,"జీవులలో కూడా మూలకణ వృద్ధి అనేది కణం యొక్క విభజన సామర్థ్యం పై ఆధారపడి ఉంటుంది, దీని వల్ల ప్రత్యేక రకాల కణాలు ఏర్పడతాయి."
+कोशिका चक्र की उस प्रावस्था का नाम बताइये जिसके दौरान क्रोमैटिन पदार्थ दुगुना हो जाता है।,క్రొమాటిన్ పదార్థం రెట్టింపు అయ్యే కణ చక్రం యొక్క దశ పేరు చెప్పండి.
+केन्द्रकीय विभाजन की उस प्रावस्था का नाम बताइये जिसका वर्णन निम्नलिखित प्रत्येक वाक्य में से किया गया है ।,దిగువ పేర్కొన్న ప్రతి వాక్యంలో వివరించబడ్డ కేంద్ర విభజన దశ ను పేర్కొనండి.
+केन्द्रकीय झिल्ली का विलोपन।,కేంద్రక త్వచాన్ని తొలగించడం.
+केन्द्रकीय झिल्ली तथा केन्द्रिक का फिर से दिखायी देना।,కేంద్రత్వచం మరియు కేంద్రిత త్వచం యొక్క పునః పరిశీలన.
+सेन्‍्ट्रोमियर का विभाजित होना और तर्कु-तंतुओं के छोटे होते जाने के कारण क्रोमैटिडों का विपरीत श्रुवों की ओर पँँहुचना।,ఫైబర్‌లు చిన్నవి కావడంతో సెంట్రోమీర్ స్ప్లిట్ మరియు క్రోమాటిడ్లు వెన్నుపాముకు వ్యతిరేక వైపులా చేరుతాయి.
+गुणसूत्र अपने आप को तर्क के मध्य पटल पर स्थापित कर लेते हैं और तर्कु-तंतु सेन्ट्रोनियरों के साथ संलग्न हो जाते हैं।,క్రోమోజోమ్ లు వాదన మధ్యలో తమను తాము ఏర్పరుచుకుంటాయి మరియు స్పిండిల్-ఫిలమెంట్ లు సెంట్రనియర్ లకు జతచేయబడతాయి.
+अर्धसूत्री विभाजन इस विभाजन को न्यूनाकारी विभाजन भी कहते हैं।,మియోసిస్ విభజన ఈ విభాగాన్ని కొత్త విభాగం అని కూడా అంటారు.
+इस कोशिका विभाजन में जनक कोशिका की सामान्य गुणसूत्र संख्या संतति कोशिकाओं में घटकर आधी रह जाती है।,"ఈ కణ విభజనలో, మాతృ కణం యొక్క సాధారణ క్రోమోజోమ్ సంఖ్య, సంతతి కణాలలో సగం వరకు తగ్గించబడుతుంది."
+"उदाहरण के लिए मनुष्य में सामान्य गुणसूत्र संख्या 46 (23 जोड़ी) होती है, लेकिन अंडाशय और बृषण में अर्धसूत्री विभाजन के फलस्वरूप संतति कोशिकाओं में यह संख्या घटकर आधी अर्थात्‌ 23 रह जाती है।","ఉదాహరణకు, మానవులకు సాధారణ క్రోమోజోమ్ సంఖ్య 46 (23 జతలు) ఉంటాయి, కానీ అండాశయం మరియు పెద్దప్రేగులో మియోసిస్ విభజన ఫలితంగా, సంతానకణ కణాల్లో సంఖ్య సగం, అంటే 23కు తగ్గించబడుతుంది."
+अर्धसूत्री विभाजन कहाँ होता है?,మియోసిస్ విభజన ఎక్కడ ఉంది?
+"यह विभाजन जनन कोशिकाओं में होता है उदाहरण के लिए नर प्राणी के वृषण में और मादाओं के अंडाशयों में, और पौधों में परागकोशों (नर जननागों) की पराग जनक कोशिकाओं में और पुष्प के अंडाशयों (मादा जननांगों) की मेगास्पोर जनक कोशिकाओं में होता है।","ఈ విభజన ప్రత్యుత్పత్తి కణాల్లో, ఉదాహరణకు పురుష జీవి యొక్క వృషణాల్లో మరియు మహిళల అండాశయాల్లో, మరియు మొక్కలలోని పుప్పొడి కణాల (పురుష జనాభా) మరియు పుష్పపు అండాశయం (స్త్రీ జననేంద్రియాల్లో) యొక్క పుప్పొడి కణాలలో చోటు చేసుకుంటుంది."
+अर्धसूत्री विभाजन क्‍यों होता है-मिओसिस में गुणसूत्र की संख्या घटकर आधी रह जाती है और निषेचन (युग्मनज निर्माण) के दौरान जब यह संख्या दुगुनी हो जाती है तब यह संख्या फिर से सामान्य हो जाती है।,"ఎందుకు ఒక క్రోమోజోమ్ సంఖ్య సగానికి తగ్గుతుంది మరియు ఫలదీకరణ సమయంలో సంఖ్య రెట్టింపు అయినప్పుడు (జైగోట్ ఏర్పడటం), సంఖ్య తిరిగి సాధారణ స్థితికి వచ్చింది."
+किसी भी स्पीशीज में गुणसूत्रों की संख्या पीढ़ी-दर-पीढ़ी नियत बनी रहती है।,ఏ జాతిలో నైనా క్రోమోజోమ్ల సంఖ్య ఒక తరం నుండి ఒక తరానికి స్థిరంగా ఉంటుంది.
+उन जीवों में जो कायिक/अलैंगिक रूप से जनन करते हैं कोशिकाएऐं सूत्री विभाजन से विभाजित होती है।,ప్రత్యుత్పత్తి చేసే జీవుల్లో కణములు బిందువు విభజనద్వారా భాగించబడతాయి.
+इस प्रकार उनके गुणसूत्रों की संख्या में किसी प्रकार का परिवर्तन नहीं होता।,అందువల్ల క్రోమోజోమ్ల సంఖ్యలో ఎలాంటి మార్పు ఉండదు.
+लेकिन लैंगिक रूप से प्रजनन करने वाले जीव गैमीट (युग्मक) उत्पन्न करते हैं जैसे कि नरों में शुक्राणु तथा मादाओं में अंडाणु।,కానీ లైంగిక పునరుత్పత్తి జీవులు మగవారిలో స్పెర్మ్ మరియు ఆడవారిలో గుడ్లు వంటి గామేట్లను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.
+नर व मादा युग्मक (गैमीट) परस्पर संलयित होकर युग्मनज बनाते हैं जो परिवर्धित होकर नए जीव का रूप ले लेता है।,"పురుష మరియు ఆడ సంయోగబీజాలు ఒకదానితో మరొకటి జతచేయబడి, మార్పుచెందిన బీజాలను ఏర్పరుస్తుంది మరియు కొత్త జీవిని ఏర్పరుస్తుంది."
+यदि ये युग्मक सूत्री विभाजन के जरिये बने होते तो अगली पीढ़ी में युग्गनज से बनने वाली संतति में गुणसूत्र की संख्या दुगुनी हो जातीं।,"ఈ సంయోగ బీజాలు ఒక బిందువు విభజన ద్వారా ఏర్పడినట్లయితే, క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య ఏకకాలంలో ఏర్పడిన తరువాత తరంలో రెట్టింపు అవుతుంది."
+प्रत्येक सजीव प्राणी की कायिक कोशिकाओं में गुणसूत्रों की संख्या निश्चित होती है।,ప్రతి జీవి యొక్క సోమాటిక్ కణాలలో క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య స్థిరంగా ఉంటుంది.
+"उदाहरण के लिये, प्याज की कोशिकाओं में 6 क्रोमोसोम होते हैं, आलू में 48, घोड़े में 64, मनुष्य में, 46; इसलिए क्रोमोसोमों की संख्या को स्थिर रखने के लिए जनकों की (प्राणियों में अंडाशयों और बृषणों में और पौधों में पपाण कोश के पराग-जनक कोशिकाओं तथा अंडाशय के भीतर बीजांडों में मेगास्पोर जनक कोशिकाओं) जनन कोशिकाएँ एक विशिष्ट किस्म के विभाजन द्वारा बंटती हैं जिसे अर्धसूत्री विभाजन कहते हैं।","ఉదాహరణకు ఉల్లిపాయ కణాలలో 6 క్రోమోజోములు, బంగాళాదుంపలలో 48, గుర్రాలలో 64, మానవులలో 46; అందువల్ల, క్రోమోజోముల సంఖ్యను స్థిరీకరించడానికి ఒక పద్ధతిలో, మాతృత్వ పు ద్రవ్యరాశి కణాలు (అండాశయం మరియు పెద్దప్రేగులలో మరియు మొక్క లోని పరాగ రేణువుల్లో మరియు అండాశయంలోని మెగాస్పూర్ కణాలు) ఒక నిర్దిష్ట రకం విభజనద్వారా విభజించబడతాయి."
+अर्धसूत्री विभाजन की खास बात यह है कि इसमें केंद्रक मियोसिस और कोशिकाद्रव्य रा क्रमश: दो बार विभाजित होता है जबकि गुणसूत्र (क्रोमोसोम) एक ही बार बंटते हैं।,"మియోసిస్ విభజన లో ముఖ్య విషయం ఏమిటంటే కేంద్రకం మయోసిస్ మరియు సైటోప్లాసం లను వరుసగా రెండు సార్లు విభజిస్తారు, క్రోమోజోమ్ లను ఒకసారి విభజిస్తారు."
+अर्धसूत्री विभाजन की प्रावस्थाओं का प्रवाह आरेख नीचे दर्शाया गया है।,మియోసిస్ యొక్క దశల యొక్క ఫ్లో డయాగ్రమ్ దిగువ చూపించబడింది.
+- मीओसिस आरंभ होने से पहले की अंतरावस्था माइटोसिस आरंभ होने से पहले की अंतरावस्था के समान ही होती है।,-మైటోసిస్ ప్రారంభం కావడానికి ముందు ఇంటర్ స్టేజ్ ఇంటర్ స్టేజ్ తరహాలోనే ఉంటుంది.
+प्रावस्था में प्रत्येक गुणसूत्र का दुगुना होकर दो प्पणी अणु प्रदान करता है और इसलिए एक गुणसूत्र में दो क्रोमोटिड्स पाए जाते हैं।,"ప్రతి క్రోమోజోమ్ ఫేజ్ లో రెట్టింపు అవుతుంది మరియు రెండు క్రోమోటిక్ అణువులను అందిస్తుంది, అందువల్ల ఒక క్రోమోజోమ్ లో రెండు క్రోమోటిక్ అణువులు కనిపిస్తాయి."
+जो एकल सेन्ट्रोमियर पर जुड़े रहते हैं।,ఒకే సెంట్రోమీర్‌ పై కనెక్ట్ అయినవి.
+डिप्लोटीन लेप्टोटीन.. जाइगोटीन पैकीटीन डिप्लोटीन._ डायाकाइनैसिस - मीओसिस और मिओसिस सतत प्रक्रिया है।,డిప్లోటిన్ లెప్టోటిన్ .. జైగోటిన్ ప్యాకెటిన్ డిప్లోటిన్._ డయాకినాసిస్ - మియోసిస్ మరియు మియోసిస్ నిరంతర ప్రక్రియలు.
+इसे केंद्रक विभाजन की प्रक्रिया के अध्ययन की सुविधा के लिए ही इसे दो उप-अवस्थाओं में बाँटा गया हे।,కేంద్రక విభజన ప్రక్రియను అధ్యయనం చేయడానికి వీలుగా రెండు ఉప దశలుగా విభజించబడింది.
+सूत्री विभाजन (माइटोसिस) की भाँति मीओसिस में भी चार अवस्थाएँ होती है।,అలాగే మియోసిస్ లో పాయింట్ డివిజన్ (మైటోసిస్) వంటి నాలుగు దశలు ఉంటాయి.
+"पूर्वावस्था , मध्यावस्था, पश्चावस्था तथा अंत्यावस्था पूर्वावस्था ।","ముందు దశ, మధ్య దశ, పోస్టెర్ స్టేజ్ మరియు ఎండ్ స్టేజ్."
+अर्धसूत्री विभाजन की पूर्वावस्था सूत्री विभाजन की पूर्वावस्था से कहीं अधिक लंबी अवधि तक चलती है।,విభజన యొక్క పూర్వ దశ విభజన యొక్క పూర్వ దశ కంటే ఎక్కువ కాలం ఉంటుంది.
+"गुणसूत्र संघनन व स्थूलन (गाढ़ा बनने) के परिणाम स्वरूप विशिष्ट बिंदुओं जिसे सेन्‍्ट्रोमियर कहते हैं पर लंबे व पतले सूत्रों, जिस पर काफी छोटे-छोटे बीड्‌ होते हैं, के रूप में स्पष्ट दिखाई देते हैं।","క్రోమోసోమ్ ఘనీభవించడం మరియు చిక్కగా ఉండటం ఫలితంగా, సెంట్రోమియర్ అని పిలవబడే నిర్ధిష్ట బిందువులు, చాలా చిన్న చిన్న బీడ్ లు కలిగిన పొడవైన మరియు పలుచని ఫార్ములాల రూపంలో కనిపిస్తాయి."
+"विविधता तथा जीवन का प्रत्येक गुणसूत्र अब दो क्रोमैटिडों का बना होता है और ये दोनों क्रोमैटिड सेन्‍्ट्रोमियर के विकास जरिए परस्पर जुड़े रहते हैं लेकिन ये आसानी से दिखाइ नहीं देते, केंद्रकीय झिल्ली और केंद्रिक स्पष्ट होते हैं।","వైవిధ్యాలు మరియు జీవరాశి యొక్క ప్రతి క్రోమోజోమ్ ఇప్పుడు రెండు క్రోమటైడ్ లతో నిర్మితమై, రెండు కక్రోమాటిడ్ సెంట్రమియర్ ల అభివృద్ధి ద్వారా పరస్పరం అనుసంధానించబడి ఉంటుంది, అయితే అవి తేలికగా చూపించవు, కేంద్రక త్వచములు మరియు సెంట్రిఫ్యూగల్ స్పష్టంగా కనిపిస్తాయి."
+युग्मित गुणसूत्र नामक इकाई 'युगली' कहलाती है जो चित्र 4.5ग पैकीटीन चार क्रोमैटिडों की बनी होती है अत: इसे चतुष्की (टेट्रा वेलैन्ट) भी कहते हैं।,"జతక్రోమోజోమ్ అని పిలవబడే ఒక యూనిట్ ను 'పెయిరీ' అని అంటారు, ఇది నాలుగు క్రోమాటిడ్ ల పటం 4.5సి  తో తయారు చేయబడుతుంది, అందువల్ల దీనిని టెట్రా వెలానాంట్ అని కూడా అంటారు."
+पेकिटीन अवस्था के समाप्त होते -होते जीन विनिमय होना प्रारंभ हो जाता है अर्थात्‌ विजातीय (सिस्टर) क्रोमैटिडों का समजात )जोड़ा के बीच सभी क्रोमैटिडों का टूटना और उनके खंडों (जीनपें) का विनिमय आरंभ हो जाता है।,జన్యుమార్పిడి దశ చివరల్లో అంటే విజాతీయ క్రోమటైడ్ ల జత మధ్య అన్ని క్రోమటైడ్ ల యొక్క విచ్ఛలవిడిమరియు వాటి యొక్క ఖండితాల మార్పిడి ప్రారంభం అవుతుంది.
+गुणसूत्रों के एक समजात युग्म के दो विजातीय (सिस्टर) क्रोमैटिड एक या अधिक बिंदुओं . विविधता तथा जीवन का पर जुड़े रहते हैं।,రెండు సజాతీయ (సోదరి) క్రోమాటిడ్ లు ఒక ఏకరూప జత క్రోమోజోమ్ లు ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ పాయింట్లు. వైవిధ్యత మరియు జీవితానికి సంబంధించినవి.
+इन बिंदुओं को काइऐज़्मेटा कहते हें विकास काइऐज्मेटा पर ही समजात गुणसूत्रों के बीच क्रोमेटिडों के खंडों का (जीनों का) विनिमय होता है।,"ఈ బిందువులను కజ్మాటా అని అంటారు, కైజ్మాటా అభివృద్ధి పై సజాతీయ క్రోమోజోమ్ ల మధ్య క్రోమటిడ్ ల యొక్క ఖండితాల (జన్యువుల) మార్పిడి."
+इस प्रक्रिया को आनुवंशिक पुनर्योजन कहते हैं।,ఈ ప్రక్రియను జన్యు పునఃసంయోగం అంటారు.
+युगली गुणसूत्र अपने आपको मध्य-तल पर व्यवस्थित कर लेते हैं|,జత క్రోమోజోములు మధ్య అంతస్తుపై తమను తాము అమర్చుకుంటాయి.
+"समजात गुणसूत्र, इस प्रकार व्यवस्थित होते हैं कि सभी मातृ या जनक गुणसूत्र एक ही श्रुव पर नहीं जुड़ पाते।",అన్ని మాతృ లేదా మాతృ క్రోమోజోమ్ లు ఒకే ష్రువ్ కు జోడించబడకుండా ఉండేవిధంగా సజాతీయ క్రోమోజోమ్ లు ఏర్పాటు చేయబడతాయి.
+दूसरे शब्दों में कुछ मातृ और कुछ जनक गुण सूत्र एक दूसरे से जुड़ जाते हैं।,"మరోవిధంగా చెప్పాలంటే, కొన్ని మాతృత్వ లక్షణాలు ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానం అవుతాయి."
+तुक॑-तंतु गुणसूत्रों के सेन्ट्रोमियरों के साथ जुड़ जाते हैं।,రైమింగ్ తంతువులు క్రోమోజోమ్ ల యొక్క సెంట్రోమియర్ లతో సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.
+युगली का एक सेन्ट्रोमियर एक श्रुव पर जुड़ जाता है तो दूसरा विपरीत ध्रुव पर पृथक तर्कु तंतु से जुड़ जाता है।,"జత యొక్క సెంట్రోమియర్ ని ష్రువ్ కు జతచేసినప్పుడు, వ్యతిరేక ధృవంపై ఉండే ప్రత్యేక స్పిండిల్ ఫైబర్ కు జతచేయబడుతుంది."
+समजात गुणसूत्रों के सेन्ट्रोमियर तकु-तंतुओं के साथ-साथ विपरीत ध्रुवों की ओर खिंचते जाते हैं (सेंट्रोमियर का विभाजन नहीं होता)।,ఏకరూప క్రోమోజోమ్ ల యొక్క సెంట్రోమియర్ లు తకు-ఫైబర్ లతో పాటుగా వ్యతిరేక ధృవాల వైపు ఆకర్షింపబడతాయి(సెంట్రోమియర్ యొక్క విభజన ఉండదు).
+"इस प्रकार जनक केन्द्रक के गुणसूत्रों का समजात क्रोमोसोम आधा भाग एक ध्रुव पर पँहुच जाता है और शेष आधा भाग विपरीत श्रुव पर, गुणसूत्रों का प्रत्येक समुच्चच, जो किसी एक ध्रुव पर पहुँचता है, जनक और मातृ गुणसूत्रों के मिले-जुले भागों (नया जीन संयोजन) का बना होता है।","అందువలన, మాతృ కేంద్రకం యొక్క క్రోమోజోమ్ ల సజాతీయ క్రోమోజోమ్ లు ఒక ధ్రువం యొక్క సగం వరకు చేరుకుంటుంది మరియు మిగిలిన సగం ఒక ధృవం యొక్క వ్యతిరేక దిశలో ఉంటుంది, ప్రతి క్రోమోజోమ్ లు ఒక ధృవానికి చేరవచ్చు, ఇది మాతృ మరియు మాతృ క్రోమోజోమ్ ల మిశ్రమ భాగాలతో (కొత్త జన్యు కలయిక) ఉంటుంది."
+मियोसिस में मातृ और जनक जीनों के मिल जाने का मूल कारण यह ही है।,"మయోసిస్ లో కనిపించే మాతృ, మాతృ త్వ జన్యువులకు ఇదే మూల కారణం."
+पृथक हुये गुणसूत्र नव निर्मित संतति केंद्रकों में विकुंडलित होते हैं।,వేరు చేయబడిన క్రోమోజోములు కొత్తగా సృష్టించబడిన సంతతి కేంద్రకములో డీ కాయిల్డ్ చేయబడతాయి.
+संतति केंद्रकों में सेन्ट्रोमियरों की संख्या जनक केन्द्रक की तुलना में की आधी होती हे लेकिन चांकि प्रत्येक सेन्‍्ट्रोमियर में दो क्रोमैटिड होते हैं।,"సంతానకేంద్రక ల్లో, మాతృ కేంద్రకాలతో పోలిస్తే సెంట్రోమియర్ ల సంఖ్య సగం, అయితే ప్రతి సెంట్రోమియర్ లో రెండు క్రోమాటిడ్ లు ఉంటాయి."
+"अत: दोनों ध्रुवों पर अंत्यावस्था की मात्रा (तरफ, समान होती है अर्थात्‌ जनक केंद्रक की तरह. संतति द्विगुणित जहाँ प्रावस्था में गुणसूत्र द्विगुणित होते छ्ज्छ केन्रक हैं।","అందువల్ల, రెండు ధ్రువాల వద్ద ఇంటర్‌ఫేస్ మొత్తం (వైపు, మాతృ కేంద్రకం వలె ఉంటుంది. దశలోని క్రోమోజోములు డిప్లాయిడ్ క్యాన్సర్‌లుగా ఉన్న సంతాన డిప్లాయిడ్."
+इस प्रकार विभाजनकारी कोशिका में केन्द्रिक फिर से दिखाई देता है।,"అందువలన, విభజన ాత్మక కణంలో కేంద్రిత కణం తిరిగి కనిపిస్తుంది."
+केन्द्रकीय झिल्ली भी बन जाती हे।,కేంద్రత్వచం కూడా ఏర్పడుతుంది.
+संतति केन्द्रकों में दूसरा अर्धसूत्री विभाजन आरंभ हो जाता है।,రెండవ మియోసిస్ విభజన సంతతి కేంద్రకంలో ప్రారంభమవుతుంది.
+गुणसूत्र छोटे होकर फिर से दिखाई देने लगते हैं।,"క్రోమోజోములు చిన్నవిగా, మళ్లీ మళ్లీ కనిపిస్తాయి."
+प्रत्येक गुणसूत्र के दो क्रोमेटिड एकल सेट्रोमियर से जुड़ जाते हैं।,ప్రతి క్రోమోజోమ్ యొక్క రెండు క్రోమాటిడ్లు ఒకే సెట్రోమియర్ కు జతచేయబడ్డాయి.
+तर्कु-निर्माण आरंभ हो जाता है|,తార్కిక నిర్మాణం  మొదలవుతుంది.
+केन्द्रिक और केन्द्रकीय झिल्ली फिर से लुप्त होने लगती है।,మధ్య మరియు మధ్య పొరలు మళ్లీ అదృశ్యం కావడం ప్రారంభిస్తాయి.
+गुणसूत्र अपने आपको मध्य रेखा पर व्यवास्थित कर लेते हैं|,క్రోమోజోములు మధ్య రేఖపై తమను తాము పొజిషన్ చేసుకుంటారు.
+तर्कु उपकरण का निर्माण कार्य पूरा हो जाता है |,స్పిండిల్ వాయిద్యం నిర్మాణం పూర్తయింది.
+प्रत्येक गुणसूत्र का सेन्‍्ट्रोमियर दो तर्कु-तंतुओं के साथ विपरीत श्रुवों पर जुड़ जाता है।,ప్రతి క్రోమోజోమ్ యొక్క సెంట్రోమీర్ రెండు స్పిండిర్ ఫైబర్లతో వ్యతిరేక ష్రువ్ కు జతచేయబడుతుంది.
+"प्रत्येक गुणसूत्र का सेन्ट्रोमियर विभाजित हो जाता है, जिससे कि प्रत्येक क्रोमैटिड का अपना सेन्‍्ट्रोमियर होता है ओर प्रत्येक क्रोमेटिड अब पूर्ण गुणसूत्र बन जाता है।","ప్రతి క్రోమోజోమ్ యొక్క సెంట్రోమియర్ విభజించబడింది, తద్వారా ప్రతి క్రోమాటిడ్ కు దాని స్వంత సెంట్ర్మియర్ ఉంటుంది మరియు ప్రతి క్రోమాటిడ్ ఇప్పుడు సంపూర్ణ క్రోమోజోమ్ గా మారుతుంది."
+चार संतति केंद्रकों में से प्रत्येक में गुणसूत्र की संख्या आधी रहती है।,నాలుగు సంతతి కేంద్రకాలలో ప్రతి క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య సగం ఉంటుంది.
+साथ ही जनक के केंद्रक को तुलना में की मात्रा भी आधी रहती है।,"అదే సమయంలో, తల్లిదండ్రుల యొక్క కేంద్రకాల మొత్తం కూడా సగానికి సగం ఉంటుంది."
+क्रोमोटिडों को अपने-अपने सेन्‍्ट्रोमियर मिल जाते हैं वे संतति गुणसूत्र बन जाते हैं और तर्कु-तंतुओं के संकुचन के कारण विपरीत ध्रुवों की ओर गति करने लगते हैं।,"క్రోమోటిక్స్ తమ సొంత ట్రోప్రోమియర్లను పొందుతాయి, అవి సంభావ్య క్రోమోజోములుగా మారతాయి మరియు స్పిండిల్ తంతువుసంకోచం వల్ల వ్యతిరేక ధృవాల వైపు కదులుతాయి."
+(9) अंत्यावस्था तर (चित्र 4.55) ० पधूवों पर पँहुचने के बाद गुणसूत्र अपने आपको अगुणित संतति केन्द्रक के रूप में व्यवास्थित कर लेते हैं।,(9) తుది దశకు చేరుకున్న తరువాత (పటం-4.55) 0 క్రోమోజోమ్ లు ఒక తిరుగులేని సంక్వకేంద్రకం గా తమను తాము పొజిషన్ చేసుకుంటారు.
+केन्द्रिक और केन्द्रकीय झिल्ली फिर से दिखाई देने लगती है।,మధ్య మరియు మధ్య పొరలు మళ్లీ కనిపించడం ప్రారంభిస్తాయి.
+"यह दो उत्तरोत्तर अवस्थाओं में होता है पहले तो अर्थसूत्री विभाजन-] के बाद, और दूसरा अर्धसूत्री विभाजन के बाद, अथवा कुछ मामलों में यह केवल अर्ध गुणसूत्र-के बाद ही होता है।","ఇది రెండు వరుస దశల్లో సంభవిస్తుంది, మొదటిది, భూ-బిందువు విభజన తరువాత, రెండవది మియోసిస్ విభజన తరువాత, లేదా కొన్ని సందర్భాల్లో ఇది మియోసిస్ తరువాత మాత్రమే సంభవిస్తుంది."
+इस प्रक्रिया के परिणामस्परूप चार अगुणित कोशिकाएँ बन जाती है।,ఈ ప్రక్రియ ఫలితంగా నాలుగు గుణిజకణాలు ఏర్పడతాయి.
+यह स्पीशीज की विभिन्‍न पीढ़ियों में जिनमें के लैंगिक जनन होता है उनमें गुणसूत्रों की संख्या नियत बनाये रखने में मदद करता है।,ఇది వివిధ రకాల లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి జాతులలో క్రోమోజోమ్ల సంఖ్యను నిర్వహించడానికి సహాయపడుతుంది.
+अर्धसूत्री विभाजन युग्मकों (गैमीटों) के निर्माण युग्मक जनन (गैमीटोजैनेसिस-युग्मकजनन के दौरान होती है और इसके दौरान गैमीटों में गुणसूत्रों की संख्या द्विगुणित से घटकर अणुणित रह जाती है।,"సంయోగ బీజాలు ప్రత్యుత్పత్తి సమయంలో ఏర్పడటాన్ని మియోసిస్ అంటారు. ఈ సమయంలో, గామెట్ స్లో క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య ద్విపరమాణుక నుండి అణుకు కు తగ్గించబడుతుంది."
+ये अगुणित गैमीट निषेचन के बाद संलयित होकर द्विगुणित युग्मनज का निर्माण करते हैं।,ఈ ఎర్రాయిడ్ గామెట్ లు ఫలదీకరణ తరువాత జతచేయబడతాయి మరియు డిప్లాయిడ్ జైగోట్ గా ఏర్పడతాయి.
+द्विगुणित युग्मनज से ही सामान्य द्विगुणित व्यष्टि बनता है।,డిప్లాయిడ్ జైగోట్ ఒక సాధారణ డిప్లాయిడ్ వ్యక్తి చేస్తుంది.
+पूर्वावस्था में लक्षणों के नए संयोग निम्न कारणों से स्थापित होते हैं।,ఈ క్రింది కారణాల వలన ఆంథెరియోస్ లో కొత్త లక్షణాలు ఏర్పడుతున్నాయి.
+इसके परिणामस्परूप संतति में माँ बाप दोनों के गुणों का समावेश नए जीन पुनर्योजन के कारण होता है।,"ఫలితంగా, తల్లిదండ్రులిద్దరూ జన్యువుల పునఃకలయిక వలన సంతానములో చేర్చబడతాయి."
+सूत्री विभाजन व अर्धसूत्री विभाजन की तुलना जप विभाजन अर्ध-सूत्री विभाजन कोशिका केवल एक बार विभाजित कोशिका विभाजन दो बार होता है।,"బిందువు విభజన మరియు మియోసిస్ విభజనతో పోల్చినప్పుడు, ద్వియాంశం యొక్క విభజన ను రెండు సార్లు మాత్రమే విభజించవచ్చు."
+"कायिक कोशिकाओं के साथ-साथ उन कोशिकाओं में होता है जो अगुणित, ट्विगुणित या बहुगुणित हो सकते हैं।","సోమాటిక్ అనేది ఘటాల్లో అదేవిధంగా ఘటాల్లో ఉంటుంది, దీనిని గుణించవచ్చు, ట్వీక్ చేయవచ్చు లేదా గుణించవచ్చు."
+पूर्वावस्था अल्पावधि (कुछ ही घंटे की) होती है।,పూర్వ దశ స్వల్పకాలిక (కొన్ని గంటలు మాత్రమే).
+"पूर्वावस्था सरल होती है, सिनैप्सिस नहीं होता।","ప్రిడిషన్లు చాలా సింపుల్ గా ఉంటాయి, సినాప్సిస్ ఉండదు."
+पूर्वावस्था के दौरान गुणसूत्रों के दो नॉन-सिस्टर क्रोमैटिडों के बीच खंडों का विनिमय नहीं होता।,ప్రీ స్టేజ్ సమయంలో రెండు నాన్ సిస్టర్ క్రోమాటైడ్ ల మధ్య ఉండే ఖండిత ాలు మార్పిడి చేయబడవు.
+प्रत्येक गुणसूत्र दो क्रोमेटिडों का बना होता है जो एक सेन्‍्ट्रोमियर के जरिये जुडे रहते हैं।,ప్రతి క్రోమోజోమ్ సెంట్రోమియర్ ద్వారా జతచేయబడ్డ రెండు క్రోమాటైడ్ లతో రూపొందించబడుతుంది.
+गुणसूत्र पूर्वावस्था के आरंभ में ही द्विगुणित हो जाते हैं।,పపూర్వావస్థ  ప్రారంభంలో క్రోమోజోమ్ లు రెట్టింపు అవుతాయి.
+मध्यावस्था में सभी सेन्‍्ट्रोमियर एक ही तल मध्यावस्था ।,మధ్య దశలో ని అన్ని మధ్యదశలు ఒకే స్థాయి మధ్యస్థం.
+में सेन्ट्रोमियर दो तलों में अनुक्रमित पर आ जाते हैं।,సెంట్రోమియర్లో సూచికలు రెండు అంతస్తులలో వస్తాయి.
+जो कि एक दूसरे के समांतर होते हैं |,ఇవి ఒకదానికొకటి సమాంతరంగా ఉంటాయి.
+मध्यावस्था प्लेट द्विगुणित गुणसूत्रों से मध्यावस्था प्लेट युग्मित गुणसूत्रों की बनी बनी होती है।,మధ్య-దశ ప్లేట్ ద్విద్విక క్రోమోజోమ్ ల నుండి జత చేయబడిన క్రోమోజోమ్లతో తయారు చేయబడుతుంది.
+", सेन्ट्रोमियर विभाजन पश्चावस्था में होता है।",", సెంట్రోమియర్ విభజన వెనుక దశలో జరుగుతుంది."
+में विभाजित नहीं होती सेन्ट्रोमियर पश्चावस्था तर में ही विभाजित होते हैं तर्कु-तंतु अंत्यावस्था में पूरी तौर पर तुर्क-तंतु अंत्यावस्था में पूरी तौर से लुप्त लुप्त हो जाते हैं नहीं होते।,"సెంట్రోమియర్లలో విభజించబడని విభజింపబడింది వెనుక దశ, హేతుబద్దత-ఫిలమెంట్లు చివరి దశలో పూర్తిగా అదృశ్యం కావు."
+सूत्री विभाजन के अंत में गुणसूत्रों की गुणसूत्रों की संख्या द्विगुणित से घटकर अगुणित संख्या में कोई परिवर्तन नहीं होता।,"బిందువు విభజన  చివరిలో, డిప్లాయిడ్ నుండి హాప్లోయిడ్ వరకు క్రోమోజోమ్‌ల సంఖ్యలో ఎటువంటి మార్పు లేదు."
+संतति कोशिकाओं की जीनी संरचना संतति कोशिकाओं की जीनी संरचना जनक पूर्णतया जनक कोशिकाओं की जीनी कोशिकाओं की जीनी संरचना से भिन्‍न होती है।,పుట్టుకతో వచ్చిన కణాల జన్యు నిర్మాణం సంతానోత్పత్తి కణాల జన్యు నిర్మాణం నుండి పుట్టుక కణాల జన్యు నిర్మాణం పూర్తిగా భిన్నంగా ఉంటుంది.
+संरचना के समान होती है।,నిర్మాణం తరహాలోనే ఉంటుంది.
+संतति कोशिका के गुणसूत्रों जन्तु में जीन व मातृ जीन दोनों ही होते है।,సంతాన కణం యొక్క క్రోమోజోములు జన్యువులు మరియు తల్లి జన్యువులను కలిగి ఉంటాయి.
+माइटोसिस अपेक्षाकृत अल्पावधिक होता हे।,మైటోసిస్ సాపేక్షంగా స్వల్పకాలం.
+मीओसिस अपेक्षाकृत दीर्घावधिक होता हे।,మీయోసిస్ సాపేక్షంగా దీర్ఘకాలికంగా ఉంటుంది.
+माइटोसिस वृद्धि व टूट-फूट की मरम्मत मीओसिस से ही लैंगिक जनन में क्रोमोसोम-संख्या तथा वानस्पतिक और अलैंगिक रूप से जनन विभिन्‍न पीढ़ियों में नियत बनी रहती और साथ ही करने वाले जीवों में जनन का आधार है।,మైటోసిస్ పెరుగుదల మరియు నష్టం మరమ్మతు మియోసిస్ అనేది లైంగిక పునరుత్పత్తిలో క్రోమోజోమ్-సంఖ్యకు ఆధారం మరియు వివిధ తరాలలో మరియు పునరుత్పత్తి జీవులలో కూడా జన్యుపరంగా మరియు అలైంగికంగా పునరుత్పత్తి చేయగలదు.
+आनेवाली पीढ़ियों में आनुवंशिक विविधता भी आ जाती है।,జన్యు వైవిధ్యం కూడా భవిష్యత్ తరాలలో సంభవిస్తుంది.
+गुणसूत्र केवल मध्यावस्था में ही दिखाई देते हैं।,క్రోమోజోమ్ లు మధ్య దశలో మాత్రమే కనిపిస్తాయి.
+तब उनकी फोटो खींची जाती है और उनके आकार के अनुसार उन्हें काटकर जोड़े बना लिए जाते हैं।,ఆ తర్వాత వాటిని ఫొటో తీసి వాటి సైజుకు తగ్గట్టుగా కత్తిరించి జతచేస్తారు.
+इस प्रकार किसी व्यष्टि के समजात गुणसूत्रों का विन्यास आकार के अनुसार नीचे की की ओर जाते हुए अवरोही क्रम को कैरियोटाइप कहा जाता है।,"అందువలన, అవరోహణ క్రమాన్ని కారియోటైప్ అని అంటారు, ఒక వ్యక్తి యొక్క సజాతీయ క్రోమోజోమ్ ల యొక్క కాన్ఫిగరేషన్ ను బట్టి దిగువవైపుకు కదులుతుంది."
+(देखें मानव कैरियाटाइप-पाठ 2 में) . पुष्पी पादपों में मियोसिसत प्रक्रिया के स्थलों के नाम बताएँ।,(హ్యూమన్ క్యారియాటైప్ చూడండి - పాఠం 2లో). పుష్పించే మొక్కల్లో మయోసిట్ ప్రక్రియ యొక్క సైట్ ల పేర్లు ఏవి?
+. अर्धसूत्री विभाजन- की निम्नलिखित अवस्थाओं को उनके सही क्रम में लिखिएँ,.మియోసిస్ డివిజన్- దిగువ దశలను వాటి యొక్క సరైన క్రమంలో రాయండి.
+"जाइगोटीन, पैकिटीन, लेप्टोटीन, मध्यावस्था [, डायकाइनेसिस, पश्चावस्था ] अंत्यावस्था एक सजीव कोशिका एक जीवित पादप या प्राणि शरीर का आत्मनिर्भर इकाई होती हे।","జైగోటిన్, ప్యాకెటిన్, లెప్టోటిన్, ఇంటర్‌స్టీషియల్ [, డయాకినిసిస్, ప్రసవానంతర] ఇంటర్‌స్టీషియల్ ఒక లివింగ్ సెల్ అనేది ఒక సజీవ మొక్క లేదా జంతు శరీరం యొక్క స్వయం నిరంతర యూనిట్."
+"महत्त्वपूर्ण कोशिकांगक ये हैं-माइटोकॉन्ड्रिया, गॉल्जी काय ऐन्डोप्लाज्मिक रेटिकुलम ( अंतर्द्रव्यी जालक) राइबोसोम, परऑक्सीसोम, क्लोरोप्लास्ट, (हरितलवक) केंद्रक (न्यूक्लियस) तारककेंद्र (सेन्ट्रिओल) राइबोसोम और केन्द्रिक को छोड़कर अन्य सभी कोशिकांगक झिल्ली से घिरे होते हैं।","ముఖ్యమైన కణాలు-మైటోకాండ్రియా, గొల్గి యొక్క ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం (ఎండోప్లాస్మిక్ రెటిక్యులం) రైబోజోమ్, పెరాక్సిసోమ్, క్లోరోప్లాస్ట్ (న్యూక్లియస్) న్యూక్లియస్, న్యూక్లియస్, సెంట్రోసోమ్ (సెంట్రియోల్) రైబోజోమ్ మరియు న్యూక్లియస్ మినహా మిగతావన్నీ సైటోప్లాస్మిక్ పొరలతో చుట్టుముట్టాయి."
+"हालाँकि केन्द्रक के बिना कोई कोशिका न तो जीवित रह सकती है और न ही वृद्धि और जनन कर सकती हे, फिर भी कोशिका द्रव्य के बिना केन्द्रक अपने आप में अप्रभावी होता है।","కేంద్రకం లేని కణం మనుగడ సాగించడం లేదా ఎదగడం మరియు పునరుత్పత్తి చేయలేకపోయినప్పటికీ, కణకణాన్ని ఉత్పత్తి చేయకుండా కేంద్రకం సమర్థవంతంగా పనిచేయదు."
+कुछ कोशिकांगक जैसे माइटोकॉन्ड्रिया और हरितलवक (क्लोरोप्लास्ट) केन्द्रक की सहायता के बिना अपनी प्रतिकृति स्वयं बनाने में सक्षम होते हैं यानि अर्धस्वायत कहे जाते हैं।,"మైటోకాండ్రియా మరియు (క్లోరోప్లాస్ట్‌)లు వంటి కొన్ని సైటోకిన్‌లు న్యూక్లియీల సహాయం లేకుండా స్వయంగా -ప్రతిరూపం చేయగల సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి, అనగా సెమీ ఆటోఫాగి అంటారు."
+जीवित कोशिकाएँ सूत्री विभाजन (माइटोटिक) द्वारा विभाजित होकर नई कोशिकाओं का निर्माण करती हैं।,జీవకణాలు బిందువు విభజన (మయోటిక్) చే విభజించబడి కొత్త కణాలను సృష్టిస్తుంది.
+"शरीर में वृद्धि, कोशिकाओं की संख्या बढ़ने के कारण होती है।",కణాల సంఖ్య పెరగడం వల్ల శరీరంలో పెరుగుదల కలుగుతుంది.
+गुणसूत्र समुच्चच की सततता कोशिका विभाजन के कारण बनी रहती है।,కణ విభజన కారణంగా క్రోమోజోమ్ యొక్క కొనసాగింపు నిర్వహించబడుతుంది.
+एक कोशिका के जीवन-चक्र में ये शामिल हैं--अंतरावस्था (5] $ व.) तथा ५- प्रावस्था (सूत्री विभाजन या अर्धसूत्री विभाजन) सूत्री विभाजन कायिक कोशिकाओं में या जनन कोशिकाओं में होता है जिसके परिणामस्वरूप गुणात्मक और मात्रात्मक दोनों ही दृष्टि से सभी प्रकार समान संतति कोशिकाएँ निर्मित होती हैं।,"ఒక కణం యొక్క జీవిత చక్రంలో ఇవి ఉంటాయి - ఇంటర్-ఫేజ్ (5] $ డబల్యూ .) మరియు 5-ఫేజ్ (పాయింట్ డివిజన్ లేదా మియోసిస్) పాయింట్ డివిజన్ సోమాటిక్ కణాలలో లేదా బీజ కణాలలో సంభవిస్తుంది, దీని ఫలితంగా గుణాత్మక మరియు పరిమాణాత్మక దృష్టి ఉంటుంది. దాని నుండి అన్ని రకాల సంతాన కణాలు ఉత్పత్తి అవుతాయి."
+अर्धसूत्री विभाजन केवल जनन कोशिकाओं में होता है अर्थात्‌ वृषण तथा अंडाशय में होताहै।,ప్రత్యుత్పత్తి కణాలలో అంటే వృషణాలు మరియు అండాశయాల్లో మాత్రమే మియోసిస్ చోటు చేసుకుంటుంది.
+यह एक न्यूननकारी विभाजन है जिसमें गुणसूत्रों की संख्या आधी रह जाती है।,"ఇది కనిష్టం చేసే విభజన, దీనిలో క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య సగానికి సగం ఉంటుంది."
+सूत्री विभाजन का महत्त्व वृद्धि में और जनन में है जहाँ जनन से उत्पन्न होने वाले अभिनन हैं।,"ప్రత్యుత్పత్తి వల్ల ఉత్పన్నమయ్యే ఆకాంక్షలు వృద్ధి, ప్రత్యుత్పత్తిలో బిందువు విభజన యొక్క ప్రాముఖ్యత."
+अर्धसूत्री विभाजन की सार्थकता लैंगिक जनन में है जहाँ पर अंडाणु व शुक्राणु दोनों में आधी विविधता तथा जीवन का संख्या में गुणसूत्र होते हैं अर्थात्‌ प्रत्येक मानव युग्मक (गैमीट) में 23 (लेकिन मानव में गुणसूत्र विकास की सामान्य संख्या 46 अथवा 23 जोड़ी होती है) और निषेचन के पश्चात गुणसूत्रों की संख्या बराबर हो जाती है।,"మియోసిస్ విభజన యొక్క ప్రాముఖ్యత లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తిలో ఉంటుంది, ఇందులో అండం మరియు వీర్యకణాలు రెండూ కూడా సగం రకాలను కలిగి ఉంటాయి మరియు జీవరాశిలో క్రోమోజోమ్ లు ఉంటాయి, అంటే ప్రతి మానవ సంయోగం (గామెట్)లో 23 (అయితే మానవుల్లో సాధారణంగా క్రోమోజోమ్ అభివృద్ధి సంఖ్య 46 లేదా 23 జతలు) మరియు ఫలదీకరణం తరువాత క్రోమోజోమ్ ల సంఖ్య సమానంగా ఉంటుంది."
+अर्धसूत्री विभाजन जनक व मातृ लक्षणों के मिलने-जुलने में भी सहायक होता है।,మాతృమరియు మాతృలక్షణాల పరస్పర చర్యలో కూడా మియోసిస్ సహాయపడుతుంది.
+इस बकक्‍तव्य की तक॑संगतता बताइये कि कोशिका-भित्ति मृत होते हुए भी कोशिका के भीतर हो रहे सजीव प्रक्रियाओं पर प्रभाव डालती है।,ఈ బకెల్ యొక్క అనుకూలత కణ గోడలు చనిపోయినప్పటికీ కూడా కణలోపల జీవప్రక్రియలపై ప్రభావం చూపుతాయి.
+कोशिका-भित्ति तथा कोशिका-झिल्ली में विभेद्‌ कीजिए।,కణ గోడ మరియు కణ త్వచం మధ్య తేడాను గుర్తించడం
+माइटोकॉन्डिया और क्लोरोप्लास्ट की इलेक्टॉन सूक्ष्मदर्शी द्वारा दिखाई देने वाली संरचना का आरेख बनाएँ।,"మైటోకాండియా, క్లోరోప్లాస్ట్ ల ఎలక్ట్రాన్ మైక్రోస్కోప్ ద్వారా కనిపించే నిర్మాణం యొక్క పటాన్ని గీయండి."
+माइटोकॉन्ड्िया व हरितलवक (क्लोरोप्लास्ट) के प्रकार्यों की सूची तैयार कीजिये।,మైటోకాండిమియా మరియు క్లోరోప్లాస్ట్ యొక్క విధుల జాబితాను తయారు చేయండి.
+अपनी प्रतिकृति स्वयं बना सकने में सक्षम कोशिकांगकों के नाम बताइये।,మీ స్వంత ప్రతిరూపాన్ని సృష్టించే సామర్థ్యం కలిగిన సైటోప్లాసంస్ పేరు చెప్పండి.
+उन्हें स्व प्रतिकृतिकारी कोशिकांगक क्‍यों कहा जाता है?,వీటిని స్వీయ ప్రతిరూప సైటోప్లాసంఅని ఎందుకు అంటారు?
+"एंडोप्लाज्मिक रेटिकुलम, राइबोसोम और गॉल्जी कायों के प्रकार्यों में अंतर बताइये।","ఎండుప్లాస్మిక్ రెటిక్యులమ్, రైబోజోమ్ మరియు గోల్జీ విధులలో తేడాను వివరించండి."
+अधिकांश कोशिकांगक झिल्ली से घिरे होते हैं।,చాలా వరకు సైటోప్లాసమ్ లు పొరల ద్వారా ఆవరించి ఉంటాయి.
+इस व्यवस्था की कया उपयोगिता है?,ఈ సిస్టమ్ యొక్క ఉపయోగం ఏమిటి?
+तारककेंद्र (सेन्ट्रियोल) और पक्ष्माभ (सिलिया) कशाभिका (फ्लैजेला) की संरचना और कार्य में अंतर बताइये।,తారకేంధ్ర (సెంట్రియం) మరియు పార్సమోయిడ్ (సిలియా) ఫ్లాజులా యొక్క నిర్మాణం మరియు విధి మధ్య తేడాను వివరించండి.
+विभिन्‍न कोशिकांगक की सूची तैयार कीजिये।,వివిధ కణాల జాబితాను సిద్ధం చేయండి.
+उनके कार्यों के बारे में एक पंक्ति में लिखिये ब उनमें पाये जाने वाले श्रम-विभाजन की व्याख्या करें।,వాటి చర్యల గురించి వరుసగా రాయండి. వాటిలో కనుగొన్న శ్రమ విభజనను వివరించండి.
+असीमकेंद्रकीया प्राक्‌ केंद्रकी (प्रोकैरियोटिक) व ससीमकेंद्रकी या सुकेंद्रकी ( यूकैरियोटिक) कोशिका |,అసింప్టో-సెంట్రియాటల్ కణాలు (ప్రొకార్యోటిక్) మరియు సెసేమెసెంట్రిక్ లేదా (యూకారియోటిక్) కణాలు.
+पादप कोशिका व प्राणि कोशिका |,వృక్ష కణం మరియు జంతుకణం.
+वह स्थिति जिसमें एक कोशिका में सामान्य रूप से युग्मित गुणसूत्र होते हैं।,సాధారణంగా ఒక కణం లో క్రోమోజోమ్ లు జత అయ్యే పరిస్థితి.
+वह स्थिति जिसमें एक कोशिका में प्रत्येक गुणसूत्र के जोड़े का केबल एक अबयब होता है|,ఒక కణానికి ఒక జత క్రోమోజోమ్ ల కేబుల్ ఉండే పరిస్థితి.
+अर्धसूत्री विभाजन में मातृ व जनक गुणसूत्रों का युग्मन अर्धसूत्री विभाजन की पूर्वावस्था में समजात (मातृ व जनक) गुणसूत्रों (क्रोमोसोमों) के खंडों का विनिमय |,మియోసిస్‌లో తల్లి మరియు మాతృ క్రోమోజోమ్‌ల కలయిక. మియోసిస్ యొక్క పూర్వగామిలో హోమోలాగస్ (మాతృ మరియు తల్లిదండ్రుల) క్రోమోజోమ్‌ల (క్రోమోజోమ్‌ల) విభాగాల మార్పిడి.
+वह बिंदु जिसके द्वारा एक गुणसूत्र तर्कु-तंतु से जुड़ा रहता हे।,క్రోమోజోమ్ స్పిండిలర్ కు జతచేయబడ్డ బిందువు.
+कोशिका-विभाजन का वह प्रकार जिसके कारण वृद्धि होती हे।,ఎదుగుదలకు కారణమయ్యే కణ విభజన రకం.
+एक पुष्पी पादप में व लैंगिक जनन करने वाले प्राणी में अर्धसूत्री विभाजन कहाँ पर होता है?,పుష్పించే మొక్కలో మరియు లైంగికంగా సంక్రమించే జీవిలో మియోసిస్ విభజన ఎక్కడ ఉంటుంది?
+पूर्वावस्था- की उप अवस्थाओं की सूची बनाइए।,గత దశ యొక్క ఉప దశల జాబితాను రూపొందించండి.
+अर्धसूत्री विभाजन की क्या सार्थकता है?,మియోసిస్ విభజన యొక్క ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?
+एक कोशिका के जीवन चक्र की विभिन्‍न अवस्थाओं का एक योजनाबद्ध रेखाचित्र तैयार कीजिए।,కణం యొక్క జీవిత చక్రంయొక్క విభిన్న దశల యొక్క స్కెచ్ తయారు చేయండి.
+सूत्री विभाजन की विभिन्‍न अबस्थाओं का चिहनित (लेबल किया हुआ) रेखांकित आरेख बनाइए।,బిందువు విభజన యొక్క విభిన్న సంక్షిప్త నిర్మాణాల అండర్ లైన్డ్ పటాన్ని గీయండి.
+सूत्री विभाजन व अर्धसूत्री विभाजन के मुख्य अंतरों को सारणीबद्ध करें।,బిందువు విభజన మరియు మియోసిస్ విభజన మధ్య ప్రధాన వ్యత్యాసాలపట్టిక.
+अर्धसूत्री विभाजन की पूर्वावस्था इतनी दीर्घावधिक व विस्तृत क्‍यों होती है?,ఎందుకు పూర్వ దశ మియోసిస్ అంత దీర్ఘమరియు విస్తృత ఉంది?
+पादप कोशिकाओं में कोशिकाद्रव्य विभाजन (साइटोकाइनेसिस) व प्राणि कोशिकाओं के कोशिका द्रव्य विभाजन में क्‍या अंतर हे?,సైటోప్లాజంలో సైటోకినిసిస్ మరియు జంతు కణాల (సైటోప్లాజమ్) విభజన మధ్య తేడా ఏమిటి?
+"प्रोकेरियोट-अनावृत केन्द्रक, कोशिका झिल्ली से घिरी हुई कोई कोशिकांगक नहीं,","ప్రోకారోట్-అన్కవర్ చేయబడ్డ కేంద్రకం, కణత్వచద్వారా ఆవరించి ఉన్న కణత్వచలు లేదు,"
+यूकैरियोट-कोशिका झिल्ली युक्त व सुस्पष्ट केन्द्रक युक्त कोशिकांगक विसरण--उच्चतर सांद्रण वाले क्षेत्र से निम्नतर सांद्रण वाले क्षेत्र की ओर अणुओं की गति |,యూకారియాట్ కణ త్వచం మరియు సూక్ష్మకేంద్రక కణ వ్యాపకం-అధిక గాఢత ఉన్న ప్రాంతం నుంచి తక్కువ గాఢత కలిగిన ప్రాంతానికి అణువుల యొక్క చలనం.
+परासरण -एक अर्धपारगम्य झिल्ली के आर-पार जल के अणुओं का उच्चतर सांद्रण से निम्नतर सांद्रण को ओर गति|,ద్రవాభిసరణ - అధిక గాఢత నుంచి తక్కువ గాఢతకు ఒక అర్థపరాగస్ పొర వెంబడి నీటి అణువుల చలనం.
+ऊर्जा व्यय करके सांद्रण प्रवणता की विरुद्ध अर्थात्‌ कम सांद्रता के क्षेत्र से उच्चतर सांद्रता के क्षेत्र की ओर गमन |,తక్కువ గాఢత ఉన్న ప్రాంతం నుంచి అధిక గాఢత ఉన్న ప్రాంతానికి శక్తిని ఖర్చు చేయడం ద్వారా గాఢత గ్రేడియంట్ దిశగా కదలడం.
+वे वर्ज्य (बेकार) पदार्थ को पचाकर कोशिका को स्वच्छ रखने में मदद करते हें।,ఇవి( వ్యర్థ) పదార్థాలను జీర్ణం చేయడం ద్వారా కణాన్ని శుభ్రంగా ఉంచడానికి సహాయపడతాయి.
+वसा उपापचय केन्द्रक कोशिका के सभी कार्यों को नियंत्रित करता है क्योंकि इसमें आनुवंशिक सूचना विद्यमान होती है।,"కొవ్వు జీవక్రియ జన్యు సమాచారాన్ని కలిగి ఉంటుంది కనుక, కేంద్రక కణం యొక్క అన్ని విధులను నియంత్రిస్తుంది."
+अंतरावस्था में जब गुणसूत्र विभाजित नहीं हो रहे हैं या (परिवर्धन के दौरान विभेदन अवस्था) तो गुणसूत्र एक जालक के रूप में विद्यमान रहते हैं।,"క్రోమోజోమ్ లు విభజించబడనప్పుడు లేదా (చేర్పుల సమయంలో రిజల్యూషన్ స్థితి) ఉన్నప్పుడు, క్రోమోజోమ్ లు జాలకం వలే ఉంటాయి."
+ये आनुवंशिक सूचना के वाहक हैं क्योंकि उनमें जीन विद्यमान होते हैं।,ఇవి జన్యువులను కలిగి ఉంటాయి కనుక అవి జన్యు సమాచారం వాహకాలు.
+यह सार्बत्रक विलायक है और सर्वाधिक रासायनिक अभिक्रियाएँ जलीय माध्यम में होती है।,ఇది సార్టిక్ ద్రావణి మరియు సజల యానకంలో చాలా వరకు రసాయన చర్యలు జరుగుతాయి.
+यह जीवद्र॒व्य का एक घटक है।,ఇది ప్రోటోప్లాజము యొక్క ఒక భాగము.
+पॉर्लपिप्टाइड बंध में ऐमीनों अम्लों के बीच ब प्रोटीनों में पाया जाता है।,పోర్ల్‌పెప్టైడ్ బంధంలోని అమైనో ఆమ్లాలు ప్రోటీన్లలో కనిపిస్తాయి.
+"शव न्युक्लीक अम्लों के निर्माता खंड, प्रत्येक में एक पेन्टोस शर्करा, नाइट्रोजजी बेस व फॉस्फेट होता है।","కార్కాస్ న్యూక్లిక్ యాసిడ్స్ యొక్క తయారీదారుల సెగ్మెంట్, ప్రతి దానిలో ఒక పెంటోజ్ చక్కెర, నైట్రోజ్జీ క్షార మరియు ఫాస్ఫేట్ ఉంటాయి."
+अंतरावस्था-दो क्रमिक कोशिका विभाजन के बीच की अवस्था संश्लेषी प्रावस्था-का संश्लेषण होता हे।,"ఇంటర్ఫేస్ - రెండు వరుస కణ విభజనల మధ్య దశ, సినాప్టిక్ దశ యొక్క సంశ్లేషణ."
+विभाजक प्रावस्था-कायिक कोशिकाओं में सूत्री विभाजन या जनन कोशिकाओं में अर्धसूत्री विभाजन होता है।,విభజించే ఫాలిక్ కణాలలో బిందు విభజన  లేదా బీజ కణాలలో మియోసిస్ ఉంటుంది.
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part9_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part9_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..402d2061741c31b9e0097dcb5265819fe31df667
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Biology/Dev_Biology_Hin-Tel_Trans_part9_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,865 @@
+प्ररोह तंत्र पादप का वायवीय तथा ऊर्ध्व भाग होता है जो ऊपर की ओर वृद्धि करता है।,"షూట్ విధానంలో మొక్క యొక్క వాయు మరియు నిలువు భాగం, ఇది పైకి పెరుగుతుంది."
+यह अधिकतर भूमि की सतह के ऊपर होता है तथा भ्रूण के प्रांकुर से विभेदित होता है।,ఇది ఎక్కువగా భూమి యొక్క ఉపరితలం పైన సంభవిస్తుంది మరియు పిండ స్వరపేటిక నుండి వేరు చేయబడుతుంది.
+"प्ररोह तंत्र में तना (स्तंभ) , शाखाएँ, पत्तियाँ, पुष्प, फल तथा बीज सम्मिलित होते हैं।","షూట్ విధానంలో కాండం (స్తంభం), కొమ్మలు, ఆకులు, పువ్వులు, పండ్లు మరియు విత్తనాలు ఉంటాయి."
+"इस पाठ में आप स्तंभ, पत्ती, पुष्प तथा फल की संरचना, उनके प्रकार एवं रूपांतरण तथा कार्यो के विषय में पढ़ेगें।","ఈ పాఠంలో, కాండం, ఆకులు, పువ్వులు మరియు పండ్ల యొక్క నిర్మాణం, రకం మరియు పరివర్తన మరియు రచనల గురించి మీరు చదువుతారు."
+तने को विशिष्ट लक्षण तथा उनकी जड़ को लक्षणों से भिन्‍नता बता पाएंगे।,కాండం ప్రత్యేక లక్షణాలు మరియు దాని మూల లక్షణాలతో అసమానత చెప్పగలుగుతారు.
+प्रयेह शीर्ष का ऊतकीय संगठन तथा पार्श्वीय शाखाओं की उत्पत्ति का वर्णन कर सकेगे।,తల యొక్క కణజాల వ్యవస్థ మరియు పార్శ్వ శాఖల యొక్క ఆవిర్భావాన్ని వివరించగలుగుతుంది.
+"तने के प्रकार, रूपांतरण तथा प्रकार्य का वर्णन कर सकेंगे।","కాండం యొక్క రకం, పరివర్తన మరియు పనితీరును వివరించండి."
+एकबीजपत्री एवं द्विबीजपत्री तनों की प्राथमिक सरचना का चित्रों सहित वर्णन एवं तुलना कर सकेंगे।,మీరు మోనోకోట్ మరియు డికాట్ కాండం యొక్క ప్రాధమిక నిర్మాణాన్ని చిత్రాలతో వర్ణించగలరు మరియు పోల్చగలరు.
+द्विबीजपत्री तने में द्वितीयक वृद्धि का वर्णन कर सकेंगे।,బీజ్ కాండంలో ద్వితీయ ఎదుగుదలను వివరించగలుగుతుంది.
+काष्ठ की परिभाषा तथा उनके प्रकार को परिभाषित कर सकेगे।,కలప యొక్క నిర్వచనం మరియు రకాన్ని నిర్వచిస్తుంది.
+पर्ण की सामान्य आकारिकी तथा पर्णविन्यास का वर्णन कर पाएगे।,ఆకు యొక్క సాధారణ పదనిర్మాణం మరియు పదనిర్మాణాన్ని వివరించండి.
+विशिष्ठ कार्यों को लिए विभिन्‍न प्रकार को पर्ण रूपातरणों का सचित्र वर्ण कर सकेंगे।,"విశిష్ట రచనలకు, వివిధ రకాల ఆకు మార్పిడిలు ఇలస్ట్రేట్ చేయబడతాయి."
+प्ररुपी द्विबीजपत्री एवं एकबीजपत्री पर्णों की आतरिक सरेचना का वर्णन एवं तुलना कर सकेंगे; पृष्पक्रम की परिधाषा तथा उसकी सरेचना एवं कार्य का वर्णन कर सकेंगे।,విలక్షణమైన డికాట్ మరియు మోనోకోట్ ఆకుల అంతర్గత నిర్మాణాన్ని వివరించడానికి మరియు పోల్చడానికి వీలుంటుంది; నేపథ్యం యొక్క నిర్వచనం మరియు దాని నిర్మాణం మరియు పనిని వివరించగలుగుతారు.
+उसके विशि के बीजांडन्यास  की परिभाषा तथा उसको विभिन्‍न प्रकारों का वर्णन कर सकेंगे।,మీరు అతని వ్యక్తిగత అధిరోహణ యొక్క నిర్వచనాన్ని నిర్వచించవచ్చు మరియు దాని యొక్క వివిధ రకాలను వివరించవచ్చు.
+फल की परिभाषा एवं सरचना का वर्णन तथा उसके मुख्य प्रकारों की उदाहरण सहित वर्गीकृत सूची बना सकेंगे।,పండు యొక్క నిర్వచనం మరియు దాని యొక్క ప్రధాన రకాలయొక్క నిర్వచనం మరియు నిర్మాణం యొక్క ఉదాహరణతో మీరు ఒక క్లాసిఫైడ్ జాబితాను సృష్టించగలరు.
+यह प्रांकुर ( भ्रूण का एक सिरा) के दीर्घीकरण (बढ़े हुए भाग) से बनता है।,ఇది ప్రాంకుర్ (పిండం యొక్క ఒక చివర) యొక్క పొడుగు (విస్తరించిన భాగం) నుండి ఏర్పడుతుంది.
+तना प्रकाश को ओर ( धनात्मक प्रकाशानुवर्ती ) तथा गुरुत्व के विपरीत (ऋणात्मक गुरुत्वानुवर्ती यानी गुरुत्वापवर्ती ) वृद्धि करता है।,కాండం కాంతిని ప్రక్కకు (ధనాత్మక ఫోటోడైక్) మరియు గురుత్వాకర్షణ (వ్యతిరేక గురుత్వాకర్షణ) కు విరుద్ధంగా పెంచుతుంది.
+तना पर्वसंधियों (पत्तियां लगने के स्थान) तथा पर्वो में विभाजित होता है।,కాండం తోటలు (ఆకుల నాటే ప్రదేశం) మరియు పర్వాలుగా విభజించబడింది.
+"पर्वसंधियों पर पत्तियाँ, शाखाएँ तथा कलिकाएँ पाई जाती हैं।","పర్వతాలపై ఆకులు, కొమ్మలు మరియు మొగ్గలు కనిపిస్తాయి."
+"तने पर कायिक कलिकाएँ या तो उसके अग्र सिरे  पर पाई जाती हैं, जिससे पौधा ऊपर की ओर वृद्धि करता है, या फिर पत्ती के कक्ष क्षेत्र में (कक्षीय कलिकाएँ ) पाई जाती हैं जो पार्श्व शाखा बनाती हें।","కాండం పై ఉండే సోమాటిక్ మొగ్గలు దాని యొక్క ముందు చివరల్లో కనిపిస్తాయి, తద్వారా మొక్క పైకి పెరుగుతుంది, లేదా ఆకు యొక్క కణ ప్రాంతంలో (ఆర్బిటాల్ మొగ్గలు) ఏర్పడతాయి, ఇవి పార్శ్వ కొమ్మను ఏర్పరుస్తాయి."
+तने पर पुष्पी कलिकाएँ (शीर्षस्थ अथवा कक्षीय) बनती हैं जिनसे पुष्प बनते हैं।,"కాండంపై పుష్పమొగ్గలు (తల లేదా ఆర్బిటాల్) తో తయారు చేస్తారు, దీని నుంచి పువ్వులు ఏర్పడతాయి."
+तालिका 7. में तना तथा जड़ में आकारिकीय विभेद्‌ दर्शाए गए हें।,పట్టిక 7. లో కాండం మరియు వేరు లో పదనిర్మాణ తేడాలు చూపించబడ్డాయి.
+प्रांकुर से परिवर्धित मूलांकुर से विकसित ।,రాడికల్ నుండి అభివృద్ధి చెందిన రాడికల్ నుండి పెరిగింది.
+"तरुण स्तंभ हरा होता हे, क्योंकि इसमें पर्णहरित अहरित होता हे, क्‍योंकि पर्णहरित उपस्थित होता है।","ఆకు పచ్చరంగులో ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఇది క్లోరోటిక్ అననుకూలత, ఎందుకంటే ఆకు ఉంటుంది."
+पर्व एवं पर्वसंधियों में विभाजित पर्व एवं पर्वसंधियाँ अनुपस्थित ।,"పండుగలు, పండుగలు గా విభజించబడి పండుగలు, పండుగలు."
+"पत्तियाँ, कायिक तथा पुष्पी कलिकाएँ विद्यमान यह अंग अनुपस्थित।","ఆకులు, సొమాటిక్ మరియు పుష్పమొగ్గలు ఈ అవయవం లోపభూయి ఉంటుంది."
+अग्रस्थ सिरे पर कोई गोप  नहीं अग्रस्थ सिरे पर गोप उपस्थित ।,ముందు స్థానం లో ఏ ఆవు లేదు ప్రస్తుతం కూడా ఆవు లేదు
+धनात्मकतः प्रकाशानुवर्ती परंतु ऋणात्मकतः ऋणात्मक प्रकाशानुवर्ती परंतु धनात्मक गुरुत्वानुवर्ती गुरुत्वानुवर्ती (यानी गुरुत्वापवर्ती) ।,"ధనాత్మకంగా ఫోటోలైటిక్ అయితే నెగిటివ్, ఫోటో-రిటిసెంట్ అయితే పాజిటివ్ గ్రావిటేషన్ (అంటే గురుత్వాకార)."
+"पार्श्व शाखाओं की उत्पत्ति बहिशर्जात (बाहर पाश्बीय मूलों की उत्पत्ति अंतर्जात अंदर की परतों से पौधे के उस भाग का नाम बताइएँ जिसमें पर्वसंथियाँ, पत्तियाँ तथा पुष्प पाये जाते हैं।","పార్శ్వ శాఖల మూలం బాహిర్జాత్ (ఎండోజెనస్ లోపలి పొరల నుండి పాశ్చాత్య మూలాల మూలం) గెలాక్సీలు, ఆకులు మరియు పువ్వులు కనిపించే మొక్క యొక్క భాగాన్ని పేరు చెప్పండి."
+प्ररोह शीर्ष तने का अग्रीय एवं गुम्बदाकार भाग है।,ఈ కాండం పై భాగంలో నింపైన భాగం.
+यह शीर्षस्थ प्ररोह विभज्योतक द्वारा बना होता होता है।,ఈ తలపు లో భాగం మెరిస్టిక్ ద్వారా ఏర్పడుతుంది.
+इसके द्वारा प्राथमिक स्थायी ऊतक का परिवर्धन एवं विभेदन होता है तथा लंबाई में वृद्धि होती है।,ఇది ప్రాథమిక శాశ్వత కణజాలం యొక్క జోడింపు మరియు తేడాకు దారితీస్తుంది మరియు పొడవు పెరుగుతుంది.
+यह दो भागों में विभाजित होता है-ट्यूनिका तथा कॉर्पस दर्शाता हुआ  ।,ఇది రెండు భాగాలుగా విభజించబడింది - ట్యూనికా మరియు కార్పస్ ను సూచిస్తుంది.
+"ट्यूनिका  प्ररोह शीर्ष का बाहरी क्षेत्र,7  परत मोटा।","ట్యూనికా షూట్ బాహ్య ప్రాంతం, 7 పొర మందంగా ఉంటుంది."
+इससे बाहयत्वचा बनती है तथा सतह-वृद्धि होती है।,ఇది చర్మం యొక్క రూపాన్ని మరియు ఉపరితలాన్ని పెంచుతుంది.
+कॉर्पस मुख्य भाग अंदर का बहुपरतीय क्षेत्र जिसकी कोशिकाएँ सभी तलों  में विभाजन करती है।,"కార్పస్ బాడీ లోపల ఉన్న బహుళస్థాయి ప్రాంతం, దీని కణాలు అన్ని అంతస్తులుగా విభజిస్తాయి."
+अंततः प्राक्एधा (प्रोकेम्बियम) से संवहनी ऊतक तथा विभज्योतक से भरण ऊतक बनता है।,"అంతిమంగా, వాస్కులర్ కణజాలం ప్లెక్సస్ (ప్రోకాంబియం) నుండి ఏర్పడుతుంది మరియు పూరక కణజాలం మెరిస్టెమ్ నుండి తయారవుతుంది."
+इसे पत्तियों के आद्यक (- प्रारंभिक अवस्था) भी कहते हैं।,దీనిని ఆకుల యొక్క ఆదిమ (-ప్రారంభ దశ) అని కూడా అంటారు.
+पत्तियों के कक्ष में उपस्थित कक्षीय कलिकाओं से शाखाएँ उत्पन्न होती है।,ఆకు గదిలో ఉండే ఆర్బిటాల్ మొగ్గల నుంచి కొమ్మలు ఉత్పత్తి అవుతాయి.
+"प्रत्येक कक्षीय कलिका एक छोटी, संगठित अल्पविकसित स्तंभ है जिसके ऊपर बड़ी संख्या में अतिव्यापी पत्ती आद्यक होते हैं।","ప్రతి కక్ష్య మొగ్గ ఒక చిన్న, వ్యవస్థీకృత మూలాధార కాలమ్, దీని పైన పెద్ద సంఖ్యలో అతివ్యాప్తి చెందుతున్న ఆకు ప్రిమోర్డియా."
+"इस कलिका के पर्व लंबाई में बढ़कर शाखा बनाते हैं, अत: शाखाओं की इस प्रकार की उत्पत्ति बहिर्जात प्रकार की होती हे।","ఈ మొగ్గ యొక్క పండుగలు పొడవుగా పెరుగుతాయి మరియు శాఖలుగా ఏర్పడతాయి, అందువలన ఈ రకమైన కొమ్మల యొక్క ఆవిర్భావం బాహ్యంగా ఉంటుంది."
+उस विभज्योतक क्षेत्र का नाम बताइए जिसकी कोशिकाएँ सभी तलों में विभाजन करती हैं।,అన్ని అంతస్తులలో కణాలు విభజించే మెరిడియన్ ప్రాంతం పేరు చెప్పండి.
+उस संरचना का नाम बताइये जो जड्‌ के शीर्ष विभज्योतक को ढकती है पर तने में वह अनुपस्थित है।,వేర్ల యొక్క పై భాగాన్ని కవర్ చేసే నిర్మాణం ఏది? కాండంలో లోపము.
+"उपवायवीय - तना कमजोर (दुर्बल) , सीधा खडे होने में असमर्थ अत: जमीन पर क्षैतिज अवस्था में रेंगता हुआ जिन्हें विसर्पी पादप  कहते हैं अथवा आरोही  जिसमें दुर्बल तना किसी आधार के सहारे ऊपर की ओर वृद्धि करता हे।","సబార్టిక్ స్టెమ్ బలహీనంగా (బలహీనంగా) నిటారుగా నిలబడలేక, అందువల్ల, భూమి మీద అడ్డంగా పాకడం లేదా ఆరోహణ లో బలహీనమైన కాండం ఒక ఆధారంతో పైకి పెరుగుతుంది."
+भूमिगत - तना भूमिगत (मृदा के नीचे) उगता-बढ़ता हैं तथा इसमें अनुकूल वातावरण में ही वायवीय शाखाएँ बनती हैं।,భూగర్భ కాండాలు భూగర్భంలో పెరుగుతాయి(నేల కింద) మరియు అనుకూల వాతావరణంలో న్యూమాటిక్ కొమ్మలు ఏర్పడతాయి.
+"भूमिगत, उपवायवीय एवं वायवीय स्तंभ विभिन्‍न तथा विशिष्ट कार्यों, जैसे खाद्य पदार्थ का संश्लेषण एवं संचय, चिरकालिकता (प्रतिकूल जलवायबीय परिस्थितियों को पार करना), प्रबल आधार प्रदान करने हेतु, सुरक्षा तथा कायिक जनन के लिए रूपांतरित होते हैं।","భూగర్భ, ఉప పర్యావరణ మరియు న్యూమాటిక్ స్తంభాలు సంసంయనం మరియు ఆహార సంచయనం, క్రోనిసిటీ (ప్రతికూల వాతావరణ పరిస్థితులను అధిగమించడం), భద్రత మరియు సోమాటిక్ పునరుత్పత్తి కోసం ఒక బలమైన ఆధారాన్ని అందించడానికి, వివిధ మరియు నిర్దిష్ట విధులుగా రూపాంతరం చెందాయి."
+पादप तथा जीवों के प्रकार ।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు
+भूमिगत तने के रूपांतरण-ऐसे स्तम्भ यद्यपि भूमि के अंदर होते हैं तथा जड़-जैसे लगते हैं लेकिन ये स्तंभ हैं और आप उन विशिष्ट लक्षणों के आधार पर उन्हें पहचान सकते हैं जो उन पर पाए जाते हैं।,"భూమి లోపల స్తంభాలు ఉండి, వేరు లాకనిపించేప్పటికీ, ఇవి స్తంభాలు గా ఉంటాయి మరియు వాటిపై కనిపించే నిర్దిష్ట లక్షణాల ఆధారంగా వీటిని గుర్తించవచ్చు."
+"जैसे- पर्व एवं पर्व संधियाँ,  शल्कोी हरिमाहीन पत्तियाँ,  कलिकाएँ ।","పండుగలు మరియు విందు రోజులు, షాల్కో హరిమహినా ఆకులు, మొగ్గలు."
+इस रूपांतरण के प्रमुख दो कार्य हैं।,ఈ పరివర్తనకు ప్రధాన రెండు విధులు ఉన్నాయి.
+"चिरकालिकता, पर्णविहीन संरचना के रूप में यह स्तंभ शीतकाल में प्रसुप्त रहता है, परंतु अनुकूल परिस्थितियाँ आते ही उसमें से वायवीय शाखाएँ निकलने लगती हैं।","దీర్ఘకాలిక, క్లోరోటిక్ నిర్మాణం రూపంలో, ఈ స్తంభం శీతాకాలంలో నిర్జలంగా ఉంటుంది, అయితే అనుకూల పరిస్థితులు వచ్చిన వెంటనే న్యూమాటిక్ శాఖలు బయటకు రావడం ప్రారంభిస్తాయి."
+भोजन के संचय के लिए स्तंभ मोटा एवं गूदेदार हो जाता है।,ఆహారం పేరుకుపోవడం కొరకు స్తంభం మందంగా మరియు కండగా మారుతుంది.
+विभिन्‍न प्रकार के भूमिगत स्तंभ रूपांतरण तालिका 7.2 में दिए गए हैं ।,వివిధ రకాల భూగర్భ కాలమ్ పరివర్తనాలు టేబుల్ 7.2 లో ఇవ్వబడ్డాయి.
+"प्रकंद मोटा, गूदेदार, चपटा स्तंभ जो भूमि के अदरक, हल्दी (चित्र 7.24) ।","రైజోములు మందమైన, పల్పీ, చదునుచేయబడిన కాలమ్, ఇది అల్లం, పసుపు (పటం 7.24)."
+संलग्न क्षैतिज वृद्धि करता है।,జతచేయబడ్డ క్షితిజ సమాంతరంగా పెరుగుతుంది.
+"इसकी पर्वसंधियों पर शल्की पत्तियाँ, कक्षीय कलिकाएँ एवं अपस्थानिक जड़ें तथा अग्र भाग पर अग्रीय कलिकाएँ पाई जाती हैं।","దీని ఆకులు ద్రాక్ష ఆకులు, కక్ష్య మొగ్గలు మరియు మావి మూలాలు మరియు పూర్వ భాగంలో మొగ్గలలో కనిపిస్తాయి."
+"घनकंद गूदेदार, गोलाकार तना जिसका आधार चपटा केसर, जूमीकंद (चित्र 7.20) ।","ఘనాకాండ గుజ్జు, గోళాకార కాండం, దీని స్థావరం కుంకుమపువ్వు, జుమికాండ్ (పటం . 7.20)."
+"वृद्धि उदग्र होती है तथा इस पर ग्लैडियोलस पर्व एवं पर्वसंधियाँ, शल्की पत्तियाँ, कलिकाएँ, अपस्थानिक जड़ें पाई जाती हैं।","పెరుగుదల పుడుతుంది మరియు దానిపై గ్లాడియోలస్ పండుగలు మరియు తోటలు, ద్రాక్ష ఆకులు, మొగ్గలు, ఎపిథీలియల్ మూలాలు కనిపిస్తాయి."
+"शल्ककंद लघुकृत , चपटा, चक्रिकाभ प्याज (चित्र 7.20) ।","పొలుసులుగా, చదునుగా, చక్రీయమైన ఉల్లిపాయలు (పటం-7.20)."
+स्तंभ जिसमें अनेक पर्वसंधियाँ सटी हुई तथा अतिछादी होती हैं तथा इन पर गूदेदार (अंदर की ओर) एवं शल्की (बाहर की ओर) पत्तियाँ विद्यमान होती हैं।,"అనేక పండుగలు పక్కపక్కనే మరియు సూపర్ షేడ్ గా ఉండి, కండలు (లోపలి) మరియు షాల్కీ (వెలుపలి) ఆకులు కలిగి ఉండే ఒక స్తంభం."
+"अग्रीय कलिका (केंद्र में) सामान्य, हरी पत्ती बनाती है।","ఫ్రంటల్ మొగ్గ (మధ్యలో) ఒక సాధారణ, ఆకుపచ్చ ఆకును ఏర్పరుస్తుంది."
+अपस्थानिक जड़ें चक्रिकाभ आधार से निकलती हैं।,ఎపిస్టాటిక్ మూలాలు డిస్కస్ బేస్ నుండి ఉద్భవించాయి.
+कंद भूमिगत पारश्वीय शाखाओं का अत्यधिक आलू (चित्र 7.20) ।,దుంప యొక్క అధిక బంగాళదుంప భూగర్భ పారదర్శక శాఖ (పటం-7.20).
+फूला हुआ अग्र सिरा जो मंड के रूप में खाद्य संग्रह करता है।,పఫ్డ్ ఫ్రంట్ ఎండ్ ఇది మాండ్ రూపంలో ఆహారాన్ని సేకరిస్తుంది.
+इन पर “आँखें' होती हैं।,"వారికి ""కళ్ళు"" ఉన్నాయి."
+आँख' एक पर्वसंधि हे जिस पर कलिका तथा शल्की पर्ण का क्षत चिहन होता है।,"కన్ను' అనేది ఒక సమ్మేళనం, దానిపై మొగ్గ మరియు ఆకు యొక్క మొగ్గ గుర్తించబడింది."
+"चित्र 7.2 भूमिगत तने के रूपांतरण-प्रकंद (अदरक), घनकंद, (जूमीकंद) , शल्ककंद (प्याज),  शल्ककंद की उदग्र काट,  कंद (आलू) अववायवीय तने के रूपांतरण-तने दुर्बल, अंत:भौमिक हुए क्षैतिज पड़े रहते हैं अथवा इनका कुछ भाग मिट्टी की ऊपरी सतह में दबा रहता है।","పటం-7.2 భూగర్భ కాండం యొక్క మార్పిడి- రైజోమ్ (అల్లం), గంకాండ, (జుమికాండ), షాల్కాండ (ఉల్లి), స్కేల్డ్ కట్ ఆఫ్ షల్కాండ, ట్యూబ్ దుంపలు (బంగాళదుంపలు) ఉప-డైమెన్షనల్ కాండం యొక్క రూపాంతరకాండాలు బలహీనంగా, అంతర క్షితిజ సమాంతరలేదా కొంత భాగం నేల యొక్క ఎగువ ఉపరితలంలో పాతివేయబడతాయి."
+ऐसे तने वाले पौधों को विसर्पी पादप कहते हैं।,ఇటువంటి కాండం మొక్కలను ఎరోసివ్ ప్లాంట్స్ అంటారు.
+यह तने कायिक जनन का कार्य करते हैं।,ఈ కాండాలు సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తిగా పనిచేస్తాయి.
+तालिका 7.3 अववायबीय तने के रूपांतरण प्रकार लक्षण उदाहरण उपरिभूस्तारी ।,పట్టిక 7.3 మార్పిడి రకం లక్షణాలు నిశ్చల కాండం యొక్క ఉదాహరణలు.
+"शाखाएँ लंबी, पतली, दुर्बल, लंबे-लंबे पर्व दूब घास, (चित्र 7.33) ।","కొమ్మలు పొడవుగా, సన్నగా, బలహీనమైన, పొడవైన గాలా గడ్డి, (పటం 7.33)."
+युक्‍त/ये मिट॒टी की सतह पर क्षैतिज ऑक्जैलिस अवस्था में रेंगती रहती हैं तथा पर्वसंधियों से अपस्थनिक जड़ें निकलती है।,ఈ బంకమట్టి నేల ఉపరితలంపై అడ్డంగా ఆక్సీజనుస్థితిలో పాకుతుంది మరియు పార్వస్ అగాధవేర్లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+"भूस्तारी एक दुर्बल पार्श्व शाखा, जो कुछ दूर तक पुदीना, चमेली (चित्र 7.39) ।","భూస్రారీలో బలహీనమైన పార్శ్వశాఖ ఉంది, ఇది కొంత దూరంలో ఉంటుంది, ఇది పుదీనా, మల్లెపువ్వు (పటము 7.39)."
+"वायु में ऊपर की ओर वृद्धि करती है, फिर चाप बनाती हुई नीचे मिट्टी को छू लेती है।","గాలి లో పైకి లేచి, మట్టిని తాకి ఒక ఆర్క్ ఏర్పడుతుంది."
+यह नीचे की ओर जड़ें तथा ऊपर की ओर नया संतति पौधा बनाती है।,ఇది దిగువ వేర్లు మరియు పైభాగంలో కొత్త సంతాన మొక్కను ఏర్పరుస్తుంది.
+"3, भूस्तारिका उपरिभूस्तारी जैसा स्तंभ परंतु उससे छोटा जलकुभी, (चित्र 7.370) ।","3, ఒక భూస్రార్జీ వంటి స్తంభం, కానీ దానికంటే తక్కువ నీటికుభి (పటం-7.370)."
+"एवं मोटा, थोडी दूर वृद्धि करके ऊपर एक जल-लेट्यूस पुष्पनुमा पत्तियों का गुच्छा तथा नीचे अवस्थानिक जड़ें बाता है; अधिकतर जलीय पौधों में दिखाड़ देता है।","మరియు మందంగా, కొంచెం దూరంగా, నీటి పాలకూర ఎగువ భాగంలో పుష్పించే ఆకుల సమూహాన్ని మరియు దిగువన మావి మూలాలను వదిలివేస్తుంది; చాలా జల మొక్కలలో కనిపిస్తుంది."
+अंतः भूस्तारी उपरिभूस्तारी जैसा स्तंभ परंतु भूमिगत जो गुलदाऊदी ।,అంతర్ భూమి ఓవర్ హెడ్ కాలమ్ అయితే అండర్ గ్రౌండ్ ఇది గుల్దావూది.
+मिट्टी के अंदर कुछ दूर क्षैतिज वृद्धि करके तिरछा ऊपर की ओर बढ़ता हुआ मिट्टी से बाहर आ जाता है जहाँ जड़ें तथा संतति-पौधा बनाता है।,"నేల లోపల కొన్ని క్షితిజ సమాంతరంగా పెరగడం ద్వారా, కర్ణం మట్టి నుంచి బయటకు కదులుతుంది, ఇక్కడ వేర్లు మరియు సంతతి మొక్కలు ఏర్పడతాయి."
+"चित्र 7.3 अववायबीय स्तंभ के रूपांतरण-उपरिभूस्तारी, भूस्तारी,  भूस्तारिका, अंतःभूस्तारी वायवीय स्तंभ के रूपांतरण--संपूर्ण स्तंभ या उसका कोई भाग (कक्षीय या अग्रीय कलिका) रूपांतरित होकर विशिष्ट कार्य करता है।","పటం 7.3 ఉప కక్ష్య ాల యొక్క పరివర్తన-పై భూమి, భూవ్యూహాత్మక, అంతర భౌగోళిక నిలువు వరుస పరివర్తన-మొత్తం కాలమ్ లేదా ఏదైనా భాగం (ఆర్బిటాల్ లేదా ఫార్వర్డ్ బడ్) ఒక నిర్దిష్ట విధిని నిర్వహిస్తుంది."
+आप निम्न लक्षणों से उसे पहचान सकते हैं कि वह तना हे।,"ఈ క్రింది లక్షణాలతో మీరు గుర్తించవచ్చు, అది కాండం అని."
+पत्ती कक्ष से निकलती है ।,ఆకు గది నుంచి పుడుతుంది.
+पर्व व पर्वसंधियाँ पाई जाती हैं ।,"పండుగలు, పండుగలు కనిపిస్తాయి."
+"उस पर पत्तियाँ, कलिकाएँ एवं पुष्प उपस्थित हो सकते हैं।","ఆకులు, మొగ్గలు మరియు పువ్వులు దానిపై ఉంటాయి."
+"तालिका 7.4 वायवीय तने के विशिष्ट रूपांतरण प्रतान यह एक धागे जैसी, सर्पिलरूपी कुंडलित तथा अंगूर की बेल।","పట్టిక 7.4 వాయు కాండం యొక్క సాధారణ మార్పిడి ప్రభావం ఇది థ్రెడ్ లాంటి, మురి ఆకారపు మురి మరియు ద్రాక్ష తీగ."
+पर्णरहित संरचना है जो आस-पास की वस्तुओं के चारों ओर लिपटकर दुर्बल पौधे को चढ़ने में मदद करती है।,"ఆకులేని నిర్మాణం ఉంటుంది, ఇది బలహీనమైన మొక్కను చుట్టుపక్కల ఉన్న వస్తువుల చుట్టూ చుట్టడం ద్వారా అధిరోహించడానికి సహాయపడుతుంది."
+"काँटा सीधी नुकीली कठोर संरचना (काँटा) जो सिद्रस (नींबू), डुरैंटा ।","ముల్లు తిన్నగా పాయింటెడ్ ఉండే దృఢమైన నిర్మాణం(ముల్లు), ఇది సిడ్రస్ (నిమ్మ), డ్యూరాంటా."
+कक्षीय (नींबू) या अग्रीय (करौंदा) कलिका कैरिसा (करींदा) का रूपांतरण है।,కక్ష్య (నిమ్మకాయ) లేదా అగ్రియా (గూస్బెర్రీ) కలికా కారిస్సా (కరిండా) యొక్క పరివర్తన.
+यह एक सुरक्षाकारी तथा आरोहण अंग है।,ఇది ఒక రక్షక మరియు ఆరోహణ అవయవం.
+"हरा, चपटा अथवा बेलनाकार, गूदेदार स्तंभ ओपुन्शिया नागफनी है।","ఆకుపచ్చ, చదును చేయబడిన లేదా స్థూపాకార, పల్పీ కాలమ్ ఒపుంటియా హాతోర్న్."
+"जिसमें अनेक पर्व, पर्वसंधियाँ तथा शूल या कंटिकाएँ वाष्पोत्सर्जन कम करने हेतु (रूपांतरित पत्तियाँ) पाई जाती हैं।","దీనిలో అనేక పండుగలు, గెలాక్సీలు మరియు వెన్నుముకలు లేదా గొట్టాలు బాష్పీభవనాన్ని తగ్గించడానికి (రూపాంతర ఆకులు) కనిపిస్తాయి."
+यह प्रकाश संश्लेषण तथा जल संग्रह करता है तथा उन पौधों में पाया जाता है जो शुष्क क्षेत्रों में उगते हैं।,ఇది కిరణజన్య సమేజాన్ని మరియు నీటిని సేకరిస్తుంది మరియు శుష్క ప్రాంతాలలో పెరిగే మొక్కలలో ఇది కనిపిస్తుంది.
+पर्णाभपर्व ऐसा पर्णाभ बृंत जिसकी वृद्धि सीमित होती ऐस्पैरेगस है ।,"ఆకులు ఆకులు ఆకులు, దీని ఎదుగుదల పరిమితంగా ఆస్పరాగస్ ఉంటుంది."
+क्योंकि इसमें केवल एक या दो का पर्व ही बनते हैं जो प्रकाशसंश्लेषण करते हैं।,ఎందుకంటే ఇది ఒకటి రెండు మాత్రమే కిరణజన్య సంక్రామికఉత్సవంగా మారుతుంది.
+उन पादपों को क्‍या कहते हैं जिनके तने दुर्बल होते हैं तथा भूमि पर रेंगते हैं।,కాండం బలహీనంగా మరియు నేలమీద క్రాల్ చేసే మొక్కలను  ఏమంటారు?
+"उस स्तंभ रूपांतरण के प्रकार का नाम बताइए जिसमें उपरिभूस्तारी, भूस्तारी, भूस्तारिका तथा अंतः:भूस्तारी होते हैं।","ఓవర్ హెడ్స్, డాబాలు, డాబాలు మరియు ఇంటర్ బేసిన్లను కలిగి ఉన్న కాలమ్ పరివర్తన రకానికి పేరు పెట్టండి"
+कॉलम में दिए गए तकनीकी शब्दों को कॉलम पर को तकनीकी शब्दों से सुमेल कोजिए।,కాలమ్ లోని టెక్నికల్ పదాలను కాలమ్ మీద ఉండే టెక్నికల్ పదాలకు జతచేయండి.
+पत्तियों को सहारा देना तथा उन्हें इस प्रकार दिशान्यास प्रदान करना ताकि वे सूर्य के प्रकाश के सामने हों तथा प्रकाश-संश्लेषण एवं श्वसन के लिए कुशलतापूर्वक गैस-विनिमय कर सकें।,"ఆకులు మద్దతు ఇవ్వండి మరియు వాటికి దిశలను అందించాలి, తద్వారా సూర్యకాంతి ముందు మరియు కిరణజన్య సంక్లియమరియు శ్వాసక్రియ కొరకు సమర్థవంతంగా గ్యాస్ మార్పిడి చేయాలి."
+यह जल एवं खनिज लवणों को जड़ से पत्तियों तक तथा भोजन को पत्तियों से पौधे के अन्य भागों तक संवहन करता है।,ఇది వేరు నుండి ఆకుల కు మరియు ఆహారం మొక్క యొక్క ఇతర భాగాలకు నీటిని మరియు ఖనిజ లవణాలను రవాణా చేస్తుంది.
+इस पर फूल और फल लगते हैं।,ఇది పువ్వులు మరియు పండ్లను కలిగి ఉంటాయి.
+ख. द्वितीयक कार्य संचय- स्तंभ पौधों में भोजन तथा जल का संचय करता है जैसे आलू ।,బి. సెకండరీ వర్క్ పోగుచేయడం: ఈ స్తంభం బంగాళదుంపలు వంటి మొక్కలలో ఆహారం మరియు నీటిని పోగు చేస్తుంది.
+चिरकालिकता- भूमिगत स्तंभ प्रतिकूल वृद्धि काल को पार करने में मदद करता है जैसे अद्रक।,శాశ్వతత్వం: అల్లం వంటి ప్రతికూల ఎదుగుదల కాలాన్ని అధిగమించడానికి భూగర్భ కాలమ్ సాయపడుతుంది.
+"प्रकाशसंश्लेषण- मरूद्भिद पौधें  के समान कुछ पौधे जिनमें पत्तियाँ लघुकृत कायिक प्रजनन- स्तंभ द्वारा पौधों में कायिक जनन होता है जैसे गुलाब, गन्ना हो जाती हैं ।","కిరణజన్య సంయోగక్రియ - కలప మొక్కల మాదిరిగానే కొన్ని మొక్కలు, ఆకులు సోమాటిక్ పునరుత్పత్తిని తగ్గించాయి - గులాబీ, చెరకు వంటి కాండం ద్వారా మొక్కలలో సోమాటిక్ పునరుత్పత్తి ఉంది."
+प्रकाशसंश्लेषण का कार्य पर्णहरितयुकत स्तंभ द्वारा होता है जैसे नागफनी।,కిరణజన్య సక్రియం హాథోర్న్ వంటి ఆకుల కాలమ్ ద్వారా జరుగుతుంది.
+"सुरक्षा- कुछ पौधों में कक्षीय कलिकाएँ काँटों में रूपांतरित हो जाती हैं तथा उन्हें पशुओं से सुरक्षा प्रदान करती है जैसे नींबू, डुरैंटा।","భద్రత: కొన్ని మొక్కల్లో కక్ష్య మొగ్గలను ముల్లుగా మార్చి, నిమ్మ, దురంత వంటి జంతువుల నుంచి రక్షణ కల్పిస్తాం."
+आरोहण- प्रतान या हुक रूपांतरित शाखाएँ अथवा कलिकाएँ होती हैं।,ఆరోహణ- యాంట్రమ్ లేదా హుక్లు రూపాంతరం చెందిన కొమ్మలు లేదా మొగ్గలు.
+ये आस-पास की वस्तुओं के चारों ओर लिपटकर दुर्बल पौधे को चढ़ने में मदद करती हैं जैसे अंगूर की बेल।,ద్రాక్ష తీగ వంటి సమీప వస్తువులచుట్టూ వాటిని చుట్టడం ద్వారా అవి మొక్కను అధిరోహించడానికి సహాయపడతాయి.
+"अंतस्त्वचा वलल्‍्कुट की सबसे भीतरी परत ढोलकाकार कोशिकाओं द्वारा बनी हुई, जिसमें मंड कणिकाएँ पाई जाती है इसलिए इस परत को मंड-आच्छद ( अंतस्त्वचा) कहते हैं।","అంతర కణము లోపలి పొర డ్రమ్-ఆకారకణాల చే ఏర్పడుతుంది, దీనిలో మాండీ గుళికలు ఉంటాయి, అందువలన ఈ పొరను( లోపలిచర్మం) ఎండోడెర్మిస్ అని పిలుస్తారు."
+रंभ अंतस्त्वचा के अंदर की ओर स्थित सभी ऊतक मिलकर रंभ बनाते हें ।,స్తంభ చర్మం లోపల ఉండే అన్ని కణజాలాలు కలిసి ఒక స్తంభం ఏర్పరుస్తాయి.
+"परिरंभ -अंतस्त्वचा से अंदर, बहुपरती, मृदूतकी जिसमें दृढ़ ऊतक के खंड पाए जाते हें।","సందర్భం - కఠినమైన కణజాలం యొక్క భాగాలను కలిగి ఉన్న ఎండోడెర్మ్ లోపల, మల్టీలేయర్, పరేన్చైమా."
+"बाहय त्वचा एक परतयुक्त, उपचर्म द्वारा आवरित रोम अनुपस्थित।","ఉత్తేజం తో కూడిన చర్మం లోపము కుదుళ్లలో ఒక పొర, ఉపకటన్ కప్పబడి ఉంటుంది."
+"भरण ऊतक मृदूतक द्वारा निर्मित व्यापक क्षेत्र जिसमें बाहयत्वचा के नीचे की कुछ परिधीय परतें दृढ़ोतकी  होती हैं, उर्जा अथस्त्वचा कहलाती है।","ఫిల్ కణజాలం మైలస్ ద్వారా ఏర్పడిన విశాలమైన ప్రాంతం, దీనిలో ఎక్సోజెలేటరల్ కింద ఉండే కొన్ని పరిధీయ పొరలు గట్టిపడి, శక్తి అథెర్ స్కిన్ అని అంటారు."
+"संबहनी पूल - बहुसंख्यक, भरण ऊतक में छितरे हुए, प्रत्येक पूल के चारों ओर दृढ़ेतकी आच्छद्‌ पादप तथा जीवों के प्रकार होता है।","వాస్కులర్ పూల్ - అధిక భాగం, ఫిల్ కణజాలంలో దాగి ఉంటుంది, ఇది ప్రతి కొలను చుట్టూ ఉండే మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం."
+"प्रत्येक बंडल के विशिष्ट लक्षण ये होते हैं:- संपार्शिवक एवं एवं प्रकार्य जाइलम तथा फ्लोएम के बीच एथा को पट्टी अनुपस्थित), इसमे अंत:आदिदारूक (गर9ध्ाणा) जाइलम पाया जाता है।","ప్రతి బండల్ యొక్క లక్షణాలు:- ఈ పట్టీ లోపానికి మధ్య ఉండే కొలట్రల్ మరియు ఫంక్షన్ మరియు ఫ్లోమ్ మధ్య ఉంటుంది, ఇది ఇంట్రా-అడిదారుక్ క్లైలం కలిగి ఉన్నట్లుగా కనుగొనబడింది."
+जाइलम ऊतक की आकृति अंग्रेजी के अक्षर “q” के समान होती है तथा सबसे अंदर वाली आदिदारू  विघटित होकर जलगुहा बनाती है।,"క్సిలెమ్ కణజాలం ఆంగ్ల అక్షరం ""q"" ఆకారంలో ఉంటుంది మరియు లోపలి అడిడారా వియోగం చెందినట్లుగా మరియు నీటి కుహరం గా ఏర్పడుతుంది."
+"परिरंभ अनेक परतयुक्‍त, दृढ़ोतक तथा एक परतयुकत, केवल मृदूतकी मृदूतक द्वारा बना कोशिकाओं द्वारा बना ।","అంచు అనేక లేయర్డ్, రెటిక్యులేట్ మరియు వన్-ప్లేటెడ్, కణాలను పరేన్చైమా ప్లెక్సస్ చేత మాత్రమే తయారు చేయబడింది."
+"संवहनी पूल बहुसंख्यक , संयुक्त, संपाश्विक सीमित संख्या, अरीय ।","వాస్కులర్ పూల్ మెజారిటీ, ఉమ్మడి, కొలట్రల్ లిమిటెడ్ సంఖ్య, అరియా."
+जाइलम अंत:आदिदारूक बाहयआदिदारूक ।,జిలేమ్ లోపలి స్థావరం
+आपने पाठ 6 में जड़ में द्वितीयक वृद्धि एवं उसके महत्त्व के विषय में पढ़ा।,ద్వితీయ ఎదుగుదల మరియు మూలం యొక్క ప్రాముఖ్యత గురించి మీరు పాఠం 6లో చదివారు.
+अब आप इसी क्रिया को स्तंभ के संदर्भ में पढ़ेंगे।,ఇప్పుడు కాలమ్ యొక్క సందర్భంలో మీరు అదే చర్యను చదువుతారు.
+द्वितीयक वृद्धि केबल द्विबीजपत्री तने में प्ररोह शीर्ष से कुछ दूरी पर सम्पन्न होती है।,ద్వితీయ ఎదుగుదల కేబుల్ ద్విదళ బీజకాండంలో షూట్ హెడ్ నుంచి కొంత దూరంలో నిర్వహించబడుతుంది.
+यह पौधे की घेरे (मोटाई) में वृद्धि तथा  उसे अनेक वर्षों तक दृढ़ता से सीधा खड़ा रहने में सहायक होती है।,మొక్క యొక్క మందాన్ని పెంచడానికి మరియు అనేక సంవత్సరాల పాటు దృఢంగా నిలబడటానికి ఇది సహాయపడుతుంది.
+"इसलिए आपने देखा होगा कि बहुत ऊंचे पेड़ तेज हवा के झोंके , मूसलाधार बरसात आदि को बगैर गिरे सहन कर पाते हैं, परंतु एकबीजपत्री पौधे जैसे, गेहूँ, चावल, मक्का, घास आदि द्वितीयक वृद्धि के अभाव में झुक जाते हैं।","కాబట్టి, అధిక చెట్లు వేగంగా వీచే గాలులు, కుండపోత వర్షాలు మొదలైన వాటిని తట్టుకోగలవని మీరు గమనించి ఉంటారు, కానీ గోధుమ, వరి, మొక్కజొన్న, గడ్డి వంటి ద్వితీయ బీజమొక్కలు లేని సమయంలో."
+द्विबीजपत्री तने की मोटाई में वृद्धि दो पार्श्व विभज्योतक संवबहन एथा एवं  कार्क एधा द्वारा निर्मित नए ऊतकों से होती है)।,ద్విబిగేటిక్ కాండం యొక్క మందం రెండు పార్శ్వ మెసిజియోటిక్ చొప్పించడం మరియు కార్క్ ఎధా ద్వారా ఏర్పడే కొత్త కణజాలాల నుంచి పెరుగుతుంది.)
+इन नए ऊतकों को ट्वितीयक ऊतक  तथा घेरे में होने वाली बृद्धि को द्वितीयक वृद्धि कहते हैं।,ఈ కొత్త కణజాలాలను ద్వితియ కణజాలం యొక్క ద్వితీయ ఎదుగుదల మరియు వృత్తాల్లో పెరుగుదల అని అంటారు.
+एधा के विभाजन से अंदर की ओर जो नई कोशिकाएँ बनती है वे द्वितीयक जाइलम तथा बाहर अर्थात्‌ परिधि की ओर बनी कोशिकाएँ द्वितीयक फ्लोएम में विभेदित हो जाती हैं।,"ఈధా విభజన ద్వారా లోపలి భాగంలో ఏర్పడిన కొత్త కణాలు ద్వితీయ జిలేమ్ మరియు బయటి కణాలు, అంటే అంచులలో వేరు చేయబడతాయి."
+उत्पादित द्वितीयक जाइलम की मात्रा द्वितीयक फ्लोएम से अधिक होती है।,ఉత్పత్తి చేయబడిన ద్వితీయ జిలేమ్ మొత్తం ద్వితీయ ఫ్లోయమ్ కంటే ఎక్కువ.
+कॉर्क ( काग ) एथा की सक्रियता-निम्न प्रक्रिया से परिचर्म  बनता है ।,కార్క్ (కార్క్) ఇథా యొక్క క్రియాశీలత క్రింది ప్రక్రియ యొక్క ఫలితం.
+काग एथा वल्कूट में बनती हैं।,అథ వల్కుటాలో కార్క్ ఏర్పడుతుంది.
+कागजन दोनों ओर (अंदर और बाहर) कोशिकाएँ बनाती हैं।,కాగితము రెండు వైపులా (లోపల మరియు బయట) ఘటాలను ఏర్పరుస్తుంది.
+अंदर की ओर बनी कोशिकाएँ द्वितीयक वल्कुट  तथा बाहर की ओर बनी कोशिकाएँ काग या कॉर्क  में विभेदित होती हैं ।,లోపల ఏర్పడే కణాలు ద్వితీయ కార్టెక్స్ మరియు కార్క్ లేదా కార్క్ లోని బాహ్య కణాలుగా విభేదిబడతాయి.
+"कॉर्क की कोशिकाएँ, केवल वातरंश्र वाले क्षेत्रों को छोड़कर, सघन रूप से व्यवस्थित, मृत तथा सुबेरिन से निक्षेपित हो जाती हैं।","పెరి రాష్ట్ర ప్రాంతాలలో మినహా, కార్క్ కణాలు దగ్గరగా అమర్చబడి, చనిపోయిన మరియు సుబేరిన్ తో నిక్షిప్తం చేయబడతాయి."
+"वातरंध्र में कोशिकाएँ छितरी हुई तथा सुबेरिनरहित होती हैं, तथा पूरक कोशिकाएँ कहलाती हैं।","వాయురూపంలో, కణాలు విసవిసించి, సుబేరిన్ రహితమైనవి, వీటిని పూరక కణాలు అని అంటారు."
+वातरंध्रों से मोटी शाखाएँ एवं पेड़ के तने गैस विनिमय कर सकते हैं।,"దట్టమైన కొమ్మలు, చెట్ల కొమ్మలు గాలి నుంచి వాయువును మార్పిడి చేసుకోగలవు."
+"काग (फेलम), कागजन (फेलोजन) तथा कागअस्तर  संयुक्त रूप से परिचर्म बनाते हैं)।","కాగ్ (ఫెలం), కాగితం  (ఫలోజెన్) మరియు కాగిత సీరం  సంయుక్తంగా సున్తీ చేస్తారు)."
+भीतर के व्यास में वृद्धि से बाहयत्वचा समेत बाहरी परतों पर दबाव पड़ता है और वे फट कर नष्ट हो जाते हैं।,"లోపలి వ్యాసం పెరగడం వల్ల చర్మం వెలుపలి పొరలతో సహా బాహ్య పొరలపై ఒత్తిడి పెరుగుతుంది, ఇవి పగిలిపోతాయి మరియు నాశనం చేయబడ్డవి."
+अंततः: परिचर्म बाहयत्वचा का स्थान ले लेती है तथा सुरक्षा का कार्य करती है।,"చివరికి, పెర్క్వార్మ్ బాహ్య చర్మాన్ని భర్తీ చేస్తుంది మరియు భద్రత యొక్క విధిని నిర్వహిస్తుంది."
+सक्रिय कागजन के बाहर स्थित सभी मृत कोशिकाएँ सामूहिक रूप से छाल बनाती हैं।,క్రియాత్మక కాగితాలకు వెలుపల ఉండే అన్ని మృత కణాలు కూడా కలిసి బెరడును ఏర్పరుస్తుంది.
+मोटे पुराने स्तंभ का अनुप्रस्थ काट-एक विवर्धित भाग भझोजपत्र की छाल कागज की तरह तने पर से छिल उतर जाती है।,ముతక పాత కాలమ్ యొక్క తిర్యక్ కట్ -ఒక సవరించబడిన భాగం భాజ్కాగితం యొక్క బెరడు ఒక కాగితం వలె కాండం నుండి చించేస్తుంది.
+उन पर लिखी प्राचीन पांडुलिपियाँ अभी तक सुरक्षित हैं।,వాటిపై రాసిన ప్రాచీన వ్రాతప్రతులు ఇప్పటికీ భద్రంగా ఉన్నాయి.
+"कॉर्क वृक्ष का कार्क इतना मोटा हो जाता है कि उससे बोतल की डॉट, जूते का तला, विद्युत्रोधी सामान आदि व्यापारिक तौर पर बनाए जाते हैं।","కార్క్ చెట్టు యొక్క కార్క్ ఎంత మందంగా ఉన్నదంటే, దీనిని బాటిల్ డాట్స్, షూ ఫ్రై, ఇన్సులేటింగ్ గూడ్స్ మొదలైన వాటి ద్వారా వాణిజ్యపరంగా తయారు చేస్తారు."
+उन दो पार्श्व विभज्योतकों के नाम बताइये जिनके द्वारा पौधे की घेरे (मोटाई) में वृद्धि करता है? काष्ठ द्वितीयक दारू होता है जो द्विबीजपत्री तने में संबहन एधा की सक्रियता से बनता हे।,మొక్క (మందాన్ని) పెంచే రెండు పార్శ్వ పురోబిత మెసిపోజిస్ట్ ల పేర్లు ఏమిటి? చెక్క అనేది ద్వి-సెడేట్ కాండంలో ఉండే సోదరీ ఈధా ద్వారా క్రియాత్మకంగా ఏర్పడే ద్వితీయ శ్రేణి సైలియం.
+वार्षिक वलय ( वृक्ष की आयु ज्ञात करने का रहस्य ) शीतोष्ण क्षेत्रों में जलवायु दशा मौसमी बदलाव दर्शाती है।,వార్షిక ఉంగరం (చెట్టు యొక్క వయస్సు యొక్క రహస్యం) సమశీతోష్ణ ప్రాంతాలలో నిశీతోష్ణ వాతావరణ పరిస్థితులలో కాలానుగత మార్పులను చూపుతుంది.
+संवहनी एधा की सक्रियता भी आवर्ती हो जाती है तत्पश्चात्‌ जाइलम में स्पष्ट वृद्धि वलयें बनती हैं।,వాస్కులర్ ఎధా యొక్క కార్యకలాపం కూడా పునరావృతమవుతుంది మరియు తరువాత సైలమ్ లో స్పష్టమైన పెరుగుదల ఉంటుంది .
+बसंत में एधा अधिक क्रियाशील होती है तथा अनेक अधिक व्यास वाली वाहिकाएँ विभेदित करती हैं।,"వసంత, ఋతువు లో, ఇది మరింత క్రియాత్మకంగా ఉంటుంది మరియు ఎక్కువ పెద్ద వ్యాసం కలిగిన నాళాలను వేరు చేస్తుంది."
+बसंत में बनने वाले काष्ठ को पूर्वकाष्ठ या बसंत काष्ठ कहते हैं।,స్ప్రింగ్ లో ఏర్పడే కలపను ప్రీ వుడ్ లేదా స్ప్రింగ్ వుడ్ అని అంటారు.
+"ग्रीष्म में एधा सक्रिय होती है और संकीर्ण वाहिकाएँ बनाती है, इस काष्ठ को पश्चकाष्ठ अथवा ग्रीष्म काष्ठ  कहते हैं।","వేసవిలో, ఈధా చురుకుగా ఉంటుంది మరియు ఇరుకైన పాత్రలను ఏర్పరుస్తుంది, ఈ కలపను పోస్సియర్ లేదా సమ్మర్ వుడ్ అని అంటారు."
+तने की अनुप्रस्थ काट में ये दोनों प्रकार के काष्ठ एकांतरित क्रम में संकेद्रिक वलयों के रूप में दिखती हैं तथा एकत्रित होकर एक वार्षिक वलय कहलाती है।,"కాండం యొక్క తిర్యక్ కట్ లో, ఈ రెండు రకాల చెక్కలు ఏకాంతర క్రమంలో కన్సిట్ రింగ్ రూపంలో కనిపిస్తాయి మరియు వీటిని అసెంబుల్ చేసి, వార్షిక రింగ్ అని అంటారు."
+इन वलयों की संख्या को गिनकर वृक्ष की आयु का पता लगाया जा सकता है।,ఈ యూనిట్ల సంఖ్యను లెక్కించడం ద్వారా చెట్టు యొక్క వయస్సును తెలుసుకోవచ్చు.
+वार्षिक वलयों की गणना करके पेड़ की आयु जानने के विज्ञान को वृक्षकालानुक्रमण या द्रुमकालक्रम विज्ञान कहते हैं।,వార్షిక కాలవ్యవధులను లెక్కించడం ద్వారా చెట్టు యొక్క వయస్సును తెలుసుకునే శాస్త్రాన్ని ట్రీ కాలక్రమానుసారం లేదా కాలక్రమం అని అంటారు.
+"बाहर की ओर उपस्थित सक्रिय नवीन बने हुआ काष्ठ जिसमें कुछ जीवित कोशिकाएँ होती हैं, रसकाष्ठ कहलाता है।","కొత్తగా ఏర్పడిన కలపను బయట ఉన్నది, ఇందులో కొన్ని జీవన కణాలు ఉన్నాయి, దీనిని రసకాస్థ అంటారు."
+"जैसे-जैसे वृक्ष की आयु बढ़ती है तने के केंद्रीय भाग में रसकाष्ठ की भीतरी कोशिकाएँ निष्क्रिय होती जाती हैं और गहरे रंग की हो जाती है, यह अंतःकाष्ठ कहलाता हे।","చెట్టు పెరిగే కొద్దీ కాండం మధ్య భాగంలో రసకాస్థ యొక్క లోపలి కణాలు క్రియారహితంగా మరియు ముదురు రంగులోకి మారుతాయి, దీనిని అంతర నక్షత్రమండలం అంటారు."
+हल्के रंग का होता है।,ఇది లేత రంగులో ఉంటుంది.
+इसमें जीवित कोशिकाएँ होती हे।,దీనిలో జీవకణాలు ఉంటాయి.
+.वाहिकाए बंद नहीं होती और जल तथा खनिज।,నాళాలు మూసుకుపోవు మరియు నీరు మరియు ఖనిజాలు.
+पदार्थों के ऊपर की ओर बढ़ने में सहायता करती हैं।,పదార్థాలను పైకి కదిలించడానికి సహాయపడుతుంది.
+काष्ठ वजन में हल्का होता है।,చెక్క బరువు తక్కువగా ఉంటుంది.
+".कम टिकाऊ, क्योंकि इसमें रोगजनकों का आक्रमण हो सकता है।",".తక్కువ మన్నిక, ఎందుకంటే ఇది రోగకారక సూక్ష్మజీవులను ఆక్రమించడానికి కారణం అవుతుంది."
+आर्थिक दृष्टि से कम उपयोगी।,ఆర్థికంగా తక్కువ ఉపయోగకరంగా ఉంటుంది.
+यह पुराने स्तंभ का केंद्रीय गहरे रंग का काष्ठ होता है।,ఇది పాత స్తంభం యొక్క కేంద్ర ముదురు రంగు చెక్క.
+"गहरे रंग का होता है क्‍योंकि इसमें गोंद, रेजिन, तेल, टैनिन आदि उपस्थित होते हें।","ముదురు రంగులో ఉంటుంది, ఎందుకంటే దీనిలో జిగురు, రెసిన్ లు, ఆయిల్స్, టానిన్ లు మొదలైనవి ఉంటాయి."
+वाहिकाएं टाइलोसों द्वारा बंद होती हैं।,నాళాలు టైలాస్ ద్వారా మూసుకుపోతాయి.
+जीवित कोशिकाएँ अनुपस्थित होती हैं।,జీవకణాలు లోపము కలిగి ఉంటాయి.
+काष्ठ भारी होता हे।,చెక్క బరువుగా ఉంటుంది.
+अधिक समय तक टिकाउ होता है तथा रोगजनकों के आक्रमण के प्रति प्रतिरोधक होता है।,ఎక్కువసేపు ఉంటుంది మరియు వ్యాధికారక కణాల దాడికి నిరోధకతను కలిగి ఉంటుంది.
+स्तंभ में भौतिक ऊतक-ऊँचे वृक्ष के तनों को तेज हवा के झोंकों के बलपूर्वक खिंचाव से बचना तथा  गुरुत्वाकर्षण के विपरीत सीधे खड़ा होना पड़ता है।,"ఈ స్తంభంలో, భౌతిక కణజాలం-ఎత్తైన చెట్టు యొక్క కాండాలను పదునైన గాలి యొక్క బలం ద్వారా పరిహరించాలి మరియు నేరుగా గురుత్వాకర్షణకు వ్యతిరేకంగా నిలబడాలి."
+तना को इनके लिए दृढ़ता मिलती है।,కాండం వాటికి దృఢత్వాన్ని ఇస్తుంది.
+दृढ़ेतक से जो अधस्त्वचा में एवं परिरंभ तथा द्वितीयक फ्लोएम में खंडों के रूप में उपस्थित होता हैं।,"కాండం నుండి, ఇవి సూపర్ స్ట్రక్చర్ మరియు కాలమ్ మరియు సెకండరీ ఫ్లోయమ్లలో విభాగాలుగా ఉంటాయి."
+"द्वितीयक दारू अर्थात्‌ काष्ठ में प्रचुर लिग्निनयुक्त वाहिकाएं, टेकीडें और रेशे तथा मज्जा में दृढ़ोतकी अबयवों की उपस्थिति से।","ద్వితీయ శ్రేణి లో, అంటే, కలపలో పుష్కలమైన ద్రవీకరించబడిన పాత్రలు, ఫైబర్ మరియు మజ్జలో టేక్స్ మరియు బలమైన అబివాస్ యొక్క ఉనికి."
+पत्ती चपटी तथा फैली हुई संरचना है जो तने या शाखा का पार्श्व उपांग है तथा उसकी पर्वसंधि से निकलती है।,"ఆకు ఒక సమతల మరియు పొడిగించబడ్డ నిర్మాణం, ఇది కాండం లేదా శాఖ యొక్క పార్శ్వ అనుబంధం మరియు దాని యొక్క ఎపిటర్ నుంచి ఉద్భవించింది."
+यह प्ररोह विभज्योतक  से निकले पर्ण आद्यकसे विकसित होती है।,ఈ కొమ్మ  మెరిస్టెమ్ నుండి వెలువడే ఆకు నుండి అభివృద్ధి చెందుతుంది.
+इसके कक्ष में कलिका होती है जिसे कक्षीय कलिका कहते हैं।,దీని కణానికి ఆర్బిటాల్ మొగ్గ అనే మొగ్గ ఉంటుంది.
+"पत्ती वह प्रमुख स्थान है, जहाँ पर प्रकाशसंश्लेषण, वाष्पोत्सर्जन तथा श्वसन की क्रियाएँ सम्पन्न होती हैं।","కిరణజన్య సంక్రామీకరణ, ప్రసరణ మరియు శ్వాసక్రియ జరిగే ప్రధాన ప్రదేశం ఆకు."
+"कक्षीय कलिका की सुरक्षा के अलावा पत्ती -खाद्य एवं जल संग्रह, आरोहण, कायिक प्रवर्धन आदि के लिए रूपान्तरित हो सकती है।","ఆర్బిటాల్ మొగ్గ యొక్క రక్షణతో పాటు, ఆహారం మరియు నీటి సేకరణ, ఆరోహణ, సోమాటిక్ యాంప్లిఫికేషన్ మొదలైన వాటి కొరకు ఆకును మార్పిడి చేయవచ్చు."
+"पर्णाधार  -यह पत्ती का सबसे निचला भाग है, जिससे वह पर्वसंधि से जुड़ी रहती है।","ఆకులు-ఇది ఆకు యొక్క దిగువ భాగం, ఇది పరిస్మ్తో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది."
+एकबीजपत्री में यह आच्छद्‌ की तरह फैला होता है तथा द्विबीजपत्री पौधों में पर्णाधार पर अनुपर्ण नामक पार्श्व अतिवृद्धियाँ पाई जाती हैं।,"ఒకే జన్యువులో, ఇది ఆకువలె వ్యాపించి ఉంటుంది మరియు ద్విబీజ మొక్కలలో, ఆకులపై పార్శ్వ హైపర్ ట్రోఫిజిక్స్ ను కలిగి ఉంటుంది."
+पर्णवूंत (?एशांग०)-यह पत्ती का वृंत ($ध॥0) है।,ఆకులు (?ఇషాంగ్0) - ఈ ఆకు చెట్టు ($D) 0) అనేది.
+पत्तियाँ वृंतयुक्त (0०7०००) जैसे कई द्विबीजपत्री में या वृंतहीन (४०५३॥०) जैसे अधिकतर एकबीजपन्री पौधों में होती हैं।,ఎడిక్ (007000) లేదా ఎదుగుదల లేని (4053) వంటి అనేక బిబిగెలెట్ లలో ఆకులు. 0) చాలా వరకు సింగిల్-సెడ్సీ ప్లాంట్ల్లో ఉంటాయి.
+"पर्णवृंत रूपांतरित होकर फूल सकता है (जैसे जलकूभी में), या दोनों ओर पंख रूपी (जैसे संतरा) या सामान्य पत्ती की भाँति चपटा (जैसे आस्ट्रेलियाई बबूल में) हो जाता हे।","ఆకులు రూపాంతరం చెంది పుష్పాన్ని (ఉదా. నీటిలో, లేదా రెక్క యొక్క రెండు వైపులా (ఉదా. నారింజ) లేదా చదును చేయబడిన సాధారణ ఆకు (ఉదా. ఆస్ట్రేలియన్ అకేసియాలో)"
+"पर्णफलक यह पत्ती का हरा, पतला, चपटा तथा फैला हुआ भाग है ।","ఆకులు ఇది ఆకు యొక్క ఆకుపచ్చ, సన్నగా, చదునుగా మరియు ఆకుయొక్క వ్యాప్తి చెందే భాగం."
+जिसकी सतह पर अनेक शिराएँ एवं शिरिकाएँ फैली रहती है।,దీని ఉపరితలంపై అనేక సిరలు మరియు సిరలు వ్యాపిస్తాయి.
+पर्णफलक  के मध्य में आधार से शीर्ष तक जाती हुई एक प्रमुख शिरा पाई जाती है जिसे मध्यशिरा कहते हैं।,"ఆకుల మధ్య భాగంలో, ఆధారము నుండి పై వరకు ఒక ప్రధాన సిరను మధ్యస్థ సిర అని పిలుస్తారు."
+"शिराएँ पत्ती को सहारा देती हैं तथा जल, खनिज लवण खाद्य पदार्थ का परिवहन करती हें।","సిరలు ఆకుకు మద్దతు నిస్తుంది మరియు నీరు, ఖనిజ లవణాలను ఆహారం లోనికి రవాణా చేస్తుంది."
+जालिकारूपी एवं समांतर शिराविन्‍न्यास एकशिरीय हो सकते हैं ।,రెటిక్యులర్ మరియు సమాంతర సిరల ట్రస్ట్ లు ఏకతల తలకలిగి ఉంటాయి.
+जिसमें केवल एक पादप तथा जीवों के प्रकार दृढ़ मध्यशिरा होती है ।,ఇందులో ఒకే ఒక మొక్క మరియు రకం జీవి మధ్య సిర లు దృఢంగా ఉంటుంది.
+"जिससे पंख की भाँति अनेक द्वितीयक शिराएँ निकलती हैं, अत: पिच्छाकार एवं प्रकार्य कहलाती हैं (चित्र 7.39,0) अथवा बहुशिरीय  जिसमें एक से अधिक दृढ़ मुख्य शिराएँ एक केंद्र से हथेली की उँगलियों जैसे निकलती हुई एक-दूसरे से दूर चली जाती है अत: हस्ताकार  कहलाती है।","అందువల్ల అనేక ద్వితీయ సిరలు ఈకలుగా ఉద్భవించి, పెడిక్యూర్ మరియు ఫంక్షన్ (పటం-7.39,0) లేదా బహుసియెంట్ గా ఉంటాయి, దీనిలో ఒకటి కంటే ఎక్కువ దృఢమైన ప్రధాన సిరలు ఒక కేంద్రం నుంచి అరచేతి వేళ్లకు దూరంగా కదులుతాయి, కనుక దీనిని చేతితో తయారు చేసిన ట్లుగా పేర్కొంటారు."
+एवं प्रकार्य पत्तियाँ दो प्रकार की होती हैं-सरल तथा संयुक्त ।,మరియు రెండు రకాల ఫంక్షన్ ఆకులు ఉన్నాయి- సింపుల్ మరియు కంబైన్డ్.
+चूंकि पत्ती के कक्ष में  कलिका होती हैं अत: आप संयुक्त पत्ती को सरल पत्ती से भिन्‍न कर सकते हैं।,"ఆకు గది మొగ్గకలిగి ఉంటుంది కనుక, మీరు జాయింట్ లీఫ్ ని సరళ ఆకుకు విభిన్నంగా చేయవచ్చు."
+इसकी जानकारी के लिए आपको कक्षीय कलिका की स्थिति पता लगानी पड़ेगी।,దాని గురించి తెలుసుకోవాలంటే ఆర్బిటాల్ మొగ్గ యొక్క స్థితి ఏమిటో తెలుసుకోవాలి.
+"कलिका, दोनों सरल तथा संयुक्त पत्ती के कक्ष में पाई जाती हैं।",ఈ మొగ్గ సాధారణ మరియు ఉమ్మడి ఆకు గదులలో ఉంటుంది.
+परंतु संयुक्त पत्ती के पर्णकों  के कक्ष में नहीं।,కానీ మిశ్రమ ఆకు కరపత్రాల గదిలో కాదు.
+दोनों प्रकार की पत्तियों में अंतर तालिका 7.7 में दिए गए हैं।,రెండు రకాల ఆకుల మధ్య తేడాలు పట్టిక 7.7లో ఇవ్వబడ్డాయి.
+पत्ती में पर्ण फलक अविच्छिन्न पर्णफलक अनेक छोटी इकाइयों में बंट जाता है।,ఆకులోని ఆకు ఆకును అనేక చిన్న యూనిట్లుగా విభజిస్తారు.
+अर्थात बंटा हुआ नहीं होता हे जिन्हें पर्णक  कहते हें ।,అంటే విభజించబడి ఉండదు దీనిని ఆకు అని అంటారు.
+यदि पर्णफलक के किनारों में कटाव होता कटाव मध्यशिरा तक पहुँच जाते हैं ।,"ఆకుల అంచులలో కోత ఉంటే, కోత మధ్యకాలానికి చేరుకుంటుంది."
+तो कटाव मध्यशिरा नहीं पहुँचते।,"కాబట్టి, మధ్య సిరకు చేరదు."
+संयुक्त पत्ती के प्रकार-यह दो प्रकार की होती है ।,జాయింట్ లీఫ్ రకం: ఇది రెండు రకాలు.
+तालिका 7.8 संयुक्त पत्ती के प्रकार  पर्णक मध्यशिरा अथवा रेकिस  पर्णक पर्णवृत के अग्रसिरे से जुड़े रहते हैं तथा से जुड़े होते हैं तथा पाश्विक रूप से हथेली से निकलती उँगलियों की भाँति प्रतीत होते व्यवस्थित रहते हैं ।,"పట్టిక 7.8 ఆకు యొక్క ఆకుల యొక్క వివిధ రకాల ఆకులు జతచేయబడి, ఆకుల యొక్క ముందు భాగంలో అతికించబడి ఉంటాయి మరియు ఆకు యొక్క ముఖానికి జతచేయబడతాయి మరియు అరచేతి నుంచి వచ్చే వేళ్ల వలే చీడలు కనిపిస్తాయి."
+पर्णक तथा मध्यशिरा फिर से विभाजित होकर पर्णक की संख्या पर आधारित द्विपर्णी एकपिच्छकी  द्विपिच्छकी त्रिपर्णी चतुष्पर्णी तथा  त्रिपिच्छकी तथा बहुपर्णी  प्रकार की संयुक्त पत्ती हो विसंयुक्त पत्ती बनाती हे सकती है ।,ఆకు మరియు మధ్యస్థ సిరను రెండు ఆకుల ఫైలస్ రెండు-ఆకులుగా మరియు త్రిపల్మరియు త్రిపల్ మరియు పాలీఫిలిక్ రకం జాయింట్ ఆకుగా తిరిగి విభజించవచ్చు.
+हस्ताकार संयुक्त पत्ते द्विपर्णी त्रिपर्णी चतुष्पर्णी बहुपर्णी।,సంతకం ఉమ్మడి ఆకులు ద్విపద త్రిపాక్షిక చతుర్భుజ బహుపది.
+समपिच्छकी असमपिच्छकी द्विपिच्छकी त्रिपिच्छकी विसंयुक्त पिच्छाकार संयुक्त पत्ती एक पिच्छकी चित्र 7.5 पिच्छाकार संयुक्त पत्ती तथा उसके प्रकार संयुक्त पत्ती की उस संरचना का नाम बताइएँ जिस पर पर्णक जुड़ें होते हैं।,"డైఫోరోడిక్ ఇన్ కాస్పియస్ ఫిలరిక్ ట్రిపుల్ ఆకుల యొక్క విసర్జక పిక్టోరిన్ జాయింట్ ఆకు, పిచ్కర్ జాయింట్ ఆకు యొక్క నిర్మాణం పేరు మరియు ఆకు యొక్క జాయింట్ ఆకు యొక్క రకం."
+आपको निम्न क्रियाकलाप करने में आनंद आएगा ।,దిగువ పేర్కొన్న కార్యకలాపాలను మీరు ఆస్వాదిస్తారు.
+शिराविन्यास के प्रकार के आधार पर पत्तियों को एकबीजपत्री एवं द्विबीजपत्री पत्तियों में वर्गीकृत कोजिए।,సిరల రకాన్ని బట్టి ఆకులను ఏక ప్లాస్మా మరియు డైకోటమీ ఆకులుగా వర్గీకరించండి.
+या शाखा पर पत्तियों के लगने की व्यवस्था को पर्णविन्यास कहते हैं।,లేదా కొమ్మపై ఆకుల అమరికను ఆకు అంటారు.
+पत्तियों की व्यवस्थाक्रम इस प्रकार होती है ताकि उन्हें प्रकाशसंश्लेषण के लिए उपयुक्त प्रकाश मिल सके।,ఆకుల క్రమం కిరణజన్య సమేక్షానికి తగిన కాంతిని పొందగలిగేవిధంగా ఉంటుంది.
+यह तीन प्रकार की होती हें ।,ఇది మూడు రకాలు.
+अध्यारोपित जब ऊपर और नीचे की पर्वसंधि पर जुड़ी पत्तियों के जोड़े ठीक एक दूसरे के ऊपर एक ही तल में पाए जाते हैं।,పై మరియు దిగువ భాగంలో జతచేయబడ్డ ఆకులు ఒకదానిపై మరొకటి ఒకే అంతస్తులో లో కనిపిస్తాయి.
+चक्रित जब प्रत्येक पर्वसंधि पर दो से अधिक पत्तियाँ वृत्त या चक्र में व्यवस्थित रहती है उदाहरण नेरियम।,రెండు కంటే ఎక్కువ ఆకులు వృత్తాకారంలో లేదా ప్రతి ఎరిథస్ మీద వృత్తాకారంలో అమర్చినప్పుడు సైకిల్స్.
+"यद्यपि पत्तियों का मुख्य कार्य भोजन संश्लेषण है, कुछ पादपों में पत्तियाँ विभिन्‍न संरचनाओं में रूपांतरित होकर इसके अतिरिक्त विशिष्ट कार्य जैसे पादप को आधार एवं सुरक्षा देना, जल एवं भोजन संग्रह करना अथवा कीटभक्षी पादपों में कीट पकड़ने में मदद करती हैं।","ఆకుల ప్రధాన విధి ఆహార సంవిధానం అయినప్పటికీ, కొన్ని మొక్కల్లో ఆకులు విభిన్న నిర్మాణాలుగా రూపాంతరం చెందుతాయి మరియు అదనంగా మొక్కను బేసింగ్ మరియు సంరక్షించడం, నీరు మరియు ఆహారం సేకరించడం లేదా కీటకాలను కీటకాలను పట్టుకోవడం వంటి నిర్ధిష్ట పనుల్లో సహాయపడతాయి."
+"पतली, तंतुनुमा, कुंडलित, संवेदनशील मटर, ग्लोरी लिली संरचना जिसे प्रतान कहा जाता है और जो पौधे को आरोहण में मदद करती है।","సన్నని, పీచు, కాయిల్డ్, సెన్సిటివ్ బఠానీలు, ప్రోటాన్ అని పిలవబడే గ్లోరీ లిల్లీ నిర్మాణం మరియు మొక్క ను ఆసీనుచేయడానికి సహాయపడుతుంది."
+"पर्णशूल पत्तियाँ अथवा उनका अंश तेज, नुकीले सत्यानाशी ( आर्जामोन) काँटों में रूपांतरित हो जाते हें ताकि ओपन्शिया पादप की रक्षा तथा वाष्पोत्सर्जन दर कम हो सके।","ఆకు ఆకులు లేదా వాటి యొక్క భిన్నాలు ఒపెనీ షియా మొక్కను సంరక్షించడానికి మరియు ట్రాన్స్ పిరేషన్ రేటును తగ్గించడానికి పదునైన, పదునైన సాథ్నాషి (అర్జామోన్) ముల్లులుగా మార్చబడతాయి."
+"कह, निनत पर्णाभ  संयुक्त पर्ण का पर्णवृंत चपटा ऑस्ट्रेलियाई ऐकेशिया पादप तथा जीवों के प्रकार  पत्तीनुमा संरचना में रूपांतरित होकर एवं प्रकार्य प्रकाशसंश्लेषण में मदद करता हेै।","నెమటోస్లీ జాయింట్ ఆకు యొక్క ఆకు సమతల ఆస్ట్రేలియా అకేసియా మొక్కలు మరియు జీవుల యొక్క ఆకు వంటి నిర్మాణంగా రూపాంతరం చెంది, కిరణజన్య సంక్రామిక క్రియకు సహాయపడుతుంది."
+पर्णक धीरे-धीरे झड़ जाते हैं।,ఆకులు నెమ్మదిగా రాలిపొతాయి.
+कीटभक्षी पादपों की घटपर्णी पादप में पूरी घटपर्णी पादप ( नेपेन्थिस)।,కీటక మొక్క యొక్క ఘటాలిక్ మొక్క లో మొత్తం ఘటాలి మొక్క (నెపెంతిస్)
+रूपांतरित पत्तियाँ पत्ती घड़ा में रूपांतरित हो जाती है ब्लैडरवर्ट ( युट्रीक्युलेरिया) जबकि ब्लैडरवर्ट में कुछ खंडित पत्तियाँ थैली  जैसी रचनाओं में टिप्पणी  परिवर्तित हो जाती है।,"మెటామార్ఫోస్డ్ ఆకులు ఆకు పిచ్చర్ మూత్రాశయం (యూట్రిక్యులేరియా) గా రూపాంతరం చెందుతాయి, అయితే మూత్రాశయంలో కొన్ని విచ్ఛిన్నమైన ఆకు సంచులు వ్యాఖ్యానం లాంటి కూర్పులలో మార్చబడతాయి."
+यह रचनाएँ कीटों को फँसाने में मदद करती हे।,ఈ కూర్పులు కీటకాలను వలలో కి రావడానికి సహాయపడతాయి.
+"विषमपर्णता कुछ पौधों में एक से अधिक प्रकार की पत्तियाँ पाई जाती है, इस स्थित को विषमपर्णता कहते हैं।","హెటిరోఫిలిజమ్ కొన్ని మొక్కల్లో ఒకటి కంటే ఎక్కువ రకాల ఆకులు కనిపిస్తాయి, దీనిని హెటిరోఫిలిజమ్ అని అంటారు."
+"ये कुछ जलीय पौधों में, जो आंशिक रूप से जलनिमग्न  रहते हैं, देखी जा सकती हैं जेसे-सिंघाड़ा, लिम्नोफिला ।","పాక్షికంగా చిరాకు కలిగించే ఈ కొన్ని జలచరాలు, జెస్-సింఘారా, లిమ్నోఫిల్లా ద్వారా చూడవచ్చు."
+"आम, 'तुलसी' तथा अमरूद के पादपों में किस प्रकार का पर्णविन्यास पाया जाता है? कॉलम के दिए गए तकनीको शब्दों का कॉलम 8 के तकनीकी शब्दों के साथ सुमेल कोजिए ।","మామిడి, తులసి, జామ మొక్కలలో ఏ రకమైన ఫైలీస్ ఉంటుంది? కాలమ్ 8 యొక్క టెక్నికల్ పదాలను జతచేయండి."
+पत्ती निम्न कार्य सम्पन्न करती है ।,ఆకు ఈ క్రింది వాటిని నిర్వహిస్తుంది.
+प्रकाशसंश्लेषण-सूर्य के प्रकाश की उपस्थिति में पत्ती भोजन का संश्लेषण करती है।,కిరణజన్య సంయోగం: సూర్యకాంతి సమక్షంలో ఆకు ఆహారం సంశ్లేషణ చేస్తుంది.
+गैस विनियम-इनमें विद्यमान रंध्रों द्वार गैस विनिमय होता है जो श्वसन एवं प्रकाशसंश्लेषण के लिए आवश्यक हैं।,"గ్యాస్ నిబంధనలు: ప్రస్తుతం ఉన్న స్తోమాలు గ్యాస్ మార్పిడి, ఇవి శ్వాసక్రియ మరియు కిరణజన్య సంక్శ్లేషన్ కు అవసరం."
+वाष्पोत्सर्जन -रंत्रों द्वारा अतिरिक्त जल का वाष्पीकरण (वाष्प के रूप) में होता है जो पत्ती की सतह को ठंडक देता है तथा रसारोहण में मदद करता है।,"ట్రాన్స్ పిరేషన్ అనేది రెంత్రాల ద్వారా అధిక మొత్తంలో నీరు(ఆవిరి రూపంలో) ఆవిరి కావడం, ఇది ఆకు యొక్క ఉపరితలాన్ని చల్లబరచడానికి మరియు దద్దుర్లు ఏర్పడటానికి సహాయపడుతుంది."
+बिंदुस्राव नम जलवायु में पाए जाने वाले पौधों की पत्तियों के किनारों से अतिरिक्त लवणीय जल की बूंदों के रूप में रिसाव होता है।,తేమ వాతావరణంలో కనిపించే మొక్కల ఆకుల అంచుల నుండి ఉప్పునీటి బిందువులుగా బిందురాస్ ఉత్సర్గం జరుగుతుంది.
+"विशिष्ट कार्यों के लिए रूपांतरण--कुछ पादपों में पत्तियाँ रूपांतरित होकर अन्य कार्य करती हैं जेसे-भोजन-संश्लेषण एवं संग्रह, आधार एवं सुरक्षा, कायिक प्रवर्धन तथा कीयोें को फँसाना।","కొన్ని మొక్కల్లో, ఆకులు పరివర్తన చెందించబడతాయి మరియు ఇతర విధులు ఆహార సంక్రామ్యం మరియు సేకరణ, బేస్ మరియు భద్రత, సోమాటిక్ యాంప్లిఫికేషన్ మరియు తాళాల ను ట్రాప్ చేయడం ద్వారా జరుగుతుంది."
+अधिकांश द्विबीजपत्री पादपों में पत्ती पृष्ठाधारी अर्थात्‌ क्षेतिज दशा में अभिविन्यस्त तथा विभेदित पर्णमध्योतक युक्त होती है।,"చాలా వరకు బిస్పైల్లేట్ మొక్కల్లో, ఆకు కుర్సాల్ గా ఉంటుంది, అంటే, ద్వితీయ స్థితిలో, రీకాన్ఫిగర్ చేయబడ్డ మరియు విభిన్న మైన ఆకులతో ఉంటుంది."
+परंतु एकबीजपत्री पादपों में पत्ती समद्विपाश्वीय अर्थात्‌ ऊर्ध्ब तथा अविभेदित पर्णमध्योतक  युक्त होती है।,"కానీ ఏక-అంకె మొక్కలలో, ఆకు ఐసోట్రోపిక్ అంటే నిలువుగా మరియు నిర్బ౦ధి౦చబడని ఆకులతో ఉ౦టు౦ది."
+पत्ती की उदग्र काट तीन मुख्य भाग दर्शाती है।,ఆకు యొక్క నిట్టనిలువు కోత మూడు ప్రధాన భాగాలను సూచిస్తుంది.
+बाहयत्वचा एपिडर्मिस पर्ण मध्योतक संवहनी तंत्र ।,బాహ్య చర్మము ఆకు ను ఇతర నాళవ్యవస్థ.
+बाहयत्वचा-पत्ती की दोनों ऊपरी तथा निचली सतह पर पाई जाती है।,బయటి చర్మం ఆకు యొక్క ఎగువ మరియు దిగువ ఉపరితలంపై కనిపిస్తుంది.
+इसकी कुछ कोशिकाएं द्वार (गार्ड) कोशिकाएं बनाती हें जो व्यवस्थित होकर छिठ्रें बनाती हें ।,"కొన్ని కణాలు (గార్డ్) సెల్స్ ను ఏర్పరుస్తుంది, అవి అమర్చబడి, గుచ్చబడతాయి."
+जिन्हें स्टोमेटा कहा जाता है।,వీటిని స్తోమాటా అంటారు.
+जो प्रकाशसंश्लेषण एवं श्वसन हेतु गैस विनिमय तथा वाष्पोत्सर्जन  के समय जल वाष्पन में मदद करती हैं।,ఇది వాయువు మార్పిడి సమయంలో నీరు బాష్పీభవనానికి మరియు కిరణజన్య సంక్రామీకరణ మరియు శ్వాసక్రియకు సహాయపడుతుంది.
+कुछ एकबीजपत्री पत्तियों में कुछ बाहय त्वचीय कोशिकाएं जो ऊपरी एपिडर्मिस पर रहती हैं बड़ी होकर बुलीफार्म कोशिकाओं का निर्माण करती हैं ।,"కొన్ని ఆకుల్లో, ఎగువ ఎపిడెర్మిస్ పై నివసించే కొన్ని ఎక్సిషన్ క్యూటేనియస్ కణాలు పెద్దగా ఉండి, బుల్లిరూప కణాలను ఏర్పరుస్తుంది."
+जिनसे जल बाहर निकलता है।,దీని నుంచి నీరు బయటకు వస్తుంది.
+इसके कारण पत्तियां नलिकाकार हो जाती हैं ताकि तेज गर्मी में वाष्पोत्सर्जज कम हो।,దీని వల్ల ఆకులు నాళాలు గా మారి అధిక వేడిలో ఆవిరి తగ్గిపోతాయి.
+पर्ण मध्योतक-यह हरितलवकयुकत मृदूतक (हरितकतक) का बना होता है तथा प्रकाश संश्लेषण का कार्य करता हैं।,ఆకు మీసోఫిజిక్స్: ఇది క్లోరోటిక్(ఆకుపచ్చ) బంకమట్టితో తయారు చేయబడి కిరణజన్య సంక్రామీకరణను నిర్వహిస్తుంది.
+द्विबीजपत्री पत्तियों में यह दो प्रकार की कोशिकाओं में विभेदित होता है।,"ద్విబిగెటిక్ ఆకులలో, ఇది రెండు రకాల కణాలుగా విభజించబడుతుంది."
+जो खंभोतक तथा स्पंजीय कोशिकाएँ कहलाती हैं।,వీటిని ధ్రువాలు మరియు స్పాంజి కణాలు అని అంటారు.
+"पादप तथा जीवों के प्रकार में खंभोतक नहीं होती, केवल स्पंजीय ऊतक होते हैं।","మొక్క మరియు జీవి యొక్క రకం లో ఒక స్తంభం ఉండదు, కేవలం స్పాంజి కణజాలాలు మాత్రమే."
+"- कोशिकाओं की आकृति अनियमित तथा शिथिलता से व्यवस्थित, हरितलवक कम संख्या में उपस्थित।","-కణాల ఆకారం క్రమరహితంగా మరియు వదులుగా అమర్చబడి, చిన్న సంఖ్యలో క్లోరోటిక్ ఉంటుంది."
+- अंतरकोशिकाएं कोषों में गैसों का संग्रह करती हैं।,-అంతర కణాలు నిధులలో వాయువులు సేకరిస్తారు.
+संहवनी पूल-ये संयुक्त संपार्श्विक एवं बंद होते हैं।,కోడ్ పూల్ - ఇవి కలిపి అనుషంగిక మరియు మూసివేయబడతాయి.
+- प्रत्येक पूल में जाइलम ऊपरी सतह की ओर (पृष्ठीय) स्थित होता हैं।,- ప్రతి కొలనులో పై ఉపరితలం (డోర్సల్) వైపు ఉంటుంది.
+- अधिकांश संवहनी पूल रंगहीन मृदूतकी कोशिकाओं से घिरा रहता हे जिसे बंडल आच्छद अथवा सीमांतक मृदूतक कहते हैं।,-చాలా వాస్కులర్ కొలనులు బంకమట్టి యొక్క సంభాళకణాలు అని పిలవబడే రంగులేని మైలస్ కణాలతో చుట్టబడి ఉంటాయి.
+एवं प्रकार्य द्विबीजपत्री पत्तियों में प्रत्येक रंश्र में दो अर्धवृत्ताकार द्वार-कोशिकाएँ होती हैं जो एक छिद्र-स्टामा (रंध्र) को घेरे रहती हैं ।,"మరియు ద్విస్పైల్డ్ ఆకుల విధిలో, ప్రతి పిరోస్ రెండు అర్థవృత్తాకార తలుపు కణాలు కలిగి ఉంటాయి, ఇది ఒక పోర్స్ స్టొమా (ఫోరమెన్)ను ఆవరించి ఉంటుంది."
+द्वार कोशिकाएँ हरितलवकोंयुक्त होती हैं तथा रंध्रों के खुलने एवं बंद होने को नियंत्रित करती हैं।,గేట్ కణాలు ఆకుపచ్చగా ఉంటాయి మరియు స్టోమాటా యొక్క ప్రారంభ మరియు మూసివేతను నియంత్రిస్తాయి.
+रंश्र-छिद्र अंतरकोशिकीय गुहा--अधोरंत्री कोष्ठ  में खुलता हैं।,అంతర కణకుహరంలో ర౦గుల తెరువబడి ౦ది-- సబార్డిక్ గది.
+"(चित्र 7.9) रंध्रों की संख्या, आकार तथा वितरण भिन्न होते हैं- और यह इस पर निर्भर करता है कि पादप मरुद्भिद  है ।","(పటం. 7.9) స్టోమాటా యొక్క సంఖ్య, పరిమాణం మరియు పంపిణీ మారుతూ ఉంటాయి - మరియు ఇది మొక్క ఎడారిగా ఉందా అనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+या मेसोफाइट  एकबीजपत्री ट्वार-कोशिकाएं मुदगर-सम और दोनों सतहों पर मक्का में उपस्थित ।,లేదా రెండు ఉపరితలాలపై మడ్గర్-సమ్ మరియు మొక్కజొన్నలో ఉండే మీసోఫైటిక్ ట్విర్-సెల్స్.
+खसकर गर्मी के मौसम में दोपहर में बाष्पोत्सर्जन दर अधिक होने के कारण जब इन कोशिकाओं से जल-हानि होती है ।,వేసవి కాలంలో ఈ కణాల వల్ల నీటి నష్టం సంభవించినప్పుడు మధ్యాహ్నం సమయంలో బాష్పీభవన రేటు ఎక్కువగా ఉంటుంది.
+तब पत्ती मुड (गोल हो) जाती हे।,ఆ తర్వాత ఆకు గుండ్రంగా (గుండ్రంగా) మారుతుంది.
+अत: यह शुष्क परिस्थितियों में रंध्रों से जल वाष्प की हानि को कम करते हैं।,"అందువలన, పొడి పరిస్థితుల్లో, ఇది నిల్వ ఉన్న నీటి ఆవిరిని తగ్గిస్తుంది."
+शुष्क परिस्थितियों में उगने वाले अधिकांश पादपों की पत्तियों पर रोम पाए जाते हैं।,పొడి పరిస్థితుల్లో పెరిగే చాలా మొక్కల ఆకులపై ఫాలికల్స్ కనిపిస్తాయి.
+जो वाष्पोत्सर्जन की दर को कम करते हैं।,ఇవి ట్రాన్స్ పిరేషన్ రేటును తగ్గిస్తాయి.
+"ये पत्तियों को तेज धूप, ऊँचे तापमान तथा वायु प्रदूषण से बचाती हें।","ఇవి ఆకులు ప్రకాశవంతమైన సూర్యకాంతి, అధిక ఉష్ణోగ్రతలు మరియు వాయు కాలుష్యం నుండి రక్షణ కల్పిస్తాయి."
+यह विशेष प्रकार की संरचनाएँ ( हैं जो आर्द्र या नम  जलवायु में उगने वाले आबृतबीजी पादपों जैसे गार्डन नस्टर्शियम की पत्तियों में पाए जाते हैं।,ఇవి ప్రత్యేక రకాల నిర్మాణాలు (ఇవి ఆర్ద్ర లేదా తేమ వాతావరణంలో పెరిగే గార్డెన్ నాస్ట్యూర్సియం వంటి అబ్రికేటెడ్ మొక్కల ఆకులలో కనిపిస్తాయి).
+इनके द्वारा जल का उत्सर्जन द्रव के रूप बिंदुस्राव  में होता है।,వాటి ద్వారా నీటి విడుదల ద్రవ రూపంలో ఉంటుంది.
+स्थान पत्ती के किनारे शिराओं के अंत पत्ती की संपूर्ण सतह पर उपस्थित।,ఆకు యొక్క ఉపరితలం పై ఉండే మచ్చల ఆకు వెంబడి సిరల యొక్క చివరలు.
+संरचना सदा खुले रहते हैं ये प्रकाश की तीब्रतानुसार खुलते और बंद होते हैं।,"నిర్మాణాలు ఎల్లప్పుడూ తెరిచి ఉంటాయి, అవి కాంతి వేగం ప్రకారం తెరుచుకుంటాయి."
+जल हानि जल द्रव रूप में निकलता है तथा उसमें जल की हानि वाष्प रूप में होती है।,నీటి నష్టం నీటి ద్రవ రూపంలో ఉత్పత్తి అవుతుంది మరియు నీరు ఆవిరి రూపంలో పోతుంది.
+लवण एवं शर्करा घुले होते हैं।,"ఉప్పు, చక్కెరలు కరిగిపోతాయి."
+उपस्थिति स्थानों के पादपों में उपस्थित समस्त जलवायु के पादपों में उपस्थित होते है।,అన్ని రకాల వాతావరణాల మొక్కలలో ఉనికి ఉంటుంది.
+उस संरचना का नाम बताइये जिसके द्वारा आर्द्र स्थानों में उगने बाले पादपों से अत्यधिक जल द्रव के रूप में उत्सर्जित होता है।,తేమ గా ఉండే ప్రదేశాల్లో పెరిగే మొక్కల నుంచి అధిక నీరు విడుదల అయ్యే నిర్మాణం ఏది?
+कॉलम दिए गए तकनीकी शब्दों को कॉलम पर के तकनीकी शब्दों के साथ सुमेलन कीजिये।,కాలమ్ లో ఇవ్వబడ్డ టెక్నికల్ పదాలను కాలమ్ మీద ఉండే టెక్నికల్ పదాలతో జతచేయండి.
+पुष्प हमारे लिए सुंदरता की वस्तु है परंतु पौधों के लिए अत्यधिक महत्त्वपूर्ण है क्योंकि वह लैंगिक जनन का स्थान है।,పువ్వు మనకు అందముగా ఉంటుంది కాని మొక్కలకు ఇది చాలా ముఖ్యమైనది ఎందుకంటే ఇది లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తికి ఒక ప్రదేశం .
+पुष्प फल और बीज भी उत्पन्न करते हैं।,పూలు పండ్లు మరియు విత్తనాలను కూడా ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+पुष्प एक रूपांतरित प्ररोह है क्योंकि इसमें पर्वसंधियाँ एक दूसरे के बहुत समीप होती हैं ।,పండుగలు ఒకదానికొకటి చాలా దగ్గరగా ఉండటం వల్ల పువ్వు రూపాంతరం చెందిన చిగురు.
+पुष्पीय पर्ण चक्‍करों में व्यवस्थित होती हें।,పూల ఆకులు వృత్తాలుగా అమర్చబడి ఉంటాయి.
+अपने क्षेत्र में पाए जाने बाला किसी भी रंग अथवा नाम का पुष्प लीजिए।,మీ ప్రాంతంలో ఏదైనా రంగు లేదా పేరు కలిగిన పువ్వును తీసుకోండి.
+आप उसकी मूल संरचना समान पाएगें--पुष्प एक बूंत पर लगा होता है जिसका शीर्ष फूला हुआ होता है जिसे पुष्पासन अथवा स्तंभक कहते हैं।,దాని అసలు నిర్మాణాన్ని మీరు అదే విధంగా కనుగొంటారు- పుష్పసన్ లేదా కాలమ్ అని పిలవబడే ఒక పుష్పం పై పూత ఉంటుంది.
+इस पर निश्चित क्रम में चार चक्र होते हैं।,ఇది ఒక నిర్దిష్ట క్రమంలో నాలుగు చక్రాలు కలిగి ఉంటుంది.
+"बाहयदलपुंज  (बाहयदलों का समूह)-सबसे बाहरी चक्र, हरे बाहयदलों का बना हुआ चक्र जिसका मुख्य कार्य सुरक्षा प्रदान करना हे।","బహైదాల్ పుంజ్ (బాహ్య పక్షాల సమూహం)-బాహ్య చక్రం, ఆకుపచ్చ ఆయుధాలతో తయారు చేయబడ్డ చక్రం, దీని ప్రధాన విధి భద్రత కల్పించడం."
+"दलपुंज-दूसरा चक्र, विभिन्‍न रंगों के दलों या पंखुडियों का बना होता है।",దల్పుంజ్ -రెండవ చక్రం వివిధ రంగుల తో లేదా రేకులతో తయారు చేయబడుతుంది.
+इसका कार्य परागण के लिए कीट-पतंगों और अन्य जन्तुओं को आकर्षित करना हे।,పరాగ -సంపర్కం కొరకు కీటకాలు మరియు ఇతర జంతువులను ఆకర్షించడం దీని యొక్క విధి.
+पुमंग -यह पुंकेसरों के समूह से बना चक्रक होता है।,పుమాంగ్ -ఇది ఒక చక్రీయ మైన ఒక సమూహం తో తయారు చేయబడిన ఒక స్థూపాకారం .
+"प्रत्येक पुंकेसर में लंबा, पतला तंतु होता है जिसके सिरे पर द्विपालिक परागकोष होता है जो योजी  द्वारा आपस में जुड़े रहते हैं।","ప్రతి స్టమెన్ చివరపొడవైన, సన్నని దారాన్ని కలిగి ఉంటుంది, దీని చివరల్లో బైపాలిటిక్ పరాగసంపర్కం ఉంటుంది, ఇది యోజీ ద్వారా ఒకదానితో మరొకటి జతచేయబడుతుంది."
+परागकोष परागण के लिए पराग-कण उत्पन्न करते हैं।,పరాగ రేణుల్లో పరాగ సంపర్కం కోసం పరాగ రేణువలు ఏర్పడతాయి.
+अण्डाशय यह फूला हुआ आधारीय भाग है जिसमें एक से अनेक कोष्ठक  नामक कक्ष होते हैं इनमें बीजांड स्थित होते हैं जो निषेचित होकर बीज बनाते हैं तथा अण्डाशय से फल बनता है।,"అండాశయం ఈ ఎర్రబడిన బేసల్ భాగంలో ఒకటి నుండి అనేక బ్రాకెట్లు అని పిలువబడే కణాలు ఉంటాయి, వీటిలో అండాశయాలు ఉన్నాయి, ఇవి విత్తనాలను ఏర్పరుస్తాయి మరియు అండాశయాలు ఫలాలను ఇస్తాయి."
+वर्तिका यह एक लंबी नलीनुमा संरचना है जो अंडाशय को वर्तिकाग्र  से जोड़ता है।,కళంకం అనేది అండాశయాన్ని కళంకంతో కలిపే పొడవైన గొట్టపు నిర్మాణం.
+वर्तिकाग्र -यह पराग कणों के लिए ग्राही  स्थल हे।,వర్టికా-ఇది పుప్పొడి రేణులకు గ్రాహక ప్రదేశం.
+पुष्प एवं पुष्पीय भागों की सामान्य विविधताएँ-फूलों में बहुत-सी विविधताएँ पाई जाती हैं जिनमें से कुछ के बारे में आप तालिका से जान पाएँगे।,"సాధారణంగా పుష్ప, పుష్ప భాగాలలో వివిధ రకాల పుష్పాలు ఉంటాయి, వీటిలో కొన్ని మీరు టేబుల్ నుంచి తెలుసుకోగలుగుతారు."
+कोई एक या अधिक पुष्पी चक्रक अनुपस्थित जिसमें दोनों जननांग (जायांग और पुमंग) उपस्थित होते हैं।,"ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ పుష్పీ సైకిలిక్ లోపిస్తో, దీనిలో జననేంద్రియాలు (జియాంగ్ మరియు పుమాంగ్) రెండూ ఉంటాయి."
+केवल एक जननांग उपस्थित केवल पुंकेसर उपस्थित केवल अंडप उपस्थित दोनों नर एवं मादा पुष्प उसी पौधे पर पाए जाते हैं।,"అండంలో కేవలం ఒకే ఒక్క జననేంద్రియ ఉనికి ఉంటుంది, ఆడ మరియు మగ రెండూ ఒకే మొక్కపై కనిపిస్తాయి."
+नर एवं मादा पुष्प अलग-अलग पौधों पर पाए जाते हैं।,"మగ, ఆడ పుష్పాలు వివిధ మొక్కలపై కనిపిస్తాయి."
+दोनों पुंकेसर एवं अंडप अनुपस्थित यदि पुष्प को किसी भी अनुद्दैर्ध्य तलों से दो समान अर्धभागों में विभकत किया जा सके।,"ఏదైనా రేఖాంశం నుంచి పువ్వును రెండు సమాన భాగాలుగా విభజించగలిగితే, స్టెమెన్స్ మరియు అండాలు రెండూ లోపమే."
+यदि पुष्प को केवल एक अनुदैर्ध्य तल से दो समान भागों में विभकत किया जा सके जैसे-मटर।,ఒకవేళ పుష్పాన్ని బఠాణీలు వంటి లాంజిటుడినల్ ఫ్లోర్ నుంచి రెండు సమాన భాగాలుగా విభజించవచ్చు.
+पुष्प को किसी भी अनुदैर्ध्य तल से दो समान भागों में विभक्त नहीं किया जा सकता।,ఏ రేఖాంశం నుంచి అయినా పుష్పాన్ని రెండు సమాన భాగాలుగా విభజించలేం.
+एकसंघी -सभी पुकेसरों के पुतंतु आपस में एक बंडल में जुडे रहते हें।,ఏక-కలయిక-అన్ని పుకెసర్ల యొక్క పుటు ను ఒక జతగా ఒక జతగా జతచేస్తారు.
+परंतु परागकोष स्वतंत्र रहते हैं जेसे-गुड़हल।,కానీ పరాగకోశాలు  స్వతంత్రంగా ఉంటుంది హైబిస్కస్ లాగా.
+"पुतंतु दो बंडलों में जुड़े रहते हैं, जैसे-मटर।",పుట్యు బఠాణీలు వంటి రెండు బందిపొకులకు జతచేయబడుతుంది.
+"बहुस पुतंतु संयुक्त होकर अनेक बंडल बनाते हैं, जैसे-नींबू।",పుటులో ఎక్కువ భాగం కలిసి అనేక రకాల నిమ్మకాయలను ఏర్పరుస్తుంది.
+"युक्तकोशी --परागकोष परस्पर जुड़े रहते हैं, परंतु पुतंतु मुक्त रहते हें।","యుక్తకోశాలు -పరాగకోశాలు  ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉంటుంది, కానీ పుటు స్వేచ్చగా ఉంటుంది."
+संपुमंगी -समस्त पुंकेसर ऊपर से नीचे तक आपस में जुड़े जाते हैं।,సంపుమంగి-అన్ని-ప్రయోజన కేసరాలు పై నుండి క్రిందికి అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి.
+पुंकेसर में अन्य विविधताएँ निम्न हैं।,కేసరాలలో ఇతర వ్యత్యాసాలు క్రింది విధంగా ఉన్నాయి.
+(दललग्न पुंकेसर के पुंतंतु दल पुंज से जुड़े रहते हैं तथा परागकोष मुक्त जैसे-बैंगन।,(జతచేయబడిన కేసరాల కాడలు ద్రవ్యరాశి మరియు పూర్వ-వంకాయతో జతచేయబడతాయి.
+"द्विदीर्घी चार पुंकेसर, दो छोटे तथा दो बड़े जैसे-तुलसी।","రెండు వైపులా నాలుగు మెట్లు, రెండు చిన్న, రెండు పెద్ద తులసి."
+"चतुरदीर्घी छ: पुंकेसर, अंदर के चार लंबे तथा बाहर के दो छोटे।","నాలుగు డైమెన్షనల్ ఆరు స్టెమెన్స్, నాలుగు పొడవైన లోపల మరియు రెండు చిన్న బయట."
+एकांडपी -जायांग केवल एक अंडप का बना होता है।,అకాండ్ పి-జయంగ్ కేవలం ఒకే ఒక గుడ్డుతో తయారు చేయబడుతుంది.
+"बहुअंडपी अधिक अंडपों सहित (जैसे, गुड्हल) : यह निम्न प्रकार के हो।","ఎక్కువ గుడ్లతో మల్టీఫంక్షనల్ (ఉదా., గుడాల్): కింది రకానికి చెందినవి."
+"युक्‍तांडपी -सभी अंडप परस्पर जुडे हुए होते हैं, जेसे -टमाटर, सरसों।","దీని ఉపయోగం ఏమిటంటే అన్ని గుడ్లలో ను, టొమాటాలు, ఆవాలు, అన్నీ కూడా ఒకదానితో ఒకటి ముడిపడి ఉంటాయి."
+"वियुक्तांडपी -अंडप अलग-अलग होते हैं, जैसे-जलधानियां ( रैननकुलस) कमल।",నిర్లిప్తత - తామర (రానున్కులస్) తామరాకు  వంటి అండప్ భిన్నంగా ఉంటాయి.
+अधोजायांगी जायांगधर - पुष्पासन पर अंडाशय का स्थान सबसे ऊँचा होता है।,ఉప-జయాంగధర్-పుష్పసన్ పైన అండకోశం యొక్క స్థానం అత్యధికంగా ఉంటుంది.
+तथा बाकी तीनों चक्र क्रमश: इसके नीचे स्थित होते हैं।,మిగిలిన మూడు చక్రాలు వరుసగా దాని కింద ఉంటాయి.
+इस स्थिति में अंडाशय को ऊर्ध्ववर्ती कहते हैं।,"ఈ సందర్భంలో, అండాశయం నిలువుగా పైకి ఉంటుంది."
+परिजायांगी - पुष्पासन डिस्क समान होता है जिस पर अंडाशय केंद्र में तथा शेष पुष्पी चक्र पुष्पासन के किनारे पर स्थित होते हैं।,"పెరిజయంగి-పుష్పసన్ డిస్క్ ఒకే విధంగా ఉంటుంది, దీని మీద అండాశయ చక్రాలు మధ్యలో ఉంటాయి మరియు మిగిలినవి పుష్పించే చక్రం యొక్క అంచుపై ఉంటాయి."
+अंडाशय को अर्धअधोवर्ती कहते हैं।,అండాశయాన్ని సెమీ అడోపీ అంటారు.
+जायांगोपरिक  पुष्पासन प्याली के समान होता है तथा अंडाशय को पूर्णतया घेर कर उससे जुड़ जाता है।,జాకుజీ పువ్వు కప్పు లాంటిది మరియు పూర్తిగా ఆవరించి అండాశయానికి అనుసంధానించబడి ఉంటుంది.
+बाकी चक्रक अंडाशय से ऊपर स्थित होते हैं।,మిగిలిన చక్రాలు అండాశయం పైన ఉంటాయి.
+अंडाशय की स्थिति अब अधोवर्ती हो जाती है।,ఇప్పుడు అండాశయం యొక్క స్థితి సబార్డియల్ గా మారుతుంది.
+"कुछ पादपों में जेसे काजू एवं आम में एक ही वृक्ष पर नपुंसक, उभयलिंगी तथा एकलिंगी पुष्प पाए जाते हैं।","కొన్ని మొక్కల్లో జీడిమామిడి, మామిడి ఒకే చెట్టుపై నపుంసక, ద్విలింగ, ఏకలింగ పుష్పాలు ఉన్నట్లు గుర్తించారు."
+अंडाशय  के अंदर बीजांडासनों की व्यवस्था को बीजांडन्यास कहते हैं।,అండకోశం లోపల ఉండే బీజాలు ఏర్పాటును వైజిల్యాండ్ అంటారు.
+अंडाशय का वह स्थान अथवा बिंदु जिस पर बीजांड ( भविष्य में बीज) लगे रहते हैं उसे बीजांडासन  कहते हैं।,అండకోశం యొక్క స్థానం లేదా బిందువు వద్ద ఉండే బీజాలు (భవిష్యత్తులో విత్తనాలు) అంచులు అని అంటారు.
+बीजांडन्यास के विभिन्‍न प्रकार (चित्र 7.26) सीमांत  - एकांडपी और एककोष्ठकी  अंडाशय जिसमें बीजांड एकल कार्पेल के जुड़े हुए किनारों पर लगे रहते हैं।,"వివిధ రకాల అండాలు (పటం. 7.26) మార్జినల్ - అకాండి మరియు ఏకకణ అండాశయాలు, ఇందులో అండాశయాలు ఒకే కార్పెల్ యొక్క ఫ్యూజ్డ్ అంచులలో ఉంటాయి."
+एक्साइल - बहुकोष्ठकी अंडाशय बहुअंडपी और सिनकार्पस जिसमें के केंद्रीय अक्ष पर विकसित बीजांडासन पर बीजांड लगे रहते हैं।,"యాక్సిల్ - పాలీకోసిస్ అండాశయాలు అనేవి పాలీమరియు సింకార్పస్ మీద ఉండే రద్లు, దీనిలో కేంద్రఅక్షంపై అభివృద్ధి చెందిన రరాలు ఎడికాడ్ గా ఉంటాయి."
+यह दो या दो से अधिक कार्पेलों के किनारं के जुड़ने से बनता है।,రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ కార్పెల్స్ యొక్క అంచులు కలపడం ద్వారా ఇది ఏర్పడుతుంది.
+भित्तीय अंडाशय बहुअंडपी और सिनकार्पस तथा एककोष्ठकी होता है जिसकी अंतःभित्ति पर बीजांड उस स्थान पर लगे रहते हैं जहाँ अंडपों के उपांतों का संयोग होता है।,"అండాశయం యొక్క అండాశయం బహుళ సెల్యులార్ మరియు సిన్కార్పస్ మరియు ఏకకణ, దీని చివరలో అండాశయాల ఎపిథీలియం కలిసిన ప్రదేశంలో అండాశయాలు ఉంచబడతాయి."
+आधारी - अंडाशय द्वि या बहु अंडपी सिनकार्पस लेकिन एक कोष्ठकी होता है तथा अंडप के आधार पर बीजांडासन स्थित होता है जिस पर एक बीजांड लगा रहता है।,"ప్రాథమిక - అండాశయం రెండు  లేదా బహుళ అండాశయ సిన్కార్పస్ కాని ఒకే అసినార్ కలిగి ఉంటుంది మరియు గుడ్డు యొక్క బేస్ వద్ద ఒక బికస్పిడస్ ఉంది, దానిపై అండాశయం జతచేయబడుతుంది."
+मुक्त केंद्रीय - अंडाशय सिनकार्पस तथा बहुअंडपी परंतु पटों  के अभाव मे अंडाशय एककोष्ठकी होता है।,"స్వేచ్ఛా కేంద్ర-అండాశయం లోపించినప్పుడు, అండాశయం లోపము మరియు పాలియండీ కానీ, అండాశయం ఒక సింగిల్."
+केंद्रीय भाग में बीजांडासन होता है जिस पर अनेक बीजांड लगे होते हैं।,"మధ్య భాగంలో బిజమరియు సన్ ఉంటుంది, దీని మీద అనేక బీజకోశాన్ని అమర్చబడి ఉంటాయి."
+"परिभित्तीय  - अंडाशय बहुअंडपी, युकतांडपी एवं बहुकोष्ठकी होता है जिसमें कोष्ठकों की संपूर्ण आंतरिक सतहों पर बीजांडन्यास ऊतक स्थित होता है अत: बीजांड पूरी सतह पर लगे होते हैं।","పెరిటోనియం - అండాశయం బహుళ సెల్యులార్, యూకారియోటిక్ మరియు బహుళ సెల్యులార్, దీనిలో అండాశయ కణజాలం కుండలీకరణాల యొక్క మొత్తం లోపలి ఉపరితలాలపై ఉంటుంది, కాబట్టి అండాశయాలు ఉపరితలం అంతా ఉంటాయి."
+जेसे वाटरलिली (फरपध्वटटव)।,వాటర్లీలీ (ఫరపాధ్వతత్వ్) లాగా.
+बीजांडन्यास की परिभाषा दीजिये।,అండం యొక్క బీజాలను నిర్వచించండి 
+उस बीजांडन्यास का नाम बताइये जिसमें अंडाशय बहुकोष्ठकी हो तथा बीजांड केंद्रीय अक्ष में लगे हों।,पानी की तरह (प्रतिमान)।
+पुष्पी अक्ष  पर पुष्पों की व्यवस्था को पुष्पक्रम कहते हैं जब कि इसके अक्ष को पुष्पक्रम-अक्ष कहते हैं।,"పూల అక్షంపై పువ్వుల అమరికను పుష్పగుచ్ఛము అంటారు, దాని అక్షాన్ని పుష్పగుచ్ఛము అంటారు."
+पुष्पक्रम कक्षस्थ  अथवा अग्रस्थ सकते हैं।,పుష్పగుచ్ఛము కక్ష్యలో ఉంటుంది.
+पुष्पक्रम के विभिन्‍न प्रकार उसके अक्ष के शाखन पर तथा पुष्पों के क्रम पर आधारित होते है।,వివిధ రకాల పుష్పగుచ్ఛాలు దాని అక్షం యొక్క కొమ్మలు మరియు పుష్పాల క్రమం ఆధారంగా ఉంటాయి.
+पुष्पक्रम मुख्यत: दो प्रकार के होते हैं ।,ప్రధానంగా రెండు రకాల ఇన్ ఫ్లోరెన్స్ లు ఉంటాయి.
+असीमाक्षी--प्रमुख अक्ष पुष्प में समाप्त नहीं होता है बल्कि निरंतर बढ़ता रहता है।,అసిమాక్షి - ప్రధాన అక్షం పువ్వులో ముగియదు కానీ పెరుగుతూనే ఉంది.
+ससीमाक्षी --प्रमुख अक्ष पुष्प में समाप्त होता है तथा वृद्धि सीमित होती है।,సశిమక్షి - ప్రధాన అక్షం పువ్వులో ముగుస్తుంది మరియు పెరుగుదల పరిమితం.
+.प्रमुख अक्ष में असीमित वृद्धि होती है।,ప్రధాన అక్షంలో అపరిమిత పెరుగుదల ఉంది.
+वृद्धि सीमित होती है।,ఎదుగుదల పరిమితంగా ఉంటుంది.
+अक्ष पुष्प में समाप्त नहीं होता।,అక్షం పువ్వులో ముగియదు.
+अक्ष पुष्प में समाप्त होता है।,పుష్పంలో అక్షం అంతిస్తుంది.
+पुष्प अग्राभिसारी अनुक्रम  पुष्प तलाभिसारी क्रम ( में उत्पन्न होते हैं जिसमें पुराने पुष्प में व्यवस्थित होते हैं जिसमें अग्रस्थ नीचे तथा नए शीर्ष के पास पाए जाते हैं।,"పుష్పక పూర్విక క్రమాలు పుష్పక క్రమంలో ఉత్పత్తి చేయబడతాయి (ఇందులో పాత పుష్పాలు అమర్చబడి ఉంటాయి, దీనిలో ముందు భాగం అడుగు న మరియు కొత్త తల దగ్గర ఉంటుంది."
+पुष्प सबसे पुराना होता है।,పువ్వు అతి పురాతనమైనది.
+"समशिख  नीचे (पुराने) पुष्पों के बृंत नए पुष्पों के बृंत कैन्डीटफ्ट से बडे, इस प्रकार सभी पुष्प एक ही तल तक पहुँच जाते हैं।","పాత (పాత) పువ్వుల అడుగు భాగం కొత్త పువ్వుల క్యాండిట్ఫ్ట్ కంటే పెద్దది, అందువలన అన్ని పువ్వులు ఒకే అంతస్తుకు చేరుతాయి."
+छत्रक  समान पुष्पवृंत वाले पुष्प एक ही बिंदु से धनिया उत्पन्न होते हैं।,తేనెపట్టుతో ఉన్న పుష్పాలు కొత్తిమీర తో సమాన బిందువు నుండి ఉత్పత్తి అవుతాయి.
+हाइपेंथोपिडम -- मांसल पुष्पासन एक कप के समान गुहा बनाता है।,హైఫినోపైడమ్ - కండర పుష్పించడం ఒక కప్పు వంటి కుహరం తయారు చేస్తుంది.
+इसके शीर्ष पर एक छिद्र द्वार होता है।,దాని పైన ఒక రంధ్రం తలుపు ఉంది.
+नर एवं मादा पुष्प गुहा की अंत: भित्ति पर लगे रहते हैं।,"మగ, ఆడ, మగ, పూల కుహరం చివరి గోడపై ఉంటాయి."
+"जेसे अन्जीर, पीपल 2. साऐथियम - एक विशेष प्रकार का पुष्प क्रम जो विशेष रूप से यूफोर्बिया  में होता है।","మేడిపండు  మాదిరిగా, పీపాల్ 2. సైథియం - యుఫోర్బియాలో ప్రత్యేకంగా సంభవించే ఒక ప్రత్యేక రకం పూల క్రమం."
+इसमें एक कप समान परिचक्र  होता है जो नर पुष्पों को और उनके द्वारा घेरी हुई केवल एक मादा पुष्प को चारों ओर से घेरे रहते हैं।,ఇది పురుష పుష్పాలను ఆవరించి ఉంటుంది మరియు కేవలం ఒకే ఒక ఆడ పువ్వు చుట్టూ ఉంటుంది.
+परिचक्र के कोर पर मकरंद कोश उपस्थित होती है ।,"మకర, నిఘంటువు లు వృత్తాకారం లో ఉన్నాయి."
+"कूटचक्रक यह एक सघन द्विशाखा ससीमाक्ष पुष्पक्रम है, जिसमें हर एक _ पादप तथा जीवों के प्रकार पर्वसंधि के अबृत पुष्पों के गुच्छे पास-पास तथा पत्तियों के कक्षों में व्यवस्थित रहते हैं, जेसे ऑसिमम एवं प्रकार्य (तुलसी), सैल्विया ।","సూడోసైకిల్ ఒక దట్టమైన ద్విశాఖిక సక్రమ్ ఇన్ఫ్లోరెన్స్, దీనిలో ప్రతి మొక్క మరియు రకం జీవి ని దగ్గరల్లో మరియు ఆకు గదులలో ఏర్పాటు చేస్తారు, ఇది జెస్ ఓస్సిమమ్ మరియు ఫంక్షన్ (తులసి), సాల్వియా యొక్క కణాలలో అమర్చబడుతుంది."
+वास्तविक फल एक परिपक्व अण्डाश्य है जो निषेचन के उपरांत विकसित होता है।,నిజమైన పండు ఫలదీకరణం తరువాత అభివృద్ధి చెందే ఒక పరిపక్వ గుడ్డు.
+बीजाण्ड बीज में विकसित होता है तथा अण्डाशय भित्ति परिपक्व होकर फल की भित्ति बनाता है जिसे अब फलभित्ति  कहते हैं।,"విత్తనం లో అభివృద్ధి చెంది అండాశయం లో పక్వానికి వచ్చి, ఇప్పుడు పండు గా పిలువబడే ఒక గోడను ఏర్పరుస్తుంది."
+"फलभित्ति मोटी अथवा पतली हो सकती है सरस या मांसल गूदेदार  फलों में जैसे आम में, फलभित्ति मोटी होती है तथा तीन भागों में विभेदित होती है--  बाहयभित्ति  फल का छिलका बनाती है, मध्यभित्त के बीच में गूदेदार भाग, तथा अंतःभित्ति कठोर तथा काष्ठीय ( आम, नारियल) या अधिकतर पतली एवं झिल्लीमय (संतरा) होती है।","పండు మందపాటి లేదా సన్నగా ఉండవచ్చు లేదా మామిడి వంటి కండకలిగిన గుజ్జు పండ్లలో ఉండవచ్చు, కాండం మందంగా ఉంటుంది మరియు మూడు భాగాలుగా విభజిస్తుంది - బయటి గోడ పండు యొక్క పై తొక్కను ఏర్పరుస్తుంది, మధ్యంతర మధ్యలో గుజ్జు మరియు మధ్యంతర కఠినమైన మరియు కలప (మామిడి, కొబ్బరి) లేదా ఎక్కువగా సన్నని మరియు పొర (నారింజ)."
+"शुष्क फलों में फलभित्ति पतली कागज की तरह, शुष्क अथवा मोटी एवं काष्ठीय परंतु तीन भागों में विभेदित नहीं होती है।","డ్రై ఫ్రూట్స్ లో, పండును మూడు భాగాలుగా విభజించలేదు, పొడి లేదా మందంగా మరియు చెక్కగా, సన్నని కాగితం వలే ఉంటుంది."
+"कभी-कभी अण्डाशय के साथ-साथ अन्य पुष्पी भाग जैसे पुष्पासन स्तम्भक या बाहयदल पुंजविकसित होकर फल का हिस्सा बन जाते हैं, ऐसे फल को आभासी फल कहते हैं जेसे-सेब, नाशपाती (पुष्पासन), अंजीर (सस्तम्भक)।","కొన్నిసార్లు గుడ్డుతో పాటు పుష్పసన్ స్తంభం లేదా బహైడల్ మాస్ వంటి ఇతర పుష్పించే భాగాలు పండులో భాగం అవుతాయి, అటువంటి పండును వర్చువల్ ఫ్రూట్, యాపిల్, పియర్ (పుష్పసన్), అత్తిపండ్లు అని అంటారు."
+पादप तथा जीवों के प्रकार अनिषेक फल - यह ऐसा फल है जो बिना निषेचन के विकसित हो एवं प्रकार्य जाता है।,మొక్కలు మరియు జీవుల రకాలు జంతు-ఫలదీకరణ లేని పండు- ఇది ఫలదీకరణ ం లోపరహితమైన మరియు పని చేసే ఒక పండు.
+"इसमें बीज अनुपस्थित होते हैं अथवा बीज जीवनाक्षम होते हैं जैसे-केला, अंगूर उद्यान विशेषज्ञ कृत्रिम रूप से ऐसे फल पैदा कर रहे हैं।","విత్తనాలు లేక విత్తనాలు పనిచేయగలవి, అరటిపండ్లు, ద్రాక్ష తోట నిపుణులు కృత్రిమంగా ఇటువంటి పండ్లను ఉత్పత్తి చేస్తున్నారు."
+पुंज फल यह एक हो पुष्पासन पर लगे असंख्य एकल फलों या सूक्ष्मफलों का समूह अथवा पुंज है।,పంజ్ పండు ఇది పువ్వుపై అసంఖ్యాకమైన ఏకపండ్లు లేదా సూక్ష్మ పండ్ల సమూహం లేదా ద్రవ్యరాశి.
+"जिससे प्रत्येक फल बहुअंडपी, वियुक्तांड अण्डाशय से विकसित होता हैं जेसे, आक/मदार ( कंलोट्रोपिस) रैननकुलस।","తద్వారా ప్రతి పండు ఒక పాలీ-యాంప్లర్, విసర్జక అండాశయం, రాన్నాక్యులస్ నుండి అభివృద్ధి చెందుతుంది."
+"संग्रथित फल -यह फल संपूर्ण पुष्पक्रम से या असंख्य पास-पास स्थित तालिका पुष्पों से विकसित होता है, जैसे-शहतूत, अनानास।","నిల్వ చేసిన పండ్లు-ఈ పండు మొత్తం ఇన్ఫ్లోరెన్స్ లేదా మల్బరీ, పైనాపిల్ వంటి అసంఖ్యాక మైన టేబుల్ పుష్పాల నుండి అభివృద్ధి చెందుతుంది."
+"तना पादप का वायवीय, खड़ा, उर्ध्वाधर प्रकाशानुवर्ती भाग हैं जिसमें पर्वसंधियाँ, पत्तियाँ तथा कलिकाएँ पाई जाती हैं।","కాండం మొక్క యొక్క నిటారు, నిట్టనిలువు ఫోటోటిక్భాగం, దీనిలో పార్వలు, ఆకులు మరియు మొగ్గలు ఉంటాయి."
+इसके अग्र भाग में शीर्षस्थ विभज्योतक होता है जो पत्तियाँ तथा कक्षीय कलिकाएँ उत्पन्न करता है।,"దీని ముందు భాగం పైన మెరిస్టోటల్ కలిగి ఉంటుంది, ఇది ఆకులు మరియు కక్ష్య మొగ్గలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+"तने में विशिष्ट कार्यों के लिए विभिन्‍न प्रकार के रूपांतरण होते हैं जैसे भूमिगत, उपवायवीय तथा वायबीय तने।","కాండం లో భూగర్భ, ఉప-వాయు మరియు న్యూమాటిక్ కాండాలు వంటి నిర్దిష్ట విధుల కోసం వివిధ రకాల మార్పిడులు ఉంటాయి."
+द्विबीजपत्री एवं एकबीजपत्री स्तंभ की आंतरिक संरचना भिन्‍न होती हेै।,డికాట్ మరియు మోనోకోట్ కాలమ్ యొక్క అంతర్గత నిర్మాణం భిన్నంగా ఉంటుంది.
+"द्विबीजपत्री तने की आंतरिक संरचना दर्शाती है-बाहयत्वचा, विभेदित भरणऊतक, बहुपरती परिरंभ।","బైకోటైడనోస్ కాండం యొక్క అంతర్గత నిర్మాణం, ఎక్సోసెస్, డిఫరెన్షియల్ ఫిల్లర్, మల్టీపార్టిటైడ్ పర్టర్బేషన్ ని తెలియజేస్తుంది."
+"प्रत्येक संवहनी पूल संयुक्त, संपार्श्विक, खुले तथा अंत:आदिदारूक युक्‍त।","ప్రతి వాస్కులర్ పూల్ కలిపి, కొలట్రల్, ఓపెన్ మరియు ఇంటర్ ప్రోటో ప్రోటో-మొదలైనవి."
+"एकबीजपत्नी स्तंभ भिन्‍न है क्योंकि इसमें अविभेदित भरण ऊतक, बिखरे हुए बंद संवहनी पूल पाए जाते हैं।","ఒక విత్తన కాలమ్ విభిన్నంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే దీనిలో అసంకల్పిత ఫిల్ టిష్యూ, చెల్లాచెదురుగా క్లోజ్డ్ వాస్కులర్ పూల్స్ ఉంటాయి."
+"द्वितीयक वृद्धि के समय, संवहनी एधा की विभेदी सक्रियता के कारण वार्षिक वलय बनते हैं।","ద్వితీయ ఎదుగుదల సమయంలో, వాస్కులర్ ఎడ్హా యొక్క డిఫరెన్షియల్ యాక్టివిటీ కారణంగా వార్షిక రింగ్ ఏర్పడుతుంది."
+पार्श्विक शाखाओं की उत्पत्ति बहिर्जात  होती है।,పార్శ్వ శాఖల పుట్టుక బాహ్యంగా ఉంటుంది.
+तने का प्राथमिक कार्य जल एवं खनिज लवणों का जाइलम से तथा खाद्य पदार्थ का फ्लोएम से संवहन करना।,ఈ కాండం యొక్క ప్రాథమిక విధి నీరు మరియు ఖనిజ లవణాలను మరియు నీటి నుండి మరియు ఆహారం నుండి ఫోలం నుండి రవాణా చేస్తుంది.
+पत्तियों को सहारा देना तथा उन्हें अच्छे प्रकाश संश्लेषण के लिए सूर्य के प्रकाश की ओर दिशान्यास करना; पुष्प एवं फलों को उस पर लगने देना है।,"ఆకులు మద్దతు ఇవ్వడం మరియు మంచి కిరణజన్య సంక్మికొరకు సూర్యకాంతి వైపు వాటిని కదిలించడం; దానిపై పూలు, పండ్లు తీసుకోవాలి."
+"तने का रूपांतरण विशिष्ट कार्यों के लिए होता है जेसे खाद्य-संचय , चिरकालिकता, सुरक्षा , आरोहण, प्रकाश-संश्लेषण तथा कायिक जनन।","కాండం ఆహార సంచయనం, క్రోనిసిటీ, భద్రత, ఆరోహణ, కిరణజన్య సంక్రణ మరియు సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి వంటి నిర్దిష్ట పనులుగా రూపాంతరం చెందుతుంది."
+पर्ण (पत्ती) प्रकाशसंश्लेषण के लिए एक विशिष्ट अंग है।,ఆకు కిరణజన్య సమేక్షానికి ఒక నిర్దిష్ట అవయవం.
+"पर्ण (पत्ती) के तीन भाग होते हैं-पर्णाधार, पर्णवृंत तथा पर्णफलक/पर्णफलक में जालिकारूपी अथवा समान्तर शिराविन्यास फैला रहता है।","ఆకు (ఆకు) యొక్క మూడు భాగాలు ఉన్నాయి - స్వరపేటిక లేదా సమాంతర వెనిషన్ ఆకు, పెటియోల్స్ మరియు కరపత్రాలలో వ్యాపించింది."
+स्तंभ पर पत्तियों के लगने की व्यवस्थाक्रम को पर्णविन्यास कहते हैं।,కాలమ్ మీద ఆకుల ప్లేస్మెంట్ యొక్క అమరికను డెకరేలేషన్ అంటారు.
+पत्तियाँ सरल अथवा संयुक्त हो सकती हैं।,ఆకులు సరళంగా లేదా కలిపి ఉండవచ్చు.
+"विशिष्ट कार्यों के लिए पत्तियाँ पर्ण प्रतान, पर्ण शूल, पर्णाभ, घट अथवा थैलीनुमा संरचनाओं में रूपांतरित हो जाती हैं।","నిర్దిష్ట ప్రయోజనాల కోసం, ఆకులు ఆకు గోడ, ఆకు కోలిక్, పెటియోల్, ఘాట్ లేదా థాలమిక్ నిర్మాణాలుగా రూపాంతరం చెందుతాయి."
+"पत्ती की आंतरिक संरचना तीन प्रमुख ऊतक दर्शाती है-र्रों सहित बाहयत्वचा, पर्णमध्योतक खंभ एवं स्पंजी ऊतकों में विभेदित (केवल द्विबीजपत्री पर्ण में) अथवा अविभेदित केवल स्पंजी ऊतक (एकबीजपत्री पर्ण में) तथा संवहन तंत्र।","ఆకు యొక్క అంతర్గత నిర్మాణం మూడు ప్రధాన కణజాలాలను చూపిస్తుంది - ఆకు, డెసిడ్యువల్ కాలమ్ మరియు మెత్తటి కణజాలాలు (డైకోటిలెడోనస్ ఆకులో మాత్రమే) లేదా విభిన్నంగా మాత్రమే మెత్తటి కణజాలం (మోనోకోట్ ఆకులో) మరియు వాస్కులర్ సిస్టమ్‌తో సహా బయటి చర్మంలోకి వేరు చేయబడతాయి"
+प्रत्येक रंध्र में दो अर्धवृत्ताकार द्वार-कोशिकाएँ होती हैं जो एक छिद्र को घेरे रहती हैं।,ప్రతి రంధ్రంలో ఒక రంధ్రం చుట్టూ రెండు అర్ధ వృత్తాకార తలుపు కణాలు ఉన్నాయి.
+द्वार-कोशिकाएँ रंध्रों का खुलना व बंद होना नियंत्रित करती हैं।,గేట్ కణాలు స్టొమా యొక్క ప్రారంభ మరియు మూసివేతను నియంత్రిస్తాయి.
+रंध्र गैस-विनिमय तथा बाष्पोत्सर्जन में जल की हानि में सहायक होते हें।,గ్యాస్ మార్పిడి మరియు బాష్పీభవన రిరిగ్ లో నీరు కోల్పోవడంలో నిల్వ లు సహాయపడతాయి.
+"कुछ पादपों की पत्तियों में विशिष्ट संरचनाएँ जेसे बुल्लीफॉर्म कोशिकाएँ, जल रंध्र तथा रोम पाए जाते हैं।","కొన్ని మొక్కల ఆకులు నిర్దిష్ట నిర్మాణాలు కలిగి ఉంటాయి, ఇవి కణాల్లో, నీటి రకాలు  మరియు కుదుళ్లలో కనిపిస్తాయి."
+पुष्प एक रूपांतरित प्ररोह है।,పువ్వు ఒక రూపాంతరం చెందిన చిగురు.
+प्रारूपी पुष्प में सहायक चक्र-बाह॒यदल पुंज एवं दलपुंज तथा जनन चक्र-पुमंग (नर) एवं जायांग (मादा) पाए जाते हैं।,డ్రాఫ్టెడ్ ఫ్లవర్ లో అనుబంధ చక్ర-బహైడల్ మాస్ మరియు డాల్పుంజ్ మరియు ప్రత్యుత్పత్తి చక్రం-పుమాంగ్ (మగ) మరియు ఝాంగ్ (ఆడ) ఉంటాయి.
+"पुष्प उभयलिंगी, एकलिंगी या नपुंसक; त्रिज्यासमममित अथवा एकव्यास सममित; जायांगधर,परिजायांगी या जायांगोपरिक हो सकते हैं।","పుష్పద్విలింగ, ఏకలింగ లేదా నపుంసకుడు; వ్యాసార్థసమతాస్థితి లేదా సమతాస్థితి సమతూకం; జియాంగ్ధర్, అంగిజానీ లేదా జాకుజీ ఉండవచ్చు."
+पुष्पी अंगों में विविधताएँ पाई जाती हैं।,పుష్పించే అవయవాల్లో వైవిధ్యాలు కనిపిస్తాయి.
+अंडाशय के अंदर बीजांडासनों की व्यवस्था को बीजांडन्यास कहते हैं।,అండకోశం లోపల ఉండే బీజాలు ఏర్పాటును వైజిల్యాండ్ అంటారు.
+यह अनेक प्रकार के होते हैं।,అందులో చాలా రకాలు ఉన్నాయి.
+पुष्पी अक्ष पर पुष्पों की व्यवस्था को पुष्पक्रम कहते हैं।,పుష్పఅక్షంపై పుష్పగుచ్ఛాన్ని ఏర్పాటు చేసే దానిని ఇన్ ఫ్లోరెన్స్ అని అంటారు.
+इसके प्रमुख दो प्रकार होते हैं-असीमाक्षी तथा ससीमाक्षी।,దీనికి రెండు ప్రధాన రకాలు ఉన్నాయి - అసిమాక్షి మరియు సాసిమాక్షి.
+"हाइपेंथोडियम, कूटचक्रक तथा साऐथियम विशेष प्रकार के पुष्पक्रम होते हैं।","హైఫెంథోడియం, సూడోసైకిలిక్ మరియు సటియమ్ లు ప్రత్యేక రకాల ఇన్ ఫ్లోరోసిస్."
+फल एक परिपक्व अंडाशय है जो निषेचन के उपरांत विकसित होता हे।,ఫలదీకరణం  తరువాత అభివృద్ధి చెందే ఒక పరిణతి చెందిన అండాశయం.
+"बीजांड विकसित होकर बीज बनाता है तथा अंडाशय-भित्ति परिपक्व होकर फल भित्ति बनाती है जो पतली अथवा मोटी (बाहयभित्ति, मध्यभित्ति तथा अंतःभित्ति में विभेदित) होती है।","అండాశయం విత్తనాలను అభివృద్ధి చేస్తుంది మరియు ఉత్పత్తి చేస్తుంది, మరియు అండాశయ-గోడ పరిపక్వమవుతుంది, ఇది సన్నని లేదా మందంగా ఉండే పండ్ల గోడను ఏర్పరుస్తుంది (బయటి గోడ, మధ్య గోడ మరియు మధ్యంతర)."
+"फल वास्तविक अथवा आभासी हो सकते हैं तथा एकल, पुंजफल तथा संग्रथित प्रकार की श्रेणियों में बाँटे गए हैं।","పండ్లు నిజమైనవి లేదా వర్చువల్ గా ఉంటాయి మరియు వీటిని సింగిల్, మాస్ ఫ్రూట్ లు మరియు స్టోర్ డ్ టైప్ లుగా విభజించవచ్చు."
+एकल फल शुष्क (स्फुटनशील या अस्फुटनशील) अथवा सरस प्रकार के होते हैं।,సింగిల్ ఫ్రూట్ పొడిగా లేదా మండే స్వభావం కలిగిన లేదా ఇన్ సాఫేట్ గా ఉంటుంది.
+वह फल जो बिना निषेचन के विकसित होता है उसे अनिषेक फल कहते हैं।,ఫలదీకరణం  చేయకుండా అభివృద్ధి చెందే పండును ఫలదీకరణ చెందని పండు అని అంటారు.
+असीमाक्ष तथा समशिख पुष्पक्रम।,అనంతమైన మరియు శిఖరం పుష్పగుచ్ఛము.
+स्तम्भीय तथा भित्तीय बीजांडन्यास।,స్తంభం మరియు ఆకుల అండాలు.
+"उस भूमिगत रूपांतरण के प्रकार का नाम बताइये जो हरिमाहीन, पर्व एवं पर्वसंधि तथा “आँखें! युक्त हो।","హరిమహినా, పండుగ మరియు పండుగ అని పిలువబడే భూగర్భ మార్పిడి రకానికి పేరు పెట్టండి మరియు “కళ్ళు! చేర్చండి."
+यदि एक तने का काट दर्शाता हो-बिखरे एवं बंद संवहन पूल '९' आकृति के जाइलम तथा चारों ओर से बंडल आच्छद से घिरे हुए; तो वह कौन से वर्ग के पादप का हे।,"ఒక కాండం కత్తిరించబడి, మూసిన మరియు మూసిన కన్వెక్షన్ పూల్స్ 9 యొక్క ఆకారం మరియు ముఖం చుట్టూ కట్టలతో నిండి ఉంటుంది; అయితే, అది ఏ వర్గానికి చెందిన మొక్క?"
+कागजन (कार्क एधा) के बाहर की ओर उपस्थित क्षेत्र को कया कहते हैं? जब एधा कम सक्रिय होती है तब किस प्रकार की काष्ठ बनाती हे? संयुक्त संवहनी पूल वह है जब जाइलम एवं फ्लोएम एक ही पूल में इकट्ठे हों तथा संपार्शिवक में जाइलम एवं फ्लोएम एक ही अरीय पर व्यवस्थित होते हैं।,"కాగజన్ (కార్క్ ఈధా) వెలుపల ఉన్న ప్రాంతాన్ని ఏమని పిలుస్తారు? తక్కువ చురుకుగా ఉన్నప్పుడు ఇది ఏ రకమైన కలపను చేస్తుంది? జిలేమ్ మరియు ఫ్లోయమ్ ఒకే కొలనులో సేకరించి, అనుషంగికలోని జిలేమ్ మరియు ఫ్లోయమ్ ఒకే తలపై అమర్చబడినప్పుడు మిశ్రమ ఉష్ణప్రసరణ పూల్."
+एकबीजपत्नी स्तंभ के लिए मक्का का स्तंभ तथा द्विबीजपत्री के लिए सूरजमुखी का स्तंभ काग एथा (कागजन) तथा संवहनी एथा मज्जा रश्मि के मृदूतक सक्रिय काग एथा के बाहर स्थित सारे ऊतक/सामूहिक रूप से छाल कहलाते हैं।,ఏక ఆకు కాలమ్ కొరకు మొక్కజొన్న యొక్క స్తంభం మరియు ద్విబిగే కొరకు పొద్దుతిరుగుడు కాలమ్ ని కార్క్ అథా (పేపర్టింగ్) అని అంటారు మరియు అన్ని కణజాలాలు/సమిష్టిగా వాస్కులర్ ఎత్ ఈరోమా రాష్ యొక్క మృదువైన యాక్టివ్ కార్క్ అథకు వెలుపల ఉండే అన్ని కణజాలాలు/సమిష్టిగా ఉంటాయి.
+काष्ठीय शाखाओं में गैसीय विनिमय के लिए।,కలప కొమ్మలలో వాయు మార్పిడి కొరకు
+क्योंकि इनमें द्वितीयक वृद्धि अनुपस्थित होती है।,ఎందుకంటే సెకండరీ పెరుగుదల లోపమే.
+"काग (कारक), कागजन (कार्क एथधा) काग अस्तर; सुरक्षा पश्चकाष्ठ अथवा ग्रीष्म काष्ठ वार्षिक वलयों को गिनती करके अधिक टिकाऊ, रोगजनकों के आक्रमण के प्रति प्रतिरोधक होती है।","కాగ్ (కారకం), కాగజన్ (కార్క్ ఈతాధ) కార్క్ లైనింగ్; రక్షణ యొక్క వార్షిక వలయాలను లెక్కించడం ద్వారా, పృష్ఠ లేదా వేసవి కలప మరింత మన్నికైనది, వ్యాధికారక దాడికి నిరోధకతను కలిగి ఉంటుంది."
+अधिक मात्रा में यांत्रिक ऊतक जैसे दुढ़ोतक एवं ट्वितीयक जाइलम की उपस्थिति के कारण।,పాలు మరియు ద్వితీయ జిలేమ్ వంటి యాంత్రిక కణజాలం పెద్ద మొత్తంలో ఉండటం వల్ల.
+ट्विबीजपत्री तने के संवहनी एधा की सक्रियता से बना ट्वितीयक जाइलम काष्ठ कहलाता है।,ట్విలైట్ షీట్ ను కాండం యొక్క వాస్కులర్ ఎడెమా యొక్క క్రియాశీలత ద్వారా ఏర్పడిన ట్విలైట్ జిలేమ్ కలప అంటారు.
+पर्णफलक पर शिराओं एवं शिरिकाओं की व्यवस्था को शिराविन्यास कहते हैं।,"ఈ ఆకులపై సిరలు, సిరల అమరికను సిరలు అంటారు."
+एकशिरीय शिराविन्यास में मात्र एक दृढ़ मध्य शिरा होती है परंतु बहुशिरीय में एक से अधिक दृढ़ शिराएँ होती हें।,"ఒక  సిర కు బలమైన మధ్య సిర మాత్రమే ఉంటుంది, అయితే పాలీసిడ్లీలో ఒకటి కంటే ఎక్కువ దృఢమైన సిరలు ఉంటాయి."
+पर्ण के कक्ष में कक्षीय कलिका होती है परंतु पर्णक में अनुपस्थित होते हैं।,"ఆకు యొక్క కణానికి ఆర్బిటాల్ మొగ్గ ఉంటుంది, అయితే ఆకులలో ఇది లోపభూయి ఉంటుంది."
+पिच्छाकारी एवं हस्ताकारी संयुक्त पत्ती।,పిడిక్ మరియు చేతితో జాయింట్ లీఫ్.
+द्विबीजपन्नी पर्ण में पर्णमध्योतक खम्भ एवं स्पंजी ऊतकों में विभेदित परंतु एकबीजपत्नी पर्ण में केवल स्पंजी ऊतक का बना हुआ; प्रकाश संश्लेषण।,"బైసాబెడ్ ఆకులో, ఆకును పిల్లర్ మరియు స్పాంజి కణజాలాలుగా వేరు చేయబడుతుంది, అయితే పాలిస్పోర్ ఆకులో స్పాంజి కణజాలం మాత్రమే ఏర్పడుతుంది; కిరణజన్య సమేజము ."
+अंडाशय के अंदर बीजांडासनों की व्यवस्था को बीजांडन्यास कहते हें।,అండాశయం లోపల ఉండే రపోచలను వైజిలాండ్ అంటారు.
+जब प्रमुख अक्ष का अंत पुष्प में होता है तथा वृद्धि सीमित होती है।,ప్రధాన అక్షం చివర పుష్పంలో ఉన్నప్పుడు మరియు పెరుగుదల పరిమితంగా ఉన్నప్పుడు.
+असीमाक्ष में अक्ष पर लगे पुष्प सवृन्त होते हैं परंतु कणिश में पुष्प अबूंत होते हैं।,"అసిమాక్షలో, అక్షం మీద పువ్వులు సిద్ధాంతం, కానీ క్యూటికల్‌లో, పువ్వులు విడదీయబడవు."
+पुष्पी अक्ष पर पुष्पों की व्यवस्था को पुष्पक्रम कहते हैं।,పుష్పఅక్షంపై పుష్పగుచ్ఛాన్ని ఏర్పాటు చేసే దానిని ఇన్ ఫ్లోరెన్స్ అని అంటారు.
+फल एक परिपक्व अंडाशय है जो निषेचन के उपरांत विकसित होता है।,ఫలదీకరణ తరువాత అభివృద్ధి చెందే ఒక పరిణతి చెందిన అండాశయం.
+जनन सभी जीवित प्राणियों की एक महत्वपूर्ण विशिष्टता है।,అన్ని జీవులలో ప్రత్యుత్పత్తి ఒక ముఖ్యమైన లక్షణం.
+अपने प्रकार का दूसरा जीव उत्पन्न करना जनन कहलाता है।,మరొక రకమైన జీవిని ఉత్పత్తి చేయడం పునరుత్పత్తి అంటారు.
+पृथ्वी पर प्रजातियों की निरंतरता और किसी प्रजाति के मरे सदस्यों की नये सदस्यों द्वारा पूर्ति आवश्यक होती है।,"భూమిపై ఉన్న జాతుల కొనసాగింపు, ఒక జాతి యొక్క చనిపోయిన సభ్యుల నెరవేర్పును కొత్త సభ్యులు అవసరం."
+"वह प्रक्रिया जिसके द्वारा जीवित जीव अपने जैसी संतति को प्रजाति की निरंतरता बनाये रखने के लिये उत्पन्न करते हैं, जनन प्रक्रिया कहलाती हें।",జాతుల కొనసాగింపును కొనసాగించడానికి జీవులు తమలాగే సంతానం ఉత్పత్తి చేసే ప్రక్రియను పునరుత్పత్తి ప్రక్రియ అంటారు.
+प्रत्येक जाति और उपलब्ध परिस्थितियों के अनुसार जनन की प्रक्रिया का रुप भिन्‍न होता है।,"ప్రతి కులాన్ని బట్టి, అందుబాటులో ఉన్న పరిస్థితులను బట్టి ప్రత్యుత్పత్తి ప్రక్రియ మారుతూ ఉంటుంది."
+"सामान्यत: एककोशिकी जीव मातृ कोशिका के विभाजन में मातृ शरीर के विखण्डन द्वारा, कलियों और बीजाणुओं के निर्माण द्वारा हो सकता है।","సాధారణంగా ఏకకణ జీవులు మాతృకణ విభజనలో, మొగ్గలు, మొగ్గలు ఏర్పడటం ద్వారా మాతృశరీరాన్ని విభజించడం ద్వారా ఏర్పడవచ్చు."
+विस्तृत रूप से जनन विकसित नर या मादा जनन अंगों (पुंकेसर तथा जायांगों) द्वारा होता है।,అభివృద్ధి చెందిన మగ లేదా ఆడ పునరుత్పత్తి అవయవాలు (కేసరాలు మరియు గైనోసియం) ద్వారా విస్తృత పునరుత్పత్తి జరుగుతుంది.
+"प्रजनन की प्रक्रिया किसी भी प्रकार की हो, सभी जीव अपने आनुवंशिक पदार्थों को अपनी संतति में जनन की प्रक्रिया के दौरान भेजते हैं।","ఏ రకమైన సంతానోత్పత్తి ప్రక్రియ అయినా, అన్ని జీవులు తమ సంతతిలో ప్రత్యుత్పత్తి జరిగే సమయంలో వాటి జన్యు పదార్థాలను పంపుతాయి."
+इस पाठ में आप पौधों में जनन की प्रक्रिया के विषय में अध्ययन कर सकेंगे।,ఈ పాఠంలో మీరు మొక్కలలో ప్రత్యుత్పత్తి ప్రక్రియను అధ్యయనం చేయగలుగుతారు.
+"कायिक, अलेंगिक और लैंगिक जनन में अंतर बता सकेंगे।","సోమాటిక్, అలాంజిక్ మరియు లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి మధ్య తేడాను చెప్పగలుగుతారు."
+निम्न पौधों (क्लेमाइडोमोनास) तथा तन्तुमय हरी शैवाल (स्पाइरोगायरा) में अलैंगिक और लैंगिक जनन की विधियों का वर्णन कर सकेंगे।,దిగువ పేర్కొన్న మొక్కలు (క్లెమిమోనాస్) మరియు టాంటూమీ గ్రీన్ ఆల్గే (స్పైరోగైరా) అలైంగిక మరియు లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి యొక్క విధానాలను వివరించగలుగుతాయి.
+पृष्पी पोधों में जनन को प्रकार का वर्णन कर सकेंगे।,మీరు భూమి మొక్కలలో పునరుత్పత్తి రకాన్ని వివరించవచ్చు.
+द्विबीजपत्री पृष्ष को भागों तथा उनको कार्यों का वर्ण कर सकेंगे।,"ద్విబీజాలు కలిగిన ఉపరితలం భాగాలు గా ఏర్పడి, వాటిని నిర్వర్తించగలుగుతుంది."
+लघुबीजाणु जनन की अवस्थाओं का वर्णन कर सकेगे।,చిన్న చిన్న ప్రోత్సాలు ప్రత్యుత్పత్తి దశలను వివరించగలుగుతాయి.
+चित्र की सहायता से बीजाण्ड की सरचना अंकित कर सकेंगे तथा दीर्घबीजाणु जनन को पदों को बता सकेंगे।,"ఈ చిత్రం సహాయంతో, విత్తనం యొక్క నిర్మాణాన్ని మీరు రికార్డ్ చేసి, దీర్ఘకాలిక పునరుత్పత్తికి పోస్ట్ లను చెప్పగలుగుతారు."
+पृष्पी पौधों में युग्मकों को विकास की विभिन्‍न अवस्थाओं के बारे में वर्ण कर सकेंगे।,"ఉపరితల మొక్కల్లో, సంయోగ బీజాలు అభివృద్ధి చెందిన వివిధ దశల గురించి తెలుసుకోగలుగుతాం."
+"परागण के प्रकार, उनका महत्व तथा परागण को विभिन्‍न तरीकों को बारे में बता सकेंगे।","పరాగ సంపర్కం రకాలు, వాటి ప్రాముఖ్యత, పరాగ సంపర్కం వివిధ మార్గాలను వివరించగలుగుతాయి."
+"निषेचन में होने वाले पदों (युस्मक सलयन और त्रिसंलयन) भ्रूणविकास, भ्रूणपोष का विकास ओऔर बीज के निर्माण की प्रक्रिया का वर्णन कर सकेंगे।","ఫలదీకరణ (యుస్మాక్ సాలియన్ మరియు ట్రైసనైజేషన్) లోని పోస్ట్ లు పిండాభివృద్ధి, పిండాభివృద్ధి మరియు విత్తన ోత్పత్తి ప్రక్రియను వివరించగలుగుతాయి."
+द्विबीजपत्री व एकबीजपत्री बीजों की सरचना को अन्तर स्पष्ट कर सकेगे।,ద్వి-బీజాలు మరియు ఏక అక్షర విత్తనాల కూర్పు తేడాను వివరించగలుగుతుంది.
+फल बनने की प्रक्रिया और अनिषेकफलन की प्रक्रिया का वर्णन कर सकेंगे।,పండ్ల తయారీ ప్రక్రియ మరియు అనస్పీసియా ప్రక్రియ గురించి వివరించగలుగుతారు.
+बीज-अकुरण के बारे में बता सकेंगे।,సీడ్-అకురాన్ గురించి చెప్పగలుగుతారు.
+कायिक जनन को परिथाषित कर सकेंगे।,భౌతిక పునరుత్పత్తిని సవరించగలుగుతారు.
+प्राकृतिक तथा कृत्रिम प्रवर्धन में अंतर स्पष्ट कर सकेंगे।,సహజ మరియు కృత్రిమ యాంప్లిఫికేషన్ మధ్య తేడాను స్పష్టం చేయగలుగుతారు.
+कायिक जनन को लाथ और हानियों का वर्णन कर सकेंगे।,సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి యొక్క నష్టాలు మరియు నష్టాలను వివరించగలుగుతారు.
+यूक्ष्मप्रवर्धन में ऊतक संवर्धन तकनीक की थ्रूमिका का वर्णन कर सकेंगे।,యూప్లాసియేషన్ లో కణజాలం వృద్ధి చేసే టెక్నిక్ ల యొక్క త్రూమికా గురించి మీరు వివరించగలుగుతారు.
+सूक्ष्मपप्रवर्धन को लाभों को बता सकगे।,సూక్ష్మ ప్రమోషనల్ ప్రయోజనాలను తెలియజేయగలుగుతారు.
+अलैंगिक एवं कायिक प्रकार के जनन में जनक शरीर के किसी कायिक भाग से या युग्मकों या लिंग कोशिकाओं के किसी भी प्रकार के युग्मन के द्वारा संतति उत्पन्न होती है।,"అలైంగిక మరియు సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తిలో, సంతతి అనేది మాతృ దేహంయొక్క ఏదైనా సోమాటిక్ భాగం లేదా ఏదైనా సంయోగబీజాలు లేదా పురుషాంగ కణాల యొక్క ఏదైనా సంభోగం ద్వారా ఉత్పన్నం అవుతుంది."
+केवल एक जनक सम्मिलित होता है।,కేవలం ఒకే ఒక పేరెంట్ నిమగ్నం కావడం
+संतति आनुवंशिक रूप से एकदम अपने जनक की तरह ही होती हैं।,సంతానం అనేది జన్యుపరంగా దాని మాతృసంబంధి.
+अलैंगिक जनन निम्न प्रकार का हो सकता है ।,అలైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి ఈ క్రింది రకాలు.
+"कायिक गुणन: पौधे में कायिक जनन किसी कायिक कोशिका, कली या अंगों से नये पौधों बनने की प्रक्रिया को कहते हैं।","సోమాటిక్ గుణకారం: మొక్కలో సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అనేది ఒక సోమాటిక్ కణం, మొగ్గ లేదా అవయవాల నుంచి ఏర్పడే కొత్త మొక్కలు."
+"इसमें पौधे का कायिक भाग (जड़, तना, पत्ती या कली) जनक पौधों के शरीर से अलग हो जाती है और एक स्वतंत्र संतति पौधा बन जाता है।","మొక్క యొక్క సోమాటిక్ భాగం (వేర్లు, కాండం, ఆకు లేదా మొగ్గ) మాతృ మొక్కల శరీరం నుంచి వేరు చేయబడుతుంది మరియు ఇది స్వతంత్ర సంధాత మొక్కగా మారుతుంది."
+यह अलैंगिक जनन के समान होता है जिसमें केवल सूत्री विभाजन की आवश्यकता होती है।,"ఇది అలైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి తరహాలోనే ఉంటుంది, దీనికి కేవలం బిందువు విభజన అవసరం అవుతుంది."
+"कोई युग्मकों का युग्मन नहीं होता और संतति पौधा एकदम जनक पौधे का “क्लोन', (आनुवंशिक एकपुंजक) की तरह होता हैं।","గామేట్‌ల జత లేదు, మరియు సంతాన మొక్క మాతృ మొక్క యొక్క ""క్లోన్"" (జన్యు మోనోసైలాబిక్) లాంటిది."
+हम आवृतबीजी पौधों में कायिक जनन के प्रकारों का इस पाठ में बाद में वर्णन करेंगे।,ఈ పాఠంలో మనం ఆవకమొక్కలలో ఉండే ప్రత్యుత్పత్తి రకాలను తరువాత వివరిస్తాం.
+"तन्तुमय शैवालों में, यदि किसी दुर्घटनावश तंतु टुकड़ों में बंट जाए तो प्रत्येक टुकड़ा कोशिका विभाजन द्वारा शैवाल का एक नया तंतु बना देता है।","ఫైబ్రస్ శైవలాలలో, ఒక ప్రమాదవశాత్తు ఫిలమెంట్ ను ముక్కలుగా చేసినట్లయితే, ప్రతి ముక్క కూడా కణ విభజన ద్వారా శైవలాల యొక్క కొత్త తంతువును ఏర్పరుస్తుంది."
+"जैसा कि एककोशिकी जीवों में होता है, जेसे जीवाणु और यीस्ट।","ఏకకణ జీవుల్లో వలె, జేస్ బాక్టీరియా మరియు ఈస్ట్."
+"जनन कोशिका का पदार्थ 2, 4 या 8 संतति कोशिकाओं में विभाजित हो जाता है और विखण्डन के अनुसार द्वियुग्मी अथवा बहुयुग्मी विखण्डन कहलाता है।","ప్రత్యుత్పత్తి కణం యొక్క పదార్థాన్ని 2, 4 లేదా 8 సంతులన కణాలుగా విభజిస్తారు మరియు దీనిని ద్విరూప వియోజనం లేదా బహుభార్యాత్వం అని అంటారు."
+प्रत्येक नयी बनी हुयी संतति कोशिका से एक नये जीव का निर्माण होता है।,కొత్తగా ఏర్పడిన ప్రతి కణం ఒక కొత్త జీవిని సృష్టిస్తుంది.
+"मुकुलनजनक के शरीर में एक मुकुल जैसी बाहयवृद्धि, जनन कोशिका निर्मित होती है ।","మొగ్గ లాంటి బాహ్య కణం, ప్రత్యుత్పత్తి కణం మొగ్గ శరీరంలో ఏర్పడుతుంది."
+तथा शीघ्र ही उससे अलग होकर नये जीव के रूप में वृद्धि करती हे।,వెంటనే దాని నుండి విడిపోయి కొత్త జీవిగా ఎదుగుతుంది.
+"बीजाणु निर्माण : निम्न श्रेणी के पौधों, जिनमें ब्रायोफाइट्स और टेरिडोफाइट्स आते हैं विशिष्ट प्रकार के जनन भाग जनक पौधे पर अलैंगिक रूप से परिवर्तित होते है, इन्हें बीजाणु कहा जाता हैं।","బీజాంశం నిర్మాణం: బ్రయోఫైట్స్ మరియు టెరిడోఫైట్స్ తో సహా తక్కువ గ్రేడ్ మొక్కలు, ప్రత్యుత్పత్తి భాగాలు, మాతృ మొక్కపై అలైంగికంగా మారే నిర్ధిష్ట రకాల ప్రత్యుత్పత్తి భాగాలను కలిగి ఉంటాయి, వీటిని బీజాలు అని అంటారు."
+यह सूक्ष्मदर्शी होते हैं तथा सुरक्षात्मक भिति द्वारा ढके होते हैं।,ఇవి సూక్ష్మదర్శిని మరియు రక్షణాత్మక మైన రక్షణతో కప్పబడి ఉంటాయి.
+"जब इन्हें अनुकूल वातावरण मिलता है, तब ये अंकुरित होकर नया पौधा बनाते हैं।",అనుకూల వాతావరణం ఏర్పడినప్పుడు అవి మొలకెత్తి కొత్త మొక్కను ఏర్పరుస్తుంది.
+"उदाहरण - ब्रेड-फफूंद, मॉस, फर्न आदि।","ఉదాహరణలు-బ్రెడ్-ఫంగస్, నాచ, ఫెర్న్ మొదలైనవి."
+लैंगिक जनन में नर तथा मादा जनन कोशिकाओं का संलयन होता है नर तथा मादा जनन आंगों द्वारा अगुणित  जनन कोशिकाएं उत्पन्न होते हैं।,లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తిలో పురుష మరియు స్త్రీ బీజకణాలు సంలీనమై ఉంటాయి. స్త్రీ మరియు పురుష ప్రత్యుత్పత్తి అంగాలు ప్రత్యుత్పత్తి కణాలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.
+जनन कोशिकाओं के संलयन को निषेचन कहा जाता है और इसके परिणामस्वरूप युग्मनज (जाइगोट) (द्विगुणित) का निर्माण होता है।,ప్రత్యుత్పత్తి కణాల యొక్క ఫ్యూజన్ ను ఫలదీకరణం అని అంటారు మరియు దీని ఫలితంగా (జైగోట్) (డిప్లాయిడ్) ఏర్పడుతుంది.
+"जाइगोट का पुन: परिवर्धन एक नयी संतति को जन्म देता है, जो द्विगुणित  होती है।","జైగోట్ యొక్క పునఃచేరిక ఒక కొత్త సంతానానికి దారితీస్తు౦ది, అది డిప్లాయిడ్."
+जीवन चक्र की अवस्था में अर्धसूत्रण भी होता है और संतति अपने जनक की आनुवंशिक क्लोन नहीं होती।,జీవిత చక్రం దశలో కూడా మియోసిస్ ఉంటుంది మరియు సంతానం దాని యొక్క జన్యు క్లోన్ కాదు.
+असंगजनन कुछ पौधों में अलैंगिक जनन की एक अनूठी प्रणाली है।,అసాంగోజెనెసన్ అనేది కొన్ని మొక్కల్లో అలైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి యొక్క ఒక ప్రత్యేక వ్యవస్థ.
+उदाहरण के लिए डेंडेलियॉन जो परागण और निषेचन के बिना ही बीज उत्पन्न करते हैं।,ఉదాహరణకు పరాగసంపర్కం మరియు ఫలదీకరణం లేకుండా విత్తనాలను ఉత్పత్తి చేసే డాండెలైన్లు.
+ग्रीक भाषा में ऐपोमिक्सिस (असंगजनन) का अर्थ है-मिश्रण-क्रिया के बिना।,గ్రీకుభాషలో అపోమిక్స్ అంటే కలపకుండా అని అర్థం.
+क्योंकि इस प्रक्रिया में नर और मादा युग्मकों का संलयन नहीं होता।,"ఎందుకంటే ఈ ప్రక్రియలో ఆడ, మగ సంయోగబీజాలు సంయోగం ఉండవు."
+बीजांड की एक द्विगुणित कायिक कोशिका सीधे एक भ्रूण को उत्पन्न करता है और तब वह एक बीज के रूप में परिपक्व हो जाता है।,"ఒక ద్వికణిక కణము నేరుగా పిండానికి ఉత్పత్తి చేసి, తరువాత విత్తనంగా పక్వానికి వచ్చి ఉంటుంది."
+इन बीजों का बाद में प्रकीर्णन हो जाता है।,ఈ విత్తనాలు తరువాత చెల్లాచెదురుగా ఉంటాయి.
+"रोचक बात यह है कि असंगजनन एक अलैंगिक प्रक्रिया है, लेकिन ये पादप अपने बीजों का उसी प्रकार प्रकीर्णित करते हैं, जेसा कि लैंगिक जनन करने वाले पौधों में होता है।","ఆసక్తికరంగా, అసోంగోజెన్ అనేది అలైంగిక ప్రక్రియ, అయితే ఈ మొక్కలు లైంగిక ంగా సంక్రమించే మొక్కలలో ఉన్న విధంగా వాటి విత్తనాలను వెదజల్లతాయి."
+"हम दो निम्नतरी जीव, एककोशिकी शैवाल, क्लेमाइडोमोनास और दूसरी बहुकोशिकीय तंतुमय शैवाल, स्पाइरेयायरा में जनन के प्रकारों का अध्ययन करेंगे।","మేము రెండు నాసిరకం జీవులలో పునరుత్పత్తి రకాలను అధ్యయనం చేస్తాము, ఏకకణ ఆల్గే, క్లామిడోమోనాస్ మరియు రెండవ బహుళ సెల్యులార్ ఫైబరస్ ఆల్గే, స్పైరైరే."
+यह एक कोशिकी शैवाल है जो अलवण जलीय तालाबों में पाया जाता है।,ఇది మంచినీటి జల చెరువులలో కనిపించే ఒక బాహ్య కణ ఆల్గే.
+पादप शरीर नाशपाती के आकार का होता है जिसमें संकरे सिरे से जुड़े हुये दो कशाभ होते हैं।,"మొక్క శరీరం పియర్ ఆకారంలో ఉంటుంది, ఇది ఇరుకైన చివరకు జతచేయబడ్డ రెండు ఫ్లాజెలేషన్."
+कोशिका के एक पार्श्व पर एक दृष्टि बिन्दु उपस्थित होता है।,కణానికి ఒకవైపు ఒక కోణం ఉంటుంది.
+इसमें एक बड़ा हरतलवक (क्लोरोप्लास्ट) पाया जाता हें।,దీనిలో పెద్ద హరోప్లాస్ట్ (క్లోరోప్లాస్ట్)ఉంటుంది.
+केन्द्र की ओर एक सुनिश्चित केन्द्रक होता हें।,కేంద్రం వైపు ఒక స్థిర కేంద్రం ఉంది.
+क्लोरोप्लास्ट में एक पाइरेनोइड  विद्यमान होता है ।,పైరినాయిడ్ క్లోరోప్లాస్టులో ఉంటుంది.
+(नीचे चित्र 9. देखें) चलबीजाणुओं द्वारा अलैंगिक जनन क्लेमाइडोमोनास के कशाभ गिर जाते है तथा बह गतिशील हो जाता है।,(క్రింద పటం 9 చూడండి) చలామకా దినుసు ద్వారా జరిగే ప్రత్యుత్పత్తి ఒక కదిలే స్థితిలోకి ప్రవహిస్తుంది.
+प्रोटोप्लाज्म (साइयटोप्लाज़्म तथा केन्द्रक) सूत्री विभाजन द्वारा विभाजित होकर 8 जूस्पोर बन जाते हैं।,ప్రోటోప్లాజమ్ (సైటోప్లాజమ్ మరియు న్యూక్లియస్) ను పాయింట్ డివిజన్ ద్వారా విభజించి 8 జస్పోర్లను ఏర్పరుస్తుంది.
+जनन कोशिका की भित्ति फूट जाती है और चलबीजाणु मुक्त हो जाते हैं।,"ప్రత్యుత్పత్తి కణం యొక్క గోడ ను చీలిపోయి, బీజాలు విడిపోతాయి."
+प्रत्येक जूस्पोर पर एक कोशिका भित्ति बन जाती है और यह बढ़कर एक वयस्क कोशिका का रूप ले लेता है।,ప్రతి రసంలో ఒక కణగోడ ఏర్పడుతుంది మరియు ఇది ప్రౌఢ కణరూపం పెరుగుతుంది.
+जनन कोशिका का इसके आगे कोई अस्तित्व नहीं रहता।,పునరుత్పత్తి కణం దానికి (బీజ కణం) ముందు ఉనికి లేదు..
+लकोशिका से उसका कशाभ गिरने से कोशिका अगतिशील हो जाती हे।,కణం తన జెండా ను కూలడం ద్వారా చలనంలో ఉంటుంది.
+wz।,"2, 4, 8, 6, 32 సంభావ్య కణాలు ప్రోటోప్లాజం యొక్క బిందువు విభజనద్వారా విభజించబడ్డాయి."
+प्रत्येक संतति कोशिका में कशाभ बन जाते हैं और मातृ कोशिका भित्ति के फूट जाने पर वह पानी में निकल जाती है।,"ప్రతి సంతానమూ కణంలో ఒక ఫ్లాజెలేషన్ గా మారి, మాతృత్వ కణగోడ విడిపోయినప్పుడు, అది నీటిలోకి తొలగించబడుతుంది."
+यह कोशिका एक गैमीट (युग्मक) की तरह कार्य करती हे।,ఈ కణం ఒక సంయోగ బీజకణంలా పనిచేస్తుంది.
+प्रत्येक गेमीट की बाहय संरचना एक-जैसी होती है।,ప్రతి సంయోగ బీజము యొక్క బాహ్య నిర్మాణం ఒకేవిధంగా ఉంటుంది.
+सभी समयुग्मक  होते हैं।,అన్నీ హోమోజైగోస్.
+दो भिन्‍न मातृ कोशिकाओं में से निकले हुये गैमीट (युग्मक) परस्पर समेकन करते हैं।,రెండు విభిన్న మాతృకణాల నుంచి గామిట్ (సంయోగం) పరస్పరం సంఘటితం చేయబడుతుంది.
+दोनों गैमीटों की अंतर्वस्तु परस्पर समेकित हो जाती है और उनसे एक युग्मनज (जाइगोट) बन जाता है।,రెండు గామేట్లలోని విషయాలు పరస్పరం కలిసిపోయి ఒక జైగోట్‌ను ఏర్పరుస్తాయి.
+क्लैमाइडोमोनास के जीवन-चक्र में केवल युग्मनज (जाइगोट) की एकमात्र द्विगुणित अवस्था होती है।,"క్లామిడోమోనాస్ యొక్క జీవిత చక్రంలో, జైగోట్ మాత్రమే డిప్లాయిడ్ స్థితిని కలిగి ఉంది."
+जाइगोट के चारों ओर एक मोटी दीवार बन जाती है जिससे वह प्रतिकूल परिस्थितियों में होकर निकल जाता है।,"జైగోట్ చుట్టూ ఒక మందపాటి గోడ ఉంటుంది, తద్వారా ఇది ప్రతికూల పరిస్థితుల గుండా వెళుతుంది."
+"अनुकूल परिस्थितियों (तापमान, आहार तथा जल) के पुन: लौट आने पर इसके द्विगुणित केन्द्रक में अर्धसूत्री विभाजन द्वारा विभाजन होता है और उससे चार अगुणित  जूस्पोर बन जाते है।","అనుకూల పరిస్థితులు (ఉష్ణోగ్రత, ఆహారం మరియు నీరు) తిరిగి వచ్చినప్పుడు, దాని ద్వికేంద్రక కేంద్రకం మియోసిస్ విభజనతో భాగించబడుతుంది మరియు నాలుగు గుణిజమైన రసాలను కలిగి ఉంటుంది."
+प्रत्येक जूस्पोर में वृद्धि होकर एक नया वयस्क क्लैमाइडोमोनास बन जाता हैं।,ప్రతి రసంకూడా పెరిగి కొత్త ప్రౌడ క్లామిడోమోనాస్ గా మారుతుంది.
+समयुग्मजता (आइसोगैमी) शब्द की परिभाषा लिखिए।,హోమోజైగోసిటీ(ఐసోగామి) అనే పదానికి నిర్వచనం రాయండి.
+क्लैमाइडोग्रेगास की कौन-सी जाति समयुग्मजता दर्शाती है।,క్లామిడోగ్రగాస్ యొక్క ఏ జాతి హోమోనుజిజం ను ప్రదర్శిస్తుంది.
+क्लैमाइडोमोनास में अलैंगिक जनन किस विधि द्वारा होता है? क्लैमाइडोमोनस में चलबीजाणुओं का कार्य क्‍या होता है? क्लैमाइडोमोनास की उन जातियों का नाम बताइए जो असमयुग्मजता और विषययुग्मकता दर्शात हैं।,క్లామిడోమోనాస్ లో అలైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి ఏ విధానం ద్వారా జరుగుతుంది? క్లామిడోమోమస్ లో మొబైల్ స్పోర్ల యొక్క విధి ఏమిటి? హోమోకోప్జిజం మరియు థీమాటిక్ వైరోకపుల్ ను ప్రదర్శించే క్లామిడోమోనాస్ జాతుల పేర్లు ఏవి?
+यह एक स्वच्छंद तेरते रहने वाला शैवाल हे जो अलबवणजलीय तालाबों में पाया जाता है।,ఇది అల్బర్వాన్ జలచర పు౦డ్లలో కనిపి౦చే ఒక మార్గ౦లో జీవి౦చే శైవలాలు.
+इसका शरीर पंक्तिबद्ध आयताकार कोशिकाओं से मिलकर बना रहता हैं।,దీని శరీరం రేఖీయ దీర్ఘచతురస్రాకార కణాలతో కూడి ఉంటుంది.
+कोशिकाएं सिरे से सिरे तक एक दूसरे से जुड़ी होती हैं।,కణాలు ఒకదానితో మరొకటి ఒకదానితో మరొకటి జతచేయబడతాయి.
+"(सूत्राकार या तंतुमय शैवाल) प्रत्येक कोशिका के भीतर जाति के अनुरूप 4 सर्पिल, रिबन की आकृति के हरितलवक तथा टिप्पणी अनेकों पाइरेनॉइड होते हैं।","(సూత్ర లేదా ఫైబరస్ ఆల్గే) ప్రతి కణం లోపల, ప్రతి కణంలో 4 స్పైరల్స్, రిబ్బన్ ఆకారపు ఆకుపచ్చ గ్రంథులు మరియు ఉల్లేఖన పైరినాయిడ్లు ఉంటాయి."
+केन्द्रीय भाग में एक बड़ी धानी रिक्तिका विद्यमान होती है।,మధ్య భాగంలో పెద్ద ధాన్యపు తరుగుదల ఉంటుంది.
+"मात्र एक केन्द्रक, धानी के मध्य में स्थित होता है तथा उसे साइटोप्लाज्मी सूत्र साथे रखते हैं।",కేవలం ఒకే ఒక కేంద్రకం మనస్సు మధ్యలో ఉంటుంది మరియు ఇది సైటోప్లాస్మిక్ ఫార్ములాతో కలిసి ఉంటుంది.
+सूत्र किसी प्रकार के भौतिक रसायन परिवर्तन के उपरांत अनुप्रस्थ भिति के स्तर पर छोटे-छोटे खण्डों में टूट जाता है।,ఒక రకమైన భౌతిక రసాయన మార్పు తరువాత తిర్యక్ స్థాయిలో ఈ ఫార్ములాను చిన్న విభాగాలుగా విభజించవచ్చు.
+प्रत्येक ऐसा खण्ड जिसमें एक कोशिका में पुन: पुनः सूत्री विभाजन द्वारा वृद्धि होकर नया सूत्र बन जाता हैं।,ప్రతి ఘటం తిరిగి బిందువు విభజనద్వారా తిరిగి ఏర్పాటు చేయబడుతుంది మరియు ఇది ఒక కొత్త ఫార్ములా అవుతుంది.
+लैगिक जनन यह सीढीनुमा और पार्श्व युग्मन द्वारा होता है।,లాజిక్ ప్రత్యుత్పత్తి ఇది లాడెరల్ మరియు లాటరల్ కపులింగ్ ద్వారా జరుగుతుంది.
+सीढ़ीनुमा संयुग्मन (संयुग्मन करते हुए सूत्र एक सीढ़ी जैसा स्वरूप प्राप्त कर लेते है।,నిచ్చెన కాంజుగేషన్ ద్వారా నిచ్చెన వలే ఫార్ములా ను పొందుతారు.
+दो सूत्र एक-दूसरे के बिल्कुल करीब आ जाते है।,రెండు ఫార్ములాలు ఒకదానికొకటి చాలా దగ్గరగా వస్తాయి.
+दो सूत्रों की कोशिकाओं के बीच एक नलिका द्वारा (जिसे संयुग्मन नलिका कहते है) सम्पर्क स्थापित होता है।,ఒక గొట్టం ద్వారా రెండు ఫార్ములాల కణాల మధ్య సంపర్కం ఏర్పడుతుంది( దీనిని కాంజుగేషన్ ట్యూబ్ అని అంటారు).
+प्रत्येक कोशिका का साइटोप्लाज्मी पदार्थ (अंतर्वस्तु) गोल आकृति प्राप्त करके एक गैमीट की तरह कार्य करने के लिये तैयार हो जाता हैं।,ప్రతి కణం లోని కణద్రవ్యం గుండ్రని ఆకారాన్ని పొందడం ద్వారా ఒక గామిత్ వలె పనిచేయడానికి సిద్ధంగా ఉంటుంది.
+एक कोशिका (नर) का युग्मक (गैमीट) संयुग्मन नलिका में से होकर दूसरी कोशिका (मादा) के भीतर पहुँच जाता है।,ఒక కణం (పురుష) సంయోగబీజాన్ని కంజుగేషన్ ట్యూబ్ ద్వారా రెండో కణం (స్త్రీ) లోకి చేర్పు.
+प्रत्येक सूत्र या तो नर या मादा के रूप में कार्य करता है।,ప్రతి సూత్రం మగ లేదా ఆడ గా పనిచేస్తుంది.
+दो युग्मकों की अंतर्वस्तु परस्पर समेकित होकर एक द्विगुणित युग्मनज (जाइगोट) बना लेती है।,రెండు సంయోగ బీజాలు ఒక ద్విద్విక సంయోగ బీజంలో కలిసి ఉంటాయి.
+जाइगोट के चारों ओर एक मोटी दीवार बन जाती है और इस दशा में वह प्रतिकूल परिस्थितियों | जनन एवं आनुवंशिकी को सहन कर सकता है।,జైగోట్ చుట్టూ ఒక మందపాటి గోడ ఉంటుంది మరియు ఈ సందర్భంలో ఇది ప్రతికూల పరిస్థితులు. ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్రం సహిస్తుంది.
+पुन: अनुकूल परिस्थितियों के लौट आने पर इसके द्विगुणित केन्द्रक में मीओसिस द्वारा विभाजन होकर चार अगुणित केन्द्रक बन जाते है इनमें से तीन केन्द्रक विघटित हो जाते हे।,"అనుకూలమైన పరిస్థితులు తిరిగి వచ్చినప్పుడు, దాని డిప్లాయిడ్ కేంద్రకం దాని మియోసిస్ ద్వారా నాలుగు హాప్లోయిడ్ కేంద్రకాలుగా విభజించబడింది, వీటిలో మూడు విచ్ఛిన్నమవుతాయి."
+अंकुरण होने पर जाइगोट की दीवार फट जाती है और एक छोटी नलिका-जैसी संरचना बाहर निकल आती है जिसके भीतर एक अगुणित केन्द्रक होता है।,"అంకురోత్పత్తి తరువాత, జైగోట్ యొక్క గోడ పేలుతుంది మరియు ఒక చిన్న గొట్టం లాంటి నిర్మాణం ఉద్భవిస్తుంది, దానిలో హాప్లోయిడ్ న్యూక్లియస్ ఉంటుంది."
+बार-बार माइटोसिस विभाजन द्वारा यह छोटी नलिका बढ़ती हुई एक सूत्र बना लेती है।,ఈ చిన్న గొట్టం తరచుగా మైటోసిస్ విభజనలు ఒక పెరుగుతున్న ఫార్ములాను ఏర్పరుస్తుంది.
+"चूंकि क्लैमाइडोमोनास तथा स्पाइरोगाइरा में मुख्य पादप शरीर के भीतर की कोशिकाएं ही गैमीट बनाती है, इसलिये इन जीवों को गैमीटोफाइट (युग्मकोद्भिद) कहते हैं।","క్లామిడోమోనాస్ మరియు స్పైరోగైరాలోని ప్రధాన మొక్క దేహంలోపల ఉండే కణాలను ఏర్పరుస్తుంది కనుక, ఈ జీవులను గామిటోఫైట్లు అని అంటారు."
+"स्पाइरोगाइया में कायिक जनन किसके द्वारा सम्पन्न होता हे? एंजियोस्पर्मस कायिक जनन के साथ लैंगिक जनन, दोनों ही विधियों द्वारा जनन, करते हैं।","స్పిరోజియాలో సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి ఎవరి ద్వారా చేయబడుతుంది? ఆంజియోస్పెర్మస్ సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తితో లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి, రెండు పద్ధతుల ద్వారా పునరుత్పత్తి."
+इस भाग में हम इनके लैंगिक जनन के विषय में अध्ययन करेंगे।,"ఈ భాగంలో, మనం వారి లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తిని అధ్యయనం చేస్తాం."
+"जैसा कि आप जानते हैं लैंगिक जनन, पुष्प में उपस्थित नर तथा मादा गैमीटों (युग्मकों) के संलयन द्वारा होता है।",లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి అనేది పుష్పంలో ఉండే పురుష మరియు ఆడ సంయోగబీజాలు సంయోగం వల్ల సంభవిస్తుందని మీకు తెలుసు.
+"इस प्रकार पुष्प, पौधे की जनन इकाई है।","అందువలన, పుష్పం మొక్క యొక్క ప్రత్యుత్పత్తి ప్రమాణం."
+पौधों में फूल कितने समय के बाद लगते हैं? विभिन्‍न पौधों में यह अवधि भिन्‍न होती है।,మొక్కలు ఎంతకాలం పుష్పించాయి? ఈ కాలం వివిధ మొక్కలలో మారుతూ ఉంటుంది.
+"एंजियोस्पर्मों को उनके जीवन-चक्र पूरा करने में तथा पुष्प लगने के आधार पर एकवर्षी, द्विवर्षी और बहुवर्षी पौधों के रूप में वर्गीकृत किया जाता हैं।","ఆంజియోస్పెర్మ్ లు పుష్పించే మరియు వాటి జీవిత చక్రాన్ని పూర్తి చేయడం ద్వారా ఒక సంవత్సరం వయస్సు, ద్వివార్షిక మరియు బహువార్షిక మొక్కలుగా వర్గీకరించబడతాయి."
+वे पौधें जो केवल एक साल (ऋतु) तक जीवित रह पाते हैं।,ఒక సంవత్సరం (సీజన్) మాత్రమే బతికే మొక్కలు.
+इन पौधों में एक ही ऋतु के भीतर फूल भी लगते है और बीज भी बन जाते है।,ఈ మొక్కలకు కూడా అదే కాలంలో పూలు ఉండి విత్తనాలుగా మారతాయి.
+यह एकवर्षी कहलाते है।,దీనిని ఒక సంవత్సరం అంటారు.
+उदाहरण - मटर।,ఉదా: బఠానీలు.
+ऐसे पौथे जो अपना जीवनचक्र दो ऋतुओं (दो वर्षो) में पूरा करते है।,రెండు సీజన్లలో (రెండు సంవత్సరాలు) తమ జీవిత చక్రాన్ని పూర్తి చేసే మొక్కలు ఉన్నాయి.
+द्विवर्षी कहलाते है।,దీనిని ద్వివర్షపాతం అంటారు.
+"पहले वर्ष में पौधा कायिक अवस्था में रहता है और दूसरे वर्ष में उसमें फूल, फल और बीज लगते हैं और उसके बाद पौधा मर जाता हैं।","మొదటి సంవత్సరంలో మొక్క సోమాటిక్ స్థితిలో ఉండి, రెండో సంవత్సరంలో పువ్వులు, పండ్లు, విత్తనాలు తీసుకుని ఆ తర్వాత మొక్క మరణిస్తుంది."
+"उदाहरण-मूली बहुवर्षी (एशक्‍थापांक्षॉ$) - ऐसे पौधे जो अनेक वर्ष तक जीवित रहते है, बहुवर्षी कहलाते है।",ఉదాహరణ- ముల్లంగి మల్టీవియారిట్ (అష్తాపాక్ష $) - చాలా సంవత్సరాలు జీవించే మొక్కలను బహుళార్ధసాధక అంటారు.
+"इनकी कायिक अवस्था एक से लेकर कुछ वर्षों तक चलती है और उसके बाद इनमें फूल, फल और बीज हर वर्ष लगते है।","వారి సోమాటిక్ దశ ఒకటి నుండి కొన్ని సంవత్సరాల వరకు ఉంటుంది మరియు ఆ తరువాత ప్రతి సంవత్సరం పువ్వులు, పండ్లు మరియు విత్తనాలను పండిస్తారు."
+"उदाहरण: आम, पीपल, नीम इत्यादि।","ఉదాహరణలు: మామిడి, పీపాల్, వేప మొదలైనవి."
+कश:फलनी - कुछ बहुवर्षी पौधे अपने पूर्ण जीवन काल में केवल एक बार ही फलते-फूलते है और उसके बाद मर जाते हैं।,పఫ్: ఫ్రూటీ - కొన్ని బహుళ వర్షపాత మొక్కలు తమ పూర్తి జీవితంలో ఒక్కసారి మాత్రమే విసర్జిస్తాయి మరియు తరువాత మరణిస్తాయి.
+ऐसे पौथे को एकशःफलनी कहते है।,ఇలాంటి మొక్కలను ఒకే పండు అంటారు.
+उदाहरण - बांस।,ఉదాహరణ-వెదురు.
+"बहुशःफलनी  ऐसे पादप जो अपने जीवन काल में कई बार पुष्पण और फलन दर्शाते हैं और कुछ वर्ष तक जीवित रहते हैं बहुश:फलनी कहलाते हैं जेसे कई बहुवर्षी फल प्रदायी वृक्ष उदाहरणार्थ आम, अमरूद, सेब और नाशपाती।","బహువార్షిక పండ్లమొక్కలు, ఉదాహరణకు మామిడి, జామ, ఆపిల్ మరియు పియర్ వంటి అనేక రకాల మొక్కలను బహువార్షిక, బహువార్షిక పండ్లు అందించే చెట్లుగా పేర్కొంటారు."
+पुष्प की उत्पत्ति का समारंभन बीज अंकुरित होकर एक नया पौधा बनता है।,పువ్వు యొక్క పువ్వు మొలకెత్తి కొత్త మొక్కగా మారుతుంది.
+यह युवा पौधा सक्रियतापूर्वक बढ़ता है और तब तक बढ़ता है।,"ఈ లేత మొక్క చురుగ్గా పెరిగి, అప్పటికి పెరుగుతుంది."
+"जब तक कि एक निश्चित आकार और आकृति के साथ इसके कायिक भाग (जड़, तना, पत्तियाँ) अच्छी तरह से विकसित नहीं हो जाते हैं।","దాని యొక్క సోమాటిక్ భాగాలు (వేరు, కాండం, ఆకులు) ఒక నిర్దిష్ట ఆకారం మరియు ఆకారాన్ని కలిగి ఉండేవరకు బాగా అభివృద్ధి చెందును."
+जीवनचक्र की यह दशा किशोर अथवा युवा प्रावस्था (बाल्य अवस्था) को प्रकट करती हें।,జీవితచక్రం యొక్క ఈ స్థితి కౌమారదశ లేదా (బాల్యం)యవ్వన దశను తెలియజేస్తుంది.
+एक निश्चित समय के बाद पौधे की कायिक वृद्धि पूर्ण हो जाती है और वृद्धि जनन अवस्था या वयस्क अवस्था को तरह शुरू हो जाती है।,"ఒక నిర్ధిష్ట సమయం తరువాత, మొక్క యొక్క సోమాటిక్ ఎదుగుదల పూర్తి అవుతుంది మరియు ఎదుగుదల అనేది ప్రత్యుత్పత్తి స్థితి లేదా వయోజన స్థితిగా ఏర్పడుతుంది."
+कायिक प्ररोह शिखाग्र जनन या पुष्प शिखाग्र में बदलने लगता है तथा फूल लगना शुरू हो जाता है।,సోమాటిక్ షూట్ పరాకాష్ట లేదా పూల పరాకాష్టగా మారడం ప్రారంభించి పుష్పించడం ప్రారంభిస్తుంది.
+ऊपर बताए अनुसार यह परिवर्तन कायिक से पुष्प लगने की अवस्था तक आने में एक वृक्ष को कई वर्ष लग जाते हैं लेकिन एकवर्ष पौधों में यह अवधि कुछ सप्ताह या दिनों की ही होती है।,"పైన పేర్కొన్నవిధంగా, ఒక చెట్టు సోమాటిక్ నుంచి పుష్పించే దశకు రావడానికి అనేక సంవత్సరాలు పడుతుంది, అయితే ఒక సంవత్సరం మొక్కలలో, కొన్ని వారాలు లేదా రోజులు ఉంటాయి."
+"युवा तथा वयस्क प्ररोह में अंतर छोटा, कोमल स्तम्भ जिसमें थोड़ी-सी ही  सुविकसित स्तम्भ तथा पत्तियाँ होती।","చిన్న మరియు ఎదిగిన రెమ్మల మధ్య తేడా చిన్న, మృదువైన కాలమ్, బాగా అభివృద్ధి చెందిన కాలమ్ మరియు ఆకులు."
+नयी-नयी पत्तियां होती है।,కొత్త ఆకులు ఉన్నాయి.
+पत्तियों की आकृति तथा आकार एक सेपत्तियों की आकृति और उनका आकार बने रहते है।,ఆకుల యొక్క ఆకారం మరియు ఆకారం ఆకుల యొక్క ఆకారం మరియు ఆకారం గా ఉంటాయి.
+बदलता है।,మారుతుంది.
+प्ररोह में उन उद्दीपनों के प्रति अनुक्रिया 3. प्ररोह में फूल लगाने बाले उद्दीपनों नहीं होती जिनसे फूल बनते है।,షూట్ లో ఉద్దీపనలకు ప్రతిస్పందన 3. ఈ కొమ్మలో పూలు పూసిన పువ్వులు లేవు.
+से अनुक्रिया होती है।,అనేది ఒక ప్రతిస్పందన.
+"धान्य फसलों में, पौधों में फूल लग सकने के लिये कम से कम सात पत्तियों का होना आवश्यक हे।","తృణధాన్యాల పంటలలో, మొక్కలు పుష్పించడానికి కనీసం ఏడు ఆకులు ఉండాలి."
+पुष्पन को प्रभावित करने वाले कारक पौधों में फूलों का लगना तापमान (वसंतीकरण) तथा प्रकाश (प्रकाशकालिता) द्वारा प्रभावित होता हे।,పుష్పించే ప్రభావం మొక్కలలో పుష్పించే కారకాలు ఉష్ణోగ్రత (స్ప్రింజీకరణం) మరియు కాంతి (ఫోటోబ్లైస్థ్) చే ప్రభావితం అవుతాయి.
+वसंतीकरण (एातराक्ांइश्चांणा) : निम्न ताप उपचार जिसमें फूल का बनना प्रेरित होता है।,స్ప్రింజీకరణం: తక్కువ ఉష్ణోగ్రత చికిత్స లో పుష్పాన్ని ప్రేరేపించే విధంగా ఉంటుంది.
+बसंतीकरण कहलता है।,దీనిని పరిష్కారం అంటారు.
+प्रकाशकालिता  : यह किसी पौधे में वृद्धि तथा पुष्पन की वह अनुक्रिया है।,ఫోటోకాలియా: మొక్కలో ఎదుగుదల మరియు పుష్పించే ప్రతిస్పందన ఇది.
+जो पौधों पर पड़ने वाले प्रकाश की कालावधि के प्रति होती है (विस्तृत जानकारी के लिये पाठ 9 देखिये)।,ఇది మొక్కపై కాంతి యొక్క కాలవ్యవధివైపు ఉంటుంది(వివరణాత్మక సమాచారం కొరకు 9వ పాఠం చూడండి).
+"पुष्पों में लिंग : आप पाठ 5 (फूल, पुष्पक्रम, फल तथा कुलों) में पहले ही पढ़ चुके है कि फूल या तो द्विलिंगी (पुंकेसर तथा स्त्रीकेसर दोनों से संयुक्त) हो सकते है या (एकलिंगी-पुंकेसरी अथवा स्त्रीकेसरी )।","పుష్పాలలో లింగం: మీరు ఇప్పటికే 5వ పాఠంలో చదివారు (పువ్వులు, పుష్పములు, పండ్లు మరియు వంశాలు) పువ్వులు ద్విలింగ సంపర్క (స్తము మరియు పిస్సియా రెండింటితో కలిపి) లేదా (అలైంగిక-స్టెమెన్ లేదా పిసికారి) కావచ్చు."
+कुछ एकलिंगाश्रयी  स्पीशीज में लिंग निर्धारण का आधार या तो क्रोमोसोमी हो सकता है।,కొన్ని అలైంగిక జాతులలో లింగ నిర్ధారణ కు ఆధారం క్రోమోజోమల్ కావచ్చు.
+उदाहरण के लिये 55 और 55 क्रोमोसोमों का होना या नर तथा मादा पौधों में उनके वृद्धि पदार्थों के स्तर में अंतर पाया जाना हो सकता है।,"ఉదాహరణకు 55, 55 క్రోమోజోములు లేదా మగ, ఆడ మొక్కలు వాటి పెరుగుదల స్థాయిలలో తేడాను కనుగొనవచ్చు."
+"उदाहरण के लिये खीरा कुकमरिस (के उन पौधों में जिनमें नर फूल लगते हैं, जिबरेलिन (वृद्धि पदार्थ) की मात्रा मादा पौधों की अपेक्षा अधिक पायी जाती है।","ఉదాహరణకు దోసకాయ మొక్కల్లో (ఇందులో మగ పువ్వులు నాటితే, ఆడ మొక్కల కంటే జిబ్రెలిన్ (ఎదుగుదల పదార్థం) పరిమాణం ఎక్కువగా ఉన్నట్లు గుర్తించారు."
+आनुवंशिकत: मादा पौधों में यदि बाहर से जिबरेलिन प्राप्त करवाई जाये तो उनमें भी नर फूल बनते हैं।,"జన్యుపరంగా: ఆడ మొక్కలలో జిబ్రెలిన్ బయటి నుండి పొందినట్లయితే, అవి కూడా మగ పుష్పాలను ఏర్పరుస్తాయి."
+इसी क्रम में यदि नर पौधों को ऑक्सिन अथवा इथिलीन द्वारा उपचारित किया जाये तो उनमें कार्यशील मादा पुष्प निकल आ सकते है।,"ఈ క్రమంలో, మగ మొక్కలను ఆక్సిన్ లేదా ఇథిలీన్‌తో చికిత్స చేస్తే, అప్పుడు పనిచేసే ఆడ పువ్వులు బయటకు రావచ్చు."
+ये अनुक्रियाएँ कैनाबिस में होती पायी गयी हें।,ఈ స్పందనలు గంజాయిలో ఉన్నట్లు గుర్తించారు.
+पुष्प के भाग जैसे आप पहले ही पढ़ चुके हो एक प्रारूपिक पुष्प में चार चक्र पुष्पासन या पुष्पवृत पर लगे रहते हैं।,"మీరు ఇంతకు ముందు చదివినట్లుగా, పువ్వు యొక్క భాగాలు, ఒక పుష్పం లేదా పువ్వుపై ఒక సాధారణ పుష్పంలో నాలుగు చక్రాలతో ఫిట్ చేయబడతాయి."
+यह चक्र पुष्प के बाहर से ही स्पष्ट होते हैं।,ఈ చక్రాలు పువ్వు వెలుపల నుంచి స్పష్టంగా కనిపిస్తాయి.
+जनन में इनकी भूमिका के विषय में याद करें।,పునరుత్పత్తిలో వారి పాత్ర గురించి గుర్తుంచుకోండి.
+दो बाहरी चक्रों को अनावश्यक अथवा अतिरिक्त के रूप में जाना जाता है क्योंकि ये जनन प्रक्रिया में भाग नहीं लेते।,ప్రత్యుత్పత్తి ప్రక్రియలో పాల్గొనని విధంగా రెండు బాహ్య చక్రాలు అవసరం లేని లేదా అదనపు విర్వహించడం అని అంటారు.
+अन्य दो चक्र अर्थात पुमंग (नर जनन अंग) और जायांग (मादा जनन अंग) को आवश्यक चक्र के रूप में जाना जाता है क्योंकि इनकी अनुपस्थिति में फूलों में जनन प्रक्रिया असफल हो जायेगी।,"మిగిలిన రెండు చక్రాలు, అంటే పుమాంగ్ (పురుష ప్రత్యుత్పత్తి అవయవం) మరియు ఝాంగ్ (స్త్రీ ప్రత్యుత్పత్తి అవయవం) అనేవి ఆవశ్యక చక్రాలు గా పేర్కొనబడతాయి, ఎందుకంటే పుష్పాలు లేని సమయంలో ప్రత్యుత్పత్తి ప్రక్రియ విఫలం అవుతుంది."
+एक ऐसा उदाहरण दीजिए जिसमें हॉर्मोन (वृद्धि पदार्थ) के बाहरी उपचार से फूल के लिंग को बदला जा सकता है।,హార్మోన్స్ (వృద్ధి పదార్ధం) యొక్క బాహ్య చికిత్స ద్వారా పుష్పం యొక్క పురుషాంగాన్ని మార్చవచ్చు ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
+पुंकेसर में एक परागकोश होता है जिसमें चार पराग पुट या माइक्रोस्पोरेन्जिया (लघु बीजाणुधानी) होते हैं।,స్టెమెంకస్ లో నాలుగు పుప్పొడి కుదుళ్లలేదా మైక్రోస్పోరెంజియా (చిన్న చిన్న స్పోర్లు) ఉండే పరాగ్కోట్మ్ ఉంటుంది.
+यह एक पतले से तंतु द्वारा अवलम्बित होते हैं।,ఇది సన్నని దారము తో కప్పబడి ఉంటుంది.
+प्रत्येक बीजाणुधानी बड़ी कोशिकाओं का एक पुज हैं जिनके केन्द्रक सुस्पष्ट तथा कोशिकाद्रव्य पर्याप्त मात्रा में पाया जाता है।,"ప్రతి స్పోర్ పెద్ద కణాల యొక్క ప్యూజ్, దీని కేంద్రకం లో కణద్రవ్యం మరియు కణద్రవ్యం తగినంత పరిమాణంలో ఉంటుంది."
+ये बीजाणु जनन मातृ कोशिकाएं या परागकण मातृ कोशिकाएं होती हैं (चित्र 9.6)।,ఈ బీజాలు ప్రత్యుత్పత్తి మాతృ కణాలు లేదా పుప్పొడి తల్లి కణాలు (పటం-9.6).
+प्रत्येक परागधानी जब परिपक्व हो जाती है तो कई कोशिकाओं से बनी एक अलग भित्ति बन जाती है।,"ప్రతి పరాగసంపర్కం పరాగ సంపర్కం పక్వానికి వచ్చిన తరువాత, అనేక కణాలతో ఏర్పడిన ఒక ప్రత్యేక కుడ్యచిత్రం ఏర్పడుతుంది."
+इसमें निम्न पर्त विद्यमान होते हैं।,ఇందులో కింది పొరలు ఉన్నాయి.
+सबसे बाहयपर्त (एपीडर्मिस) मध्य की पर्त जिसमें पतली भित्ति बाली कोशिकायें होती हें।,"మధ్యభాగంలో అతి ఎక్కువగా ఉండే భాగం, దీనిలో సన్నని గోడ చెవిపోగులు సెల్స్ ఉంటాయి."
+"सबसे भीतरी पर्त, टेपीटम जिसकी बड़ी-बड़ी कोशिकाएऐ होती है और जो परिवर्धित होते हुए परागकणों को पोषण प्रदान करती है।","లోపలి పొర, పెద్ద కణాలున్న టాపిటమ్ మరియు ఇది పుప్పొడి రేణులను సవరించడం ద్వారా వృద్ధి చెందిస్తుంది."
+लघुबीजाणु मातृ कोशिकाएं  में अर्थसूत्रण होता है और उनमें से प्रत्येक से चार-चार अगुणित लघुबीजाणु (परागकण जो अगुणित होते हैं) बनते है।,మైక్రోస్పోర్స్ అనేది మాతృత్వ కణాలలో ఒక ఆర్థోసిస్ మరియు ప్రతి దానిలో నాలుగు నుంచి నాలుగు నాన్ గ్లైగోట్ మైక్రోస్పోర్స్ (పుప్పొడి రేణువులను కలిగి ఉంటాయి) ఉంటాయి.
+", जिनमें से प्रत्येक पुयुग्मक अथवा परग-कर्ण की प्रथम कोशिका दर्शाता है और जो एक चतुष्क  के रूप में व्यवस्थित होते हैं ।",", వీటిలో ప్రతి ఒక్కటి గ్రహశకలం లేదా పుట్ట యొక్క మొదటి కణాన్ని సూచిస్తుంది మరియు చతుర్భుజంగా అమర్చబడి ఉంటుంది."
+लघुबीजाणु से नये पुंयुग्मकोद्भिद का परिवर्धन लघुबीजाणु (परागकण) की भित्ति मुख्यतः: दो पर्तों से बनी होती है।,చిన్న స్పోర్ నుండి కొత్త స్టామినా యొక్క పెరుగుదల ప్రధానంగా చిన్న స్పోర్ (పుప్పొడి రేణువు) యొక్క గోడ యొక్క రెండు పొరలతో నిర్మితమై ఉంటుంది.
+( लघुबीजाणु का केन्द्रक बाहरी सतह की ओर गति करता है और कोशिका एक बड़ी कायिक कोशिका और एक छोटी जननित कोशिका का रुप ले लेती हैं।,(చిన్న బీజము యొక్క కేంద్రకము బాహ్య తలం వైపు కదులును. కణము పెద్ద సోమాటిక్ కణము మరియు చిన్న ప్రత్యుత్పత్తి కణము రూపమును తీసుకుంటుంది.
+इस व्यवस्था में स्टोमियम फटने से परागकण बाहर निकलते है और बिखर जाते हैं।,"ఈ వ్యవస్థలో పరాగ రేణువులన్నీ పరాగరేణువులను బయటకు వచ్చి, చెల్లాచెదురుగా పడి ఉంటాయి."
+स्वयं परागकण नर युग्मक नहीं होता हैं।,పుప్పొడి రేణువులే పురుష సంయోగబీజాలు కావు.
+यह वह संरचना है जो नर युग्मक बनाती है इसलिये परागकण को युग्मकीद्भिद कहा जाता हें।,"ఇది పురుష సంయోగబీజాలను తయారు చేసే నిర్మాణం, అందువల్ల పుప్పొడి రేణువులను సంయోగబీజాలు అని అంటారు."
+"बीजाण्ड का मुख्य भाग दो आवरणों के भीतर बंद होता है और केवल एक सुराख, सूक्ष्मद्वार  अनावदित रह जाता है।","విత్తనం యొక్క ప్రధాన భాగం రెండు కేసింగ్ ల లోపల మూయబడి ఉంటుంది మరియు ఒకే ఒక రంధ్రం, సూక్ష్మదర్శిని, అది అంతసూక్ష్మంగా ఉంటుంది."
+"बीजाण्ड, अण्डाशय की दीवार से एक वृंत द्वारा जुड़ा रहता है जिसे फ्यूनिकुलस (प्रं८पाए७) कहते हैं।",బీజాంశం అండాశయం యొక్క గోడకు ఫన్యుక్యులస్ అని పిలువబడే ఒక వృత్తం ద్వారా జతచేయబడుతుంది.
+"बीजांड का सूक्ष्म द्वार के विपरीत स्थित क्षेत्र निभाग कहलाता है, जो आधारीय भाग होता है ।","సూక్ష్మ ద్వారం వద్ద ఉండే ప్రాంతాన్ని ప్లే అని అంటారు, ఇది బేస్ భాగం."
+मादा युग्म (Ki ô पुष्प में जायांग या स्त्रीकेसर मादा जनन अंग को प्रस्तुत करता है।,ఆడ జంట (Ki ô పుష్పం జకుజీలో స్త్రీ ప్రత్యుత్పత్తి అవయవాన్ని ప్రజంట్ చేస్తుంది.
+"प्रत्येक स्त्रीकेसर वर्तिका, वर्तिकाग्र और अण्डाशय से मिलकर बनता है।","ప్రతి పిస్టిల్ శైలి, శైలి మరియు అండాశయంతో రూపొందించబడింది."
+प्रत्येक अण्डाशय में एक या एक से अधिक अण्डप  हैं जो भविष्य के बीज होते हैं।,"ప్రతి గుడ్డులో ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ గుడ్లు ఉంటాయి, ఇవి భవిష్యత్తుకు విత్తనాలుగా ఉంటాయి."
+अण्डाशय के भीतर बीजाण्डासन के ऊपर से बीजाण्ड एक प्रक्षेपण के रुप में लगा होता है।,అండాశయంలోని బీజాంశాల నుండి ప్రొజెక్షన్ రూపంలో అండాశయం ఉంచబడుతుంది.
+"यह मूदूतक से बनता है एवं न्यूसेलस कहलाता है एक या दो पत्तों से जिन्हें आवरक कहते हैं, ढका होता है।",ఇది ఒక పూసతో తయారు చేయబడింది మరియు ఒకటి లేదా రెండు ఆకులు న్యూసెల్లస్ అని పిలువబడుతుంది.
+यह आवरक न्यूसैलस (बीजाण्डकाय) को चारो ओर से ढके रहता है लेकिन एक संकीर्ण पथ रह जाता है जिसे सूक्ष्मद्वार अथवा बीजाण्डद्वार हैं।,"ఇది నాలుగు వైపులా కప్పబడిన ఇన్వాసివ్ న్యూసెల్లస్ (బీజాంశాలను) ఉంచుతుంది, అయితే ఇరుకైన మార్గంగా మిగిలిపోతుంది, దీనిని మైక్రోస్పియర్స్ లేదా బీజాంశం అని పిలుస్తారు."
+"j कहते हैं जिसके द्वारा पराग नलिका  r है, एक वृंत-जैसी संरचना, बीजाण्ड वृंत (#प7४०ए७७) बनती है जिसका दूसरा सिरा बीजाण्डासन से जुड़ा रहता है (चित्र 9.89)।","పరాగనాళిక నాళం r, ఒక పెడిక్యూలేట్ నిర్మాణం, రెండో చివర #प7४०ए७७ విత్తనం తో జతచేయబడుతుంది అని అంటారు (పటం-9.89)."
+बीजाण्ड (ख) जायांग के भाग मादा युग्मकोद्भिद का परिवर्धन बीजाण्डकाय  के साथ-साथ एक अकेली हाइपोडर्मल कोशिका (एपिडर्मिस से नीचे) बढ़ती है और गुरूबीजाणु मातृ कोशिका बन जाती है।,"స్పోర్ (బి) జియాంగ్ యొక్క ఆడ జలుపు భాగం ఎదుగుదల, స్పోర్ లు అదేవిధంగా ఒక హైపోడెర్మల్ సెల్ (ఎపిడెర్మిస్ దిగువన) పెరుగుతుంది మరియు ఇది మాతృత్వ కణం అవుతుంది."
+यह मातृ कोशिका अर्थसूत्री विभाजन करती है और चार अगुणित गुरूबीजाणु कोशिकायें बनाती हैं।,ఈ మాతృత్వ కణం భూభాగ విభజన చేసి నాలుగు అపాలాయిడ్ స్పోర్ కణాలను ఏర్పరుస్తుంది.
+उनमें से तीन अक्सर नष्ट हो जाते है तथा बाकी बचा हुआ एक सक्रिय गुरूबीजाणु बनता है।,"వాటిలో మూడు తరచుగా నాశనమవుతాయి, మరియు మిగిలినవి చురుకైన వృద్ధాప్య జాతిగా మారుతాయి."
+यह वृद्धि करता है और उसका बीजाण्डकाय तीन लगातार सूत्री विभाजन करता है जिसके फलस्वरूप अगुणित केन्द्रक बन जाते हैं।,"ఇది పెరుగుతుంది మరియు దాని బీజాంశం మూడు వరుస పాయింట్ విభజనలను ఏర్పరుస్తుంది, ఫలితంగా హాప్లోయిడ్ కేంద్రకాలు ఏర్పడతాయి."
+यह बढ़ी हुयी अण्डाकार संचरना जिसमें आठ अगुण्ति केन्द्रक होते है भ्रूणकोष कहलाती है।,ఎనిమిది కోణీయ కేంద్రకాలను కలిగి ఉన్న ఈ విస్తరించిన దీర్ఘవృత్తాకార నిర్మాణాన్ని పిండం అంటారు.
+ये केन्द्रक विस्थापित होकर तीन समूह में व्यवस्थित हो जाते हैं।,ఈ కేంద్రకలను స్థానభ్రంశం చేసి మూడు సమూహాలుగా అమరి ఉంటాయి.
+तीन केन्द्रक श्रूणकोष में अवस्थित सूक्ष्मद्वार की दिशा में पहुँच जाते हैं शेष तीन विपरीत दिशा में तथा बाकी बचे दो केन्द्र में पहुँच जाते हैं।,"మూడు కేంద్రకాలలో పొదలో ఉన్న సూక్ష్మదర్శిని దిశను, మిగిలిన మూడు వ్యతిరేక దిశలో, మిగిలిన రెండు కేంద్రానికి చేరుకుంటాయి."
+सभी केन्द्रकों के चारों ओर कोशिका झिल्ली बन जाती है सिवाय दो के जो भ्रूणकोष के मध्य होते है जिन्हें केन्द्रक कोशिका कहा जाता है।,రెండు మినహా అన్ని కేంద్రకం చుట్టూ కణ త్వచములు ఏర్పడతాయి. ఇవి పిండం మధ్యలో ఉంటాయి వీటిని కేంద్రక కణం అని అంటారు.
+बीजांड काय के भीतर भ्रुणकोष (ग्रागता५० 58०) मादा युग्मकोद्भिद विद्यमान होता हैं।,"అండాశయ చట్టం లోపల, ఫైబులా (గ్రాగాటా 50 58) ఆడ జైగోట్ ఉంటుంది."
+इस प्रकार परिपक्व बीजाण्ड के भीतर भ्रूणकोष के अंदर आठ अगुणित केन्रक होते है किन्तु कोशिकाएं केवल सात होती हे।,"ఈ విధంగా, పరిపక్వ విత్తనంలోపల, పిండనిధి లోపల ఎనిమిది హాప్లోయిడ్ కణాలు ఉన్నాయి, కానీ కణాలు కేవలం ఏడు మాత్రమే ఉంటాయి."
+सूक्ष्मद्वार सिरे पर बनी तीन कोशिकाएं अण्ड उपकरण बनाती हैं तथा चलाजा-सिरे पर स्थित तीन कोशिकाएं प्रतिव्यासांत कोशिकाएं होती हैं।,"మైక్రోవేవ్ చివరన ఉండే మూడు కణాలు అండం ఉపకరణాలుగా రూపొంది, రన్ చివరన ఉండే మూడు కణాలు యాంటీ గ్యాస్ట్రోఎంటరస్ సెల్స్ గా ఉంటాయి."
+शेष दो केन्द्रक भ्रूणकोष के मध्य में आ जाते है और परस्पर समेकित होकर द्विगुणित द्वितीयक केन्द्रक  बनाते है।,మిగిలిన రెండు కేంద్రక కేంద్రకకేంద్రక లను ఏర్పరుస్తూ పిండకేంద్రక మధ్యభాగంలో కి వస్తాయి.
+"अण्ड उपकरण में एक तो अण्ड कोशिका (मादा युग्मक) होती है और शेष दो सहाय कोशिकाएं, होती हैं।",అండం పరికరంలో అండకణం (ఆడ గేమేట్స్) మరియు మిగిలిన రెండు సహాయక కణాలు ఉంటాయి.
+"एक पूर्ण विकसित भ्रूणकोष में न्यूसेलस के साथ-साथ अध्यावरण और बीजाण्डासन होता है, जो मिलकर परिपक्व बीजाण्ड बनाते हैं।","ఒక పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందిన పిండనిధిలో న్యూసెల్లస్ మరియు సూపర్ యాన్యుయేషన్ మరియు బైజెక్షన్ ఉంటాయి, ఇవి కలిసి పరిణతి చెందిన నారును ఏర్పరుస్తుంది."
+इस दशा में बीजाण्ड निषेचन की प्रतीक्षा करते हैं जो परागकण द्वारा अवमुक्त युग्मक द्वारा सम्पन्न होता है।,"ఈ సందర్భంలో, పుప్పొడి రేణువలు విడుదల చేసే సంయోగ బీజం ద్వారా ఫలదీకరణం కొరకు విత్తనాలు వేచి ఉంటాయి."
+"भ्रूणफोष की कोशिकाओं तथा केनन्‍्द्रकों के कार्य द्वितीयक केन्द्रक - निषेचन के दौरान, द्वितीयक केन्द्रक एक नर युग्मक से समेकित होकर एक तिहरा समेकन केन्द्रक  बनाता है।","ద్వితీయ కేంద్రకాలలో పిండకణాలు మరియు కెనాన్ ల విధులు - ఫలదీకరణ సమయంలో, ద్వితీయ కేంద్రకం పురుష సంయోగ బీజం నుండి స్థిరీకరించబడి, ఒక ట్రెబుల్ ఏకీకరణ కేంద్రక కేంద్రకాలను ఏర్పరుస్తుంది."
+इसे प्राथमिक केन्द्रक कहते हैं।,దీనిని ప్రాథమిక కేంద్రకం అంటారు.
+इसी से अनेक पौधों में बीज का आहार-संचयी भ्रूणपोष बनता है।,దీంతో అనేక మొక్కల్లో విత్తనాహారం-సంచిత పిండాలు తయారు చేస్తాయి.
+अण्ड कोशिका - यह दूसरे नर गैमीट के साथ समेकित होकर युग्मनज ) बनाती है और इसी में परिवर्धन होकर भ्रूण और फिर पौधा बनता है।,"అండకణం - ఇది మరో పురుష సంయోగబీజాలతో సంయోగం పొంది, సంయోగబీజాన్ని ఏర్పరుస్తుంది మరియు దీనిలో ఇది పిండంగా మరియు తరువాత మొక్కగా పెరుగుతుంది."
+इसे ही द्विनिषेचन कहा जाता हे।,దీనినే ద్విఫలీకరణం అంటారు.
+सहाय कोशिकाएँ - इन्हें निषेचन की क्रिया में सहायक माना जाता है।,మద్దతు కణాలు - ఫలదీకరణ క్రియలో ఇవి సహాయకారిగా పరిగణించబడతాయి.
+ये परागनली को अण्ड कोशिका की ओर निर्दिष्ट कर देती हैं।,వారు పుప్పొడిని గుడ్డు కణానికి కేటాయిస్తారు.
+प्रतिव्यासांत कोशिकाएं - कोई कार्य नहीं।,యాంటీ గ్యాస్ట్రోఎంటరోజ్ కణాలు- ఎలాంటి ఫంక్షన్ లేదు.
+"लघु बीजाणुधानी की सबसे भीतरी पर्त कौन-सी होती है?  जब परागकोष से निकल कर परिपक्व परागकण उसी प्रजाति अथवा किसी अन्य स्पीशीज के किसी फूल के वर्तिकाग्र पर स्थानांतारित हो जाते हैं, तो उसे परागण कहते हैं।",చిన్న స్పోర్ యొక్క లోపలి పొర ఏది?  పరాగ రేణువులను పరాగ సంపర్కం నుండి ఒకే జాతికి చెందిన లేదా మరో ఇతర జాతికి చెందిన పుష్పానికి బదిలీ చేసినప్పుడు దానిని పరాగ సంపర్కం అంటారు.
+परागण : परागकणों का पराग कोष से फूल के वर्तिकाग्र पर पहुँचने को परागण कहते हैं।,పరాగ సంపర్కం: పుప్పొడి రేణువలు పుప్పొడి నిధి నుండి పుష్పం యొక్క వర్టికాకు చేరుకుంటాయి అప్పుడు దీనిని పరాగసంపర్కం అంటారు.
+परागकण दो प्रकार का होता है।,పరాగ రేణువుల్లో రెండు రకాలు.
+एक फूल के परागकणों का उसी फूल अथवा परागकणों का उसी स्पीशीज के किसी दूसरे पौधे।,ఒకే జాతికి చెందిన పుప్పొడి రేణువులను లేదా ఒక పువ్వుయొక్క మరో పుప్పొడి రేణువులను ఒకే పుష్పం గా విర్మిరిచే మొక్క.
+"उसी पौधे के किसी अन्य फूल के वर्तिकाग्र पर अथवा किसी अन्य भिन्‍न प्रजाति के पौधे के फूल पहुँचना, जैसे कि गुड्हल के फूल में।",అదే మొక్కకు చెందిన మరో పువ్వుల కాండం లేదా గూల్హల్ లోని పుష్పాల్లో వంటి విభిన్న జాతుల మరొక మొక్క యొక్క పువ్వును చేరుకునేందుకు.
+"के वर्तिकाग्र पर पहुँचना, जैसे कि ताड़ में।",అరచేయి వంటి వృత్తాకారానికి చేరుకునేందుకు
+. इसके परिणाम से निषेचन होता है तथा बीजाण्ड से बीज बन जाता हैं।,". ఫలితంగా ఫలదీకరణ, బీజాంశాల నుంచి విత్తనం ఏర్పడుతుంది."
+पर-परागण की स्थिति में जीनों के नए संयोजन बनने से पौधों की नयी-नयी किसमें बन जाती हें।,"పరాగ సంపర్కం జరిగినప్పుడు, జన్యువుల యొక్క కొత్త కలయికలు కొత్త మొక్కలను సృష్టిస్తుంది."
+परागण के दौरान परागनली से वृद्धि हॉर्मोन निकलते है जो अण्डाशय को फल में बदल देते हैं।,"పరాగ సంపర్కం సమయంలో, పుప్పొడి గ్రోత్ హార్మోన్ ద్వారా ఉత్పత్తి అవుతుంది, ఇది అండాశయాన్ని పండుగా మారుస్తుంది."
+"परागण की क्रिया विविध बाहरी साथनों जैसे वायु, जल, कीटों, पक्षियों या अन्य प्राणियों द्वारा सम्पन्न होती है।","గాలి, నీరు, కీటకాలు, పక్షులు లేదా ఇతర జీవులు వంటి వివిధ బాహ్య భాగస్వాముల ద్వారా పరాగ సంపర్కం జరుగుతుంది."
+आइए पर-परागकण के उन विविध साथनों का अध्ययन करें जो एक फूल के परागकणों को दूसरे फूल के वर्तिकाग्र तक पहुँचाते हैं।,ఒక పువ్వు లోని పుప్పొడి రేణులను మరో పుష్పం యొక్క వలయాలకు రవాణా చేసే పరాగ రేణువల్లో ఉండే వివిధ రకాల సహభాగులను మనం ఇప్పుడు అధ్యయనం చేద్దాం.
+"फूल छोटे, बिना रंग वाले, तथा मकरंदरहित एवं सुगंधरहित होते हें।","పువ్వులు చిన్నవి, రంగు లేనివి, కమ్మనీరు లేనివి, సువాసన లేనిది."
+फूलों में परागकण बहुत संख्या में बनते हैं क्योंकि वायु द्वारा दूसरे फूलों तक पहुँचाए जाने में बहुत से परागकण बेकार भी हो जाते हैं।,గాలిఇతర పుష్పాలకు రవాణా చేయబడినప్పుడు అనేక పుప్పొడి రేణువులను కూడా వ్యర్థం చేయడం వలన పుప్పొడి రేణువులను పూలలో పెద్ద సంఖ్యలో ఏర్పరుస్తాయి.
+"परागकण छोटे, हलके और कभी-कभी पंखों से युक्त भी होते हैं।","పుప్పొడి రేణువుచిన్నవి, తేలికైనవి మరియు కొన్నిసార్లు రెక్కలతో ఉంటాయి."
+"वर्तिकाग्र, अपेक्षाकृत बड़े, बाहर को निकले होते हैं और कभी-कभी रोमिल होते हैं ताकि ये परागकणों को अपने भीतर फंसा सकें, उदाहरण घासें तथा कुछ कैक्टस।","ఈ అపోహలు, సాపేక్షంగా పెద్దవిగా ఉంటాయి, కొన్నిసార్లు యవ్వనంగా ఉంటాయి, తద్వారా అవి పుప్పొడిని లోపల చిక్కుకుంటాయి, ఉదాహరణకు గడ్డి మరియు కొన్ని కాక్టస్."
+"कीटों द्वारा पपगकण फूल आमतौर से बड़े आकार के, रंगदार और चटकीले होते हैं ताकि ये कीटों को अपनी ओर आकर्षेत कर सकें।","కీటకాల ద్వారా పపాగన్ పుష్పాలు సాధారణంగా పెద్దవిగా, రంగుమరియు వివర్ణంగా ఉంటాయి, తద్వారా అవి కీటకాలను వాటి వైపు ఆకర్షించగలవు."
+इनमें से कुछ फूल मकरंद स्राव उत्पादित करते हैं ताकि कीट आकर्षित हो सकें।,"ఈ పుష్పాలలో కొన్ని పుష్పాలు మకరందస్రావాలను ఉత్పత్తి చేసి, చీడలను ఆకర్షిస్తాయి."
+साल्विया के . जनन एवं आनुवंशिकी फूलों में मधुमक्खियों द्वार परागण के लिये कुछ विशेष अनुकूलन होते है ।,యొక్క సాల్వియా. ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్ర పుష్పాలు కొన్ని ప్రత్యేక అనుగుణ్యతలను కలిగి ఉంటాయి.
+मधुमक्ख्यों द्वारा साल्विया के परागकण जल द्वारा परागकण ( जल-परागकण- प्रःककाए ) (हाइड्रस - पानी) यह जलीय पौधों में होता है।,పుప్పొడి రేణువులను (హైడ్రస్-వాటర్) సాల్వియ పుప్పొడి రేణువులను తేనెటీగలు ఉపయోగిస్తాయి.
+इन प्रजातियों में पपगकण बहुत संख्या में बनते हैं।,ఈ జాతులలో పెద్ద సంఖ్యలో రైజోమ్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.
+परागकण जल की सतह पर तब तक तैरते रहते हैं जब तक कि वे मादा फूलों के वर्तिकाग्र के सम्पर्क में नहीं आते।,"పుప్పొడి రేణువులు నీటి ఉపరితలంపై తేలుతూ, అవి ఆడ పుష్పాల యొక్క వర్టికాను తాకేంత వరకు ఉంటాయి."
+उदाहरण - हाइड्रिला वेलिसनेरिया आकर) आदि की प्रजातियों में।,ఉదాహరణ-హైడ్రిల్లా వెలిసనేరియా మరియు మొదలైన జాతులలో
+"प्राणियों के द्वारा परागण इस प्रकार के पौधों के फूल अपने चटकीले रंगों, आकार, सुगंध आदि से जानवरों को अपनी ओर आकर्षित करते हैं।","జంతువుల చే పరాగ సంపర్కం ఈ రకమైన మొక్కల పుష్పాలు వాటి యొక్క రంగుల, ఆకారాలు, సువాసనలు మొదలైన వాటితో జంతువులను ఆకర్షిస్తాయి."
+"उदाहरण के लिये शकरखोरा  केना, ग्लैडियोलस आदि फूलों का परागण करता है, तथा गिलहरियाँ सेमल के वृशक्षों के फूलों में परागण करती हैं।","ఉదాహరణకు, శకాఖోరా పువ్వులు కానా, గ్లాడియోలాస్ మొదలైన వాటిని పరాగసంపర్కం చేస్తుంది, మరియు ఉడతలు సెమల్ యొక్క మూత్రపిండాల పుష్పాలలో పరాగసంపర్కం చేస్తుంది."
+अनेक पौधों मे मनुष्य कृत्रिम परागण सम्पन्न करके संकर प्रजातियां बनाते हें।,చాలా మొక్కల్లో మానవులు కృత్రిమ పరాగ సంపర్కం ద్వారా సంకర జాతిని తయారు చేస్తారు.
+"एकलैंगिकता (एरांड०्दाशा9) : फूल या तो केवल नर या मादा हो सकते हैं, जो अलग-अलग पौधों पर लगते है जैसे पपीता, ताड़।","స్వలింగసంపర్కం (ఎర్రాండ్ 0 దశ 9): పువ్వులు మగ లేదా ఆడ మాత్రమే కావచ్చు, వీటిని బొప్పాయి, అరచేతి వంటి వివిధ మొక్కలపై పెరుగుతాయి."
+भिन्‍नकालपक्वता ( नर तथा मादा अंग अलग-अलग समय पर परिपक्व होते हैं ।,విభిన్న మైన (స్త్రీ మరియు పురుష అవయవాలు విభిన్న సమయాల్లో పరిణితి చెందవచ్చు.
+स्वीट-पी तथा साल्विया में परागकोष वर्तिकाग्र से पूर्व परिपक्व हो जाता है तथा शरीफें में अंडप पहले परिपक्व होता है परागकोष बाद में।,"స్వీట్-పి మరియు సాల్వియాలో పుప్పొడి శరీరం అపోహకు ముందు పరిణతి చెంది, శరీరంలో గుడ్డు మొదట పరిణతి చెందుతంది."
+स्व-बंध्यता  यदि परागकण उसी फूल के वर्तिकाग्र पर आ पहुँचे तब भी परागकण निषेचन सम्पन्न कराने में अक्षम होते है।,"స్వీయ సూక్ష్మత్వం పుప్పొడి రేణువులకు ఒకే పుష్పం యొక్క కళంకం వచ్చినప్పటికీ, పుప్పొడి రేణువులను ఫలదీకరణం చెందదు."
+"उदाहरण - पिदूनिया, सेब।","ఉదాహరణలు - పినునియా, ఆపిల్స్."
+अनुम्मील्य परागण  परिपक्व होने पर भी फूल पूरी तरह नही खुलते।,పరిపక్వ పరాగసంపర్కం తర్వాత కూడా పువ్వులు పూర్తిగా తెరవవు.
+नर तथा मादा लैंगिक अंग एक ही समय पर परिपक्व होते है।,స్త్రీ పురుష లైంగిక అవయవాలు ఒకే సమయంలో పరిణతి చెందుతయి.
+उदाहरण - मूंगफली।,ఉదాహరణ - వేరుశనగ.
+फूल खुलते नहीं है और उनमें स्व-परागकण हो जाता है।,పువ్వులు తెరవబడవు మరియు స్వీయ పుప్పొడి రేణులుగా మారవు.
+परागकण सही वर्तिकाग्र पर पहुँच जाते है और 3-कोशिकीय बन जाते हैं।,పుప్పొడి గింజలు సరైన అపోహలను చేరుకొని 3-సెల్యులర్ గా మారతాయి.
+यदि बे पूर्व में ही 3-कोशिकीय दो नरयुग्मकों और एक नलिका अथवा कायिक कोशिकायुकत न हों तो उनमें अंकुरण होने लगता है।,"తూర్పుదిశలో రెండు 3-కణుపులను మరియు ఒక గొట్టం లేదా సొమాటిక్ సెల్ ఉంటే, అవి మొలకెత్తును."
+परागकणों में से एक नलिका जैसी संरचना परागनली जनन छिद्र में से बाहर को निकल आती है।,పరాగరేణుల్లో ఒకటి పరాగ రేణువల్లో ఒకటి పరాగ సంపర్క రంధ్రంలోని నాళం లాంటి నిర్మాణం నుంచి బయటకు వస్తుంది.
+परागकण का पदार्थ इस नली में चला जाता हे और नालिका केन्द्रक पराग-नालिका के शीर्ष पर पहुँच जाता हे।,పుప్పొడి రేణువుల విషయం నాళంలోకి వెళ్లి కేంద్రకం పుప్పొడి నాళం పై భాగంలో కి చేరుతుంది.
+परागनली वर्तिकाग्र और वर्तिका के ऊतकों से होते हुए अंततः सूक्ष्म द्वार के माध्यम से बीजाण्ड के भीतर चली जाती है।,పుప్పొడి కళంకం గుండా వెళుతుంది మరియు కళంకం యొక్క కణజాలం చివరికి మైక్రో గేట్ ద్వారా బీజాంశంలోకి ప్రవేశిస్తుంది.
+कायिक कोशिका नष्ट हो जाती है और जनन कोशिका में विभाजन होकर दो पुमणु (नर युग्मक) बन जाते हैं।,సోమాటిక్ కణం నాశనం అవుతుంది మరియు ప్రత్యుత్పత్తి ఘటం రెండు ప్యూరిలెంట్ (పురుష సంయోగబీజాలు)గా విభజించబడింది.
+परागनली का सिरा फूट जाता है और दो पुमणु भ्रूणकोष के भीतर प्रवेश कर जाते हैं।,పాలినోయిడ్ ముగింపు విస్ఫోటనం చెందుతుంది మరియు రెండు ఫోలికల్స్ పిండంలోకి ప్రవేశిస్తాయి.
+इनमें एक पुमणु अण्डे के साथ संलमित हो जाता है (और युग्मनज बनाता हे।,వాటిలో ఒకటి పుమాను (మరియు జైగోట్ ను తయారు చేస్తుంది) తో జతచేయబడుతుంది.
+दूसरा पुमणु द्वितीयक केन्द्र के साथ समेकित हो जाता है तथा प्राथमिक एंडोस्पर्म केन्द्रक द्वितीय द्वेतीयक केन्द्रक) और तिहरा संलयन बन जाता है।,రెండవ పల్మనరీ ద్వితీయ కేంద్రకంతో అనుసంధానిస్తుంది మరియు ప్రాధమిక ఎండోస్పెర్మ్ కేంద్రకం రెండవ ద్వితీయ కేంద్రకం అవుతుంది) మరియు ట్రిపుల్ ఫ్యూజన్ గా మారుతుంది.
+इस प्रक्रिया को दोहरा निषेचन (अण्ड तथा (द्वितीयक केन्द्रक तथा एक पुमणु केन्द्रक) कहा जाता है।,ఈ ప్రక్రియను ద్విఫలీకరణం (అండం మరియు (ద్వితీయ కేంద్రకం మరియు ఒక ప్యూమను కేంద్రిత) అని అంటారు.
+"तिहरे संलयन के बाद, प्राथमिक भ्रूणपोष केन्द्रक में परिवर्धन होकर तथा भ्रूणपोष बन जाता है।","ట్రిపుల్ ఫ్యూజన్ తరువాత, ప్రాథమిక పిండాలు ఒక ఎక్సిషన్ గా మారతాయి మరియు పిండం కేంద్రకంలో ఉంటుంది."
+इस प्रक्रिया को द्विनिषेचन कहते है।,ఈ ప్రక్రియను ద్విఫలీకరణం అంటారు.
+"भ्रूणपोष, परिवर्धनशील भ्रूण को पोषण प्रदान करता है।",పిండాభివృద్ధికి అవసరమైన పోషణను పిండాన్ని అందిస్తుంది.
+बाद में सहायक कोशिकाएं (सहाय कोशिका) तथा प्रतिव्यासांत कोशिकाएं विघटित हो जाती हैं।,"తరువాత, (సహాయక కణాలు) మరియు యాంటీ గ్యాస్ట్రోఎంటరస్ కణాలు వియోగం చెందినవి."
+"यह अण्डाशय में वृद्धि के लिये उद्दीपन पैदा करके, फल के रूप में विकसित होने की प्रक्रिया को आगे बढ़ाता है।",ఇది అండాశయాన్ని పెంచడానికి ఉద్దీపనం సృష్టించడం ద్వారా ఒక పండుగా అభివృద్ధి చెందే ప్రక్రియను ప్రేరేపిస్తుంది.
+लक्षणों के पुनर्सयोजन में सहायता करके दो अलग-अलग व्यष्टियों से आये जीन परस्पर मिल जाते है और युग्मनज बनाते हैं।,"లక్షణాలను తిరిగి పొందడానికి సహాయపడడం ద్వారా, ఇద్దరు విభిన్న వ్యక్తుల నుంచి జన్యువులు కలిసి కనుగొనబడతాయి మరియు జైగోట్ ఏర్పడుతుంది."
+"निषेच्रन के पश्चात आए बदलाव द्विनिषेचन के बाद जो घटनाएं आती है, उनमें भ्रूणकोष तथा भ्रूण और बीजाण्ड की परिपक्वता से बीज बनना तथा अण्डाशय से फल बनने की प्रक्रिया होती है।",ఫలదీకరణం తరువాత మార్పులు బైనాక్యులేషన్ తరువాత సంభవించే సంఘటనలలో పిండం మరియు పిండం యొక్క పరిపక్వత ప్రక్రియ మరియు విత్తనాలు ఏర్పడటం మరియు అండాశయాల నుండి బీజాంశం ఉంటాయి.
+(क) भ्रूणपोष भ्रूण बनने से पहले भ्रूणपोष का बनना शुरू होता है।,(ఏ) పిండం పిండంగా మారడానికి ముందు పిండాలు గా మారడం ప్రారంభిస్తుంది.
+क्या आप बता ल सकते है क्यों? ऐसा इसलिये होता है कि जाइगोट से भ्रूण बनने के समय पोषक ऊतक का उपस्थित होना आवश्यक है।,మీరు చెప్పగలరా ఎందుకని? ఎందుకంటే జైగోట్ నుండి పిండం ఏర్పడే సమయంలో పోషక కణజాలం ఉండాలి.
+प्राथमिक कोशिकाएं लगातार विभाजित होती रहती है तथा एक भ्रूणपोष ऊतक बना लेती हैं।,ప్రాథమిక కణాలు విభజన ను కొనసాగిస్తాయి మరియు పిండకణజాలం ఏర్పడుతుంది.
+ऐसी तीन विधियां है जिससे भ्रूणपोष परिवर्धित हो सकता है।,పిండాలను సవరించడానికి మూడు పద్ధతులున్నాయి.
+6) केन्द्रकीय भ्रूणपोष  इस प्रकार के भ्रूणपोष के परिवर्धन में केन्द्रक बार-बार विभाजित होकर स्वतंत्र केन्द्रक बनाता है जो स्वयं एक बड़ा सा केन्द्रीय स्थान छोड़कर किनारे पर व्यवस्थित हो जाता हैं।,"6) సెంట్రిపెటల్ పిండాలు ఈ రకమైన పిండాలలో, కేంద్రకం పదేపదే స్వతంత్ర కేంద్రకాలుగా విభజించబడింది, తమను తాము పెద్ద కేంద్ర స్థానంగా వదిలి అంచున స్థిరపడతాయి."
+इसके साथ ही कोशिका भित्ति का निर्माण शुरू हो जाता है और परिपक्व होने पर भ्रूणपोष कोशिकीय हो जाता है।,"అదే సమయంలో కణ గోడ నిర్మాణం ప్రారంభమై, పరిణతి చెందిన ప్పుడు, పిండం సెల్యులార్ గా మారుతుంది."
+"यह भ्रूणपोष का सबसे सामान्य प्रकार का परिवर्धन है और इसे मक्का, गेंहू इत्यादि में देखा जा सकता है।","ఇది పిండాభివృద్ధిలో అత్యంత సాధారణ రకం మరియు మొక్కజొన్న, గోధుమ మొదలైన వాటిలో దీనిని చూడవచ్చు."
+कोशिकीय : प्रकार के भ्रूणपोष में प्रत्येक केन्द्रकीय विभाजन के बाद साइटोकाइनेसिस होती है जो शुरू से ही इसे कोशिकीय बनाता है।,"సెల్యులర్: పిండం యొక్క రకం ప్రతి కేంద్రవిభజన తరువాత సైటోకైనేసిస్ ఉంటుంది, ఇది మొదటి నుంచి సెల్యులర్ గా చేస్తుంది."
+हेलोबियल (प्रद्चणशां॥) : प्रकार के भ्रूणपोष में प्रथम सूत्री विभाजन में दो असमान कोशिकाएं बनती है।,"హాలోబియల్ (అనుబంధం 4) : పిండము యొక్క రకము లో, మొదటి బిందువు విభజనలో రెండు విభేదకణాలు ఏర్పడతాయి."
+"इसके बाद के विभाजन स्वतंत्र रूप से केन्द्रकीय है, लेकिन कोशिका द्रव्य विभाजन के उपरांत कोशिकीय हो जाता है।","తదుపరి విభజన స్వతంత్రంగా కేంద్రీకరిటిలో ఉంటుంది, అయితే కణవిభజన తరువాత కణవిభజన సెల్యులర్ గా మారుతుంది."
+जनन एवं आनुवंशिकी बीज के परिपक्व होने से पूर्व ही परिवर्धित होते हुए भ्रूण द्वारा श्रुणपोष को पूर्णत: उपयोग किया जा सकता है।,బీజాలు మరియు జన్యు విత్తనం పక్వానికి రావడానికి ముందు మార్పు చేయడం ద్వారా బీజాన్ని పూర్తిగా ఉపయోగించవచ్చు.
+"उदाहरणत: कुछ द्विबीजपत्री बीज जैसे मटर, सेम आदि।","ఉదాహరణకు బఠాణీలు, బీన్స్, వంటి కొన్ని డైకోటోమీ విత్తనాలు."
+"इनके परिपक्व बीज में भ्रूणकोष बने रहते हैं या कुछ अनाजों, नारियल इत्यादि में यह काफी मोटे हो जाते हैं।","వాటి యొక్క పరిపక్వ విత్తనాలు పిండరూపంలో ఉంటాయి లేదా కొన్ని తృణధాన్యాలు, కొబ్బరి మొదలైన వాటిలో చాలా ముతకగా ఉంటాయి."
+बीज का परिवर्धन  जाइगोट में विभाजन होकर दो कोशिकाएं बन जाती है-ऊपरी कोशिका भ्रूण कोशिका तथा निचली भूणीय संहति पचत्र 9.0 भ्रूण का पारवधन अ-ज तक।,విత్తనం యొక్క కలయిక జైగోట్‌లో రెండు కణాలను ఏర్పరుస్తుంది - ఎగువ కణ పిండ కణం మరియు పిండం యొక్క దిగువ గ్రంధి కోడ్ 85 అహ్ వరకు.
+निचली कोशिका में विभाजन होता है और निलंबक (बन जाता है।,దిగువ ఘటం విభజించబడి లోలకం గా మారుతుంది.
+निलंबक परिवर्धनशील भ्रूण को एंडोस्पर्म में पहुँचा देता है ताकि उससे पोषण प्राप्त कर सके।,"నిట్టనిలువుగా అభివృద్ధి చెందుతున్న పిండాన్ని ఎండోస్పెర్మ్ కు డెలివరీ చేస్తుంది, తద్వారా దాని నుంచి పోషణ ను పొందుతుంది."
+"भ्रूण कोशिका अनेक बार विभाजित होती है और अंततः: तीन भागों, मूलांकुर  प्रांकुर तथा बीजपत्र में विभेदित हो जाती है।","పిండకణం అనేక సార్లు విభజిస్తుంది మరియు చివరికి మూడు భాగాలుగా మారుతుంది, ములంకూర్, మరియు బీజగణితం."
+आवरकों  से बीजचोल  बन जाता है कभी-कभी आवरक काफी कठोर हो जाते हैं और इस प्रकार बीज को सुरक्षा प्रदान करते हें।,చిమ్మటలు విత్తన మిల్లెట్‌గా మారుతాయి కొన్నిసార్లు కాండం చాలా గట్టిగా మారుతుంది మరియు తద్వారా విత్తనాలకు రక్షణ లభిస్తుంది.
+"इस प्रकार बीज ट्विबीजपत्री (दो बीजपत्रों वाला) हो सकता है (मटर, चना) अथवा एकबीजपत्र के साथ एकबीजपत्री हो सकता है (गेंहू और चावल)।","ఈ విధంగా విత్తనం ఒక ట్విజెజ్ పేపర్ (రెండు బీజాక్షరాలతో) (బఠాణీలు, శనగలు) లేదా ఏకఅక్షరం (గోధుమ, బియ్యం) కావచ్చు."
+बहुभ्रुणता  जनन एवं आनुवशिकी अपनी पाठ्यपुस्तक से पौधों के श्रुण परिवर्धन के बारे में फिर से दोहराएं।,మొక్కల పెరుగుదల గురించి మీ పాఠ్యపుస్తకం నుండి బహుజన్యు ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్రాన్ని పునరావృతం చేయండి.
+बहुभ्रृणतों का अर्थ है एकल बीजांड से दो से अधिक श्रूणों का बनना अथवा अतिरिक्त भ्रूणों का बनना है जो निमन कारणों से हो सकता है ।,బహుబీజాలు అంటే ఒకే పొర నుంచి రెండు కంటే ఎక్కువ పొదలు ఏర్పడటం లేదా అదనపు పిండాలు ఏర్పడటం వల్ల నిస్మాన్ కారణాల వల్ల ఏర్పడతాయి.
+सहाय कोशिकाओं अथवा प्रतिव्यासांत कोशिकाओं की भांति भ्रूण को अन्य कोशिकाओं का विभाजन।,"ఇతర కణాల విభజన, పిండానికి అనుబంధ కణాలు లేదా యాంటీ పెర్నికేషన్ కణాలు."
+इससे अतिरिक्त भ्रूण बनते हैं।,దీంతో అదనపు పిండాలు తయారు చేస్తాయి.
+यह एडबेन्टिव बहुभ्रुणता कहा जाता है।,దీనిని కట్టుబడి గుణకారం అంటారు.
+युग्मज विभाजित होकर दो कोशिकाएं उत्पन्न करता है जो अलग-अलग भ्रूणों में परिवर्तित हो जाती है।,ఈ సంయుక్త జీవకణం రెండు కణాలను విభజిస్తుంది మరియు విభిన్న పిండాలుగా మారుస్తుంది.
+इसे विदलन भ्रूणता कहते हैं।,దీనినే క్లీవేజ్ పిండము అంటారు.
+परिभाषा के अनुसार बीज परिपक्व बीजाण्ड है।,నిర్వచనం ప్రకారం విత్తనం ఒక పరిణతి చెందిన విత్తనం.
+भ्रूण इसके भीतर स्थित होता है जो परिवर्धित होकर नये पौधे का रूप लेता है।,"పిండం దాని లోపల ఉంటుంది, ఇది సవరించబడుతుంది మరియు కొత్త మొక్క రూపాన్ని తీసుకుంటుంది."
+बीजावरण भ्रूण की सुरक्षा करता है।,స్పోర్ ప్రొటెక్షన్ పిండాన్ని సంరక్షిస్తుంది.
+बीजों को संचित किया जा सकता है तथा उन्हें एक स्थान से दूसरे स्थान पर लाया/ले जाया जा सकता है।,విత్తనాలను నిల్వ చేసి ఒక ప్రాంతం నుంచి మరో ప్రాంతానికి రవాణా చేయవచ్చు.
+"उदाहरण चना, मटर, मक्का आदि।","దీనికి ఉదాహరణలు శనగ, బటానీలు, మొక్కజొన్న."
+चना (द्विबीजपत्री) के बीज की संरचना बीज एक फली अथवा शिम्ब  के भीतर बंद होता है ।,చానా (బీజ) విత్తనం యొక్క నిర్మాణం ఒక గింజ లేదా అవయవం లోపల మూసి ఉంటుంది.
+यह कुछ-कुछ शंकक्‍्वाकार होता है।,ఇది కొంత వరకు శంఖాకారంగా ఉంటుంది.
+बीज एक छोटे से बृंत से जुड़ा होता है।,విత్తనం చిన్న పెద్దప్రేగుకు జతచేయబడుతుంది.
+बीज के बुत के साथ जुड़े होने के बिन्दु को नाभिका (प्राण्मा)) कहते है।,విత్తనం యొక్క ఫలానికి సంబంధించిన బిందువును కేంద్రకం (ప్రణమ) అని అంటారు.
+बीजचोल  भूरे रंग का बीजावरण होता है जो भीतरी आवरण टेग्मेन (अन्त: प्रवाह कवच) के साथ समेकित हो जाता है।,"బీజగణితం ఒక గోధుమ గింజ, ఇది లోపలి కవరింగ్ టెగ్మెన్ (ఇంటర్ ఫ్లో షెల్)తో స్థిరీకరించబడుతుంది."
+"इसके नीचे एक छोटा छिद्र, सूक्ष्मद्वार (माइक्रोपाइल) होता है।","దాని కింద చిన్న రంధ్రం, (మైక్రోపైల్) ఉంటుంది."
+भ्रूण दो मांसल बीजपत्रों के बीच बंद रहता है।,రెండు మాంసపు బిజెల మధ్య పిండం మూసుకుపోతుంది.
+बीजचोल तथा प्रवार परस्पर संलयित होते है।,విత్తనాలు మరియు ప్రోలు ఒకదానితో ఒకటి సంబంధం కలిగి ఉంటాయి.
+भ्रूण भ्रूणपोष के संकीर्ण सिरे की ओर स्थित होता है।,పిండము పిండం యొక్క ఇరుకైన చివరన ఉంటుంది.
+भ्रूणपोष के भीतर मंड तथा प्रोटीन का भंडारण होता है।,"పిండాల్లో పిండి, ప్రొటీన్లు నిల్వ ఉంటాయి."
+सबसे बाहरी पर्त जो एकमात्र प्रोटीन से ही बना होता है एल्युरोन कहलाता है।,ఒకే ఒక ప్రోటీన్ నుండి తయారు చేయబడిన బాహ్య పొరను అల్యూరోన్ అంటారు.
+भ्रूण में एक बड़ा बीजपत्र होता है जिसे प्रशल्क कहते है।,పిండానికి ప్రోస్టాల్ అనే పెద్ద విత్తన పత్రం ఉంటుంది.
+भ्रूण प्रशल्क के भीतर रहता है।,పిండం ప్రోస్టాల్ లోనే ఉంటుంది.
+परिभाषा के अनुसार फल एक पका हुआ एक अण्डाशय होता है अलग-अलग फलों में खाद्यगील भाग अलग-अलग होते हेै।,"నిర్వచనం ప్రకారం, పండు అనేది పండిన గుడ్డు, ఇది వివిధ పండ్లలో విభిన్న ఆహార భాగాలను కలిగి ఉంటుంది."
+यह बीज को सुरक्षा प्रदान करता है।,ఇది విత్తనానికి రక్షణ కల్పిస్తుంది.
+"सड़॒ जाने पर फल जिनमें रसायन पदार्थ होते है, मिट्टी को उपजाऊ बना देते है।",కుళ్లిపోయినప్పుడు రసాయనాలు ఉండే పండ్లు మట్టిని సారవంతం చేస్తాయి.
+यह बीजों के प्रकीर्णन में सहायक होते हैं।,విత్తనాలు వెదజల్లడానికి ఇది సహాయపడుతుంది.
+"कच्चे फल का स्वाद भिन्‍न होता है तथा उसमें सुगंध नहीं होती, लेकिन पक जाने पर उसी फल के स्वाद व सुगंध दोनों ही मधुर हो जाते हैं जेसे आम, केला।","పచ్చి పండు రుచి వేరు మరియు సువాసన ఉండదు, కానీ పండినప్పుడు, అదే పండు యొక్క రుచి మరియు సువాసన మామిడి, అరటి వంటి తీపిగా మారుతాయి."
+फल के पकने की प्रक्रिया में निम्न परिवर्तन होते हैं।,పండు పక్వానికి వచ్చే ప్రక్రియలో దిగువ మార్పులు చోటు చేసుకోవడం జరుగుతుంది.
+"मंड, शर्करा में बदल जाता हें।",పిండి ప౦ట చక్కెరలుగా మారుతుంది.
+"(अनेक कार्बनिक पदार्थों विशेषात ऐस्टरों (के बन जाने से फल के गठन, स्वाद और सुगंध में अंतर आ जाता है।","(అనేక సేంద్రియ పదార్థాలు, మరిముఖ్యంగా ఆస్టర్లు (ఏర్పడటం), పండు యొక్క రూపం, రుచి మరియు సువాసనలో తేడా ఉంటుంది.)"
+क्लोरोफिल के अपघटन से फल के बाहरी छिलके के रंग में फर्क आ जाता है।,క్లోరోఫిల్ విఘటనం పండు యొక్క బాహ్య పీల్ యొక్క రంగులో తేడాను కలిగిస్తుంది.
+जनन एवं आनुवंशिकी अनिषेकफलन  : जब निषेचन नहीं होता तो बीज भी नहीं बनता।,"ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్రం: ఫలదీకరణ లేనప్పుడు, విత్తనాలు కూడా ఏర్పడవు."
+लेकिन कुछ पौधों में अण्डाशय का फल बन जाता है।,కానీ కొన్ని మొక్కల్లో గుడ్డు పండు గా మారుతుంది.
+"उदाहरण - अंगूर, केला इत्यादि।","ఉదాహరణలు-ద్రాక్ష, అరటి, మొదలైనవి."
+अनिषेचित अण्डाशय से फल बनाने की परिघटना को अनिषेक फलन कहते हैं।,ఫలదీకరణచెందని అండాశయం నుంచి పండును తయారు చేసే దృగ్విషయాన్ని అనిసెషియస్ ఫంక్షన్ అని అంటారు.
+और इस प्रकार बने फलों को अनिषेकफलनी फल कहते है।,మరియు ఈ విధంగా తయారైన పండ్లను పండ్లేతర పండ్లు అంటారు.
+अनिषेकफलनी फलों का व्यापारिक महत्व।,విషతుల్యం కాని పండ్ల యొక్క వాణిజ్య ప్రాముఖ్యత
+फल बीजरहित होते है और इसलिये खाने के उद्देश्य से उनका महत्व बढ़ जाता है।,"పండ్లు విత్తనాలు లేనివి, అందువల్ల తినడం కొరకు వాటి యొక్క ప్రాముఖ్యతను పెంచుతాయి."
+उनमें बीज होते तो हैं परन्तु उनसे नया पौधा नहीं बन सकता है।,"వీటికి విత్తనాలు ఉంటాయి, అయితే అవి కొత్త మొక్కలుగా మారవు."
+फलों में पर्याप्त मात्रा में वृद्धि हार्मोन विद्यमान होते हैं।,పండ్లలో తగినంత పెరుగుదల హార్మోన్లు ఉంటాయి.
+बीजाण्ड के किस भाग से बीजावरण/बीज चोल बनता हे।,విత్తనం లోని ఏ భాగం నుండి విత్తనం చోళం ఏర్పడుతుంది.
+टकभी-कभी भ्रूणकोष की अंड के अतिरिक्त किसी अन्य कोशिका से भ्रूण का परिवर्धन भी हो सकता है ................ का उदाहरण है।,పిండం యొక్క అండం కాకుండా ఇతర ఏదైనా కణం నుంచి పిండాన్ని కూడా జోడించవచ్చు. అనేది దీనికి ఉదాహరణ.
+. एक युग्मज से एक से अधिक भ्रुण का बनना।,. జైగోట్ నుండి ఒకటి కంటే ఎక్కువ పిండాల నిర్మాణం.
+लैंगिक जनन का अंतिम उत्पाद बीज है तथा बीज अपेक्षत: सूखा होता है।,లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి యొక్క తుది ఉత్పత్తి విత్తనం మరియు విత్తనం సాపేక్షంగా పొడిగా ఉంటుంది.
+भ्रूण में उपापचयी क्रियायें धीमी गति से होती है और कुछ परिस्थितियों में भ्रूण निक्रियता की स्थिति में प्रवेश कर जाता है जिसे प्रसुप्ति कहते हे।,"పిండంలో జీవక్రియలు నెమ్మదిగా ఉంటాయి మరియు కొన్ని పరిస్థితుల్లో పిండం నికెరిజం స్థితిలోకి ప్రవేశిస్తుంది, దీనిని ప్రస్పత్తి అని అంటారు."
+यदि अनुकूल परिस्थितियां मिल जाती है तो वे अंकुरित हो जाते है।,అనుకూల పరిస్థితులు ఉంటే అవి మొలకెత్తుతవి.
+प्रसुप्ति  पौधों को प्रतिकूल परिस्थितियों में जीवित रहने में सहायता करती है तथा यह आश्वस्त रखती है कि केवल अनुकूल परिस्थितियों में ही अंकुरण हो सके।,ప్రాసెసింగ్ ప్రతికూల పరిస్థితుల్లో మొక్కలు మనుగడ సాగించడానికి సహాయపడుతుంది మరియు అనుకూలమైన పరిస్థితుల్లో మాత్రమే మొలకెత్తే అవకాశం ఉందని భరోసా ఇస్తుంది.
+"अंकुरण - बीजों के भ्रूण प्रसुप्त रहते हैं लेकिन जब भी बीज अनुकूल परिस्थितियों को प्राप्त करते हैं और पर्यावरण में तापमान और ऑक्सीजन, जल वाष्प अनुकूल होते हैं, तब बीज अंकुरित होता है।","మొలకెత్తడం-విత్తనాల పిండాలు మాత్రం నిర్జలీకరణం లో ఉంటాయి, కానీ విత్తనాలు అనుకూల మైన పరిస్థితులను సాధించినప్పుడల్లా వాతావరణంలో ఉష్ణోగ్రత మరియు ఆక్సిజన్ నీటి ఆవిరితో కలిసి ఉంటాయి, విత్తనాలు మొలకెత్తును."
+अंकुरण वह प्रक्रिया है जिसके द्वारा भ्रूण वृद्धि करता है और स्वयं को एक नन्‍हें पौधे के रूप में परिवर्धित करता हैं।,మొలకెత్తడం అనేది పిండాన్ని చిన్న మొక్కగా వృద్ధి చెందిస్తుంది.
+अंकुरण के चरण  पानी का सूक्ष्म्ठरा और बीजचोल के द्वारा अंतःशोषण।,అంకురోత్పత్తి దశ యొక్క మైక్రోపైల్ మరియు సీడ్‌బెడ్ ద్వారా నీటిని తీసుకోవడం.
+जब उसे पानी मिलता है तो बीज फूल जाता है।,"దానికి నీరు దొరికినప్పుడు, విత్తనం బాగా ఉబ్బుతుంది."
+एंजाइमों की क्रिया द्वारा संचित बीजपोषण घुलित अवस्था में बदल जाता है।,ఎంజైమ్ ల చర్య ద్వారా పోగుచేయబడ్డ విత్తనం కరిగిన స్థితిగా మారుతుంది.
+"(ग्लूकोज, एमीनो अम्ल, बसीय घोल का अम्ल) बीजचोल फट जाता है और मूलांकर निकलता है जिससे जड़े बनती है और तब प्रांकुर वृद्धि करता है और प्ररोह परिवर्थित होता है।","బీజగణితం (గ్లూకోజ్, అమైనో ఆమ్లాలు, బేసల్ ద్రావణం యొక్క ఆమ్లం) చీలిపోయి, మూలాంకర్ ద్వారా ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది, ఇది వేర్లను ఏర్పరుస్తుంది మరియు తరువాత ప్రారంభాన్ని పెంచుతుంది మరియు కాండం విసర్జింపబడుతుంది."
+अंकुरण दो प्रकार से हो सकता है ।,మొలకెత్తడం రెండు రకాలుగా జరుగుతుంది.
+भूम्युपरिक  - जहां बीजपत्र जमीन से बाहर आ जाते है और नये पौधे की प्रथम पत्तियां बनाते हैं।,జియోమెరిక్స్ - విత్తనాలు భూమి నుంచి బయటకు వచ్చి కొత్త మొక్క యొక్క మొదటి ఆకులు ఏర్పడతాయి.
+"उदाहरण - अरंडी, नीम, सेम, प्रांकुर बीजपत्रों से निकलता है।","ఉదా: ఆముదం, వేప, బీన్, ప్రాన్కూర్ విత్తనాల షీట్ల నుంచి బయటకు వస్తాయి."
+अधोभूमिक - जहां पर बीजपत्र जमीन के भीतर ही बने रहते हैं और प्रांकुर मृदा से निकलता है तथा उससे प्ररोह-तंत्र बनता है।,"మట్టి - కోటిలిడాన్లు భూమి లోపల ఉండి, ప్లాంక్ నేల నుండి ఉద్భవించి షూట్ మెకానిజమ్‌ను ఏర్పరుస్తుంది."
+"उदाहरण - मक्का, चावल आदि।","ఉదాహరణలు-మొక్కజొన్న, వరి మొదలైనవి."
+पौधों में कायिक भागों से नये पौधों का जनन अत्यन्त सामान्य प्रक्रिया है और इसे कायिक जनन कहते हैं।,మొక్కల లోసోమాటిక్ భాగాల నుండి కొత్త మొక్కల పునరుత్పత్తి చాలా సాధారణ ప్రక్రియ మరియు దీనిని సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అని అంటారు.
+"तना, जड़, पत्तियों और यहां तक कलिका भी जब कभी आवश्यकता पड़ती है तो सम्पूर्ण पौधे में रूपान्तरित हो जाती है।","కాండాలు, వేర్లు, ఆకులు మరియు మొగ్గలు అవసరమైనప్పుడల్లా మొత్తం మొక్కగా రూపాంతరం చెందుతాయి."
+इसे प्राकृतिक कायिक जनन कहते है।,దీనిని సహజ సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అంటారు.
+कायिक जनन द्वारा उत्पन्न हुए पौधे अपने जनक पौधे के समान होते हैं।,సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి ద్వారా ఉత్పత్తి చేయబడ్డ మొక్కలు వాటి మాతృ మొక్కల తరహాలోనే ఉంటాయి.
+प्राकृतिक विधि : प्राकृतिक विधि  में मातृ पौथे के शरीर का कोई भी भाग पौधे से अलग हो जाता है और एक स्वतंत्र पौधे के रूप में वृद्धि करता है।,సహజ పద్ధతి: సహజ పద్ధతిలో మాతృమొక్క శరీరంలోని ఏ భాగం అయినా మొక్క నుండి వేరుచేసి స్వతంత్ర మొక్కగా పెరుగుతుంది.
+"यह भाग तना, जड़, पत्ती या फिर फूल भी हो सकता हैं।","ఈ భాగం కాండం, వేరు, ఆకు లేదా ఇంకా పువ్వు గా ఉండవచ్చు."
+"आप पाठ 4 तथा 5 में जड, तना और पत्तियों के विभिन्‍न रूपान्तरणों के बारे में अध्ययन कर चुके हैं।","వేర్లు, కాండాలు మరియు ఆకులు యొక్క వివిధ రకాల బదిలీలను మీరు 4 మరియు 5 పాఠాలలో చదివారు."
+आप यह भी जान चुके हैं कि ये रूपान्तरित भाग कुछ विशेष कार्य करते है और प्रतिकूल परिस्थितियों के विरूद्ध सहायता भी करते हैं।,ఈ మార్పిడి చేసిన భాగాలు కొన్ని పనులు చేసి ప్రతికూల పరిస్థితులకు వ్యతిరేకంగా కూడా సహాయం చేస్తాయి.
+.भूमिगत तने के रूपान्तरण जैसे राइजोम या प्रकंद (अदरक में) कंद (आलू) बलव या शल्ककंद (प्याज) तथा घनकंद (जिमीकंद) मे कलिकाएं पायी जाती है जो एक नये पौधे को परिवर्धित करती हैं।,రైజోమ్ లేదా రైజోమ్ (అల్లంలో) దుంప (బంగాళాదుంపలో) బల్వ్ లేదా షాల్కాండ (ఉల్లి) మరియు ఘంకాండ (జెమిటూబర్) వంటి భూగర్భ కాండం యొక్క రూపాంతరీకరణ కొత్త మొక్కను వ్యాప్తి చేసే మొగ్గలలో కనిపిస్తాయి.
+इनको खेत के पौथे के कायिक जनन के लिये प्रयोग में लाया जाता है।,వీటిని పొలంలోని మొక్క యొక్క సోమాటిక్ పునరుత్పత్తి కొరకు ఉపయోగిస్తారు.
+पौधे जिनमें उपवायवीय रूपान्तरण जैसे पिस्टिया।,పిస్టియా వంటి ఉప-వాస్కులర్ మార్పిడులు కలిగిన మొక్కలు.
+(भूस्तारिका और क्रिसेन्थम (अंत:भूस्तारी) को भी कायिक जनन के लिये प्रयोग में लाते हैं।,(భూస్రీక మరియు క్రిసంతం (అంతర భూమి) కూడా సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తికి ఉపయోగిస్తారు.
+2. उसी तरह से पीछे कंदिल जड़े ( ऐस्पेरेग्स और शकरकंद) को भी जनन के लिये प्रयोग में ला सकते हैं।,"2. అలాగే, మీరు ప్రత్యుత్పత్తి కోసం వెనుక దువ్వెన వేర్లు (ఆస్పెరగ్లు మరియు చిలగడదుంప) కూడా ఉపయోగించవచ్చు."
+"इनकी जड़ों में अपस्थानिक कलिकाएं होती हैं, जो जमीन से नये पौधे उत्पन्न करती हैं।","వీటి వేర్లు ఎక్టోపిక్ మొగ్గలను కలిగి ఉంటాయి, ఇది భూమి నుంచి కొత్త మొక్కలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది."
+3. कभी-कभी पत्तियों भी कायिक जनन में अपना योगदान देती हैं।,3. కొన్నిసార్లు ఆకులు కూడా సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తికి దోహదం చేస్తాయి.
+ब्रायोफिलय और कलेैनचो में पत्तियों के सिरों पर कलिकाएं होती है और ये कलिकाएं छोटे-छोटे पौध के रूप में उगती हैं।,బ్రయోఫిలీ మరియు కలన్చో ఆకుల చివరల్లో మొగ్గలు ఉంటాయి మరియు ఈ మొగ్గలు చిన్న చిన్న నారు రూపంలో పెరుగుతాయి.
+जब इन्हें मातृ पौथे से अलग कर देते हैं तो यह एक स्वतंत्र पौधे के रूप में वृद्धि करती हैं।,"వీటిని మాతృ మొక్క నుంచి వేరు చేసినప్పుడు, ఇది స్వతంత్ర మొక్కగా పెరుగుతుంది."
+"पौधे जेसे अगेव तथा आक्जेलिस ( में बहुकोशिकी काय, जिन्हें पत्जनन एवं आनुवशिकी प्रकलिकाएं कहते है, फूल के पास विकसित हो जाती हैं।",ఈ మొక్కలు అగావే మరియు ఆక్సెలీస్ (శిలా-ఆధారిత మరియు అనుభావిక కణాలు అని పిలువబడే బహుకణ యోక్సైడ్) ప్రజాతిలో పుష్పానికి సమీపంలో అభివృద్ధి చెందుతాయి.
+जब ये भूमि पर गिरती है तो उससे एक नया पौधा बन जाता हे।,అది నేలపై పడినప్పుడు అది కొత్త మొక్కగా మారుతుంది.
+"इस प्राकृतिक तथ्य का मनुष्य ने लाभ उठाया और पौधों के विशिष्ट भागों का उपयोग करके जैसा कि पहले वर्णन किया जा चुका है नए पौधे उगाए और कटिंग, कलम और दाब लगाकर पौधों को कृत्रिम रूप से संबर्धित किया है।","ఈ సహజ వాస్తవాన్ని మానవుడు, కృత్రిమంగా మార్పు చేసిన మొక్కల ద్వారా, ఇంతకు ముందు వివరించిన విధంగా, కొత్త మొక్కలను పెంచారు, పెన్నులు మరియు పీడనాలను పెంచారు."
+जब हम पौधों के कायिक भागों द्वारा फसलों अथवा सजाबटी पौधों का संवर्धन करते है तो इसे कृत्रिम कायिक प्रवर्धन कहते हें।,"మనం మొక్కలను సోమాటిక్ భాగాల ద్వారా పంటలు లేదా అలంకరించిన మొక్కలను ప్రోత్సహించినప్పుడు, దీనిని కృత్రిమ సోమాటిక్ యాంప్లిఫికేషన్ అని అంటారు."
+"कटिंग लगाना - अनेक पौधों को जेसे गुलाब, बोगेनविलिया, क्रोटन, कोलियस, मनीप्लांट, गन्‍ना आदि को काटकर या कटिंग के द्वारा उगाया जाता है।","కటింగ్-అనేక మొక్కలను గులాబీలు, బొగాన్విలియా, క్రోటన్, కొల్లియస్, మనీప్లాంట్, చెరకు మొదలైన వాటిని కత్తిరించడం లేదా కత్తిరించడం ద్వారా పెంచుతారు."
+कटिंग को पानी में भी उगाया जा सकता है जहां वे जड़ें निकाल लेती है और अपस्थानिक जनन एवं आनुवंशिकी कलिकाएं परिवर्धित कर लेती हैं।,"కోతను నీటిలో కూడా పెంచవచ్చు, అక్కడ వేర్లను తొలగించి, ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యు మొగ్గలను పెంచవచ్చు."
+"दाब लगाना इस विधि में, पौधे की निम्नतर शाखा को नीचे झुका लिया जाता है और उसे गीली मिट्टी के भीतर इस तरह दबा दिया जाता है कि उनका वृद्धिमान सिरा मिट्टी से बाहर निकला रहे।",ఈ విధానంలో మొక్క కింది కొమ్మను కిందికి దించి తడి నేల లోపల తడిగా ఉండే విధంగా అణచివేసి వాటి ఎదుగుదల చివర మట్టిలో నుండి బయటకు వచ్చే విధంగా ఉంటుంది.
+तने को नीचे झुकाने से पहिले उसकी छाल का एक छल्ला-सा काट लिया जाता है।,"కాండం కిందకు వంగడానికి ముందు, అతని బెరడు యొక్క ఒక ఉంగరాన్ని కత్తిరించబడుతుంది."
+कुछ सप्ताहों में जमीन के नीचे दबे वाले भाग में छल्ले के ऊपर पर्याप्त संख्या में जड़े निकल आती है।,"కొన్ని వారాల్లో, భూమి అడుగు భాగంలో పెద్ద సంఖ్యలో మూలాలు బయటకు వస్తాయి."
+तब उसे जनक पौधे से काटकर अलग कर दिया जाता है।,దానిని మాతృ మొక్క నుండి కత్తిరించి వేరు చేస్తారు.
+यह भाग एक स्वतंत्र पौथे के रूप में उगता रहता है।,ఈ భాగం స్వతంత్ర మొక్కగా పెరుగుతుంది.
+"उदाहरण - चमेली, स्ट्रोबेरी, द्राक्ष लता (अंगूर की बेल), बोगेनविलिया इत्यादि।","ఉదాహరణలు-మల్లెలు, స్ట్రోబెరి, డ్రాక్స్ క్రీపర్ (ద్రాక్ష ద్రాక్ష), బౌగైన్విలియా మొదలైనవి."
+वायवीय दाब लगाना अथवा गूटी  : एक ऐसी ही पद्धति है जिसमें पौधा अधिक ऊँचा होने अथवा तने का कड़ा होने के कारण उनकी शाखा को मोड्ना संभव नही होता।,న్యూమాటిక్ ప్రజర్ లేదా మోకరిలింగ్: మొక్క లేదా గట్టి కాండం కారణంగా తమ శాఖను మాడల్ చేయడం సాధ్యం కాని ఒక పద్ధతి.
+इस विधि में एक स्वस्थ शाखा के ऊपर छाल का एक छलल्‍ला सा बना दिया जाता है और उसके चारों ओर गीली मॉस रखकर पॉलोथीन की पट्टी से ढक दिया जाता है।,"ఈ పద్ధతిలో, ఒక బెరడు యొక్క ఉంగరాన్ని ఒక ఆరోగ్యవంతమైన కొమ్మపై తయారు చేస్తారు మరియు దాని చుట్టూ తడి నాచును ఉంచడం ద్వారా పాలిథిన్ యొక్క బ్యాండేజీతో కప్పబడుతుంది."
+"कुछ सप्ताह बाद इसमें जड़ें निकल आती हैं, तब तने को जड़ों के नीचे से काट दिया जाता है और जमीन में लगा दिया जाता है ताकि एक नया पौधा बन सके ।","కొన్ని వారాల తర్వాత వేర్లను తొలగించి, తరువాత వేర్ల కింద నుంచి కాండాన్ని కత్తిరించి, కొత్త మొక్కను ఏర్పాటు చేయడానికి భూమిలో ఉంచుతారు."
+कलम लगाना  : यह विधि उन पौधों के प्रवर्धन के लिये विशेष से महत्वपूर्ण है जिनमें बीज नहीं बनते हैं।,గ్రాఫ్టింగ్: విత్తనాలు ఏర్పడని మొక్కల వ్యాప్తికి ఈ పద్ధతి చాలా ముఖ్యమైనది.
+"इसमें एक छोटी शाखा को जमीन में उग रहे, पौधे में धंसा दिया जाता हैं।","ఇందులో, ఒక చిన్న కొమ్మ ను భూమిలో పెరుగుతున్న మొక్కలో నాటుతారు."
+जमीन में उगा पौधा एक स्टॉक के रूप में कार्य करता है और रोगों के लिये प्रतिरोधी होता है तथा स्वस्थ होता है।,"ఈ మొక్క నేల లోని మొక్క ఒక స్టాక్ గా పనిచేస్తుంది మరియు ఇది వ్యాధులకు నిరోధకంగా ఉండి, ఆరోగ్యంగా ఉంటుంది."
+"इस स्टॉक में जो नयी शाखा धंसाई जाती है, उसे 'कलम' (इलंणा या (थी) कहते है।",ఈ స్టాక్ లోనికి నెట్టబడ్డ కొత్త బ్రాంచీని 'పెన్' అని అంటారు(ఇల్నా లేదా (ఉంది).
+यह कलम वांछित पौथे की शाखा की कटिंग होती है।,ఈ కలం కావలసిన మొక్క కొమ్మను కోసేది.
+"स्टॉक और कलम के वे सिरे जहाँ कलम लगाई जाती है सामान्यतः एक दूसरे में फिट बैठते हैं और उनके चारों ओर टेप या रबर-बैंड कसकर उस समय तक बाँध दिया जाता है, जब तक कि उनके ऊतक परस्पर जुड़ नहीं जाते और उनके संबहनी बंडलों के बीच अविच्छिन्तता स्थापित नहीं हो जाती। ",స్టాక్ మరియు పెన్ యొక్క చివర్లు సాధారణంగా ఒకదానితో మరొకటి ఫిట్ అవుతాయి మరియు వాటి చుట్టూ ఉండే టేపు లేదా రబ్బరు బ్యాండ్ లు వాటి కణజాలాలు ఒకదానితో మరొకటి జతచేయబడతాయి మరియు వాటి యొక్క వాస్కులర్ కట్టల మధ్య ఇన్ స్టిట్యూషన్ ఏర్పాటు చేయబడతాయి.
+कलम अधिकांश ट्विबीजपत्री पौधों में लगाई जाती है।,చాలా ట్విబెడిక్ మొక్కల్లో పెన్నులు నాటబడతాయి.
+"कलम लगाना विभिन्‍न पुष्पी व फल वाले पौधों में अत्यधिक लाभदायक पाया गया है, जैसे गुलाब, बोगेनविलिया, नीबू, सेब, आम जनन और प्रसार का तीत्र साधन हें।","పెన్ నాటడం వివిధ పుష్పించే మరియు పండ్ల మొక్కలలో చాలా ప్రయోజనకరంగా ఉందని కనుగొనబడింది, గులాబీ, బౌగెన్విల్లా, సున్నం, ఆపిల్, సాధారణ పునరుత్పత్తి మరియు వ్యాప్తి సాధనాలు"
+संतति पौधे जनक के ही समान होते है।,ఒక విత్తనాల మొక్క తల్లిదండ్రుల మాదిరిగానే ఉంటుంది.
+इस प्रकार वांछित किस्मों को उपयोग के लिये।,అందువలన కావలసిన రకాలను వాడటానికి.
+आनुवंशिक रूप से परिरक्षित रखा जा सकता है।,జన్యుపరంగా సంరక్షించబడుతుంది.
+खाद्य संभरणकारी अंगों के कारण ये पौधे कई वर्षो तक जीवित बने रहते हैं और प्रतिकूल परिस्थितियों में भी जीवित बने रहते है।,ఆహారం ఇచ్చే అవయవాల కారణంగా ఈ మొక్కలు అనేక సంవత్సరాలు మనుగడ సాగించి ప్రతికూల పరిస్థితుల్లో కూడా మనుగడ సాగిస్తున్నాయి.
+सजावटी पौधों और फलदार वृक्षों की उन्‍नत किस्मों की संख्या आसानी से बढ़ाई जा सकती हें।,అలంకరణ మొక్కలు మరియు పండ్లతో కూడిన చెట్ల యొక్క అప్ గ్రేడెడ్ రకాలను తేలికగా పెంచవచ్చు.
+"कायिक जनन अनेक पादपों के प्रवर्धन की तीब्रगामी, आसान और कम खर्चीली विधि है।","సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అనేది అనేక మొక్కల్లో ఒక క్లిష్టమైన, సులభమైన మరియు తక్కువ ఖర్చుతో కూడిన పద్ధతి."
+हानिया  पौधों को कृत्रिम रूप से पृथक न किया जाय तो अतिसंकुलता और स्थान के लिये प्रतिस्पर्धा का खतरा होता है।,"డ్యామేజీ ప్లాంట్లు కృత్రిమంగా వేరు చేయనట్లయితే, ఎక్కువ రద్దీ మరియు స్పేస్ కొరకు పోటీ పడే ప్రమాదం ఉంది."
+"इस विधि से नई किसमें उत्पन्न नहीं की जा सकती है, केवल उत्परिवर्तन ही एक मात्र रास्ता है।","ఈ పద్ధతి కొత్తది ఉత్పత్తి కాదు, కేవలం ఉత్పరివర్తనం మాత్రమే మార్గం."
+जाति विशिष्ट के प्रारूपी रोग तीब्रता से संप्रेषित हो जाते हैं और फसल के बड़े हिस्से को नष्ट कर सकते हैं।,కులానికి సంబంధించిన ముసాయిదా వ్యాధులు టిబ్రటాతో వ్యాప్తి చెందినా పంటలోని పెద్ద భాగాలను నాశనం చేయవచ్చు.
+पौधों के कृत्रिम परिवर्धन के लिये कौन-कौन सी विधियां काम में लाये जाते हैं।,మొక్కల కృత్రిమ చేరికలకు ఉపయోగించే పద్ధతులు ఏమిటి?
+"इस तकनीक में पौधों की कोशिकाओं, ऊतकों और किसी अंग का संवर्धन करके पौधों के प्रवर्धन के लिये उपयोग किया जाता है।","ఈ పద్ధతి మొక్క కణాలు, కణజాలాలు మరియు ఒక అవయవాన్ని ప్రోత్సహించడం ద్వారా మొక్కల యొక్క వ్యాప్తికి ఉపయోగించబడుతుంది."
+नीचे चित्रो की सहायता से इस प्रक्रिया की व्याख्या की गयी है ।,ఈ ప్రక్రియ దిగువ చిత్రాల సాయంతో వివరించబడింది.
+"किसी पौधे में से ऊतक का एक छोटा-सा टुकड़ा, अंग अथवा एक एकल कोशिका को निकाल कर उसे पोषक माध्यम से भरे एक निजर्मीकृत पात्र में रख दिया जाता है।","మొక్క, అవయవం లేదా ఒక కణం నుంచి ఒక చిన్న కణజాలం తొలగించబడుతుంది మరియు పోషకాలతో నిండిన కంటైనర్ లో ఉంచబడుతుంది."
+ऊतक बहुत तीत्रता के साथ वृद्धि करके एक असंगठित संहित बना देता है जिसे कैलस  कहते हैं।,"కణజాలం చాలా తక్కువగా పెరుగుతుంది, ఇది కాలిస్ అనే అసంఘటిత శరీరాన్ని ఏర్పరుస్తుంది."
+कैलस को बनाए रखा जाता है और उसकी अनिश्चित काल तक संख्या-वृद्धि कराई जाती है।,కాలిస్ నిర్వహించబడుతుంది మరియు సంఖ్య నిరవధికంగా పెంచబడుతుంది.
+इसमें से जब ऊतक के  जनन एवं आनुवंशिकी _ एक छोटे से भाग को हॉर्मोनों वाले एक अन्य विशिष्टीकृत माध्यम में स्थानांतरित कर दिया जाता है।,"ఇందులో, కణజాలం యొక్క ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్రం _ ఒక చిన్న భాగం హార్మోన్లు కలిగిన మరో ప్రత్యేక మాధ్యమానికి బదిలీ చేయబడుతుంది."
+इन पादपकों को किसी मिट्टी के गमले में रोपा जा सकता है और इससे एक बड़ा पौधा तैयार किया जा सकता हैं।,ఈ మొక్కలను మట్టి కుండలో నాటవచ్చు మరియు పెద్ద మొక్క ద్వారా ఉత్పత్తి చేయవచ్చు.
+कोशिका स्थानांतरित हॉर्मोन और कोशिकाएं की गयी इस विधि से जनक ऊतक से छोटी-सी मात्रा से शुरू करके समान पौधों को अनिश्चित संख्या में कायिक रूप से प्राप्त किया जा सकता हेै।,"కణ బదిలీ హార్మోన్ లు మరియు కణాల యొక్క ఈ విధానం, మాతృ కణజాలం నుంచి చిన్న పరిమాణాలతో ప్రారంభం చేయడం ద్వారా నిరవధిక సంఖ్యలో మొక్కల్లో పొందవచ్చు."
+"हमारे देश के कुछ भागों में आकिंडों, कार्नेशनों, क्राइसेन्थेमम और ऐस्पेरैयस में सूक्ष्मप्रवर्धन को सफलतापूर्वक प्रयुक्त किया गया है।","మన దేశంలోని కొన్ని ప్రాంతాల్లో, ఆసిడ్స్, కార్నేషన్స్, క్రిసాన్తిమం మరియు ఆస్పెరియస్‌లలో మైక్రోప్యాపగేషన్ విజయవంతంగా ఉపయోగించబడింది."
+निम्नलिखित विधियों से प्रवर्धित किये जाने वाले पौधों के दो-दो उदाहरण दीजिए।,ఈ క్రింది పద్దతులద్వారా మొక్కల లో రెండు ఉదాహరణలను ఇవ్వండి.
+कायिक प्रवर्धन की उस कृत्रिम विधि का नाम बताइए जिसका साधारणतया प्रयोगशाला में . जनन एवं आनुवंशिकी उपयोग किया जाता है।,ప్రయోగశాలలో సాధారణంగా ఉండే సోమాటిక్ యాంప్లిఫికేషన్ యొక్క కృత్రిమ విధానం పేరు చెప్పండి? ప్రత్యుత్పత్తి మరియు జన్యుశాస్త్రం ఉపయోగించబడుతుంది.
+"कलेमाइडोमोनास में अलैंगिक जनन जूस्पोरों द्वारा तथा लैंगिक जनन, समयुग्मन द्वारा होता है।","కలమేడమోనాస్ లో, అలైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి ని రసాలద్వారా మరియు లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి ద్వారా, హోమోజైగోస్ ద్వారా జరుగుతుంది."
+स्पाइरोगायरा में कायिक जनन खण्डन द्वारा तथा लैंगिक जनन पार्श्व और सीढीनुमा संयुग्मन द्वारा होता हे।,"స్పిరోగైరాలో, సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అనేది విభజన ద్వారా మరియు పార్శ్వ మరియు నిచ్చెన వంటి సంకబంధం ద్వారా లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి ద్వారా జరుగుతుంది."
+आवृत्तबीजी पादपों में पुष्प जनन अंग होता हे।,ఆంథరాలజీ మొక్కలలో పుష్పప్రత్యుత్పత్తి అవయవం ఉంటుంది.
+पुष्पन को प्रभावित करने वाले दो प्रमुख कारक प्रकाश और तापमान हे।,పుష్పించే రెండు ప్రధాన కారకాలు కాంతి మరియు ఉష్ణోగ్రత.
+पुंकेसर और अण्डप क्रमश: नर तथा मादा जनन अंग हैं।,అండాలు మరియు అండాలు వరుసగా పురుష మరియు స్త్రీ ప్రత్యుత్పత్తి అవయవాలు.
+नर युग्मक परागकणों के अंदर बनते है और पगराकण परागकोषों के अंदर बनते हैं वस्तुत:ः परागकण पुष्पी पादपों में नर युग्मकोद्भिद  होते हैं।,"పురుష సంయోగ బీజాలు పరాగరేణువుల లోపల ఏర్పడి పగార్కాన్ పుప్పొడి శరీరాల లోపల ఏర్పడతాయి, నిజానికి పుప్పొడి రేణువులను పుష్పించే మొక్కల్లో పురుష సంయోగబీజాలు."
+"मादा युग्मक भ्रूणकोष में बीजाण्ड के भीतर, बीजांडकाय में बनते हैं।","పిండము లోని బీజము ల మధ్య, పురుష బీజములు, బీజము లలో ఏర్పడును."
+"परिपक्व भ्रूणकोष पुष्पी पादपों का मादा युग्मकोद्मिद होता है जिसमें 3-कोशिकी अण्ड उपकरण, तीन प्रतिव्यासांत कोशिकायें तथा एक द्वितीयक केन्द्रक होता है।","పరిపక్వ పిండం పుష్పించే మొక్కల యొక్క ఆడ జైగోట్, ఇది 3-కణ గుడ్డు పరికరం, మూడు తిరోగమన కణాలు మరియు ద్వితీయ కేంద్రకం కలిగి ఉంటుంది."
+अण्ड कोशिका का पराग-कणों से आये नर युग्मकों में से एक युग्मक के साथ संलयन हो जाता है।,అండకణం పుప్పొడి కణాల నుంచి వచ్చే పురుష సంయోగ బీజకణాలలో ఒకదానితో సంయోగం చెందినది.
+द्वितीयक केन्द्रक दूसरे नर युग्मक के साथ समेकन करता है।,ద్వితీయ కేంద్రకం మరొక పురుష సంయోగబీజాలతో స్థిరీకరిస్తుంది.
+इस प्रकार दो संलयनों के होने की प्रक्रिया को दोहरा निषेचन कहते हैं।,ఈ విధంగా రెండు సంలీన క్రియలను ద్విఫలీకరణం అంటారు.
+परागकणों का परागकोष से बर्तिकाग्र पर स्थानातंरण को परागण कहते हैं।,పరాగరేణుల నుంచి పరాగ రేణువలు పరాగ సంపర్కం అంటారు.
+यह एक पौधे पर (स्वपरागकण) या फिर विभिन्‍न पौधों (परपरागण) के बीच हो सकता है।,ఇది ఒక మొక్కపై (స్వీయ-పరాగసంపర్కం) లేదా వివిధ మొక్కల మధ్య (పరోపకారం) ఉంటుంది.
+"वायु, जल, कीट तथा प्राणी द्वारा परपरागण सम्पन्न होता है।","గాలి, నీరు, కీటకాలు మరియు జంతువుల ద్వారా పెరిమెనిస్ నిర్వహించబడతాయి."
+"वायु-परागित पुष्प में परागकण हल्के या पंखों-युक्त  परागकण होते है तथा वर्तिकाग्र सामान्यत: बड़े आकार का, रोमिल और पुष्प से बाहर को निकला होता है।","గాలి పరాగసంపర్కం చేసే పువ్వులో, పుప్పొడి రేణువులను తేలికగా లేదా రెక్కల పుప్పొడి రేణువులను కలిగి ఉంటాయి మరియు సాధారణంగా ఈ అపోహ పెద్ద పరిమాణంలో, రోమిల్ మరియు పువ్వు నుండి బయటకు ఉంటుంది."
+"कीट-परागित पुष्प अक्सर बड़े, चटकीलें रंगों के, सुंगंधित तथा मकरंदयुकत होते हें।","కీటకాలు పరాగసంపర్కం చేసే పుష్పాలు తరచుగా పెద్దవిగా, ప్రకాశవంతంగా, సూర్యకాంతిలో మరియు మకరందంతో ఉంటాయి."
+अधिकतर पौधों में पररागण का समर्थन करने वाली युक्तियां होती हैं।,చాలా మొక్కలు పరగణాకు మద్దతు ఇచ్చే చిట్కాలు ఉన్నాయి.
+पादपों में जनन युग्मनज परिवर्धित होकर भ्रूण का निर्माण करता है।,మొక్కలలో ప్రత్యుత్పత్తి జలాసాన్ని మార్చి పిండాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+भ्रूण बीजाण्ड में स्थित रहता है जो बाद में बीज बन जाता है तथा अण्डाशय परिपक्व होने पर फल बन जाता है।,"పిండం విత్తనంలో ఉంటుంది, ఇది తరువాత విత్తనంగా మారుతుంది మరియు గుడ్డు పక్వానికి వచ్చిన తరువాత పండుగా మారుతుంది."
+अंडाशय के बिना निषेचित हुये फल बनने की क्रिया को अनिषेकफलन कहते है।,అండం లేకుండా ఫలదీకరణ చెందిన పండుగా మారే చర్యను అనేస్త్రోపోఫూన్ అని అంటారు.
+फल के पकने में इसमें संग्रहीत भोजन या आहार में रासायनिक परिवर्तनों का होना तथा फल भित्ति में वर्णकों में परिवर्तन होना सम्मिलित है।,పండు పక్వానికి వచ్చే సమయంలో ఆహారంలో లేదా ఆహారంలో రసాయనిక మార్పులు మరియు పండ్ల గోడలో వర్ణక మార్పులు ఉంటాయి.
+"कायिक जनन, नये पौधों का फूल तथा बीज के अतिरिक्त अन्य भागों द्वारा उत्पादन होना है।","సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి, పువ్వులు మరియు విత్తనాలు కాకుండా ఇతర భాగాల ద్వారా కొత్త మొక్కలు ఉత్పత్తి అవుతాయి."
+"पौधों के विशिष्ट भाग जिनसे कायिक जनन होता है, निम्नलिखित हैं : जडे - डेहलिया की कंदिल जड़ें।",సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తికి కారణమయ్యే మొక్కల యొక్క నిర్దిష్ట భాగాలు ఈ క్రింది విధంగా ఉంటాయి: దవడ-డెహ్లియా యొక్క దువ్వెన వేర్లు.
+"तने - जमीन की सतह के पास उपरिभूस्तारी व अत:भूस्तारी जमीन के भीतरी भाग जैसे कंद, घनकंद व शल्ककद होते हैं।","కాండాలు - భూమి యొక్క ఉపరితలం పై భాగం ఉంటుంది, అందువల్ల దుంపలు, గంకాండ మరియు పొలుసులు వంటి భూమి యొక్క లోపలి భాగాలు ఉంటాయి."
+"पत्तियां - अपस्थानिक कलिकाएं या मुकुल, जो पत्तियों के कटावों में पायी जाती हें।","ఆకులు - ఎపిథీలియల్ మొగ్గలు లేదా ముకుల్, ఇవి ఆకుల కోతలో కనిపిస్తాయి."
+जेसे ब्रायोफिलय।,బ్రయోఫిలీ లాగా.
+पत्रकलिकाए - अनन्नास के पुष्पक्रम में पायी जाने वानी रूपान्तरित कलिकाओं को पत्रकलिकाएं कहते है यह भी कायिक प्रवर्धन में उपयोग की जाती हैं।,శీతలీస్ - పైనాపిల్ యొక్క వాపులో కనిపించే కన్వర్టెడ్ మొగ్గలను కూడా సోమాటిక్ యాంప్లిఫికేషన్ లో ఉపయోగిస్తారు.
+उपरोक्त सभी प्रकार के भागों को मनुष्य द्वारा कृषि तथा बागवानी में कायिक जनन के कृत्रिम तरीकों के रूप में उपयोग किया जाता हे।,"పై భాగాలన్నీ వ్యవసాయం, ఉద్యానవల్లో కృత్రిమ ప్రత్యుత్పత్తి పద్ధతులుగా మానవులు ఉపయోగిస్తారు."
+ऊतक संवर्धन द्वारा सूक्ष्मप्रवर्धन से बड़ी मात्रा में नवोद्भिद बनाए जा सकते हैं।,సూక్ష్మప్రమోణకణజాల వర్ధనం ద్వారా పెద్ద మొత్తంలో నియోపైట్ ను సృష్టించవచ్చు.
+"कायिक जनन द्भुत, सरल और सस्ता होता हैं।","సోమాటిక్ ప్రత్యుత్పత్తి అద్భుతమైనది, సరళమైనది మరియు చవకైనది."
+इससे उत्पन्न होने वाले पौधे अपने जनक पौधों के समान होते है।,దీని ద్వారా ఉత్పత్తి చేయబడ్డ మొక్కలు వాటి మాతృ మొక్కల తరహాలోనే ఉంటాయి.
+क्लैमाइडोमोनास का उदाहरण लेते हुये समयुग्मन शब्द का अर्थ समझाइए।,క్లామిడోమోనాస్ ఉదాహరణను తీసుకొని ' సిమగ్మాన్ ' అనే పదానికి అర్థాన్ని వివరించండి.
+स्पाइयोेगाइय में सीढ़ीनुमा संयुग्मन का वर्णन कीजिए।,స్పియోగేలో మెట్ల వంటి కంజుగేషన్ వివరించండి.
+"एकवर्ष, द्विवर्षी तथा बहुवर्षी पौथों में अंतर कीजिए।","ఒక సంవత్సరం, రెండు సంవత్సరాల మరియు బహుళ సంవత్సరాల మొక్కల మధ్య తేడాను గుర్తించడం"
+परागण का महत्व स्पष्ट कीजिए।,పరాగ సంపర్కం యొక్క ప్రాముఖ్యతను వివరించండి.
+एक परिपक्व बीजाण्ड का नामांकित चित्र बनाइए।,పరిణతి చె౦దిన విత్తన౦ యొక్క నామినేటెడ్ చిత్రాన్ని తయారుచేయ౦డి.
+एक परिपक्व परागकण का नामांकित चित्र बनाइए।,పక్వానికి వచ్చిన పుప్పొడి రేణువను నామినేట్ చేసే చిత్రాన్ని తయారుచేయండి.
+वायु-परागित तथा जल-परागित पौधों के महत्वपूर्ण लक्षण बताइए) मनुष्यों की सहायता के बिना पौधे किन-किन विधियों से कायिक जनन करते हैं।,గాలి పరాగసంపర్కం మరియు నీరు పరాగసంపర్కం చేసే మొక్కల యొక్క ముఖ్యమైన లక్షణాలను వివరించండి. మానవుల సాయం లేకుండా మొక్కలు ప్రత్యుత్పత్తి చేసే విధానాలను వివరించండి.
+मनुष्यों की सहायता से पौधे किन-किन विधियों से कायिक जनन करते है।,మానవుల సహాయంతో మొక్కల సంబంధిత ప్రత్యుత్పత్తి కి గల పద్ధతులు ఏమిటి?
+निम्नलिखित में से प्रत्येक की परिभाषा और उदाहरण एक-एक दीजिए।,దిగువ పేర్కొన్న ప్రతిదానికి ఒక నిర్వచనం మరియు ఉదాహరణ ఇవ్వండి.
+(क) प्रकंद (ख) स्टोलन (ग) कटिंग लगाना (घ) दाब लगाना (ड) कलम लगाना कायिक जनन के क्या लाभ तथा हानियां हें।,(ఎ) రైజోమ్ (బి) స్టోలెన్ (సి) కట్టింగ్ (డి) నొక్కడం (ఇ) పెన్నింగ్ ఆవర్తన పునరుత్పత్తి యొక్క ప్రయోజనాలు మరియు అప్రయోజనాలు ఏమిటి.
+सूक्ष्मप्रवर्धन का क्‍या महत्व हे।,మైక్రోప్రమోషన్ యొక్క ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?
+"यदि दशहरी आम की एक शाखा को कलम देसी आम वाले वृक्ष पर लगा दी जाय, तो कलम लगाई शाखा पर, वृक्ष की अन्य शाखाओं पर कौन-कौन से प्रकार के आम लगेंगे।","ఒక కలం-దేశీ మామిడి చెట్టు పై ఒక కొమ్మ ను వేస్తే, కలం కొమ్మ, చెట్టు కొమ్మమీద, ఇతర కొమ్మలపై ఏ మామిడి కాయలు కనిపిస్తాయి."
+उह प्रक्रिया जिससे जीवित प्राणी अपनी प्रजाति के निरन्तर बनाये रखने के लिए अपने जैसी संतति उत्पन्न करते हैं।,జీవరాశులు తమ జాతిని పోషించడానికి తమ స్వంత సంతానాన్ని ఉత్పత్తి చేసే ప్రక్రియ.
+जनक द्वारा संतति कायिक भागों से बगैर युग्मकों के सयुग्मन से उत्पन्न होती है।,"సంయోగబీజాలు ఏర్పడకుండా, తల్లిద౦డ్రుల స౦బ౦దలు స౦బ౦తి లోప౦ లో ను౦డి ఉత్పన్నమవుతాయి."
+"जबकि लैंगिक जनन में नर तथा मादा कोशाओं के संयुग्मन, जो नर एवं मादा जनन अंगों में बनते हैं, द्वारा प्राप्त होती है।","లైంగిక ప్రత్యుత్పత్తి పురుష మరియు స్త్రీ కణాల సంకలీకరణ ద్వారా జరుగుతుంది, ఇది పురుష మరియు స్త్రీ ప్రత్యుత్పత్తి అవయవాల్లో ఏర్పడుతుంది."
+खण्डन सीढ़ीनुमा संयुग्मन अनुकूल परिस्थितियों के वापस आने पर युग्मनज से द्विगुणित केन्द्रक बनता है।,అనుకూలమైన పరిస్థితులు తిరిగి వచ్చినప్పుడు నిర్మూలన స్టెప్‌వైస్ సంయోగం జైగోట్ నుండి డిప్లాయిడ్ కేంద్రకాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
+पार्श्व संयुग्मन से मात्र एक तन्‍्तु सम्बद्ध होता है।,పార్శ్వ సంకవసం కేవలం ఒక కాండంతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+दी पौधे - वे पौधे जिनमें एक ही मौसम में फूल लगते और फिर वे मर जाते।,మొక్కలు - అదే ఋతువులో పుష్పించే మొక్కలు మరియు తరువాత మరణిస్తాయి.
+द्विवर्षी पौधे - ऐसे पौधे जिनके जीवनचक्र के लिये दो वर्ष चाहिए।,ద్వివార్షిక మొక్కలు- జీవితచక్రానికి రెండు సంవత్సరాల అవసరం ఉన్న మొక్కలు.
+पहले वर्ष में उनकी प्रावस्था कायिक होती है तथा दूसरे वर्ष वे जनन करते है।,"మొదటి సంవత్సరంలో ఒక దశ, రెండవ సంవత్సరం వారు ప్రత్యుత్పత్తి చేస్తారు."
+बहुवर्षी पौधे - वे पौथे जो अनेक वर्षों तक जीवित रहते हैं।,బహువార్షిక మొక్కలు - అనేక సంవత్సరాల పాటు మనుగడ సాగించే మొక్కలు.
+पहले कुछ वर्षो तक वे कायिक अब्स्था में बने रहते हैं और फिर बाद में उनमें जनन आरंभ होता है।,"మొదటి కొన్ని సంవత్సరాలు, వారు కాయ్ ఆస్టాస్టాలో ఉంటారు మరియు తరువాత వారు పునరుత్పత్తి ని ప్రారంభిస్తారు."
+भ्रूण भ्रुणपोष बीजपत्र अपस्थानिक बहुशभ्रूणता विदलन बहुश्रूणता गुणन की वह प्रक्रिया जिसमें पौधे का एक भाग मुख्य पौधे से अलग हो जाता है और नये पौधों में परिवर्धित हो जाता है।,"పిండపిండ బీజగణితం బహుళ-షీమటేషన్ గుణిజప్రక్రియ, దీనిలో మొక్క యొక్క ఒక భాగం ప్రధాన మొక్క నుండి వేరు చేసి కొత్త మొక్కలుగా పెంచబడుతుంది."
+(क) अदरक (ख) आलू. (ग) प्याज (घ) घास (ड) पोदीना ब्रायोफिलम ।,(ఎ) అల్లం (బి) బంగాళాదుంప. (సి) ఉల్లిపాయ (డి) గడ్డి (ఇ) పుదీనా బ్రయోఫిలమ్.
+(क) कटिंग लगाना (ख) कलम लगाना (ग) दाब लगाना (क) उपरिभूस्तारी (सपा). (ख) कंद (ग) मुकुल (घ) भूस्तारी ।,(ఎ) కోతలను వర్తింపజేయడం (బి) పెన్ను వేయడం (సి) ఒత్తిడిని వర్తింపజేయడం (ఎ) ఓవర్‌స్టోరీ (ఎస్పీ). (బి) గడ్డ దినుసు (సి) ముకుల్ (డి) భూగోళ
+सजावटी पौधों की इच्छित प्रजातियों और फल वाले वृक्षों को आसानी से बढ़ाया जाता है।,అలంకార మొక్కలు మరియు పండ్ల చెట్ల యొక్క ఉద్దేశించబడిన జాతులు సులభంగా పెరుగుతాయి.
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Applications_of_Next-Generation_Sequencing__NGS_-vIAveGRRutM.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Applications_of_Next-Generation_Sequencing__NGS_-vIAveGRRutM.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..5c77a069c24b780cb3e116c6181745605c3a640e
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Applications_of_Next-Generation_Sequencing__NGS_-vIAveGRRutM.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,215 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi तो इस पाठ्यक्रम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( Functional genomics ) में वापस स्वागत है ।,WEBVTT Kind : captions Language : హాయ్ ఈ పాఠ్యక్రమం లో ఫంక్శనల్ జీనోమిక్స్ ( Functional genomics ) లో మీకు తిరిగి స్వాగతం.
+इसलिए इस व्याख्यान में हम अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) के कुछ अनुप्रयोगों पर गौर करने जा रहे हैं ।,అందుకే ఈ వ్యాఖ్యానం ముందు తరం యొక్కఅనుక్రమణ (sequencing)  లో కొన్ని అను ప్రయోగాలపై దృష్టి మల్లిద్దాం.
+इसलिए पिछले व्याख्यान में हमने अनुक्रमण ( sequencing ) के पीछे सिद्धांत और कैंसर जीनोमिक्स ( genomics ) जैसे कुछ उदाहरणों को देखा है ।,అందుకే ముందు వ్యాఖ్యానంలో మనము అనుక్రమణ (sequencing) వెనక ఉన్న సిద్ధాంతం మరియు క్యాన్సర్ జీనోమిక్య్ ( genomics ) లాంటి కొన్ని ఉదాహరణనీ చూసేము.
+इसलिए हम कैंसर से परे जाकर यह देखेंगे कि अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) के इस शक्तिशाली उपकरण ( device ) का उपयोग करने के बारे में कौन से अन्य अनुप्रयोग सोच सकते हैं ।,అందుకే మనము కేంసర్ నీ దాటి ఇది చూద్దాము అది ఏమిటంటే అనుక్రమణ (sequencing) లో ఈ శక్తివంతమైన ఉపకరణం  ( device ) యొక్క ఉపయోగం గురించి ఎలాంటి అనుప్రయోగాలు నీ ఆలోచించవచ్చు.
+इसलिए यहां एक पेपर फिर से एक लैंडमार्क पेपर है जो अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) की शक्ति स्थापित करता है ।,అందుకే ఇక్కడ ఓ కాగితం లో మళ్లీ ఒక ల్యాండ్మార్క్ పేపర్ ఏదైతే తర్వాత తరంలో అనుక్రమణ (sequencing) యొక్క శక్తిని స్థాపించుతుంది.
+"यहां उन्होंने विकसित किया है या उन्होंने संवेदनशीलता ( sensitivity ) दिखाई है , जिस पर अनुक्रमण ( sequencing ) भ्रूण ( embryo ) के जीनोम ( genome ) के जन्मपूर्व माप ( measurements ) के लिए एक स्क्रीन के रूप में मदद कर सकता है ।","ఇక్కడ వాళ్లు వికసించారో లేకా వాటిలో సున్నితత్వాన్ని చూపించారో, ఈ అనుక్రమణ (sensitivity) పిండం (embryo)  యొక్క ఓకే జన్కవు (genome) కీ  ముందు  జన్మం కు ముందు కొలతల(measurements) కోసం ఒక తెర  రూపంలో సహాయపడుతుంది."
+इसलिए आपने उन विकारों के बारे में पढ़ा होगा जो बच्चों को जानते हैं ।,అందుకే మీరు ఆ వికారాలు గురించి చదివే ఉంటారు ఎవరైతే పిల్లల గురించి తెలుసు.
+"उदाहरण के लिए , मानसिक मंदता एक ऐसा विकार है , जिसमें रेट्ट सिंड्रोम ( Rett syndrome ) और अन्य जैसे कई अन्य विकार हो सकते हैं , यह डे नोवो म्यूटेशन ( de novo mutation ) के कारण होता है , जिसका अर्थ है कि जिस गैमेट ( gamete ) के कारण भ्रूण ( embryo ) का उत्परिवर्तन हुआ था , जिसके परिणामस्वरूप बच्चे का उत्परिवर्तन हुआ है ।","ఉదాహరణ కోసం, మానసిక మందత్వం ఇలాంటి వికారం, ఇందులో రెట్ట సిడ్రోమ్( Rett syndrome ) ఇంకా ఇతర ఎలా అంటే ఎన్నో ఇతర వికారాలు రావచ్చు, ఇది డే నూవో మ్యూటేషన్( de novo mutation ) వలన జరుగుతాయి, దేని అర్థం ఏమిటంటే ఏ గేమేట్ ( gamete ) వలన పిండం యొక్క మ్యూటేషన్ హిందీ, దేని ఫలస్వరూపంగా బిడ్డలో మ్యూటేషన్ జరిగింద."
+यह अप्रत्याशित ( unexpected ) है क्योंकि माता - पिता सामान्य हैं लेकिन बच्चे को डाउन सिंड्रोम ( down syndrome ) और इसी तरह हो सकता है गर्भवती माँ पर माँ की उम्र बढ़ने की संभावना बढ़ जाती है जिससे भ्रूण ( embryo ) का डाउन सिंड्रोम ( down syndrome ) बढ़ सकता है ।,ఇది అనుకోనిది( unexpected ) ఎందుకంటే తల్లి- తండ్రి సామాన్యులు కానీ బిడ్డకి డౌన్ సిండ్రోమ్( down syndrome ) ఇంకా ఈ విధంగా గర్భవతి తల్లి పై తల్లి యొక్క పెరుగుతున్న వయసు తో సంభావ్యత పెరిగిపోతుంది దేంతో పిండం( embryo ) యొక్క డౌన్ సిండ్రోమ్( down syndrome ) పెరిగిపోతుంది.
+तो पारंपरिक विधि यह है कि गर्भाशय ( uterus ) से एमनियोटिक द्रव ( fluid ) को देखें और स्क्रीनिंग के लिए जाएं या तो यह एक गुणसूत्र या डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) विश्लेषण ( analysis ) है और इसी तरह ।,అయితే సాంప్రదాయక విధానంలో ఈ గర్భాశయం (uterus ) లో ఎన్ని ఎమనియోటిక్ ద్రవ్యం (fluid ) నీ చూడగలము ఇంకా ఇందుకోసం స్క్రీనింగ్ కీ వెళ్లడం లేక ఇది ఒక గుణసూత్రం లేక డిఎన్ఏ(DNA ) అనుక్రమణ (sequence ) విశ్లేషణ (analysis ) అవుతుంది ఇంక ఇలాగే
+लेकिन यह भी बच्चे को जोखिम में डालता है क्योंकि इसमें शामिल इन प्रक्रियाओं के लिए आक्रामक प्रक्रिया की आवश्यकता होती है ।,కాని ఇవి కూడా పిల్లల్ని ప్లోరమాదం లో పడేస్తుంది ఎందుకంటే ఇందులో పాల్ప్రగున్న ప్రక్రియలు లో ఆక్రత్నక ప్రక్రియ యొక్క అవరసం ఉంటుంది.
+तो अगर आप बढ़ते हुए भ्रूण ( embryo ) के जीनोम ( genome ) को समझने के लिए कुछ गैर - प्रमुख स्क्रीनिंग विधियों के साथ आ सकते हैं जो वास्तव में मदद करने वाले हैं ।,అయితే పెరుగుతున్న పిండం (embryo ) లో జీనోమ్ (genome ) అర్థం చేసుకోవాలి అంటే ముఖ్యమైన కానివి స్క్రీనింగ్ విధానాలతో పాటు ఉండవచ్చు ఏవైతే వాస్తవంలో సహాయపడవచ్చు.
+"और इस तरह के अनुक्रमण ( sequencing ) की लागत कम होने के साथ , यह आपके लिए एक नियमित जांच हो सकती है विकासशील भ्रूण ( embryo ) यह देखने के लिए कि क्या भ्रूण ( embryo ) के पास कोई आनुवंशिक दोष है , इससे पहले कि आप कुछ विकास चरण को जानते हों , जहां आप जानते हैं कि माता - पिता एक निर्णय ले सकते हैं कि क्या वे बच्चे को पसंद करेंगे या नहीं , जिसे कानूनी रूप से अनुमति है ।","ఇంకా ఈ విధంగా అనుక్రమణ( sequencing ) యొక్క ఖర్చు తక్కువ అవడంతో పాటు, ఇది మీకు ఒక నియమంగా పరీక్ష జరగవచ్చు పెరుగుతున్న పిండం( embryo ) చూడటానికి పిండం( embryo ) లో ఏమైనా అనువంశిక దోషం ఉందా, మీరు కొన్ని వికాసం యొక్క దశల గురించి తెలుసుకునే దానికి ముందు , ఎక్కడ మీకు తెలుస్తుంది ఏమిటంటే తల్లి- తండ్రి ఒక నిర్ణయం తీసుకోగలిగింది ఏమిటంటే వాళ్లు బిడ్డని కోరుకుంటారా లేక లేదా, దేనికీ న్యాయపరంగా అనుమతి ఉంది."
+तो यह कागज भ्रूण ( embryo ) के जीनोम के गैर - जन्मपूर्व ( noninvasive prenatal ) माप ( measurements ) के बारे में बात करता है ।,అయితే ఇది కాగితం (పిండం (embryo)  యొక్క జీనోమ్ (genome ) యొక్క నాన్ఇన్వాసివ్ ప్రినేటల్ (noninvasive prenatal)  కొలత (measurements) గురించి చెబుతుంది.
+वो क्या है ?,అది ఏమిటి?
+"इसलिए ज्ञात है कि लंबे समय से यह संदेह है कि आप भ्रूण ( embryo ) के डीएनए या आरएनए में से कुछ को जानते हैं , बढ़ते भ्रूण ( embryo ) को मां के परिसंचारी ( circulating ) रक्त में पाया जा सकता है ।","అందుకే ఎంతోకాలం నుంచి ఈ సందేహం గురించి మీకు తెలుసు, పిండం (embryo ) యొక్క డిఎన్ఏ లేక ఆర్ఎన్ఏ గురించి కొంచెం తెలుసుకుంటే, పెరుగుతున్న పిండం(embryo ) లో తల్లి యొక్కప్రసరణంవుతున్న(circulating ) రక్తంలో దొరుకుతాయి."
+"तो यह कुछ कोशिकाओं ( cells ) को भी आ सकता है क्योंकि गर्भनाल ( umbilical cord ) जहां रक्त का आदान - प्रदान होता है वहां कुछ कोशिकाएं ( cells ) आ सकती हैं या यह केवल डीएनए आ रहा हो सकता है , केवल आरएनए आ रहा है क्योंकि प्रक्रिया है जिसके द्वारा आप जानते हैं कि वहाँ है अब हम जानते हैं कि आरएनए का उत्पादन छोटे पुटिका में होता है , जिसे वे ले जाया करते हैं ।","అయితే ఇవి కొన్ని కణాలు( cells ) కి కూడా రావచ్చు ఎందుకంటే బిడ్డత్రాడు( umbilical cord ) ఎక్కడ రక్తం యొక్క ఇచ్చిపుచ్చుకోవడం జరుగుతుంది అక్కడ కొన్ని కణాలు( cells ) రావచ్చు లేక కేవలం డిఎన్ఏ రావచ్చు, కేవలం ఆర్ఎన్ఏ వస్తుంది ఎందుకంటే ఏ పద్ధతి ద్వారా మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఆర్ఎన్ఏ యొక్క ఉత్పత్తి చిన్నవెసికిల్స్ లో జరుగుతుంది మనసు తెలుసు, వేటిని అవి తీసుకో వెళ్తాయి ఇంకా తెస్తాయి."
+"इसलिए उन्होंने जो किया है , वह यह है कि उन्होंने एक ऐसी पद्धति का उपयोग किया है जिससे वे मातृ परिधीय रक्त लेती हैं ।",అందుకే ఏం చేసినా అది ఏమిటంటే వాళ్ళ ఒక్క పద్ధతి ఉపయోగిస్తారు దేనివల్ల తల్లి పరిధీయ రక్తం తీసుకుంటుంది.
+"और फिर उस डीएनए पर कब्जा कर लिया जो कि मुक्त डीएनए में मौजूद हैं जो उस रक्त के प्लाज्मा , तरल हिस्से में मौजूद हैं और उन्होंने एक्सोम अनुक्रमण ( sequencing ) किया है , ठीक है !","ఇంకా మళ్లీ ఆ డిఎన్ఏ పై కాప్చర్ చేసుకుందో దీన్ని స్వచ్ఛంద డిఎన్ఏ లో ఉన్నాయి ఏవి ఆ రక్తం యొక్క ప్లాస్మా, తరలభాగం లో వున్నాయి ఇంకా అవి ఎక్సోమ్ అనుక్రమణ (sequencing)  చేసింది, సరే నా!"
+और इसी तरह उन्होंने प्लाज्मा मुक्त डीएनए के लिए शॉटगन अनुक्रमण ( sequencing ) किया है और फिर अनुक्रम ( sequence ) को देखा ।,ఇంకా ఈ విధంగా అతను ప్లాజ్మా డిఎన్ఏ కోసం షాట్గన్ అనక్రమణ (sequencing ) చేసేరు మరియు తర్వాత అనుక్రమణ్నీ చూడండి.
+"इसलिए यह क्या मदद करता है , इसलिए यह विचार है कि यदि आपके पास भ्रूण ( embryo ) को बढ़ने वाले भ्रूण ( embryo ) से कुछ आरएनए या डीएनए है , तो इस अनुक्रमण ( sequencing ) को करने से जहां आप हर खंड ( segment ) को पकड़ रहे हैं और यह बहुत संवेदनशील है क्योंकि ये क्लोनल हैं , जिसका अर्थ है कि प्रत्येक क्लस्टर डीएनए की एक प्रति का प्रतिनिधित्व करता है , आप प्रत्येक क्लस्टर को अनुक्रम ( sequence ) करने में सक्षम हैं , अनुक्रम ( sequence ) को अलग से प्राप्त करें ।","అందుకే ఇది ఏం సహాయం చేస్తుంది, ఇందుకే ఈ విచారం ఉంది ఏమిటంటే మీ దగ్గర పిండం( embryo ) లో పెంచే పిండం( embryo ) లో కొన్ని ఆర్ఎన్ఏ లేక డీఎన్ఏ ఉంటాయి, అయితే ఈ అనుక్రమణ( sequencing ) ని చేస్తే ఎక్కడ మీరు ప్రతి మొక్క( segment ) నీ పట్టుకున్నారో ఇక ఇది చాలా సున్నితమైనది ఎందుకంటే ఇది క్లోనల్, దేని అర్థం ఏమిటంటే ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్ డీఎన్ఏ కి ఒక కాపి ఈ ప్రాతినిథిత్వం చేస్తుంది, మీరు ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్ నీ అనుక్రమణి క ( sequence ) చేయటంలో సమర్థులు, అనుక్రమణ ( sequence ) ని వేరేగా పొందవచ్చు."
+आपको लग सकता है कि आप जानते हैं कि यदि आप जानते हैं कि माँ अपने पिता और उसके पिता से जीनोम लेती है ।,మీ తల్లి తన తండ్రి ఇంకా వాళ్ళ తండ్రి యొక్క జినోమ్ ని తీసుకుంటున్నట్టు మీకు తెలుసు అనీ మీకు అనిపించవచ్చు.
+"तो आप जानते हैं कि एक है और निश्चित रूप से एक पूरक ( complementary ) है जो यहां दिखाया गया है , लेकिन आप वास्तव में कर सकते हैं टाइप जो यहाँ दिखाया गया है ।",అయితే  మీకు తెలిసిందే ఒకటి ఉంటుంది అది ఏంమిటంటే మీరు స్థిర రూపం లో పరిపూరకంగా )( complementary )ని కనిపిస్తుందో మీరు నిజంగా టఇప్ చేస్తు ఉంటే ఇక్కడ కనిపిస్తుంది.
+"तो यह माता का डीएनए ( DNA ) है जो उसका प्रतिनिधित्व कर रहा है , उदाहरण के लिए पिता , यह माता का डीएनए है जो माता का प्रतिनिधित्व करता है और ये क्रम हैं जो पिता और माता के बीच भिन्न हैं ।","ఇది ఒక్క తల్లి యొక్క డిఎన్ఏ ఏదైతే దాని యొక్క  ప్తిరనిధిత్వం చేస్తుందో ఉదాహరణకి తండ్రి, ఇది తల్లి యొక్క డిఎన్ఏ ఏదైతే తల్లి యొక్క ప్రతినిధిత్వం వహిస్చేతుంది ఈ క్రమం లోనే తండ్రి ఇంకా తల్లి మధ్యలో తేడాలు ఉంటాయి."
+"ये बहुरूपिक पक्ष हैं जिन्हें आप जीनोटाइप ( genotype ) और कॉल करने में सक्षम हैं यह आया है और जाहिर है कि भ्रूण ( embryo ) का डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) होगा जो उसके पिता से आया था , है ना ।","ఇవి బహురూపకమైన పక్షం లో ఉంటాయి వేటిని మీరు జీనోటైపు మరియు పిలవడానికి సామర్థ్యంగా ఉంటుంది, ఇది వస్తుంది ఇంకా వ్యక్తపరుస్తుంది ఏమిటంటే మీ యొక్క పిండం  (embryo )యొక్క డిఎన్ఏ (DNA ) అనుక్షణం(sequence ) జరుగుతుందో ఏది తన తండ్రి నుంచి వచ్చింది, సరే నా!"
+"तो एक जो माँ से आया है , दूसरी प्रतिलिपि ( copy ) जो पिता से आई थी , इसलिए यह जानकारी है कि आपके पास पिता का डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) है , आपके पास माँ का डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) है जो आपको बताता है कि क्या एलील हैं वे उसके पिता और उसकी माँ आदि से आए हैं ।","అయితే ఒకటి ఏది తల్లి నుంచి వచ్చిందో, రెండో కాపి( copy ) తండ్రి నుంచి వచ్చింది, అందుకే ఈ సమాచారం ఏమిటంటే మీ దగ్గర తండ్రి యొక్క డిఎన్ఏ( DNA ) అనుక్రమణ ( sequence ) ఉంది. మీ దగ్గర తల్లి యొక్క డిఎన్ఏ( DNA ) అనుక్రమణ ( sequence ) ఉంది ఏది మీకు తెలియజేస్తుంది ఏమిటంటే ఏ ఎలీల్ ఉన్నాయి ఏవి తన తండ్రి ఇంకా తన తల్లి నుంచి మొదలైనవి వచ్చాయి."
+और फिर आपके पास डीएनए के टुकड़े हैं जो इस दृष्टिकोण का उपयोग करके अनुक्रमित ( sequence ) और आपको बस यह देखना है कि आप जानते हैं कि आप कोई भी जीनोम हैं जो आपके पिता के हस्ताक्षर का प्रतिनिधित्व कर रहे हैं जो स्पष्ट रूप से बताता है कि हां जीनोम हैं जो प्रतिनिधित्व करते हैं पिता जो निश्चित रूप से भ्रूण ( embryo से होना चाहिए था क्योंकि बाहर आ रहा है ।,ఇంకా మళ్ళీ మీ దగ్గర డిఎన్ఏ యొక్క మొక్కలు ఉన్నాయి ఏవి ఈ దృష్టి కోసం ఉపయోగించి అనుక్రమణిక ( sequence ) చేసి ఇంకా మీరు కేవల ఇది చూసుకోవాల్సింది ఏమిటంటే మీకు తెలిసిందేమిటంటే మీరు ఏ జీనోమ్ అయినా అవ్వచ్చు ఏది మీ తండ్రి యొక్క సంతకానికి ప్రాతినిథ్యం వహిస్తున్నాయి ఏదీ స్పష్టంగా చెబుతుంది ఏంటంటే అవును జీనోమ్ ఉన్నాయి ఏవి ప్రాతినిథ్యం వహిస్తున్నాయి తండ్రీ ఎవరు ఖచ్చితంగా పిండం( embryo ) లో ఉండవలసింది ఎందుకంటే బయటికి వస్తుంది.
+"इसलिए यह बताता है कि आप जानते हैं कि आप भ्रूण ( embryo ) से प्राप्त मुक्त डीएनए ( DNA ) को परिचालित कर रहे हैं , इसलिए यह वह दृष्टिकोण है जिसका उन्होंने उपयोग किया है और वे वास्तव में यह दिखाने में सक्षम हैं कि आप मुक्त डीएनए को देखकर भ्रूण ( embryo ) के जीनोटाइपिंग ( genotyping ) कर सकते हैं ।","అందుకే ఇది చెప్పేదేమిటంటే మీకు తెలిసిందేమిటంటే మీరు పిండం( embryo ) నుంచి ప్రాప్తించిన స్వతంత్ర డిఎన్ఏ ని ప్రవహింప చేస్తున్నాయి, అందుకే ఇది ఆ దృష్టి దేన్ని వాళ్లు ఉపయోగించారు ఇంకా వాళ్లు వాస్తవంగా ఇది చూపించటానికి సమర్థులు మీకు స్వతంత్ర డిఎన్ఏ నీ చూసి పిండం( embryo ) యొక్క జీనో టైపింగ్ ( genotyping ) చెయ్యగలరు."
+"वहाँ सीरम ( serum ) में है , है ना !",ఇది సీరం (serum ) లో ఉంటుంది. సరే నా!
+और यह शक्तिशाली उपकरण ( device ) है क्योंकि आप टाइप कर सकते हैं कि आप उत्परिवर्तन को देख सकते हैं और आप प्रतिलिपि संख्या को देख सकते हैं और कह सकते हैं कि क्या यह डाउन सिंड्रोम ( down syndrome ) है और इसी तरह ।,ఇంకా ఇది ఒక శక్తివంతమైన ఉపకరణం (device ) ఎందుకంటే మీరు  టైపు చేయ్యగలరు అని మీరు మ్టేయుూటేషన్ చూడగలరు ఇంకా మీరు కాపి సంఖ్య నీ మీరు చూడగలరు మరియు చెప్పగలిగేది ఏమిటంటే  డౌన్ సిండ్రోమ్ ఉందేమో అని మీరు చెప్పగలరు మరియు ఇంక ఇలాంటివే.
+"तो यह वास्तव में तकनीक के कुछ और सुधारों के साथ वास्तव में बदलने वाला है , भविष्य में यह एक नियमित स्क्रीन बन सकता है , यह एक ऐसी बड़ी उन्नति की संभावना है ।","అయితే ఇది వాస్తవంగా కొన్ని సాంకేతిక ఇంక కొన్ని మార్పులతో నిజంగానే మారిపోతుంది, భవిష్యత్తులో ఇది ఒక రెగ్యులర్గా స్క్రీన్ తయారవ్వచ్చు. ఇది ఒక్క గొప్ప ఔనత్యాన్ని కి అవకాశం ఇస్తుంది."
+"अन्य एप्लिकेशन जो आप जान सकते हैं कि यह बहुत ही दिलचस्प है , हजार जीनोम ( genome ) परियोजना है , यहाँ विचार 1000 व्यक्तियों के पूर्ण जीनोम को अनुक्रमित ( sequence ) करने और विविधताओं की तलाश के लिए है , कुछ ऐसा है जिसके बारे में हमने चर्चा की है ।","ఇతర  అప్లికేషన్లు ఏవైతే మీరు తెలుసుకోగలరు ఏవైతే  చాలా  ఆసక్తికరంగా ఉంటాయో, వెయ్యి  జీనోముల (genome ) ప్రాజెక్టు ఉంది, ఇక్కడ 1000 వ్యక్తుల యొక్క పూర్తి జినోమ్ యొక్క అనుక్రమణిక (sequence )చేసి ఇంకా అన్ని వైవిధ్యాన్ని తెలుసుకునేందుకు ఇలాంటివి కొన్ని ఉన్నాయి, కెన్నిపోయింట్ గురించి చర్చించుకుందాము."
+"और ये ऐसे व्यक्ति हैं जो विशेष नस्ल तक ही सीमित नहीं हैं , जिन्हें उन्होंने विभिन्न महाद्वीपों ( continents ) से चुना है , जैसे कि यहाँ क्या दिखाया गया है और वे तुलना करने की कोशिश कर रहे हैं और यह देखने की कोशिश कर रहे हैं कि जनसंख्या में क्या भिन्नताएँ मौजूद हैं ।","ఇంకా వీళ్లు అలాంటి వ్యక్తులు ఎవరైతే ఓ ప్రత్యేకమైన జాతికి పరిమితం కాదు, ఎవర్ని వాళ్లు భిన్నమైన ఖండాలు ( continents ) నుంచి ఎంచేరు, ఎలాగైతే ఇక్కడ ఏం చూపించారు అంటే ఇంకా వాళ్లు పోల్చడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు మరియు చూడటానికి ప్రయత్నించేదేమిటంటే జనాభాలో ఏ భిన్నత్వాలు ఉన్నాయి."
+"विचार को संदर्भ अनुक्रम ( sequence ) कहा जाता है बनाने के लिए , मान लीजिए कि एक चूहों जीनोम ( genome ) अनुक्रम ( sequence ) किया गया है ।","విచారణ యొక్క సందర్భ అనుక్రమణ అంటారు, దాన్ని తయారు చేయడానికి ఓ ఎలుకుల జీనోమ్ను (genome ) అణనుక్రమణ (sequence ) చేశారు అని మీరు అనుకోండి."
+अब जब मैं जब यह क्रम हो चुका है तो मुझे कुछ संदर्भ दृश्यों के साथ अनुक्रम ( sequence ) की तुलना करने की आवश्यकता है अनुमान लगा सकते हैं कि क्या भिन्नता मेरे लिए कुछ विशिष्ट है या जनसंख्या में मौजूद है ।,ఇప్పుడు ఎప్పుడైతే ఈ క్రమంలో అయిపోయిందో కొన్ని సందర్భ దృశ్యాలతో అనుక్రమణాన్ని పోల్చే అవసరం ఉంది ఎందుకంటే  కొన్ని విశిష్టమైన లేక జనసంఖ్యలో భేదాలు ఉన్నాయి అని నేను అంచనా వేయొచ్చు.
+तो ऐसा होने के लिए आपके पास पहले से मौजूद और डेटाबेस में पर्याप्त संख्या में नमूने होने चाहिए ।,ఇలా జరగడానికి మీ దగ్గర ఉన్న ఇంకా డేటాబేస్ లో సరిపడినంత సంఖ్లోయ లో నమూనాలు ఉండాలి.
+तो यह परियोजना का उद्देश्य है ।,అయితే ఇది  ప్రాజెక్టు యొక్క ఉద్దేశం.
+"इसलिए आपके पास कम से कम सौ से अधिक ऐसे व्यक्ति हैं जिन्हें आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) अनुक्रमित ( sequence ) है और प्रत्येक जनसंख्या का प्रतिनिधित्व करने वाले डेटाबेस में रखा जाता है , जैसे कि जब व्यक्तियों के लिए इस तरह की प्रौद्योगिकियाँ उपलब्ध होती हैं तो उन्हें अनुक्रमित ( sequence ) किया जाता है और फिर आप तुरंत संदर्भ अनुक्रम ( sequence ) से मेल कर सकते हैं और कह सकते हैं कि क्या वैरिएंट ( variant ) जो पाया गया था वह सामान्य है या सामान्य नहीं है , चाहे वह जीनोम ( genome ) के किस सेगमेंट का प्रतिनिधित्व करता है , क्या यह निंदनीय हो सकता है और इस तरह का आप जानते हैं कि संदर्भ परियोजना का उपयोग करके विश्लेषण ( analysis ) किया जा सकता है ।","అందుకే మీ దగ్గర మీసం వంద కన్నా ఎక్కువ ఇలాంటి వ్యక్తులు ఉన్నారు ఎవరు గురించి మీకు తెలిసిందేమిటంటే డీఎన్ఏ( DNA ) కి అనుక్రమణిక( sequence ) జరిగింది ఇంకా ప్రతి ఒక్క జన సంఖ్య యొక్క ప్రతినిధిత్యం వహిస్తున్న డేటాబేస్ లో ఉంచుతారు, ఎలాగైతే ఇప్పుడు వ్యక్తులు కోసం ఇలాంటి సాంకేతికాలు లభ్యం లో ఉన్నాయి అయితే వాటిని అనుక్రమణిక( sequence ) చేస్తారు ఇంకా మళ్లీ మీరు వెంటనే సందర్భం అనుక్రమణ( sequence ) తో జత చెయ్యగలరు ఇంకా చెప్పగలిగేది ఏమిటంటే ఏ వేరియంట్ ( variant ) దొరికిందో అది సామాన్యమా లేక కాదా, కావలిస్తే ఆ జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఏ సెగ్మెంట్ కి ప్రాతినిధిత్వం వహిస్తుంది, ఏంటి ఇది నిందాకారం అవ్వచ్చా ఇంకా ఈ విధంగా మీకు తెలిసిందేమిటంటే సందర్భ ప్రాజెక్టు యొక్క ఉపయోగం చేసి విశ్లేషణ ( analysis ) చెయ్యవచ్చు."
+"इसलिए ये अगली पीढ़ी के सीक्वेंसर्स ( sequencers ) का प्रतिनिधित्व करने वाली छवियां हैं , आप देख सकते हैं कि वे बहुत छोटे हो गए हैं , तालिका के शीर्ष मॉडल आ गए हैं ।","అందుకే ఈ ముందు తరం యొక్క సీక్వెన్సర్స్  యొక్క  ప్రతినిధిత్వం చేసే చిత్రాలు, అవి చాలా చిన్నగా  అయిపోయాయని మీకు తెలుసు,  పట్టికలో టాప్ మోడల్స్ వచ్చేయి."
+जिन विभिन्न कंपनियों को आप जानते हैं वे इन उत्पादों का विपणन करते हैं और उनके पास रसायन विज्ञान है और साथ ही साथ आप दोनों को जानते हैं ।,ఏ వేరు వేరు కంపెనీలు గురించి మీకు తెలుసో అవి ఈ ఉత్పత్తుల యొక్క పంపిణీ చేస్తారు ఇంకా వాటి దగ్గర రసాయన శాస్త్రం ఉంటుంది. దానిపై మీకు ఆ రెండుటి గురించి తెలుసు.
+डीएनए ( DNA ) को तैयार करने और एडॉप्टर में लिगेटिंग ( ligating ) आदि के लिए किट ।,డీఎన్ఏ (DNA ) తయారీకి ఇంకా ఎడాప్టర్ లో లిగెటింగ్ మొదలైన వాటికోసం కిట్.
+तो ये कुछ लोकप्रिय मॉडल हैं जो आपके पास हैं ।,మీ దగ్గర ఉన్నా ఇవి కొన్ని ప్రాచుర్యంలో ఉన్న మోడల్స్.
+"मैनुअल अनुक्रमण ( sequencing ) कैसे एक्स - रे फिल्म का उपयोग उच्च थ्रूपुट केशिका ( capillary ) अनुक्रमों के लिए सीक्वेंसर ( sequencers ) को समझने के लिए किया गया था और अब हम अगली पीढ़ी की अनुक्रमण ( sequencing ) के बारे में क्या बात कर रहे हैं और जो हम बहुत जल्द देख रहे हैं वह मिनिओं ( MinION ) नामक एक उत्पाद है यह सब आपके पास है , यह बहुत छोटा उपकरण ( device ) है जिसे आप अपनी हथेली में रख सकते हैं , यह एक व्यक्तिगत अनुक्रमणिका ( sequence ) है ।","మాన్యుల్ అనుక్రమణ( sequencing ) ఎలా ఎక్స-రే ఫిల్మ్ యొక్క ఉపయోగం ఉత్తమ థ్రుపుట్ కేశనాళిక( capillary ) అనుక్రమణాలు కోసం సీక్వెంనస్ర్స్( sequencers ) ని అర్థం చేసుకోవడానికి చేసేరు ఇంకా ఇప్పుడు మనం ముందుతరం యొక్క అనుక్రమణిక ( sequencing ) గురించి ఏమిటి మాట్లాడుకుంటున్నాము ఇంకా ఏది మనం త్వరలో చూస్తున్నాము మినిఓన్( MinION ) పేరు గల ఒక ఉత్పత్తి ఇదంతా మీ దగ్గర ఉంది, ఇది చాలా చిన్న ఉపకరణం( device ) దేని మీరు చేతిలో ఉంచగలరు, ఇది ఒక వ్యక్తిగత అనుక్రమణిక( sequencing )"
+"तो यह आपके सेलफोन की तरह ही है जैसे कि यूएसबी कॉर्ड आप कंप्यूटर से कनेक्ट कर सकते हैं और अपने सेल या अपने रक्त या जो कुछ भी कर सकते हैं और यह कुछ घंटों में आपके जीनोम ( genome ) अनुक्रमण ( sequencing ) को पूरा करेगा , जो हम उम्मीद कर रहे हैं ।","అయితే ఇది మీ సెల్ఫోన్ లాగే ఉంటుంది దేనికైతే యు ఎస్ బి కార్డు మీరు కంప్యూటర్ నుంచి కనెక్ట్ చేస్తారు ఇంకా మీ సెల్ కానీ రక్తం లేక ఇంకేమైనా చెయ్యగలిగితే మరియు ఇది కొన్ని గంటల్లో మీ జినోమ్ (genome ) అనుక్రమణాన్ని (sequencing ) పూర్తి చేస్తుంది, ఏదైతే  మనము ఆశిస్తున్నాము."
+और सिर्फ इस बारे में बात करने के लिए कि हमारे पास एक वीडियो है और मैं इसे अगली स्लाइड में खेलूंगा ताकि आप समझ सकें ।,ఇంకా దీని గురించే మాట్లాడ్డానికి నాదగ్గర ఒక వీడియో ఉంది మరియు  మీరు అర్థం చేసుకోడానికి నేను దీన్ని తర్వాత సైడ్ లో చూపిస్తాను.
+ऑक्सफोर्ड नैनोपोर टेक्नोलॉजीज ( Oxford Nanopore Technologies ) जैविक अणु ( molecule ) ओं के विश्लेषण ( analysis ) के साथ नैनोपोर ( Nanopore ) सेंसिंग तकनीक विकसित कर रहा है ।,ఆక్స్ఫర్డ్ నేనోపోర్ టెక్నాలజీస్ (Oxford Nanopore Technologies ) జైవిక కణాల యొక్క విశ్లేషణతో పాటు నేనోపోర్ సెంసింగ్ టెక్నిక్ ని వికాసం చేస్తున్నారు.
+ऑक्सफ़ोर्ड नैनोपोर ( Oxford Nanopore ) सिस्टम्स में नैनोपोर ( Nanopore ) को सिंथेटिक पॉलिमर से निर्मित एक विद्युत प्रतिरोधी झिल्ली ( membrane ) में डाला जाता है ।,ఆక్స్ఫర్డ్ నేనోపోర్ (Oxford Nanopore )  సిస్టంలో నేనోపోర్ ( Nanopore ) నీ సింథటిక్ పాలిమర్ తో తయారుచేసిన ఒక విద్యుత్ ప్రతిరోధక పొరలో వేస్తారు.
+"झिल्ली ( membrane ) के पार एक पोटेंशियल लगाया जाता है , जिसके परिणामस्वरूप केवल नैनोपोर ( Nanopore ) के एपर्चर के माध्यम से एक वर्तमान प्रवाह होता है ।","పొర (membrane ) కి ఒక వైపు పొటెన్షియల్ ని పెడతారు, దీన్ని ఫల స్వరూపంగా ఒక్క నేనోపోర్ ( Nanopore ) యొక్క ఎపర్చర్ ద్వారా నే ఒక ప్రస్తుత ప్రవాహం జరుగుతుంది."
+"नैनोपोर ( Nanopore ) पर समाप्त होने वाले एकल अणु ( molecule ) वर्तमान में चारित्रिक अवरोधों ( disruptions ) का कारण बनते हैं , यह एक नैनोपोर ( Nanopore ) संकेत है , उस अवरोधों ( disruptions ) को मापने से अणु ( molecule ) की पहचान की जा सकती है ।","నేనోపోర్ ( Nanopore ) దగ్గర అయిపోయిన ఏకైక  అణువు (molecule) ప్రస్తుత  చారిత్రాత్మక అవరోధానికి కారణం అవుతున్నాయి.  ఇది ఒక నేనోపోర్ ( Nanopore ) సంకేతం, ఆ అవరోధాన్ని కొలిస్తే  ఆ అణువుని (molecule) పోల్చవచ్చు."
+"मिनिओं ( MinION ) विश्लेषण ( analysis ) के लिए एक छोटा पोर्टेबल उपकरण ( device ) है डीएनए ( DNA ) , आरएनए ( RNA ) और प्रोटीन जैसे एकल अणु ( molecule ) ।","మినిఓన్ (MinION ) విశ్లేషణ (analysis) కోసం ఒక చిన్న పోర్టబుల్ ఉపకరణం (device) ఉంది డిఎన్ఏ (DNA) ఆర్ ఎన్ ఏ, (RNA) ఇంకా ప్రోటీన్ ఇలాంటి సింగల్ కణం (molecule)."
+"यह उपयोगकर्ताओं के लिए डिज़ाइन किया गया है , जो इसे सरल , तेज़ , प्लग और प्ले डिवाइस चाहते हैं जो वास्तविक समय डेटा उत्पन्न कर सकते हैं जो प्रयोगशाला तक सीमित नहीं हैं ।","దీనిని ఉపయోగ త్వాల కోసం రూపకల్పన చేశారు, ఏదైతే దీన్నిసరళంగా, వేగంగా, ప్లగ్ ఇంకా ప్లే డివైస్ గా కోరుకుంటారు, ఏదైతే వాస్తవికంగా సమయ డేటాని ఉత్పత్తి చేస్తుందో ఇంకా ఒక్క ప్రయోగశాల కే పరిమితంగా ఉండదో.."
+"मिनिओं ( MinION ) डिवाइस के अंदर एक फ्लो सेल है , इसमें सेंसर सरणी ( array ) शामिल है जो इलेक्ट्रोड और माइक्रो सपोर्ट का एक संग्रह है , जिसमें से प्रत्येक में एक व्यक्तिगत रूप से पता योग्य इलेक्ट्रॉनिक चैनल है ।","మినిఓన్ (MinION ) డివయిస్ లోపల ఒక ఫ్లో సెల్లు ఉంది, ఇందులో సెన్సార్ సార్ణి(array ) ఉంది ఏది ఎలక్ట్రోడ్ మైక్రో సపోర్ట్ యొక్క ఒక సంగ్రహం, ఇందులో నుంచి ప్రతి ఒక్క లో ఒక వ్యక్తిగత రూపంలో తెలిసిన యోగ్యమైన ఎలక్ట్రానిక్ ఛానల్ ఉంది."
+नैनोपोर्स को माइक्रो सपोर्ट में पड़ी झिल्लियों में बनाया जाता है ।,నేనోపోర్ ( Nanopore ) కి మైక్రో  సపోర్టు లో ఉన్న పొరల్లో తయారచేస్తారు.
+यह यहाँ है कि एकल अणुओं ( molecule ) का विश्लेषण ( analysis ) नैनोपोर ( Nanopore ) से होकर गुजरने वाले वर्तमान परिवर्तन में किया जाता है ।,ఇవి ఇక్కడ ఏకైక అణువులు యొక్క విశ్లేషణ (analysis ) నేనోపోర్ ( Nanopore ) నుంచి వెళ్లే ప్రస్తుత మార్పు లో చేస్తారు.
+मिनिओं ( MinION ) में एक सरल और तेज़ वर्कफ़्लो ( workflow ) है और इसकी पोर्टेबिलिटी और इसके अवसरों के प्रयोगात्मक डिजाइन की बहुमुखी प्रतिभा है विभिन्न अनुप्रयोगों के एक नंबर ।,మిలియన్ (MinION ) లో శరళం ఇంకా వేగం ఉన్న వర్కఫ్లో (workflow ) దీనికి పోర్టీటబిలిటి మరియు దీని ప్రయోగాత్మక డిజైన్ యొక్క అవకాశాలు మరియు బహుముఖి ప్రతిభ ఉన్న విభిన్న అనుప్రయోగాల్లో ఇది శ్రేష్ఠమైనది.
+सबसे पहले मिनिओं ( MinION ) USB तीन केबल के माध्यम से एक लैपटॉप से जुड़ा है ।,అన్నిటికన్నా ముందు మిలియన్లు  ( MinION ) USB మూడు కేబుల్ యొక్క మాధ్యమంలో ఒక ల్యాప్టాప్ తో జోడిస్తారు.
+उपयोगकर्ता तो इंस्ट्रूमेंट कंट्रोल सॉफ्टवेयर ( software ) लॉन्च करता है ।,ఉపయోగకర తలతో ఇంస్ట్రుమెంట్ కంట్రోల్ సోఫ్ట్వేర్ ( software ) లాంచ్ చేశారు.
+"एक अंशांकन ( calibration ) और गुणवत्ता नियंत्रण प्रक्रिया करने के बाद , डिवाइस उपयोग के लिए तैयार है ।","ఒక అమరిక ఇంకా నాణ్యత నియంత్రణ ప్రక్రియ తరువాత, డివయిస్ ఉపయోగానికి సిద్ధమవుతుంది."
+यह नमूना मिनिओं ( MinION ) में एक पोर्ट में जोड़ा जाता है और सेंसर सरणी ( array ) की सतह पर द्रव ( fluid ) प्रवाहित होता है और उपयोगकर्ता प्रयोग शुरू करता है ।,ఈ నమూనా మినియన్లు ( MinION ) లో ఒక పోర్ట్ ని జోడించుతారు ఇంకా  సెన్సర్ అమరిక యొక్క ఉపరితల మీద ప్రవాహం అవుతుంది ప్రవహిస్తుంది ఇంకా ఉపయోగ కర్తలు ప్రయోగం మొదలుపెడతారు.
+नैनोपोर ( Nanopore ) सिग्नल को फ्लो सेल में एक एप्लिकेशन विशिष्ट एकीकृत ( integrated ) सर्किट द्वारा मापा ( measured ) जाता है और मिनिओं ( MinION ) द्वारा इंस्ट्रूमेंट कंट्रोल सॉफ्टवेयर ( software ) द्वारा संसाधित किया जाता है ।,నేనోపోర్ ( Nanopore )  సిగ్నల్ తో ఫ్లో సెల్లో అప్లికేషన్ విశిష్ట ఇంటిగ్రేటెడ్ (integrated ) సర్కిట్ ద్వాారా కొలుస్తారు ఇంకా మినీవోలు (MinION ) ద్వారా ఇంస్ట్రుమెంటల్ సాఫ్ట్వేర్ ద్వారా ప్రాసెస్ చేయబడుతుంది.
+इस सॉफ्टवेयर ( software ) कई मुख्य डेटा कार्यों को करता है और प्रयोगात्मक वर्कफ़्लो ( workflow ) या मापदंडों ( parameters ) को बदलने के लिए उपयोग किया जा सकता है ।,ఈ సాఫ్ట్వేర్ ఎన్నో ముఖ్య డేటా  పనులు చేస్తాయి ఇంకా ప్రయోగాత్మక  లేక  పారామితులు (parameters ) నీ మార్చడానికి ఉపయోగించవచ్చు.
+"उपयोगकर्ता मैट्रिक्स के वास्तविक समय की प्रतिक्रिया प्राप्त करता है , जैसे नमूना गुणवत्ता और घटनाओं की संख्या , मेट्रिचोर ( METRICHOR ) से वास्तविक समय क्लाउड आधारित विश्लेषण ( analysis ) के साथ संयुक्त या उपयोगकर्ता की अपनी प्रणालियों ।",వినియోగదారుల మెట్రిక్స్ యొక్క వాస్తవిక  సమయానికి  ప్రతిక్రియ అందుతుంది ఎలాగైతే నమూనా యొక్క నాణ్యత ఇంకా సంఘటనల యొక్క సంఖ్య మెట్రికోర్ (METRICHOR ) లో వాస్తవిక సమయ క్లౌడ్ పై ఆధారిత విష్తోలేషణ సంయుక్తంగా లేక వినియోగదారుల యొక్క వాళ్ల ప్రణాళికలు.
+विश्लेषण ( analysis ) तुरंत शुरू हो सकता है और उस बिंदु तक प्रयोग जारी रख सकता है जहां जैविक प्रश्न का उत्तर देने के लिए पर्याप्त डेटा उत्पन्न किया गया है ।,విశ్లేషణ (analysis ) మొదలవుతుంది ఇంకా ఎక్కడ జైవిక ప్రశ్న కీ జవాబు ఇవ్వటానికి సరిపడినంత డేటాని తయారుచే ఆ  చుక్క వరకు ప్రయోగం కొనసాగిస్తారు.
+"सिस्टम अनियंत्रित रनटाइम ( runtime ) और बाद के विश्लेषण ( analysis ) द्वारा नियंत्रित होने के बजाय मिनटों या दिनों के लिए सक्रिय हो सकता है , इसे तब तक चलाया जाता है जब तक इसे चलाया जाता है ।","సిస్టం అనియంత్రిత రన్ టైం (runtime) ఇంకా తర్వాత విశ్లేషణ(analysis) ద్వారా నియంత్రణ అయ్యేబదులు నిమిషాల్లో లేక రోజులు కోసం సక్రియం అవ్వచ్చు, దీన్ని అప్పటివరకు నడిపిస్తారు ఎప్పటి వరకు దీన్ని నడిపించవచ్చు."
+"जैव सूचनात्मक ( bioinformatic ) पक्ष पर सिस्टम पूर्ण लंबाई , पूर्ण रीड डेटा का उत्पादन करते हैं चाहे वह वास्तविक समय में डीएनए ( DNA ) , आरएनए ( RNA ) या प्रोटीन हो ।","జైవ సూచనాత్మక (bioinformatic) పక్షం పై సిస్టం పూర్తి పొడవు, పూర్తి రీడ్ డేటా నీ ఉత్పత్తి చేస్తుంది కావలిస్తే అది వాస్తవిక సమయంలో డిఎన్ఏ (DNA), ఆర్ ఎన్ ఏ (RNA) లేక రొటీన్ అవ్వచ్చు."
+इसका मतलब है कि आप मशीन चलाने के दौरान वास्तविक समय में उन डेटा को जैव सूचनात्मक ( bioinformatic ) रूप से व्यवहार कर सकते हैं ।,దీని అర్థం మీరు మషీన్ని నడిపేటప్పుడు వాస్తవిక సమయంలో  ఉన్న ఆ  డేటా లో జైవిక సూచనాత్మక (bioinformatic ) రూపం లో  వ్యవహరించవచ్చు.
+"वास्तविक समय में चल रही जैव सूचना विज्ञान में फायदे की संख्या है , स्पष्ट रूप से एक है जो लागत और प्रबंधन उपरि है ।",వాస్తవిక సమయములో నడుస్తున్న జైవ సమాచార విజ్ఞాన లో ఎన్నో సంఖ్య లో ఉపయోగాలు ఉన్నాయి. స్పష్ట రూపం లో ఒకటి ఏవైతే ఖరీదు ఇంకా నిర్వహణ ఓవర్ హెడ్ ఉంటుంది.
+लेकिन इसका मतलब यह भी है कि आप वास्तविक समय में चीजों की तलाश कर सकते हैं ।,కానీ దీని అర్థం ఇది కూడా ఉంటుంది . అది ఏమిటంటే మీరు వాస్విక సమయం లో వస్తువుల్ని వెతుక్కోవచ్చు.
+"यदि आप वास्तविक समय में चीजों का इलाज कर सकते हैं , तो आप सिस्टम के माध्यम से वापस फ़ीड कर सकते हैं और आप पूरे सिस्टम या इसके किसी अन्य नमूने या अन्य प्रयोग पर भाग ले सकते हैं ।","ఒకవేళ మీరు  వాస్తవిక సమయంలోనే వస్తువులన్నీ చికిత్స చేస్తే, అప్పుడు మీరు సిస్టం ద్వారా తిరిగి ఫీడ్ చెయ్యవచ్చు ఇంకా మీరు పూర్తి సిస్టం లేక దీని యొక్క ఇంకో నమూనా లేక ఇతర ప్రయోగం లో పాల్గొనవచ్చు."
+न्यूनतम नमूना प्रस्तुत करने के लिए सरल मिनिओं ( MinION ) जैविक अणुओं ( molecule ) के विश्लेषण ( analysis ) के लिए दुनिया का पहला पोर्टेबल डिवाइस है ।,కనిష్ట నమూనాని ప్రదర్శన చెయ్యటానికి సరళ  మినియొన్ MinION ) జైవిక అణువులు యొక్క విశ్లేషణ కోసం ప్రపంచంలో ఇది మొట్టమొదట పోర్టేబల్ డివైస్.
+"अधिक जानकारी के लिए कृपया Nanoporetech.com पर जाएं यह उपकरण ( device ) कैसे काम कर सकता है , यह समझना होगा कि ये सभी वाणिज्यिक ( commercial ) चीजें हैं जो वे सब कुछ नहीं बताती हैं जिससे इस उपकरण ( device ) का विकास हुआ ।","ఎక్కువ వివరణ కోసం దయచేసి Nanoporetech.com కి వెళ్లి ఈ ఉపకరణ (device ) ఎలా పని చేస్తుందో ఇది అర్థం చేసుకోవాలి ఎందుకంటే ఇవి అన్ని వాణిజ్య వస్తువులే  వేటిగురుంచి వాళ్లు అన్ని చెప్పరు, దీని ద్వారా ఈ ఉపకరణాన్నీ అభివృద్ధి  అయ్యింది."
+लेकिन यह एक अवलोकन ( overview ) देगा कि इसके पीछे क्या सिद्धांत है ।,కానీ దీని వెనక ఉన్న సిద్ధాంతం యొక్క అవలోకన (overview ) మాత్రమే ఇస్తుంది.
+"और , एक खरीद सकता है यह महंगा होने वाला नहीं है और अगर यह वास्तव में हो जाता है क्योंकि यह एक सेल फोन की तरह आया है और आप उम्मीद कर सकते हैं कि यह बाढ़ आएगा अगर यह सफल होता है तो यह बाजार में बाढ़ आ जाएगी और अनुक्रमण ( sequencing ) रक्त की तरह हो जाएगा दबाव या जैसे लोग आपके रक्त में ग्लूकोज के स्तर को मापते हैं , यह उतना आसान है ।","ఇంకా, ఒకటి కొనవచ్చు ఇది ఖరీదు ఉండకపోవచ్చు ఇంకా ఒకవేళ ఇది వాస్తవంగా జరిగిపోతే ఎందుకంటే ఇది ఒక సన్ ఫోన్ లాగా వస్తాయి ఇంక మీరు ఆశించు కలిగేదే ఏమిటంటే ఈ వరద వస్తుంది ఒక వేళ ఇది సాఫల్యం అయితే బజార్లో వరద వచ్చేస్తుంది ఇంకా అనుక్రమణ( sequencing ) రక్తం లాగా అయిపోతుంది ఒత్తిడి లేక ఎలాగైతే ప్రజలు మీ రక్తంలో గ్లూకోజ్ యొక్క స్థాయి ని కొలుస్తారో, ఇది అంత సులువైన పోతుంది."
+"तो वह भविष्य है , सही है ।","అయితే ఇది భవిష్యత్తు, సరి అయినది."
+इसलिए वीडियो देखने के बाद अब अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) के कुछ फायदों और नुकसान पर गौर करें ।,అందుకే ఈ వీడియో చూసిన తర్వాత  ఇప్పుడు తరువాత తరం యొక్క అనుక్మరణ(sequencing )  కొన్ని ఉపయోగాలు ఇంకా నష్టాల్నీ గమనించుదాము.
+"तो जैसा कि किसी भी तकनीक या किसी भी डिवाइस की उन्नति के मामले में कुछ अच्छा है , कुछ अच्छा नहीं है ।",అయితే ఎలాగైతే ఓక సాంకేతిక లేక ఒకే డివైస్ యొక్క ఔన్అనత్వుయానికి  కొన్ని మంచివి ఉంటాయి ఇంకా కొన్ని ఉండవు.
+"बेशक फायदे बहुत उच्च थ्रूपुट हैं , आपको पता है कि यह कितनी प्रतिक्रिया कर सकता है , यह कितना खतरनाक है , बस पूरे जीनोम को डालें , यह अनुक्रम ( sequence ) करने में सक्षम है और आप बड़े पैमाने पर कर सकते हैं , जो भी हो , डेटा उत्पादन को बहुत सस्ता कर सकते हैं लेकिन इसके अपने नुकसान हैं ।","నిస్సందేహంగా లాభాలు చాలా ఉత్కృష్టమైన థ్రుపుట్, మీ తెలిసిందేమిటంటే ఇది ఎంత ప్రతిస్పందన చెయ్యగలదు, ఇది ఎంత భయంకరమైనది, పూర్తి జీనోమ్ ని వెయ్యండి చాలు, ఇది అనుక్రమణ( sequence ) చెయ్యటంలో సమర్థ మైనది ఇంకా మీరు పెద్ద స్థాయిలో చెయ్యగలరు, ఏది ఏమోని డేటా ఉత్పత్తి ఇది చాలా చవక చేయగలదు కానీ దీనికి వీటి నష్టాలు ఉన్నాయి."
+"नुकसान अपेक्षाकृत ( relatively ) कम है , इसलिए 50 आधार , 100 आधार जो यह सब पढ़ सकते हैं ।","సాపేక్షంగా నష్టాలు తక్కువే ఉన్నాయి, అందుకే 50 ఆధార్, 100 ఆధార్  ఏవి మీరు ఇవి చదవవచ్చు"
+"लेकिन आप क्या कर रहे हैं एक ही खंड ( segment ) के लिए कई टुकड़े हैं , अतिव्यापी टुकड़े आप पढ़ रहे हैं ।","కానీ మీరు ఏం చేస్తున్నారు అంటే ఒకే  భాగం (segment ) లో ఎన్నో ముక్కలు చేస్తున్నారు, అతివ్యాపి మొక్కలు  మీరు చదువుతున్నారు."
+"इसके लिए , आपको दिए गए सेगमेंट के लिए और अधिक पढ़ना होगा ताकि आप मैच जान सकें , इकट्ठा हो सकें और अनुक्रम ( sequence ) प्राप्त कर सकें ।","ఇందుకు,  మీరు మ్యాచ్ తెలియాలంటే, సేకరించాలంటే ఇంకా అనుక్రమణ (sequence ) పొందాలంటే మీకు ఇచ్చిన సెగ్మెంట్ల కోసం ఇంకా ఎక్కువ చదవాలి."
+और इस प्रक्रिया के कारण भी अपेक्षाकृत उच्च त्रुटि पढ़ी जाती है क्योंकि आप जानते हैं कि प्रवर्धन प्रक्रिया बहुत होती है ।,ఇంకా ఈ ప్రక్రియ  కారణం వలన సాపేక్షకంగా అధిక లోకపాల్ని చదువుతారు ఎందుకంటే ప్రమోషన్ ప్రక్రియ చాలా ఎక్కువ అవుతుంది అని మీకు తెలుసు.
+"इसलिए हमने जो प्रत्येक क्लस्टर ( cluster ) के बारे में बात की , हमने उस वीडियो के बारे में बात की जो हमें दिखाया गया है , वह है कि एक डीएनए अणु ( molecule ) एडॉप्टर से चिपके हुए तो आपको पता है कि आपके पास प्रवर्धन की तरह पीसीआर है ।","అందుకే మనము ఏ ప్రత్యేక క్లస్టర్ గురించి చర్చించుకున్నాము మనము ఆ వీడియో గురించి మాట్లాడుకున్నాము ఏదైతే మనకు చూపించారు, అది ఒక అడుగు కి అంటుకొని ఉందని మీ దగ్గరే ప్రమోషన్ లాగా పి సి ఆర్ ఉంది."
+डीएनए पोलीमर्स ( polymerase ) कई प्रतियां बनाने के लिए खत्म हो जाता है और फिर उस प्रतियां को अनुक्रमित ( sequence ) किया जाता है ।,డిఎన్ఏ పాలిమర్ ఎన్నో కాపీలు తయారు  చెయ్యడానికి అయిపోతాయి ఇంకా మళ్లీ వాటి కాపీల తో అనుక్రమణ  చేస్తారు.
+"इसलिए जब आप इस तरह के पोलीमर्स ( polymerase ) का उपयोग कर रहे होते हैं , तो क्या आप हमारी कोशिकाओं ( cells ) के विपरीत नहीं जानते हैं जहाँ पोलीमर्स ( polymerase ) की नकल होती है और एक ऐसा तंत्र होता है जो यह देखता है कि क्या नकल की प्रक्रिया सही है , क्या कोई बेमेल है ।","అందుకే ఎప్పుడు మీరు ఇలాంటి పాలిమర్స్ ( polymerase ) నీ ఉపయోగిస్తుంటే, అయితే మీ రూమ్ మా కణాల( cells ) యొక్క వ్యతిరేకత గురించి తెలియదు ఎక్కడ పాలిమర్స్ ( polymerase ) నీ అనుకరణ జరుగుతుంది ఇక ఇది ఎలాంటి సొంతం అంటే ఏది అనుకరణ ప్రక్రియ సరిగ్గా జరుగుతుందో లేకా ఏవైనా తేడాలు ఉన్నాయా అని చూస్తుంది."
+"इसलिए यहां ऐसा नहीं होता है इसलिए त्रुटियां ( errors ) हो सकती हैं , इसकी तुलना में यह बहुत अधिक है पारंपरिक सेंगर विधि ।","అందుకే ఇక్కడ అవి జరగవు కాబట్టి దోషాలు (errors ) ఉండవచ్చు, దీన్ని సాంప్రదాయిక సెంగర్ విధి తో పోలిస్తే చాలా ఎక్కువ."
+"तीसरा यह है कि आप डेटा को जानते हैं कि यह उत्पन्न करता है , यह इतना विशाल है कि विश्लेषण ( analysis ) करने के लिए दृश्यों को इकट्ठा करने के लिए वास्तव में एक बहुत अच्छे जैव सूचनात्मक ( bioinformatic ) उपकरण ( device ) की आवश्यकता होती है ।","మూడోది, డేటాని ఇది ఉత్పత్తి చేస్తుందని మీకు తెలుసు, ఇది ఎంత విశాలమైనది అంటే విశ్లేషణ ఓకే దృశ్యాన్ని సేకరించడానికి నిజంగా ఒక్క చాలా మంచి జైవ సూచనాత్మక (bioinformatic ) ఉపకరణం యొక్క అవసరం ఉంటుంది."
+इसकी बहुत अधिक चुनौतीपूर्ण है ।,ఇది చాలా సవాలాత్మకంగా ఉంటుంది.
+"पारंपरिक सेंगर विधि में देखें किसी को भी डीएनए अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण ( analysis ) करने में सक्षम होना चाहिए , लेकिन एनजीएस प्लेटफॉर्म के लिए यह अनुक्रम ( sequence ) जो उत्पन्न करता है , उसे वास्तव में कुशल व्यक्ति डेटा का विश्लेषण ( analysis ) करने की आवश्यकता होती है ।","సాంప్రదాయంగా సేంగర్ పద్ధతిలో చూడండి ఎవరిదైనా డిఎన్ఏ అనుక్రమణ ( sequence ) యొక్క విశ్లేషణ ( analysis ) చెయ్యటంలో సామర్థ్యం ఉండాలి, కానీ ఎన్ జిఎస్ ప్లేట్ఫామ్ కోసం ఈ అనుక్రమణ( sequence ) ఏది ఉత్పత్తి చేస్తుంది, అది నిజంగా కుశలమేనా వ్యక్తి డేటా యొక్క విశ్లేషణ ( analysis ) చేసే అవసరం ఉంది."
+"इसलिए , यह कार्टून में से एक है जो एनजीएस मशीन के बारे में बात करता है कि यह डंप ( dumps ) की तरह है , आप जानते हैं कि यह डंप ( dumps ) है , आप विशाल डेटा जानते हैं ।","అందుకే ఈ కార్టూన్ లో నుంచి ఒక ఏది ఎం ఎస్ చెబుతుందో ఇది డంప్ (dumps ) లాగా ఉంటుంది,  ఈ డంపు (dumps ) ఒక విశాల డేటా అని మీకు తెలుసు."
+"कभी - कभी आप आश्चर्य करते हैं कि आप उसके साथ क्या करते हैं , जब तक कि आप मेरे लिए सक्षम नहीं होते हैं और जो आप चाहते हैं वह प्राप्त करते हैं और अन्य जो शोर है , वह संकेत क्या है ।","అప్పుడు అప్పుడు మీతో ఏమి జరుగుతుంది అని మీకు ఆశ్చర్యంగా అనిపించవచ్చు, ఎప్పటి వరకు మీరు నా కోసం  సమర్థులు అయినంతవరకు ఇంకా ఇది ఏది కోరుకుంటున్నారో అది ప్రాప్తించే వరకూ ఇంకా ఇతర గోల అవి వేటి సంకేతం."
+तो यह कुछ ऐसा है जो बाहर आता है ।,అయితే ఇది కొంచెం ఎలా అవుతుంది ఏదైతే బయటకు వస్తుంది.
+"तो कई शब्दावली वाले लोग उपयोग करते हैं , उनमें से कुछ अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) में हैं ।",అయితే ఎన్నో పదకోశం ఉన్న వ్యక్తులు ఉపయోగిస్తారు ఇందులో ముందు తరం యొక్క అనుక్రమణ లో sequencing ) వంటుంది.
+"इसलिए हम उदाहरण के लिए कुछ के बारे में पढ़ेंगे , वे बात करते हैं कि कितने पढ़ते हैं ।",అందుకే మనం ఉదాహరణ కోసం కొన్ని వీటి గురించి చదువుకుందాం. ఎంత చదువుతున్నారని మాట్లాడుతున్నారు.
+"यह आप डीएनए के एक छोटे से हिस्से को जानते हैं कि सीक्वेंसर ( sequencer ) द्वारा निरंतर अनुक्रम ( sequence ) उत्पादन के रूप में कितनी बार स्वतंत्र इकाई , स्वतंत्र समूहों में अनुक्रम ( sequence ) किया गया है ।","ఇది మీ డిఎన్ఏ ఒక చిన్న భాగం గురించి అన్ని తెలుసు ఎందుకంటే సీక్వెన్స్రర్ (sequencer ) నిరంతర  అనుక్రమణ ఉత్పత్తి రూపంలో ఎన్నోసార్లు స్వతంత్ర యూనిట్, స్వతంత్ర సమూహం లో అనుక్రమణ  చేస్తారు."
+सही !,సరైనది.
+"कवरेज , यह वही है जिसके बारे में हमने बात की थी , आप जानते हैं कि ओवरलैपिंग सेगमेंट के कितने कम रीड होते हैं , आप जानते हैं कि यह मौजूद है ।","కవరేజ్, ఇది అదే దేని గురించి మనం చర్చించి కున్నాము, ఓవర్లేపింగ్ సెగ్మెంట్ లో ఎంత తక్కువ రీడ్ ఉంటుందో అని మీకు తెలుసు, ఇది ఉంటుంది అని మీకు తెలుసు."
+"सर्वसम्मति ( Consensus ) अनुक्रम ( sequence ) , इसलिए जब आपके पास कई अनुक्रम ( sequence ) हैं जिन्हें आप जानते हैं , तो आप सर्वसम्मति ( Consensus ) अनुक्रम ( sequence ) जानने के लिए इकट्ठा होते हैं ।","సర్వ సమ్మతి (Consensus ) అనుక్రమణ (sequence ), ఎందుకంటే ఎప్పుడైతే మీ దగ్గర ఎన్నో అనుక్రమణలు (sequence ) ఉన్నాయో వీటి గురించి మీకు తెలుసు, అప్పుడు మీరు సమ్మతి (Consensus ) అనుక్రమణ (sequence ) తెలుసుకోవడానికి చేరుకుంటారు."
+और एक कंटिग ( Contig ) है ।,ఇంకా ఇది కంటిగ్ (Contig ).
+"कंटिग ( Contig ) कुछ भी नहीं है , लेकिन आपने एक छोटे खंड ( segment ) को इकट्ठा किया है , जो कि पठन से थोड़ा बड़ा है , लेकिन वे किसी और चीज़ से नहीं जुड़ रहे हैं , लेकिन पठन की तुलना में बहुत बड़ा प्रतिनिधित्व करते हैं ।","కంటిగ్ ( Contig ) అంటే ఏమీ కాదు మీరు చిన్న భాగాన్ని సేకరిస్తారు, ఏది చదవటానికి కొంచెం పెద్దది కానీ అది వస్తువులతో జోడంచవు కానీ చదవటానికి తులనాత్మకంగా చాలా పెద్ద ప్రతినిధిత్వం వహిస్తుంది."
+"और फिर आपको पता है कि आपको एज्ञात अनुक्रम ( sequence ) के साथ लिग्न करें , उदाहरण के लिए क्षेत्र प्राप्त करें कि क्या यह डीएनए कोडिंग क्षेत्र और अन्य सभी चीजें हैं ।","ఇంకా మీకు అజ్ఞాత అనుక్రమణ (sequence ) తో లిగ్న చెయ్యండి, ఉదాహరణ కోసం క్షేత్రాన్ని పొందండి ఏమిటి అయితే డిఎన్ఏ కోడింగ్ క్షేత్రం ఇంకా అన్య ఇతర క్షేత్రాలు ఉంటాయి."
+तो ये कुछ मुद्दे हैं जो आते हैं ।,అయితే ఇవి కొన్ని సమస్యలు ఏవైతే వస్తాయి.
+"इसलिए हम सिंगल बनाम पेयर एंड अनुक्रमण ( sequencing ) , दिशात्मक यूनिडायरेक्शनल लाइब्रेरी ( unidirectional libraries ) के बारे में भी बात कर रहे हैं ।",అందుకే మనము  సింగల్  వర్సెస్ పెయిర్ అండ్ అనుక్రమణ (sequencing ) దిశాత్మక యూనిడైరెక్షన్ల్  లైబ్రరీ గురించి కూడా మాట్లాడుకుందాము.
+मैं इस पर थोड़ी देर बाद चर्चा करूंगा ।,నేను దీనిపై కొంతసేపు తరువాత  చర్చిస్తాను.
+"तो , यह वही है जो यह है ।","అయితే, ఇది అదే యేదైతే ఇది."
+"तो , आपको पता है कि आप जानते हैं कि ये पढ़े गए हैं जो छोटे खंडों का प्रतिनिधित्व करते हैं , उनमें से कई आपको अनुक्रम ( sequence ) मिला है और फिर प्रत्येक अनुक्रम ( sequence ) को ओवरलैपिंग ( overlapping ) अनुक्रम ( sequence ) के साथ जोड़ दिया जाता है , जिसे सर्वसम्मति ( Consensus ) अनुक्रम ( sequence ) कहा जाता है जो कोंटीग का प्रतिनिधित्व करता है ।","అయితే నీకు తెలుసు మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఈ చదువు గడ్డ ఏవి చిన్న మొక్కల యొక్క ప్రతినిధిత్వం వహిస్తున్నాయి, వాటిలో ఎన్నో మీకు అనుక్రమణ( sequence ) వి దొరికాయి ఇంకా మళ్లీ ప్రత్యేక అనుక్రమణ( sequence ) నీ ఓవర్లాపింగ్ ( overlapping ) అనుక్రమణ( sequence ) తో పాటు కలిపేస్తారు, దేన్ని సర్వామోదం( Consensus ) అనుక్రమణ( sequence ) అంటారు ఏది కోటింగ్ యొక్క ప్రతినిధిత్వం వహిస్తుంది."
+"लेकिन फिर भी कंटिग ( Contig ) , आप जानते हैं कि उसके भीतर अंतराल हैं , लेकिन आप यह कह सकते हैं कि यह कंटिग ( Contig ) यहां उसी में स्थित है जिसे आप शारीरिक अभिविन्यास ( orientation ) जानते हैं जो आप अनुक्रम ( sequence ) को संरेखित करने या जीनोम ( genome ) अनुक्रम ( sequence ) के साथ तुलना करने में सक्षम हैं ।","కానీ అయినప్పటికీ కంటిగ్ ( Contig ), మీకు తెలిసిందేమిటంటే వాటి మధ్య అంతరాళం ఉంది, కానీ మీరు చెప్పగలిగేది ఏమిటంటే ఈ కంటిగ్ ( Contig ) ఇక్కడ వాటిల్లోనే ఉన్నాయి దేన్ని మీకు శారీరిక దుర్వి న్యాసం( orientation ) ఇంకా తెలుసు ఏది మీరు అనుక్రమణ ( sequence ) ని అమరికా చెయ్యటం ఇంకా జీనోమ్( genome )అనుక్రమణ ( sequence ) తో పాటు పోల్చడం లో సమర్థులు అవుతారు."
+वह उपलब्ध है ।,ఇది  లభ్యము లో ఉంది.
+तो यह है कि आप कैसे मैप करने में सक्षम हैं ।,"మీరు  మేప్ ని తయారు చేయటంలో ఎంత సామర్థ్యం లో, ఇంతా."
+सही !,సరైనది.
+"इसलिए , यह वर्कफ़्लो ( workflow ) है , जो डेटा जनरेट किया गया है , आप जानते हैं कि आप वास्तव में इसका अध्ययन कैसे करते हैं ?","అందుకే, ఇది వర్క్ ఫ్లో (workflow ), ఏది డేటా జనరేట్ చెయ్యబడిందో, దీనిని మీరు వాస్తవంగా ఎంత అధ్యయనం చేయగలరో  మీకు తెలుసు."
+"तो डेटा का विश्लेषण ( analysis ) , मूल रूप से यह छवि विश्लेषण ( analysis ) है क्योंकि हर बार जब क्लस्टर में एक आधार जोड़ा जाता है तो यह एक विशेष प्रकाश का उत्सर्जन करने वाला होता है ।",అయితే డేటా యొక్క విశ్లేషణ మూల రూపంగా ఇది ఛాయా విశ్లేషణ ( analysis ) ఎందుకంటే ప్రతిసారి ఎప్పుడైతే  క్లస్టర్ లో ఒక  ఆధారాన్ని జోడిస్తారో అప్పుడు ఇది ఒక విశేష ప్రకాశవంతమైన మ్యూటేషన్ చేసేది అవుతుంది.
+"तो , लेकिन एक चिप में हम हर पढ़ने के लिए सैकड़ों हजारों स्पॉट हैं ।",అయితే ఒక చిప్ లో మనం చదవడానికి ఎన్నో సెకండ్ల వేలల్లో స్పాట్ ఉంటాయి.
+"तो , आप जानते हैं कि एक शक्तिशाली छवि विश्लेषण ( analysis ) उपकरण ( device ) है जो हर क्लस्टर के लिए आधार के रूप में अद्यतन किया गया है ।",అయితే ఒక శక్తిశాలి ఛాయా విశ్లేషణ (analysis ) ఉపకరణ (device ) ఉంది ఏదైతే ప్రతి కలెక్టర్ కోసం ఆధార్ యొక్క రూపంలో నవీకరణం  చెయ్యబడుతుంది.
+"जिस तरह से आप इन अनुक्रमों को एक साथ लाने में सक्षम हैं , दो अलग - अलग विधियां हैं जिन्हें एक कहा जाता है डे नोवो जीनोम के रूप में , कि आप एक जीनोम अनुक्रमण ( sequencing ) कर रहे हैं और अनुक्रम ( sequence ) पहले से ज्ञात नहीं है , ठीक है ।","ఎలాగైతే మీరు ఈ అనుక్రమణాల్నీ ఒక్క చోట కి తెచ్చే సామర్థ్యంగలవారు, రెండు వేరువేరు విధాలుగా దేన్నయితే ఒకటే అంటారు డే నోవో జినోమ్ యొక్క రూపమే ఎందుకంటే ఒక జీనోమ్ అణుక్రమణ (sequencing ) చేసినప్పుడు అణుక్రమణ (sequencing ) కి ముందు తెలీదు. సరే నా!"
+"तो जिस तरह से आप अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण ( analysis ) करते हैं वह एक जीनोम की तुलना में बहुत अलग है जो पहले से ही अनुक्रमित ( sequence ) हो रहा है , लेकिन हम देख रहे हैं कि इस विशेष जीनोम में आपके पास क्या अंतर है ।","అయితే ఎలాగైతే మీరు అనుక్రమణ (sequence ) యొక్క విశ్లేషణ (analysis ) చేస్తున్నారు అది ఒక జినోమ్ తో పోల్చడం లో చాలా వేరు,  ఏది ముందు నుంచే అనుక్రమణ (sequence ) అవుతుంది కానీ ఈ ప్రత్యేక జినోమ్ లో మీ దగ్గర ఉన్న దానికి తేడాని మనం చూడగలము."
+उदाहरण के लिए मानव जीनोम उपलब्ध है मैं अपने जीनोम को अनुक्रमित ( sequence ) करना चाहता हूं और पहचानता हूं कि मुझे क्या वेरिएंट मिला है ।,"ఉదాహరణ కోసం మానవ జీనోమ్ ఉపలబ్ధి లో ఉంది, నేను నా జీనోమ్ నీ అనుక్రమణ (sequence) చేయాలనుకుంటున్నాను ఇంకా నాకు ఏ  వేరియంట్ దొరికిందో పోస్చగలను."
+"इसलिए , मैं कुछ मौजूदा संदर्भ डेटा के साथ तुलना करने जा रहा हूं , इसलिए आपके विश्लेषण ( analysis ) का तरीका अलग है ।","అందుకే మేము ప్రస్తుతం డేటా తో పాటు పోలుస్నున్నాను, అందుకే మీ విశ్లేషణ (analysis ) యొక్క పద్ధతి  వేరుగా ఉంది."
+डे नोवो का अर्थ है कि आप पहली बार पैदा कर रहे हैं ।,డే నోవా కి అర్థం మీరు సారీ సృష్టిస్తున్నారు.
+अतिव्यापी सेगमेंट और अतिव्यापी सेगमेंट जिन्हें आप कंटिग ( Contig ) बनाना जानते हैं ।,అతివ్యాపి సెగ్మెంట్ ఇంకా  అతివ్యాపి సెగ్మెంట్ ఇందులో మీరు కంటిగ్ (Contig ) చెయ్యడం తెలుసు.
+"और , कॉन्सिग्ग को दृश्यों के लिए देखा जाता है और फिर आप बहुत अधिक पाड़ बनाते हैं जैसे हमने चर्चा की ।",ఇంకా కౌన్సిలింగ్ యొక్క దృశ్యాల్ని చూస్తారు మరియు మీరు చాలా ఎక్కువ ప్యాడ  తయారుచేస్తారు దేని గురించి  మనము చర్చించాము.
+"जाहिर है कि यह विधि आपको निरंतर डीएनए अनुक्रम ( sequence ) देने वाली नहीं है , अंतराल होंगे ।","స్పష్టంగా ఉన్నది ఏమిటంటే ఈ విధి ద్వారా మీకు నిరంతరంగా డిఎన్ఏ అనుక్రమణ (sequence ) ఇవ్వదు, విరామాలు ఉంటాయి."
+"और , आपको पता है कि पुस्तकालय और अन्य तरीकों के साथ अंतराल को भरना है जो सुनिश्चित है ।","ఇంకా, గ్రంథాలయం మరియు ఇతర మార్గాలు తో విరామాన్ని నింపాలి ఏదైతే సునిశతమైనది అని మీకు  తెలుసు."
+"लेकिन दूसरी विधि में जहां आप अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण ( analysis ) करने के बारे में बात कर रहे हैं , उदाहरण के लिए आप आरएनए ( RNA ) अनुक्रम ( sequence ) को देखना चाहते हैं या आप यह खोजना चाहते हैं कि आपका प्रतिलेखन कारक कहां बांधता है या बहुरूपता या उत्परिवर्तन करता है ।","కానీ ఇంకో పద్ధతి లో మీరు ఎక్కడ అనుక్రమణ ( sequence ) యొక్క విశ్లేషణ ( analysis ) చేసే విషయం గురించి మాట్లాడుకుంటున్నాము, ఉదాహరణ కోసం మీరు ఆర్ ఎన్ ఏ అనుక్రమణ ( sequence ) ని చూడాలనుకుంటున్నారు లేక మీరు ఇది కనుక్కోవాలి అనుకుంటున్నారు మీ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం ఎక్కడ పడుతుంది ఇంకా బహురూప్యంగా లేక మ్యూటేషన్ చేస్తుంది."
+"फिर मूल रूप से आप पढ़ रहे हैं कि आप सिंगल - एंड रीड पढ़ते हैं , डीएनए का एक सिरा आप सीक्वेंस कर रहे हैं और फिर जो भी अनुक्रम ( sequence ) आते हैं , आप संदर्भ अनुक्रम ( sequence ) के साथ तुलना कर रहे हैं और यही वह जगह है जहाँ आप संकलित कर रहे हैं कि क्या अनुक्रम ( sequence ) समान हैं या कोई अंतर हैं ।","మళ్లీ మూల రూపంగా మీరు చదివేది ఏమిటంటే మీరు సింగల్ - ఎండ్ రీడ్ చదువుతారు, డిఎన్ఏ యొక్క ఒక చివర మీరు సీక్వెన్స్ చేస్తున్నారు ఇంకా ఏ అనుక్రమణ ( sequence ) వచ్చినా, సందర్భ అనుక్రమణ ( sequence ) తో పోలుస్తున్నారు ఇంకా ఇది అదే స్థలం ఎక్కడ మీరు ఏకత్వం చేస్తున్నది ఏమిటంటే అనుక్రమణ ( sequence ) సమానంగా ఉందా లేక భేదం ఉందా ఏమిటి."
+"दूसरी विधि आप एक लंबे डीएनए ( DNA ) टुकड़े हैं , जैसा कि मैंने आपको बताया था कि आप पढ़ रहे हैं आप जानते हैं आपके द्वारा अनुक्रमित ( sequence ) की जाने वाली लंबाई यहां 50 अड्डों ( bases ) , 100 अड्डों ( bases ) , 150 अड्डों ( bases ) पर प्रतिबंधित है ।","ఇంకో విధానం లో మీరు పొడవైన డిఎన్ ఏ ముక్క ఉంటుంది,  ఇదివరకూ నేను మీకు చెప్పినట్లు మీరు చేసిన అనుక్రమణ (sequence ) లో పొడవు ఇక్కడ 50  స్థావరాలు (bases ), 100  స్థావరాలు (bases ), 150  స్థావరాలు (bases ) లో పరిమితి చేస్తాయి."
+"तो आप पूरे डीएनए टुकड़े का अनुक्रम ( sequence ) नहीं करने जा रहे हैं , लेकिन आप टुकड़ों के अंत में अनुक्रमण ( sequencing ) कर रहे हैं ।",అయితే మీరు డిఎన్ఏ పూర్తి ముక్క యొక్క అనుక్రమణ (sequence ) చెయ్యట్లేదు కానీ మొక్కల యొక్క చివర్లో అనుక్రమణ (sequence ) చేస్తున్నారు.
+"और , आप इस तरह से संरेखित करने के लिए जा रहे हैं , कि यह आपको युग्मित अंत पढ़ता है ।","ఇంకా ఈ విధంగా మీరు సమావేశం చెయ్య బోతున్నారు, ఎందుకంటే ఇది మీ జత అంతం లో పడుతుంది."
+लेकिन इसमें हम ऐसे सेगमेंट बनाने जा रहे हैं जो सही नहीं हैं ।,కానీ ఇందులో మనము ఇలా సెగ్మెంట్ నీ తయారు చేయ్య బోతున్నాము ఏదైతే  సరి అయినది కాదు.
+"तो , यह एक सीमा है ।",అయితే ఇది ఒక పరిమితి.
+"लेकिन आपके लिए यह बताना काफी अच्छा है कि यदि आप अनुक्रमण ( sequencing ) कर रहे हैं तो यह एक आरएनए ( RNA ) , सीडीएनए ( cDNA ) है , बल्कि यह बताता है कि आरएनए की कितनी प्रतियां मौजूद हैं ।","కానీ మీకు ఇది చెప్పటం చాలా మంచిది ఎందుకంటే ఒక వేళ మీరు అనుక్రమణ(sequencing ) చేస్తున్నారు అయితే ఇది ఆర్ఎన్ఎ (RNA ), సిడిఎన్ఏ (cDNA ), కానీ ఆర్ఎన్ఎ  యొక్క ఎన్ని కాపీలు  ఉన్నాయో ఇది చెబుతుంది."
+तो अभी भी यह आपको जानकारी देता है ।,అయితే ఇప్పుడు  మీకు సమాచారం ఇస్తుంది.
+इसी तरह आप Chip अनुक्रमण ( sequencing ) डेटा के बारे में बात कर रहे हैं ।,ఈ విధంగా మీరు చిప్ అనుక్రమణ (sequencing ) డేటా గురించి మాట్లాడుతున్నారు.
+डीएनए तत्व क्या हैं जिन पर प्रतिलेखन कारक बाध्य है ?,"డిఎన్ఏ తత్వం ఏమిటి, దీనిపై ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం కట్టుబడి ఉంటుంది?"
+तो कितनी बार बाध्य है ?,అయితే ఎన్నిసార్లు కట్టుబడి ఉంటుంది?
+इसलिए हम मात्रात्मक quantitative ) माप ( measurements ) के बारे में बात कर रहे हैं ।,అందుకే మనం పరిమాణాత్మక (quanitative) కొలతలు(measurements ) గురించి మాట్లాడుకుందాము.
+ये माता - पिता काफी अच्छे हैं क्योंकि यह बताता है कि कितने काउंट मौजूद हैं ।,ఈ తల్లిదండ్రులు చాలా మంచి వాళ్ళు ఎందుకంటే ఇందులో ఎన్ని కౌంటు ఉందో  చెబుతుంది.
+तो यह अगली पीढ़ी के अनुक्रम ( sequence ) और अनुक्रम ( sequence ) विश्लेषण ( analysis ) के बारे में कुछ हद तक है ।,ఇది ముందు  తరం యొక్క అనుక్రమణ (sequence ) ఇంకా అనుక్రమణ sequence ) విశ్లేషణ (analysis ) గురించి చాలా వరకు ఉన్నాయి.
+अब हम म्यूटेशन डिटेक्शन को जानने के बाद आपसे बहुत बड़े एप्लिकेशन के बारे में बात करने जा रहे हैं ।,మనము మ్యూటేషన్ డిటెక్శన్ నీ తెలుసు కున్తన తర్వాత మీతో చాలా పెద్ద అప్లికేషన్ గురించి మాట్లాడుతాను..
+"बेशक एक पूरे जीनोम अनुक्रम ( sequence ) है , जैसा कि हमने 1000 जीनोम परियोजना और इतने पर देखा है , जैसा है ।",నిస్సందేహంగా పూర్తి జినోమ్ అనుక్రమణ (sequence ) ఎలాగైతే మనము 1000 జీనోమ్ ప్రాజెక్టు ఇంకా ఇంత దీంట్లో చూస్తామో అలాగే.
+"हमने उदाहरण ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) एनालिसिस और टैकोर्स को भी देखा , हम यह समझने की कोशिश कर सकते हैं कि डीएनए में परिवर्तन के संदर्भ में जीन को किस तरह से विनियमित किया जाता है , ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) फैक्टर के संदर्भ में और और डीएनए या मेटागेनोमिक्स ( metagenomics ) के मिथाइलेशन ( methylation ) के लिए एपिगेनेटिक परिवर्तन ।","మనం ఉదాహరణ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ( transcription ) ఎనాలసిస్ ఇంకా టేకోర్స్ నీ చూసాము, మనం ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుంది ఏమిటంటే డిఎన్ఏ లో మార్పు యొక్క సందర్భంలో జీన్ ఏ విధంగా క్రమబద్ధం చేస్తారు, ట్రాన్స్క్రిప్షన్( transcription ) డాక్టర్ యొక్క సందర్భంలో ఇంకా ఇంకా డిఎన్ఏ లేక మెటాగేనోమిక్స్ ( metagenomics ) యొక్క మిథైలేషన్( methylation ) కోసం ఎపీగేనెటిక్ మార్పు."
+"जहां हम बड़ी संख्या में रोगाणुओं की तलाश कर रहे हैं , उन पर चर्चा कर रहे हैं , उदाहरण के लिए विलुप्त होने वाली प्रजातियों के लिए कुछ निश्चित हस्ताक्षर या पलोगेनोमिक्स ( paleogenomics ) के आधार पर उन्हें वर्गीकृत करते हुए आप जानते हैं कि आप इसे जल्दी से अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं और अनुक्रम ( sequence ) को समझ सकते हैं और इसी तरह ।","ఎక్కడ మనం పెద్ద సంఖ్యలో రోగాణువుల్ని వెతుకుతున్నాం, వాటిపై చర్చిస్తున్నామని, ఉదాహరణ కోసం విలుప్తమైన ప్రజాతులు యొక్క కొన్ని ఖచ్చితమైన సంతకం లేక పేలియోగెనోమిక్స్( paleogenomics ) యొక్క ఆధారంపై వాటినివర్గికృతం చేస్తూ మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే మీరు దీన్ని త్వరగా అనుక్రమణ ( sequence ) చెయ్యగలరు ఇంకా అనుక్రమణ ( sequence ) నీ అర్థం చేసుకోగలరు మరియు ఈ విధంగా."
+"तो ये ऐसे उदाहरण हैं जिन्हें मैं आपको दिखाने जा रहा हूं जिसे RNAseq कहा जाता है अनुक्रमण ( sequencing ) आरएनए , सही !",అయితే ఇవి అలాంటి ఉదాహరణలు ఎందులో మీకు నేను ఆర్ ఎన్ ఏ సెక్ (RNAseq) దేనిని అంటారు అనుక్రమణ sequence ) ఆర్ఎన్ఎ సరే !
+"तो मान लीजिए कि आप दो स्थितियों को देख रहे हैं , स्थिति एक ट्यूमर ( tumor ) है , दो स्थिति एक सामान्य त्वचा ( skin ) है ।","అయితే అనుకోండి, మీరు రెండు పరిస్థితుల్ని చూస్తున్నారు, ఒక స్థితిలో ట్యూమర్ (tumor ) ఉంది రెండో స్థితిలో సామాన్య చర్మం (skin ) ఉంది."
+आइए हम कहते हैं कि त्वचा ( skin ) ट्यूमर ( tumor ) और त्वचा ( skin ) के साथ कि ट्यूमर ( tumor ) नहीं है ।,రండి చర్మం (skin ) ట్యూమర్ (tumor ) ఇంకా చర్మం (skin ) తో ట్యూమర్ (tumor ) లేదు అని మనం అందాము.
+"आप आरएनए को अलग करते हैं , बिल्कुल पारंपरिक तरीके की तरह और फिर आप सभी एमआरएनए को बाहर निकालने जा रहे हैं यदि आप कोडिंग आरएनए ( RNA ) में देख रहे हैं और फिर स्पष्ट रूप से पहला कदम आरएनए ( RNA ) को डीएनए ( DNA ) में बदलना होगा जिसे आप सीडीएनए ( cDNA ) कहते हैं ।","మీరు ఆర్ఎన్ఏ ని పేరు చేస్తారు, ఖచ్చితంగా సాంప్రదాయ పద్ధతిలో ఇంకా మళ్లీ మీరు అన్ని ఎం ఆర్ఎన్ఏల్నీ బయటికి తీయబోతున్నారు ఒకవేళ మీరు కోడింగ్ ఆర్ ఎన్ ఏ( RNA ) లో చూస్తుంటే ఇంకా మళ్లీ స్పష్టంగా మొదట అడుగు ఆర్ ఎన్ ఏ( RNA ) నీ డీఎన్ఏ ( DNA ) లోకి మార్చాలి దేన్ని మీరు సిడీఎన్ఏ ( cDNA ) అంటారు."
+टुकड़ा और यह डबल फंसे बनाते हैं ।,ముక్క ఇంకా డబల్ ఎంట్రాప్ ని తయారు చేస్తుంది.
+"और फिर जिस तरह आपने इसे डीएनए ( DNA ) के लिए किया है , उसी तरह आप एडाप्टर्स को भी जानते हैं डीएनए का अंत , यह वही है जो आप इसे करते हैं , ठीक है !","ఇక మళ్ళీ ఏ విధంగా మీరు డిఎన్ఎ కోసం చేశారో, అలాగే మీకు ఎడాప్టర్స్ గురుంచి తెలుసు డి ఎన్ ఎ యొక్క అంతం, ఇది అదే దీన్ని అయితే మీరు చేస్తున్నారు, సరే నా!"
+और फिर आवेदन बिल्कुल वैसा ही है जैसे आप छोटे चैनलों के माध्यम से डाले जाने वाले डीएनए अनुक्रमण ( sequencing ) और फिर डीएनए को बांधने और गुच्छों को बनाने की अनुमति देते हैं और फिर एक रसायन का उपयोग करते हैं जो आपको पता है कि अनुक्रम ( sequence ) के रूप में यहां दिखाया गया अनुक्रम ( sequence ) पढ़ें ।,ఇంక మళ్ళీ ఆవేదన ఖచ్చితంగా అలాగే ఉంటుంది ఎలా మీరు చిన్న చానల్లు కా మాధ్యమంతో వెయ్యేబోయె డిఎన్ఏ అనుక్రమణ( sequencing ) ఇంకా మళ్లీ డిఎన్ఏ నీ కట్టడానికి ఇంకా గుత్తుల్ని తయారు చేయడానికి అనుమతి ఇస్తుంది ఇంక మళ్ళీ ఒక రసాయనం ఎక్కువ ఉపయోగం చేస్తారు ఏది మీకు చెప్పేదేమిటంటే అనుక్రమణ ( sequence ) యొక్క రూపంలో ఇక్కడ చూపించినా అనుక్రమణ ( sequence ) చదవండి.
+जिस तरह से इसे यूट्यूब ( youtube ) में समझाया गया है ।,అయితే దీన్ని యూట్యూబ్ (youtube ) లో బోధపరిచారు.
+"और फिर आप अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण ( analysis ) करने जा रहे हैं , तो यह हो सकता है कि आप कम आवेषण या आप जानते हैं डीएनए ( DNA ) के दोनों छोर पर पढ़ता है और एक बार जब आप अनुक्रम ( sequence ) प्राप्त करने जा रहे हैं और आप जानते हैं कि आप जीनोमिक डेटा के साथ संरेखित करते हैं जो कि उदाहरण के लिए यहां दिखाया गया है जो आपको बताएगा कि दिए गए सेगमेंट में आपको पता है कि प्रतिलेख एक्सॉन ( exon ) का प्रतिनिधित्व करने से आया है ।","ఇంక మళ్ళీ మీరు అనుక్రమణ ( sequence ) యక్క విశ్లేషణ ( analysis ) చెయ్యబోతున్నాము, అయితే ఇది అవ్వచ్చు మీరు తక్కువ ఆవేశం లేక నీకు తెలిసింది డిఎన్ఏ( DNA ) ఎక్కడ రెండు చివర్లో పై పడుతుంది ఇంకా ఒకసారి ఎప్పుడు మీరు అనుక్రమణ ( sequence ) కొంత బోతున్నారు ఇంకా మీకు తెలిసిందేమిటంటే మీరు జీనోమిక్ డేటా తో అమరికా చేస్తారు ఏది ఉదాహరణ కోసం ఇక్కడ చూపించబడింది ఏది మీకు తెలియజేసేది ఏమిటంటే ఇచ్చిన సెగ్మెంట్లో మీకు తెలిసేదేమిటంటే ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఎక్సాన్ ( exon ) యక్క ప్రతినిత్యం చేయటానికి వచ్చింది."
+या इंट्रॉन और वहाँ spliced उत्पाद है या यह सब जानकारी प्राप्त की जा सकती उत्पाद है ।,లేక ఇంట్రోన్  ఇంకా అక్కడ spliced  మూలం ఉంది లేక దీని మూలం  గురించి అన్నీ సమాచారం సంపాదించవచ్చు.
+"इसलिए यह है कि आप उसके लिए ऐसा कैसे करते हैं , इसलिए आपके पास कच्चा ( raw ) डेटा है और फिर आपने उन्हें अंजीर या असेंबली बनाने के लिए संरेखित किया है ।","అందుకే దాని కోసం మీరు ఇలా చేస్తారు, అందుకే మీ దగ్గర ముడీ (raw ) డేటా ఉంది ఇంకా మళ్ళీ వాటిని అత్తి లేక అసెంబ్లీ తయారుచేయడానికి సమలేఖనం చేసేరు."
+"और फिर आप जानते हैं कि उनकी तुलना उस संदर्भ अनुक्रम ( sequence ) से की जाती है जो उदाहरण के लिए जंक्शन - क्रॉसिंग रीडआउट ( Junction - crossing readout ) की बात करता है , उदाहरण के लिए वैकल्पिक स्पाइसिंग ( alternate splicing ) , राइट !","ఇంక మళ్ళీ వాటిని ఆ సందర్భ అనుక్రమణ (sequence ) తోపోలుస్తారు అని మీకు తెలుసు ఏది 
+ ఉదాహరణ కోసం జంక్షన్ క్రాసింగ్ రీడ్ అవుట్ (Junction - crossing readout ) గురించి చెపుతుంది ఉదాహరణకి వైకల్పిక స్ప్లసింగ్,  రైట్."
+एक्सॉन ( exon ) एक को एक्सॉन ( exon ) तीन या एक्सॉन ( exon ) दो या एक्सॉन ( exon ) चार के साथ जोड़ा जाता है ।,ఎక్సాన్ (exon ) ఒకటి నీ ఎక్సాన్ (exon ) మూడు లేక ఎక్సాన్ (exon ) రెండు లేక ఎక్సాన్ (exon ) నాలుగు తో  జోడిస్తారు.
+"इसलिए एक्सॉन ( exon ) की सीमाओं में अनुक्रम ( sequence ) को देखकर आप यह बता पाएंगे कि कितनी बार , एक्सॉन ( exon ) के कितने अलग - अलग तरीके हैं और आप फ्यूजन घटनाओं के बारे में बात कर सकते हैं ।",అందుకే ఎక్సాన్ (exon ) యొక్క సరిహద్దుల్లో అనుక్రమణ (sequence ) నీ చూసి ఎన్నిసార్లు ఎక్సాన్ (exon ) నీ ఎన్ని వేరు - వేరు విధాలుగా చేసేరు అని మీరు చెప్పగలరు మరియు మీరు ఫ్యూజన్ సంఘటనల గురించి కూడా  చెప్పగలరు.
+"कभी - कभी आपके गुणसूत्रों ( translocated ) का अनुवाद होता है परिणामस्वरूप दो अलग - अलग जीन एक साथ जुड़े होते हैं इसलिए आपके पास एक है एक काइमरिक टेप ( ट्रांसक्रिप्ट्स ) के रूप में कहा जाता है , अलग - अलग कोडिंग क्षेत्रों वाले टेप ( ट्रांसक्रिप्ट्स ) , आसानी से आप उस पर गौर कर सकते हैं या आप एलील - विशिष्ट अभिव्यक्ति ( allele - specific expression ) के रूप में भी देख सकते हैं , जिसका अर्थ है कि आप अपने जीनोम ( genome ) में मौजूद सभी जीनों ( genes ) के लिए जानते हैं , आपके पास पिता का प्रतिनिधित्व करने वाली दो प्रतियाँ हैं , एक माँ का प्रतिनिधित्व करने वाली है ।","అప్పుడప్పుడు మీ గుణసూత్రాలు( translocated ) యొక్క అనువాదం జరుగుతుంది అల స్వరూపంగా రెండు వేరు- వేరు జీన్ నీ జోడీ గా కలుపుతారు దీని కోసం మీ దగ్గర ఒక కాఇమమరిక్ టేప్ ( ट्रांसक्रिप्ट्स ) యొక్క రూపంలో అంటారు, వేరు- వేరు కోడింగ్ ప్రాంతాలు యొక్క టేప్ ( ट्रांसक्रिप्ट्स ), మీరు సులువుగా దానిపై చవచ్చు లేక మీరు ఎలిల్ - విశిష్ట అభివ్యక్తి ( allele - specific expression ) ఒక రూపంలో చూడగలరు, దేని అర్థం ఏమిటంటే మీరు మీ జీనోమ్ ( genome ) లో ఉన్న అన్ని జీన్స్ కోసం తెలుసుకుంటారు, నీ దగ్గర తండ్రి యొక్క ప్రాతినిధిత్యం చేసే రెండు కాపీలు ఉన్నాయి, ఒకటి తల్లి యొక్క ప్రతినిధిత్వం చేయబోతుంది."
+"कुछ जीनों ( genes ) के लिए यह केवल मातृ जीन प्रतियां हो सकती हैं , जिसका अर्थ है कि आप उस जीन की नकल करते हैं माँ से प्राप्त की गई , पिता से मिली जीन प्रतिलिपि ( copy ) नहीं है ।","కొన్ని జీన్స్ (genes ) కోసం ఇది కేవలం మాతృ జీన్ కాపీలే ఉండవచ్చు దేనికి అర్థం తల్లి నుంచి వచ్చిన  జీన్  నీ కాపీలు చేస్తారు, తండ్రి నుంచి వచ్చే జీన్ కాపీ (copy ) చెయ్యరు."
+"तो आप वास्तव में यह कैसे करेंगे , इसलिए आप इसे अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं और ऐसे संस्करण हैं जो सही मौजूद हैं !","అయితే ఇది మీరు నిజంగా ఎలా చేయగలరు, అందుకే మీరు దీన్ని అనుక్రమణ (sequence ) చేస్తారు ఇంకా ఆ సంస్కరణలు ఏవైతే సరిగ్గా ఉన్నాయి !"
+ये वेरिएंट एलील ( variants allele ) पिता और माँ के बीच भिन्न हो सकते हैं ।,ఈ వేరియంట్ ఎలీల్ ( variants allele ) తండ్రి ఇంకా తల్లి మధ్యలో  భేదం ఉండవచ్చు.
+"आरएनए ( RNA ) के अनुक्रम ( sequence ) को देखकर हम यह बताने में सक्षम होंगे कि पैतृक और मातृ दोनों का योगदान अंशदानों के बराबर या बराबर है या असमानता है , आपके पास मातृ से अधिक है या पितृ से अधिक प्रतिलेख है ।",ఆర్ ఎన్ ఏ  యొక్క అనుక్రమణ (sequence ) ని చూసి ఏది  తండ్రి నుంచి ఇంకా తల్లి ఇరువైపుల  సహకార  అంశదానాలు కి సమానం లేక సమానంగా లేవా మీకు మీ తల్లి నుంచి ఎక్కువ లేక తండ్రి నుంచి ఎక్కువ కాపీ వచ్చాయి అని చెప్ప గల సామర్థ్యం మీలో ఉంటుంది.
+अगर कोई अंतर है तो आप वापस जा सकते हैं और जीनोम संगठन ( genome organization ) को देख सकते हैं और देख सकते हैं कि क्या है कुछ भी है कि जिस तरह से प्रतिलेखन किया जा रहा है को प्रभावित करता है ।,ఒకవేళ ఏదైనా తేడా ఉంటే మీరు తిరిగి రావచ్చ ఇంకా జినోమ్ సంఘటననూ ( genome organization ) చూడగలరు ఇంకా మీరు తెలుసుకోగలరు ఏ విధంగా కాపీ చేస్తే దీన్ని ప్రభావితం చేయవచ్చు.
+तो यह एक और शक्तिशाली उपकरण ( device ) है जो आम तौर पर आपको याद आता है जब आप माइक्रो सरणी ( array ) या वास्तविक समय पीसीआर ( PCR ) करते हैं जो हमने पहले चर्चा की थी ।,అయితే ఇది ఒక శక్తివంతమైన ఉపకరణం ( device ) ఏదైతే సాధారణంగా మీరు మైక్రో అమరిక ( array ) ని చేసేటప్పుడు మీకు గుర్తొస్తుంది లేక వాస్తవిక సమయ పి సి ఆర్ (PCR ) చేస్తాము అని ముందు చర్చించుకున్నాము.
+"और फिर हम अन्य के बारे में बात कर सकते हैं आप जानते हैं कि हम गिनती मैट्रिक्स अर्थ के बारे में बात कर सकते हैं , आपके द्वारा प्राप्त किए गए कितने रीड्स ने जीन के दिए गए एक प्रतिलेख के लिए प्राप्त किया है जो मात्रा , अभिव्यक्ति अंतर के बारे में बात करता है ।","ఇంకా మళ్లీ మనం ఇతరుల వాటి గురించి మాట్లాడుకునేది ఏమిటంటే మనం లెక్క మ్యాట్రిక్స్ అర్జున్ గురించి మాట్లాడుకోవచ్చు, మీ చేత పొందిన ఎన్ని రీడ్స్ లో జీన్ యొక్క ఇవ్వబడిన ఒక ట్రాన్స్క్రిప్షన్ అందుకున్నారు ఏ రాశి - అభివ్యక్తి యొక్క అంటరాని గురించి మాట్లాడుతుంది."
+"इसलिए यदि आपके पास एक सामान्य त्वचा ( skin ) बनाम ट्यूमर ( tumor ) त्वचा ( skin ) है , तो आम तौर पर हम अलग - अलग तरीकों के बारे में बात करते हैं , जो कि यह और इसी तरह से है ।",అందుకే ఒకవేళ మీ దగ్గర సామాన్య చర్మం ( skin ) వర్సెస్ ట్యూమర్ (tumor ) చర్మం  ( skin ) ఉన్నప్పుడు సాధారణంగా మనం వేరూ - వేరు విధానాల గురించి మాట్లాడుకుంటాం ఏదైతే ఇదే ఇంకా ఈ విధంగానే ఉంటుంది.
+लेकिन आप डिफरेंशियल ( differential ) एक्सप्रेशन के बारे में भी बात कर सकते हैं और फिर आप उसी के साथ आने की गणना कर पाएंगे ।,కానీ మీరు డిఫరెన్షియల్ ఎక్స్ప్రెషన్ (( differential ) గురించి మాట్లాడవచ్చు మరియు మీరు దాంతోనే లెక్కపెట్టవచ్చు.
+"और फिर जब से आप बड़ी संख्या में आरएनए देख रहे हैं उसी समय आप इसे मॉडल कर सकते हैं यदि जीन ( gene ) एक अभिव्यक्ति ऊपर जाता है , तो अन्य जीनों ( genes ) का क्या होता है , यह है कि कुछ जीन ( gene ) हैं जिनकी अभिव्यक्ति भी ऊपर जाती है इसलिए आपके पास बड़ी संख्या में नमूने हैं जो आप मॉडल कर सकते हैं और फिर आप यह बता पाएंगे कि क्या ऐसा है आपको पता है कि आप किस तरह के सह - अभिव्यक्ति पेटेंट को पहचान सकते हैं , जो आपको अधिक नेटवर्क और इसी तरह , सही का अनुमान लगाने में मदद करता है !","ఇంకా మళ్లీ ఎప్పటి నుంచి మీరు పెద్ద సంఖ్యలో ఆర్ ఎన్ని చూస్తున్నారో అదే సమయం దీన్ని మోడల్ చెయ్యొచ్చు జీన్ ( gene ) ఒక అభివ్యక్తి పైకి వెళ్తే, ఇప్పుడు ఇతర జీన్స్ ( genes ) పరిస్థితి ఏమిటో అవుతుంది, అదేమిటంటే కొన్ని జీన్స్( gene ) ఉంటాయి బేటీ అభివ్యక్తిని కూడా పైకి పంపుతారు అందుకే మీ దగ్గర పెద్ద సంఖ్యలో నమూనాలు ఉన్నాయి వేటిని మీరు మోడల్ చెయ్యవచ్చు ఇంకా మళ్లీ మీరు ఇది చెప్పగలిగేది ఏమిటంటే ఏంటి ఇలా ఉంటుందా నీకు తెలిసిందేమిటంటే మీది ఏ విధంగా సహా- అభివ్యక్తి పేటెంట్ ఈ పోస్ట్ చేయగలరు, ఏది మీకు ఎక్కువ నెట్వర్క్ ఇంకా ఈ విధంగా సరిగ్గా అంచనా వేయటంలో సహాయపడుతుంది."
+"इस यह आपको केवल कुछ उदाहरण देने के लिए है कि लोग RNASeq डेटा कैसे करते हैं , इसलिए ये कुछ भी नहीं हैं , लेकिन ये पहाड़ कुछ नहीं पढ़ते हैं कि आपके लिए कितने रीड होते हैं डीएनए ( DNA ) के क्षेत्र को आप जान सकते हैं कि आप जीन ( gene ) के पांच प्रमुख अंत कर सकते हैं , तीन अभाज्य जीन का अंत , 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 और यह यूटीआर है ।","ఇది ఇది మీకు కేవలం కొన్ని ఉదాహరణ ఇవ్వటానికి ఏమిటంటే ప్రజలు RNASeq డేటా ఎలా చేస్తారు, అందుకే అవి ఏమీ కావు, కానీ ఈ కొండ ఏమీ చదవలేకపోతాయి మీ దగ్గర ఎన్ని రీడ్ ఉంటాయి డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క ప్రాంతాన్ని నీకు తెలిసిందేమిటంటే నీ జీన్ ( gene ) నీ ఐదు ముఖ్యమైన అంతం చెయ్యొచ్చు, మూడు అఖండ జిమ్ అంతం, 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 ఇంకా ఇది యుటిఆర్."
+आप पाते हैं कि आप जिस संख्या को जानते हैं वह पढ़ता है जो आपने प्रत्येक खंड ( segment ) के लिए पाया है ।,మీకు ఏ సంఖ్య గురించి తెలుసు అది చదువుతుంది అని మీకు అర్థమవుతుంది. ఏది మీ ప్రత్యేక భాగం (segment ) కోసమే కనుగొన్నారు.
+"तो इस तरह से हम इसे मैप करने में सक्षम हैं , न केवल यह कि हम पर जा सकते हैं और उदाहरण के लिए बात कर सकते हैं यदि हम उदाहरण के लिए अन्य तरीकों के लिए जाते हैं सीडीएनए लाइब्रेरी ( cDNA library ) या अन्य तरीकों से सामान्य रूप से आपकी विश्लेषण ( analysis ) शक्ति तीन प्रमुख छोर तक सीमित होती है जो किस प्रकार की होती है आप जानते हैं कि RNASeq के मामले में ध्यान रखा जाता है ।",అయితే ఈ విధంగా మనం దీన్ని మ్యాప్ చెయ్యటంలో సమర్ఖపంతులుం ఒకవేళ ఉదాహరణ కోసం చెప్పుకోగలం ఒకవేళ మనం ఉదాహరణ కోసం ఇతర పద్ధతుల కోసం వెళితే సి డిఎన్ఏ లైబ్రరీ ( cDNA library ) లేక ఇతర పద్ధతులతో సామాన్య రూపంగా మీ విశ్లేషణ ( analysis ) శక్తి మూడు ముఖ్యమైన చివరివరకూ పరిమితమవుతుంది ఏది ఎలాంటి రకంలో ఉంటుంది మీకు తెలిసిందేమిటంటే RNASeq విషయంలో శ్రద్ధ వహిస్తారు.
+तो यह प्रमुख लाभों में से एक है ।,అయితే ఇది ప్రముఖ లాభాల్లో నుంచి ఒకటి.
+मैं जब आप ट्रांसलोकेशन ( translocation ) करते हैं तो आपको काइमेरिक जीन ( chimeric gene ) का उदाहरण दिया जाता है ताकि ऐसा हो सके कि विभिन्न जीन ट्रांसक्रिप्ट ( transcript ) को देखकर एक साथ जुड़े ।,నేను ఎప్పుడు చేస్తాను అప్పుడు మీలో చైమేరిక జీన్ ( ( chimeric gene )దాహం పడుతుంది ఎందుకంటే విభిన్న జీన్ ట్రాన్స్ క్రిప్ట్ (transcript ) నీ చూసి ఒకటి తో ఇంకొకటి కలిసిపోవచ్చు అని.
+"अब यहां आप इस तरह के ट्रांसक्रिप्ट ( transcript ) का पता लगा सकते हैं , जहां आपके द्वारा ज्ञात स्प्लिसिंग ( splicing ) ऐसा होता है कि आप जानते हैं कि दो अलग - अलग जीन अब ट्रांसक्रिप्ट ( transcript ) एक साथ जुड़ जाते हैं ।","ఇప్పుడు ఇక్కడ నేను  ఈ విధంగా ట్రాంస్ క్రిప్ట్ ( transcript ) నీ కనుగొంటారు, ఎక్కడ మీ ద్వారా స్ప్లిసింగ్ (( splicing ) ఇలా ఉంటుందో వేరు వేరు ఇప్పుడు స్క్రిప్ట్ ఒకసారి కలిసిపోతాయి అని మీకు తెలుసు."
+तो यह एक शक्तिशाली विधि है जो आपके पास है ।,ఇది ఇంకా శక్తివంతమైన విధి ఏదైతే మీ దగ్గర ఉంది.
+"जिस अंतिम खंड ( segment ) पर हम चर्चा करने जा रहे हैं , वह यह है कि क्रोमैटिन ( chromatin ) या डीएनए ( DNA ) संशोधन किस तरह से परिवर्तन कर सकते हैं जीन कार्य , सही ।","ఈ ఆఖరు భాగం ( segment ) పై మనం చర్చించి బోతున్నాము, అది ఏమిటంటే క్రోమోటిన్ (chromatin ) లేక డిఎన్ఏ (DNA ) రీసెర్చ్ లో జీన్ పనిలో ఏవిధంగా మార్పు వస్తాయి. సరే నా"
+"जिस तरह से प्रतिलेखन को विनियमित किया जा सकता है , कार्टून यहां डीएनए का प्रतिनिधित्व करता है और फिर आपके पास क्या है जिसे एन्हांसर सीक्वेंस कहा जाता है , जिस पर कुछ प्रोटीन आते हैं और बाइंड को एन्हांसर एक्टिवेटिंग प्रोटीन ( enhancer activating proteins ) कहा जाता है ।","ఏ విధంగా ట్రాన్స్క్రిప్షన్ లో నియంత్రణ చెయ్యబడ్డచ్చు, కార్టూన్ ఇక్కడ డిఎన్ఏ యొక్క ప్రతినిధితో ఏం చేస్తుంది ఇంక మళ్ళీ మీ దగ్గర ఏమంటుంది దేన్ని ఎన్హాంసర్ సీక్వెన్స్ అంటారు, దీనిపై కొన్ని ప్రొటీన్ వస్తాయి ఇంకా బైండ్ నీ ఎన్హంసర్ ఏక్టివేటింగ్ ప్రొటీన్( enhancer activating proteins ) అనబడుతుంది."
+और आपके पास निश्चित रूप से प्रतिलेखन कारक हैं जो बांधते हैं और फिर सभी एक साथ एक जटिल है जो जीन ( gene ) को स्थानांतरित करने के लिए आरएनए पोलीमर्स ( polymerase ) को भर्ती करता है ।,ఇంకా మీ దగ్గర ఓ స్థిర రూపంలో ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం అయ్యింది ఇంకా మళ్లీ అన్ని ఒకే సారి ఒక జటిలమైన ఏ జీన్ నీ స్థానంతరణం చెయ్యటానికి ఆర్ ఎన్ ఆ పాలిమర్స్ (polymerase ) నీ భర్తీ చేస్తుంది.
+"अब एक जीन ( gene ) व्यक्त किया गया है या नहीं व्यक्त किया गया है , इस पर निर्भर करता है कि क्या ये प्रतिलेखन कारक मौजूद हैं ।","ఒక జీన్ వ్యక్తం చేసిన లేక వ్యక్తం చెయ్యికపోయిన, ఈ విషయంపై ఆధార పడివంటుంది ఏంటి ఆ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం లో ఉందా ఏమిటి."
+और क्या यह गुणसूत्र का क्षेत्र प्रोटीन के आने और बंधने के लिए खुला है ।,ఇంకా ఈ గుణసుత్రం యొక్క క్షేత్రం ప్రొటీన్ వచ్చి ఇంకా జోడించడానికి విడిగా ఉందా ఏమిటి.
+यह कई कारकों के कारण होता है उनमें से एक डीएनए ( DNA ) में परिवर्तन हो सकता है जिसे मेथिलिकरण ( methylation ) या क्रोमेटिन ( chromatin ) के रूप में कहा जाता है यह हिस्टोन ( histone ) एसिटिलेशन ( histone acetylation ) और इतने पर हो सकता है ।,ఇది ఎన్నో కారకాలకి కారణం అవుతుంది. అందులో నుంచి ఒక డిఎన్ఏ (DNA ) లో మార్పు అవ్వచ్చు దేన్ని మిథిలేశన్ (methylation ) లేక క్రమోటిన్ ( chromatin ) యొక్క రూపం అంటారు. ఇది హిస్టోన్ ఎసిటిలేశన్ (histone acetylation ) ఇంకా ఇంత లో అవ్వచ్చు.
+और आप वास्तव में वैश्विक स्तर पर इस तरह के बदलावों को कैसे देखते हैं ।,ఇంకా మీరు వాస్తవికంగా ప్రపంచ స్థాయిలో ఇలాంటి మార్పుల్ని ఎలా చూడగలరు.
+एक तरीका लोगों को वही करना है जिसे क्रोमैटिन ( chromatin ) इम्मुनोप्रेसिपीटशन ( immunoprecipitation ) कहा जाता है ।,ఈ విధంగా ప్రజల అదే చెయ్యాలి దీన్ని క్రొమేటిన్ (( chromatin ) ఇమ్యునోప్రెసిపిటేశన ( immunoprecipitation ) అంటారు.
+तो मूल रूप से आपके पास यह है कि आपके पास क्रोमेटिन ( chromatin ) है यहां हिस्टोन ( histone ) दिखाया गया है जिसमें पूंछ बाहर आ रही है जिसे संशोधित किया जा सकता है ।,అయితే మూల రూపంగా మీ దగ్గర ఉన్నది ఏంటంటే క్రోమోటిన్ (chromatin ) ఉంది. ఇక్కడ హిస్టోన్ (histone ) నీ చూపించబడింది ఎందులో తోక బయటకి వచ్చింది దేన్ని సంస్కరింపవచ్చు.
+"यह एसिटिलीकरण हो सकता है , यह मेथिलिकरण ( methylation ) हो सकता है , यह सर्वव्यापी हो सकता है , यह सुमिरन हो सकता है , यह फास्फोरिलीकरण ( phosphorylation ) हो सकता है ।","ఇది ఎసిటిలీకరణ అవ్వచ్చు, ఇది మిథిలేశన్ (methylation ) అవ్వచ్చు, ఇది సర్వవ్యాపి అవ్వచ్చు, ఇది పూజ అవ్వచ్చు, ఇది ఫోస్ఫోరిలేశన్ phosphorylation ) అవ్వచ్చు."
+"इसलिए यदि आपके पास एक ऐसा एंटीबॉडी ( antibody ) है जो एसिटिलेटेड ( acetylated ) हिस्टोन ( histone ) या मिथाइलेटेड ( methylated ) हिस्टोन ( histone ) को पहचानता है , या कोई अन्य संशोधन विशिष्ट एंटीबॉडी ( antibody ) अब आ जाएगा और इस क्षेत्र में बंध जाएगा ।",అందుకే ఒకవేళ మీ దగ్గర ఇలాంటి ఒక యాంటీబాడీ (antibody ) ఉంటే ఏది ఎసిటిలేటెడ్ (acetylated ) హిస్టోన్ (histone ) లేక మిథాయ్లేటెడ్ ( methylated )   హిస్టోన్ (histone ) నీ గుర్తించు తుందో లేక ఇంకేటి ఇతర సంశోధన విశిష్ట యాంటీబాడీ (antibody ) ఇప్పుడు వచ్చేస్తాయి ఇంకా ఈ క్షేత్రంలో కట్టు బడతాయి.
+"अब तो अगर आप एंकर के रूप में इसका इस्तेमाल उस डीएनए को खींचने के लिए कर सकते हैं जो उसके करीब मौजूद है और फिर डीएनए को अनुक्रमित ( sequence ) करें यह आपको बताएगा कि कौन से क्षेत्र थे जो क्रोमैटिन ( chromatin ) एसिटिलेटेड ( acetylated ) या मिथाइलेटेड ( methylated ) हैं , इसलिए यह तरीका है ।","ఇప్పుడైతే ఒకవేళ మీరు యాంకర్ యొక్క రూపంలో దీని ఉపయోగం ఆ డిఎన్ఏ నీ లాగటానికి చెయ్యగలరు ఏది దానికీ దగ్గరలో ఉంది ఇంక మళ్ళీ డిఎన్ఏ నీ అనుక్రమికం ( sequence ) ఇది మీకు తెలియజేసేది ఏమిటంటే ఏ ప్రాంతాలు ఉండేవి ఏవి క్రోమాటిన్ ( chromatin ) ఎసిలేటిడ్ ( acetylated ) లేక మిథాయిలేటెడ్ ( methylated ) ఉంటాయి, అందుకే ఈ పద్ధతి ఉంటుంది."
+या मैं प्रतिलेखन कारक के किसी के खिलाफ एक एंटीबॉडी ( antibody ) का उपयोग कर सकता हूं ।,లేక నేను ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారక అయినా దేని విరుద్ధంగా ఈ నీ బాడీ ని ఉపయోగించతాను.
+"अब और अगर मैं इस एंटीबॉडी ( antibody ) का उपयोग करके खींचता हूं जो इस ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) कारक से बंधे हैं , तो यह मुझे बताएगा कि प्रतिलेखन के उस जीन के किस हिस्से के लिए बाध्य है ।","ఇప్పుడు ఇంకా ఒకవేళ నేను యాంటీబాడీ (antibody ) యొక్క ఉపయోగం చేసి లాగుతాను ఏది ఈ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ (transcription ) కారక తో బంధించి ఉంది, అయితే ప్రతిలేఖనం జీన్ యొక్క ఏ భాగం తో బంధించి ఉందో అని ప్రతిలేఖనం నాకు చెబుతుంది."
+यह एक शक्तिशाली विधि है और इसे ही क्रोमेटिन ( chromatin ) इम्मुनोप्रेसिपीटशन ( immunoprecipitation ) कहा जाता है ।,ఇది ఒక శక్తివంతమైన పద్ధత్తి ఇంకా దీన్నే క్రోమాటిన్  (chromatin ) ఇమ్యునోప్రెసిపిటేశన ( immunoprecipitation ) అంటారు.
+"योजनाबद्ध ( schematic ) यहां दिखाया गया है , इसलिए मूल रूप से यह क्या है कि आप क्रोमैटिन ( chromatin ) को अलग करते हैं और फिर डीएनए को प्रोटीन लिंक करते हैं ।",దీన్ని ఇక్కడ క్రమబద్ధంగా చూపించతారు అందుకే మూల రూపంగా ఇది ఏమిటంటే మీరు క్రోమో టీన్  ( chromatin ) ని వేరు చేస్తారు ఇంకా డీఎన్ఏ తో ప్రోటీన్ ని లింక్ చేస్తారు.
+"इसलिए आप उन रासायनिक विलाप ( chemical moieties ) का उपयोग कर सकते हैं जो यहां दिखाए गए चीज़ों को स्थिर करते हैं , इसलिए डीएनए और प्रोटीन को स्थिर किया जाता है और फिर एक बार जब आप ऐसा कर लेते हैं , तो क्या आप डीएनए अर्थ को कतरते हुए देखते हैं , आप डीएनए को अनियमित रूप से काटते हैं , इसलिए आपको प्रोटीन का पता है जिसमें आप के पास डीएनए होता है , इसलिए वहां होने वाले हैं ।","అందుకే మీరు ఆ రసాయనిక విలాపం ( chemical moieties ) యొక్క ఉపయోగం చెయ్యగలరు ఏది ఇక్కడ చూపించిన వస్తువుల్ని స్థిరంగా చేస్తాయి, అందుకే డిఎన్ఏ ఇంకా ప్రొటీన్ నీ స్థిరంగా చేస్తాయి ఇంక మళ్ళీ ఒకసారి ఎప్పుడూ మీరు ఇలా చేయగలుగుతారో, అయితే మీరు డిఎన్ఏ యొక్క అర్థాన్ని కత్తిరిస్తూ చూడగలుగుతున్నారా, మీ డిఎన్ఏ ని కట్టుబాట్లు లేకుండా కత్తిరిస్తాము, అందుకే మీకు ప్రోటీన్ గురించి తెలుసు ఎందులో మీ దగ్గర ఈయనే ఉంటుంది, అందుకే అక్కడ అవుతుంది."
+"अब यदि आप एक एंटीबॉडी ( antibody ) का उपयोग करते हैं जो किसी दिए गए प्रोटीन को पहचानता है , उदाहरण के लिए मैं प्रतिलेखन कारक A देख रहा हूं .",ఇప్పుడు ఒకవేళ మీరు ఒక యాంటీబాడీ (antibody ) ఉపయోగిస్తే మీ ఇతర్లకి ఇచ్చిన ప్రోటీన్ ని పోలుస్తుంది ఉదాహరణ కి నేను ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారక A నీ చూస్తున్నాను.
+"अब यह एंटीबॉडी ( antibody ) है जो प्रतिलेखन कारक A को बांधता है , इसलिए यह प्रोटीन में जहां भी प्रतिलेखन कारक है , वहां खींचने वाला है यदि प्रतिलेखन कारक कुछ डीएनए से बंधा हुआ है तो डीएनए भी इसके साथ आता है जो मैं डीएनए निकालता हूं और मैं इसे अनुक्रम ( sequence ) करता हूं और अनुक्रम ( sequence ) के साथ मैं जीनोम को मैप कर सकता हूं यह देखने के लिए कि कौन सा क्षेत्र उस अनुक्रम ( sequence ) का प्रतिनिधित्व करता है इसलिए मैं बता सकता हूं कि यह एक ऐसा क्षेत्र है जिस पर ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) कारक बाध्य है ।","ఇది ఒక ఏంటీబాడీ ( antibody ) ఏది ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం A నీ కట్టేస్తుంది, అందుకే ఈ ప్రోటీన్ లో ఎక్కడ ఎక్కడ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలు ఉన్నాయో, అది లాగా బోతుంది ఒకవేళ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం కొన్ని డిఎన్ఏలతో కట్టి ఉంటే డిఎన్ఏ కూడా దీంతో పాటు వస్తుంది ఏది నేను డిఎన్ఏ తీస్తాను ఇంకా నేను దీన్నే అనుక్రమణ( sequence ) చేస్తాను ఇంకా అనుక్రమణం ( sequence ) తో పాటు నేను జీనోమ్ నీ మ్యాప్ చేయగలను ఇక్కడ చూడగలిగేది ఏమిటంటే ఏ క్షేత్రం ఆ అనుక్రమణం ( sequence ) కి ప్రతినిధిత్వం వహిస్తుంది అందుకే నేను చెప్పగలిగింది ఏమిటంటే ఇది ఒక అలాంటి ప్రాంతం బెయిల్పై ట్రాన్స్క్రిప్షన్ (( transcription ) కారకం బంధించి ఉంది."
+तो यही तरीका है लोगों का ।,అయితే ఇది ప్రజల యొక్క పద్ధతి.
+और यह एक ऐसा ऐतिहासिक कागज है जहां उन्होंने मानव के हिस्टोन ( histone ) मिथाइलेशन ( methylation ) के उच्च रिज़ॉल्यूशन प्रोफाइलिंग को देखा है जीनोम ( genome ) ।,ఇంకా ఈ ఒక్క చారిత్రాత్మక  పత్రము ఇందులో మానవుని యొక్క హిస్టోన్ (histone ) మిథిలేశన్ (methylation ) యొక్క శ్రేష్ట రిజల్యూషన్ ప్రొఫైలింగ్ నీ చూసిన జినోమ్.
+"तो उन्होंने इस क्रोमैटिन ( chromatin ) इम्यूनोप्रूवेरेशन ( immunoprecipitation ) का उपयोग किया है , इसके बाद गहरी अनुक्रमण ( sequencing ) द्वारा यह समझने के लिए कि यह कैसे होता है ।",ఇది అయితే అతను ఈ   క్రోమాటిన్  (chromatin ) ఇమ్యునోప్రెసిపిటేశన ( immunoprecipitation ) యొక్క ఉపయోగం చేశారు దీని తర్వాత దీర్ఘమైన అనుక్రమణ (sequence ) ద్వారా ఇది ఎలా జరుగుతుంది అని దాన్నీ అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించేరు.
+"इसलिए मूल रूप से उन्होंने चिप इम्यूनोप्रैग्यूशन ( immunoprecipitation ) का उपयोग करके डीएनए को खींच लिया है और फिर उन्होंने जाकर यह एनजीएस किया जिसे आप जानते हैं , आपके पास छोटे टुकड़े हैं जो चिप डीएनए से प्राप्त होते हैं , आपने एडेप्टर जोड़ा , आप तरल पदार्थ डिवाइस से गुजरते हैं और फिर हम क्लोन बनाते हैं ।","అందుకే మూల రూపం గా అతను చిప్ ఇమ్యూనోప్రసిపిటేష్న్ (immunoprecipitation) యొక్క ఉద్యోగం చేసి డీఎన్ఏ నీ లాగేసారు ఇంకా మళ్లీ అతను వెళ్ళి ఈ ఎంజిఎస్ చేసేరు దీని గురించి మీకు తెలుసు, నీ దగ్గర చిన్న మొక్కలు ఉన్నాయి ఏవి చిప్ డిఎన్ఏ నుంచి పొందుతారు, మీరు ఎడాప్టర్ జత, మీరు కేరళ పదార్థ డివైస్ మిర్చి వెళతారు మళ్లీ మనం క్లోన్ తయారు చేస్తాం."
+"हम इस क्लस्टर को बनाते हैं , इसकी कई प्रतियाँ और फिर डेटा प्राप्त करने के लिए इस सीक्वेंसर ( sequencers ) के माध्यम से जाते हैं ।",మనము ఈ క్లస్టర్ తో తయారు చేస్తాము. దీని యొక్క ఎన్నో కాపీలు ఇంకా మళ్లీ డేటాని  పొందడానికి ఈ సీక్వెంసర్ ( sequencers ) యొక్క మాధ్యమము లో నుంచి వెళుతుంది.
+"तो अब हम उदाहरण के लिए , जीनोम के क्षेत्रों में जहां मेथिलिकरण ( methylation ) के बारे में बताने में सक्षम हैं बहुत अधिक है , क्योंकि आप एक एंटीबॉडी ( antibody ) का उपयोग करते हैं , उदाहरण के लिए पहचानते हैं कि आप हिस्टोन ( histone ) जानते हैं ।",అయితే ఇప్పుడు మనం ఉదాహరణ కోసం జీనోమ్ యొక్క క్షేత్రం లో ఎక్కడ మిథిలేశన్ (methylation ) గురించి చెప్పటంలో చాలా ఎక్కువ సామర్థ్యంగా ఉంటాము. ఎందుకంటే మీరు ఒక యాంటీబాడీ antibody ) ని ఉపయోగిస్తున్నారు ఉదాహరణ కోసం గుర్తించంది ఏమిటంటే మీకు హిస్టోన్ (histone ) తెలుసు.
+अब यह आपको बताता है कि जीनोम के इस सेगमेंट में आप गंभीर रूप से आप जानते हैं कि कई कोशिकाओं ( cells ) में इसका मतलब है कि यह एक ऐसा खंड ( segment ) है जिस पर आपको पता है कि एंटीबॉडी ( antibody ) बांधने में सक्षम है जो यह सुझाव देता है कि यह क्षेत्र हिस्टोन ( histone ) मिथाइलटेट है ।,ఇప్పుడు ఇది మీకు చెప్పేదేమిటంటే జీనోమ్ యొక్క ఈ సెగ్మెంట్లో మీరు గంభీర రూపములో నీకు తెలిసిందేమిటంటే ఎన్నో కణాలు ( cells ) లో దీని యొక్క అర్థం ఇది ఎలాంటి భాగం ( segment ) దీని పై మీకు తెలిసేదేమిటంటే ఏంటిబాడి ని ( antibody ) మీ కట్టడంలో సమానమైనది ఏది తెలియజేసేది ఏమిటంటే ఈ ప్రాంతం హిస్టోన్ (histone) మిథాఇలేట్.
+वह क्षेत्र क्या है जिसे आप जानते हैं कि यह एक अपस्ट्रीम क्षेत्र है या आप किसी विशेष जीन को अपस्ट्रीम करने के लिए डाउनस्ट्रीम करते हैं ।,"ఆ క్షత్రం ఏది దేంట్లో ఇది ఒక అప్స్ట్రీమ్ క్షేత్రం అని మీకు తెలుసు లేక మీరు ఏదో ఒక విశేషమైన 
+జీన్ నీ అప్ స్ట్రీమ్ చెయ్యడానికి డైన్చే స్స్తాట్రురీమ చేస్తారు."
+तो यह आपको बताता है कि यह क्षेत्र मिथाइलेटेड ( methylated ) है और यह आप जानते हैं कि आप व्यक्त कर सकते हैं या नहीं जाओ और बाद में विश्लेषण ( analysis ) करो ।,ఇది మీకు క్షేత్ర మిథాయ్లేటెడ్ ( methylated ) గురించి చెబుతుంది ఇంకా ఇది దేన్ని మీరు వ్యక్తపరిచే గలరు లేదో అని మీకు తెలుసు ఇంకా తర్వాత విశ్లేషణ (analysis ) చెయ్యండి.
+और यह वास्तव में मदद करने वाला है क्योंकि हम एपिजेनेटिक्स ( epigenetics ) के बारे में बात कर रहे हैं ।,ఇంత ఇంకా ఇది ఒక వాస్తవం లో సహాయం చేసేది ఎందుకంటే మనము ఎపిజెనెటిక్స్ epigenetics ) గురుంచి మాట్లాడుతున్నాము.
+"एपिजेनेटिक्स ( epigenetics ) मैं एक सामान्य डीएनए अनुक्रम ( sequence ) हो सकता है लेकिन जिस तरह से मेरे जीनोम ( genome ) कार्यों को संशोधित किया गया है क्योंकि मैं जिस तरह के वातावरण में रहता हूं , उदाहरण के लिए , सही ।","ఎపిజెనెటిక్స్( epigenetics ) లో ఒక సామాన్య డిఎన్ఏ అనుక్రమణ (sequence ) అవ్వచ్చు కానీ ఏ విధంగా నా జీనోమ్ ( genome ) యొక్క పనుల్నీ సంస్కరించబడింది ఎందుకంటే ఇలాంటి వాతావరణంలో ఉంటాను ఉదాహరణకి, సరే"
+"इसलिए अगर मैं अब यह समझ सकता हूं कि आप कौन से क्षेत्र हैं जो क्रोमेटिन ( chromatin ) के बारे में जानते हैं , जो मेथिलेटेड हैं , तो यह मदद करने जा रहा है कि आधार को बदले बिना पर्यावरण अपने जीनोम ( genome ) को कैसे बदले ।","అందుకే ఒకవేళ నేను ఇది అర్థం చేసుకుంటాను మీరు ఏ క్షేత్రం ఎక్కడ  క్రోమాటిన్  (chromatin ) గురించి తెలుసుకున్నారు , ఏదాతే మిథాయ్లేటెడ్, అయితే ఇది ఉపయోగపడుతుంది అని ఆధారాన్ని మార్చి కుండ మీ జీనోమ్ (genome) ని ఎలా మారుస్తుంది."
+तो यह फ़ंक्शन को समझने में बहुत बड़ा लाभ है ।,అయితే ఈ ఫంక్షన్ ని అర్థం చేసుకోవడానికి అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా ఉపయోగకరం.
+"तथा उदाहरण के लिए आप यहां दिखाए गए कुछ अनुक्रम ( sequence ) जानते हैं कि यह एक सक्रिय जीन है , यह एक निष्क्रिय जीन है या एक ऐसी स्थिति है जिसमें जीन निष्क्रिय है , एक ऐसी स्थिति जिसमें जीन सक्रिय है ।","ఇంకా ఉదాహరణ కోసం మీకు ఇక్కడ చూపించిన కొన్ని అనుక్రమణ (sequence ) తెలుసు ఎందుకంటే ఇంకా సక్రియ జీన్, ఇది ఒక నిష్క్రియ జీన్ లేక ఒక ఎలాంటి స్థితిలో ఉంది అంటే జీన నిష్క్రియంగా ఉంది, ఇది ఆ స్థితి ఎందులో జిమ్ సక్రియంగా ఉంది."
+आप देख सकते हैं कि यह वह रेखाचित्र है जिसे रेखा आरेख द्वारा निरूपित किया जाता है ।,ఇది ఒక రేఖాచిత్రం ఇంట్లో రేఖా నీ రేఖాచిత్రం ద్వారా సూచిస్తారు.
+"यहाँ आप एन्हांसर क्षेत्र देख सकते हैं यदि आपने उपयोग किया है तो आप पा सकते हैं कि यहाँ मिथाइलेशन ( methylation ) को बदल दिया गया है , और अधिक पढ़े गए हैं इसी तरह एक प्रवर्तक और पर ।","ఇక్కడ మీరు ఎన్హేన్సర్ క్షేత్రాన్నీ చూడవచ్చు, ఒకవేళ మీరు ఉపయోగిస్తే ఇక్కడ మిథిలేశన్ (methylation ) నీ మార్చిసేరు అని మీకు తెలుస్తుంది, ఇంకా ఇలాంటి ప్రమోటర్ గురించి ఇంకా ఎక్కువ చదవండి ."
+"तो यह तरीका है कि आप प्रतिलेखन कारक और अन्य को क्या देख रहे हैं , इस पर निर्भर करते हुए , आप यह पता लगाने में सक्षम हैं कि संभवतः आप जीन की अभिव्यक्ति को कैसे नियंत्रित कर सकते हैं ।","ఇది ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం లో ఓ పద్ధతి ఇంకా ఇతరులు నీ ఏం చూస్తున్నారు, దీని మీద ఆధార పడుతూ, మీరు జీన్స్ యొక్క అభివ్యక్తంనీ ఎలా నియంత్రించగలరు అన్నది తెలుసుకోవడంలో మీరు సమర్థులు."
+"तो यह अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) की शक्ति है और जैसा कि आप जानते हैं कि आपने अभी देखा है ये प्रौद्योगिकियां अभी भी आ रही हैं , आपके पास अभी भी लंबा रास्ता तय करना है और हो सकता है कि अगले 5 साल , 10 साल में आपको ऐसे बदलाव देखने को मिलें , जिनके बारे में आप कल्पना से परे कल्पना नहीं कर सकते हैं और यह शहर , शहर में कहीं भी हो सकता है ।","అయితే ఇది ముందుతరం లో అనుక్రమణ( sequencing ) యొక్క శక్తి ఇంకా ఎలాగైతే మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే మీరు ఇప్పుడు చూస్తున్నారు ఈ సాంకేతికాలు ఇప్పుడు వస్తున్నాయి, ఇక్కడ ఇప్పటికీ ఇంకా చాలా దూరం పయనించాలి ఇంకా వచ్చే ఐదు సంవత్సరాలు, పది సంవత్సరాలు లో బహుశా మీకు ఇలాంటి మార్పులు చుట్టానికి దొరకవచ్చు, వే టు గురించి మీరు ఊహల్లో కూడా ఊహించలేరు ఇంక ఇది పట్టణం, పట్టణం లో ఎక్కడైనా అవ్వచ్చు."
+"दुकान जो जीनोम को अनुक्रमित ( sequence ) कर सकती है और जीनोम का विश्लेषण ( analysis ) करने के लिए तरीके हो सकते हैं और आपके पास जो भी जोखिम कारक हैं या निदान के लिए भविष्यवाणी कर सकते हैं , क्या आप जानते हैं कि रक्त परीक्षण और अन्य के लिए आपके पास क्या बेहतर हो सकता है ।","దుకాణం ఎక్కడ జీనోమ్ ని అనుక్రమణ ( sequence ) చెయ్యగలదు ఇంకా జీనోమ్ యొక్క విశ్లేషణ ( analysis ) చేసే పద్ధతి ఉండొచ్చు ఇంకా మీ దగ్గర ఏ హానికారకమైన కారకాలు ఉన్నాయో లేక నిదానం కోసం భవిష్యవాణి చేయగలరు, రక్తపరీక్షణ ఇంకా ఇతర వాటి కోసం ఏంటి మెరుగు కావచ్చు అని మీకు తెలుసా."
+इसलिए इसके साथ हम चर्चा के इस भाग को समाप्त करते हैं जो अगली पीढ़ी की अनुक्रमण ( sequencing ) है ।,అందుకే దీంతోపాటు ఈ భాగం దగ్గరే  మన చర్చని పూర్చేతి చేస్తున్నాము ఏది ముందు తరం యొక్క  అనుక్రమణ (sequence ).
+अगली कक्षाओं में हम इन अनुक्रमों के उपयोग के बारे में चर्चा करने जा रहे हैं ताकि हम समझ सकें कि हम कैसे विकसित हुए और हम जीनोम ( genome ) अनुक्रमण ( sequencing ) का विश्लेषण ( analysis ) कैसे कर सकते हैं,తర్వాత క్లాసులో మనము అనుక్రమణల యొక్క ఉపయోగాల గురించి చర్చించ బోతున్నాము ఎందుకంటే దీనివలన మనం ఎలా వికసించేము ఇంకా మనము జీనోమ్ (genome ) అనుక్రమణ (sequence ) యొక్క విశ్లేషణ (analysis ) ఎలా చేయగలము అని తెలుసుకుంటాం.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_1_-j9tsWGNDt7g.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_1_-j9tsWGNDt7g.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..59e4e045f4b7e447219ce7781ff7cc7164aeb8b9
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_1_-j9tsWGNDt7g.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,141 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi तो कार्यात्मक ( Functional ) जीनोमिक्स ( Genomics ) पर इस पाठ्यक्रम में वापस स्वागत है ।,WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్  ఫంక్షనల్ ( Functional )  జీనోమిక్స్  ( Genomics ) అనే పాఠ్య అంశముకు మీకు తిరిగి స్వాగతం.
+"पिछले व्याख्यान में हमने विभिन्न डेटाबेसों में देखा , जिनका उपयोग कार्यात्मक ( Functional ) पहलू सहित जीनोम ( genome ) से प्राप्त जानकारी को संग्रहीत करने के लिए किया जाता है और हम उन्हें कार्यात्मक ( Functional ) जीन को समझने और अपनी परिकल्पना का निर्माण करने के लिए क्वेरी कर सकते हैं , और अधिक अध्ययन करने के लिए , आप जानते हैं जीन ( gene ) के कार्य को समझें ।","వ్యాఖ్యానంలో మనం వివిధమైన డేటాబేస్లని చూసాము, దీని యొక్క ఉపయోగం కార్యాత్మక ( Functional ) స్వరూప సహితంగా ఈ జీనోమ్ లో అందినా సమాచారాన్ని సేకరించడానికి చేస్తారు ఇంకా మనం వాటిని కార్యాత్మక ( Functional ) జీన్ ని అర్థం చేసుకోవటానికి ఇంకా మన పరికల్పన యొక్క నిర్మాణం కోసం ముందుకు తీసుకు వెళ్ళవచ్చు, ఇంకా ఎక్కువ అధ్యయనం కోసం, మీకు తెలుసు జీన్ ( gene ) యొక్క పనిని అర్థం చేసుకోండి."
+"तो इस वर्ग में हम कुछ ऐसे तरीकों पर गौर करने जा रहे हैं , जिन्हें शुरुआती सालों में विकसित किया गया है ताकि यह समझा जा सके कि जीनोम ( genome ) को कैसे अनुक्रमित किया जाए ।","కాబట్టి మనము ఈ తరగతిలో కొన్ని పద్ధతుల పై దృష్టి సారిద్దాము, వీటిని ప్రారంభ సంవత్సరములలో అభివృధి చేశారు, ఎందుకు అంటే, జీనోమ్ ( genome ) ని ఎలా వర్గీకరింపచెయ్యాలో అర్ధంచేసుకోవటానికి."
+"तो आइए हम एक प्रश्न पूछें कि जीन ( gene ) मानव के लिए इतना विशेष कैसे है कि हम एक प्रजाति बन गए जो अन्य प्रजातियों का अध्ययन करते हैं इसलिए उदाहरण के लिए , कुत्ते विश्वविद्यालय या कॉलेज में नहीं जाते हैं और विज्ञान का अध्ययन करते हैं और मानव को एक मॉडल प्रणाली के रूप में उपयोग करते हैं लेकिन हम इसे अन्य तरीके से करते हैं ।","అయితే రండి మనం ఒక ప్రశ్న అడిగేది ఏమిటంటే జీన్ ( gene ) మానవుడి కోసం ఒక ప్రత్యేకత ఎలా ఉంది అంటే మనం ఒక ప్రజాతి ఇంకా తయారయ్యాం ఎవరు ఇతర ప్రజాతులు యొక్క అధ్యయనం చేస్తాయి, కుక్కలు విశ్వవిద్యాలయం లేక కాలేజీ కి వెళ్ళవు ఇంకా విజ్ఞానం యొక్క అధ్యయనం చేస్తాయి ఇంకా మానవుడిని ఒక మోడల్ ప్రణాళిక యొక్క రూపంలో అజ్ఞానం చేస్తాయి కానీ మనం వీటిని ఇంకో పద్ధతిలో చేస్తాం."
+"तो मानव जीनोम ( genome ) के बारे में ऐसा क्या खास है जिसने हमें आपकी संज्ञानात्मक क्षमताओं के मामले में इतनी सफल प्रजाति बना दिया है , आप इतने सफल हैं कि आप अन्य प्रजातियों को पालतू बना सकते हैं और उन्हें एक मॉडल प्रणाली के रूप में या हमारे स्वयं के लाभ के लिए अध्ययन कर सकते हैं ।","అయితే మానవుడి యొక్క జీనోమ్ ( genome ) ఒక్క విషయంలో ఏం ప్రత్యేకత ఉందని ఏది మనల్ని మీ సంజ్ఞాత్మక సామర్థ్యాల యొక్క విషయం లో ఇంత సాఫల్య మైన ప్రజాతి గా తయారు చేసింది, మీరు ఎంత సాఫల్యంటే మనం ఇద్దరు ప్జారతుల్ని ఇప్పుడు గా పెంపుడుగా మార్చుకో గలవా ఇంకా వాటిని ఒక మోడల్ ప్రణాళిక రూపం లో లేక మనం స్వలాభానికి అధ్యయనం చెయ్యగలం."
+"तो इस स्लाइड में यहां जो दिखाया गया है , वह लॉग स्केल में प्रतिनिधि समूहों के जीनोम ( genome ) के आकार की सीमा है , इसलिए यहां वही दिखाया गया है ।","కాబట్టి ఈ స్లయిడ్లో ఇక్కడ చూబించబడినది ఏది వుందో, అది లాగ్ స్కేల్లో ప్రతినిధి సమూహముల యొక్క జీనోమ్ ( genome ) ఆకారము యొక్క పరిమితి, అందుకే ఇక్కడ అది మాత్రమే చూబించబడినది."
+"इसलिए हम यहाँ देख सकते हैं कि मानव यहाँ है , जीनोम ( genome ) का आकार सभी स्तनधारियों के बीच तुलनीय है क्योंकि हम मानते हैं कि मनुष्य प्रजातियों के एक सामान्य समूह से विकसित हुआ है ।","కాబట్టి మీరు ఇక్కడ చూడవచ్చు, మనిషి ఇక్కడ వున్నాడు, జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఆకారము అన్ని క్షీరదాల మధ్య పోల్చదగినది, ఎందుకంటే మనము నమ్ముతాము ఏమిటంటే మనిషి జాతుల యొక్క ఒక సామాన్య సమూహము నుంచి ఉద్భవించాడు అని."
+और अगर आप मनुष्यों के जीनोम ( genome ) के आकार की तुलना अन्य लोकप्रिय मॉडल से करते हैं जो हम अध्ययन करते हैं तो ऐसा नहीं है कि जीनोम का आकार जटिलता से संबंधित है ।,"మరియు మనము కనక మనుషుల జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఆకారాన్ని మనము అధ్యయనము చేసే ఇతర ప్రజాదరణ పొందిన మోడల్స్ తో పోల్చిన్నప్పుడు,  జీనోమ్ యొక్క ఆకారము జటిలత్వముకి సంబంధించినది అయివుండదు."
+"तो आप उदाहरण के लिए एक मेंढक हो सकते हैं जिसे हम समन्दर कहते हैं जो कि एक जीनोम होता है जो मानव की तुलना में कई गुना बड़ा होता है , इसी तरह हमारे पास पौधों की जांच के लिए लिली का जीनोम ( genome ) का आकार मनुष्यों की तुलना में बहुत अधिक है ।","కాబట్టి ఉదాహరణకు మీరు ఒక కప్ప అయివుండవచ్చు. దానిని మనము సముద్రము అంటాము, అది ఒక జీనోమ్. అది మానవులతో పోలిస్తే చాలా రెట్లు పెద్దది, అలాగే మన దగ్గర మొక్కల యొక్క పరిశీలనకి లిల్లీ యొక్క జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఆకారము మనుషులతో పోలిస్తే చాలా అధికము."
+हमारा चिकन या टॉड ( toad ) से इतना अलग नहीं है या उदाहरण के लिए भी मक्खी वगैरह ।,"మనది చికెన్ లేదా టోడ్ ( toad ) కన్నా భిన్నమైనది కాదు, లేదా ఉదాహరణకు ఈగ మొదలగునవి,"
+तो क्या है जो हमें इतना विशेष अधिकार देता है !,"అయితే అది ఏంటి, మనకి ఇంత విశేష అధికారము ఇచ్చేది!"
+"यह इतनी सफल प्रजाति बन जाती है और हम दूसरी प्रजातियों का अध्ययन करते हैं इस बहुत लंबे समय से वैज्ञानिकों के लिए क्वेरी है , वे जल्द से जल्द एक सिद्धांत की जांच करने की कोशिश करते थे कि हमारे पास हमारे जीनोम ( genome ) का आकार बड़ा है यही कारण है कि उन्होंने देखा कि जीनोम का आकार है ।","ఇది ఎంత సఫలమైన ప్రజాతి అవ్వ గలదు ఇంకా మనం ఇతర ప్రజాతులు యొక్క అధ్యయనం చేస్తాము ఇది చాలా దీర్ఘకాలం నుంచి శాస్త్రవేత్తలు కోసం మోస్తాయి, వాళ్లు అతి త్వరగా సిద్ధాంతాన్ని పరీక్షచేసే ప్రయత్నం చేస్తున్నది ఏమిటంటే దగ్గర మన జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఆకారం పెద్దది ఈ కారణం వల్లే వాళ్ల చూసిందే ఏమిటంటే జీనోమ్ యొక్క ఆకారం."
+और यह आसानी से डीएनए ( DNA ) की मात्रा को मापने के बिना किया जा सकता है वास्तव में यह जानने के बिना कि आधारों और अनुक्रमों ( sequences ) का संयोजन क्या है ।,"మరియు దీనిని సునాయాసముగా డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క ప్రమాణమును కొలవకుండా చెయ్యవచ్చు, వాస్తవానికి  ఆధారములు మరియు పారంపర్యములు యొక్క అనుసంధానము ఏమిటి అనేది తెలియాల్సిన అవసరములేదు."
+तो पिछली स्लाइड में यही दिखाया गया है ।,కాబట్టి ముందరి స్లైడ్లో అదే చూబించబడినది.
+"तब लोगों को लगा कि अन्य प्रजातियों की तुलना में आपके जीन ( gene ) की संख्या अधिक हो सकती है यहाँ दिखाया गया है कि जीनोम ( genome ) के अनुक्रम ( sequence ) के साथ हम किस प्रकार के जीनोम ( genome ) की संख्या की भविष्यवाणी करते हैं , हमारे पास जो जीन ( gene ) है , वह मानव और उदाहरण के लिए हमारे द्वारा लगभग 25000 जीनों की गणना की गई माउस है ।","అప్పుడు ప్రజలకి అనిపించింది ఏమిటంటే ఇతర ప్రజాతులు పోలిస్తే మన జీన్ ( gene )  యొక్క సంఖ్య ఎక్కువ అవ్వచ్చు ఇక్కడ చూపించింది ఏమిటంటే జీనోమ్ ( genome ) అక్క అనుక్రమణ ( sequence ) తోపాటు మనం ఏ రకాల జీనోమ్ ( genome ) యొక్క సంఖ్య గురించి భవిష్యవాణి చేస్తారు, మన దగ్గర ఏ ( gene ) ఉందో, అది మానవుడు ఇంకా ఉదాహరణ కోసం మన దగ్గర సుమారు 25000 జీన్లు ని ఎలుక లో లెక్కించారు."
+यह बहुत अधिक भिन्न नहीं है क्योंकि उदाहरण के लिए नेमाटोड को 19000 जीन मिले हैं और फल मक्खी लगभग 13500 जीन है ।,"అది చాలా చాలా భిన్నమైనది కాదు, ఎందుకంటే ఉదాహరణకు నిమటోడ్ కి 19000 జన్యువులు ఇవ్వబడ్డాయి మరియు పళ్ళ ఈగకి 13500 జన్యువులు వున్నాయి."
+इसलिए ऐसा लगता है कि यह वास्तव में प्रति व्यक्ति जीन ( gene ) संख्या नहीं है जो बहुत बड़ा अंतर बनाता है ।,"కాబట్టి మనకి ఎలా అనిపిస్తుంది అంటే,  వాస్తవముగా పెద్ద అంతరము ఎర్పరచేది ప్రతి వ్యక్తి జన్యువు ( gene ) సంఖ్య కాదు."
+और निश्चित रूप से हमारे पास अन्य प्रजातियों की तुलना में जीनोम का आकार बहुत बड़ा है ।,మరియు ఖచ్చితముగా మిగిలిన జాతులతో పోలిస్తే మన దగ్గరి జీనోమ్ యొక్క ఆకారము చాలా పెద్దది.
+"और फिर अन्य दृष्टिकोणों के साथ कि हम थोड़ी देर बाद के बारे में बात करेंगे , अब हम समझने वाले टेप को अनुक्रमण द्वारा संभवतः यह अंतर प्रतिलेख है ।","మరియు మళ్ళి ఇతర దృష్టికోణముల గురించి మనము కొంచెం సేపు తరవాత మాట్లాడుకుందాము, ఇప్పుడు మనము అర్ధము చేసుకునే టేప్ యొక్క పారంపర్యత ద్వారా ఈ తేడా పరివర్తన లిఖించబడినది."
+"तो आप यहां देख सकते हैं कि यदि आप जीनोम ( genome ) के सापेक्ष अनुपात को देखते हैं जो आरएनए ( RNA ) में स्थानांतरित होता है , जिसका कोई कोडिंग संभावित अर्थ नहीं है , तो वे वास्तव में जीन के लिए कोड नहीं कर सकते हैं ।","కాబట్టి మీరు ఇక్కడ చూడవచ్చు, మీరు కనక జీనోమ్ ( genome ) యొక్క సాపేక్ష నిష్పత్తి చూసిన్నట్టు అయితే, అది ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లోకి తరలించబడినది, దీనికి ఏవిధమైన కోడింగ్ సంబంధిత అర్ధము లేదు, వాస్తవానికి అవి జన్యువు కొరకు కోడ్ చెయ్యలేవు."
+इसलिए उन्हें जीन के रूप में वर्गीकृत नहीं किया गया है जो वास्तव में ऊपर चला गया है ।,అవి వాస్తవానికి పెరిగిన జన్యువులుగా వర్గీకరించబడలేదు.
+"उदाहरण के लिए , यह जीनोम ( genome ) का 33 प्रतिशत है , जैसा कि आप मानव के ऊपर आते हैं , बहुत अधिक है और यदि आप यहां दिखाए गए नॉनकोडिंग अनुक्रम ( noncoding sequence ) के अनुपात को देखते हैं , तो ठीक है !","ఉదాహరణకు, ఇది జన్యువులో 33 శాతం, ఇది మీరు మానవునిపైకి వచ్చేటప్పుడు చాలా ఎక్కువ మరియు ఇక్కడ చూపిన నాన్‌కోడింగ్ సీక్వెన్స్ నిష్పత్తిని పరిశీలిస్తే, మంచిది!"
+"तो यह वास्तव में पता चलता है कि आप एक नेमाटोड ( nematode ) या मक्खी से जानते हैं जो है और यदि आप उस पर गौर करते हैं कोडिंग बनाम नॉनकोडिंग ( noncoding ) , जो इन दोनों समूहों के लिए बहुत अलग नहीं है , लेकिन जब आप माउस और मानव जैसी अत्यधिक विकसित प्रजातियों के लिए आते हैं , तो आप पाते हैं कि जटिलता बढ़ गई है ।","అయితే ఇది ఈ నిజంగా తెలిసేదేమిటంటే మీరు ఒక నెమాటోడ్ ( nematode) లేక ఈగ ద్వారా తెలుసుకున్నది ఏదైతే ఇంకా ఒకవేళ మీరు దానిపై శ్రద్ధ వహిస్తే కోడింగ్ వర్సెస్ నాన్ కోడింగ్, ఏవి ఈ రెండు సమూహం కోసం చాలా వేరు కాదు, కానీ ఎప్పుడు మీ మౌస్ ఇంకా మానవుడు ఇలాంటి అత్యధికంగా వికసింప బడిన ప్రజాతులు కోసం వస్తాయో, అప్పుడు మనం పొందిదేమిటి అంటే క్లిష్టత పెరిగిపోయింది."
+तो शायद अंतर जीन के आकार का है और प्लस जीनोम ( genome ) का अनुपात है जो किसी भी प्रोटीन के लिए कोड नहीं करने वाले टेप के लिए कोड है ।,బహుశా వ్యత్యాసం జన్యువు యొక్క పరిమాణం మరియు ప్లస్ జన్యువు యొక్క నిష్పత్తి ఏ ప్రోటీన్‌కు కోడ్ చేయని టేప్‌కు ఉంటుంది.
+तो ये वे हैं जिन्हें नॉनकोडिंग ( noncoding ) लिपियों के रूप में कहा जाता है जिनके बहुत महत्वपूर्ण कार्य होते हैं और जिनमें से कुछ पर हम पहले ही व्याख्यान में चर्चा कर चुके हैं ।,"వీటిని నాన్‌కోడింగ్ స్క్రిప్ట్‌లుగా పిలుస్తారు, ఇవి చాలా ముఖ్యమైన విధులను కలిగి ఉంటాయి మరియు వాటిలో కొన్ని మనం ఇప్పటికే ఉపన్యాసంలో చర్చించాము."
+लेकिन बहुमत के लिए हम वास्तव में नहीं जानते हैं कि वह कार्य क्या है जिसकी जांच की जा रही है ।,కానీ మెజారిటీకి దర్యాప్తు చేయబడుతున్న పని ఏమిటో మాకు నిజంగా తెలియదు.
+"तो आपका जीनोम ( genome ) क्या है , इसलिए आप जानते हैं कि अगर आप गौर करें , तो इसका उदाहरण आपके लिए अलग है यहाँ आपके पास बैक्टीरिया है जो आपके पास गोलाकार जीनोम ( genome ) है , लेकिन मनुष्यों में आपके पास अलग - अलग गुणसूत्र ( chromosome ) हैं जैसे कि यहां 23 जोड़े दिखाए गए हैं और यदि आप गुणसूत्रों ( chromosomes ) में देखते हैं तो जीन सभी गुणसूत्रों ( chromosomes ) में फैले हुए हैं और यह कुछ ऐसा है जो यहां दिखाया गया है ।","అయితే మీ జీనోమ్ ( genome ) ఏమిటి, ఇందుకే మీరు తెలుసుకుంది ఏమిటంటే ఒకవేళ మీరు గమనిస్తే, అయితే దీని యొక్క ఉదాహరణ మీకోసం వేరుగా ఉంటుంది ఇక్కడ మీ దగ్గర బ్యాక్టీరియా ఉంది ఏది మీ దగ్గర గోళాకారం లో ఉన్న జీనోమ్ ( genome ) ఉంది, కానీ మనుషుల లో నీ దగ్గర వేరు వేరు క్రోమోజోమ్ ఉన్నాయి ( chromosome ) ఎలాగంటే ఇక్కడ 23 జతలు కనిపిస్తున్నాయి ఇంకా ఒకవేళ మీ క్రోమోజోమ్స్ ( chromosomes ) లో చూడగలిగితే జీన్ అన్ని క్రోమోజోమ్స్ ( chromosomes ) లో విస్తరించి ఉన్నాయి ఇంకా ఇది కొంచెం ఎలా ఉంటుంది ఏది ఇక్కడ చూపించబడింది."
+तो आइए देखें कि जीनोम अनुक्रम कैसे शुरू हुआ और लोगों ने उन तकनीकों का क्या उपयोग किया है और समय के साथ यह कैसे बदल गया है ।,కాబట్టి జన్యు శ్రేణి ఎలా ప్రారంభమైంది మరియు ప్రజలు ఆ పద్ధతులను ఉపయోగించారు మరియు కాలక్రమేణా అది ఎలా మారిందో చూద్దాం.
+"आप के अनुक्रम भाग के लिए एक दृष्टिकोण अनुक्रम जानता है और फिर सेंगर अनुक्रमण का आविष्कार किया गया था , जिसने वास्तव में इस तरह बदल दिया है कि आप अनुक्रम जानते हैं कि आप जानते हैं कि डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) किया गया था ।","మీలోని సీక్వెన్స్ భాగానికి ఒక విధానం సీక్వెన్స్ తెలుసు, ఆపై సాంగర్ సీక్వెన్సింగ్ కనుగొనబడింది, ఇది వాస్తవానికి డి‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్స్ జరిగిందని మీకు తెలిసిన సీక్వెన్స్ మీకు తెలిసిన మార్గాన్ని మార్చింది."
+"और आप जानते हैं कि सेंगर अनुक्रमण के लिए शर्त में से एक है कि क्या आपको डीएनए ( DNA ) के साथ शुरू करना है जो समान हैं , डीएनए ( DNA ) के दिए गए सेगमेंट की कई प्रतियां हैं , केवल तभी आपकी अनुक्रमण अच्छा होगा इसलिए हम देखेंगे कि ऐसा क्यों है ।","స్యంగర్ సీక్వెన్సింగ్ కోసం ఒక అవసరం ఏమిటంటే, మీరు సారూప్యమైన డి‌ఎన్‌ఏ తో ప్రారంభించాలా, డి‌ఎన్‌ఏ యొక్క ఇచ్చిన విభాగానికి చాలా కాపీలు ఉన్నాయి, అప్పుడు మాత్రమే మీ సీక్వెన్సింగ్ బాగుంటుంది కాబట్టి ఇది ఎందుకు అలా అని మేము చూస్తాము."
+और एक सीमा थी क्योंकि तब आपको हर खंड का क्लोन बनाना होता है और उसके साथ कई प्रतियाँ बनानी होती हैं फिर वह क्रम ।,"మరియు ఒక పరిమితి ఉంది, ఎందుకంటే అప్పుడు మీరు ప్రతి బ్లాక్‌ను క్లోన్ చేయాలి మరియు దానితో చాలా ఆ క్రమం లోనే  కాపీలు చేయాలి,"
+"लेकिन पीसीआर ( PCR ) दृष्टिकोण के आविष्कार से यह बदल गया है कि सेंगर अनुक्रमण ( Sanger sequenced ) का तरीका बदल गया है क्योंकि अब हम बढ़ सकते हैं , मतलब जीनोम ( genome ) के किसी भी छोटे क्षेत्र की लाखों प्रतियां बना सकते हैं और इस पीसीआर ( PCR ) उत्पाद को सीधे अनुक्रमित किया जा सकता है इसलिए जो आया उसे चक्र अनुक्रमण कहा जाता है जैसे कि पीसीआर ( PCR ) दृष्टिकोण का उपयोग करके जीनोम ( genome ) को अनुक्रमित करना ।","కానీ పిసిఆర్( PCR ) దృక్పథం యొక్క ఆవిష్కారం తో ఇది మారిపోయింది సేంగర్ అనుక్రమణ ( Sanger sequenced ) యొక్క పద్ధతి మారిపోయింది ఎందుకంటే ఇప్పుడు మనం పెరగలం, అంటే జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఈ యొక్క చిన్న ప్రాంతాన్ని లక్షల కాపీలు చెయ్యగలం ఇంకా ఈ పిసిఆర్( PCR ) ఉత్పత్తిని తిన్నగా అనుక్రమికం చెయ్యబడుతుంది ఇందుకే ఏది వచ్చిందో దాన్ని చక్ర అనుక్రమణ అంటారు ఎలాగైతే పిసిఆర్( PCR ) దృక్పథం యొక్క ఉపయోగం చేసి జీనోమ్ ( genome ) అనుక్రమికం చెయ్యటం."
+"इस कारण से आपको स्वचालित डीएनए सीक्वेंसर ( DNA sequencing ) के रूप में जाना जाता है , जहां आप प्रतिक्रिया सेट करते हैं और इसे छोड़ देते हैं और सीक्वेंसर ( sequences ) मशीन चलेगी और आगे का क्रम तय करेगी और आपको डेटा के रूप में देगी ।","ఈ కారణంగా మీరు ఆటోమేటిక్ డిఎన్ఎ సీక్వెన్సింగ్ అని పిలుస్తారు, ఇక్కడ మీరు ప్రతిస్పందనను సెట్ చేసి విడుదల చేస్తారు, మరియు సీక్వెన్స్ మెషీన్ నడుస్తుంది మరియు తదుపరి క్రమాన్ని నిర్ణయిస్తుంది మరియు మీకు డేటాను అందిస్తుంది."
+"अब यह फिर से हो गया था कि आपमें से एक और दौर 1995 तक क्लासिक जेल आधारित सीक्वेंसर्स के बजाय विकास और क्रांति को जानता है , जिस पर हम चर्चा करेंगे , हमारे पास एक केशिका के रूप में जिसे आप कहते हैं , जब 96 प्रतिक्रिया क्रम एक ही समय में चलता है ।","క్లాసిక్ జెల్-ఆధారిత సీక్వెన్సర్ కంటే, మరొక రౌండ్ ఆకారం మరియు విప్లవం గురించి మీకు తెలుసు, 1995 వరకు, మీరు పిలిచే కేశనాళిక 96 ప్రతిచర్య సన్నివేశాల మాదిరిగానే నడుస్తుంది."
+"लेकिन अब जैसा कि आप जानते हैं कि सब कुछ अगली पीढ़ी की अनुक्रमण के रूप में कहा जाता है की शुरूआत के साथ बदल जाता है या कुछ समय में यह लोग दूसरी पीढ़ी के रूप में कहते हैं क्योंकि सेंगर विधि ( Sanger method ) को पहली पीढ़ी कहा जाता है और अब हमारे पास दूसरी पीढ़ी है जिसे आप अगली पीढ़ी के रूप में कहते हैं , लेकिन अब इसका एक नया तरीका भी सामने आ रहा है जिसे तीसरी पीढ़ी कहा जाता है ।","కానీ ఇప్పుడు ఎలాగైతే మీకు తెలిసిందేమిటంటే అన్ని ముందుతరం యొక్క అనుక్రమణ యొక్క రూపంలో అనేది ఏమిటంటే మొదట్నుంచి మారిపోతుంది లేక కొంత సమయంలో ప్రజలు రెండో తరం యొక్క రూపంలో అంటారు ఎందుకంటే సాంగేర్ విధానం ( Sanger method ) నీ మొదటి తరం అంటారు ఇంకా ఇప్పుడు మన దగ్గర రెండో తరం ఉంది దీన్ని మీరు ముందుతరం యొక్క రూపంలో అనొచ్చు, కానీ ఇప్పుడు దీని యొక్క కొత్త పద్ధతి కూడా ముందుకు వస్తుంది దేన్ని మూడో తరం అంటారు."
+लेकिन अब तक इसे एनजीएस ( NGS ) या अगली पीढ़ी की अनुक्रमणिका कहा जाता है ।,కానీ ఇప్పటి వరకు దీనిని ఎన్‌జిఎస్ లేదా తదుపరి తరం సూచిక అంటారు.
+"परंतु यह नहीं है कि डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) दृष्टिकोण जो पहली बार आया था , लोगों ने आरएनए ( RNA ) का उपयोग करना शुरू कर दिया , इससे पहले कि डीएनए ( DNA ) को सबसे अधिक बार अनुक्रमित किया जा सके , यह विकल्प राइबोसोमल आरएनए ( ribosomal RNA ) या वायरस आरएनए ( RNA ) था क्योंकि तब आपके पास कई प्रतियों में आरएनए ( RNA ) होता है ।","ఇది కాదు ఎందుకంటే డిఎన్ఏ అనుక్రమణ ( DNA sequence ) దృక్పథంతో ఏది మొదటి సాగర్ వచ్చిందో, ప్రజలు ఆర్ఎన్ఎ ( RNA ) యొక్క ఉపయోగం చెయ్యడం మొదలుపెట్టారు, దీనికి డిఎన్ఏ ( DNA ) నీ అత్యధికంగా అనుక్రమికం చేయటం కొనసాగించే ముందు రౌబోసోమల్ ఆర్ ఎన్ ఏ (ribosomal RNA ) లేక వైరస్ ఆర్ఎన్ ఏ (RNA ) ఉండేది ఎందుకంటే అప్పుడు మీ దగ్గర ఎన్నో కాపీలలో ఆర్ఎన్ఎ ( RNA ) ఉండేవి."
+ये समान अनुक्रम हैं जिनकी आपके पास कई प्रतियां हैं जिन्हें आप अनुक्रम कर सकते हैं लेकिन यह डीएनए ( DNA ) के साथ एक चुनौती थी ।,"ఇవి మీకు చాలా కాపీలు కలిగి ఉన్న సారూప్య సన్నివేశాలు, వీటిని మీరు క్రమం చేయవచ్చు, కానీ ఇది డి‌ఎన్‌ఏ  తో సవాలు."
+तो आप छोटे खंड को अलग कैसे करेंगे और कई प्रतियाँ बनायेंगे जो इस तरह से हो कि आपको पता चले कि यह संभव था क्योंकि क्लोनिंग तकनीक जो हमने विकसित की थी उसे पुनः संयोजक डीएनए ( DNA ) तकनीक कहा जाता है ।,కాబట్టి మీరు ఒక చిన్న బ్లాక్‌ను ఎలా వేరు చేస్తారు మరియు అది సాధ్యమేనని మీకు తెలిసిన విధంగా బహుళ కాపీలు ఎలా తయారు చేస్తారు ఎందుకంటే మేము అభివృద్ధి చేసిన క్లోనింగ్ పద్ధతిని పున: సంయోగ డి‌ఎన్‌ఏ  (డి‌ఎన్‌ఏ) టెక్నిక్ అంటారు.
+"और आरएनए अनुक्रम ( RNA sequence ) के कारण , रासायनिक आधारित अनुक्रमण ( chemical based sequencing ) संभव था जो शुरुआती में वाल्टर द्वारा विकसित किया गया था 1973 या इस समूह को आप बैक्टीरियोफेज , वायरल बैक्टीरियोफेज में से एक को प्रकाशित करने में सक्षम हैं , जिसे आरएनए जीनोम ( RNA genome ) मिला है , वे इसे 1976 में अनुक्रम और प्रकाशित करने में सक्षम हैं ।","ఇంకా ఆర్ఎన్ఏ అనుక్రమణ ( RNA sequence ), రసాయనిక ఆధారిత అనుక్రమణ ( chemical based sequencing ) సాధ్యమయ్యేది ఏది మొదట్లో వాల్టర్ ద్వారా వికసింప బడింది 1973 లేక ఈ సమూహంలో మీరు బ్యాక్టీరియాఫేజ్, వైరల్ బాక్టీరియాఫేజ్ దో ఒక టీ ప్రచురించటం లో సామర్థ్యం ఉంది, దీన్ని ఆర్ఎన్ఏ జీనోమ్ ( RNA genome ) అందింది, వాళ్ళు దీన్ని 1976 లో అనుక్రమణ ఇంకా ప్రచురించటం లో సమర్థులు."
+इसलिए यह पहली बड़ी अनुक्रम पहल थी और तब तक आप दूसरे को जानते हैं ।,కాబట్టి ఇది మొదటి ప్రధాన సీక్వెన్సింగ్ చొరవ మరియు ఇప్పటికి మీకు తెలుసు ఇది రెండవ సీక్వెన్సింగ్.
+सेंगर सहित लोगों ने इस दृष्टिकोण का आविष्कार किया है जो कि हम चर्चा करने जा रहे हैं ।,మేము చర్చించబోయే విధానాన్ని సెంగర్ తో సహా ప్రజలు కనుగొన్నారు.
+"इसलिए , लेकिन वायरल आरएनए अनुक्रम ( RNA sequence ) पूरा होने के बाद और फिर मैक्सम ( Maxam ) और गिल्बर्ट ( Gilbert ) ने एक साथ बहुत समान दृष्टिकोण का इस्तेमाल किया डीएनए ( DNA ) को अनुक्रमित करने के लिए इसे रासायनिक अनुक्रमण कहा जाता है ।","అందువల్ల, వైరల్ ఆర్‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్స్ పూర్తయిన తరువాత, మాక్సామ్ మరియు గిల్బర్ట్ కలిసి డిఎన్‌ఎ సీక్వెన్స్కు సమానమైన విధానాన్ని ఉపయోగించారు, దీనిని కెమికల్ సీక్వెన్సింగ్ అంటారు."
+"और वे एक समान दृष्टिकोण का उपयोग करते थे लेकिन तब तक आप जानते हैं कि आपके पास पुनः संयोजक डीएनए ( DNA ) विधियां आ गई हैं और इसलिए आप डीएनए ( DNA ) के छोटे सेगमेंट की एक कॉपी कर सकते हैं , कई प्रतियां जो आपके पास हो सकती हैं ताकि आप इसे अनुक्रमित कर सकें ।","వారు ఇదే విధమైన విధానాన్ని ఉపయోగించారు, కాని అప్పటికి మీకు పున: సంయోగ డి‌ఎన్‌ఏ పద్ధతులు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు, అందువల్ల మీరు డి‌ఎన్‌ఏ యొక్క చిన్న విభాగం యొక్క కాపీని తయారు చేయవచ్చు, మీ వద్ద ఉన్న చాలా కాపీలు బహుశా మీరు దానిని సూచిక చేయవచ్చు."
+"लेकिन जैसा कि मैंने आपको बताया कि ऑटमैटिड डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencer ) संभव है क्योंकि अब हम फ्लोरेसेंटली लेबल ( fluorescently label ) करने में सक्षम हैं DNA के चार आधार , इन सभी के बारे में हम यहाँ से यहाँ बात कर रहे हैं , ये दृष्टिकोण चार आधारों में से किसी एक या सभी चार आधारों से जुड़े रेडीओऐक्टिव मॉइअटी ( radioactive moieties ) का उपयोग करते हैं , तब आप डीएनए ( DNA ) या RNA के अनुक्रम को देख सकते हैं , क्योंकि आप डीएनए ( DNA ) या ठिकानों पर लेबल लगा रहे हैं ।","కానీ ఎలాగయితే నేను మీకు చెప్పాను ఆటోమేటెడ్ డిఎన్ఏ సీక్వెంసర్ ( automated DNA sequencer ) సంభవం అయ్యింది ఎందుకంటే ఇప్పుడు మనం ఫ్లోరోసెంట్లి ( fluorescently label ) చేయటంలో సమర్థవంతంగా అయ్యింది DNA యొక్క నాలుగు ఆధారాలు ఉన్నాయి, వీటన్నిటి గురించి మనం ఇక్కడి నుంచి ఎక్కడి వరకు మాట్లాడుతున్నాం, ఈ దృక్పథం నాలుగు ఆధారాల్లో ఏ ఒక్కటైనా లేక అన్ని నాలుగు ఆధారాల్తో కలిసే రేడియోయాక్టివ్ మాఇటిస్ ( radioactive moieties ) ని ఉపయోగిస్తారు, అప్పుడు మీరు డిఎన్ఏ ( DNA ) లేక RNA యొక్క అనుక్రమణ నీ చూడగలరు, ఎందుకంటే మీరు డిఎన్ఏ ( DNA ) లేక ఆచూకీ పై లేబుల్ పెట్టగలరు."
+और फिर १ ९ invent५ तक हमारे पास आपके द्वारा आविष्कारों के बारे में पता है जिसमें उन्होंने विकसित किया है जिसे फ्लोरोसेंट मोअरीज ( fluorescent moieties ) कहा जाता है यह ठिकानों से जुड़ा हुआ है और यह सेंगर विधि के साथ काफी सफल था जिसे हम बाद में देखेंगे ।,"ఈ స్థావరాల నుండి ఫ్లోరోసెంట్ కదలికలు ((| মইটিস | కదలికలు)) (((ો. యంఓ. కదలికలు)) అని పిలువబడే వాటిని మీరు కనుగొన్న ఆవిష్కరణల గురించి 19 ఆవిష్కరణ 5 నాటికి మాకు తెలుసు. కనెక్ట్ చేయబడింది మరియు ఇది సాంగర్ పద్ధతిలో చాలా విజయవంతమైంది, ఇది మేము తరువాత చూస్తాము."
+और हम उस क्रम को बदलते हैं जो उस क्रम को करता है जो ऑटमैटिड डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencer ) के रूप में कहा जाता है ।,మేము ఈ క్రమాన్ని ఆటోమేటెడ్ డి‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్సర్‌గా పిలిచే క్రమాన్ని మారుస్తాము.
+"तो यह पहला पेपर है जिसके बारे में हमने बात की , मैक्सम गिल्बर्ट अनुक्रमण ( Maxam Gilbert sequencing ) , 1977 में प्रकाशित पेपर , डीएनए अनुक्रमण ( DNA sequencing ) के लिए एक नई विधि ।","ఇది మేము మాట్లాడిన మొదటి పేపర్, మాక్సం గిల్బర్ట్ సీక్వెన్సింగ్, 1977 లో ప్రచురించబడిన ఒక కాగితం, డి‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్సింగ్ కోసం ఇది కొత్త పద్ధతి."
+तो वे यहां दिखाए गए रासायनिक तरीकों का उपयोग करते हैं ।,కాబట్టి వారు ఇక్కడ చూపిన రసాయన పద్ధతులను ఉపయోగిస్తారు.
+"तो आपके पास मूल रूप से डीएनए ( DNA ) का एक छोटा खिंचाव है और डीएनए ( DNA ) को उदाहरण के लिए चार ट्यूबों में रखा गया है और प्रत्येक ट्यूब में हम अलग - अलग रसायनों को जोड़ रहे हैं , ऐसी विधियां हैं जो उदाहरण के लिए डीएनए ( DNA ) को अलग - अलग आधारों पर काटेंगी ।","అయితే మీ దగ్గర మూల రూపంగా డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క ఓ చిన్న విస్తరణను కలిగి ఉంటుంది ఇంకా డిఎన్ఏ ( DNA ) లో ఉదాహరణ కోసం నాలుగు ట్యూబల్లో పెట్టారు. ఇంకా ప్రత్యేక ట్యూబ్లో మనం వేరు వేరు రసాయనాల్ని కలుపుతున్నాం, ఈ పద్ధతులు ఎలాగంటే ఉదాహరణ కోసం డిఎన్ఏ ( DNA ) నీ వేరు వేరు ఆధారాలలో కోస్తుంది.,MCD"""
+डीएनए ( DNA ) और उस बिंदु पर जहां आपके पास एक G या A . है ।,డి‌ఎన్‌ఏ  మరియు మీకు జి  లేదా ఏ  ఉన్న చోట. ఉంది.
+"जबकि यह रासायनिक विधि A और डीएनए ( DNA ) को एक जगह पर C और T को क्लियर करेगी और यह एक जहाँ भी आपके पास T है , जिसके परिणामस्वरूप अब आपके पास सीक्वेंस हो सकते हैं ।","ఈ రసాయన పద్ధతి A మరియు డి‌ఎన్‌ఏ  లను ఒకే చోట క్లియర్ చేస్తుంది, సి  మరియు టి  మరియు మీకు టి  ఉన్న చోట ఇది ఒకటి, దాని ఫలితంగా మీరు ఇప్పుడు సన్నివేశాలను కలిగి ఉంటారు."
+"तो मूल रूप से क्या हो रहा है कि आपके पास डीएनए ( DNA ) है जिसे आप जानते हैं कि एक छोर पर रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) के साथ लेबल है moities , उदाहरण के लिए आपके पास एक डीएनए है और इस डीएनए को उदाहरण के लिए एक विधि द्वारा रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) रूप से लेबल किया जा सकता है , यह आपका डीएनए है और आपके पास 5 प्राइम हैं , आपके पास 3 प्राइम हैं ।","అయితే మూల రూపంగా ఏమిటి జరుగుతుందంటే మీ దగ్గర డిఎన్ఏ ( DNA ) ఉంది దేని గురించి మీకు తెలిసేది ఏమిటంటే ఒక చివర్లో మీ దగ్గర 5 ప్రైమ్ ఉన్నాయి, నీ దగ్గర 3 ప్రైమ్ ఉన్నాయి."
+तो आप यहां एक फॉस्फेट समूह जोड़ सकते हैं जो कि काइनेज का उपयोग करके उदाहरण के लिए रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) चपलता से जुड़ा हुआ है और यह इसे दोनों छोर पर करेगा लेकिन इसके बाद आप प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) के साथ काट सकते हैं और केवल इस भाग को ले सकते हैं ।,అయితే మీరిక్కడ ఒక ఫాస్ఫేట్ సమూహాన్ని కలుపుతున్నారు ఏది కాయినేజ్ నీ ఉపయోగించి ఉదాహరణ కోసం రేడియోయాక్టివ్ ( radioactive ) యొక్క చపలత్వం తో జోడించి ఉంటుంది ఇంకా ఇది దీన్ని రెండూ చివర్లపై చేస్తుంది కానీ దీని తరువాత మీరు ప్రతిబంధ ఎన్జైమ్ ( restriction enzyme ) తో పాటు కత్తరిస్తుంది ఇంకా కేవలం ఈ భాగాన్నే తీసుకో గలము.
+तो इस टुकड़े में केवल दो उपभेदों में से एक को रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) मौनता के साथ लेबल किया जाता है ।,ఈ శకంలోని రెండు జాతులలో ఒకటి మాత్రమే రేడియోధార్మిక నిశ్శబ్దంతో లేబుల్ చేయబడింది.
+"और फिर आप इस रासायनिक विधि ( chemical method ) का उपयोग करते हैं इसलिए यह या तो यहाँ , यहाँ , यहाँ , जहाँ यह होता है पर आधारित होता है यह यादृच्छिक घटना है ।","ఆపై మీరు ఈ రసాయన పద్ధతిని ఉపయోగిస్తారు, కాబట్టి ఇది ఇక్కడ మరియు ఎక్కడ జరుగుతుంది, ఇది యాదృచ్ఛిక సంఘటన."
+"और इसलिए आप जानते हैं कि जब आप एक जेल चलाते हैं तो आप आकार के आधार पर डीएनए ( DNA ) के टुकड़े को अलग करने जा रहे हैं और जो आप देख रहे हैं वह केवल एक्स - रे ( X - ray ) फिल्म का उपयोग करके रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) लेबल वाला डीएनए ( DNA ) है , इसलिए यहां यही दिखाया गया है तो आप जिस क्रम को देख पा रहे हैं उसे देखकर आप इस बैंड को देखने के बारे में जान सकते हैं अनुक्रम पढ़ने में सक्षम हो जाएगा ।","ఇంకా అందుకే మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఎప్పుడు మీరు ఒక జెల్ నడిపిస్తారు అప్పుడు మీ ఆకారం యొక్క ఆధారంపై డీఎన్ఏ( DNA ) యొక్క ముక్కల్ని వేస్ట్ చేయబోతున్నాము ఇంకా ఏది మీరు చూడగలుగుతున్నారు అది కేవలం ఎక్స్-రే ( X - ray ) సెల్ ముని ఉపయోగించి ( radioactive ) లేబల్ అన్నా డిఎన్ఏ ( DNA ), అందుకే ఇక్కడ ఇదే చూపిస్తున్నారు అయితే మీరు ఈ క్రమాన్ని చూడగలుగుతున్నారు దాన్ని చూసి మీకు ఈ బ్యాండ్ నీ చూసే విషయంలో అనుక్రమణ చదవటంలో సమర్థులు అయిపోతారు."
+"उदाहरण के लिए मेरा यहां और यहां एक बैंड है , जो दर्शाता है कि जो मैं यहां देख रहा हूं वह आप सी को जानते हैं , क्योंकि यह सी लेन में भी मौजूद है ।","ఉదాహరణకు నేను ఇక్కడ మరియు ఇక్కడ ఒక బ్యాండ్‌ను కలిగి ఉన్నాను, ఇది నేను ఇక్కడ చూస్తున్నది మీకు సి  తెలుసు అని చూపిస్తుంది, ఎందుకంటే ఇది సి  లేన్‌లో కూడా ఉంది."
+"लेकिन जो यहां है वह केवल इस लेन में मौजूद है , हालांकि यह सी नहीं हो सकता है , इसलिए आप इसे टी ( T ) कहते हैं , फिर से सी और फिर इसी तरह आप अनुक्रम ( sequence ) को पढ़ते हैं ।","కానీ ఇక్కడ ఉన్నది ఈ సందులో మాత్రమే ఉంది, ఇది సి కానప్పటికీ, మీరు దానిని టి (టి), తరువాత సి అని పిలుస్తారు, ఆపై మీరు క్రమాన్ని చదువుతారు."
+तो यह डीएनए ( DNA ) के अनुक्रम ( sequence ) को विकसित करने या समझने के लिए पहली विधि है ।,కాబట్టి డి‌ఎన్‌ఏ యొక్క క్రమాన్ని అభివృద్ధి చేయడానికి లేదా అర్థం చేసుకోవడానికి ఇది మొదటి పద్ధతి.
+"परंतु अभी भी यह बहुत बोझिल था , इसलिए यह सज्जन जो आपको दाहिनी ओर दिखाए जाते हैं , सेंगर हैं जिन्होंने डीएनए ( DNA ) के अनुक्रमण के लिए एक विधि विकसित की है जो बहुत समान सिद्धांत पर आधारित है जो हमारी कोशिकाएं डीएनए की नकल करने के लिए उपयोग करती हैं , इसलिए जैसे आपने एक के लिए अध्ययन किया होगा डीएनए ( DNA ) प्रतिकृति आपके पास डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) नामक एंजाइम ( enzyme ) है जो एकल स्ट्रैंड में से एक को पढ़ता है और एक नया डीएनए ( DNA ) बनाने के लिए मानार्थ आधारों को जोड़ता रहता है और यही वह विधि है जिसे आप अनुक्रम में बहुत उपयोग करते हैं ।","ఇది చాలా తారుమారు గా ఉంది, అందువలన కుడి వైపున మీకు చూపించిన ఈ పెద్దమనిషి, మా కణాలు DNA ను ప్రతిబింబించ గలిగే   సూత్రం ఆధారంగా DNA ను క్రమం చేయడానికి ఒక పద్ధతిని అభివృద్ధి చేసిన షేంగర్ , కాబట్టి మీరు ఒకదాని కోసం అధ్యయనం చేసినట్లు, DNA ప్రతిరూపం. మీకు DNA పాలిమరేస్ అనే ఎంజైమ్ ఉంది, అది ఒకే తంతువులలో ఒకదాన్ని చదివి కొత్త DNA ని సృష్టిస్తుంది. K కోసం కాంప్లిమెంటరీ స్థావరాలను జోడించడం కొనసాగిస్తునది అందువలన  మీరు ఈ పద్దతిని  సరైన క్రమంలో  ఉపయోగించే పద్ధతి ఇది.
+"
+"क्या क्या क्या अनूठे तरीके से करवाता है , इस तरह के क़ानून को इस तरह से संशोधित करते हैं कि आप उस आधार को जान सकते हैं यदि इसे जोड़ा जाता है तो पोलीमरेज़ ( polymerase ) पोलीमराइज़ेशन ( polymerization ) को जारी रखने में सक्षम नहीं होगा , दूसरे शब्दों में आप पोलीमराइज़ेशन ( polymerization ) को समाप्त कर देंगे ।","ఏ ఏ ఏ వింత పద్ధతులతో చేయిస్తారు, ఈ విధంగా చట్టాన్ని ఈ విధంగా సవరించితే మీరు దాని యొక్క ఆధారాన్ని తెలుసుకోగలరు ఒకవేళ దీన్ని జతచేస్తే పాలిమరేజ్ ( polymerase ) పాలిమరేజేషన్ ( polymerization ) నీ జారీ చెయ్యటంలో సమర్థవంతైనది కాదు, వేరే మాటలో మీరు పాలిమరేజేషన్ ( polymerization ) నీ పూర్తి చేసేస్తారు."
+तो इन आधारों को एक छोटी राशि में जोड़ा जाता है इसलिए आपके पास इस संशोधित आधार की छोटी राशि के साथ एक सामान्य आधार है जो समाप्त हो जाता है और परिणामस्वरूप आप हर बिंदु पर लेकिन कुछ बिंदुओं में उस बहुलकीकरण को समाप्त नहीं करेंगे ।,"కాబట్టి ఈ స్థావరాలు ఒక చిన్న మొత్తానికి జోడించబడతాయి, కాబట్టి ఈ సవరించిన బేస్ చిన్న మొత్తంతో మీకు ఉమ్మడి ఆధారం ఉంటుంది, అది గడువు ముగుస్తుంది మరియు ఫలితంగా మీరు ప్రతి పాయింట్ వద్ద కానీ కొన్ని పాయింట్లలో ఆ పాలిమరైజేషన్ను అంతం చేయరు."
+यही वह तरीका था और वास्तव में उन्हें इस विशेष आविष्कार के लिए महान पुरस्कार से सम्मानित किया गया था क्योंकि यह वास्तव में जिस तरह से डीएनए ( DNA ) को अनुक्रमित किया गया है उसे बदल दिया है ।,ఇది అదే విధంగా ఉంది మరియు ఈ ప్రత్యేకమైన ఆవిష్కరణకు వాస్తవానికి గొప్ప బహుమతి లభించింది ఎందుకంటే ఇది నిజంగా డి‌ఎన్‌ఏ  క్రమం చేసిన విధానాన్ని మార్చింది.
+"तो पहला पेपर जो 1977 में आया था वह बैक्टीरियोफेज डीएनए ( bacteriophage DNA ) का न्यूक्लियोटाइड अनुक्रम ( Nucleotide sequence ) है , ठीक है !",కాబట్టి 1977 లో వచ్చిన మొదటి కాగితం బాక్టీరియోఫేజ్ DNA యొక్క న్యూక్లియోటైడ్ క్రమం.
+"इसलिए इसे सेंगर ( Sanger ' s ) की डिडॉक्सी विधि ( dideoxy method ) या सेंगर विधि ( Sanger method ) या श्रृंखला समाप्ति रसायन के रूप में कहा जाता है , कई नाम हैं , आम तौर पर इसे सांगर विधि कहा जाता है ।","అందువల్ల దీనిని సాంగెర్ ((| স্যাঙার | సాంగెర్)) ((| સેન્જર | సాంగెర్)) యొక్క) లేదా సాంగర్ పద్ధతి (సాంగెర్ ((| স্যাঙার | సాంగెర్))) ((| ) పద్ధతి) లేదా కెమిస్ట్రీ అని పిలువబడే సిరీస్, చాలా పేర్లను కలిగి ఉంది, దీనిని సాధారణంగా సంగేర్ పద్ధతి అని పిలుస్తారు."
+"तो यह एक सामान्य आधार है , इसलिए आपके पास चीनी और फिर नाइट्रोजन आधार ( nitrogen base ) है , इसलिए जो विकसित हुआ है वह इस आधार का एक एनालॉग ( analog ) है जिसे डिडॉक्सी ( dideoxy ) कहा जाता है , जिसका अर्थ है कि आप यहां डीएनए ( DNA ) के लिए देख सकते हैं यह चीनी आपके पास ओह है ।","అయితే ఇది ఒక సామాన్యమైన ఆధారం, అందుకే మీ దగ్గర పంచదార ఇంక మళ్ళీ నత్రజని ఆధారం ( nitrogen base ) ఉంటుంది, ఇందుకే ఏది విభజింపబడిందో అది ఈ ఆధారం యొక్క ఎనలాగ్ ( analog ) దేన్ని డిడోక్సి ( dideoxy ) అంటారు, దీని అర్థం ఏమిటంటే మీరు ఇక్కడ డిఎన్ఏ ( DNA ) కోసం చూడగలరు ఇది పంచదార దగ్గర ఉంటుంది."
+"यहाँ के रूप में लेकिन यहाँ इसे हटा दिया गया है , है ना !","ఇక్కడ కానీ ఇక్కడ ఇది తొలగించబడింది, సరియైనది!"
+इतना है कि यह क्या है ।,కనుక ఇది అదే.
+"इसलिए अगर आप डीएनए ( DNA ) बनाने के तरीके पर गौर करें तो आप यहाँ देख सकते हैं कि हर आधार जुड़ा हुआ है जिस तरह से यहाँ दिखाया गया है , ठीक है !","మీరు డి‌ఎన్‌ఏ  ను ఎలా తయారు చేయాలో చూస్తే, ప్రతి బేస్ ఇక్కడ చూపిన విధంగా అనుసంధానించబడిందని మీరు ఇక్కడ చూడవచ్చు."
+आपकी बॉन्डिंग है ।,మీ బంధం.
+"यदि आपके पास एक आधार है जिसे डिडॉक्सी शुगर ( dideoxy sugar ) मिला है तो यह यदि आपके पास एक बहुलककरण है , एक डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) है जो दाईं ओर दिखाए जाने वाले स्ट्रैंड को कॉपी करने में मदद करता है ।","మీకు డైడాక్సీ చక్కెర ఉన్న బేస్ ఉంటే, మీకు పాలిమరైజేషన్ ఉంటే, కుడివైపు చూపిన స్ట్రాండ్‌ను కాపీ చేయడంలో సహాయపడే డి‌ఎన్‌ఏ  పాలిమరేస్ ఉంది."
+तब यह आधार पॉलिमराइजेशन ( polymerization ) को समाप्त कर देगा क्योंकि यह बहुलक को जारी रखने में वास्तव में मदद नहीं कर सकता क्योंकि इसमें ऑक्सीजन नहीं है ।,ఇది తరువాత బేస్ పాలిమరైజేషన్ (పాలిమరైజేషన్ ((. পলিমারাইজেশন. పాలిమరైజేషన్)) ((. પોો রারাইজেশন ઝઝશશ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్ పాలిమర్. కొనసాగండి ఎందుకంటే దీనికి ఆక్సిజన్ లేదు.
+तो यह आविष्कार है और यह वास्तव में जिस तरह से किया जाता है वह बदल गया है ।,కాబట్టి ఇది ఆవిష్కరణ మరియు ఇది నిజంగా చేసిన విధానాన్ని మార్చారు.
+"तो यह उसी मशीनरी का उपयोग कर रहा है जो हमारी कोशिकाओं का उपयोग करती है क्योंकि आपके पास टेम्पलेट ( template ) डीएनए ( DNA ) है , इसलिए आप जो देते हैं वह एक छोटा प्राइमर होता है जब ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) होता है ज्ञात अनुक्रम के लिए मानार्थ है , यह जाता है और बांधता है और फिर आपके पास यह डीएनए ( DNA ) पोलीमरेज़ ( polymerase ) आता है और यहां बैठता है जब आपके पास सभी चार आधार उपलब्ध होते हैं , तो बस इसे तब तक कॉपी करते रहना चाहिए जब तक कि इसमें एक आधार शामिल न हो जो यहां दिखाया गया है , ठीक है !","అయితే ఇది ఒక అదే మషినరి యోగిస్తుంది ఏది మన కణాల్ని ఉపయోగిస్తాయి ఎందుకంటే మీ దగ్గర టెంప్లేట్( template ) డిఎన్ఏ ( DNA ) ఉంది, ఇందుకే మీరే జీవిస్తారో అది ఒక చిన్న ప్రైమర్ ఉంటుంది ఎప్పుడు మీరు ఓలిగోన్యూక్లియోటైడ్ ( oligonucleotide ) ఉంటుంది తెలిసిన అనుక్రమ కోసం ఇది మాపకం, ఇది వెళుతుంది ఇంకా బంధిస్తుంది మళ్లీ మీ దగ్గర ఇది డీఎన్ఏ ( DNA ) పాలిమరేజ్ ( polymerase ) వస్తుంది ఇంకా ఇక్కడ కూర్చుంటుంది ఎప్పుడూ మీ దగ్గర అన్ని నాలుగు ఆధారాలు లబ్ధి లో ఉంటాయో, అయితే సరే దీన్ని అప్పటి వరకూ కాపి చేస్తూ ఉండాలి ఎప్పటి వరకు అయితే ఇందులో ఒక ఆధారము పాల్గోపోవనంత వరకు ఏది ఇక్కడ చూపించబడింది, సరేనా."
+"इसलिए अगर वह यहां आता है तो यह समाप्त हो जाता है कि हमें देखते हैं कि यह कैसे होता है कई विधियाँ हैं जिनके द्वारा आप कर सकते हैं , जिसके द्वारा आप पढ़ सकते हैं नए डीएनए ( DNA ) स्ट्रैंड जो बनाए जा रहे हैं , उनमें से एक यह है कि आप स्वयं प्राइमर को लेबल करते हैं , इसलिए यहां क्या दिखाया गया है ।","ఎందుకే ఒకవేళ అది ఇక్కడకు వస్తే అయితే ఇది అంతమైపోతుంది మనకి కనిపించే ఏంటంటే ఇది ఎలా అవుతుంది ఎన్ని విధానాలు ఉన్నాయి దేని ద్వారా మీరు చెయ్యగలరు, దీని ద్వారా మీరు చదవగలరు కొత్త డీఎన్ఏ( DNA ) strand తయారు చేయబడుతున్నాయి, వాటిలోనుంచి ఒకటి మీరు స్వయంగా ప్రైమర్ కి లేబుల్ చేసుకుంటారు, అందుకే ఇక్కడ ఏమిటి చూపించేరు."
+"तो आपके पास प्राइमरों के पांच मुख्य छोर हैं , उदाहरण के लिए रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) मौनता के साथ लेबल किया गया है , इसलिए हर नए टुकड़े को बनाया जा रहा है जो आपको जेल में पता लगाने में सक्षम है , सही !","కాబట్టి మీకు ప్రైమర్‌ల యొక్క ఐదు ప్రధాన చివరలు ఉన్నాయి, ఉదాహరణకు రేడియోధార్మిక నిశ్శబ్దంతో లేబుల్ చేయబడ్డాయి, కాబట్టి ప్రతి కొత్త భాగాన్ని తయారు చేస్తున్నారు, అది మిమ్మల్ని జైలులో గుర్తించగల సామర్థ్యం కలిగి ఉంటుంది, సరియైనది!"
+या आप प्रतिक्रिया अड्डों में उपयोग कर सकते हैं जो लेबल हैं ।,లేదా మీరు లేబుల్ చేయబడిన ప్రతిస్పందన స్థావరాలలో ఉపయోగించవచ్చు.
+"उदाहरण के लिए , आप जिन चार आधारों का उपयोग कर रहे हैं , वे उन्हें एक लेबल तरीके से उपयोग कर सकते हैं , जिससे कि शामिल होने वाले प्रत्येक आधार को एक रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) विविधता मिल गई है ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఉపయోగిస్తున్న నాలుగు స్థావరాలు వాటిని లేబుల్ పద్ధతిలో ఉపయోగించవచ్చు, తద్వారా చేరిన ప్రతి బేస్ రేడియోధార్మిక రకాన్ని కలిగి ఉంటుంది."
+इसलिए जब आप कल्पना कर रहे हैं तो यह आपको संकेत देता है ।,కాబట్టి మీరు ఉహించినప్పుడు అది మీకు సూచన ఇస్తుంది.
+दूसरी विधि जो विकसित हुई है वह यह है कि जो भी संशोधित आधार जो कि समाप्ति के लिए उपयोग कर रहा है वह अकेले लेबल है ।,"అభివృద్ధి చేయబడిన రెండవ పద్ధతి ఏమిటంటే, అది రద్దు చేయడానికి ఏ మార్పు చేసిన బేస్ అయినా ఒంటరిగా లేబుల్ చేయబడుతుంది."
+तो जब आप यह जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) बढ़ रहा है किनारा समाप्त हो जाता है कि dideoxy होगा एक के रूप में अच्छी तरह से यह रेडीओऐक्टिव ( radioactive ) मौद्रिक होगा इसलिए आप उन्हें जेल में कल्पना कर सकते हैं ।,"కాబట్టి డి‌ఎన్‌ఏ పెరుగుతోందని మీకు తెలిసినప్పుడు, అంచు డైడియోక్సీగా ముగుస్తుంది, అదే విధంగా అది రేడియోధార్మికంగా ఉంటుంది కాబట్టి మీరు వాటిని జైలులో చూడవచ్చు."
+"तो ये तरीके हैं जो आप इसे करते हैं और यह वही है जो प्रतिक्रिया है , इसलिए आपके पास प्राइमर है जिसे लेबल किया गया है हमें बताएं कि हम इस विशेष दृष्टिकोण के बारे में क्या बात कर रहे हैं ।","కాబట్టి మీరు దీన్ని చేసే మార్గాలు మరియు ప్రతిచర్య ఇదే, కాబట్టి మీకు లేబుల్ చేయబడిన ప్రైమర్ ఉంది, ఈ ప్రత్యేకమైన విధానం గురించి మేము ఏమి మాట్లాడుతున్నామో మాకు చెప్పండి."
+और फिर प्राइमर जाता है और बांधता है और फिर आपके पास आरएनएपोल ( RNA pol ) डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) प्रतियां हैं यह और यह निर्भर करता है कि आपको यह डिडॉक्सी बेस ( dideoxy base ) कब मिलता है ।,ఆపై ప్రైమర్ వెళ్లి బంధిస్తుంది మరియు మీకు ఆర్‌ఎన్‌ఏ  పాలిమరేస్ డి‌ఎన్‌ఏ  పాలిమరేస్ కాపీలు ఉన్నాయి మరియు మీరు ఈ డైడియోక్సీ బేస్ పొందినప్పుడు ఆధారపడి ఉంటుంది.
+इसलिए जब आप एक जेल पर टुकड़ों को अलग करते हैं तो इसे अलग करते हैं तो आप वास्तव में अनुक्रम ( sequence ) पढ़ सकते हैं ।,"కాబట్టి మీరు ఒక జెల్ మీద ముక్కలను వేరు చేసి వేరు చేసినప్పుడు, మీరు నిజంగా క్రమాన్ని చదవవచ్చు."
+तो यह सबसे छोटा टुकड़ा है और यह सबसे बड़ा टुकड़ा है और आप देख सकते हैं कि यह लेन आपकी प्रतिक्रिया का प्रतिनिधित्व करती है जिसमें आपने dideoxy T या C या G या A .,"ఇది అతిచిన్న ముక్క మరియు ఇది అతిపెద్ద ముక్క మరియు ఈ లేన్ మీ ప్రతిచర్యను సూచిస్తుందని మీరు చూడవచ్చు, దీనిలో మీకు డైడియోక్సీ టి లేదా సి లేదా జి లేదా ఎ ఉంది."
+"का उपयोग किया है तो उस टुकड़े को देखकर आप इसे पढ़ पाएंगे , हम इसे उदाहरण के लिए पढ़ते हैं यह है टी , जी , सी , जी , जी , जी , सी और इतने पर ।","మీరు ఆ భాగాన్ని ఉపయోగించినట్లయితే మీరు దాన్ని చదవగలుగుతారు, మేము దానిని ఉదాహరణకు చదువుతాము, అది టి, జి, సి, జి, జి, జి, సి మరియు మొదలైనవి."
+"तो यह वही है जो यहां दिखाया गया है और यह डीएनए ( DNA ) का अनुक्रम ( sequence ) है जिसे बनाया जा रहा है और यही क्रम है रिवर्स तारीफ मूल डीएनए ( DNA ) का अनुक्रम ( sequence ) है जिसे अनुक्रम में टेम्पलेट के रूप में उपयोग किया गया था , ठीक !",ఇది ఇక్కడ చూపబడింది మరియు ఇది సృష్టించబడుతున్న డి‌ఎన్‌ఏ యొక్క క్రమం మరియు ఈ క్రమం అసలు డి‌ఎన్‌ఏ  యొక్క రివర్స్ కాంప్లిమెంట్ సీక్వెన్స్. ఉపయోగించబడింది.
+तो इस तरह से हम डीएनए ( DNA ) को अनुक्रम देने में सक्षम हैं और यह उल्लेखनीय आविष्कार है और जिस तरह से हमने किया है वह समय के साथ विकसित हुआ है ।,ఈ విధంగా మనం డి‌ఎన్‌ఏ  ని క్రమం చేయగలుగుతున్నాము మరియు ఇది ఒక గొప్ప ఆవిష్కరణ మరియు మనం చేసిన విధానం కాలక్రమేణా అభివృద్ధి చెందింది.
+इस क्लासिक के कुछ आप रेडियोएक्टिव जैल ( redioactive gels ) के लिए मैनुअल sequencers पता है ।,రేడియోధార్మిక జెల్స్‌కు మాన్యువల్ సీక్వెన్సర్‌లు మీకు తెలుసా.
+"इसलिए आपको अपने यहाँ नमूने लगाने होंगे और जैसा कि मैंने आपको बताया कि प्रत्येक डीएनए ( DNA ) ए ( A ) , जी ( G ) , टी ( T ) , सी ( C ) के लिए चार लेन हैं और उन्हें अलग करें जैसे कि यहाँ दिखाया गया है और यह ऑटोरैडियोग्राम ( autoradiogram ) के बाद जेल अनुक्रम ( sequence ) का एक ऐसा उदाहरण है डीएनए ( DNA ) को अलग करना एक्स - रे ( X - ray ) फिल्म है जहाँ भी आपको रेडियोएक्टिव ( radioactive ) मॉइस्चर ( moiety ) होता है इस तरह का काला रंग होता है अब आप इसे इसके आधार पर पढ़ सकते हैं , ठीक इसी तरह से यह किया जाता है परंतु जैसा कि मैंने आपको बताया था कि चीजें बदल गई हैं ।","అందుకే మీకు మీయొక్క ఇక్కడ నమూనాల్ని పెట్టవలసి వస్తుంది ఇంకా ఎలాగైతే నేను మీకు చెప్పేనో ప్రత్యేక డీఎన్ఏ ( DNA ) ఏ ( A ) , జీ ( G ) , టీ ( T ) , సి ( C ) కోసం నాలుగు లైన్లు ఉన్నాయి ఇంకా వాటిని వెయిట్ చెయ్యండి ఎలాగైతే ఇక్కడ చూపించారు ఇంకా ఇది ఆటోరేడియోగ్రామ్ (autoradiogram ) తర్వాత జెల్ అనుక్రమణ ( sequence ) యొక్క ఒక ఎలాంటి ఉదాహరణం డిఎన్ఏ ( DNA ) నీ వేరుచెయ్యటం ఎక్స్- రే ( X - ray ) ఫిల్మ్ ఉంటుంది ఎక్కడైనా మీకు రేడియోయాక్టివ్ ( radioactive ) అరవాసి( moiety ) ఉంటుంది ఇలాంటిది నల్ల రంగులో ఉంటుంది ఇప్పుడు మీరు దీన్ని ఈ ఆధారంపై చదవగలరు, ఇదేవిధంగా దీన్ని చేస్తారు కానీ ఎలాగైతే నేను మీకు చెప్పాను మారిపోతున్నాయి."
+"1995 , 94 में , विभिन्न रसायन विज्ञान उनमें से एक में आए हैं , जिन्हें रेडियोएक्टिव ( radioactive ) समितियों का उपयोग करने के बजाय गैर - रेडियोएक्टिव ( non - radioactive ) विधि के रूप में कहा जाता है ।","1995, 94 లో, రేడియోధార్మిక కమిటీలను ఉపయోగించకుండా రేడియోధార్మికత లేని పద్ధతిగా పిలువబడే వివిధ రసాయన శాస్త్రాలు వాటిలో ఒకటి ముందుకు వచ్చాయి."
+"अब लोगों ने फ़्लोरोक्रोमेस ( fluorochromes ) का उपयोग करना शुरू कर दिया है , आप अलग - अलग रसायनों को जानते हैं जो आप कर सकते हैं और जब आप एक लेज़र से उत्तेजित होते हैं तो वे अलग - अलग वेव की लंबाई में प्रवाहित होते हैं इसलिए आप एक आधार को दूसरे से अलग करने में सक्षम होते हैं ।","ఇప్పుడు ప్రజలు ఫ్లోరోక్రోమ్స్ ( fluorochromes ) యొక్క ఉపయోగం చేయడం మొదలు పెట్టేశారు, మీరు వేరు వేరు రసాయనాలు గురించి తెలుసు ఏవి మీరు చెయ్యగలరు ఇక మీరు ఒక లేజర్ తో ఉత్తేజితం అవుతాయి అప్పుడు అవి వేరు వేరు వేవ్ యొక్క పొడవులో ప్రవహించుతాయి అందుకే మీరు ఒక ఆధారం నుంచి రెండోదాన్ని వేరు చేయటంలో సమర్థవంతులు అవుతారు."
+"तो दूसरे शब्दों में , हम सभी चार प्रतिक्रियाएँ A , T , G , C कर सकते हैं एकल ट्यूब में कुर्सियां और किस तरह के पुष्पक्रम पर निर्भर करता है कि वे उत्तेजना पर निकलते हैं हम इसे कॉल कर पाएंगे कि कौन सा आधार है ।","మరో మాటలో చెప్పాలంటే, ఎ, టి, జి, సి అనే నాలుగు ప్రతిచర్యలను మనం చేయగలము, ఒకే గొట్టంలోని స్థావరాలు మరియు ఉద్వేగం మీద అవి వెలువడే పుష్పగుచ్ఛము. మనం దానిని బేస్ అని పిలవగలుగుతాము."
+"तो दूसरे शब्दों में , आपने जो किया है वह किसी दिए गए डीएनए ( DNA ) के लिए चार स्वतंत्र लेन लोड करने के बजाय है ।","మరో మాటలో చెప్పాలంటే, ఇచ్చిన డి‌ఎన్‌ఏ కోసం నాలుగు స్వతంత్ర దారులను లోడ్ చేయడానికి బదులుగా మీరు ఏమి చేసారు."
+तो अब आपके पास एक जेल है जिसमें प्रत्येक लेन एक नमूने का प्रतिनिधित्व करती है और आप इसे अलग कर रहे हैं क्योंकि डीएनए जेल ( DNA gel ) के अंत में गुजरता है ।,"ఇప్పుడు మీకు ఒక జెల్ ఉంది, దీనిలో ప్రతి లేన్ ఒక నమూనాను సూచిస్తుంది మరియు జెల్ చివరిలో డి‌ఎన్‌ఏ  వెళుతున్నప్పుడు మీరు దానిని వేరు చేస్తున్నారు."
+तो आपके पास एक लेज़र है जो उत्तेजित करता है और फिर आपके पास एक कैमरा होता है जो मूल रूप से फ्लोरेंस ( floescent ) की तीव्रता को मापता है विभिन्न वेव की लंबाई ।,"మీరు ఉత్తేజపరిచే లేజర్‌ను కలిగి ఉన్నారు, ఆపై మీకు కెమెరా ఉంది, ఇది ప్రాథమికంగా ఫ్లోసెంట్ యొక్క తీవ్రతను వేర్వేరు తరంగ పొడవులలో కొలుస్తుంది."
+"उदाहरण के लिए आपके पास एक फ़िल्टर है जो मूल रूप से अलग - अलग वेव की लंबाई पर उत्सर्जन को देखता है और इस पर निर्भर करता है कि आप जानते हैं कि फ़िल्टर आपको संकेत प्राप्त करने में सक्षम है जिसे आप ए ( A ) , टी ( T ) , जी ( G ) या सी ( C ) के रूप में कॉल कर पाएंगे ।","ఉదాహరణ కోసం మీ దగ్గర ఒక ఫిల్టర్ ఉంది మూల రూపంగా వేరు వేరు పొడవు పై ప్రసరణాన్ని చూస్తుంది ఇంకా దీనిపై ఆధారపడి ఉంటుంది ఏంటంటే తెలిసిందేమిటంటే ఫిల్టర్ మీకు సంకేతాన్ని అందుకోడానికి సమాప్తమైనది దీన్ని మీరు ఏ ( A ) , టీ ( T ) , జీ ( G ) లేక సీ ( C ) రూపాల్లో పిలవగలరు."
+आप जानते हैं कि यह ध्यान रखा जाता है क्योंकि आप जेल को लोड करते हैं और इसके बारे में भूल जाते हैं कि बाकी मशीन देखभाल करेगी ।,మీరు జెల్ను లోడ్ చేస్తున్నప్పుడు మరియు మిగిలిన యంత్రం జాగ్రత్త తీసుకుంటుందని మరచిపోయేటప్పుడు ఇది జాగ్రత్తగా చూసుకుంటుందని మీకు తెలుసు.
+"तो आपके पास एक कैमरा है जो यहां एक लेन में पढ़ता है हम सभी चार प्रतिक्रियाएं कर सकते हैं और पर रन के अंत में हमारे पास इस तरह का इलेक्ट्रोफोरोग्राम ( electrophorogram ) है जो किसी दिए गए सेगमेंट में दिए गए फ्लोरोक्रोम ( fluorochrome ) के लिए चरम तीव्रता की बात करता है और यह एक आधार है और यह एक और आधार है , अगर दोनों अधिकतम फ़्लोरेसेंस ( florescence ) दे रहे हैं जो सी को दर्शाता है तो मशीन कॉल सी के रूप में और अगर इसी तरह आपके पास यह क्रम है , तो ठीक है !","అయితే మీ దగ్గర ఒక కెమెరా ఉంది ఏది ఇక్కడ ఒక లేన్లో చదువుతుంది మనం అన్ని నాలుగు ప్రతీక్రియల్ని చేయగలము లేక పై రన్ యొక్క అంతలో మన దగ్గర ఇలాంటి ఎలెక్టోఫోరోగ్రామ్ ( electrophorogram ) ఏది ఇవ్వబడిన ఎకౌంట్లో ఇవ్వబడిన ఫ్లోరోక్రోమ్ (fluorochrome) కోసం పరమ తీవ్రత యొక్క మాట చెప్తుంది ఇంకా ఇది ఒక ఆధారం ఇంకా ఇది ఒక ఇంకో ఆధారం, ఒకవేళ రెండూ అత్యధిక ఫ్లోరోసెంస్( florescence ) ఇస్తుంటే ఏది సీ ని చూపిస్తుంది ఏది మషీన్ కాల్ సి ఈ యొక్క రూపంలో ఇంకా ఒకవేళ ఇలాంటిది నీ దగ్గర ఈ క్రమం ఉంటే, అయితే సరి అయినది."
+तो यह है कि आप कैसे पीछा किया है अनुक्रम को पढ़ने में सक्षम हैं ।,కాబట్టి మీరు అనుసరించే క్రమాన్ని ఈ విధంగా చదవగలుగుతారు.
+"तो यह पहली पीढ़ी का ऑटमैटिड डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencers ) है , है ना !",ఇది మొదటి తరం ఆటోమేటెడ్  డి‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్సర్లు.
+"तो अभी भी आप जेल कास्ट जेल का उपयोग करते हैं और आपको नमूना करना पड़ता है प्रतिक्रिया करें और नमूना लोड करें लेकिन पृथक्करण और अनुक्रम को पढ़ना ऑटमैटिड ( automated ) था , इसलिए यह वास्तव में बदल गया ।","ఇప్పటికీ మీరు జెల్ కాస్ట్ జెల్ ను ఉపయోగిస్తున్నారు మరియు మీరు శాంపిల్ చేయాలి. నమూనాను రియాక్ట్ చేసి లోడ్ చేయండి కాని సీక్వెన్స్ యొక్క వేరు మరియు పఠనం ఆటోమేటెడ్, కాబట్టి ఇది నిజంగా మారిపోయింది."
+"परंतु चीजें बहुत बेहतर हो गई हैं , इसलिए यह एक तरीका है जिस पर हमने अभी चर्चा की है कि आपके पास एक स्लैब जेल है जिसे आपको नमूना डालना और चलाना है ।","కానీ విషయాలు చాలా మెరుగ్గా ఉన్నాయి, కాబట్టి ఇది మీకు స్లాబ్ జెల్ ఉందని మేము చర్చించిన ఒక మార్గం, మీరు నమూనా మరియు అమలు చేయాలి."
+"लेकिन फिर लोग विभिन्न तरीकों का उपयोग करने के लिए चले गए हैं , जिन्हें केशिकाओं के बजाय केशिका कहा जाता है , अब आपके पास पतले तार हैं जिनके अंदर छेद है जिसमें आप जेल भर सकते हैं और सिस्टम को गुजरने की अनुमति दे सकते हैं , डीएनए ( DNA ) के इलेक्ट्रोफरीसिस ( electrophoresis ) करते हैं ।","కానీ మళ్లీ ప్రజలు భిన్నమైన పద్ధతిలో యొక్క ఉపయోగం చెయ్యటానికి వెళ్ళినప్పుడు, వేటిని కణాలు కు బదులు కణం అంటారు, అప్పుడు మీ దగ్గర సన్నటి తీగ ఉంటాయి బేటి లోపల కన్నాలు ఉన్నాయి దీంట్లో మీరు జెల్ నీ నింపవచ్చు ఇంకా సిస్టమ్ కి వెళ్లే అనుమతిని ఇవ్వవచ్చు, డిఎన్ఏ ( DNA ) లో ఎలక్ట్రోఫోరెసిస్ ( electrophoresis ) చేస్తారు."
+"और आप जानते हैं कि जब वे बाहर आ रहे होते हैं , तो आप पढ़ते हैं कि फ्लॉरेसेन्स क्या है जो आता है और आप इसे पढ़ सकते हैं ।","అవి ఎప్పుడు బయటకు వస్తాయో మీకు తెలుసు, ఏ ఫ్లోరోసెన్స్ వస్తుందో మీరు చదువుతారు మరియు మీరు దాన్ని చదవగలరు."
+"तो इसे केशिका डीएनए अनुक्रमक ( DNA sequence ) के रूप में कहा जाता है , ऐसा कुछ यहां दिखाया गया है ताकि आपने किया हो जैल के साथ , इसलिए अब आपको जेल नहीं बनाना है और आपके पास पतली केशिकाएं हैं जो अब हर एक जा सकती हैं और नमूने ले सकती हैं , उन्हें अलग कर सकती हैं और पढ़ सकती हैं ।","అయితే ఈ కణాన్ని డీఎన్ఏ అనుక్రమణిక ( DNA sequence ) ఈ యొక్క రూపంలో అంటారు, ఇలాంటిది ఏదో ఇక్కడ చూపించబడింది దేనివలన మీరు తయారుచేసిన జెల్ తో పాటు, అందుకే ఇప్పుడు మీరు జెల్ తయారు చెయ్యక్కర్లేదు, ఇంకా మీ దగ్గర సన్నటి సెల్స్ ఉన్నాయి ఏవి ఇప్పుడు ప్రతి ఒక్కటి వెళుతుంది ఇంకా నమూన్నాన్ని తీసుకోగలదు, వీటిని వేరు చేయగలదు ఇంకా చదవగలదు."
+"तो आप केशिकाओं की संख्या में वृद्धि कर सकते हैं , आप उस नमूने की संख्या बढ़ा सकते हैं जिसका आप केवल विश्लेषण करेंगे कि एक बार जब आप नमूना को पढ़ लें तो आप जेल को हटा सकते हैं और जेल के नए सेट को भर सकते हैं और आप जा सकते हैं दूसरी प्रतिक्रियाएं करना ।","మీరు కేశనాళికల సంఖ్యను పెంచవచ్చు, మీరు శాంపిల్స్ సంఖ్యను పెంచవచ్చు, మీరు నమూనాను చదివిన తర్వాత మీరు జెల్ ను తీసివేసి కొత్త జెల్ నింపవచ్చు మరియు మీరు ఇతర ప్రతిచర్యలు చేయవచ్చు."
+तो इस तरह से हम इसे बेहतर ढंग से स्वचालित कर सकते हैं क्योंकि इसकी तुलना में आप जेल को जानते हैं जो स्लैब जैल ( slab gels ) का सामान्य पारंपरिक कुआँ है ।,ఈ విధంగా మనం దీన్ని బాగా ఆటోమేట్ చేయవచ్చు ఎందుకంటే దీనితో పోల్చితే స్లాబ్ జెల్స్‌ యొక్క సాధారణ సాంప్రదాయ బావి అయిన జెల్ మీకు తెలుసు.
+इसलिए वास्तव में वास्तव में नमूनों की संख्या की तरह थ्रूपुट में वृद्धि हुई है जो एक का विश्लेषण कर सकता है और इसी तरह ।,కాబట్టి వాస్తవానికి విశ్లేషించగలిగే నమూనాల సంఖ్య వంటి నిర్గమాంశలో పెరుగుదల ఉంది.
+"इसलिए यह बदल गया है और वास्तव में जिसने मानव जीनोमिक्स ( genomics ) को अनुक्रमित करने के तेज तरीके पैदा किए हैं , इसलिए केशिका अनुक्रम वास्तव में उस गति को तेज करने में मदद करता है जिस पर मानव जीनोम ( genome ) का अनुक्रम किया गया था ।","కాబట్టి ఇది మారిపోయింది మరియు వాస్తవానికి మానవ జన్యుశాస్త్రం యొక్క వేగవంతమైన మార్గాలకు దారితీసింది, కాబట్టి క్యాపిల్లరీ సీక్వెన్సింగ్ వాస్తవానికి మానవ జన్యువు క్రమం చేయబడిన వేగాన్ని వేగవంతం చేయడానికి సహాయపడుతుంది."
+यह एक ऐसा उदाहरण है जिससे कि डीएनए ( DNA ) केशिका इलेक्ट्रोफरीसिस ( electrophoresis ) है जो फिर से आपको पता है कि आपके पास सभी नमूने हैं यहाँ रखा गया है और फिर आपके पास केशिका है जो करने के अनुक्रम के लिए यहां चल रही है ।,"ఇది ఒక ఉదాహరణ, ఇక్కడ డి‌ఎన్‌ఏ  అనేది క్యాపిల్లరీ ఎలెక్ట్రోఫోరేసిస్, ఇది మీకు అన్ని నమూనాలను ఇక్కడ ఉంచినట్లు మీకు తెలియజేస్తుంది మరియు తరువాత మీరు చేయవలసిన క్రమం కోసం ఇక్కడ కేశనాళిక నడుస్తుంది."
+"तो यही हमने चर्चा की है , तो आप जानते हैं कि आपके पास फ्लोरोसेंट लेबल वाले डिडॉक्सी एनटी ( fluorescently labeled dideoxy NTPs ) हैं जो ऑटमैटिड ( automated ) रूप से बदलते हैं सीक्वेंसर और फिर आपके पास केशिका क्रम आ गया है और आप जानते हैं कि यह बदल गया है ।","మేము చర్చించినది అదే, కాబట్టి మీరు స్వయంచాలకంగా (స్వయంచాలకంగా) సీక్వెన్సర్‌ను మార్చే డైడియోక్సీ ఎన్‌టిపిలను ఫ్లోరోసెంట్‌గా లేబుల్ చేశారని మీకు తెలుసు, ఆపై మీకు కేశనాళిక క్రమం ఉంది మరియు మీకు తెలుసు ఇది మార్చబడింది."
+लेकिन यह केवल अनुक्रमण का यह रसायन विज्ञान नहीं है जो बदल गया है यहां तक कि आप डीएनए ( DNA ) को कैसे तैयार करते हैं और आप अनुक्रम विधानसभा को बदलने के लिए समय के साथ अनुक्रम का विश्लेषण कैसे करते हैं तो यह एक मानव जीनोम ( genome ) परियोजना है जिसने छोटे खंडों को प्राप्त करने के लिए एक अलग तरीके का उपयोग किया है अनुक्रमण के लिए डीएनए ( DNA ) और इसका विश्लेषण कैसे करें ।,కానీ అది కేవలం అనుక్రమం యొక్క రసాయన విజ్ఞానం కాదు ఏది మారిపోయిందో ఎంత వరకు అంటే మీ డిఎన్ఏ ( DNA ) నీ తయారుచేస్తారు ఇంకా మీరు అనక్రమణ యొక్క విధానాన్ని మార్చడానికి సమయంతో పాటు అనుక్రమణ నీ విశ్లేషణం ఎలా చేస్తారు అయితే ఇది ఒక మానవ జీనోమ్ ( genome ) ప్రాజెక్ట్ దేన్ని చిన్న ముక్కలుగా పొందడానికి ఒక వేరే పద్ధతి నీ ఉపయోగిస్తారు అనుక్రమణ కోసం డిఎన్ఏ ( DNA ) ఇంకా దీని యొక్క విశ్లేషణ ఎలా చెయ్యాలి.
+"और फिर उसी समय में हमने दूसरे व्यक्ति को क्रेग वेंटर के बारे में बात की जिसने अनुक्रमण की एक अलग विधि विकसित की , इसे शॉट्रू अनुक्रमण ( Shotgun sequencing ) कहा जाता है ।","ఆపై అదే సమయంలో మేము క్రెయిగ్ వెంటర్ గురించి మరొక వ్యక్తితో మాట్లాడాము, దీనిని షాట్గన్ సీక్వెన్సింగ్ అని పిలుస్తారు."
+"उन्होंने जो कुछ किया है , वह एक शॉटगन अनुक्रमण ( Shotgun sequencing ) विधि का उपयोग करके अनुक्रम जीनोम ( genome ) का उपयोग किया है , जिसके बारे में हम चर्चा करेंगे और उन्होंने तब उपयोग किया है जब आप जानते हैं कि आप मानव जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) को देखते हैं ।","అతను ఏదైతే చేశారు, అది ఒక షాట్ గన్ అనుక్రమణ ( Shotgun sequencing ) పద్ధతిని ఉపయోగించి అనుక్రమణ జీనోమ్ ( genome ) యొక్క ఉద్యోగం చేశారు, దేని గురించి మనం చర్చించుకుందాం ఇంకా అతను అప్పుడు ఉపయోగించారు ఎప్పుడూ మీకు తెలిసిందేమిటంటే మానవ జీనోమ్ అనుక్రమణ నీ చూస్తారు."
+इसलिए जिस तरह से यह किया गया है वह समय के दौरान नाटकीय रूप से बदल गया है ।,కాబట్టి ఇది చేసిన విధానం కాలక్రమేణా ఒక్కసారిగా మారిపోయింది.
+"तो परिणामस्वरूप आप देख सकते हैं कि यदि आप मानव जीनोम ( genome ) के प्रतिशत में देखते हैं , तो आप देख सकते हैं कि जब 1995 में ऑटमैटिड ( automated ) सीक्वेंसर ( sequencer ) आए और उस कैपिलरी सीक्वेंसर ( capillary sequencers ) के आसपास कहीं आए , तो जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) के साथ दर पूरी तरह नाटकीय रूप से बदल गई ।","అయితే ఫల స్వరూపంగా చూడగలిగేది ఏమిటంటే మీరు మానవ జీనోమ్ ( genome ) యొక్క శాతాన్ని చూస్తారు, అయితే మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే ఎప్పుడూ 1995 లో ఆటోమేటెడ్ ( automated ) స్వీక్వెన్సర్ వచ్చాయి ఇంకా వాటి క్యాపిలరీ సీక్వెన్సెస్ ( capillary sequencers ) కి దగ్గర్లో ఎక్కడో వచ్చాయి, అయితే జీనోమ్ అనుక్రమణ( genome sequence ) తో పాటు ఇది పూర్తిగా నాటకీయ రూపంగా మారిపోయింది."
+तो यह वास्तव में हमें यह समझने में मदद करता है कि कैसे तकनीक ने अनुक्रम को देखने के तरीके को बदल दिया है ।,కాబట్టి సాంకేతికత మనం ఒక క్రమాన్ని చూసే విధానాన్ని ఎలా మార్చిందో అర్థం చేసుకోవడానికి ఇది నిజంగా సహాయపడుతుంది.
+आइए हम उन दो अलग - अलग दृष्टिकोणों पर ध्यान दें जिनका लोगों ने उपयोग किया है ।,ప్రజలు ఉపయోగించిన రెండు వేర్వేరు విధానాలను పరిశీలిద్దాం.
+मानव जीनोम कंसोर्टियम ( genome consortium ) दृष्टिकोण में उपयोग किया जाता है जिसे वर्गीकृत मशीनगन अनुक्रमण ( hierarchical shotgun sequencing ) कहा जाता है ।,విధానంలో ఉపయోగించే జన్యు కన్సార్టియంను క్రమానుగత షాట్‌గన్ సీక్వెన్సింగ్ అంటారు.
+तो मूल रूप से वे क्या करते हैं या उन्होंने क्या किया है कि उन्होंने जीनोमिक डीएनए ( genomic DNA ) को अलग कर दिया है और फिर डीएनए ( DNA ) को प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) के साथ पचाया जाता है और फिर टुकड़ों को बीएसी ( BAC ) नामक वैक्टर में क्लोन किया जाता है जो बैक्टीरियल आर्ट्रो क्रोमोजोम ( Bacterial Artificial chromosome ) के लिए खड़ा होता है ।,అయితే మూల రూపంగా అతను ఏం చేస్తారు లేక అతను ఏం చేశారు అన్నది ఏమిటంటే అతను జీనోమిక్ డిఎన్ఏ ( genomic DNA ) ని వేరు చేసారు ఇంకా మళ్లీ డీఏన్ఏ ( DNA ) ని ప్రతిబంధ ఎంజాఇమ్ ( restriction enzyme ) తోపాటు అరిగిస్తారు ఇంకా మళ్లీ మొక్కల్లో బీఏసి ( BAC ) పేరుగల వెక్టర్ లో క్లోన్ చేస్తారు ఏది బ్యాక్టీరియా కృత్రిమ క్రోమోజోమ్ ( Bacterial Artificial chromosome ) కోసం నిలుస్తుంది.
+तो उन्होंने लाइब्रेरी बनाई जिसका अर्थ है कि आप जानते हैं कि जीवाणु को मानव जीनोम ( genome ) के विभिन्न खंड और आप अलग हैं सेल सही पता है !,"కాబట్టి వారు ఒక లైబ్రరీని సృష్టించారు, అంటే మానవ జన్యువు యొక్క విభిన్న భాగాలను బ్యాక్టీరియా తెలుసునని మరియు మీరు భిన్నంగా ఉన్నారని మీకు తెలుసు."
+"और उसके बाद आप उपयोग करते हैं , आप बीएसी ( BAC ) में से एक लेते हैं और फिर लाइब्रेरी के लिए स्क्रीन करते हैं और आप बीएसी क्लोनों की पहचान करने में सक्षम होते हैं जो डीएनए ( DNA ) सेगमेंट में ओवरलैपिंग ( overlapping ) करते हैं ।","ఆపై మీరు వాడండి, మీరు బి‌ఏ‌సి  లలో ఒకదాన్ని తీసుకొని లైబ్రరీ కోసం స్క్రీన్ చేస్తారు మరియు మీరు DNA విభాగంలో అతివ్యాప్తి చెందుతున్న బి‌ఏ‌సి  క్లోన్‌లను గుర్తించగలుగుతారు."
+"इसलिए हम पहेली टुकड़े की तरह अलग - अलग टुकड़ों को प्राप्त करने में सक्षम हैं जो एक - दूसरे के साथ ओवरलैप करते हैं , हम पहले वह बनाने में सक्षम हैं जिसे कॉन्टेग ( contig ) कहा जाता है , ठीक है !","కాబట్టి మనం ఒకదానితో ఒకటి అతివ్యాప్తి చెందుతున్న పజిల్ ముక్కలు వంటి వ్యక్తిగత ముక్కలను పొందగలుగుతాము, మొదట కాంటిగ్ అని పిలవబడే వాటిని సృష్టించగలుగుతాము."
+यह आपको अतिव्यापी क्षेत्रों का पता चला है ।,అతివ్యాప్తి చెందుతున్న ప్రాంతాలు మీకు తెలుస్తాయి.
+"और फिर प्रत्येक क्लोन को पचाया गया , छोटे टुकड़ों में काटा गया और फिर उन्हें अनुक्रमित किया गया और हमारे पास क्या था क्या हमारे पास प्रत्येक खंड है जिसे अब अनुक्रमित ( sequence ) किया गया था , आप बस उन्हें एक बड़ा अनुक्रम प्राप्त करने के लिए संरेखित करने का प्रयास करें और फिर जाएं और दूसरे के साथ संरेखित करें और यह कैसे वे इसे इकट्ठा करने में सक्षम हैं , ठीक है !","ఇంకా ప్రతి ఒక్క క్లోన్ నీ అరిగిస్తారు, చిన్న ముక్కలలో కోస్స్తాతారు ఇంకా మళ్లీ వాటిని అనుక్రమణ చేశారు ఇంకా మన దగ్గర ఏమిటి ఉండేది ఏంటి మన దగ్గర ప్రతి ఒక్క ముక్క ఉందా దీన్ని ఇప్పుడు అనుక్రమణ ( sequence ) చెయ్యబడింది, మీరు వాటిని ఓ పెద్ద అనుక్రమణ పొందడానికి అమరికా చెయ్యటానికి ప్రయత్నించండి చాలు ఇంకా మళ్లీ వెళ్లి ఇంకో దానితో అమరికా చెయ్యండి ఇంకా ఇది ఎలా వాళ్ళు దీన్ని సేకరించడంలో సమర్థవంతలు, సరేనా."
+तो यह एक तरीका है जो मानव जीनोम ( genome ) परियोजना के कंसोर्टियम ( consortium ) का उपयोग करता है और यह समय लेने वाला था क्योंकि आपको एक पुस्तकालय बनाना होगा ।,ఇది మానవ జన్యు ప్రాజెక్ట్ యొక్క కన్సార్టియంను ఉపయోగించే ఒక పద్ధతి మరియు మీరు లైబ్రరీని సృష్టించవలసి ఉన్నందున సమయం తీసుకుంటుంది.
+"परंतु सेलेरा ( Celera ) , मानव जीनोम ( genome ) को अनुक्रमित करने वाले निजी संगठन ने एक अलग मॉडल का उपयोग किया , इसे शॉटगन अनुक्रमण ( shotgun sequencing ) दृष्टिकोण के रूप में कहा जाता है जिसमें उन्होंने मूल रूप से डीएनए ( DNA ) को छोटे टुकड़ों में विभाजित किया , वे प्रत्येक आधार को अनुक्रम पढ़ते चले गए और फिर अनुक्रम का उपयोग करते हुए एक शक्तिशाली कंप्यूटिंग टूल ( computing tool ) उस अनुक्रम की पहचान करने के लिए जो उन्हें ओवरलैप करता है और फिर वे सर्वसम्मति प्राप्त करते हैं और फिर आप यह जानने की कोशिश करते हैं कि विभिन्न तरीकों का उपयोग करके अनुक्रम की पहचान करें जो एक दूसरे से मेल खा सकें और एक बहुत बड़ा अनुक्रम बना सकें ।","కానీ సెలేరా ( Celera ), మానవ జీనోమ్ ( genome ) ని అనుక్రమణిక చేస్తే వ్యక్తిగత సంఘటనం ఒక వేరే మోడల్ ని ఉపయోగించింది, దీన్ని షాట్గన్ అనుక్రమణ ( shotgun sequencing ) దృక్పదం యొక్క రూపంలో అంటారు దేంట్లో వాళ్లు మూల రూపంగా డీఎన్ఏ ( DNA ) నీ చిన్న ముక్కలుగా వివరించారు, అవి ప్రతి ఒక్క ఆధారం యొక్క అనుక్రమణ ని చదువుతూ వెడతారు ఇంకా మళ్ళీ అనుక్రమణ యొక్క ఉపయోగం చేస్తూ ఒక శక్తివంతమైన కంప్యూటింగ్ టూల్ ( computing tool ) ఆ అనుక్రమణాన్ని పోల్చటానికి ఏది వాటిని ఓవర్ల్యాప్ చేస్తాయి ఇంకా మళ్లీ అవి సర్వామోదం పొందుతారు ఇంకా మళ్ళి మీరు ఇది తెలుసుకునే ప్రయత్నిస్తారు ఏమిటంటే వివిధ పద్ధతుల్ని ఉపయోగించి అనుక్రమణ ని పోల్చండి ఏవి ఇరువురి తో సరిపోలుతాయి ఇంకా ఒక చాలా పెద్ద అనుక్రమణ చెయ్యటానికి."
+"उन्होंने क्या किया है उनके दृष्टिकोण में कई अंतराल हैं लेकिन उन्होंने संदर्भ अनुक्रम का उपयोग किया है मानव जीनोम कंसोर्टियम ( genome consortium ) द्वारा दिए गए थे , उन्होंने इसका इस्तेमाल किया और जल्दी से वे अंतराल में भर गए और वे सार्वजनिक रूप से उपलब्ध आंकड़ों के आधार पर अनुक्रम को पूरा करने में सक्षम हैं , इसलिए वह दूसरा तरीका है जो उन्होंने उपयोग किया है ।","అతను ఏమి చేశారు తన దృక్పధంలో ఎన్నో అంతరాలు ఉన్నాయి కానీ అతను సందర్భ అనుక్రమణ నీ ఉపయోగించారు మానవ జీనోమ్ కన్సార్టియం ( genome consortium ) ద్వారా ఇవ్వబడింది, అతను ఉపయోగించారు ఇంకా వెంటనే ఆ అంతరాలలో నిండిపోయాయి అవి సార్వజనిక రూపంగా లబ్ధి లో ఉన్న గణాంకాలు యొక్క ఆధారంపై అనుక్రమణ పూర్తి చేయటానికి సమర్థులు, అందుకే అది రెండో మార్గం దేన్ని అతడు ఉపయోగించారు."
+"पारगमन क्षेत्र , वह क्षेत्र कहां है जो प्रोटीन के लिए कोड करता है , वह क्षेत्र कहां नियामक है ।","రవాణా ప్రాంతం, ప్రోటీన్ కోసం సంకేతాలు ఇచ్చే ప్రాంతం ఎక్కడ, నియంత్రకం ఉన్న ప్రాంతం ఎక్కడ ఉంది."
+"पिछले व्याख्यान में हमने जो अलग - अलग तत्व देखे हैं , वे इस तरह के दृष्टिकोण से लिए गए हैं , है ना !","మునుపటి ఉపన్యాసాలలో మనం చూసిన విభిన్న అంశాలు అటువంటి విధానం నుండి తీసుకోబడ్డాయి, సరియైనది!"
+तो यह है कि यह कैसे आप के लिए इस तरह के जीनोम ब्राउज़रों ( genome browers ) को सही जानता है जो आपको सभी जानकारी देता है ।,కాబట్టి మీకు అన్ని సమాచారం ఇచ్చే ఇటువంటి జీనోమ్ బ్రౌజర్‌లను తెలుసుకోవడం మీకు సరైనది.
+"निश्चित रूप से आप जानते हैं कि हम देख सकते हैं कि 80 से 95 तक , आप जानते हैं कि इसमें नाटकीय वृद्धि हुई है अनुक्रम ( sequence ) और जीन ( gene ) बैंक में जमा किए जाते हैं और पिछले एक दशक के साथ संभोग में यह वास्तव में बदल गया है , जो दिखाया गया है वह लॉग स्केल है जिसे आपको समझना होगा कि तेजी से जमा किया जा रहा है , सही में वृद्धि हुई है यह वास्तव में हमारी मदद करता है ।","ఖచ్చితంగా తెలిసిందేమిటంటే మనం చూడగలిగింది ఏమిటంటే 85 నుంచి 95 వరకూ, మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇందులో నాటకీయంగా అభివృద్ధి జరిగింది అనుక్రమణ ( sequence ) ఇంకా జీన్ ( gene ) బ్యాంకులో జమ చేస్తారు ఇంకా క్రిందటి ఒక దశాబ్దం తోపాటు సంభోగంలో నిజంగానే మారిపోయింది, ఏది చూపించబడింది ఆ లాగ్ స్కేల్ దేన్ని మీరు అర్థం చేసుకోవలసింది ఏమిటంటే వేగంగా జమ చేస్తున్నారు, నిజంగా అభివృద్ధి జరిగింది ఇది వాస్తవంగా మనకి సహాయం చేస్తుంది."
+"तो क्या मानव जीनोम परियोजना ( human genome project ) का परिणाम है , क्या यह केवल एक मिशन की तरह है जो पूरा करके दिखा रहा है कि हम कुछ कर सकते हैं या इससे हमें कोई फर्क पड़ा है ।","మానవ జన్యు ప్రాజెక్టు ఫలితం కూడా అదే, మనం ఏదో చేయగలమని చూపించే మిషన్ లాగా లేదా అది మనకు ఒక వైవిధ్యాన్ని కలిగించిందా."
+"इसलिए इसने अन्य जीवों की अनुक्रमण को तेज कर दिया है , अब हम आपको यह जानने में सक्षम हैं कि यह कुछ हद तक पुराना है , हमारे पास 40 से अधिक मॉडल जीनोम अनुक्रम है , 2000 से अधिक माइक्रोबियल जीनोम अनुक्रम ( microbial genome sequenced ) , 2000 वायरल जीनोम अनुक्रम और आप बड़ी पहल में हमने चर्चा की पिछले व्याख्यान को मेटागेनोमिक्स ( metagenomics ) के रूप में कहा जाता है , पहल जहां आप उन सभी रोगाणुओं के जीनोम ( genome ) को समझने की कोशिश करते हैं जो हमारे पाचन तंत्र सहित हमारे आसपास हैं ।","ఎందుకు అతను ఇతర జీవులు యొక్క అనుక్రమణాన్ని వేగవంతం చేసేసారు, ఇప్పుడు నేను మిమ్మల్ని ఇది తెలుసుకోవటంలో సమర్థవంతులు ఇది కొంత వరకు పాతది, మీ దగ్గర 40 కన్నా ఎక్కువ మోడల్ జీనోమ్ అనుక్రమణ ఉన్నాయి, 2000 ఈ పైగా మైక్రోబియల్ జీనోమ్ అనుక్రమణిక ( microbial genome sequenced ), 2000 వైరల్ జీనోమ్ అను క్రమణ ఇంకా మీరు పెద్ద ఎత్తులో మనము చర్చ యొక్క క్రిందటి వ్యాఖ్యానంలో మెటాగేనోమిక్స్ ( metagenomics ) యొక్క రూపంలో అంటారు, ఉంటూ అక్కడ మీరు అన్ని రోగాణువులు యొక్క జీనోమ్ ( genome ) అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాం ఏది మన జీర్ణ వ్యవస్థ తో పాటు మన దగ్గర ఉన్నాయి."
+"तो इससे हमें संबंधों , संरक्षण और जीन कार्यों आदि को समझने और सक्षम बनाने में मदद मिलती है कई जीनोम संबंधित परियोजनाएं ( genome related projects ) , उदाहरण के लिए एनकोड ( Encode ) , हैपमैप ( HapMap ) ।","కాబట్టి ఇది సంబంధాలు, పరిరక్షణ మరియు జన్యు విధులను అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు ప్రారంభించడానికి మాకు సహాయపడుతుంది. అనేక జన్యు సంబంధిత ప్రాజెక్టులు, ఉదాహరణకు ఎన్కోడ్, హాప్ మ్యాప్. చేయవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए मानव जीनोम भिन्नता परियोजनाएं , जीनोम वाइड एसोसिएशन ( genome wide association ) आनुवंशिक जोखिम कारकों की पहचान करने और मानव आबादी में जीनोम विविधता को समझने के लिए अध्ययन करता है , ये सभी चीजें विकसित प्रौद्योगिकियों के कारण हुई हैं , इस समझ के कारण कि हमारे पास सभी जीनोम ( genome ) हैं ।","ఉదాహరణ కోసం మానవ జీనోమ్ తేడా ప్రాజెక్ట్, జీనోమ్ వైడ్ అసోసియేషన్ ( genome wide association ) అనువంశిక అపాయకరమైన కారకాల్ని పోల్చటం లో ఇంకా మానవ జనాభా లో జీనోమ్ భిన్నత్వాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి అధ్యయనం చేస్తుంది, ఇవన్నీ వికసించిన సాంకేతికాలు వలన జరిగాయి, ఈ ధ్యానం వల్ల మన దగ్గర అన్ని జీనోమ్ ( genome) ఉన్నాయి."
+"और फिर स्पष्ट रूप से महत्वपूर्ण परिणामों में से एक यह है कि हमारे पास अब डेटाबेस , जीन ओन्टोलॉजी ( Gene Ontology ) , यदि है आपने जीन की पहचान की है तो आप उस फ़ंक्शन को समझने में सक्षम हैं जो हम अन्य मॉडल सिस्टमों ( model systems ) से प्राप्त करते हैं जो हमारे पास जेनबैंक , जीनोम ब्राउजर ( genome browser ) और इसी तरह हैं ।","ఇంకా స్పష్టరూపం గా ముఖ్యమైన పరిణామాలు లో నుంచి ఒకటి ఏమిటంటే మన దగ్గర ఇప్పుడు డేటాబేస్, జిీన్ ఆంటోలజీ ( Gene Ontology ), ఒకవేళ ఉంటే సొంత జీన్ నీ పోలిస్తే టు మీరు దాని ఫంక్షన్ ని అర్థం చేసుకోవటంలో సమర్థవంతులు ఏదైతే మనము ఇతర మోడల్ సిస్టమ్స్ ( model systems ) నుంచి పొందుతాము ఏది మన దగ్గర జీన్ బ్యాంక్, జీనోమ్ బ్రౌజర్ ఇంకా ఇలా ( genome browser ) మొదలైనవి."
+"और निश्चित रूप से आप नई पीढ़ी की तकनीकों को जानते हैं , सही यही है कि सबसे बड़ी परिणाम में से एक , विकास जिसे अगली पीढ़ी की अनुक्रमण , आरएनए अनुक्रमण ( RNA sequencing ) , चिपसेक और कई अन्य कहा जाता है जिसे हमने पहले ही चर्चा की है ।","కొత్త తరం పద్ధతులు మీకు తెలుసు, సరైన ఫలితాలలో ఒకటి, తరువాతి తరం సీక్వెన్సింగ్ అని పిలువబడే అభివృద్ధి, ఆర్‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్సింగ్, చిప్‌సెక్ మరియు మరెన్నో మేము ఇప్పటికే చర్చించాము"
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_2_-ZKypOw60mts.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_2_-ZKypOw60mts.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..3df40f00c28d82cc0b88ef36580225d8c51afdab
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/DNA_Sequencing_Methods__Part_2_-ZKypOw60mts.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,221 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi तो कार्यात्मक जीनोमिक्स ( Functional Genomics ) पर इस पाठ्यक्रम में वापस स्वागत है ।,WEBVTT రకం: శీర్షికల భాష: హాయ్ అయితే ఈ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) లోని ఈ పాఠ్యాంశానికి మీకు తిరిగి స్వాగతం.,
+"अगर आपको याद है कि हमने मानव जीनोम परियोजना पर चर्चा की थी जब इसे 1990 में शुरू किया गया था , यह अमेरिकी सरकार द्वारा बड़े पैमाने पर वित्त पोषित किया गया था कि कई अन्य देश अनुक्रमण ( sequencing ) में शामिल लागत के कारण शामिल नहीं हो सके ।","మీకు గుర్తుందో లేదో మనము మానవ జీనోమ్ ప్రాజెక్ట్ మీద చర్చించామని ఇది 1990లో ప్రారంభించబడినప్పుడు, సీక్వెన్సింగ్‌లో అయ్యే ఖర్చుల కారణంగా అనేక ఇతర దేశాలు పాల్గొనలేవని దీనికి అమెరికా ప్రభుత్వం ఎక్కువగా నిధులు సమకూర్చింది.",
+"और यह भी आवश्यक है कि बुनियादी ढांचे की आवश्यकता है और प्रौद्योगिकी की आवश्यकता कैसे है , इसलिए आप देख सकते हैं कि यदि आप देखते हैं तो आप प्रति दिन क्षमता किलोबेसेज ( kilobases ) , मशीन के हिसाब से गणना करते हैं ।","ప్రాధమిక మౌలిక సదుపాయాల అవసరం కూడా చాలా అవసరం మరియు సాంకేతికత ఎలా అవసరం, అందువలన మీరు చూడగలరు ఒకవేళ మీరు చూస్తే మెఱు ప్రతిరోజూ సామర్ధ్యాన్ని కిలోబేస్ల (kilobases), యంత్రము లెక్కన లెక్కిస్తారు.",
+आप जानते हैं कि आप 1990 में देख सकते हैं जब लोग स्वचालित स्लैब जेल को मैनुअल स्लैब जेल का उपयोग कर रहे थे आपके पास जो केशिका अनुक्रमण ( sequencing ) है उसमें आप देख सकते हैं कि इसने वास्तव में उस गति को बढ़ाया है जिस पर हम अनुक्रम ( sequences ) करने में सक्षम हैं ।,మీకు తెలుసు మీరు 1990లో చూడవచ్చును ప్రజలు స్వయంచాలిత స్లాబ్ జెల్ ని మాన్యువల్ స్లాబ్ జెల్ ని ఉపయోగించేవారు మీ వద్ద ఉఏవైతే కేశనాళిక శ్రేణులు (sequencing) ఉన్నాయో వాటిలో మీరు చూడవచ్చును ఇది వాస్తవానికి మనము శ్రేణులు (sequences) తయారుచేయగల మన సామర్ధ్యపు వేగాన్ని పెంచినట్లు మీరు చూడవచ్చు.,
+"लेकिन जिसे बड़े पैमाने पर समानांतर अनुक्रमण ( sequencing ) या अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) के रूप में कहा जाता है , जिस गति से आप डीएनए को अनुक्रम ( sequences ) करने में सक्षम हैं , वह काफी बढ़ गया है ।","కానీ దేన్నైతే పెద్ద పరిమాణంలో మాస్ సీక్వెన్సింగ్ (sequencing) లేదా తదుపరి తరం సీక్వెన్సింగ్(sequencing) అని పిలుస్తారో, అది చాలా పెరిగిపోయింది.",
+अब हम देख रहे हैं कि भविष्य में लगभग एक ही अणु ( molecule ) है जो केवल एक डीएनए को अलग करता है और फिर देखो कि यह क्या है जिसे आप जानते हैं कि प्रतिलिपि बनाई जाती है ताकि कोई ऐसा कर सके और उस पर गौर कर सके ।,భవిష్యత్తులో ఒక డిఎన్‌ఎను మాత్రమే వేరుచేసే ఒక అణువు (molecule) మాత్రమే ఉందని ఇప్పుడు మనము చూస్తున్నాము ఆపై చూడండి ఏంటంటే కాపీ చేయబడుతుందని మీకు తెలుసు తద్వారా ఎవరైనా దీన్ని చేయగలరు మరియు దానిని పరిశీలించవచ్చు.,
+पर एक ही समय में एक और महत्वपूर्ण तत्व है जिसने वास्तव में हमारी मदद की है प्रति जीनोम की लागत नाटकीय रूप से गिर गई है ।,కానీ అదే సమయంలో మరో ముఖ్యమైన అంశం ఉంది వాస్తవానికి అది మనకి సాయం చేసింది ప్రతి జన్యువుకు అయ్యే ఖర్చు నాటకీయంగా పడిపోయింది.,
+"अब हम देख सकते हैं कि जब ड्राफ्ट अनुक्रम ( sequences ) प्रकाशित होने वाला था , तब जीनोम अनुक्रम ( sequences ) चरम पर था , आप देख सकते हैं कि प्रति जीनोम की लागत मानव जीनोम के बारे में है और आप देख सकते हैं कि एक मानव जीनोम का अनुक्रम ( sequences ) करने के लिए 100 मिलियन डॉलर है ।","ఇప్పుడు మనం చూడవచ్చును ముసాయిదా శ్రేణులు (sequences) ప్రచురించబడబోయే సమయంలో, జీనోమ్ శ్రేణి (sequences) గరిష్ట స్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, ప్రతి జీనోమ్ కి అయ్యే ఖర్చు మానవ జీనోమ్ గురించి అని మీరు చూడవచ్చు మరియు మీరు చూడవచ్చు ఒక మానవ జీనోమ్ శ్రేణి (sequences) చేయడానికి 100 మిలియన్ డాలర్లు. ",
+लेकिन अब यह लगभग ऐसा हो गया है कि आप 1000 डॉलर जानते हैं जो आप देते हैं आप मानव जीनोम का अनुक्रम ( sequences ) कर पाएंगे ।,కానీ ఇప్పుడు దాదాపు ఎలా అయిపోయిందీ అంటే మీరు 1000 డాలర్లు తెలుసు మీరు ఇచ్చేది మీరు మానవ జీనోమ్ శ్రేణిని(sequences) చేయగలరు.,
+"इसलिए यह परियोजनाओं का सबसे बड़ा लाभ है क्योंकि अब आप जानते हैं कि किसी को जीनोम को यह समझने के लिए अनुक्रमित करना होगा कि आपके पास क्या बदलाव हैं जो आपको जोखिम दे सकते हैं या कुछ बीमारी विकसित कर सकते हैं तो यह उचित है क्योंकि यह 1000 डॉलर के समय के साथ हो सकता है यह कुछ हजार रुपये तक नीचे आ सकता है , इसलिए यह बहुत बड़ी उपलब्धि है ।","కాబట్టి ఇది ప్రాజెక్టుల యొక్క అతిపెద్ద ప్రయోజనం yఎందుకంటే ఇప్పుడు మీకు తెలుసు ఎవరికైనా దీనిని అర్ధం చేసుకోవడానికి జీనోమ్ ని సూచిక చేయవలసి ఉంటుంది మీవద్ద ఏ మార్పులు ఉన్నాయి అవి మీకు ప్రమాదం కలిగించవచ్చు లేదా కొంత వ్యాధిని పెంచవచ్చు కాబట్టి ఇది సహేతుకమైనది ఎందుకంటే ఇది 1000 డాలర్ల సమయంతో జరగవచ్చు, ఇది కొన్ని వేల రూపాయలకు తగ్గవచ్చు, కాబట్టి ఇది చాలా పెద్ద విజయం. ",
+"तो यह है कि कुछ ऐसा है जो अप्रत्याशित है और जिसे मूर के नियम के रूप में भी नहीं कहा जाता है , जो कि इंटेल के सह संस्थापक हैं जिन्हें आपने कहा था कि इस तरह की प्रौद्योगिकी तेजी से विकास है , लेकिन यह परे है कि घातीय विकास वास्तव में पीटा गया है वह कानून ।","అయితే ఏంటంటే అది ఊహించనిది మరియు మూర్ నియమంగా కూడా చెప్పలేము, ఎవరైతే ఇంటెల్ సహవ్యవస్థాపకులో ఆయనతో మీరన్నట్లు ఈ రకమైన సాంకేతికత వేగవంతమైన అభివృద్ధి, కానీ ఏంటంటే వాస్తవానికి ఘాతాంక వృద్ధి ఆ చట్టాన్ని ఓడించింది.",
+ताकि अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) के रूप में जिसे कहा जाता है उसकी शक्ति हो ।,తద్వారా తదుపరి తరం యొక్క శ్రేణి (sequencing) రూపంలో దేన్నైతే చెబుతారో దాని శక్తి ఉండుగాక.,
+"आइए देखते हैं कि सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) के बीच क्या अंतर है जिस पर हमने चर्चा की और अगली पीढ़ी की अनुक्रमण ( sequencing ) है जिसके बारे में हम बात कर रहे हैं , इसलिए पहली बात रणनीति है ।","రండి చూద్దాం మనం చర్చించిన సెంగర్ శ్రేణి (sequencing) మధ్య తేడా ఏంటో మరియు మనం మాట్లాడుకుంటున్నటువంటి తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing), కాబట్టి మొదటి విషయం వ్యూహం.",
+इसलिए यदि आप देखते हैं कि सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) आपको एक जीन के सभी एक्सॉन ( exons ) के अनुक्रमण ( sequencing ) के लिए अलग - अलग प्रतिक्रिया करना है ।,అందువలన ఒకవేళ మీరు చూసినట్లయితే సెంగర్ శ్రేణిలో (sequencing) మీకు ఒక జన్యువు యొక్క అన్ని ఎక్సన్ల (exons) శ్రేణి (sequencing) కొరకు వేరు - వేరుగా స్పందించాలి.,
+इसलिए आपको उदाहरण के लिए व्यक्तिगत एक्सॉन ( exons ) को बाहर निकालना चाहिए और जीनोम के छोटे सेगमेंट को अनुक्रमित करने के लिए एक ट्यूब में रखना चाहिए ।,అందువలన ఉదాహరణకు మీరు వ్యక్తిగత ఎక్సన్లను (exons) బయిటికి తీయాలి మరియు జీనోమ్ యొక్క చిన్న ముక్కను క్రమం చేసేందుకు ఒక ట్యూబ్ లో ఉంచాలి.,
+तो यहां अगली पीढ़ी में पूरे जीनोम ( genome ) के लिए एक प्रतिक्रिया अनुक्रमण ( sequencing ) के रूप में कई आप जानते हैं कि खंड हो सकता है अनुक्रम ( sequences ) है कि बहुत बड़ा अंतर है ।,అయితే ఇక్కడ తదుపరి తరంలో పూర్తి జీనోమ్ (genome) కొరకు ఒక స్పందన శ్రేణికి (sequencing)  మీకు తెలుసు అనేక ఖండాలు చేయవచ్చునని శ్రేణులకు (sequences) చాలా తేడా ఉంది.,
+तो आप वास्तव में स्वतंत्र प्रतिक्रिया नहीं करते हैं ।,అయితే వాస్తవానికి మీరు స్వతంత్రంగా స్పందించరు.,
+"तो सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) का उपयोग प्रमुख उपयोग क्या है , इसलिए यदि आप जीन के किसी विशेष खंड को देख रहे हैं , तो अनुक्रमण ( sequencing ) द्वारा अज्ञात उत्परिवर्तन की पहचान आपको पता है कि उपयोग है ।","అయితే సెంగర్ శ్రేణి (sequencing) యొక్క ఉపయోగం ప్రధాన ఉపయోగం ఏంటి, అందువలన ఒకవేళ మీరు జన్యువు యొక్క ఏదేని ప్రత్యేక ఖండమును చూస్తున్నట్లయితే, శ్రేణి(sequencing) ద్వారా ఉత్పరివర్తనాల గుర్తింపు మీకు తెలుసు ఒక ఉపయోగమని.",
+"फिर यह अगली पीढ़ी आपको बहुत बेहतर तरीका देती है जो उदाहरण के लिए विषम बीमारी में अज्ञात उत्परिवर्तन का विश्लेषण है , सही आप नहीं जानते कि यह क्या है , लेकिन आप वास्तव में सब कुछ देखना चाहते हैं ताकि आप कुछ बदलाव प्राप्त कर सकें जो संभवतः विकार को जन्म दे ।","మరియు ఈ తదుపరి తరం మీకు మెరుగైన పద్ధతిని ఇస్తుంది ఉదాహరణకు అసింప్టోమాటిక్ వ్యాధిలో తెలియని ఉత్పరివర్తనాల విశ్లేషణ, సరైనది ఏంటో మీకు తెలియదు, కానీ వాస్తవానికి మీరు అంతా చూడాలి అనుకుంటారు తద్వారా బహుశా కొంత రుగ్మతకు దారి తీసే కొన్ని మార్పులు మీరు పొందవచ్చు. ",
+"लाभ यह है कि सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) अभी भी पूर्वधारणा के संदर्भ में बेहतर है क्योंकि आप जिस सटीकता ( accuracy ) के साथ आपको डीएनए को बदलने में सक्षम बताएंगे , वह बहुत अधिक है , जबकि अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) में यह अत्यधिक लागत प्रभावी है जो आप उतना पैसे खर्च नहीं करते हैं ।","లాభం ఏంటీ అంటే సెంగర్ శ్రేణి (sequencing) ఇప్పటికి కూడా అవగాహన పరంగా మంచిది ఎందుకంటే ఏ ఖచ్చితత్వంతో (accuracy) అయితే మీకు డిఎన్ఏని మార్చడంలో సమర్ధత ఉందని మీరు చెబుతారో, అది చాలా ఎక్కువ, అయితే తరువాతి తరం శ్రేణి (sequencing) లో ఇది చాలా తక్కువ ఖర్చుతో కూడుకున్నది మీరు అంత డబ్బు ఖర్చు చేయరు.",
+लेकिन यह कुशल है क्योंकि इसकी बहुत तेजी से आप इसे बहुत जल्दी खत्म कर सकते हैं जो बहुत बड़ा लाभ है ।,కానీ అది సమర్థవంతం ఎందుకంటే ఇది చాలా వేగంగా మీరు చాలా త్వరగా పూర్తి చేయవచ్చు ఇది భారీ ప్రయోజనం.,
+"सेंगर ( Sanger ) का नुकसान क्या है यह महंगा है और इसमें बहुत समय लगता है और फिर सीमित स्वचालन के लिए बहुत से लोगों को अभी भी दृष्टिकोण की आवश्यकता होती है , जबकि अगली पीढ़ी में डेटा की व्याख्या को चुनौती देने वाले अनुक्रम ( sequences ) की आवश्यकता होती है क्योंकि इसे वास्तव में कुशल श्रम की आवश्यकता होती है क्योंकि यह बड़ी मात्रा में उत्पादन करता है डेटा की सटीकता ( accuracy ) और कई बार सटीकता ( accuracy ) के लिए आवश्यक उच्च , उच्च कवरेज की आवश्यकता नहीं हो सकती है ।","సెంగర్ (sanger)యొక్క నష్టం ఏమిటీ అది ఖరీదైనది మరియు దానికి చాలా సమయం పడుతుంది పరిమిత ఆటోమేషన్ కోసం చాలా మందికి ఇప్పటికి కూడా అప్రోచ్ అవసరం అవుతుంది, తరువాతి తరానికి డేటా యొక్క వ్యాఖ్యానాన్ని సవాలు చేసే శ్రేణులు (sequencing) అవసరం అవుతుంది ఎందుకంటే వాస్తవానికి దీనికి నైపుణ్యం కలిగిన శ్రమ అవసరం ఎందుకంటే ఇది పెద్ద పరిమాణంలో ఉత్పత్తి చేస్తుంది డేటా యొక్క ఖచ్చితత్వం (accuracy) మరియు కొన్ని సమయాల్లో ఖచ్చితత్వానికి (accuracy) అవసరమైన అధిక, ఎక్కువ కవరేజ్ అవసరం లేదు.",
+इसलिए जब मैं सटीकता ( accuracy ) उच्च कवरेज को एक छोटा खंड कहता हूं यदि आप यह समझना चाहते हैं कि क्या परिवर्तन हैं जो कम से कम 50 बार अनुक्रमित करने की आवश्यकता है ।,అందువలన నేను ఖచ్చితత్వపు (accuracy) అధిక కవరేజ్ ని ఒక చిన్న విభాగం అని పిలిచినప్పుడు ఒకవేళ మీరు ఏమి మార్పులు ఉన్నాయి అని అర్ధం చేసుకోవాలని అనుకుంటే వాటిని కనీసం 50 సార్లు సూచిక చేయాల్సిన అవసరం ఉంది.,
+तो यह वह जगह है जहाँ आप सटीकता ( accuracy ) में आते हैं ।,అయితే ఇది మీరు ఆ ఖచ్చితత్వంలోకి (accuracy) వచ్చే ఆ చోటు.,
+"बता दें हमें देखते हैं कि यह कैसे किया जाता है , इसलिए यह सेंगर विधि है इसलिए मूल रूप से हमने पहले ही वर्णित किया था कि आप जानते हैं कि इन दिनों लोग पीसीआर ( PCR ) टुकड़े का उपयोग करते हैं , आपके पास सभी प्राइमरों के साथ है , जो एक डिडॉक्सी ( dideoxy ) बेस के साथ चार आधारों को जानते हैं और फिर आप अलग हो जाते हैं केशिका और फिर आप नमूना पढ़ते हैं , जिसके आधार पर फ्लोरोसेंट मोईएटी ( florescent moiety ) जारी किया जा रहा है , ठीक है !","ఇది ఎలా చేబడినదో చూద్దాం, అందువలన ఇది సెంగర్ విధి అందువలన ప్రాధమికంగా మేము ముందుగానే వివరించి ఉన్నాము ఈ రోజుల్లో ప్రజలు పిసిఆర్ (PCR) శకలాలు ఉపయోగిస్తారని మీకు తెలుసు, మీవద్ద అన్ని ప్రైమర్‌లతో ఉన్నాయి, మీకు ఒక డిడియాక్సీ (dideoxy) బేస్ తో నాలుగు స్థావరాలు తెలుసు మరియు మీరు వేరైపోతారు కేశనాళిక మరియు మీరు నమూనాను చదువుతారు, దేని ఆధారంగా ఐతే ఫ్లోరెసెంట్ మొయిటీ (florescent moiety) జరీ చేయబడుతుందో, సరేనా ! ",
+केशिका के अंत में जो सामने आता है वह क्या देता है यह बताता है कि आपने अनुक्रम ( sequences ) कैसे पढ़ा है ।,కేశనాళిక చివర ఏదైతే వస్తుందో అది ఏమి ఇస్తుంది మీరు శ్రేణులను (sequences) ఎలా చదివారు అని చెబుతుంది.,
+"अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) में , तो आप क्या करते हैं आप पुराने डीएनए ( DNA ) लेते हैं और फिर आप टुकड़े करते हैं उन्हें ।",తదుపరి తరం శ్రేణిలో (sequencing) అయితే మీరు ఏమి చేస్తారు మీరు పాట డిఎన్ఏ (DNA) తీసుకుంటారు మరియు తరువాత వాటిని మీరు ముక్కలు చేస్తారు.,
+"तो यह वही है जो यहां दिखाया गया है , इसलिए यहां आपके पास एक ही टुकड़ा है ताकि डीएनए के उस विशेष क्षेत्र की कई प्रतियां हैं ।","అయితే ఇది అదే ఏదైతే ఇక్కడ చూపించబడినవో, అందువలన ఇక్కడ మీ వద్ద ఒక్క ముక్కే ఉంది తద్వారా డిఎన్ఏ యూక ఆ ప్రాంతంలో అనేక ప్రతులున్నాయి.",
+"यहां आपको पता है कि आप के टुकड़े किसी दिए गए रसायन विज्ञान के लिए वांछित सीमा के रूप में जानते हैं , लेकिन ये विषम हैं वे एक विशेष का प्रतिनिधित्व करते हैं जिन्हें आप जानते हैं जीनोम ( genome ) यह पूरे जीनोम ( genome ) का प्रतिनिधित्व करता है यदि आप पूरे जीनोम को देख रहे हैं ।","ఇక్కడ మీకు తెలుసు మీ ముక్కలు ఇవ్వబడిన కెమిస్ట్రీకి కావలసిన సరిహద్దుగా తెలుసుకుంటారు, కానీ అవి బేసి అవి మీకు తెలిసిన ప్రత్యేకతను సూచిస్తాయి జీనోమ్ (genome) ఇది పూర్తి జీనోమ్ (genome) యొక్క ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది ఒకవేళ మీరు జీనోమ్ ని పూర్తిగా చూస్తున్నట్లైతే. ",
+"तो आप जो करते हैं वह तो आपके पास होता है जिसे एडेप्टर कहा जाता है , इसीलिए इसे जोड़ा जाता है या तो टुकड़ों में से प्रत्येक के अंत , सही !","అయితే మీరు ఏదైతే చేస్తారో అది మీ వద్ద ఉంటుంది దాన్ని అడాప్టర్ అంటారు, అందువలన అది జోడించబడింది లేదా ముక్కలలోంచి ప్రతి ఒక్కదాని చివర, అవునా!",
+और फिर एक पुस्तकालय के रूप में कहा जाता है बनाने के लिए ।,ఆపై ఓక గ్రంధాలయ రూపంలో చేయమని చెప్పబడుతుంది.,
+"इसलिए यहां हर टुकड़ा जो डीएनए के संदर्भ में एक प्रजाति से उत्पन्न होता है , लिगेट किया जाता है , यहां दिखाए गए एडाप्टरों के साथ जुड़ जाता है ।","ఇక్కడ డిఎన్ఏ పరంగా ఒక జాతి నుండి పుట్టిన ప్రతి ముక్క, స్నాయువు చేయబడుతుంది, ఇక్కడ చూపబడిన అడాప్టర్లతో జోడించబడింది.",
+"इसलिए ये समान अनुक्रम ( sequences ) डीएनए ( DNA ) के दोनों किनारों पर जोड़े जाते हैं , जिसे एक पुस्तकालय के रूप में कहा जाता है ।","అందువలన ఈ సమాన శ్రేణి (sequences) డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క రెండు కోసల మీద జోడించబడతాయి, దీన్ని ఒక గ్రంధాలయంగా చెప్తారు.",
+"अब इन पुस्तकालयों का उपयोग क्लस्टर पीढ़ियों के रूप में कहा जाता है , इसलिए मूल रूप से आप जो करते हैं वह है आपके पास एक माइक्रोफ़्लुइडिक्स ( microfluidics ) तरह का एक कक्ष है जिसमें व्यक्तिगत डीएनए ( DNA ) अणु ( molecule ) मिलता है और फिर क्योंकि यह दोनों तरफ एडेप्टर मिला है आपके पास ऐसे क्षेत्र हैं जो उस के लिए अनुकूल हैं , एक या कुछ अणु ( molecule ) एक मानार्थ ( complimentary ) अनुक्रम ( sequences ) बनाएंगे और फिर यह आप एक बहुत ही इसी तरह का दृष्टिकोण करते हैं , जैसे कि डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) में दिया गया है इसलिए यह कई प्रतियाँ बनाता है जिन्हें हम बाद में देखेंगे ।","ఈ గ్రంథాలయాలను ఇప్పుడు క్లస్టర్ తరాలు అంటారు, కాబట్టి ప్రాథమికంగా మీరు చేసేది మీకు మైక్రోఫ్లూయిడిక్స్ సెల్ ఉంది దీనిలో వ్యక్తిగత డిఎన్ఏ (DNA) అణువులు (molecules) దొరుకుతాయి ఆపై దీనికి రెండు వైపులా ఎడాప్టర్లు ఉన్నందున, మీవద్ద దానికి తగిన ప్రాంతాలు ఉన్నాయి, ఒకటి లేదా కొన్ని అణువులు (molecules) ఒక అభినందన (complimentary) శ్రేణిని (sequences)  సృష్టిస్తాయి, ఆపై మీరు ఒక ఇలాంటి చాలా సారూప్య విధానాన్ని చేస్తారు, డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (DNA polymerase) ఇవ్వబడినట్లు కనుక ఇది చాలా కాపీలు చేస్తుంది వాటిని మనం తరువాత చూస్తాము. ",
+"एक बार जब आप कई क्लस्टर बनाते हैं जिसका अर्थ है कि प्रत्येक क्लस्टर अब आपके द्वारा ज्ञात अनुक्रम ( sequences ) की समान प्रतियों की कई प्रतियों का प्रतिनिधित्व करता है जैसे यहाँ क्या उपयोग किया जाता है , लेकिन सब कुछ यहाँ स्वचालन मोड द्वारा किया जाता है ।","ఒకసారి మీరు చాలా క్లస్టర్లు తయారుచేసినప్పుడు దాని అర్ధం ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్ ఇప్పుడు మీ ద్వారా తెలిసిన శ్రేణులకు (sequences) సమాన ప్రతుల యొక్క ఎన్నో ప్రతులకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది ఎలాగంటే ఇక్కడ ఏమి ఉపయోగించబడతాయి, కానీ ప్రతిదీ ఇక్కడ ఆటోమేషన్ మోడ్ ద్వారా జరుగుతుంది.",
+"तो इस क्लस्टर में समरूप प्रतियां हैं , है ना !","అయితే ఈ క్లస్టర్లో సమరూప ప్రతులున్నాయి, కదా!",
+"और फिर आप प्रत्येक क्लस्टर को अनुक्रम ( sequences ) करने जा रहे हैं और फिर अनुक्रम ( sequences ) को पढ़ेंगे , फिर अब यह आपको उन सभी अंशों का अनुक्रम ( sequences ) देता है जिन्हें आप इस विधि में कैप्चर करने में सक्षम हैं ।","ఆపై మీరు ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్ను శ్రేణులు (sequences) చేయబోతున్నారు ఆపై శ్రేణులను (sequences) చదువుతారు, అప్పుడు ఇది మీకు ఈ పద్ధతిలో మీరు పట్టుకోగలిగే అన్ని శకలాలు యొక్క శ్రేణులను (sequences) ఇస్తుంది.",
+ताकि आप एक लक्ष्य में जान सकें कि हम बड़ी संख्या में नमूनों को देखने जा रहे हैं ।,అందువల్ల మనము పెద్ద సంఖ్యలో నమూనాలను చూడబోతున్నామని మీరు ఒక లక్ష్యంలో తెలుసుకోగలరు.,
+"तो सवाल यह है कि आप वास्तव में कैसे जानते हैं कि आप इस समूह को विकसित करते हैं , अलग - अलग तरीके हैं जो हम देखेंगे उनमें से एक ।","అయితే సవాలు ఏంటీ అంటే వాస్తవానికి మీరు ఎలా తెలుసుకుంటారు మీరు ఈ సమూహాన్ని అభివృద్ధి చేస్తారు అని, వేరు-వేరు పద్ధతులు ఉన్నాయి వాటిలో ఒకదాన్ని మనము చూస్తాము.",
+"तो मूल रूप से आपके पास क्या है , आपके पास कुछ ठोस उपकरण हैं जिनमें आपके पास ये क्रम हैं जो इन एडेप्टर वाले टुकड़ों के लिए मानार्थ ( complimentary ) हैं ।","అయితే ప్రాధమికంగా మీ వద్ద ఏముందీ, మీ వద్ద కొన్ని ఘన/కాంక్రీట్ సాధనాలు ఉన్నాయి వాటిలో మీ వద్ద ఈ శ్రేణులు ఉన్నాయి అవి ఈ అడాప్టర్ల ముక్కలకు కాంప్లిమెంటరీలు (complimentary).",
+"तो अनुक्रम ( sequences ) एडेप्टर के लिए तारीफ कर रहे हैं , इसलिए जब आप इन्हें भेजते हैं , तो आप उन टुकड़ों को जानते हैं जो उपकरणों में द्रव एडेप्टर में मानार्थ ( complimentary ) एडेप्टर हैं फिर वे हाइड्रोजन बॉन्डिंग के कारण इन अनुक्रमों में जाएंगे और फिर लोगों को उदाहरण के लिए जोड़ देंगे चार आधार और डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) तब यह आपको विस्तारित करेगा कि यह पता चलेगा कि इसकी प्रतियां बनाई जाएंगी और फिर हम इस तरह के क्लस्टर बना पाएंगे कि मैं आपको फिल्म के बारे में समझा पाऊंगा जिसे मैं आगे दिखाने जा रहा हूं ।","అయితే  శ్రేణులు(sequences) ఎడాప్టర్లకు ప్రశంసలు అందుకుంటాయి, అయితే మీరు వాటిని పంపినప్పుడు, అయితే పరికరాల్లోని ఫ్లూయిడ్ ఎడాప్టర్లలో కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) ఎడాప్టర్లుగా  ఉన్న ముక్కలు మీకు తెలుసు అప్పుడు అవి హైడ్రోజన్ బంధం వలన ఈ శ్రేణులలోకి వెళ్తాయి ఆపై ప్రజలకి ఉదాహరణకు నాలుగు ఆధారాలను జోడిస్తాయి మరియు డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (DNA polymerase) అప్పుడు ఇది మీకు వివరిస్తుంది మీకు తెలుస్తుంది దీని ప్రతులు తయారు చేయబడతాయని ఆపై మనము ఈ విధముగా క్లస్టర్ తయారు చేయగలుగుతాము నేను మీకు ఫిలిం గురించి బోధించగలుగుతాను దేన్నైతే నేను మీకు ముందు చూపించబోతున్నానో. ",కాబట్టి to అయితే?
+"तो एक बार जब आप इन समूहों को बनाते हैं , तो ठीक है जैसा कि मैंने आपको बताया कि ये क्लस्टर डीएनए ( DNA ) प्रतियों का प्रतिनिधित्व करते हैं , यह है लगभग एक क्लोनिंग की तरह है , इसलिए यह एक पीसीआर की तरह है , इसलिए एक कॉपी अब आपके पास एक ही अनुक्रम ( sequences ) की कई प्रतियां हैं और वे वहां पर अनुक्रम ( sequences ) करने जा रहे हैं ।","అయితే మీరు ఈ సమూహాలను సృష్టించిన తర్వాత, అయితే నేను మీకు చెప్పినట్లుగా ఈ సమూహాలు డిఎన్ఏ (DNA) ప్రతులకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి, ఇది దాదాపు క్లోనింగ్ లాంటిది, కనుక ఇది పిసిఆర్ లాంటిది, అందువలన ఒక ప్రతి మీ వద్ద ఒకే శ్రేణి (sequences) యొక్క అనేక ప్రతులున్నాయి మరియు అవి అక్కడ శ్రేణులు (sequences) చేయబోతున్నాయి. ",కాబట్టి to అయితే?
+"तो जिस तरह से आप इसे अनुक्रम ( sequences ) करते हैं , यह इस बात पर निर्भर करता है कि आप किस प्लेटफॉर्म का उपयोग कर रहे हैं ।","కాబట్టి  ఏవిధంగా అయితే మీరు దీన్ని శ్రేణులు (sequences) చేస్తారో, మీరు ఏ ప్లాట్ఫారం ని ఉపయోగిస్తున్నారు అనే దాని మీద ఇది ఆధారపడి ఉంటుంది.",
+"तो एक संश्लेषण द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) है , दूसरे एक पाइरोगनिंग है और तीसरा एक बंधाव द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) है ।","అయితే ఒక సంశ్లేషణ ద్వారా సీక్వెన్సింగ్ (sequencing), రెండోది ఒక పైరోగినింగ్ మరియు మూడవది ఒక లిగేషన్ ద్వారా సీక్వెన్సింగ్ (sequencing).",కాబట్టి to అయితే?
+"तो अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) में तीन प्रमुख तरीके लोग उपयोग करते हैं , इन दो पहले दो तरीकों में जो आप मूल रूप से उपयोग करते हैं वह डीएनए पोलीमरेज़ है जाहिर है कि आपके पास एक प्राइमर है , आपके पास एक डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) है जो जाता है और विस्तार करता है और ऐसे आधार हैं जो अलग - अलग संशोधन कर रहे हैं स्कोरिंग के लिए कि यह कौन सा आधार है ।","అయితే తరువాతి తరం సీక్వెన్సింగ్‌లో (sequencing) ప్రజలు ఉపయోగించే మూడు ప్రధాన పద్ధతులు ఉన్నాయి, ఈ రెండు మొదటి రెండు పద్ధతులలో మీరు ప్రాధమికంగా ఉపయోగించేది, అది డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (DNA polymerase) మీ వద్ద ప్రైమర్ ఉన్నదీ అనేది స్పష్టం, మీ వద్ద ఒక డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (DNA polymerase) ఉంది అది వెళ్లి విస్తరిస్తుంది మరియు ఎలాంటి ఆధారాలు ఉన్నాయి అంటే అవి వేరు-వేరుగా సవరణలు చేస్తున్నాయి స్కోరింగ్ కోసం ఇది ఎలాంటి ఆధారం అని.  ",
+"अनुक्रम ( sequences ) में किसी भी डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) शामिल नहीं है , हमें इन दो में देखो ।","శ్రేణులు (sequences) దేంట్లోనూ డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (DNA polymerase) పాల్గొనడం లేదు, మనకి ఈ రెండిటిలో చూడండి.",
+"तो पहले एक क्रम में संश्लेषण के द्वारा जो होता है वह यह है कि आपके पास एक प्राइमर है जो आपको यह जानने के लिए बाध्य करता है कि ये प्राइमर कुछ भी नहीं हैं , लेकिन वास्तव में आप एडॉप्टर अनुक्रम ( sequences ) को जानते हैं जो लाइब्रेरी के सभी डीएनए ( DNA ) में मौजूद है ।","అయితే ముందు ఒక క్రమంలో సవరణ చేయడం ద్వారా ఏమి జరుగుతుందంటే మీ వద్ద ఒక ప్రైమర్ ఉంది అది మీకు ఏమి తెలుసుకునేలా చేస్తుందీ అంటే ఈ ప్రైమర్ అసలు ఏమీ లేదనీ, కానీ వాస్తవానికి మీకు అడాప్టర్ శ్రేణులు (sequences) తెలుసు, అవి గ్రంధాలయంలో అన్ని డిఎన్ఏలలో(DNA) ఉన్నాయి. ",
+"इसलिए जब एक बार यह चला जाता है और बांधता है , तो आप क्या करते हैं , इस और सेंगर विधि के बीच अंतर है यहां आधारों को कॉल करने के लिए उपयोग किया जाता है चाहे वह ए , टी , जी या सी हो , जिस तरह से किया जाता है वह बहुत अलग है इस रसायन शास्त्र में ।","అందువలన ఒకవేళ ఇది వెళ్ళిపోయి బంధిస్తే, అప్పుడు మీరు ఏమి చేస్తారు, దీనికి మరియు సెంగర్ విధానం మధ్య తేడా వుంది ఇక్కడ ఆధారాలని కాల్ చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు అవి ఏ, టీ, జీ లేక సీ అయినా, ఏవిధంగా చేస్తారు అనేది చాలా వేరు ఈ రసాయన శాస్త్రంలో.",
+"तो आपके पास एक आधार है जिसकी मिसाल के तौर पर मानार्थ ( complimentary ) कहना है कि यह प्राइमर के बाद पहला आधार है पोलीमरेज़ ( polymerase ) को बेस की सराहना करना है , जो स्पष्ट रूप से लस के लिए है , इसलिए स्पष्ट रूप से यह ए के लिए जाएगा और जब यह जाता है तो यह सब टर्मिनेटर के पास होता है , सही है कि टर्मिनेटर कैप ( terminator cap ) है ।","అయితే మీ వద్ద ఒక ఆధారం ఉంది ఉదాహరణకు కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) అని చెప్పడానికి ఇది ప్రైమర్ తరువాత మొదటి ఆధారం పాలిమరేజ్ (polymerase) కి బేస్ ని మెచ్చుకోవాలి, ఇది గ్లూటెన్ కోసం స్పష్టంగా ఉంటుంది, అందువలన ఇది స్పష్టంగా ఏ కి వెళ్తుంది మరియు ఇది వెళ్ళినప్పుడు ఇదంతా టెర్మినేటర్ వద్ద జరుగుతుంది, టెర్మినేటర్ క్యాప్ (terminator cap) ఉండటం సరైనదే. ",కాబట్టి to అయితే?
+"इसलिए एक बार में केवल एक आधार को जोड़ा जा सकता है , इसलिए एक बार इसे जोड़ दिया जाए और फिर आप क्लस्टर में सभी प्रतिक्रिया को एक आधार जोड़ देंगे और यह बंद हो जाएगा , ठीक है ।","అందువలన ఒకసారి కేవలం ఒక ఆధారాన్ని మాత్రమే జోడించగలం, అందువలన దీన్ని ఒకసారి జోడిస్తే ఆపై మీరు క్లస్టర్లో అన్ని స్పందనలకి ఒక ఆధారాన్ని జోడిస్తారు మరియు ఇది ఆగిపోతుంది, సరేనా.",
+"और फिर आप अब सभी आधारों को धोते हैं , इसलिए कोई अन्य आधार नहीं बचा है और फिर आप उन्हें एक लेजर के साथ उत्तेजित करते हैं और फिर देखते हैं कि यह किस फ्लोर्सेंस ( florescence ) से बाहर निकलता है , अगर यह एक विशेष फ्लोरोक्रोम ( fluorochrome ) देने वाला है और इसलिए मशीन सक्षम है इसे पढ़ने के लिए A .","ఆపై మీరు ఇప్పుడు అన్ని ఆధారాల్ని కడిగేస్తారు, అందువలన వేరే ఏ ఆధారం మిగలలేదు ఆపై మీరు వాటిని ఒక లేసర్ తో ఉత్సాహ పరుస్తారు ఆపై చూస్తారు ఇది ఏ ప్రతిదీప్తి (florescence) నుంచి బయిటికి వస్తుందో, ఒకవేళ ఇది ఒక ప్రత్యేక ఫ్లోరోక్రోమ్ (fluorochrome) ఇచ్చేది అయితే మరియు అందువలన యంత్రం చదవడంలో సమర్ధత కలిగి ఉంది ఏ. ",
+"एक बार रीडिंग पूरी हो जाने के बाद आप मूल रूप से टर्मिनेटर को हटा देते हैं जैसे कि फ़्लोरेसेंस ( florescence ) लिया जाता है उसके बाद आप टर्मिनेटर निकालते हैं , हम फ़्लॉसेंस ( florescence ) की शुद्धता को बेस से भी हटाते हैं , फिर आप इसे धोते हैं ।","ఒకసారి రీడింగ్ పూర్తి అయిపోయాక మీరు ప్రాధమికంగా టెర్మినేటర్ ని తీసివేస్తారు ఎలాగంటే ప్రతిదీప్తి (florescence) తీసుకొనబడుతుంది తరువాత టెర్మినేటర్ తీసివేయబడుతుంది, మనం ప్రతిదీప్తి (florescence) యొక్క ఖచ్చితత్వాన్ని కూడా బేస్ నుంచి కూడా తీసివేస్తాం, ఆపై మీరు దీన్ని కడుగుతారు.",
+"यह सभी चार बेस को टर्मिनेटर और फ़्लोरेसेंस ( florescence ) के साथ देता है और फिर रिएक्शन को जाने देता है और दूसरा बेस जोड़ता है , फिर से इसे पढ़ें , फिर से इसे बुनें , इसे फिर से धोएं , फिर से इस तीसरे आधार के लिए जाएं ।","ఇవన్నీ నాలుగు బేస్ లకి టెర్మినేటర్ మరియు ప్రతిదీప్తి (florescence) తో పటు ఇస్తాయి ఆపై రియాక్షన్ ని వెళ్ళనిస్తుంది మరియు ఇంకొక బేస్ జోడిస్తుంది, మళ్ళీ దీనిని చదవండి, మళ్ళీ దీనిని అల్లండి, దీన్ని మళ్ళీ కడగండి, మళ్ళీ ఈ మూడో ఆధారం కోసం వెళ్ళండి.",
+तो यह तरीका है आपके पास ।,అయితే ఈ పధ్ధతి ఉన్నది మీ వద్ద.,
+"इसलिए एक क्लस्टर में आप पाएंगे कि उनमें से सभी , सभी अणु ( molecule ) जो एक क्लस्टर में मौजूद हैं , जो हमने यहां दिखाया है , समान क्रम है इसलिए आधार से वे एक आधार जोड़ देंगे ।","అందువలన మీరు ఒక క్లస్టర్ లో చూస్తారు వాటిలోంచి అన్ని, అన్ని అణువులు (molecules) ఒక క్లస్టర్ లో ఉన్నవి, ఇక్కడ మనం చూపిన వాటిని, సమ క్రమములోవి అందువలన అవి ఆధారం నుంచి ఒక ఆధారాన్ని జోడించేస్తాయి.",
+"तो वे सभी एक दिए गए फ्लोरोक्रोम ( fluorochrome ) के लिए उत्साहित होंगे , इसलिए आप इस तरह से पुष्पक्रम प्राप्त करने जा रहे हैं ।","అందువలన అవి అన్నీ ఒక ఇవ్వబడిన ఫ్లోరోక్రోమ్ (fluorochrome) కొరకు ఉత్సహవంతం అవుతాయి, అందువలన మీరు ఈ రకముగా పుష్పగుచ్ఛము పొందబోతున్నారు.",
+"तो आपकी मशीन इसे दिए गए डॉट्स के रूप में ए कहेगी , इसलिए यह ए होगा , यह बी , सी या जो भी होगा ।","అయితే మీ యంత్రం దీన్ని ఇవ్వబడిన చుక్కలలో దీన్ని ఏ అంటుంది, అందువలన ఇది ఏ అవుతుంది, ఇది బీ, సీ లేదా ఏదైనా కూడా.",
+और फिर आप प्रतिक्रिया करते हैं और आप इसे पूरा करने में सक्षम हैं ।,ఆపై మీరు స్పందిస్తారు మరియు మీరు దీన్ని పూర్తి చేయడంలో సమర్థులు.,
+"तो आप जानते हैं कि आपके पास प्रतिक्रिया है , जिसमें आप जानते हैं कि जो कुछ भी मिलाया जाता है , आप जानते हैं कि जो रसायन जारी किया गया है , वह आधार के आधार पर अलग - अलग रंग देगा !","అయితే మీకు తెలుసు మీ వద్ద స్పందన  ఉందని, దాంట్లో మీకు తెలుసు ఏది కలిపినా కూడా, మీకు తెలుసు ఏ రసాయనం అయితే జారీ చేయబడుతుందో, అది ఆధారం యొక్క ఆధారంమీద వేరు-వేరు రంగులు ఇస్తుంది !",
+एक बार फिर यह इसी तरह की विधि है जो किसी दिए गए आधार के लिए पुष्पक्रम बाहर आता है जिसे पढ़ा जाएगा ।,మరోసారి ఇది ఈ విధంమైన విధానం ఇవ్వబడిన ఆధారం కొరకు పుష్పగుచ్ఛం బయిటికి వస్తుంది దాన్ని అది చదవబడుతుంది.,
+अंतर एक निश्चित समय पर है जब आप केवल एक विशेष आधार देने जा रहे हैं ।,తేడా ఒక స్థిర సమయం మీద ఉంది మీరు కేవలం ఒక ప్రత్యేకమైన ఆధారం మీద వెళ్తున్నప్పుడు.,
+"उदाहरण के लिए , आपके पास प्राइमर है जिसे टेम्प्लेट में एनाउंस किया गया है , इसलिए आप सिस्टम को केवल आधार A से फ्लश करते हैं और फिर देखते हैं कि क्या जोड़ा गया है , अगर यह जोड़ा गया है और जब आप एक प्रतिक्रिया करते हैं तो आपको एक फ़्लोरेसेन्स मिलेगा ।","ఉదాహరణకి, మీ వద్ద టెంప్లేట్ లో ప్రకటించబడిన ప్రైమర్ ఉంది, అందువలన మీరు సిస్టంని కేవలం ఆధారం ఏ తో ఫ్లష్ చేస్తారు ఆపై ఏమి జోడించబడినదో చూస్తారు మరియు మీరు ఒకసారి స్పందించినప్పుడు మీకు ఒక ప్రతిదీప్తి దొరుకుతుంది.",
+"मान लीजिए कि ए नहीं है , तो यह शामिल नहीं होगा इसलिए आपको कोई फ़्लिकरेंस नहीं मिलेगा ।","ఏ లేదు అనుకోండి, అప్పుడు ఇది పాల్గొనదు అందువలన మీకు ఏవిధమైన ఫ్లికెరెన్సు దొరకదు.",
+"तो यह जी हो सकता है , इसलिए आपको एक फ़्लॉसेंस मिलेगा , इसलिए आप हर चीज के लिए जिसे आप जोड़ते हैं आधार और देखें कि क्या पुष्पक्रम आता है , इसे धो लें दूसरा आधार इसे बाहर धोएं , चौथा आधार दें ।","అయితే ఇది ఏమవవచ్చును, అందువలన మీకు ఒక ఫ్లోసెన్స్ దొరుకుతుంది, అందువలన మీరు ప్రతి వస్తువు కొరకు ఏ ఆధారమైతే జోడిస్తారో, దీన్ని కడిగేయండి రెండవ ఆధారం దాన్ని బయట కడిగేయండి, నాలుగవది ఆధారం ఇవ్వండి.",
+"तो इस तरह से आप जान सकते हैं कि आप उसी समय पहचान सकते हैं जब आप जानते हैं कि कोई आधार जोड़ा गया है या नहीं , तदनुसार आप अनुक्रम ( sequences ) को कॉल कर सकते हैं ।","ఈ విధముగా మీరు తెలుసుకొనవచ్చును మీరు ఆ సమయంలోనే గుర్తించవచ్చును ఎప్పుడైతే మీకు తెలుస్తుందో ఏదైనా ఆధారం జోడించబడినదా లేదా అని, తదనుగుణంగా మీరు శ్రేణులను (sequences) పిలవవచ్చును.",
+तो यह वही है जो आप जानते हैं कि इस मामले में किया जाता है ।,అయితే మీకు తెలిసినదే ఇది ఈ విషయంలో ఏం చేయబడాలో.,
+तो यह वह तरीका है जो वे अनुक्रम ( sequences ) को निर्धारित करने में सक्षम हैं ।,అయితే ఇది ఏ పధ్ధతి అంటే అవి శ్రేణులను (sequences) నిర్ధారించడంతో సమర్ధత కలిగినవి.,
+"लीगतिओं ( Ligation ) विधि बहुत अलग है आप किसी भी डीएनए पोलीमरेज़ का उपयोग नहीं करते हैं , यहां आपके पास ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) हैं जिनमें विभिन्न आधारों का संयोजन है , केवल अंतर यह है कि पहले दो आधार जो आप जानते हैं , वे निश्चित हैं ।","బంధన (Ligation) పద్ధతి చాలా భిన్నమైనది మీరు ఏవిధమైన డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ని ఉపయోగించరు, ఇక్కడ మీ వద్ద ఒలిగోన్యూక్లియోటైడ్ (oligonucleotide) ఉంది అందులో వివిధ రకాల ఆధారాల కలయిక ఉంది, కేవలం తేడా ఏంటీ అంటే, మీకు తెలిసిన రెండు ఆధారాలు, అవి స్థిరమైనవి.",
+"इसलिए आपके पास या तो उदाहरण के लिए एटी , सीटी , टीटी , जीटी है , उदाहरण के लिए ये आधार हैं जैसे यहाँ दिखाया गया है , यह पहला आधार है , यह दूसरा आधार है ।","అందువలన మీ వద్ద ఉదాహరణకు ఏటీ, సీటీ, జీటీ ఉన్నాయి, ఉదాహరణకు ఇక్కడ చూపబడినట్లు ఈ ఆధారాలు ఉన్నాయి, ఇది మొదటి ఆధారం, ఇది రెండవ ఆధారం.",
+शेष सभी ठिकानों का यादृच्छिक संयोजन हो सकता है ।,మిగిలిన అన్ని స్థావరాలు యాదృచ్ఛిక కలయికలు కావచ్చు.,
+तो अब यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि उदाहरण के लिए आपके पास एक ऐसा प्राइमर है जो आपके अनुक्रम ( sequences ) से जुड़ा हुआ है जो कि फंसे हुए हैं ।,అయితే ఇప్పుడు ఇది ఏ విషయమ్మీద ఆధారపడి ఉంటుందీ అంటే ఉదాహరణకు మీ వద్ద ఒక ఎలాంటి ప్రైమర్ ఉందంటే మీ శ్రేణులతో (sequences) జోడించబడి ఉన్నది ఏదైతే ఇరుక్కుని ఉన్నవో.,
+"अब चूंकि प्राइमर यहां समाप्त होता है , तो आपके पास एक छोटा ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) होना चाहिए जो आपके टेम्पलेट के पहले दो न्यूक्लियोटाइड्स के लिए अनुकूल हो ।","ప్రైమర్ ఇక్కగా ముగియడం వలన, మీ వద్ద మీ టెంప్లేట్ యొక్క మొదటి రెండు న్యూక్లియోటైడ్లకు (nucleotide) అనుకూలమైన ఒక చిన్న ఒలిగో న్యూక్లియోటైడ్ (oligonucleotide).",
+"यदि यह GA है , तो आपके पास यह CT होना चाहिए जिसमें ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) युक्त हो और आ सकता है , एक बार जब यह लीगतिओं ( Ligation ) प्रतिक्रिया होती है और यह बड़ा टुकड़ा बनाने के लिए सील कर दिया जाता है , है ना !","ఒకవేళ ఇది GA అయితే, అయితే మీ వద్ద ఈ CT ఉండాలి అందులో ఒలిగో న్యూక్లియోటైడ్ (oligonucleotide) కలిగి ఉండి మరియు రాగలిగినది, ఒకసారి ఈ బంధనాల్లో (Ligation) ప్రతిచర్య జరిగినప్పుడు మరియు దీన్ని ఒక పెద్ద ముక్కని చేసేందుకు సీల్ చేయబడుతుంది, కదా!",
+"तो फिर सिस्टम सक्षम है क्योंकि यह एनाउल्ड है और यह आपको अलग - अलग फ्लोरोक्रोम देता है , इसलिए सिस्टम इसे कॉल करने में सक्षम है कि प्राइमर सी और टी के बाद यह अगला दो अनुक्रम ( sequences ) है ।","ఆపై సిస్టం సమర్ధవంతమైనది ఎందుకంటే ఇది ఒక అనౌల్డ్ మరియు ఇది మీకు వేరు-వేరు ఫ్లోరోక్రోమ్ ఇస్తుంది, అందువలన సిస్టం దీన్ని కాల్ చేయడంలో సమర్ధమైనది ప్రైమర్ సీ మరియు టీ తరువాత ఇది తదుపరి రెండు శ్రేణులు (sequences).",
+"फिर आपके पास एक और प्रतिक्रिया है जो आपको बताती है कि आप इस फ्लोरोक्रोम को हटाते हैं , तो आपके पास एक और आधार है जो फिर से आता है और जो कुछ भी हो उसके लिए कॉल करना होगा आधार जो पहले पता है कि ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) के बाद मौजूद है , निरस्त किया जाता है ।","ఆపై మీ వద్ద ఇంకో ప్రతిచర్య ఉంది అది మీకు ఈ ఫ్లోరోక్రోమ్ ని మీరు తొలగిస్తారని చెబుతుంది, అయితే మీ వద్ద ఇంకో ఆధారం ఉంది అది తిరిగి వస్తుంది మరియు ఏది ఏమైనా దాని కొరకు కాల్ చేయవలసిందే ముందే తెలిసిన ఆధారం ఒలిగో న్యూక్లియోటైడ్ (oligonucleotide) తరవాత ఉంది, రద్దు చేయబడుతుంది. ",
+"तो अब आप के बीच में पढ़ने में सक्षम नहीं हैं , लेकिन तीन आधार के बाद आप फिर से डीएनए के दो आधारों को पढ़ने में सक्षम हैं और इस तरह से चलते हैं ।","అయితే ఇప్పుడు మీరు మధ్యలో చదవడంలో సమర్థులు కారు, కానీ మూడు ఆధారాల తరవాత మీరు మళ్ళీ డిఎన్ఏ యొక్క రెండు ఆధారాల్ని చదవడంలో సమర్థులు మరియు ఈ విధంగా మీరు వెళ్తారు.",
+"और फिर आपके पास अलग - अलग प्राइमर हैं जो अलग - अलग सेगमेंट में अनाउंस करते हैं , उदाहरण के लिए आप कर सकते हैं यह प्राइमर है यदि आप मानते हैं कि 0 पर समाप्त होता है , तो यह 1 पर अनाउंस करता है ।","ఆపై మీ వద్ద వేరు-వేరు ప్రైమర్లు ఉన్నాయి అవి వేరు-వేరు భాగాలలో ప్రకటించబడతాయి, ఉదాహరణకు మీరు చేయవచ్చును ఇది ప్రైమర్ ఒకవేళ మీరు 0 మీద ముగుస్తుందని మీరు నమ్మితే, ఇది ఒకటి మీద ప్రకటించబడింది.",
+"आपके पास - 1 , या - 2 , या + 1 , या + 2 पर अन्य अनुक्रम ( sequences ) हो सकते हैं , इसलिए आप उन संपूर्ण खंडों को पढ़ सकते हैं जिन्हें आप जानते हैं और प्राप्त करते हैं आप अनुक्रम ( sequences ) जानते हैं ।","మీ వద్ద -1, లేదా -2, లేదా +1, లేదా +2 మీద ఇతర శ్రేణులు (sequencing) ఉండవచ్చును, అందువలన మీరు మీకు తెలిసిన ఆ పూర్తి భాగాలను చదవగలుగుతారు మరియు పొందగలుగుతారు మీకు శ్రేణులు (sequences) తెలుసు.",
+तो यह एक और तरीका है जो बहुत सफल नहीं है लेकिन ये दो सबसे आम रसायन विज्ञान हैं जो अगली पीढ़ियों का उपयोग करके अनुक्रमण ( sequencing ) के लिए उपयोग करते हैं ।,అయితే ఇది అంత విజయవంతం కానీ మరొక పధ్ధతి కానీ తరువాతి తరాలను ఉపయోగించి సీక్వెన్సింగ్ (sequencing) కోసం ఉపయోగించే రెండు సాధారణ కెమిస్ట్రీలు ఇవి.,
+"इसलिए हम आपके लिए वीडियो चला रहे हैं , मूवी जो YouTube से आ रही है जिसे मैं अब आपको दिखाने जा रहा हूं और यह विशेष वेबसाइट आप बाद में भी जा सकते हैं और फिर फिल्म देख सकते हैं ।","అందువలన మేము మీకోసం వీడియో వేస్తున్నాం, You Tube లో వస్తున్నటువంటి చిత్రం దీనిని నేను మీకు చూపించబోతున్నాను మరియు ఈ ప్రత్యేక వెబ్సైటుకి మీరు తరవాత కూడా వెళ్లవచ్చును మరియు చిత్రాన్ని చూడవచ్చును.",
+"और फिर आपके पास अलग - अलग प्राइमर हैं जो अलग - अलग सेगमेंट में अन्नाल ( anneal ) करते हैं , उदाहरण के लिए आप यह प्राइमर है यदि आप विचार करते हैं कि 0 पर समाप्त होता है , तो यह 1 पर अन्नाल्स ( anneals ) करता है ।","ఆపై మీ వద్ద వేరు-వేరు ప్రైమర్లు ఉన్నాయి అవి వేరు-వేరు భాగాలలో అన్నెల్ (anneal) చేస్తాయి, ఉదాహరణకు మీరు ఈ ప్రైమర్ ఉంది ఒకవేళ మీరు పరిగణిస్తే 0 మీద ముగుస్తుంది అని, అప్పుడు ఇది 1 మీద అన్నెల్ (anneals) చేస్తుంది.",
+"आपके पास - 1 , या - 2 या + पर अन्य अनुक्रम ( sequences ) एनीलिंग हो सकते हैं ।","మీ వద్ద -1, లేదా -2 లేదా + మీద ఇతర శ్రేణులు (sequences) అన్నీలింగ్ అయిపోతాయి.",
+"1 , या + 2 , इसलिए आप पूरे सेगमेंट को पढ़ सकते हैं और आपको अनुक्रम ( sequences ) पता चल जाएगा ।","1, లేదా +2, అందువలన మీరు పూర్తి సెగ్మెంట్ ని చదవగలుగుతారు మరియు మీకు శ్రేణి (sequences) తెలిసిపోతుంది.",
+तो यह एक और तरीका है जो बहुत सफल नहीं है लेकिन ये दो सबसे आम रसायन विज्ञान हैं जो अगली पीढ़ियों का उपयोग करके अनुक्रमण के लिए उपयोग करते हैं ।,అయితే ఇది అంతగా విజయవంతం కానీ మరొక పధ్ధతి కానీ ఈ రెండు తదుపరి తారలను ఉపయోగించి శ్రేణుల తయారీకి ఉపయోగించే అన్నిటిలోకి సాధారణ రసాయన శాస్త్రాలు.,
+"इसलिए हम आपके लिए वीडियो चला रहे हैं , मूवी जो YouTube से आ रही है जिसे मैं अब आपको दिखाने जा रहा हूं और यह विशेष वेबसाइट आप बाद में भी जा सकते हैं और फिर फिल्म देख सकते हैं ।","అందువలన మేము మీకోసం వీడియో వేస్తున్నాం, You Tube లో వస్తున్నటువంటి చిత్రం దీనిని నేను మీకు చూపించబోతున్నాను మరియు ఈ ప్రత్యేక వెబ్సైటుకి మీరు తరవాత కూడా వెళ్లవచ్చును మరియు చిత్రాన్ని చూడవచ్చును.",
+नेक्स्ट जनरेशन अनुक्रमण ( Sequencing ) या एनजीआर ( NGRs ) एक शक्तिशाली प्लेटफॉर्म है जिसने एक साथ हजारों से लाखों डीएनए ( DNA ) अणुओं ( molecule ) की अनुक्रमण ( sequencing ) करने में सक्षम किया है ।,తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing) లేదా ఎన్జీఆర్ (NGRs) ఒక శక్తివంతమైన ప్లాట్ఫారం అందులో వేల నుంచి లక్షల డిఎన్ఏ (DNA) అణువుల (molecules) శ్రేణి (sequencing) చేయడానికి సమర్థవంతం చేసింది.,
+"यह शक्तिशाली उपकरण एक ही समय में कई व्यक्तियों को अनुक्रम ( sequences ) करने की क्षमता के साथ उच्च थ्रूपुट विकल्प की पेशकश करके व्यक्तिगत चिकित्सा , आनुवांशिक बीमारियों और नैदानिक निदान ( clinical diagnostics ) जैसे क्षेत्रों में क्रांति ला रहा है ।","ఈ శక్తివంతమైన సాధనం ఒకేసారి ఎందరో వ్యక్తులకు శ్రేణులు (sequences) చేసే సామర్ధ్యంతో పాటు అధిక నిర్గమాంశ ఎంపికను అందించి చికిత్స, అనువంశిక రుగ్మతలు మరియు క్లినికల్ డయాగ్నోస్టిక్స్  (clinical diagnostics) లాంటి రంగాల్లో విప్లవాన్ని తెస్తుంది.",
+1900 में सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) विकसित किया गया था जो डीएनए अनुक्रमण ( sequencing ) के लिए एक स्वर्ण मानक है और यह आज भी नियमित रूप से व्यापक रूप से उपयोग किया जाता है अनुक्रमण ( sequencing ) अनुप्रयोगों और NGS डेटा को मान्य करने के लिए ।,1900లో సెంగర్ శ్రేణి (sequencing) అభివృద్ధి చేయబడినది అది డిఎన్ఏ శ్రేణి (sequencing) కొరకు ఒక బంగారు ప్రమాణం మరియు మరియు ఇవాల్టికి కూడా విస్తృతముగా ఉపయోగించబడుతుంది శ్రేణి (sequencing) అనువర్తనాలు మరియు NGS డేటాను ధృవీకరించడానికి.,
+वे एकल फंसे हुए डीएनए टेम्प्लेट के लिए एक मानार्थ ( complimentary ) प्रति उत्पन्न करने के लिए पोलीमरेज़ के लिए उच्च निष्ठा डीएनए का उपयोग करते हैं ।,అవి ఒంటరి డిఎన్ఏ టెంప్లేట్ కొరకు ఒక కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) ప్రతిని తయారు చేయడానికి పాలిమరేస్ కోసం అధిక విశ్వసనీయత డిఎన్ఏ ఉపయోగించబడుతుంది.,
+प्रत्येक प्रतिक्रिया में टेम्पलेट के लिए एक एकल प्राइमर मानार्थ ( complimentary ) 3 मुख्य छोर से एक डीएनए संश्लेषण प्रतिक्रिया शुरू करता है ।,ప్రతి ఒక్క ప్రతిచర్యలో టెంప్లేట్ కోసం ఒక ఒంటరి ప్రైమర్ కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) 3 ముఖ్య మూలల నుంచి ఒక డిఎన్ఏ సంశ్లేషణ ప్రతిక్రియను ఆరంభిస్తుంది.,
+डिडॉक्सी ( dideoxy ) न्यूक्लियोटाइड बस न्यूक्लियोटाइड एक टेम्पलेट पर निर्भर तरीके से एक के बाद एक जोड़ रहे हैं ।,డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్ ఒక టెంప్లేట్ మీద ఆధారపడిన విధానంలో ఒకటి తరవాత ఒకటిగా జోడించబడుతున్నాయి.,
+"प्रत्येक प्रतिक्रिया में चार डिडॉक्सी ( dideoxy ) न्यूक्लियोटाइड्स ( nucleotides ) का मिश्रण भी होता है , प्रत्येक डीएनए बेस ( DNA base ) के लिए , ये डिडॉक्सी ( dideoxy ) न्यूक्लियोटाइड्स ( nucleotides ) डीएनए मोनोमर्स के समान होते हैं जो बढ़ते स्ट्रैंड को शामिल करने के लिए पर्याप्त होते हैं , हालांकि वे रेस के लिए प्राकृतिक डीओक्सी न्यूक्लियोटाइड्स ( deoxy nucleotides ) से भिन्न होते हैं ।","ప్రతి ఒక్క ప్రతిక్రియలో నాలుగు డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్ల (nucleotides) మిశ్రమం కూడా ఉంటుంది, ప్రతి ఒక్క డిఎన్ఏ బేస్ (DNA base) కొరకు ఈ డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్లు (nucleotides) డిఎన్ఏ మోనోమర్లతో సమానం ఇవి పెరుగుతున్న స్ట్రాండ్ ను పాల్గొనేలా చేయుటకు చాలు, అయితే అవి జాతికి సహజమైన డీఆక్సి న్యూక్లియోటైడ్లకు (deoxy nucleotides) భిన్నంగా ఉంటాయి. ",
+एक वे एक 3 प्राइम हाइड्रॉक्सिल ( hydroxyl ) समूह की तरह हैं जो डीएनए ( DNA ) अणु ( molecule ) में शामिल होने के बाद श्रृंखला समाप्ति के परिणामस्वरूप डीएनए विस्तार के लिए आवश्यक हैं ।,ఒకటి అవి ఒక 3 ప్రైమ్ హైడ్రాక్సిల్ (hydroxyl) సమూహం వంటిది అది డిఎన్ఏ (DNA) అణువులో (molecule) కలిసిపోయినతరువాత గొలుసు రద్దు ఫలితముగా డిఎన్ఏ విస్తరణకు అవసరం.,
+"और दो प्रत्येक डिडॉक्सी ( dideoxy ) न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) की एक अद्वितीय फ़्लोरेसेंट ( unique florescent ) डाई इसके साथ जुड़ी होती है , साथ में स्वचालित पहचान डीएनए अनुक्रम ( sequences ) ।","మరియు రెండు ప్రత్యేక డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్ల (nucleotides) యొక్క ఒక అపూర్వమైన ఫ్లోరెసెంట్ (unique florescent) డైతో జోడించబడింది, దానితో పాటుగా స్వయంచాలిత గుర్తింపు డిఎన్ఏ శ్రేణి (sequences).",
+परिणामस्वरूप विभिन्न लंबाई वाले डीएनए अंशों की कई प्रतियाँ प्रत्येक डीक्लॉक्सी न्यूक्लियोटाइड ( dideoxy nucleotide ) द्वारा टेम्पलेट अणु ( molecule ) के न्यूक्लियोटाइड पदों पर समाप्त होने वाली प्रत्येक प्रतिक्रिया में उत्पन्न होती हैं ।,ఫలితంగా వివిధ పొడవుగల డిఎన్ఏ ముక్కల ఎన్నో ప్రతులు ప్రతి ఒక్క డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్ల (nucleotides) ద్వారా టెంప్లేట్ అణువు (molecule) యొక్క న్యూక్లియోటైడ్ ముగింపులో స్థానాలు ప్రతి ప్రతిచర్యలో సృష్టించబడతాయి.,
+प्रतिक्रिया मिश्रण एक अनुक्रमण ( sequencing ) मशीन पर लोड किए जाते हैं या तो मैन्युअल रूप से स्लैब जैल में जा रहे हैं या स्वचालित रूप से डीएनए अणु ( molecule ) ओं को आकार से अलग करने के लिए केशिकाओं और इलेक्ट्रोफोरेसिस ( electrophoresis ) का उपयोग करते हैं ।,ప్రతిచర్య మిశ్రమాలు ఒక శ్రేణి (sequencing యంత్రం మీద లోడ్ చేయబడతాయి మాన్యువల్ గా స్లాబ్ జెల్ లో వెళ్తున్నాయి లేదా స్వయంచాలితంగా డిఎన్ఏ అణువులను (molecules) ఆకారం నుంచి వేరు చేయడానికి కేశనాళికలను మరియు ఎలక్ట్రోఫోరోసిస్ (electrophoresis) ని ఉపయోగిస్తారు.,
+डीएनए अनुक्रम ( sequences ) को डिडॉक्सी ( dideoxy ) न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) के पुष्पक्रम उत्सर्जन द्वारा पढ़ा जाता है क्योंकि यह जेल से बहता है ।,డిఎన్ఏ శ్రేణులను (sequences) డిడిఆక్సీ (dideoxy) న్యూక్లియోటైడ్ల (nucleotides) యొక్క పుష్పగుచ్ఛ విసర్జన ద్వారా చదవబడుతుంది ఎందుకంటే ఇది జెల్ నుంచి ప్రవహిస్తుంది.,
+आधुनिक दिन सेंगर अनुक्रमण ( Sanger sequencing ) उपकरण केशिका आधारित स्वचालित इलेक्ट्रोफोरेसिस ( electrophoresis ) है जो आमतौर पर एक साथ 8 से 96 अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रियाओं का विश्लेषण करता है ।,ఆధునిక కాలంలో సెంగర్ శ్రేణి (Sanger sequencing) సాధనం కేశనాళిక ఆధారిత స్వయంచాలిత ఎలక్ట్రోఫోరేసిస్ (electrophoresis) అది సాధారణంగా ఒక్కసారే 8 నుండి 96 శ్రేణుల (sequencing) ప్రతిచర్యలను విశ్లేషిస్తుంది.,
+पिछले दशक में अगली पीढ़ी की अनुक्रमण ( sequencing ) प्रणाली शुरू की गई हैं जो बड़े पैमाने पर समानांतर अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रियाओं के लिए अनुमति देती हैं ।,తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing వ్యవస్థ గత దశాబ్దంలో ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి ఇది భారీ సమాంతర శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్యలను అనుమతిస్తుంది.,
+"ये प्रणालियाँ एक ही समय में लाखों , यहां तक कि अरबों अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रियाओं का विश्लेषण करने में सक्षम हैं ।","ఈ వ్యవస్థలు ఒకేసారి లక్షల, ఇంకా మాట్లాడితే బిలియన్ల శ్రేణి (sequencing) ప్రతిక్రియల విశ్లేషణ చేయగల సామర్ధ్యం గలవి.",
+"यद्यपि विभिन्न मशीनों को विभिन्न विभिन्न तकनीकी विवरणों के साथ विकसित किया गया है , वे सभी कुछ सामान्य विशेषताओं को साझा करते हैं 1 , अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) प्लेटफार्मों के लिए नमूना तैयार करने के लिए कस्टम एडेप्टर अनुक्रमों के साथ प्रवर्धन या बंधाव द्वारा प्राप्त पुस्तकालय की आवश्यकता होती है ।","వివిధ సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలతో వివిధ యంత్రాలను అభివృద్ధి చేసినప్పటికీ, అవన్నీ కొన్ని సాధారణ లక్షణాలను పంచుకుంటాయి 1, తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing) ప్లాట్‌ఫారమ్‌ల కోసం నమూనా తయారీ కోసం కస్టమ్ అడాప్టర్ శ్రేణులతో యాంప్లిఫికేషన్ లేదా లిగేషన్ ద్వారా పొందిన లైబ్రరీ అవసరం. ",
+2 .,2,
+"अनुक्रमण ( Sequencing ) मशीन , प्रत्येक लाइब्रेरी के टुकड़े को एक ठोस सतह पर प्रवर्धित रूप से संलग्न डीएनए लिंकर्स ( DNA linkers ) के साथ जोड़ा जाता है जो लाइब्रेरी एडेप्टर ( library adaptors ) को हाइब्रिडाइज करता है ।","శ్రేణి (sequencing) యంత్రం, ప్రతి ఒక్క గ్రంధాలయ ముక్కని ఒక ఘన ఉపరితలంపై విస్తరించిన డిఎన్ఏ లింకర్లతో (DNA linkers) జత చేయబడుతుంది ఇది గ్రంధాలయ ఎడాప్టర్లను (library adapters) హైబ్రిడైజ్ చేస్తుంది.",
+"यह प्रवर्धन डीएनए ( DNA ) के समूहों को बनाता है , प्रत्येक की उत्पत्ति एक ही पुस्तकालय के टुकड़े से होती है ।","ఈ విస్తరణ డిఎన్ఏ (DNA) సమూహాలను సృష్టిస్తుంది, ప్రతి ఒక్కటీ కూడా ఒకే  గ్రంధాలయ ముక్క నుండి ఉద్భవించింది.",
+प्रत्येक क्लस्टर एक व्यक्तिगत अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया के रूप में कार्य करेगा ।,ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్ వ్యక్తిగత శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్య రూపంలో పని చేస్తుంది.,
+"और 3 , डेटा आउटपुट , प्रत्येक मशीन अनुक्रमण ( sequencing ) रन के अंत में एक कच्चा डेटा प्रदान करता है , यह कच्चा डेटा डीएनए अनुक्रमों ( DNA sequences ) का एक संग्रह है जो प्रत्येक क्लस्टर में उत्पन्न किया गया था ।","మరియు 3, డేటా ఔట్పుట్, ప్రతి ఒక్క యంత్ర శ్రేణి (sequencing) రన్ ముగింపులో ఒక ముడి డేటాను అందిస్తుంది ఈ ముడి డేటా డిఎన్ఏ శ్రేణుల (DNA sequencing) సమాహారం ఇది ప్రతి ఒక్క క్లస్టర్‌లో ఉత్పత్తి చేయబడింది.",
+"विभिन्न अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) प्लेटफार्मों के बीच का अंतर मुख्य रूप से अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया और कैन के तकनीकी विवरणों में निहित है 4 समूहों में वर्गीकृत किया जा सकता है पैरॉटेरेन्सिंग ( Pyrofterencing ) , संश्लेषण द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) , लीगतिओं ( Ligation ) द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) और आयन अर्धचालक अनुक्रमण ( sequencing ) ।","విభిన్న తరువాతి తరం శ్రేణి (sequencing)  ప్లాట్‌ఫారమ్‌ల మధ్య వ్యత్యాసం శ్రేణి (sequencing) ప్రతిస్పందన మరియు క్యాన్ యొక్క సాంకేతిక వివరాలలో ప్రధానంగా ఉంటుంది 4 సమూహాలుగా వర్గీకరించవచ్చు, పైరోఫ్టెరెన్సింగ్ (pyrofterencing), సంశ్లేషణ ద్వారా శ్రేణి (sequencing), బంధన ద్వారా శ్రేణి (sequencing) మరియు అయాన్ సెమీకండక్టర్ సీక్వెన్సింగ్ (sequencing).",
+"पय्रोसीक्वेन्सिंग ( Pyrosequencing ) में , प्रत्येक न्यूक्लियोटाइड निगमन को करने वाले पाइरोफॉस्फेट ( pyrophosphate ) की रिहाई के माध्यम से अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया की निगरानी की जाती है , पाइरोफॉस्फेट ( pyrophosphate ) का उपयोग रासायनिक प्रतिक्रियाओं की एक श्रृंखला में किया जाता है जिसके परिणामस्वरूप प्रकाश की पीढ़ी ।","పైరోసీక్వెన్సింగ్ (pyrosequencing) లో, ప్రతి న్యూక్లియోటైడ్ విలీనాన్ని నిర్వహించే పైరోఫాస్ఫేట్ (pyrophosphate) విడుదల ద్వారా శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్య పర్యవేక్షించబడుతుంది, పైరోఫాస్ఫేట్ (pyrophosphate) రసాయన ప్రతిచర్యల శ్రేణిలో ఉపయోగించబడుతుంది కాంతి తరం ఫలితం. ",
+प्रकाश उत्सर्जन ( Light emission ) का पता एक कैमरा द्वारा लगाया जाता है जो क्लस्टर के उपयुक्त अनुक्रमों को रिकॉर्ड करता है ।,కెమెరా ద్వారా కాంతి ఉద్గారాలు (Light emission) కనుగొనబడతాయి ఇది క్లస్టర్ యొక్క తగిన శ్రేణులను నమోదు చేస్తుంది.,
+"एक बार में एक बेस को इनक्यूबेट करके अनुक्रमण ( Sequencing ) आगे बढ़ती है , यदि कोई हो तो लाइट इमीशन को मापने असंबद्ध ठिकानों और फिर एक और आधार के अलावा ।","ఒకసారి ఒక బేస్ ని పొడిగించడం ద్వారా శ్రేణి (sequencing) ముందుకు వెళ్తుంది, ఒకవేళ ఏదైనా ఉంటే కాంతి ఉద్గారాలను కొలిచే సంబంధం లేని స్థావరాలు ఆపై ఇంకొక ఆధారం కాకుండా.",
+"यह तकनीक बड़ी पढ़ने की लंबाई उत्पन्न करने में सक्षम है , पढ़ने की लंबाई या सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) के लिए काफी तुलनीय है , हालांकि उच्च अभिकर्मक लागत और 6 या अधिक होमोपॉलिमरों के तार पर उच्च त्रुटि दर ने इस अनुप्रयोगों को कम कर दिया है ।","ఈ టెక్నిక్ పెద్ద రీడ్ లెంగ్త్‌లను ఉత్పత్తి చేయగలదు, రీడ్ లెంగ్త్ లేదా సెంగర్ శ్రేణి (sequencing) కి చాలా పోల్చదగినది, అధిక కారక ఖర్చులు ఉన్నప్పటికీ మరియు 6 లేదా అంతకంటే ఎక్కువ హోమోపాలిమర్‌ల తీగ‌పై అధిక లోపం రేట్లు ఈ అనువర్తనాలను తగ్గించాయి.",
+इस तकनीक के तकनीकी पहलू पर अधिक जानकारी के लिए कृपया नीचे दिए गए विवरण में दिए गए लिंक पर हमारे ज्ञानकोष पर जाएं ।,"ఈ టెక్నిక్ యొక్క సాంకేతిక అంశంపై మరిన్ని వివరాల కోసం, దయచేసి దిగువ వివరణలో ఇచ్చిన లింక్ వద్ద మా నాలెడ్జ్ బేస్ ను సందర్శించండి.",
+"संश्लेषण ( synthesis ) द्वारा अनुक्रमण ( Sequencing ) , डीएनए ( DNA ) अनुक्रमण ( sequencing ) के लिए प्रतिवर्ती अस्थिर और समाप्त न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) के कदम निगमन द्वारा कदम का उपयोग करते हैं और इसका उपयोग एल्यूमिना और एनजीएस प्लेटफार्मों द्वारा किया जाता है ।","సంశ్లేషణ (synthesis) ద్వారా శ్రేణి (sequencing), డిఎన్ఏ (DNA) శ్రేణి (sequencing) కొరకు రివర్సిబుల్ అస్థిర మరియు క్షీణించిన న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) యొక్క దశల విలీనం ద్వారా దశను ఉపయోగిస్తారు మరియు దీని ఉపయోగం అల్యూమినా మరియు ఎన్జీఎస్ ప్లాట్ఫారంల ద్వారా చేయబడుతుంది. ",
+सभी चार न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) को एक ही समय में अनुक्रमण ( sequencing ) चिप में जोड़ा जाता है और न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) निगमन के बाद शेष डीएनए बेस ( DNA base ) को धोया जाता है ।,అన్ని నాలుగు న్యూక్లియోటైడ్లను (nucleotides) ఒకే సమయంలో శ్రేణి (sequencing) చిప్ లో జోడించబడుతుంది మరియు న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) విడుదల తరవాత శేష డిఎన్ఏ బేస్ (DNA బేస్) కడగబడుతుంది.,
+फ़्लोरेसेंट सिग्नल प्रत्येक क्लस्टर में पढ़ा जाता है और रिकॉर्ड किया जाता है ।,ప్రతి క్లస్టర్‌లో ఫ్లోరోసెంట్ సిగ్నల్ చదివి రికార్డ్ చేయబడుతుంది.,
+दोनों उत्तल अणु ( molecule ) और टर्मिनेटर समूह को फिर से साफ किया जाता है और धोया जाता है ।,రెండు కుంభకర అణువులు (molecules) మరియు టెర్మినేటర్ సమూహాలు మళ్ళీ శుభ్రం చేయబడతాయి మరియు కడగబడతాయి.,
+अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया पूरी होने तक यह प्रक्रिया दोहराई जाती है ।,శ్రేణి (sequencing)  ప్రతిచర్య పూర్తయ్యే వరకు ఈ ప్రక్రియ పునరావృత్తం చేయబడుతుంది.,
+यह प्रणाली एक समय में केवल एक न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) को शामिल करके पाइरोइडेंसिंग ( pyrosequencing ) प्रणाली के नुकसान को दूर करने में सक्षम है ।,ఈ వ్యవస్థ ఒకేసారి ఒక న్యూక్లియోటైడ్‌ను (nucleotide) మాత్రమే చేర్చడం ద్వారా పైరోక్సెన్సింగ్ (pyrosequencing) వ్యవస్థ యొక్క నష్టాలను అధిగమించగలదు.,
+"हालांकि अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया आय के रूप में , मशीन की त्रुटि दर भी बढ़ जाती है ।","అయితే శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్య ఆదాయంగా, యంత్రం యొక్క లోపం రేటు కూడా పెరుగుతుంది.",
+"यह पुष्पक्रम संकेत के अधूरे हटाने के कारण है , जो उच्च पृष्ठभूमि शोर बुलबुले की ओर जाता है ।","పుష్పగుచ్ఛ సిగ్నల్ యొక్క అసంపూర్ణ తొలగింపు దీనికి కారణం, ఇది అధిక నేపథ్య శబ్దం బుడగలకు దారితీస్తుంది.",
+एनजीएस ( NGS ) और परिचय ज्ञान आधारित इस प्रौद्योगिकी के बारे में अधिक तकनीकी जानकारी प्रदान करता है ।,ఎన్జీఎస్ (NGS) మరియు పరిచయ జ్ఞాన ఆధారిత ఈ సాంకేతికత గురించిన మరింత సాంకేతిక సమాచారం అందిస్తుంది.,
+"लिगेशन ( Ligation ) द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) अन्य दो विधियों से अलग है , क्योंकि यह न्यूक्लियोटाइड को शामिल करने के लिए डीएनए पोलीमरेज़ का उपयोग नहीं करता है , इसके बजाय यह 16 ऑक्टोम पर निर्भर करता है आर ओलिगोन्यूक्लियोटाइड ( oligonucleotide ) जांच ( probes ) ।","బంధన (Ligation) ద్వారా శ్రేణి (sequencing)  ఇతర రెండు పద్ధతులకు భిన్నంగా ఉంటుంది, న్యూక్లియోటైడ్లను కలిగి ఉండటానికి ఇది డిఎన్ఏ పాలిమరేస్‌ను ఉపయోగించదు కాబట్టి, బదులుగా ఇది 16 ఆక్టోమ్‌లపై ఆధారపడుతుంది ఆర్ ఒలిగోన్యూక్లియోటైడ్(oligonucleotide) శోధన (probes).",
+चार में से प्रत्येक के साथ प्रत्येक रंग अपने पांच प्रमुख छोर से जुड़ा हुआ है लेकिन एक दूसरे से लिगेट है ।,నాలుగింటిలో ప్రతి ఒక్కదానితో ప్రతి ఒక్క రంగు తన ఐదు ప్రధాన చివరలతో ముడిపడి ఉంటుంది కానీ ఒకదానితో ఒకటి లిగేట్ అయి ఉన్నాయి.,
+प्रत्येक ऑक्टोमर में दो जांच विशिष्ट आधार और छः आधार बनाने के लिए छह होते हैं ।,ప్రతి ఆక్టోమీటర్లో రెండు నిర్దిష్ట శోధన ఆధారాలు మరియు ఆరు ఆధారాలను చేయడానికి ఆరు ఉంటాయి.,
+अनुक्रमणिका ( sequences ) प्रतिक्रिया प्राइमर अनुक्रम ( sequences ) एडाप्टर और फिर उचित जांच के संकरण ( hybridisation ) से बांधकर शुरू होती है ।,శ్రేణి (sequences) ప్రతిచర్య ప్రైమర్ శ్రేణి (sequences) అడాప్టర్ ఆపై తగిన ప్రోబ్ యొక్క హైబ్రిడైజేషన్తో (hybridisation) కట్టడం ద్వారా ప్రారంభమవుతుంది.,
+जांच के इस संकरण ( hybridisation ) को दो जांच विशिष्ट ठिकानों द्वारा संरक्षित किया जाता है और अनाउंसिंग के लिए लगाया जाता है डीएनए लिगेज के माध्यम से प्राइमर अनुक्रम ( sequences ) ।,ప్రోబ్స్ యొక్క ఈ హైబ్రిడైజేషన్ (hybridisation) రెండు ప్రోబ్ నిర్దిష్ట స్థావరాల ద్వారా రక్షించబడుతుంది మరియు డిఎన్ఏ లిగేస్ ద్వారా ప్రైమర్ శ్రేణులను(sequences) ప్రకటించడానికి వర్తించబడుతుంది.,
+"अनबाउंड ऑलिगोन्यूक्लियोटाइड्स ( oligonucleotides ) को धोया जाता है , फिर सिग्नल का पता लगाया जाता है और रिकॉर्ड किया जाता है ।","బంధించబడని ఒలిగోన్యూక్లియోటైడ్లు (oligonucleotides) కడిగివేయబడతాయి, తదుపరి సిగ్నల్ గుర్తించబడి రికార్డ్ చేయబడుతుంది.",
+उसके बाद पिछले तीन आधारों के साथ उत्क्रमक संकेत ऑक्टोमर जांच को क्लीव किया जाता है और फिर अगला चक्र शुरू होता है ।,ఆ తరువాత చివరి మూడు స్థావరాలతో విలోమ సిగ్నల్ ఆక్టోమీర్ ప్రోబ్ క్లీవ్ చేయబడుతుంది ఆపై తదుపరి చక్రం ఆరంభమవుతుంది.,
+लगभग सात चक्र बंधाव के बाद डीएनए स्ट्रैंड को डिग्रेड किया जाता है और पिछले प्राइमर से एक बेस द्वारा एक और अनुक्रमण ( sequencing ) प्राइमर निर्धारित किया जाता है ।,దాదాపు ఏడు చక్రాల బంధనం తరువాత డిఎన్ఏ స్ట్రాండ్ అధోకరణం చేయబడుతుంది మరియు మునుపటి ప్రైమర్ నుంచి ఒక బేస్ ద్వారా మరొక శ్రేణి (sequencing) ప్రైమర్ నిర్ధారించబడుతుంది.,
+इन चरणों को दोहराने के लिए कुल पांच अनुक्रमण ( sequencing ) प्राइमरों का उपयोग किया जाता है ।,ఈ దశలను పునరావృతం చేయడానికి మొత్తం ఐదు శ్రేణి (sequencing) ప్రైమర్‌లను ఉపయోగిస్తారు.,
+इस तकनीक का मुख्य नुकसान बहुत कम अनुक्रमण ( sequencing ) रीडिंग उत्पन्न होता है ।,ఈ టెక్నిక్ యొక్క ప్రధాన ప్రతికూలత చాలా తక్కువ శ్రేణి (sequencing) రీడింగులను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.,
+आयन सेमीकंडक्टर अनुक्रमण ( sequencing ) एक क्लस्टर के अनुक्रम ( sequences ) का पता लगाने के लिए अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया के दौरान हाइड्रोजन आयनों की रिहाई का उपयोग करता है ।,అయాన్ సెమీకండక్టర్ శ్రేణి (sequencing) క్లస్టర్ యొక్క శ్రేణులను(sequencing) గుర్తించడానికి శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్య సమయంలో హైడ్రోజన్ అయాన్ల విడుదలను ఉపయోగిస్తుంది.,
+प्रत्येक क्लस्टर सीधे अर्धचालक ट्रांजिस्टर के ऊपर स्थित होता है जो समाधान के पीएच में परिवर्तन का पता लगाने में सक्षम होता है ।,ప్రతి క్లస్టర్ సెమీకండక్టర్ ట్రాన్సిస్టర్ పైన నేరుగా ఉంటుంది ఇది ద్రావణం యొక్క పీహెచ్ లో మార్పులను గుర్తించగలదు.,
+न्यूक्लियोटाइड निगमन के दौरान एकल हाइड्रोजन आयन को घोल में छोड़ा जाता है और अर्धचालक द्वारा इसका पता लगाया जाता है ।,న్యూక్లియోటైడ్ విలీన సమయంలో ఒకే హైడ్రోజన్ అయాన్ ద్రావణంలో విడుదలచేయబడుతుంది మరియు సెమీకండక్టర్స్ ద్వారా కనుగొనబడుతుంది.,
+अनुक्रमण ( sequencing ) प्रतिक्रिया स्वयं पाइरोडिंग के समान होती है लेकिन लागत के एक अंश पर ।,శ్రేణి (sequencing) ప్రతిచర్య స్వయం పైరోడింగ్ మాదిరిగానే ఉంటుంది కాని ఖర్చులో ఒక వంతు.,
+आयन सेमीकंडक्टर अनुक्रमण ( sequencing ) और बंधाव तकनीकों द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) के बारे में अधिक जानकारी के लिए कृपया हमारे ज्ञानकोष का उपयोग करें ।,"అయాన్ సెమీకండక్టర్ శ్రేణి (sequencing) మరియు బంధన పద్ధతుల ద్వారా శ్రేణి(sequencing) గురించి మరింత సమాచారం కోసం, దయచేసి మా నాలెడ్జ్ బేస్ ఉపయోగించండి.",
+"उपरोक्त तकनीकों में से प्रत्येक के विभिन्न तकनीकी पहलुओं को प्रदर्शित करने और उनकी तुलना करने में सक्षम होने के लिए , जब प्रत्येक पूरे को अनुक्रम ( sequences ) करता है , तो कवरेज की संख्या मानव , माउस , अरबिडोप्सिस थलियाना ( Arabidopsis thaliana ) , और ई.कोली ( E.coli ) जीनोम की गणना और यहां प्रस्तुत की गई है ।","పైన పేర్కొన్న ప్రతి పద్ధతుల యొక్క వివిధ సాంకేతిక అంశాలను ప్రదర్శించడానికి మరియు వాటిని పోల్చడానికి, ప్రతి మొత్తం శ్రేణి (sequences) చేసినప్పుడు, కవరేజ్ సంఖ్య మానవ, ఎలుక, అరబిడోప్సిస్ థాలియానా(Arabidopsis thaliana), మరియు ఇ.కోలి (E.coli) జీనోమ్ ల లెక్కింపు మరియు ఇక్కడ సమర్పించబడింది.",
+"प्रस्तुत डेटा सबसे शक्तिशाली मशीनों पर आधारित है , जिसमें तकनीक हमारे ज्ञान के आधार पर और विस्तार से मिल सकती है ।","సమర్పించిన డేటా అత్యంత శక్తివంతమైన యంత్రాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది, దీనిలో మన జ్ఞానం ఆధారంగా సాంకేతికతను మరింత వివరంగా తెలుసుకోవచ్చు.",
+"पूरे जीनोम अनुक्रमण ( sequencing ) डेटा के लिए उपयोगी होने के लिए न्यूनतम 30 गुना कवरेज की आवश्यकता होती है , क्योंकि यह देखा जा सकता है कि पाइरोइडेंसिंग विधि केवल ई.कोली ( E.coli ) जीनोम और पूरे डेटा को हल करने के लिए पर्याप्त कवरेज का अनुक्रम ( sequences ) करने में सक्षम है ।","మొత్తం జీనోమ్ శ్రేణి (sequencing) డేటాకు ఉపయోగపడేందుకు కనీసం 30 రెట్లు కవరేజ్ అవసరం, ఎందుకంటే పైరోడైనమింగ్ పద్ధతి ఈ.కోలి (E.coli) జీనోమ్ మాత్రమే అని చూడవచ్చు మరియు మొత్తం డేటాను పరిష్కరించడానికి తగినంత కవరేజీని శ్రేణి (sequences) చేయగలదు.",
+"संश्लेषण विधि द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) जो कि बाजार पर वर्तमान में सबसे लोकप्रिय विधि है , सैकड़ों उत्पन्न करने में सक्षम है प्रति रन की कवरेज ।","సంశ్లేషణ పద్ధతి ద్వారా శ్రేణి (sequencing) ఇది ప్రస్తుతం మార్కెట్లో అత్యంత ప్రాచుర్యం పొందిన పద్ధతి, ప్రతి పరుగుకు వందల కవరేజీని ఉత్పత్తి చేయగల సామర్థ్యం.",
+वास्तव में इस मशीन के साथ तीन और आधे दिनों के भीतर 15 व्यक्तियों को अनुक्रमित करना संभव है ।,వాస్తవానికి ఈ యంత్రంతో మూడున్నర రోజుల్లోపు 15 మంది వ్యక్తులను క్రమం చేయడం సాధ్యపడుతుంది.,
+"बंधाव विधि द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) भी उपयोग किए जाने वाले सभी जीनोमों ( genome ) के लिए पर्याप्त कवरेज उत्पन्न करता है , हालांकि यह इल्युमिना हेसक मशीनों के रूप में लगभग उत्पादन करने में असमर्थ है ।","బంధన పద్ధతి ద్వారా శ్రేణి (sequencing) ఉపయోగించబడే అన్ని జీనోమ్ (genome) లకు తగిన కవరేజీని ఉత్పత్తి చేస్తుంది, అయినప్పటికీ ఇది ఇల్యూమినా హేసాక్ యంత్రాల వలె ఉత్పత్తి చేయటానికి దాదాపుగా అసమర్థమైనది.",
+आयन प्रोटॉन मशीन का उपयोग ज्यादातर नैदानिक सेटिंग्स में किया जाता है क्योंकि यह दो घंटे के भीतर पर्याप्त आकार का आउटपुट प्रदान करने में सक्षम है ।,అయాన్ ప్రోటాన్ యంత్రాన్ని ఎక్కువగా క్లినికల్ సెట్టింగులలో ఉపయోగిస్తారు ఎందుకంటే ఇది రెండు గంటలలోపు తగినంత పరిమాణ ఉత్పత్తిని అందించగలదు.,
+"एबीएम अगली पीढ़ी की अनुक्रमण ( sequencing ) सेवाओं की एक विस्तृत श्रृंखला प्रदान करता है , इनमें संपूर्ण जीनोम अनुक्रमण ( sequencing ) , एक्सोम अनुक्रमण ( sequencing ) , आरएनए शामिल हैं अनुक्रमण ( sequencing ) , रोग पैनल , लेन किराया और बहुत कुछ ।","ABM తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing) సేవల విస్తృత శ్రేణిని అందిస్తుంది, వీటిలో మొత్తం జీనోమ్ శ్రేణి (sequencing), ఎక్సోమ్ శ్రేణి (sequencing), ఆర్‌ఎన్‌ఏ ఉన్నాయి. శ్రేణి (sequencing), రుగ్మత ప్యానెల్, లేన్ ఛార్జీలు మరియు మరిన్ని.",
+हमारी सेवाओं का उपयोग करने में सक्षम होने के लिए www.abmgood.com पर हमारी वेबसाइट पर जाएँ और वहाँ से NGS अनुक्रमणिका ( sequences ) लिंक पर क्लिक करें ।,మా సేవలను ఉపయోగించుకోగలిగే సామర్ధ్యం కోసం www.abmgood.com మీద మా వెబ్సైటు లోకి వెళ్ళండి మరియు అక్కడ నుంచి NGS శ్రేణి (sequencing) లింక్ మీద క్లిక్ చేయండి.,
+"यह हमारे एनजीएस सेवा वेबपेज को लोड करेगा जिसमें सभी उपलब्ध सेवाओं का विवरण है , ब्याज की सेवा पर क्लिक करने से जैव सूचना विज्ञान समाधानों ( bioinformatics solutions ) पर दबाव डालने वाले तकनीकी विवरण प्रदर्शित होंगे जो उस विशेष सेवा से संबंधित हैं ।","ఇది అందుబాటులో ఉన్న అన్ని సేవలను వివరించే మా ఎన్జీఎస్ సేవా వెబ్‌పేజీని లోడ్ చేస్తుంది, ఆసక్తి గల సేవపై క్లిక్ చేస్తే, నిర్దిష్ట సేవకు సంబంధించిన బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ పరిష్కారాలను (bioinformatics solutions) నొక్కి చెప్పే సాంకేతిక వివరాలు ప్రదర్శించబడతాయి.",
+"इसलिए यह आपको केवल यह बताने के लिए है कि हमारे पास डीएनए है और इसे काटकर टुकड़ों में बनाया गया है और आपके पास एडेप्टर हैं जो दोनों तरफ जोड़े जाते हैं और फिर उन्हें इस सेल में मौजूद ग्रिड या कक्षों से प्रवाहित करते हैं और वे सभी जाओ और इस बात पर निर्भर करो कि तुम वहाँ मौजूद एडेप्टर्स मानार्थ ( complimentary ) अनुक्रम ( sequences ) को क्या जानते हो और फिर तुम प्रवर्धन करते हो , समान प्रतियों के समूह बनाते हो और फिर तुम्हारे पास डीएनए पोलिमेरासिज़ ( Polymerases ) है जो इस आधार को जोड़ते हैं और छवि आती है और आप पढ़ रहे हैं कि क्या होने वाला है इस वीडियो में ।","కాబట్టి ఇది మన వద్ద డిఎన్ఏ ఉందని మీకు తెలియజేయడానికి మాత్రమే మరియు అది ముక్కలుగా చేయబడినది మరియు మీ వద్ద రెండు వైపులా అనుసంధానించబడే ఎడాప్టర్లు ఉన్నాయి ఆపై వాటిని ఈ కణంలోని గ్రిడ్ లేదా కణాల నుండి ప్రవహింపజేస్తారు మరియు అవి అన్ని వెళ్లి మరియు ఈ విషయమ్మీద ఆధారపడి ఉంటాయి నువ్వు అక్కడ ఉన్న అడాప్టర్ల కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) శ్రేణుల (sequences) గురించి ఏం తెలుసుకున్నావు ఆపై మీరు విస్తరిస్తారు, మీరు సారూప్య కాపీల సమూహాలను తయారు చేస్తారు, ఆపై మీకు డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్లు (Polymerases) ఉంటాయి ఈ స్థావరాన్ని ఎవరు జోడిస్తారు మరియు చిత్రం వస్తుంది మరియు మీరు ఈ వీడియోలో ఏమి జరగబోతోందో చదువుతున్నారు.",కాబట్టి to అయితే?
+"इलुमिना ( illumine ) अनुक्रमण ( Sequencing ) वर्कफ़्लो चार बेसिक स्टेप्स सैंपल प्रेप ( Sample Prep ) , क्लस्टर जेनरेशन ( Cluster Generation ) , अनुक्रमण ( Sequencing ) और डेटा एनालिसिस ( Data Analysis ) से बना होता है ।","ఇల్యూమిన్ (illumine) శ్రేణి (sequencing) వర్క్ ఫ్లో నాలుగు ప్రాథమిక దశలు నమూనా తయారీ (Sample Prep), సమూహ ఉత్పత్తి (Cluster Generation), శ్రేణి (Sequencing) మరియు డేటా విశ్లేషణ (Data Analysis) తో రూపొందించబడినది.",
+क्या आप वहां मौजूद हैं नमूने तैयार करने के लिए कई तरीके हैं ।,మీరు అక్కడ ఉన్నారా నమూనాలు తయారు చేయడానికి అనేక పద్ధతులు ఉన్నాయి.,
+"सभी तैयारी विधियां कम चक्र प्रवर्धन के माध्यम से डीएनए के टुकड़ों के अंत में एडेप्टर जोड़ती हैं , अतिरिक्त उद्देश्यों को पेश किया गया था , जैसे कि बीमारी और क्षेत्रों में अनुक्रमण ( sequencing ) बाध्यकारी साइट है जो प्रवाह सेल ओलिगोस ( oligos ) के लिए मानार्थ ( complimentary ) है ।","అన్ని తయారీ పద్ధతులు తక్కువ చక్ర యాంప్లిఫికేషన్ ద్వారా డిఎన్ఏ శకలాల చివరన ఎడాప్టర్లను జోడిస్తాయి, అదనపు లక్ష్యాలు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి, వ్యాధులు మరియు ప్రాంతాలలో శ్రేణి (sequencing)  బైండింగ్ సైటు ఇది ప్రవాహ కణ ఒలిగోస్ (oligos) కొరకు కాంప్లిమెంటరీ (complimentary). ",
+क्लस्टरिंग एक प्रक्रिया है जिसके लिए टुकड़ा अणु ( molecule ) इसोथर्मली ( isothermally ) प्रवर्धित है ।,"క్లస్టరింగ్ అనేది ఒక ప్రక్రియ, దీని కోసం శకట అణువు(molecule) సమస్థితిగా (isothermally) విస్తరించబడుతుంది.",
+"फ्लुओरोसल ( fluorocell ) गलियों के साथ एक ग्लास साइड है , प्रत्येक लेन एक चैनल है जिसे दो प्रकार के ऑल्टो से बने लॉन के साथ कोडित किया गया है ।","ఫ్లోరోసెల్ (fluorocell) దారులతో ఒక గాజు స్లయిడ్, ప్రతి లేన్ రెండు రకాల ఆల్టోలతో చేసిన పచ్చికతో కోడ్ చేయబడిన ఛానెల్.",
+हाइब्रिडिज़ेशन ( Hybridization ) सतह पर दो प्रकार के ओलिगोस के पहले से सक्षम है ।,హైబ్రిడైజేషన్ (Hybridisation) ఇప్పటికే ఉపరితలంపై ఇప్పటికే రెండు రకాల ఒలిగోస్ సామర్థ్యం ఉంది.,
+यह ओलिगो एक टुकड़ा किस्में पर एडेप्टर क्षेत्र के लिए मानार्थ ( complimentary ) है ।,ఈ ఒలిగో ఒక ముక్క రకాల్లో అడాప్టర్ ప్రాంతానికి కాంప్లిమెంటరీ (complimentary).,
+एक पोलीमरेज़ संकरित टुकड़े की तारीफ करता है ।,పాలిమరేస్ హైబ్రిడైజ్డ్ భాగాన్ని ప్రశంసిస్తుంది.,
+दोहरे फंसे अणु ( molecule ) को विकृत ( denatured ) किया जाता है और मूल टेम्पलेट को धोया जाता है ।,డబల్ స్ట్రాండెడ్ అణువును (molecule) వికృతం (denatured) చేయబడుతుంది మరియు ప్రాధమిక టెంప్లేట్ కడగబడుతుంది.,
+उपभेदों को पुल प्रवर्धन के माध्यम से क्लोन किया जाता है ।,వంతెన యాంప్లిఫికేషన్ ద్వారా ఉపజాతులు క్లోన్ చేయబడతాయి.,
+इस प्रक्रिया में तनाव खत्म हो जाता है और अनुकूली क्षेत्र फ़्लोरोसेल पर दूसरे प्रकार के ऑलिगो के लिए विकसित हो जाता है ।,ఈ ప్రక్రియలో ఒత్తిడి ముగుస్తుంది మరియు ఫ్లోరోసెల్‌పై మరొక రకమైన ఒలిగో కోసం అనుకూల క్షేత్రం అభివృద్ధి చెందుతుంది.,
+"पॉलिमर गैस डबल फंसे हुए पुल पर बनने वाले मानार्थ ( complimentary ) स्ट्रैंड को उत्पन्न करते हैं , इस पुल का विकृतीकरण होता है जिसके परिणामस्वरूप अणु ( molecule ) की दो एकल फंसी हुई प्रतियाँ होती हैं जो फ्लूरोसेल से टकरा जाती हैं ।","పాలిమర్ వాయువులు డబుల్ స్ట్రాండెడ్ వంతెనలపై ఏర్పడిన కాంప్లిమెంటరీ (complimentary) తంతువులను ఉత్పత్తి చేస్తాయి, ఈ వంతెన యొక్క వికృతీకరణ జరుగుతుంది ఫలితంగా అణువు (molecule) యొక్క రెండు సింగల్ స్ట్రాండ్ ప్రతులుంటాయి అవి ఫ్లోరోసెల్ తో ఢీకొంటాయి.",
+"प्रक्रिया को फिर से दोहराया जाता है और वे लाखों समूहों के लिए एक साथ पार करते हैं , जिसके परिणामस्वरूप क्लोनल प्रवर्धन होता है सभी टुकड़े पुल प्रवर्धन के बाद , रिवर्स स्ट्रैंड्स ( reverse strands ) को क्लीवेज और धोया जाता है , जिससे केवल आगे के स्ट्रैंड्स निकलते हैं ।","ప్రక్రియ పునరావృత్తం చేయబడుతుంది మరియు ఆ లక్షల సమూహాల కొరకు ఒక్కసారే దాటుతాయి, ఫలితంగా క్లోనల్ యాంప్లిఫికేషన్ జరుగుతుంది వంతెన విస్తరణ తర్వాత అన్ని ముక్కలు, రివర్స్ తంతువులకు (reverse strands) చీలిక మరియు కడగబడతాయి, అందువలన కేవలం ముందు వరస తంతువులు వస్తాయి. ",
+अवांछित प्राइमिंग को रोकने के लिए तीन प्रमुख छोर अवरुद्ध हैं ।,అవాంఛిత ప్రైమింగ్‌ను నివారించడానికి మూడు ప్రధాన చివరలు నిరోధించబడినవి.,
+"अनुक्रमण ( Sequencing ) पहले अनुक्रमण ( Sequencing ) प्राइमर के विस्तार के साथ शुरू होती है , जिसमें पहले रीड का उत्पादन होता है , जिसमें प्रत्येक चक्र फ्लोरोस्कोपिक रूप से टैग किया जाता है न्यूक्लियोटाइड्स ( nucleotide ) बढ़ती श्रृंखला के अतिरिक्त प्रतिस्पर्धा करते हैं ।","శ్రేణి (sequencing) మొదటి శ్రేణి (sequencing) ప్రైమర్ యొక్క విస్తరణతో ప్రారంభమవుతుంది, దీనిలో మొదటి రెల్లు ఉత్పత్తి అవుతుంది, దీనిలో ప్రతి చక్రం ఫ్లోరోస్కోపికల్‌గా ట్యాగ్ చేయబడుతుంది న్యూక్లియోటైడ్లు (nucleotide) పెరుగుతున్న గొలుసుతో కలిపి పోటీపడతాయి.",
+टेम्पलेट के अनुक्रम ( sequences ) के आधार पर केवल एक को शामिल किया गया है ।,టెంప్లేట్ యొక్క శ్రేణి (sequences) ఆధారంగా ఒకటి మాత్రమే చేర్చబడింది.,
+"प्रत्येक न्यूक्लियोटाइड के जुड़ने के बाद , क्लस्टर एक प्रकाश स्रोत द्वारा उत्तेजित होते हैं और विशेषता प्रतिदीप्ति संकेत उत्सर्जित होते हैं , इस मालिकाना प्रक्रिया को संश्लेषण द्वारा अनुक्रमण ( sequencing ) कहा जाता है ।","ప్రతి న్యూక్లియోటైడ్ కలిపిన తరువాత, సమూహాలు కాంతి మూలం ద్వారా ప్రేరేపించబడతాయి మరియు లక్షణ ప్రతిదీప్తి సంకేతాలు విడుదలవుతాయి, ఈ యాజమాన్య ప్రక్రియను సంశ్లేషణ ద్వారా శ్రేణి (sequencing) అంటారు.",
+"चक्र की संख्या रीड की लंबाई निर्धारित करती है , सिग्नल की तीव्रता के साथ उत्सर्जन तरंग दैर्ध्य निर्धारित करती है आधार कॉल ।","చక్రాల సంఖ్య రెల్లు యొక్క పొడవును నిర్ణయిస్తుంది, బేస్ కాల్ సిగ్నల్ యొక్క తీవ్రతతో ఉద్గార తరంగదైర్ఘ్యాన్ని నిర్ణయిస్తుంది.",
+"दिए गए क्लस्टर के लिए सभी समान किस्में एक साथ पढ़ी जाती हैं , सैकड़ों लाखों क्लस्टर एक व्यापक ( massively ) समानांतर ( parallel ) प्रक्रिया में अनुक्रमित होते हैं ।","ఇవ్వబడిన క్లస్టర్ కొరకు సమాన రకాలు అన్నీ ఒకేసారి చదవబడతాయి, వందల మిలియన్ల సమూహాలు ఒక భారీ (massively) సమాంతర (parallel) ప్రక్రియలో సూచించబడతాయి.",
+यह छवि फ्लुओरोसल ( fluorocell ) के छोटे अंश का प्रतिनिधित्व करती है ।,ఈ చిత్రం ఫ్లోరోసెల్ (fluorocell) యొక్క చిన్న భాగానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.,
+पहले पढ़ने के पूरा होने के बाद पढ़ा गया उत्पाद धुल जाता है ।,మొదటి పఠనం పూర్తయిన తర్వాత చదవబడిన ఉత్పత్తి కడగబడుతుంది.,
+"इस चरण में सूचकांक एक पढ़ा प्राइमर शुरू किया और टेम्पलेट के लिए संकरण ( hybridisation ) , पाठकों के समान उत्पन्न पहला पाठ ।","ఈ దశలో సూచిక చదవబడిన ప్రైమర్‌ను ప్రారంభించింది మరియు టెంప్లేట్ కోసం హైబ్రిడైజేషన్ (hybridisation), మొదటి వచనం పాఠకులలాగా ఉత్పత్తి చేయబడింది.",
+इंडेक्स पूरा होने के बाद रीड प्रोडक्ट को धोया जाता है और टेम्प्लेट के तीन प्रमुख छोरों को हटा दिया जाता है ।,సూచిక పూర్తయిన తర్వాత రెల్లు ఉత్పత్తి కడగబడుతుంది మరియు టెంప్లేట్ యొక్క మూడు ప్రధాన చివరలు తొలగించబడతాయి.,
+टेम्पलेट अब गिर जाता है और फ़्लोरोसेल पर दूसरे ओलिगो को बांधता है ।,టెంప్లేట్ ఇప్పుడు పడిపోతుంది మరియు ఫ్లోరోసెల్ మీద రెండవ ఒలిగోని బంధిస్తుంది.,
+इंडेक्स दो को इंडेक्स एक के समान ही पढ़ा जाता है ।,ఇండెక్స్ రెండుని ఇండెక్స్ ఒకటి వలె చదవబడుతుంది.,
+पोलिमेरासिज़ ( Polymerases ) एक डबल फंसे हुए पुल का निर्माण करते हुए दूसरे फ्लुओरोसल ( fluorocell ) ऑलिगो का विस्तार करते हैं ।,పాలిమరేజ్లు (Polymerases) ఒక డబల్ స్ట్రాండెడ్ వంతెన నిర్మాణం చేస్తూ రెండవ (fluorocell) ఒలిగోని విస్తరిస్తుంది.,
+इस दोहरे फंसे हुए डीएनए ( DNA ) को फिर से रैखिक बनाया जाता है और तीन प्रमुख छोर अवरुद्ध हो जाते हैं ।,ఈ డబుల్ స్ట్రాండెడ్ డిఎన్ఏ (DNA) మళ్ళీ సరళంగా తయారుచేయబడుతుంది మరియు మూడు ప్రధాన చివరలు నిరోధించబడతాయి.,
+"मूल फॉरवर्ड स्ट्रैंड को बंद किया जाता है और धोया जाता है , केवल रिवर्स स्ट्रैंड ( reverse stand ) को छोड़कर पढ़ें दो दो पाठ अनुक्रमण ( sequencing ) प्राइमर की शुरूआत के साथ शुरू होता है ।","ప్రాధమిక ఫార్వర్డ్ స్ట్రాండ్ మూసివేయబడుతుంది మరియు కడగబడుతుంది, రివర్స్ స్టాండ్ (reverse strand) మినహా చదవండి రెండేసి పాఠాలు శ్రేణి (sequencing) ప్రైమర్‌ల పరిచయంతో మాత్రమే ప్రారంభమవుతుంది.",
+"जब तक वांछित पाठ की लंबाई प्राप्त नहीं हो जाती , तब तक एक अनुक्रमण ( sequencing ) चरण को दोहराया जाता है ।","ఎప్పటిదాకానైతే కావలసిన పాఠం యొక్క పొడవు దొరకదో, అప్పటిదాకా ఒక శ్రేణి (sequencing) దశ పునరావృత్తం చేయబడుతుంది.",
+पढ़ा हुआ दो उत्पाद फिर धुल जाता है ।,కడగబడిన రెండు ఉత్పత్తులు మళ్ళీ కడగబడతాయి.,
+"यह पूरी प्रक्रिया लाखों टुकड़ों को उत्पन्न करती है , सभी अंशों का प्रतिनिधित्व करती है ।","ఈ మొత్తం ప్రక్రియ లక్షల ముక్కలను ఉత్పత్తి చేస్తుంది, అన్ని డిగ్రీలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.",
+नमूना तैयार करने के दौरान पेश किए गए अद्वितीय सूचकांकों ( unique indices ) के आधार पर पूल किए गए नमूना पुस्तकालयों से अनुक्रम ( sequences ) अलग किए जाते हैं ।,నమూనా తయారీ సమయంలో ప్రవేశపెట్టిన ప్రత్యేక సూచికల (unique indices) ఆధారంగా పూల్ చేయబడిన నమూనా గ్రంథాలయాల నుండి శ్రేణి (sequences) వేరుచేయబడతాయి.,
+प्रत्येक नमूने के लिए बेस कॉल के समान स्ट्रेच के साथ स्थानीय स्तर पर क्लस्टर किए जाते हैं ।,ప్రతి యొక్క నమూనా కొరకు బేస్ కాల్ కి సమానంగా విస్తరణతో పాటు స్థానిక స్థాయిలో క్లస్టర్ చేయబడతాయి.,
+"फ़ॉरवर्ड और रिवर्स रीड जोड़े जाते हैं , जो पास का अनुक्रम ( sequences ) बनाते हैं ।","ఫార్వర్డ్ మరియు రివర్స్ రీడ్‌లు జోడించబడతాయి, అవి దగ్గరలోని శ్రేణిని (sequences) తయారు చేయబడతాయి.",
+इन पास के अनुक्रमों को वेरिएंट पहचान के लिए संदर्भ जीनोम में वापस संरेखित किया जाता है ।,ఈ దగ్గరలోని శ్రేణుల్ని వేరియంట్ గుర్తింపు కోసం సూచన జీనోమ్ లో తిరిగి సమలేఖనం చేయబడతాయి.,
+"युग्मित अंत ( paired end ) जानकारी का उपयोग अस्पष्ट संरेखण को हल करने के लिए किया जाता है , जीनोमिक डेटा ( genomic data ) को सुरक्षित रूप से स्थानांतरित , संग्रहीत , विश्लेषण और बेसस्पेस अनुक्रम ( sequences ) हब में साझा किया जा सकता है ।","జత చేసిన తుది (paired end) సమాచారం యొక్క ఉపయోగం అస్పష్టమైన అమరికను పరిష్కరించడానికి, జీనోమిక్ డేటాను (genomic data) సురక్షితంగా బదిలీ చేయవచ్చు, నిల్వ చేయవచ్చు, విశ్లేషించవచ్చు మరియు బేస్‌స్పేస్ శ్రేణి (sequences) హబ్‌లో పంచుకోవచ్చు.",
+अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) की संभावनाओं की खोज करें ।,తదుపరి తరం శ్రేణుల (sequencing) యొక్క అవకాశాలను కనుగొనండి.,
+"तो जो दिखाया गया है वह इलुमिना प्लेटफॉर्म है , जिसे सोलेक्सा सीक्वेंसिंग ( Solexa sequencing ) सिद्धांत कहा जाता है और यह आपको डीएनए ( DNA ) के व्यापक अनुक्रमण कवरेज देता है ।","ఏదైతే చూపబడినదో అది ఇల్యూమినా ప్లాట్ఫారం, దీనిని సోలెక్సా సీక్వెన్సింగ్ (Solexa sequencing) సూత్రం అంటారు మరియు ఇది మీకు డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క సమగ్ర సీక్వెన్సింగ్ కవరేజీని ఇస్తుంది.",
+"तो यह डीएनए ( DNA ) जो आप उपयोग कर रहे हैं वह कोई भी डीएनए ( DNA ) हो सकता है , यह जीनोमिक डीएनए ( genomic DNA ) हो सकता है , यह cDNA हो सकता है जिसका अर्थ है कि आपने mRNA के कॉपी किए गए डीएनए ( DNA ) को बनाया है अब आप सीडीएनए का अनुक्रमण कर रहे हैं इसलिए यह mRNA का प्रतिनिधित्व करता है या यह हो सकता है ।","అయితే మీరు ఉపయోగిస్తున్న ఈ డిఎన్ఏ (DNA), ఇది జెనోమిక్ డిఎన్ఏ (genomic DNA) కావచ్చు, ఇది cDNA కావచ్చు, అంటే దానర్ధం మీరు mRNA యొక్క డిఎన్ఎను (DNA) కాపీ చేసారు. ఇప్పుడు మీరు సిడిఎన్ఏ యొక్క శ్రేణిని చేస్తున్నారు అందువలన ఇది mRNA యొక్క ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది లేదా ఇది అవవచ్చును. ",కాబట్టి to అయితే?
+चिप डीएनए ( DNA ) का निर्धारण करता है जो कुछ प्रतिलेखन कारक या हिस्टोन और इतने पर बंधे होते हैं ।,చిప్ డిఎన్ఏ (DNA) ని నిర్ణయిస్తుంది ఇవి కొన్ని లిప్యంతరీకరణ కారకాలు లేదా హిస్టోన్‌లకు కట్టుబడి ఉంటాయి.,
+इसलिए किसी भी डीएनए ( DNA ) का उपयोग अनुक्रम ( sequences ) करने के लिए किया जा सकता है और यह आपको बताएगा कि वह अनुक्रम ( sequences ) क्या है जो विशेष डीएनए ( DNA ) का प्रतिनिधित्व करता है ।,అందువలన ఏ డిఎన్ఏని (DNA) శ్రేణులు (sequences) తయారు చేయడానికి ఉపయోగించవచ్చు మరియు ఇది మీకు చెబుతుంది అది ఏ శ్రేణి (sequences) అని అది ప్రత్యేక డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.,
+"ताकि आप जानते हैं कि यह एक बहुमुखी मंच ( versatile platform ) है जिसका उपयोग आप किसी भी के लिए कर सकते हैं और इनमें से कुछ का उपयोग है यहाँ दिखाया गया है कि एक सम्‍मिलन संपूर्ण जीनोम अनुक्रमण ( sequencing ) है , इसलिए आप इस विधि का उपयोग करके पूरे जीनोम को अनुक्रमित कर सकते हैं या यह वही हो सकता है जिसे निर्वासन कहा जाता है , संपूर्ण निर्गमन अनुक्रमण ( sequencing ) का अर्थ है कि आप पूरे जीनोम ( genome ) का अनुक्रम ( sequences ) नहीं करते हैं ।","అందుకని ఇది మీరు దేనికైనా ఉపయోగించగల బహుముఖ వేదిక (versatile platform) అని మీకు తెలుసు మరియు వీటిలో కొన్నింటి ఉపయోగం ఇక్కడ చూపబడినది ఏంటీ అంటే మొత్తం జీనోమ్ శ్రేణి (sequencing), అందుకు మీరు ఈ పద్ధతిని ఉపయోగించి మొత్తం జన్యువును క్రమం చేయవచ్చు లేదా అదే జరుగుతుంది దేన్నైతే బహిష్కరణ అని పిలువబడుతుందో, పూర్తి నిర్గమన శ్రేణి (sequencing) అంటే అర్ధం మీరు మొత్తం జన్యువును శ్రేణి (sequences) చేయరు.","కాబట్టి seems ungrammatical, should either be అందుకని or అందుకు"
+"आप किसी भी बीमारी को देख रहे हैं , आपको संभावना है कि बीमारी कोडिंग अनुक्रम ( sequences ) में दोष के कारण होती है ।","మీరు ఏదైనా వ్యాధిని చూస్తున్నారు, కోడింగ్ శ్రేణిలో (sequences) లోపం వల్ల ఈ వ్యాధి సంభవిస్తుందని మీకు అనిపిస్తుంది.",
+"तो आप क्या करते हैं आप बहुत क्षेत्रों का चयन करते हैं जो कि जीन के लिए कोड है , ठीक है !","కాబట్టి మీరు ఏమి చేస్తారు అంటే మీరు జన్యువులకు కోడ్ చేసే చాలా ప్రాంతాలను ఎంచుకుంటారు, సరేనా !",
+प्रोटीन कोडिंग अनुक्रम ( sequences ) ।,ప్రోటీన్ కోడింగ్ శ్రేణులు (sequences).,
+इसलिए आप चुनिंदा तौर पर इन क्षेत्रों को समृद्ध बनाना जानते हैं और फिर पूरे जीनोम ( genome ) को अनुक्रम ( sequences ) देते हैं ।,అందువలన మీరు ఎంపిక చేయబడిన ఈ ప్రాంతాలను సుసంపన్నం చేయడం తెలుసు ఆపై పూర్తి జీనోమ్ (genome) కు శ్రేణులు (sequences) ఇస్తారు.,
+"तो यह इस बात पर निर्भर करता है कि आप इस डीएनए को कैसे कैप्चर करते हैं या आप अपने विश्लेषण को जीन के कुछ सेटों तक ही सीमित नहीं रख सकते हैं , लेकिन यह आवश्यक नहीं है कि इस क्षेत्र में सबसे अधिक संभावना है कि परिवार के कई उदाहरणों में नैदानिक अनुप्रयोग ( clinical applications ) ।","కనుక ఇది మీరు ఈ డిఎన్ఏని ఎలా సంగ్రహిస్తారనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది లేదా మీరు మీ విశ్లేషణను కొన్ని సెట్ల జన్యువులకు పరిమితం చేయలేరు, కానీ ఈ రంగంలో అన్నింటికంటే ఎక్కువ అవకాశం ఉంది కుటుంబంలోని ఎన్నో ఉదాహరణల్లో క్లినికల్ అప్లికేషన్స్ (clinical applications) మాత్రమే కానవసరం లేదు. ",
+"तो आप बिंदु म्यूटेशन , विलोपन आदि को देख सकते हैं ।","అయితే మీరు పాయింట్ మ్యుటేషన్లు, తొలగింపులు మొదలైనవి చూడవచ్చు.",కాబట్టి to అయితే?
+इसलिए आप छोटे खंडों को बढ़ाते हैं और बड़ी संख्या में जीनों को देखते हैं लेकिन छोटे क्षेत्रों तक ही सीमित हैं या आप आरएनए ( RNA ) से शुरू कर सकते हैं और उन्हें सीडीएनए में बदल सकते हैं और जीन अभिव्यक्ति को समझने के लिए सीडीएनए ( cDNA ) का उपयोग कर सकते हैं क्योंकि यह न केवल आरएनए ( RNA ) को अनुक्रमित करता है बल्कि आपको देता है ।,"కాబట్టి మీరు చిన్న విభాగాలను పెంచుతారు మరియు పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను చూస్తారు కానీ చిన్న ప్రాంతాలకు పరిమితం లేదా మీరు RNA తో ప్రారంభించవచ్చు మరియు వాటిని సిడిఎన్ఎగా మార్చవచ్చు మరియు జన్యు వ్యక్తీకరణను అర్థం చేసుకోవడానికి సిడిఎన్ఎను (cDNA) ఉపయోగించవచ్చు ఎందుకంటే ఇది ఆర్‌ఎన్‌ఏను (RNA) క్రమం చేయడమే కాదు, మీకు ఇస్తుంది.",
+"परिमाण का अर्थ है कि किसी दिए गए ऊतक ( tissue ) में एक जीन अत्यधिक व्यक्त किया जाता है , इसलिए आपके पास उस शाही सेना से अधिक सीडीएनए ( cDNA ) प्राप्त होने की संभावना है क्योंकि आपके पास आरएनए ( RNA ) की अधिक प्रतियां हैं ।","పరిమాణం అంటే ఏదేని ఇవ్వబడిన కణజాలంలో (tissue) ఒక జన్యువు అత్యధికంగా వ్యక్తం చేయబడుతుంది, అందువలన మీ వద్ద ఆ రాజా సైన్యం నుంచి ఎక్కువ సిడిఎన్‌ఎ (cDNA) వచ్చే అవకాశం ఉంది ఎందుకంటె మీ వద్ద ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క అధిక ప్రతులున్నాయి.",
+"और यदि आपने ऐसे कई अनुक्रम ( sequences ) पढ़े हैं तो दिए गए जीन के लिए रीड्स , संख्याओं को पढ़ता है आपको अभिव्यक्ति का मूल्य स्वयं बताएगा , क्योंकि यह न केवल गुणात्मक ( qualitative ) है , बल्कि यह मात्रा भी देता है क्योंकि रीड की संख्या उन प्रतियों की संख्या का प्रतिनिधित्व करती है जो जीन के अभिव्यक्ति स्तर का प्रतिनिधित्व करती हैं ।","మరియు ఒకవేళ మీరు ఇలాంటి అనేక సన్నివేశాలను చదివినట్లయితే, ఇవ్వబడిన జన్యువు కోసం రీడ్స్, సంఖ్యలను చదువుతుంది స్వయంగా వ్యక్తీకరణ యొక్క విలువను మీకు తెలియజేస్తుంది, ఎందుకంటే ఇది గుణాత్మకమైనది (qualitative) మాత్రమే కాదు, పరిమాణాన్ని కూడా ఇస్తుంది ఎందుకంటే రీడ్‌ల సంఖ్య జన్యువు యొక్క వ్యక్తీకరణ స్థాయిని సూచించే కాపీల సంఖ్యను సూచిస్తుంది.",
+और आप यह भी समझ सकते हैं कि आपको क्या कहा जाता है जैसा कि आप जीन अभिव्यक्ति को जानते हैं उदाहरण के लिए ब्याह संस्करण ।,మరియు మీరు యేమని పిలువబడతారో మీరు ఇది కూడా అర్ధం చేస్కోవచ్చు మీకు జన్యు వ్యక్తీకరణ తెలిసినట్లుగా ఉదాహరణకి స్ప్లైస్ వేరియంట్.,
+याद रखें कि हम इस बात पर चर्चा कर रहे हैं कि जीन वैकल्पिक स्पाइसिंग से कैसे गुजर सकता है ।,గుర్తుంచుకోండి మనం చర్చిస్తున్నది ఒక జన్యువు ప్రత్యామ్నాయ స్పైసింగ్‌కు ఎలా లోనవుతుంది అని.,
+तो अधिकांश माइक्रोएरे ( microarray ) आपके पास एक सीमा है जिसके संबंध में आप उन जीनों को जानते हैं जो आपको विभाजित करते हैं देख रहे हैं ।,అయితే అత్యధిక మైక్రోఅరే (microarray) మీవద్ద ఒక పరిమితి ఉంది వాటి విషయంలో మీకు ఆ జన్యువులు తెలుసు ఏవైతే మిమ్మల్ని విభజన చేస్తూ ఉండటం చూస్తున్నాయో.,కాబట్టి to అయితే?
+"लेकिन जब से आप यहाँ अनुक्रमण ( sequencing ) कर रहे हैं और यदि आप अपने अनुक्रम ( sequences ) विश्लेषण को निर्गमन इंट्रो या एक्सॉन ( exons ) सीमाओं तक सीमित रखते हैं , तो आप बता पाएंगे कि कौन सा मसालेदार रूप अधिक प्रचुर मात्रा में है जो कम है , ठीक है !","కానీ మీరు ఇక్కడ శ్రేణి (sequencing) చేస్తున్నారు కాబట్టి మరియు మీరు మీ శ్రేణి (sequences) విశ్లేషణను నిష్క్రమణ పరిచయానికి లేదా ఎక్సోన్  సరిహద్దులకు పరిమితం చేస్తే, ఏ మసాలా రూపం తక్కువ సమృద్ధిగా ఉందో మీరు చెప్పగలుగుతారు, సరేనా !",
+यह वास्तव में हमारी मदद करता है ताकि अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) का एक और बड़ा फायदा हो ।,ఇది వాస్తవానికి మనకి సాయపడుతుంది తద్వారా తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing)కి మరొక లాభం కలిగేలా.,
+"इसलिए आप जिस चीज को देखने जा रहे हैं , उसके कुछ उदाहरण हैं कि अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) ने कैसे मदद की है ।","అందువలన మీరు ఏ వస్తువునైతే చూడబోతున్నారో, దానికి కొన్ని ఉదాహరణలు తదుపరి తరం శ్రేణులు (sequencing) ఎలా సాయం చేసాయి అని.",
+"यहां एक पेपर है जो पूरे एक्सोम के विकास और सत्यापन के बारे में बात करता है , जिसका अर्थ है कि हमारे पास एक्सोम ( exome ) तक सीमित अनुक्रमण ( sequencing ) है ।","మొత్తం ఎక్సోమ్ యొక్క అభివృద్ధి మరియు ధ్రువీకరణ గురించి మాట్లాడే ఒక కాగితం ఇక్కడ ఉంది, అంటే మనకు ఎక్సోమ్‌ (exome) వరకు పరిమితం చేయబడిన శ్రేణి (sequencing) ఉంది.",
+"सटीक म्यूटेशन में बिंदु म्यूटेशन , सम्मिलन , विलोपन और प्रतिलिपि संख्या परिवर्तन की एक साथ पहचान के लिए अनुक्रमण ( sequencing ) परीक्षण ।","ఖచ్చితమైన ఉత్పరివర్తనాలలో పాయింట్ మ్యుటేషన్లు, చొప్పించడం, తొలగింపులు మరియు కాపీ సంఖ్య  మార్పులను ఏకకాలంలో గుర్తించడం కోసం శ్రేణి (sequencing) పరీక్షలు.",
+"इसे जल्दी से करने के लिए क्योंकि रोगी पहले से ही अस्पताल में है इसलिए आपने एक छोटा कैंसर ग्रस्त क्षेत्र हटा दिया है और फिर आपने आरएनए ( RNA ) और डीएनए ( DNA ) को निकाला और एक या दो दिन के भीतर इसे अनुक्रम ( sequences ) में जाना , हम विश्लेषण प्राप्त करने में सक्षम हैं जो आपको बताता है कि किस तरह का परिवर्तन हुआ , जो कि बिंदु उत्परिवर्तन तक सीमित नहीं है जहां एक आधार बदल गया ।","రోగి ఇప్పటికే ఆసుపత్రిలో ఉన్నందున దీన్ని త్వరగా చేయడానికి, మీరు ఒక చిన్న క్యాన్సర్ ప్రాంతాన్ని తొలగించారు ఆపై మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) మరియు డిఎన్ఏ (DNA) ను సంగ్రహించారు మరియు ఒకటి లేదా రెండు రోజుల్లోపు దీన్ని శ్రేణిలో (sequences) తెలుసుకున్నారు, మనము విశ్లేషణ పొందడంలో సమర్థులం అది మీకు చెబుతుంది ఏవిధమైన మార్పు జరిగిందీ అని, ఇది ఒక ఆధారం మారిన పాయింట్ మ్యుటేషన్లకు పరిమితం కాదు. ",
+"लेकिन यह भी सम्मिलित विलोपन के रूप में कहा जाता है वह शामिल है , विशेष रूप से जीनोम ( genome ) के क्षेत्र हैं इन्ट्रोनिक ( intronic ) क्षेत्र या प्रमोटर क्षेत्र में जहां दोहराव तत्व होते हैं जो या तो दो प्रतियों में मौजूद होते हैं या एक प्रति इसे सम्मिलन और विलोपन बहुरूपता के रूप में कहा जाता है जो अभिव्यक्ति के स्तर या स्प्लिसिंग ( splicing ) या जीन के कामकाज को नियंत्रित करते हैं ।",కానీ దీనిని కలుపుకొనిపోయే తొలగింపు అని కూడా అంటారు. ముఖ్యంగా జన్యువు యొక్క ప్రాంతాలు పునరావృత అంశాలు ఉన్న అంతర్గత (intronic) ప్రాంతం లేదా ప్రమోటర్ ప్రాంతం ఇవి ఉంటే రెండు ప్రతుల్లో ఉంటాయి లేదా ఒక ప్రతిలో దీనిని చొప్పించడం మరియు తొలగింపు పాలిమార్ఫిజం అంటారు ఇది వ్యక్తీకరణ స్థాయిలను లేదా జన్యువుల స్ప్లైసింగ్ (splicing) లేదా పనితీరును నియంత్రిస్తుంది.,
+"तो हम इसे सहसंबद्ध कर सकते हैं और फिर इसे कॉपी नंबर विकल्प के रूप में भी जाना जाता है , जीनोम में ऐसे सेगमेंट होते हैं जो आपको पता चलता है कि वे कई कॉपी नंबर वेरिएशन को बढ़ाते हैं जो कैंसर में बढ़ जाते हैं , कॉपियों की संख्या बढ़ जाती है ।","అప్పుడు మనం దానిని పరస్పరం అనుసంధానించవచ్చు ఆపై దీనిని కాపీ నంబర్ ఎంపిక అని కూడా పిలుస్తారు, జన్యువులో విభాగాలు ఉన్నాయి, అవి క్యాన్సర్‌ను పెంచే అనేక కాపీ సంఖ్య వ్యత్యాసాలను పెంచుతాయని మీకు తెలుస్తుంది, కాపీల సంఖ్య పెరుగుతుంది.",
+तो यह सेंगर अनुक्रमण ( sequencing ) के विपरीत है जहां आप क्लोनिंग और अनुक्रमण ( sequencing ) कर रहे हैं जो आपके बारे में नहीं जानते हैं मात्रा या आप मात्रात्मक माप जानते हैं ।,అయితే ఇది సెంగర్ శ్రేణికి (sequencing) వ్యతిరేకం మీరు క్లోనింగ్ మరియు శ్రేణులు (sequencing) చేస్తున్న చోట మీ గురించి తెలియని వారికి పరిమాణం తెలుసు లేదా మీకు పరిమాణాత్మక కొలత తెలుసు.,
+"यह अगली पीढ़ी अनुक्रमण ( sequencing ) यह बात करती है कि आप कितने पढ़ते हैं , कितने अणु ( molecule ) पढ़ते हैं ।","ఈ తదుపరి తరం శ్రేణి (sequencing) మీరు యెంత చదువుతారు అనే దాని గురించి మాట్లాడుతుంది, ఎన్ని అణువులు (molecule) చదువుతారు.",
+"यह आपको प्रतिलिपि संख्या भिन्नता भी बताता है , इसका एक बड़ा फायदा यह है कि आप अगली पीढ़ी के अनुक्रमण ( sequencing ) को जानते हैं ।","ఇది కాపీ సంఖ్య వైవిధ్యాన్ని కూడా మీకు చెబుతుంది, దీని యొక్క ప్రధాన ప్రయోజనం ఏమిటంటే, తరువాతి తరం శ్రేణి (sequencing) మీకు తెలుస్తుంది.",
+"हम इस तरह के पैनल एक के बारे में बात कर रहे हैं जो हाल ही में प्रकाशित हुआ , यह दैहिक उत्परिवर्तन कैंसर रोगियों की आवृत्तियों के बारे में बात करता है ।","మేము ఇటీవల ప్రచురించిన ఇలాంటి ప్యానెల్ గురించి మాట్లాడుతున్నాము, ఈ సోమాటిక్ మ్యుటేషన్ క్యాన్సర్ రోగుల పౌన పున్యాల గురించి మాట్లాడుతుంది.",
+"क्योंकि यह बहुत बड़ी चुनौती है क्योंकि आप जानते हैं कि कैंसर केवल एक जीन नहीं है जो उत्परिवर्तित है , यह जीन की एक बड़ी संख्या है जो कि उत्परिवर्तित होती है परिणामस्वरूप आपको कैंसर की संख्या होती है जो उत्परिवर्तित होते हैं जो शरीर के एक क्षेत्र से भिन्न हो सकते हैं भले ही यह कैंसर मेटास्टेसिस के दौर से गुजर रहा हो या सेल के प्रकार पर निर्भर करता हो ।","ఎందుకంటే ఇది పెద్ద సవాలు క్యాన్సర్ పరివర్తన చెందిన జన్యువు మాత్రమే కాదని మీకు తెలుసు, ఇది మ్యుటేట్ అయ్యే ఒక జన్యువు యొక్క పెద్ద సంఖ్య ఫలితంగా మీకు కాన్సర్ సంఖ్య అవుతుంది అది మ్యుటేట్ అవుతుంది అవి శరీరం యొక్క ఒక ప్రాంతంతో వేరుగా ఉండవచ్చును ఈ క్యాన్సర్ మెటాస్టాసిస్‌కు గురవుతున్నప్పటికీ లేదా సెల్ రకంపై ఆధారపడి ఉంటుంది.",
+"तो यह एक ऐसा विश्लेषण है जहां उन्होंने अगली पीढ़ी ( एक्सोम सीक्वेन ) पूरे जीनोम ( genome ) अनुक्रमण ( Sequencing ) का उपयोग किया है ताकि यह समझ सकें कि जो बदलाव यहां मौजूद हैं , ठीक है !","అయితే ఇది తదుపరి తరం (exon sequence) మొత్తం జీనోమ్ (genome) శ్రేణిని (sequencing) ఉపయోగించిన విశ్లేషణ తద్వారా ఇక్కడ జరిగిన మార్పులు అర్ధం చేసుకోగలగడానికి, సరేనా !",కాబట్టి to అయితే?
+"विभिन्न कैंसर पर , जो कहते हैं कि ये मेगा बेस पेयर प्रति दैहिक उत्परिवर्तन हैं , आप देख सकते हैं कि यह अलग - अलग होता है , यह रोगी से रोगी में भिन्न होता है , ठीक है !","వివిధ క్యాన్సర్లపై, సోమాటిక్ మ్యుటేషన్‌కు ఇవి మెగా-బేస్ జతలు అని ఎవరైతే చెప్తారో, మీరు చూడగలరు ఇది వేరు-వేరుగా ఉంటుందని, ఇది రోగి నుంచి రోగికి వేరుగా ఉంటుంది, సరేనా !",
+"आप किस प्रकार के कैंसर को देख रहे हैं , इस पर निर्भर करता है कि वास्तव में विषमता और इस तरह के दृष्टिकोण की आवश्यकता के बारे में बात करता है क्योंकि आपको जानकारी है कि आप एक रोगी से प्राप्त करते हैं , यह वास्तव में अन्य रोगियों की मदद करने वाला नहीं है ।","మీరు ఎలాంటి క్యాన్సర్ చూస్తున్నారు, దీని మీద ఆధారపడి ఉంటుంది నిజానికి అసమానత మరియు అటువంటి విధానం యొక్క అవసరం గురించి మాట్లాడుతుంది రోగి నుండి మీరు ఏమి పొందుతారో మీకు తెలుసు కాబట్టి, ఇది నిజంగా ఇతర రోగులకు సహాయం చేసేది కాదు.",
+तो आपको यह समझने की आवश्यकता है कि उस विशेष के बारे में क्या अनोखा है जिसे आप किसी विशेष रोगी में पाए जाने वाले कैंसर की आबादी के बारे में जानते हैं ।,అయితే మీకు అర్ధం చేసుకోవాల్సిన అవసరం దేని గురించీ అంటే ఒక నిర్దిష్ట రోగిలో మీకు తెలిసిన నిర్దిష్ట క్యాన్సర్ జనాభా గురించి ప్రత్యేకత ఏమిటి.,
+उस यह जबरदस्त फायदा है और इस तरह की समझ को आप जानते हैं कि कैंसर में शामिल जटिलता भी अब आपके पास है जिसे कैंसर जीनोम एटलस ( Cancer Genome Atlas ) कहा जाता है जो कि आप जानते हैं कि यह एक प्रकार का भंडार है जो डेटाबेस में उन सभी डेटा को जोड़ता है ।,"అది అద్భుతమైన ప్రయోజనం మీరు దీన్ని అర్థం చేసుకున్నప్పుడు, మీవద్ద ఇప్పుడు క్యాన్సర్‌లో ఉండే సంక్లిష్టత కూడా ఉంది దీనిని క్యాన్సర్ జీనోమ్ అట్లాస్ (Cancer Genome Atlas) అంటారు ఇది డేటాబేస్లోని మొత్తం డేటాను అనుసంధానించే ఒక రకమైన భాండాగారం అని మీకు తెలుసు.",
+तो कोई भी जाकर देख सकता है और फिर बेहतर तरीके से कैंसर का विश्लेषण कर सकता है ।,అయితే ఎవరైనా వెళ్లి చూడవచ్చు ఆపై క్యాన్సర్‌ను మెరుగైన రీతిలో విశ్లేషించగలరు.,కాబట్టి to అయితే?
+"इसके साथ हम इस व्याख्यान को समाप्त करेंगे , अब अगले व्याख्यान में हम आरएनए ( RNA ) सेक या उच्च थ्रूपुट डीएनए ( DNA ) अनुक्रमण ( sequencing ) तकनीकों के कुछ और अनुप्रयोग देखेंगे ।","దీనితో మేము ఈ ఉపన్యాసం ముగిస్తున్నాము, ఇక తరువాతి ఉపన్యాసంలో, మేము ఆర్ఎన్ఏ (RNA) సెక్ లేదా హై త్రూపుట్ డిఎన్ఏ (DNA) శ్రేణి (sequencing) సాంకేతికతల యొక్క మరికొన్ని అనువర్తనాలను చూస్తాము.",
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Epigenetics-OtCM0vd9Bi4.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Epigenetics-OtCM0vd9Bi4.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..87399be47821b180fc123babb2b79c8c9ae142a6
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Epigenetics-OtCM0vd9Bi4.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,133 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi तो , सप्ताह के तीसरे व्याख्यान में आपका स्वागत है पाठ्यक्रम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) ।","WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్, వారము యొక్క మూడవ వ్యాఖానముకి మీకు స్వాగతం. పాఠ్య అంశము ఫంక్షనల్ జీనోమిక్స్  ( functional genomics )."
+इसलिए हम पिछले दो व्याख्यानों में चर्चा कर रहे थे कि मेंडल द्वारा की गई खोज किस तरह से इस क्षेत्र के उद्भव का कारण बनती है जिसे आनुवंशिकी ( genetics ) कहा जाता है जिसके कारण जीनोमिक्स ( genomics ) नामक एक नया क्षेत्र बन गया है और पोस्ट जीनोमिक्स युग ( genomics era ) में हम डेटा के धन को देख रहे हैं ।,కాబట్టి మనము ముందరి రెండు ఉపన్యాసాలలో ఏమి చర్చించుకున్నామంటే మెండల్ జరిపిన పరిశోధన ఏ విధముగా ఈ క్షేత్రము యొక్క ఆవిర్భావానికి కారణము అయ్యింది అని. దానినే జన్యుశాస్త్రము ( genetics ) అంటారు. దీని మూలముగా జీనోమిక్స్ ( genomics ) అనే కొత్త శాఖ ఏర్పడినది. మరియు పోస్ట్ జీనోమిక్స్ యుగములో ( genomics era ) మనము డేటా నిధిని చూస్తున్నాము.
+"एक नई शाखा का उपयोग करके विश्लेषण किया जा रहा है या विज्ञान के नए दृष्टिकोण को जैव सूचना ( bioinformatics ) विज्ञान के रूप में कहा जाता है और हमने कहा कि यह कैसे काम करता है वास्तव में एक अलग इकाई है जिसे हमने इसे साइटोजेनेटिक्स ( cytogenetics ) या आणविक आनुवंशिकी ( molecular genetics ) कहा है और यह कैसे विकसित होता है और वास्तव में मदद करता है हमें समझने में लेकिन यह नहीं है कि जैव सूचना विज्ञान उस क्षेत्र का अंत है जो इन सभी समझ के साथ बढ़ रहा है कि जीन ( gene ) कैसे कार्य करता है और जिन जीनोम ( genome ) कार्यों को आप जानते हैं , हम डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) हमें जो बताता है उससे परे कुछ समझने की कोशिश कर रहे हैं ।","ఒక కొత్త శాఖను ఉపయోగించి విశ్లేషిస్తున్నారు. విఙ్ఞానము యొక్క కొత్త దృష్టికోణమును బయోఇన్ఫర్మాటిక్స్ ( bioinformatics ) అనే పేరుతో చెబుతారు. మనము ఏమి అన్నాము అంటే ఇది ఎలా పనిచేస్తుందో అది వేరే విభాగము, దానినే మనము సైటోజన్యుశాస్త్రము ( cytogenetics ) లేదా పరమాణు జన్యుశాస్త్రం ( molecular genetics ) అంటాము. ఇది ఎలా అభివృద్ధి చెందుతుంది మరియు వాస్తవానికి మనకి ఎలా మద్దత్తు ఇస్తుంది అనేది బయోఇన్ఫర్మాటిక్స్ విఙ్ఞానము యొక్క అంతము కాదు. ఇది అన్ని ఙ్ఞానములతో అభివృద్ధి చెందుతోంది. జన్యువు ( gene ) ఎలా పనిచేస్తుందో మరియు ఏ జీనోమ్ ( genome ) యొక్క పనులు మీకు తెలుసో, మనకి డిఎన్ఏ పారంపర్యత ( DNA sequence ) ఏమి చెబుతోందో మనము దాని కన్నా ఇంకా ఎక్కువ తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నిస్తున్నాము.          "
+( यह केवल वह क्रम नहीं है जो बताता है कि आप स्वस्थ हैं या अस्वस्थ ।,"ఇది కేవలం ఒక పరంపర కాదు, ఇది మనకు మనము ఆరోగ్యముగా వున్నామో లేదో తెలుపుతుంది."
+यह कभी - कभी आपके जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) से परे होता है ।,ఇది అప్పుడప్పుడు మీ జీనోమ్ పారంపర్యత ( genome sequence ) కన్నా చాలా ఎక్కువ.
+"तो यह उभरता हुआ क्षेत्र है जो आप को आ रहा है जिसे आप एपिजेनेटिक्स ( Epigenetics ) के नाम से जानते हैं , यह आपके डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) से परे है ।","కాబట్టి ఇది ఒక ఎదుగుతున్న రంగము, దీనిని మీరు ఎపి జెన్యుశాస్త్రము ( Epigenetics )  అనే పేరుతో తెలుసుకున్నారు.ఇది మీ డిఎన్ఏ పారంపర్యత ( DNA sequence ) కన్నా చాలా ఎక్కువ."
+"तो , आइए हम देखें कि एपिजेनेटिक्स ( Epigenetics ) क्या है ?","కాబట్టి, రండి మనము చూద్దాము ఎపి జెన్యుశాస్త్రము ( Epigenetics ) అంటే ఏమిటో?"
+"इसलिए यदि आप हम सभी को देखें , तो हम कहें कि मैं और मेरा भाई हम जुड़वाँ भाई हैं , हमारे पास समान डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) है ।","కాబట్టి మీరు కనక మమ్మల్ని చూసిన్నట్టు అయితే, మేము అంటాము నేను నా సోదరుడు కవల సోదరులము అని, మా దగ్గర సమానమైన డిఎన్ఏ పారంపర్యత ( DNA sequence ) వుంది."
+"क्या यह है कि हम दोनों हमारे शरीर क्रिया विज्ञान के संदर्भ में समान होंगे , हमारे शरीर कैसे कार्य करते हैं ?","అయితే ఏంటి, మేము ఇద్దరమూ మా శరీర ధర్మశాస్త్రము పరముగా సమానమా, మా శరీరములు ఎలా పనిచేస్తాయి?"
+"जवाब जरूरी नहीं है , इसका कारण यह है कि हम समान जीनोम साझा ( genome share ) करते हैं लेकिन हमारे पास समान जीवन शैली नहीं हो सकती है , उदाहरण के लिए प्रत्येक व्यक्ति को जैसा कि इस स्लाइड में यहां दिखाया गया है या अलग - अलग वातावरण में प्रकट होता है जिसका अर्थ है कि आप आहार के रूप में क्या खाते हैं , वह अलग हो सकता है ।","సమాధానము అవసరంలేదు. దానికి కారణము ఏమిటంటే మనము సాధారణ జీనోమ్ పంచుకున్నాము ( genome share ) కానీ మన దగ్గర సాధారణ జీవనశైలి ఉండకపోవచ్చు, ఉదాహరణకి ప్రతి వ్యక్తి, ఇక్కడ ఈ స్లైడ్లో చూపించినట్టు లేదా వేరు-వేరు వాతావరణ పరిస్థుతులలో కనిపిస్తుంది. దీని అర్ధము ఏమిటంటే మీరు గ్రహించే ఆహారము వేరు కావచ్చు."
+"वह मुझसे अलग कुछ खा रहा हो सकता है , मेरी मैं शायद कुछ पसंद कर रहा हूं उदाहरण बर्गर , वह पिज्जा पसंद कर सकता है या वह पराठे इत्यादि पसंद कर सकता है ।","వాడు నా కన్నా వేరేది ఏదో తింటూవుండి వుండవచ్చు, నా దాంట్లో బహుశా నాకు ఇష్టమైంది వుండచ్చు, ఉదాహరణకు బర్గర్, వాడు పిజ్జా ఇష్టపడచ్చు లేదా పరాఠాలు వగైరా ఇష్టపడచ్చు."
+मैं खुश व्यक्ति हो सकता हूं क्योंकि मैं एक ऐसी नौकरी में हूं जो तनाव मुक्त है जबकि वह एक नौकरी में है जिसमें बहुत अधिक तनाव है ।,"నేను సంతోషము కలిగిన వ్యక్తిని అవ్వచ్చు, ఎందుకంటే నా ఉద్యోగములో వత్తిడి లేనిది, అయితే వాడి ఉద్యోగములో చాలా వత్తిడి వుండచ్చు."
+"तो , आप जानते हैं कि आपकी शारीरिक या मनोवैज्ञानिक स्थिति ( psychological state ) अलग - अलग या सामाजिक संपर्क ( social interactions ) हो सकती है ।","కాబట్టి, మీకు తెలుసు మీ యొక్క శారీరిక లేదా మానసిక స్థితి ( psychological state ) వేరు-వేరు లేదా సమాజ సంబంధమైనది ( social  interactions((মিথষ্ক্রিয়া | ইন্টারেকশন | interactions))((ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ | ઈન્ટરેક્શન્સ | interactions))  అయివుంటుంది."
+"मैं ऐसे देश में रह सकता हूं , जहां लोग ज्यादा दोस्त हैं या वह उस देश में गया है , जहां लोग उस दोस्त नहीं हैं ।",నేను వుండే దేశములో ప్రజలు ఎక్కువ స్నేహత్వము చూబించవచ్చు. వాడు వెళ్ళిన దేశములో ప్రజలు స్నేహత్వము చూబించకపోవచ్చు.
+"इसलिए , उन्हें कई दोस्त नहीं मिल रहे हैं , सामाजिक संपर्क ( social interactions ) या मैं एलोपैथी ( allopathy ) के लिए ट्यून हो सकता हूं जहां मुझे जब भी कोई समस्या होती है तो मैं एलोपैथी डॉक्टर ( allopathy doctor ) के पास जाता हूं जो आपको कहने के लिए आधुनिक दवा देता है या वह ऐसा व्यक्ति हो सकता है जिसे पारंपरिक दवा ( traditional medicine ) और इतने पर दवा जो मेरे पास है वह अलग डॉक्टर के पास जाती है , मैं अलग डॉक्टर के पास जाता हूं ।","అందుకే, వారికి చాలామంది స్నేహితులు దొరకటంలేదు. సమాజ సంబంధమైన ( social  interactions) వాటిల్లో నేను అలోపతి ( allopathy ) కి ట్యూన్ అయివుండవచ్చు,నాకు ఎప్పుడైనా సమస్య వస్తే నేను అలోపతి వైద్యుని ( allopathy doctor ) దగ్గరకి వెళ్ళవచ్చు, మీకు తెలుసు ఇది ఆధునిక మందులు అని. లేదా వాడు సాంప్రదాయ మందులు (traditional medicine ) వాడే వ్యక్తి అవ్వచ్చు. నా దగ్గర వున్న మందు వేరే వైద్యుని దగ్గరది, ఎందుకంటే నేను వేరే వైద్యుని దగ్గరకి వెళ్తాను."
+"वहाँ बहुत अलग हालत है कि हम बड़े हो रहे हैं वह एक ऐसी स्थिति हो सकती है जो बहुत ठंडी है , मैं उष्णकटिबंधीय और इतने पर हो सकता है ।","అక్కడ చాలావేరే పరిస్థితి వుంది, మనము పెద్దవారిమి అవుతున్నాము. వారు అక్కడ చాలా చల్లటి పరిస్థితి వుండవచ్చు, నేను ఉష్ణమండలములో వుండవచ్చు."
+"इसलिए मैं अधिक कमा सकता हूं , वह कम कमा सकता है ताकि फिर से आपको खुश रहने के लिए कुछ दे या आपकी जीवन शैली या आप खुद का ख्याल कैसे रखें ।","కాబట్టి నేను  అధికముగా సంపాదించవచ్చు, వాడు తక్కువ సంపాదించవచ్చు, ఎందుకంటే మిమ్మలిని సంతోషముగా ఉంచడానికి ఏదైనా ఇవ్వవచ్చు, లేదా మీ జీవన శైలి లేదా మీరు మిమ్మలిని  ఎలా సంరక్షించుకుంటారు."
+इसलिए मेरे पास खेलने के लिए पर्याप्त समय नहीं हो सकता है या वह खेलना पसंद नहीं करता है जबकि वह जाता है और खेलता है ।,"కాబట్టి నా దగ్గర ఆడుకోవటానికి కావలిసినంత సమయము లేదు, లేదా వాడికి ఆట ఇష్టములేదు, కానీ వాడు వెళ్ళి ఆడవచ్చు."
+"तो , उसकी व्यायाम शरीर की गतिविधि अलग है , इसलिए ये सभी चीजें आपके जीनोम ( genome ) के कार्यों को बदल सकती हैं ।","కాబట్టి, వాడి వ్యాయామ శరీరము యొక్క పనితీరు వేరు, కానీ ఈ అన్ని విషయాలు మీ జీనొమ్ ( genome )  యొక్క విధులను మార్చవచ్చు."
+"यह एक तरह से दो तरह की बातचीत है कि क्या आप एक संक्रमण से बचने में सक्षम हैं जो कि आपका जीनोम ( genome ) है , जैसा कि उस समय में कहा जाता है कि क्या आप संक्रमण से संक्रमित हैं या नहीं , यह आपके जीनोम ( genome ) को कैसे बदल सकता है , यह कैसे कार्य करता है , आप एपिजेनेटिक्स ( Epigenetics ) कहते हैं ।","ఇది ఒక రకముగా రెండు విధాలుగా మాట్లాడడము, అది ఏమిటంటే మీరు ఒక సంక్రమణ నుంచి రక్షింపబడటంలో సమర్ధులు, అది మీ జీనోమ్ ( genome ). ఎలాగంటే ఆ సమయములో చెప్పబడేది, మీరు సంక్రమణతో సంక్రమింపబడ్డారా లేదా, ఇది మీ జీనోమ్ ( genome ) ని ఏవిధముగా మారుస్తుందో, అది ఎలా పనిచేస్తుంది, దానిని మీరు  ఎపి జెన్యుశాస్త్రము ( Epigenetics ) అంటారు."
+"हम आपकी चर्चा को एक विशेष क्षेत्र तक सीमित रखने जा रहे हैं , जो यह बताता है कि इस तरह की बातचीत जो आपके शरीर को इस तरह के विभिन्न परिवर्तनों के साथ करती है , चाहे वह आहार हो , चाहे वह व्यायाम हो , चाहे वह हो ।","మనము మీ చర్చని ఒక విశేషమైన రంగము వరకే పరిమితము చేద్దాము. అది ఏమి చెబుతుంది అంటే ఈ విధమైన మాటామంతి, మీ శరీరముని ఈ విధమైనట్టి విభిన్నమైన పరివర్తనలతో జరుపుతుందో, అది ఆహారమైన అవ్వవచ్చు, అది వ్యాయామము అవ్వవచ్చు, అది ఆదియైన  అవ్వవచ్చు ."
+"यह संक्रमण है , चाहे मैं धूम्रपान करता हूं , चाहे मैं पीता हूं ।","ఈ సంక్రమణ, అది నేను పొగతాగవచ్చు, లేదా మద్యపానము చెయ్యవచ్చు."
+मुझे क्या खाना है ?,నేను ఏమి తినాలి?
+"आप जानते हैं कि इनका जीनोम ( genome ) पर कुछ प्रभाव पड़ता है और हम मानते हैं कि एक ऐसा तरीका है जिसके द्वारा जीन ( gene ) को बदला जा सकता है लेकिन जरूरी नहीं कि अनुक्रम स्तर पर आप जानते हों कि हम वैसे भी एक जैसे जुड़वां हैं लेकिन यह हो सकता है कि हमारे जीनोम ( genome ) के निश्चित स्थान पर आप उदाहरण के लिए समूह के साथ संशोधित जीनोम ( genome ) को जानें , जिसे आप एपिजेनेटिक्स ( Epigenetics ) कारक कहते हैं , यह हिस्टोन ( histone ) के मिथाइलेशन ( methylation ) , डीएनए ( DNA ) के मिथाइलेशन ( methylation ) और इतने पर हो सकता है ।","మీకు తెలుసు, వీటి ప్రభావము జీనోమ్ ( genome ) పైన కొంత వుంటుంది. మరియు మనము నమ్ముతాము, ఇలాంటి ఒక పధ్ధతి వుంది, దాని ద్వారా జన్యువు ( gene ) ని మార్పు చెయ్యవచ్చు, కానీ పారంపర్యత స్థాయిలో మీకు తెలియాల్సిన అవసరం లేదు, మేము అలాంటి కవలలము అని.కానీ ఇది అవ్వవచ్చు, మా  జీనోమ్  ( genome ) యొక్క స్థిరమైన స్థలము, ఉదాహరణకి సమూహములో సవరించిన జీనోమ్  ( genome ) మీకు తెలియాలి అని, దీనినే మీరు ఎపి జెన్యుశాస్త్రము ( Epigenetics ) కారకము అంటారు. ఇది హిస్టోన్ ( histone ) యొక్క మిథైలేషన్ ( methylation ),  డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క  మిథైలేషన్ ( methylation ) మరియు దీని పైన అవ్వవచ్చు. "
+तो यह परिवर्तन आपके गुणसूत्र ( chromosome ) के कार्य करने का तरीका है जिसे आप जानते हैं कि सामान्य रूप से जब क्रोमैटिन ( chromatin ) या हिस्टोन मिथाइलेटेड ( histone methylated ) हो जाता है ।,"కాబట్టి, ఈ పరివర్తన మీ క్రోమోజోమ్ల ( chromosome ) పనితీరు వుందో, అది మీకు తెలుసు సాధారణముగా, ఎప్పుడైతే క్రోమాటిన్ ( chromatin ) లేదా హిస్టోన్ మిథైలేటేడ్ ( histone methylated ) అవ్వుతుందో,"
+"जब आप एसिटिलेटेड ( acetylated ) हो जाते हैं तो वे अधिक कॉम्पैक्ट होते हैं , वे खुलते हैं , इसलिए जीन का अभिव्यक्ति स्तर प्रेस होता है जो उस क्षेत्र में फिर से एक विशाल प्रभाव के रूप में मौजूद होता है कि सेल कैसे प्रतिक्रिया करता है ।","అప్పుడు మీరు అసైలేటేడ్ ( acetylated ) అవ్వుతారు, అవి ఇంకా కాంపాక్ట్గా అవుతాయి, అవి తెరవబడతాయి, అందుకే జన్యువు యొక్క అభివ్యక్తి స్థాయి తగ్గిపోతుంది, అది ఈ రంగములో ఒక విస్తారమైన ప్రభావముగా విద్యమానమైవుంది, అంటే కణము ఎలా స్పందిస్తుంది,"
+"इसलिए लोगों का मानना है कि उदाहरण के लिए डीएनए ( DNA ) स्तर पर मिथाइल समूहों ( methyl groups ) को यहां इस उदाहरण में दिखाया गया है यह पर मिथाइल समूहों ( methyl groups ) है जो पर मिथाइल समूहों ( methyl groups ) है उदाहरण के लिए साइटोसिन में जोड़ा जाता है , अब डीएनए ( DNA ) के आधार को बदल सकते हैं ।","అందుకే జనాలు ఏమి నమ్ముతారు అంటే, ఉదాహరణకి డిఎన్ఏ ( DNA ) స్థాయిలో మిథైల్ సమూహముల ( methyl groups )  ను ఇక్కడ ఈ ఉదాహరణలో చూబించబడ్డాయి, ఇక్కడ మిథైల్ సమూహముల ( methyl groups ) వున్నాయి, ఈ మిథైల్ సమూహములు ( methyl groups )  ఉదాహరణకి సైటోసిన్తో కలుస్తుంది, ఇప్పుడు డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క  ఆధారమును మార్చవచ్చు."
+डीएनए आप kmow कार्यों या यह उदाहरण के लिए हो सकता है हिस्टोन पूंछ ( histone tail ) ।,డిఎన్ఏ  మీ kmow పనులకి లేదా ఉదాహరణకి అవ్వవచ్చు హిస్టోన్ తోక( histone tail ).
+"आप जानते हैं कि अमीनो एसिड अनुक्रम ( amino acid sequence ) जो हिस्टोन पूंछ ( histone tail ) बनाता है , उदाहरण के लिए या तो एसिटाइल समूह ( acetyl group ) या मिथाइल समूह ( methyl group ) से जुड़ा हो सकता है और फिर क्रोमोसोम ( chromosome ) के डिकोड्ड या संघनित होने के तरीके को प्रभावित करता है जो यह निर्धारित करता है कि आपका जीन कार्यात्मक ( gene functional ) , कम कार्यात्मक या अधिक कार्यात्मक है या नहीं यह सब कार्यात्मक नहीं है ।","మీకు తెలుసు, అమీనో ఎసిడ్ పారంపర్యత ( amino acid sequence ), ఏదైతే హిస్టోన్ తోక( histone tail ) తయారుచేస్తుందో, ఉదాహరణకి అయితే ఎసిటైల్ సమూహము ( acetyl group ) లేదా మిథైల్ సమూహముల ( methyl groups ) తో కలిసి, మరియు మళ్ళి  క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) ని డీకోడ్ లేదా ఘనికృతమైయ్యే విధానానిని ప్రభావితము చేస్తుంది, అది ఏమి నిర్ధారిస్తుంది అంటే మీ జన్యువు ఫంక్షనల్ ( gene functional ), తక్కువ ఫంక్షనల్ లేదా ఎక్కువ ఫంక్షనల్ అవుతుందో లేదా కాదో, ఇది అంతా ఫంక్షనల్ కాదు. "
+"इस प्रकार , यह एक तरीका है जिससे आप जानते हैं कि प्रणाली विकसित होती है , इसलिए आपका वातावरण या वह वातावरण जिसमें आप रह रहे हैं , आपकी जीवन शैली जिस तरह से जीन ( gene ) कार्यों को अनुक्रम ( sequence ) को बदलकर जरूरी नहीं है , लेकिन गुणसूत्र ( chromosome ) कैसे काम करता है संशोधन और हम अब जानते हैं कि इन संशोधनों का अगली पीढ़ी पर भी प्रभाव पड़ सकता है ।","ఈ విధముగా, ఇది ఒక విధానము, దీని వలన మీకు తెలుసు, ప్రణాళిక అభివృధి చెందుతుంది, కాబట్టి మీ వాతావరణము , లేదా ఆ వాతావరణము, దేంట్లో మీరు వుంటారో, మీ యొక్క జీవనశైలి, ఏవిధముగా అయితే జన్యువు ( gene ) యొక్క పనుల పారంపర్యత ( sequence ) ను మార్చడము అవసరము కాదు. కానీ క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) ఎలా పనిచేస్తుందో,  సంస్కరణ మరియు ఇప్పుడు  మనకి తెలుసు, ఈ సంస్కరణల ప్రభావము వచ్చే తరముమీద కూడా పడవచ్చు."
+"बस आपको इस प्रक्रिया में आपको कुछ रोचक जानकारी देने के लिए , हम बात करेंगे कि क्या है गट माइक्रोबायोम ( gut microbiome ) ।","ఇప్పుడు మీకు ఈ ప్రక్రియ గురించి కొన్ని ఆసక్తికరమైన సమాచారము ఇవ్వటానికి, ఇప్పుడు మనము మాట్లాడుకుందాము, ఏమిటంటే, గట్ మయిక్రోబయోమ్ ( gut microbiome )."
+"आंत माइक्रोबायोम ( gut microbiome ) से आपका क्या मतलब है , यह बहुत अच्छा है क्योंकि हम सभी के शरीर में रहने वाले रोगाणुओं हैं ।","గట్ మయిక్రోబయోమ్ ( gut microbiome ) అంటే ఏమిటి అర్ధము, ఇది చాలా మంచిది, ఎందుకంటే, మన అందరి శరీరములో వుండే సూక్ష్మజీవులు."
+"यह आपकी आंत ( gut ) , आंत ( intestine ) हो सकता है या यह आपकी आंखों की लैशेस हो सकती है , यह आपके बाल हो सकते हैं , आपकी त्वचा हो सकती है , यह आपकी लार ( saliva ) हो सकती है , हर जगह आपको पता है कि आपके पास रोगाणु ठीक हैं और उनमें से कुछ उनमें से ज्यादातर मित्रवत हैं आप के लिए , इसलिए यह वास्तव में आपको नुकसान नहीं पहुंचाता है लेकिन यह करता है और उनका प्रभाव पड़ता है और आप एक जीव के रूप में कैसे कार्य करते हैं , ताकि हम इस बारे में बात करें ।","ఇది మీ అంత్రము ( gut ) , ప్రేవులు ( intestine ) అవ్వచ్చు, లేదా మీ కనుల రెప్పలు అవ్వచ్చు, లేదా మీ కేశములు అవ్వచ్చు, మీ చర్మము అవ్వచ్చు, లేదా మీ లాలాజలము ( saliva ) అవ్వచ్చు, అన్ని చోట్ల మీకు తెలుసు, మీ దగ్గర సూక్ష్మజీవులు సరైనవి అని, వాటిల్లో కొన్ని చాలామటుకు మిత్రత్వము చూపిస్తాయి, కాబట్టి వాస్తవానికి ఇవి మీకు హాని కలిగించవు, కానీ ఏమి చేస్తాయి అంటే దాని ప్రభావము మీ మీద పడుతుంది, మరియు మీరు జీవిగా ఎలా పనిచేస్తారు, దాని గురించి మనము మాట్లాడుకుందాము. "
+यदि आप आंत के बारे में बात करेंगे तो यह केवल मानव माइक्रोबायोम ( human microbiome ) है ।,"కనక మీరు అంత్రము గురించి మాట్లాడితే , అది కేవలము మానవ మయిక్రోబయోమ్( human microbiome ) ."
+हमारे शरीर में कई सूक्ष्म कोशिकाओं की तुलना में दस गुना अधिक मानव कोशिकाएं हैं ।,మన శరీరములోని కొన్ని సూక్ష్మ  కణములతో పోలిస్తే పదిరెట్లు ఎక్కువ మానవ కణములు.
+"वास्तव में , यदि आप अपने शरीर में कोशिकाओं की संख्या और सूक्ष्म जीवों की संख्या की गणना करते हैं , तो आप जानते हैं कि यह लगभग उनका डीएनए ( DNA ) है जिसे आप अपने से दस गुना अधिक जानते हैं ।","వాస్తవానికి, మీరు మీ శరీరములోని కణముల సంఖ్యతో సూక్ష్మ జీవుల సంఖ్యను గణిస్తే, మీకు తెలుసు ఇది ఇంచుమించు వాటి డిఎన్ఏ ( DNA ), అవి మీకు తెలుసు పదిరెట్లు అధికమని."
+"तो , यह अद्भुत अवधारणा ( amazing concept ) है कि लोग इसे दूसरे जीनोम ( genome ) के रूप में क्या कहते हैं ।","కాబట్టి, ఈ అద్భుతమైన భావన ( amazing concept ) ఏమిటి అంటే జనులు దీనిని రెండవ జీనోమ్ ( genome ) రూపములో ఏమిటంటారు."
+"माइक्रोबायोम जीनोम ( microbiome genome ) को दूसरे जीनोम ( genome ) या दूसरे जीनोम ( genome ) के रूप में कहा जाता है और यदि आप अपने डीएनए ( DNA ) का 90 प्रतिशत हिस्सा अपने शरीर में देखते हैं , तो रोगाणुओं ( microbes ) के पास सेल नंबर और इतने पर है ।","మయిక్రోబయోమ్ జీనోమ్ ( microbiome genome )  ని రెండవ జీనోమ్ ( genome )  లేదా రెండవ జీనోమ్ ( genome )  గా తెలుసు. మరియు లేదా మీరు డిఎన్ఏ ( DNA ) యొక్క 90 శాతము భాగము శరీరములో చూడవచ్చు , అయితే సూక్ష్మ జీవుల ( microbes ) దగ్గర కణముల సంఖ్య ఇంతవరకే వుంది."
+तो यह एक दिलचस्प अवधारणा है कि यदि ऐसा है तो यह है कि आपके शरीर में रोगाणुओं ( microbes ) की संख्या आपके स्वयं के कोशिकाओं की संख्या से अधिक है तो वे निश्चित रूप से आपके शरीर के कार्यों को सही तरीके से प्रभावित करने वाले हैं ।,"కాబట్టి ఇది ఒక అద్భుతమైన భావన, ఇది ఇలా వుంటే, ఏమిటంటే మీ శరీరములో సూక్ష్మ జీవుల ( microbes ) సంఖ్య మీ యొక్క స్వయం కణముల సంఖ్య కన్నా అధికము, అది ఖచ్చితముగా మీ శరీరము యొక్క పనుల్లో సరియైన విధముగా ప్రభావితము చేస్తుంది."
+तो वास्तव में यह कैसे प्रभावित होता है ।,"కాబట్టి, వాస్తవానికి ఇది ఎలా ప్రభావితము అవ్వుతుంది."
+"ये कैसे होते हैं , आंतों ( gut ) में संघर्ष ( conflict ) का अर्थ है कि आप जानते हैं कि आपकी आंत ( gut ) को पता चल गया है , यह वही है जो केवल चित्रण का प्रतिनिधित्व करता है , यह आपका मानव है जिसे आप मानव उत्पत्ति के सेल को जानते हैं जो वहां है शरीर और यह सिर्फ यह कहना है कि संख्या के संदर्भ में आप जानते हैं कि वे ऊपर हैं , आप दस गुना अधिक जानते हैं , बस सूक्ष्म जीवों की संख्या की तुलना में और आप जानते हैं कि वे सिर्फ आपके पेट तक सीमित हैं ।","కాబట్టి, వాస్తవానికి ఇది ఎలా ప్రభావితము అవ్వుతుంది. ఇవి ఎలా వుంటాయి. అంత్రము ( gut ) లో సంఘర్షణ యొక్క అర్ధము ఏమిటంటే, మీకు తెలుసు, మీ యొక్క అంత్రము ( gut ) కి తెలిసిపోయింది అని , ఇది అదే, కేవలము చిత్రణ యొక్క ప్రతినిధత్వము వహిస్తుంది. అది మానవ ఉత్పత్తి యొక్క కణములు తెలుసు, అక్కడ శరీరము వుంది. ఇది కేవలము ఏమి చెప్పటము అంటే, సంఖ్య సందర్భములో మీకు తెలుసు, అవి ఎక్కువ అని, మీరు పదిరెట్లు ఎక్కువ తెలుసు, కేవలము సూక్ష్మజీవుల సంఖ్యతో పోలిస్తే మీకు తెలుసు , అవి మీ ఉదరముకే  పరిమితము అని."
+"तो संघर्ष ( conflict ) है , संघर्ष ( conflict ) का अर्थ है कि कुछ आपके लिए अच्छा है , कुछ आपके लिए सही नहीं है ।","కాబట్టి సంఘర్షణ ( conflict ) వుంది, సంఘర్షణ ( conflict ) , అంటే ఏమిటి అంటే, కొన్ని మీకు మంచివి, కొన్ని మీకు మంచివి కావు."
+आपको इस बात का एहसास नहीं है लेकिन वैज्ञानिक ने महसूस किया है कि आपके आंत के माइक्रोबायोम ( microbiome ) का आपके स्वास्थ्य पर कुछ बड़ा प्रभाव पड़ता है और आपके स्वस्थ रहने के लिए महत्वपूर्ण है और कई बार यह आपको बीमार महसूस कर सकता है या बीमार पड़ना इसीलिए हाल ही में बड़ी संख्या में पत्रिकाएँ प्रकाशित ( papers publish ) हुए हैं जो हमारे आंत ( gut ) में रहने वाले रोगाणुओं ( microbes ) को समझने के महत्व के बारे में बात करते हैं क्योंकि एक परिवार के अंदर भी ऐसा नहीं है ।,"మీకు ఈ విషయము గురించి తెలియదు, కానీ సైంటిస్ట్లు ఏమి గ్రహించారు అంటే, మీ అంత్రము యొక్క మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) వలన మీ ఆరోగ్యముపై కొంత పెద్ద ప్రభావము పడుతుంది, మరియు మీరు ఆరోగ్యముగా ఉండడానికి అత్యంత ముఖ్యము. మరియు కొన్నిసార్లు మీరు అస్వస్తులు అని తెలుసుగోగలవు. ఈ అస్వస్థత గురించి ఇటీవలి కాలములో చాలా పత్రాలు ప్రచురించబడ్డాయి ( papers publish ), అవి మన అంత్రము ( gut ) లో వుండే సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) ని అర్ధము చేసుకోవాలి అనే ప్రాధాన్యత గురించి మాట్లాడాయి, ఏమిటంటే ఒక కుటుంబములో ఇలా వుండదు. మీకు తెలుసు, ఐదుగురు సభ్యులు వున్నారు, వాటిల్లో ప్రతిఒక్కరి దగ్గర వేరు-వేరు రకములైన సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) కి వాళ్ళ అంత్రము  ( gut ) లో వృద్ధిచెందడానికి  ( thriving ) తెలుసు, మరియు ఇది వయసుతో పాటు మారుతూవుంటుంది. "
+"आप जानते हैं कि पाँच सदस्य हैं , जिनमें से प्रत्येक के पास अलग - अलग प्रकार के रोगाणुओं ( microbes ) को उनकी आंत ( gut ) में पनपने ( thriving ) का पता होगा और यह उम्र के साथ बदलता रहता है ।","మీకు తెలుసు, ఐదుగురు సభ్యులు వున్నారు, వాటిల్లో ప్రతిఒక్కరి దగ్గర వేరు-వేరు రకములైన సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) కి వాళ్ళ అంత్రము  ( gut ) లో వృద్ధిచెందడానికి  ( thriving ) తెలుసు, మరియు ఇది వయసుతో పాటు మారుతూవుంటుంది."
+मैं थोड़ी देर बाद बात करूंगा ।,నేను కొంచెము సమయము తరవాత మాట్లాడతాను.
+"इसलिए , आप जानते हैं कि माइक्रोबायोम ( microbiome ) आपके स्वास्थ्य पर बहुत बड़ा प्रभाव डालने वाला है , इसलिए आपके द्वारा माइक्रोबायोम ( microbiome ) से आने वाली खोजों के बारे में बहुत देर से पता चलता है ।","కాబట్టి, మీకు తెలుసు, మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) మీ ఆరోగ్యము పై చాలా పెద్ద ప్రభావము చూబించబోతోంది, కాబట్టి మీ ద్వారా మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome )  నుంచి వచ్చే పరిశోధనల గురించి చాలా ఆలస్యముగా తెలుస్తుంది."
+वे इस बात पर ध्यान दे रहे हैं कि आप इसे कैसे स्वस्थ बनाते हैं और बीमारी आदि के लिए अतिसंवेदनशील ( susceptible ) होते हैं ।,"వారు ఈ విషయము పై దృష్టి కేందీకృతము చేశారు, ఏమిటంటే, మీరు దానిని ఎలా స్వస్థతకి ఉపయోగిస్తారు అని, మరియు రోగము వగైరాకి ఎంత సున్నితముగా వుంటారు అని,"
+"तो यह वास्तव में कुछ है , आप जानते हैं कि जीनोमिक्स परिवर्तन ( genomics revolution ) के कारण है ।","కాబట్టి ఇది వాస్తవానికి, మీకు తెలుసు జీనోమిక్స్ పరివర్తన ( genomics revolution )  మూలముగా జరుగుతుంది."
+"इसलिए अमेरिका के NIH नेशनल इंस्टीट्यूट ऑफ हेल्थ ( NIH National Institute of health ) के रोगाणुओं ( microbes ) के महत्व को समझना , जो कि आम तौर पर किसी भी नए कार्यक्रम को संचालित करता है , को मानव माइक्रोबायोम ( microbiome ) परियोजना के रूप में कहा जाता है ।","కాబట్టి, అమెరికా NIH  నేషనల్ ఇన్స్టిట్యుట్ ఆఫ్ హెల్త్ ( NIH National Institute of health )  సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) యొక్క ప్రాముఖ్యమును అర్ధము చేసుకోవటము, సాధారణముగా ఏదైనా కొత్త కార్యక్రమమును నడుపుతుంది, మానవ మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) ప్రాజెక్ట్ గా  చెప్పబడినది. "
+"क्योंकि यह आप जानते हैं कि यह दो कारणों से मानव जीनोम अनुक्रमण ( human genome sequencing ) की तुलना में अधिक चुनौतीपूर्ण होने जा रहा है , यह अद्वितीय नहीं है क्योंकि जब आप सेल की संख्या के बारे में बात करते हैं जो मानव की तुलना में दस गुना अधिक है तो यह है कि मानव कोशिका डीएनए ( human cell DNA ) है ।","కాబట్టి, మీకు తెలుసు, ఇది రెండు కారణములు మూలముగా మానవ జీనోమ్ పారంపర్యత ( human genome sequencing ) తో పోలిస్తే చాలా  పెద్ద సవాలుగా మారబోతోంది, ఇది అద్వితీయం కాదు, ఎందుకంటే, మీరు ఎప్పుడు కణముల సంఖ్య గురించి మాట్లాడతారో, అవి మనుషులతో  పోలిస్తే పదిరెట్లు ఎక్కువ, అవి మానవ కణ డిఎన్ఏ ( human  cell((কোষ | সেল | cell)) (( કોષ | સેલ | cell)) DNA ) . "
+प्रत्येक कोशिका में समान जबकि माइक्रोबायोम ( microbiome ) में हजारों और हजारों विभिन्न प्रजातियां ( species ) हो सकती हैं जो जीवित रहती हैं ।,"ప్రతి కణములో సమానము, అయితే మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) లో వేలకి వేలు జాతులు ( species ) ఉండవచ్చు, అవి జీవించి వుంటాయి."
+"इसलिए , यदि आप डीएनए ( DNA ) को अनुक्रमित करते समय अब उन सभी को लेते हैं , तो यह एक तरह की खिचड़ी है ।","కాబట్టి, మీరు డిఎన్ఏ ( DNA ) ను వర్గీకరించే సమయములో మీరు వాటిని అన్నింటిని తీసుకుంటారు, ఇది ఒక రకమైన ఖిచిడి."
+"तो आप यह नहीं जानते कि कौन सी प्रजाति ( species ) किस प्रजाति ( species ) की है , यहां तक कि उन्हें टाइप और वर्गीकृत करने के लिए भी मुश्किल हो रही है क्योंकि इन रोगाणुओं ( microbes ) को बाहर सुसंस्कृत नहीं किया जा सकता है क्योंकि ये सभी केवल आपके शरीर के अंदर रह सकते हैं , संभवतः इसलिए भी उन्हें वर्गीकृत ( classifying ) करने जा रहा है ।","కానీ, మీకు ఇది తెలియదు, ఏ జాతి ( species )  ఏ జాతికి ( species ) కి చెందినది అని. ఎంతవరకు అంటే వాటిని రకములు మరియు వర్గికరించడానికి కూడా కష్టతరము అవుతోంది, ఎందుకంటే ఈ సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) ను బయట శుద్ధిచెయ్యటము కుదరదు. ఎందుకంటే ఇవి అన్ని కేవలము మీ శరీరములో మాత్రమే ఉండగలవు, బహుశా, అందుకే వాటిని వర్గీకరించబోతున్నాము. "
+मुश्किल ।,కష్టము.
+"यहां तक कि ब्राजील ( Brazilian ) की सरकार जैसी सरकारें माइक्रोबायोम ( microbiome ) परियोजना के साथ आई हैं , यहां तक कि भारत सरकार भी आपको जानने की कोशिश कर रही है , आंत सूक्ष्मजीव को समझने के लिए एक कंसोर्टियम परियोजना ( consortium project ) को एक साथ रखा है ।","ఎంతవరకు అంటే బ్రజిల్ ( Brazilian ) ప్రభుత్వము లాంటి ప్రభుత్వములు మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) ప్రాజెక్ట్ తో పాటు వస్తున్నాయి, మన భారత   ప్రభుత్వము కూడా వీటిని తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నము చేస్తోంది. అంత్ర సూక్ష్మజీవులు ను అర్ధము చేసుకోవటానికి ఒక కన్సోర్తియం ప్రాజెక్ట్ ( consortium project ) ను ఒకేసారి ఉంచారు. "
+भारतीय आबादी को यह याद है कि संयुक्त राज्य अमेरिका की सरकार ( USA government ) अपनी जनसंख्या के लिए जो कुछ भी करती है वह भारत पर लागू नहीं हो सकती है ।,"భారత జనాభాకి ఇది గుర్తువుంది, అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాల ప్రభుత్వము  ( USA government ) తన జనాభా కొరకు ఏమి చేసినా , అది భారతదేశం మీద వర్తించదు."
+क्या आप जानते हैं कि भारत में भी हर राज्य का कहना है कि जीवन शैली और भोजन की आदतें सही हैं ।,"మీకు తెలుసా, భారతదేశములో ప్రతి రాష్ట్రములో జీవనశైలి మరియు భోజన పద్ధతులు సరియైనవని."
+"इसलिए आप पंजाब जाते हैं , आपको वहां भोजन मिलेगा जो उस भोजन से बहुत अलग है जो आपको उदाहरण के लिए तमिलनाडु ( Tamilnadu ) या महाराष्ट्र ( Maharashtra ) से मिलेगा ।","అందుకే, మీరు పంజాబ్ వెళ్తారు, మీకు అక్కడ దొరికే భోజనము ఆ భోజనము కన్నా భిన్నముగా వుంటుంది, ఏదైతే ఉదాహరణకి తమిళనాడు ( Tamilnadu ) లేదా మహారాష్ట్ర ( Maharashtra )లో దొరుకుతుందో."
+"तो आप सूक्ष्म जीव को जानते हैं कि आपके शरीर में पनपता या बढ़ता है , यह इस बात पर निर्भर करता है कि हम किस तरह का भोजन करते हैं , इसलिए यह समझना बेहद चुनौतीपूर्ण होगा कि जनसंख्या में मौजूद विभिन्न प्रकार के रोगाणु ( microbes ) क्या हैं ।","కాబట్టి, మీకు తెలిసిన సూక్ష్మజీవి మీ శరీరములో వృద్ధిచెందుతుంది లేదా పెరుగుతుంది. ఇది ఈ విషయము పై ఆధారపడి వుంటుంది అంటే, మనము ఏవిధమైన  భోజనము చేస్తాము అని, కాబట్టి దీనిని అర్ధము చేసుకోవటము చాలా సవాలుగా మారబోతోంది, ఏమిటంటే జనాలలో వుండే వివిధరకములైన సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) ఏమిటి అని."
+लेकिन जो दिलचस्प है वह निम्नलिखित है ।,కానీ ఆసక్తికరమైనది కింద లిఖించబడినది.
+"मानव माइक्रोबायोटा बायोम ( microbiota biome ) हैं , आप जानते हैं कि यह आपकी उम्र के अनुसार प्रजातियों की संख्या में बदलाव करती है ।","అదే మానవ మయిక్రోబయోట బయోమ్ ( microbiota biome ), మీకు తెలుసు, ఇది మీ వయసును బట్టి జాతుల సంఖ్యలో మార్పులు చేస్తుంది."
+यह ज्यादातर उस तरह के भोजन के साथ करना है जिसे आप ठीक खाते हैं ।,ఇది అధికముగా మీరు తినే సరియైన భోజనము పై చెయ్యాలి.
+"इसलिए हम देख सकते हैं कि अजन्मा बच्चा ( unborn baby ) किसी भी माइक्रोबायोम ( microbiome ) से मुक्त है क्योंकि जब तक बच्चा अंदर होता है , माँ का गर्भ वह पूरी तरह से किसी भी माइक्रोबायोम ( microbiome ) से सुरक्षित रहता है और जब यह पैदा होता है तो वह स्वतंत्र होता है लेकिन वह या वह आपको माइक्रोबायोम ( microbiome ) देता है जब वे आप पर भोजन करते हैं , तो आंत को जानते हैं , जब वे मां को स्तनपान कराते हैं , तो त्वचा से दूध के साथ रोगाणुओं ( microbes ) को भी ठीक हो जाता है ।","అందుకే, మనము చూడవచ్చు పుట్టనటువంటి శిశువు ( unborn baby ) లో ఏవిధమైననటువంటి  మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) లు వుండవు. ఎందుకంటే ఎప్పటివరకు శిశువు లోపల వుంటుందో, అమ్మ గర్భము దానిని ఏరకములైన మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) లనుండి సురక్షితముగా ఉంచుతుంది. అది పుట్టినప్ప్పుడు , అది స్వతంత్రము అవుతుంది, అది మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) భోజనము చేసినప్పుడు పొందుతుంది. అప్పుడు అంత్రముకి తెలుసుతుంది, ఏమిటంటే అమ్మనుంచి స్తన్యము స్వీకరించినప్పుడు, చర్మము నుంచి పాలు మాత్రమే కాదు సూక్ష్మజీవులు  ( microbes ) కూడా సరిఅవుతాయి అని. "
+"यह भी अध्ययन है जो सुझाव देता है कि शिशुओं के माइक्रोबायोम ( microbiome ) सामान्य रूप से जन्म लेने वाले शिशुओं की तुलना में भिन्न होते हैं , जो कि जन्म लेने वाले शिशुओं की तुलना में होते हैं , उदाहरण के लिए सीजेरियन सेक्शन ( cesarean section ) जब आप जानते हैं कि गर्भाशय में छोटे भट्ठा ( small slit ) बच्चे को बाहर निकालते हैं , तो यह है अलग है क्योंकि वे जिस तरह के जोखिम से गुजरते हैं जब वे सही पैदा होते हैं ।","ఈ అధ్యయనము ఇది కూడా సూచిస్తుంది, ఏమిటంటే మాములుగా జన్మించిన శిశువుల మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) తో పోలిచినప్పుడు వేరుగా జన్మించిన శిశువుల కి వేరుగా వుంటుంది. ఉదాహరణకి సిజేరియన్ సెక్షన్  ( cesarean section ), మీకు తెలుసు, గర్భాశయములో చిన్న గాటు ( small slit ) పెట్టి శిశువుని బయటకు తీస్తారు, కాబట్టి వీరు వేరు, ఎందుకంటే వారు ఏ విధములైనట్టి అపాయములకి గురి అవుతారో అప్పుడు వారు సరిగా జన్మిస్తారు. "
+ताकि वास्तव में कुछ सुरक्षा दे या उन्हें अतिसंवेदनशील बना सके सुंदर कागज हैं आप जा सकते हैं और आप जानते हैं कि पाठ्यक्रम ऑनलाइन होने पर हम इसे पोस्ट करेंगे ।,"కాబట్టి, వాస్తవానికి కొంత రక్షణ ఇవ్వటానికి, మరియు వారిని సున్నితముగా తయారుచేయబడిన అందమైన కాయితములు, మీకు తెలుసు, పాఠ్య అంశము ఆన్లైన్ అయినప్పుడు మేము దీనిని పోస్ట్ చేస్తాము."
+"तो आप देख सकते हैं कि प्रत्येक के लिए एक बच्चा , बच्चा , वयस्क या बुजुर्ग ।","కాబట్టి, మీరు చూడచ్చు ప్రతిఒక్కరికి ఒక శిశువు, శిశువు, యువకులు లేదా పెద్దవారు."
+आप जानते हैं कि यह एक अध्ययन है जिसमें उन्होंने दिखाया है कि उदाहरण के लिए प्रत्येक आप कैसे देख सकते हैं कि यह डोनट ( doughnut ) जैसी चीज यह है कि आप विभिन्न प्रकार के सूक्ष्म जीवों के बारे में जानते हैं ।,"మీకు తెలుసు, ఒక అధ్యయనము వుంది, అందులో చూబించారు, ఉదాహరణకి ప్రతిఒకరు ఎలా చూస్తారు అని, ఇది డోనట్ ( doughnut )  లాంటి వస్తువు, మీరు విభిన్నమైన ప్రకారమైన సూక్ష్మజీవుల గురించి తెలుసు."
+"प्रत्येक रंग रोगाणुओं के एक विशेष समूह का प्रतिनिधित्व करते हैं इसलिए हमें चिंता न करें कि यह किस सूक्ष्म जीव के बारे में है , हमें यह मान लेना चाहिए कि डोनट ( doughnut ) में एक रंग सूक्ष्म जीवों के एक विशेष समूह का प्रतिनिधित्व करता है और आप उदाहरण के लिए देख सकते हैं , यह गहरे हरे रंग का है जो यहां बच्चे को दिखाई देता है जब उस में लगभग 50 % है जब स्तनपान सही है ।","ప్రత్యేక రంగు సూక్ష్మజీవుల  ఒక విశేష సమూహము కి ప్రాతినిధ్యము వహిస్తాయి. కాబట్టి మనము చింతించకరలేదు, ఇది ఏ సూక్ష్మజీవి గురించి అని. మనము ఇది నమ్మాలి, డోనట్ ( doughnut ) ఒక రంగు సూక్ష్మజీవుల ప్రత్యేక సమూహముకి ప్రాతినిధ్యము వహిస్తుంది, మరియు మీరు ఉదాహరణకి చూడవచ్చు, ఇది ముదురుఆకుపచ్చ రంగులో వుంది. ఇక్కడ శిశువులో కనబడుతోంది, ఇది ఇంచుమించు 50 % వుంటుంది, ఎప్పుడైతే స్తనపానము సరిఅయినది అని. "
+"लेकिन यह नीचे जाता है कि विशेष माइक्रोबायोम ( microbiome ) संख्या नीचे जाती है यदि बच्चा फार्मूला भोजन पर है उदाहरण के लिए लैक्टोजेन ( lactogen ) , सेरेलैक ( cerelac ) और जो कुछ भी है , वह यह है कि जब मां उन्हें नहीं खिला सकती है तो पूरक आहार आता है लेकिन आंदोलन ठोस भोजन में बदल जाता है ।","కానీ, ఇది కిందకి వెళితే, విశేషమైన మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) సంఖ్య కిందకి వెళుతుంది, పిల్లవాడు కనక ఫార్ముల భోజనము పైన ఉదాహరణకి లేక్టోజెన్  ( lactogen ), సెరిలాక్ ( cerelac )  లేదా  అది ఏమైనా అవనిగాక, అది ఏమిటంటే అమ్మ వారికి తినిపించలేనప్పుడు, పూరించే ఆహారము వస్తుంది, కానీ ఆందోళన గట్టి ఆహారముతో మారిపోతుంది. "
+"आप देखते हैं कि यह गहरे हरे रंग का गायब हो गया है , जिसका अर्थ है कि ये रोगाणु आप पर पनपते हैं जो माताओं के भोजन या कुछ दूध के पूरक से आने वाले मेटाबोलाइट ( metabolite ) को ठीक से जानते हैं और यह बदल जाता है और फिर आपके पास एक और है जो भी हो हल्का नीला रंग , जो भी हो , सूक्ष्म जीवों का एक नया समूह , जो आपके ठोस भोजन पर स्विच करते ही आपकी आंत में आ जाता है ।","మీరు చూస్తున్నారు, ఇది ముదురు ఆకుపచ్చ నుంచి మారినది, అర్ధము ఏమిటంటే సూక్ష్మజీవులు మీలో వృద్ధి అవుతాయి, అవి అమ్మల భోజనము లేదా కొన్ని పాలు తో పూరించేట్టువంటి మెటాబోలైట్ ( metabolite ) ని పూర్తిగా తెలుసు, మరియు ఇది మారిపోయింది, మళ్ళి మీ దగ్గర ఒకటి వుంది, లేత నీలపు రంగుది, ఏదైనాకానీ, సూక్ష్మజీవుల కొత్త సమూహము, ఇది మీరు గట్టి ఆహారముకి మారిన్నప్పుడు , మీ అంత్రములోకి వస్తుంది. "
+"और निश्चित रूप से , आप जानते हैं कि आपको जाना है और आपको कुछ बुखार है और आपका डॉक्टर आपको एंटीबायोटिक ( antibiotic ) की भारी खुराक देता है , यह आपके सूक्ष्म में रहने वाले अधिकांश सूक्ष्म जीवों का सफाया करने वाला है ।","మరియు, ఖచ్చితముగా, మీకు తెలుసు, మీరు వెళ్ళాలి, మీకు కొంత జ్వరము వుంది, మీ డాక్టర్ మీకు ఏంటిబయోటిక్ ( antibiotic ) యొక్క భారి మోతాదు ఇస్తే, అది మీ అంత్రము లో వుండే చాలామటుకు సూక్ష్మజీవులని నాశనము చెయ్యబోతున్నాయి."
+"तो आप देख सकते हैं कि एंटीबायोटिक ( antibiotic ) उपचार के कारण आपको पता चल गया , उनमें से अधिकांश में यह हल्का नीला रंग समूह है ।","కాబట్టి, మీరు చూడచ్చు, ఏంటిబయోటిక్ ( antibiotic ) చికిత్స మూలముగా మీకు తెలిసినది, వాటిల్లో అధికమైనవి లేత నీలపు రంగు సమూహములు."
+गुलाबी और लाल पूरी तरह से गायब हो गया है और आप देखते हैं कि आप एक स्वस्थ व्यक्ति को जानते हैं जो किसी भी एंटीबायोटिक ( antibiotic ) उपचार के तहत नहीं है जो आप जानते हैं कि एंटीबायोटिक ( antibiotic ) उपचार के तहत किसी व्यक्ति की तुलना में अंतर है ।,"గులాబీ మరియు ఎరుపు పూర్తిగా మాయము అయ్యాయి, మరియు మీరు చూడచ్చు , మీరు ఒక ఆరోగ్యకరమైన వ్యక్తి  తెలుసు, వారు ఏవిధమైనటువంటి ఏంటిబయోటిక్ ( antibiotic ) చికిత్సలో లేరు, మీకు తెలుసు, ఏంటిబయోటిక్ ( antibiotic ) చికిత్స వ్యక్తి వ్యక్తికి మారుతుంది."
+"यह भी दिलचस्प है कि वह व्यक्ति जो लोगों या बच्चों के लिए कुपोषित ( malnourished ) है जो वास्तव में स्वस्थ भोजन , पोषक भोजन नहीं ले रहे हैं ।","ఇది కూడా ఆసక్తికరము, ఏమిటంటే వ్యక్తులు లేదా జనాలు లేదా పిల్లల్లు , ఎవరు అయితే పోషక ఆహార లోపము ( malnourished ), వాస్తవానికి ఆరోగ్యకరమైన ఆహారము, పోషకాలుతో కూడిన భోజనము తీసుకోవటంలేదో,"
+उनका माइक्रोबायोम माइक ( microbiome mic ) आंत माइक्रोबायोम ( gut microbiome ) बहुत अलग है ।,వాళ్ళ మయిక్రోబయోమ్ మైక్ ( microbiome mic ) అంత్రము మయిక్రోబయోమ్ ( gut microbiome ) చాలా వేరు.
+"आपके पास यह हल्का नीला रंग माइक्रोब ( microbe ) है लगभग संख्या कम हो गई है और उनके पास यह रंग है जिसे लाल या नारंगी कहा जाता है , जो समूह वास्तव में वास्तव में आप दूसरे को जानते हैं ।","మీ దగ్గర ఈ లేత నీలం రంగు మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) వుంది, ఇంచుమించు సంఖ్య తగ్గిపోయింది, మరియు వారి దగ్గర ఈ రంగు వుంది, దానిని ఎరుపు లేదా నారింజ అంటారు. వాస్తవానికి మీకు రెండవ సమూహము తెలుసు."
+"तो यह है कि आप proteobacteria , सही पता है ।","కాబట్టి, ఇది ఏమిటంటే, proteobacteria , మీరు సరిగా గుర్తించారు."
+"इसलिए हम इसका महत्व नहीं जानते हैं , लेकिन जो हम जानते हैं कि पेट की माइक्रोबायोम ( microbiome ) की आपकी प्रोफ़ाइल में आपकी जीवनशैली या आपके द्वारा खाए जाने वाले भोजन की तुलना में एक सहसंबंध है , यदि आप स्वस्थ वयस्क हैं , तो आपके पास गुलाबी रंग है जो प्रमुख है , मोटापा आप जानते हैं कि लाल फिर से नीचे आता है चाहे वह कुपोषण ( malnutrition ) हो या आपके पास अत्यधिक वसा हो क्योंकि आप बहुत कुछ खाते हैं , आपको पता है कि आपके पास लाल सही आ रहा है और जैसे - जैसे आप जानते हैं कि चीजें बदल जाती हैं ।","కాబట్టి , మనకి దీని ముఖ్యత తెలియదు, కానీ మనకి తెలుసు, అంత్రములోని మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) యొక్క ప్రొఫైల్ లో మీ జీవితశైలి లేదా మీరు తినే భోజనముకి అవినాభావ సంబంధము వుంది. మీరు కనక ఆరోగ్య వ్యక్తులు అయితే, మీ దగ్గర గులాబీ రంగు వుంది. ఊబకాయము అయితే ఎరుపు, మళ్ళి కిందకి వద్దాము, అయితే అది పోషకాహార లోపం ( malnutrition )  లేదా మీ దగ్గర అధికమైన కొవ్వు వుంది, ఎందుకంటే మీరు చాలా రకములైనవి తింటారు, మీకు తెలుసు, మీ దగ్గర ఎరుపు సరైనది అని, వస్తువులు మారుతున్నాయి అని మీకు తెలుసు. "
+"तो , आप यह कैसे जानते हैं कि माइक्रोबायोम ( microbiome ) के अलग - अलग समूह हैं और यह परिवर्तन उम्र के अनुसार या आपके पास जिस तरह का भोजन है , हम जीनोमिक उपकरणों ( genomic tools ) के कारण जानते हैं ।","కాబట్టి, మీకు ఎలా తెలుసు, మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) యొక్క వేరు-వేరు సమూహములు వున్నాయి, మరియు మార్పులు వయసు రీత్యా లేదా మీ దగ్గర ఎటువంటి భోజనము వుందో, మనకి జీనోమ్ ఉపకరణములు ( genomic tools ) మూలముగా తెలుసు."
+"तो मूल रूप से , आप डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) को अलग - अलग करते हैं जो आप मूल रूप से यहां करते हैं जो आप डीएनए को अलग करते हैं और डीएनए ( DNA ) में कुछ हस्ताक्षर देखते हैं जिसके साथ आप रोगाणुओं को एक या दूसरे समूहों में समूह बनाने में सक्षम होते हैं कि उदाहरण के लिए यहां क्या दिखाया गया है , बैक्टीरिया ( bacteria ) , एक्टिनोबैक्टीरिया ( actinobacteria ) और अन्य ।","కాబట్టి, అసలు మీరు,  డిఎన్ఏ ( DNA ) లేదా ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) ని వేరు చేస్తారు, అది మీరు ముఖ్యముగా ఇక్కడ చేస్తారు. మీరు డిఎన్ఏ వేరుచేస్తారు, మరియు డిఎన్ఏ ( DNA ) లో కొన్ని సంతకములు చూస్తారు, దానితో పాటు సూక్ష్మజీవులు ఒకటి లేదా రెండవ సముహములలో సమూహము తయారుచెయ్యటంలో సమర్ధమైనవి, ఉదాహరణకి ఇక్కడ ఏమి చూబించబడినది, బ్యాక్టీరియ ( bacteria ), ఎక్టినోబ్యాక్టీరియ ( actinobacteria ) మరియు ఇతరములు."
+"इसलिए आप उन्हें वर्गीकृत करने में सक्षम हैं और फिर आप जीवन शैली , उम्र आदि के अनुसार वर्गीकृत करने में सक्षम हैं ।","అందుకే, మీరు వాటిని వర్గీకరించడములో సమర్ధులు, మరియు మీరు మళ్ళి జీవనశైలి, వయసు వగైరా, ఆధారముగా వర్గీకరించడములో సమర్ధులు."
+"यह वास्तव में आपको क्या देता है , यह बहुत दिलचस्प है यह एक अध्ययन है जो इस बारे में बात करता है कि आपका भोजन कैसे आहार में मदद कर सकता है या आंतों के सूक्ष्मजीवों को बदल सकता है ।","వాస్తవానికి ఇది మీకు ఏమి ఇస్తుంది, ఇది చాలా ఆసక్తికరమైనది, ఇది ఒక అధ్యయనము, అది ఏ విషయము మీద మాట్లాడుతుంది అంటే, మీ భోజనము ఎలా ఆహారములో సహాయపడగలదు, లేదా అంత్రము లోని సూక్ష్మజీవులను మార్చగలదు."
+तो उदाहरण के लिए फाइबर गैप ( fiber gap ) और वह गायब हो रही आंत माइक्रोबायोम ( gut microbiomes ) ।,"కాబట్టి, ఉదాహరణకి ఫైబర్ గ్యాప్ ( fiber gap ) మరియు అవి మాయము అవుతున్నాయి, అంత్ర మయిక్రోబయోమ్ (gut  microbiomes )."
+यह एक ऐसा पेपर है जिसे आप जानते हैं कि आप जा सकते हैं और इस कागज़ को एक्सेस कर सकते हैं यह उपलब्ध है यदि आप यह संदर्भ देते हैं तो आप पढ़ पाएंगे कि यह क्या कहता है कि भोजन की आदत इस माइक्रोबायोम ( microbiome ) के तरीके को बदल देती है ।,"ఇది ఎలాంటి పత్రము అంటే, మీకు తెలుసు, మీరు వెళ్ళాలి, మరియు ఈ పత్రమును ప్రకటించాలి, ఇది  అందుబాటులో వుంది, మరియు మీరు ఈ సందర్భము ఇస్తే, మీరు ఇక్కడ చదవగలరు, ఇది ఏమి చెబుతుందో, భోజనము యొక్క అలవాటు ఈ  మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) యొక్క పధ్ధతిని మారుస్తుంది."
+"तो यह माइक्रोबायोटा ( microbiota ) है जैसा कि आप देखते हैं कि यदि आपके पास एक अच्छी प्रणाली कुछ इस तरह है तो आपके पास फल और सब्जियां अधिक हैं और इस जंक फूड का कम , यह आपको माइक्रोबायोटा ( microbiota ) संयोजन देता है जो स्वस्थ रहने के लिए एक बहुत अच्छा हस्ताक्षर है लेकिन यदि आप इस पश्चिमी आहार के अधिक में आते हैं , जहां अधिक पिज्जा और फास्ट - फूड और अन्य तो यह झुकता है और इस सब्जियों और अन्य के कम यह संतुलन को झुकता है जिसे डिस्बिओसिस ( dysbiosis ) कहा जाता है जो संभवतः एक ऐसा पैटर्न है जिसे पता नहीं है एक स्वस्थ जीवन के साथ सिंक करें कि यह वास्तव में कैसे मदद करता है ।","కాబట్టి, ఇది మయిక్రోబయోట ( microbiota ), మీరు చూడచ్చు, మీ దగ్గర కనక ఒక మంచి ప్రణాళిక వుంది, మీ దగ్గర పళ్ళు మరియు కూరలు అధికముగా వున్నాయి, ఈ జంక్ ఫుడ్ వి తక్కువ, ఇవి మీకు మయిక్రోబయోట ( microbiota ) యొక్క అనుసంధానము, ఆరోగ్యముగా ఉండడానికి ఒక మంచి సంతకము, కానీ ఈ పడమటి ఆహారము అధికముగా వస్తుంది. అక్కడ పిజ్జా మరియు ఫాస్ట్-ఫుడ్ లేదా ఇతరములు, ఇది వంగుతుంది. ఈ కూరలు మరియు ఇతరములు యొక్క తక్కువ ఈ సంతులనము ను తగ్గిస్తుంది, దీనినే డిసిమ్బయోసిస్ ( dysbiosis )  అంటారు, అది బహుశా ఎలాంటి నమూనా అంటే, దానికి తెలీదు, ఒక ఆరోగ్య జీవనముతో సింక్చేసినప్పుడు వాస్తవానికి ఇది ఎలా సహాయము చేస్తుంది. "
+( संदर्भसमय को देखें : 18 : 15 ) यह वही है जो आपका भोजन वास्तव में आपको स्वस्थ बना सकता है या आपके जीनोम को भी स्वस्थ नहीं कर सकता है अन्यथा आपको किसी चीज़ से सुरक्षा प्रदान करता है ।,"(సందర్భసమయము చూడండి : 18 : 15 ) ఇది అదే, మీ భోజనము వాస్తవానికి మిమ్మల్ని ఆరోగ్యముగా ఉంచుతుంది, లేదా మీ జీనోమ్ ని కూడా ఆరోగ్యముగా చెయ్యలేదు. కానీ మీకు ఏదేని వస్తువునుంచి రక్షణ ఇస్తుంది."
+"तो यह वह भोजन है जिसे आप जानते हैं कि आप अंदर लेते हैं और निश्चित रूप से भोजन पच जाता है , टूट जाता है और फिर आपके द्वारा ज्ञात सभी घटकों को वितरित किया जाता है आपके शरीर में संचलन के माध्यम से और जो आपको उदाहरण के लिए आपके आंतों के कार्य करने के लिए बनाता है बेहतर और निश्चित रूप से बेहतर स्वास्थ्य सही ।","అయితే, ఇది అదే భోజనము, దేనిని మీరు స్వీకరిస్తారో, మరియు ఖచ్చితముగా భోజనము అరిగిపోతుంది, విరిగిపోతుంది, మరియు మళ్ళి మీ ద్వారా తెలిసిన భాగముల వితరణ జరుగుతుంది, మీ శరీరములో సంచాలన మాధ్యమము ద్వారా మరియు మీకు ఉదాహరణ కొరకు మీ అంత్రము యొక్క పనితీరు మెరుగుపరుస్తుంది మరియు ఖచ్చితముగా మెరుగైన ఆరోగ్యము, "
+लेकिन ऐसा क्या हो सकता है कि आप कुछ निश्चित भोजन कर सकते हैं पचाने में असमर्थ हैं या भोजन का घटक हो सकता है जिसे आपका शरीर अवशोषित नहीं कर सकता है और यह वह जगह है जो आपके पेट में पनपने वाले बैक्टीरिया को प्रभावित करती है ।,"కానీ, అది ఏమిటి, మీరు ఖచ్చితమైన భోజనము చెయ్యవచ్చు, అరిగించుకోవటంలో అసమర్ధుల, లేదా భోజనము భాగములు, దానిని మీ శరీరము శోషిమ్చుకోలేదు మరియు ఇది అలాంటి స్థానము, మీ అంత్రములో వృద్ధిచెందే బ్యాక్టీరియాను ప్రభావితము చేస్తుంది."
+तो यह चल रहा है यदि आप भोजन को बदलते हैं तो आपके पेट का माइक्रोबायोम ( microbiome ) बदल जाएगा ।,"కాబట్టి, ఇది నడుస్తోంది, ఒకవేళ మీరు భోజనమును మారిస్తే , మీ అంత్రము యొక్క మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) మారిపోతుంది."
+तो यह गैर - पचने वाले भोजन या मेटाबॉलिट्स ( metabolites ) या किसी भाग में परिवर्तन वास्तव में माइक्रोबायोम विविधता ( microbiome diversity ) और गतिविधि को बदलने जा रहा है और यदि संयोजन ऐसा है कि वे बहुत सारे मेटाबॉलिट्स ( metabolites ) को बनाते हैं क्योंकि वे इस भोजन को भी खिलाते हैं जो आपके पेट में उपलब्ध है ।,"కాబట్టి ఇది అరిగే భోజనము లేదా మెటాబోలైట్స్ ( metabolites ) లేదా ఏదేని భాగము యొక్క మార్పు వాస్తవానికి మయిక్రోబయోమ్ భిన్నత్వము ( microbiome diversity ) మరియు గతిక్రమమును మారబోతోంది, అయితే అనుసంధానము ఈ విధముగా వుంటే, చాలా చాలా మెటాబోలైట్స్ ( metabolites ) ను తయారు చెయ్యవచ్చు, ఎందుకంటే అవి మీ శరీరములో వుండే వాటికి కూడా ఈ భోజనము తినిపిస్తాయి. "
+तब से वे कुछ चयापचयों को छोड़ते हैं और वे आपकी आंतों की कोशिकाओं के साथ बातचीत करते हैं और इसी तरह वे कई रसायनों को भी छोड़ते हैं जो आपके शरीर क्रिया विज्ञान को प्रभावित या प्रभावित करते हैं और आपको स्वस्थ बना सकते हैं जो आपके पास माइक्रोबायोम ( microbiome ) के संयोजन पर निर्भर करता है या आपको अतिसंवेदनशील बना सकता है ।,"అప్పటినుండి కొన్ని జీవక్రియలను వదిలిపెడతాయి , అవి మీ అంత్ర కణములతో మాట్లాడతాయి, అదే విధముగా అవి కొన్ని రసాయనాలను కూడా వదిపెడతాయి, అవి మీ శరీర శాస్త్రమును ప్రభావితము చేస్తాయి. మిమ్మల్ని ఆరోగ్యముగా ఉంచుతాయి, మీ దగ్గర మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) యొక్క అనుసంధానము పైన ఆధారపడివుంది, లేదా మిమ్మల్ని అతిసుకుమరులుగా చెయ్యచ్చు."
+आपको कुछ बीमारी विकसित होने का खतरा है ।,మీలో ఏదైనా రోగము వచ్చే ప్రభావము వుంది.
+"यह केवल आपके पाचन तंत्र या पाचन संबंधी विकारों के साथ करने के लिए कुछ भी नहीं है , यह आपके शरीर के हर हिस्से को प्रभावित कर सकता है ।","ఇది కేవలము అరుగుదల వ్యవస్థ లేదా అరుగుదలకి సంబంధించిన వికారములను ఒకచోటకు తీసుకురావటానికి ఎమిలేదు, ఇది శరీరములోని అన్ని అంగములను ప్రభావితము చెయ్యవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए माइक्रोबायोम ( microbiome ) हैं , यह विशेष रूप से संयोजन है जो आपको ज्ञात है कि हृदय रोग को बढ़ाता है या जिसे भड़काऊ आंत्र रोग कहा जाता है जहां पाचन प्रक्रिया समझौता है ।","ఉదాహరణకి మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) వున్నాయి, ఇవి విశేషమైన అనుసంధానము, మీకు తెలుసు, హృద్రోగమును పెంచుతుంది, దానినే తాపజనక ప్రేగు వ్యాధి అనవచ్చు, ఇక్కడ అరుగుదల ప్రక్రియ ఒక ఒప్పందము."
+"आप सो नहीं पाएंगे , आपके पास तनाव और इतने पर हैं , पेट के कैंसर के अध्ययन हैं कि मैंने आपकी माइक्रोबायोम ( microbiome ) विविधता और संवेदनशीलता के बीच स्पष्ट संबंध दिखाया है या बृहदान्त्र कैंसर ( colon cancer ) होने का जोखिम , व्यवहार विकार यहां तक कि अवसाद , आत्मकेंद्रित लोगों ( autism people ) को भी दिखाया गया है आपके पास जिस तरह के माइक्रोबायोम ( microbiome ) से जुड़ा है ।","మీరు నిద్రపోలేరు. మీ దగ్గర స్ట్రెస్ వుంది, ఉదర కేన్సర్ అధ్యయనములో నేను మీకు మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) వైవిధ్యము మరియు సున్నితత్వము మధ్య సంబంధము చూబించాను, కొలోన్ కేన్సర్ ( colon cancer ) వచ్చే ప్రమాదము, బిహేవియరల్ డిజార్డర్, కృశించుట, ఆటిజం జనులలో కూడా చూబించబడినది, మీరు ఎలాంటి మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) తో కలిసివున్నారో."
+"तो यह मोटापा , मधुमेह , अस्थमा को प्रभावित करता है ।","ఇది ఊబకాయము, మధుమేహము, ఆస్తమా లను ప్రభావితము చేస్తుంది."
+आप इसे किसी भी सामान्य विकार का नाम देते हैं जो आप देखते हैं कि ये सभी रोगाणुओं ( microbes ) से प्रभावित होते हैं जो आपकी आंत ( gut ) में मौजूद होते हैं ।,"మీరు దీనికి ఏదో సామాన్య వికారము పేరు పెడతారు, మీరు చూడవచ్చు ఈ అన్ని సూక్ష్మజీవులు ( microbes ), మీ అంత్రము ( gut ) లోనివి ప్రభావితము అయ్యాయి."
+तो आप जीनोमिक्स ( genomics ) के उपकरण के कारण इन सभी चीजों को जानते हैं ।,"కాబట్టి, మీరు జీనోమిక్స్ ( genomics )  ఉపకరణల మూలముగా వీటిని అన్నింటిని తెలుసుకున్నారు."
+"आप रोगाणुओं ( microbes ) के अनुक्रम का विश्लेषण करने में सक्षम हैं , इसलिए आप उन्हें वर्गीकृत करने और व्यक्तिगत ए ( individual A ) बताने में सक्षम हैं , व्यक्तिगत बी ( individual B ) से अलग है कि किस तरह के रोगाणुओं ( microbes ) को उसके या उसकी आंत में रहते हैं और हम हस्ताक्षर के साथ आ रहे हैं जो बताते हैं आप ठीक हैं यह संयोजन अच्छा नहीं है इसलिए आप अपना भोजन बदलते हैं , आप अपनी जीवनशैली बदलते हैं और आपको एक ऐसी स्थिति का पता चलता है जहाँ आपके बायोम ( biome ) में प्लॉट की तरह है इसलिए सामान्य पैटर्न पर वापस , कुछ विकसित होने का जोखिम कम हो जाता है ।","మీరు సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) పారంపర్యతను విశ్లేషించడములో సమర్ధులు, కాబట్టి, మీరు వాటిని వర్గీకరించి వ్యక్తిగత  ఏ ( individual A ) అని చెప్పటంలో సమర్ధులు, వ్యక్తిగత బి ( individual B ) కన్నా వేరు, ఏవిధముగా అంటే సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) వాటిల్లో  లేదా వాటి అంత్రములో మరియు  మనము సంతకముతో వస్తున్నాము, అదే చెబుతుంది  మీరు సరిగా వున్నారు అని, ఈ అనుసంధానము మంచిది కాదు, అందుకే మీరు మీ భోజనమును మారుస్తారు, మీరు మీ జీవన శైలి మార్చుకుంటారు. మరియు మీకు ఒకలాంటి స్థితి గురించి  తెలుసుతుంది, అక్కడ మీ బయోమ్ ( biome ) లో మొక్కల వంటిది, అందుకే సామన్య  పధ్ధతి కి వెన్నక్కి , ఏదైనా వృద్ధిచెందే ప్రమాదము తక్కువ అవుతుంది. "
+"तो यह वास्तव में आप जानते हैं कि दवा में अनुवाद हो रहा है क्योंकि आपके पास किस प्रकार का बायोम ( biome ) है , जहां आप किसी व्यक्ति को यह बताने में सक्षम हैं कि क्या उसे कुछ बीमारी विकसित होने का खतरा है या नहीं और बायोम ( biome ) माइक्रोबायोम ( microbiome ) किस तरह पर निर्भर है भोजन की आपके पास और आपके द्वारा छोड़ी जाने वाली जीवन शैली है ।","కాబట్టి, వాస్తవానికి మీకు తెలుసు, మందులలో అనువాదములు జరుగుతున్నాయి. ఎందుకంటే మీ దగ్గర ఏవిధమైనట్టు వంటి బయోమ్ ( biome ) వుంది, ఇక్కడ మీరు ఏ వ్యక్తికైనా ఇది చెప్పటములో సమర్ధులు, వారికి ఏదేని రోగము వ్రుద్ధిచేందే ప్రమాదము వుందా లేదా మరియు బయోమ్ ( biome )  మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) ఏవిధముగా ఆధారపడి వున్నాయి, భోజనము మరియు మీ ద్వారా వదలబడిన జీవన శైలి వుంది. "
+"आप अपने माइक्रोबायोम ( microbiome ) को बदलेंगे , जिसके परिणामस्वरूप आप परिवर्तनों का सुझाव दे सकते हैं ।","మీరు మీ మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) ని మారుద్దాము, దాని మూలముగా మీరు పరివర్తలను సూచించవచ్చు."
+अगर वह बदल जाता है तो जोखिम कम होने वाला है ।,అది మారితే ప్రమాదము తక్కువ అవుతుంది.
+इसलिए इसमें एक ट्रांसलेशनल एप्लिकेशन ( translational application ) है और यह केवल इसलिए संभव है क्योंकि जीनोमिक ( genomic ) तकनीकें जो उन्हें टाइप करने वाले रोगाणुओं ( microbes ) को वर्गीकृत करने में मदद करती हैं जो अन्यथा पारंपरिक प्रक्रियाओं का उपयोग करके व्यावहारिक रूप से असंभव है ।,"కాబట్టి, ఇందులో ఒక అనువాద అప్లికేషన్ ( translational application )  వుంది, ఇది కేవలము ఎందువలన సాధ్యపడింది  అంటే జీనోమిక్ ( genomic ) పద్ధతులు, అవి వాటిని టయిప్ చేసే సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) గా వర్గీకరించటము సహాయము చేస్తాయి, లేదంటే సాంప్రదాయ ప్రక్రియలు యొక్క ఉపయోగించి వ్యావహారిక రూపములో అసంభవము. "
+"तो , मैंने जो बात की है वह सिर्फ एक माइक्रोबायोम ( microbiome ) है , लेकिन आप सभी जाने के बाद माइक्रोबायोम ( microbiome ) को जानते हैं और जिस तरह से जीनोम फ़ंक्शंस को एपिजेनेटिक्स ( epigenetics ) कहते हैं उसे प्रभावित करते हैं लेकिन एपिजेनेटिक्स ( epigenetics ) है माइक्रोबायोम ( microbiome ) तक ही सीमित नहीं हैं ।","కాబట్టి, నేను ఇప్పుడు చెప్పినది, అది ఒక మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ), కానీ అది మీరు అన్ని తెలుసుకున్నాక, మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) తెలుసు, ఏ విధముగా జీనోమ్ ఫంక్షన్ యొక్క ఎపి జెనెటిక్స్ ( epigenetics ) అంటారు, వాటిని ప్రభావితము చేస్తాయి, కానీ ఎపి జెనెటిక్స్ ( epigenetics ) వుంది, మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ) వరకు పరిమితము కాదు. "
+"यह मौसम हो सकता है , बीमारी के संपर्क में आप संक्रमण को जान सकते हैं कि क्या आप धूम्रपान , मादक द्रव्यों के सेवन , वित्तीय स्थिति , आपकी जीवन शैली हैं या नहीं , क्या आपके पास व्यायाम , मनोवैज्ञानिक स्थिति , सामाजिक संपर्क हैं ।","అది ఋతువు అవ్వవచ్చు, రోగము యొక్క సంపర్కములో మీరు సంక్రమణను తెలుసుకోవచ్చు, ఏమిటంటే మీరు ధూమ్రపానము, మాదక ద్రవ్యములు సేవనము, ఆర్ధిక స్థితి, మీ జీవనశైలి, లేదా మీ దగ్గర వ్యాయామము, మానసిక స్థితి , సామజిక సంబంధము ఉన్నాయా."
+लेकिन ये स्वतंत्र नहीं हैं उदाहरण के लिए आपके पास पैसा है या पैसा नहीं होने से यह प्रभावित हो सकता है कि आपका मस्तिष्क कैसे खुश है या नहीं ।,"కానీ ఇది స్వతంత్రము కాదు, ఉదాహరణకి మీ దగ్గర డబ్బులు వున్నాయి, లేదా డబ్బులు లేకపోవటము మూలముగా ఇది ప్రభావితము అవుతుందా, మీ మస్తిష్కము ఆనందముగా వుందా లేదా."
+कभी - कभी यदि आप बच्चे हैं तो आपको पता चलता है कि क्या आपको अपना भोजन मिलता है या नहीं ।,"ఒక్కొక్కసారి మీరు పిల్లల్లు అయితే మీకు తెలుస్తుంది, మీకు మీ భోజనము దొరుకుతుందా, లేదా అని."
+आपको पता है कि आपको नहीं मिल रहा है अपने आंतरिक मस्तिष्क ( inner brain ) को प्रभावित करेगा ।,"మీకు తెలుసు, మీకు దొరకటములేదు, మీ లోపలి మెదడుని ప్రభావితము చేస్తుంది."
+"सामाजिक संपर्क फिर से कि क्या आप अपने दोस्त से बात करने में सक्षम हैं , एक निश्चित दिन में आपके मस्तिष्क को प्रभावित करने वाला नहीं है ।","సామజిక సంబంధము మళ్ళి జరిపి మీరు మీ మిత్రునితో మాట్లాడటంలో సమర్దులా, ఒక ఖచ్చితమైన రోజున, మీ మెదడుని ప్రభావితము చెయ్యలేదు."
+"आप खुश हैं या खुश नहीं हैं , जैसे कि यह सब जुड़ा हुआ है और यह इनका एक संयोजन है जो आपके जीनोम को प्रभावित कर रहे हैं कि उन्हें मिथाइलएशन ( methylation ) , एसिटिलिकेशन ( acetylation ) और इतने पर कैसे बदला जाता है और इसका गहरा प्रभाव हो सकता है कि कैसे हम जीते हैं और यह कुछ ऐसा है जिसे हम समझने लगे हैं ।","మీరు ఆనందముగా వున్నారా, లేదా ఇది అంతా కూడా కలిసివుంది మరియు ఇది వారికి ఒక అనుసంధానము, ఇది జీనోమ్ ను ప్రభావితము చేస్తుంది. వాటిని మిథైలేషన్  ( methylation ), ఎసిటైలేషన్ ( acetylation ) మరియు ఇది ఎలా మారుతుంది, దీని లోతైన ప్రభావము, ఎలాగ మనము జీవిస్తాము, మరియు ఏదో వుంది దానిని మనము అర్ధము చేస్కుంటున్నాము. "
+तो वास्तव में हमारे पास समझने के लिए सभी उपकरण नहीं हैं ।,కానీ వాస్తవానికి మన దగ్గర అర్ధముచేసుకోవటానికి సరియైన ఉపకరణలు లేవు.
+आप यह देखने के लिए समझने लगे हैं कि परिवर्तन कैसे हो रहा है क्योंकि हम केवल एक ही जानते हैं जो मेथिलिकरण ( methylation ) या एसिटिलीकरण ( acetylation ) है कई अन्य संशोधन हो सकते हैं जो जीनोम ( genome ) होता है जिसे हम समझ नहीं पाए हैं और यह कैसे कार्यात्मक को प्रभावित करता है जो आपके जीन को समझ में नहीं आया है ।,"కానీ వాస్తవానికి మన దగ్గర అర్ధముచేసుకోవటానికి సరియైన ఉపకరణలు లేవు. మీకు ఇది చూస్తున్నారు పరివర్తనలు ఎలా జరుగుతాయి, ఎందుకంటే  మనకి  కేవలము ఒకటే తెలుసు అది మిథైలేషన్  ( methylation ) లేదా ఎసిటైలేషన్ ( acetylation ), మరికొన్ని పరిశోధనలు వున్నాయి, అవి జీనోమ్ ( genome ) , దానిని మనము అర్ధము చేసుకోలేదు, ఇది ఎలా కార్యక్రమముని ప్రభావితము చేస్తుందో,మీ జన్యువు ని అర్ధము చేసుకోవటము కుదరలేదు. "
+यह कुछ ऐसा है जिसे आपको अध्ययन करने की आवश्यकता है ।,ఇది ఎలాంటిది అంటే మీరు అధ్యయనము ఖచ్చితముగా చెయ్యాలి.
+"लेकिन इंसानों से परे जैसा कि मैंने आपको बताया , आप जानते हैं कि मनुष्य पृथ्वी पर रहने वाली सभी प्रजातियों ( species ) के एक प्रतिशत से भी कम हैं ।","కానీ మనుషుల కన్నా ఎక్కువ, నేను మీకు చెప్పినట్టు, మీకు తెలుసు మనిషి భూమి మీద వుండే అన్ని జాతులలో ( species ) కన్నా 1% కూడా తక్కువ."
+"कई सफल प्रजातियां हैं और यह मानव प्रकार के लिए इस्तेमाल किया जा सकने वाला प्रजाति है और आप देख सकते हैं कि यदि आप प्रजाति के जीवाणुओं की संख्या को चार हज़ार में से कुछ के रूप में देखते हैं , तो प्रोटोजोअन ( protozoans ) , जंतु और कशेरुकी ( vertebrates ) सहित हर चीज छोटी संख्या में बड़ी संख्या में है ।","చాలా సఫలమైన జాతులు వున్నాయి, మరియు దీనిని మానవ రకముకి ఉపయోగిన్చబడే జాతులలో ఒకటి, మీరు చూడ్డచ్చు , మీరు జాతి యొక్క జీవఅణువుల సంఖ్యను నాలుగు వేల్లలో కొన్నిగా చూడచ్చు. అయితే ప్రోటోజోవన్లు ( protozoans ),జంతువులు  మరియు సకశేరుకాలు ( vertebrates ) సహితముగా అన్ని వస్తువులు చిన్న సంఖ్య నుంచి పెద్ద సంఖ్య వరకు వున్నాయి. "
+"और तो और यहाँ जो शामिल नहीं है वह अज्ञात प्रजाति है जिसमें आपकी आंतों के कई माइक्रोबायोम ( microbiome ) , त्वचा के सूक्ष्मजीव शामिल होते हैं क्योंकि उन्हें लैब में सुसंस्कृत नहीं किया जा सकता है , इसका परीक्षण नहीं किया जा सकता है , यह अज्ञात प्रजातियों को ज्यादातर एक समुदाय में माइक्रोबियल ( microbial ) में वर्गीकृत नहीं किया जा सकता है बहुत बड़ा अधिकार है ।","మరియు ఇక్కడ లేనట్టువంటి ఒక అఙ్ఞాత జాతి, దాంట్లో మీ అంత్రము యొక్క మయిక్రోబయోమ్ ( microbiome ), చర్మము యొక్క సూక్ష్మజీవులు వున్నాయి, ఎందుకంటే వాటని ల్యాబ్లో శుద్ధి చెయ్యటముకుదరదు. వాటిని పరిశోధించలేము, ఈ అఙ్ఞాత జాతులను అధికముగా ఒక సముదాయములో మయిక్రోబియల్ ( microbial ) గా వర్గీకరించలేము, ఇది  చాలా పెద్ద  అధికారము. "
+"लेकिन यदि आप केवल ज्ञात जीवों को देखते हैं , यदि आप उन प्रजातियों ( species ) की सापेक्ष संख्या देखते हैं जो नाम , पहचान , वर्गीकृत हैं ।","కానీ  మీరు తెలిసిన జీవులను చూస్తే, వాటిని మీరు జాతులు ( species ) గా సాపేక్షసంఖ్య ఇస్తే, పేరు, పరిచయము, వర్గీకరణ వస్తాయి."
+आपको पता चलेगा कि कशेरुकी ( vertebrates ) मनुष्यों में बहुत सुंदर छोटे शामिल हैं ।,మీకు తెలుస్తుంది సకశేరుకాలు ( vertebrates ) మనుషులలో చాలా అందమైన చిన్నవి వున్నాయి.
+आपके पास अन्य कई जीव हैं ।,మీ దగ్గర ఇతర జీవులు వున్నాయి.
+"वे सभी सफल हैं जो अलग - अलग स्थिति में रहते हैं , उनमें से कई मानव कल्याण के लिए बहुत मदद करते हैं और अगर आप इस बात को देखते हैं कि आप जानते हैं , तो सभी अनुक्रम ( sequence ) के डीएनए ( DNA ) को समझना , समझना महत्वपूर्ण है क्योंकि यह एक ही रास्ता है हम कुछ समझ के साथ आ सकते हैं कि वे कैसे कार्य करते हैं और विकसित होते हैं और सही सफल होते हैं ।","అవి అన్ని సఫలమైనవి, అవి వేరు-వేరు స్థితులలో వుంటాయి. ఇందులో కొన్ని మానవ కళ్యాణముకై సహాయము చేస్తాయి, మరియు మీరు ఈ విషయమును చూస్తే, మీకు తెలుసు, అయితే అన్ని సీక్వెన్స్ ( sequence ) యొక్క  డిఎన్ఏ ( DNA ) ని అర్ధము చేసుకోవటము అతిముఖ్యము, ఎందుకంటే అది ఒక్కటే మార్గము, మనము కొంత అర్ధము చేసుకోవటం ద్వారా అవి ఎలా పనిచేస్తాయి, మరియు అభివృద్ధి చెందుతాయి, సాఫల్యత పొందుతాయి. "
+इसलिए यदि आप फिर से प्रमुख जैव विविधता ( biodiversity ) का अर्थ देखते हैं तो पौधों की प्रजातियों ( species ) और जानवरों की प्रजातियों की संख्या जो आप जानते हैं कि वे दुनिया के कुछ विशेष क्षेत्रों तक ही सीमित हैं ।,"కాబట్టి మీరు మళ్ళి ప్రముఖ జీవ వైరుధ్యము  ( biodiversity ) యొక్క అర్ధము, మీరు చూడచ్చు మొక్కలు యొక్క జాతులు  ( species ) మరియు జంతువుల యొక్క జాతుల సంఖ్య, మీకు తెలుసు, అవి ప్రపంచములో కొన్ని విశేష రంగములకే పరిమితము అని."
+"यह दुनिया का मानचित्र है लाल रंग जिसे आप जानते हैं कि रंग हॉटस्पॉट्स ( hotspots ) को इंगित करते हैं जहां बड़ी संख्या में पौधे और जानवर हैं जो जीवित नहीं हैं , उन सभी का पूरी तरह से अध्ययन किया गया है , सही ।","ఇది ప్రపంచము యొక్క పటము ఎరుపు రంగు అని మీకు తెలుసు, రంగు హాట్స్పాట్స్ ( hotspots ) ఇందింగ్ చేస్తారో, అక్కడ పెద్ద సంఖ్యలో మొక్కల మరియు జంతువుల, జీవించి లేవు, వాటిని పూర్తిగా అధ్యయనము చేశారు. నిజము."
+"इसलिए , ये महत्वपूर्ण हैं और उदाहरण के लिए आप देख सकते हैं कि भारत को आप जानते हैं , महाराष्ट्र ( Maharashtra ) से केरल ( Kerala ) तक के पश्चिमी घाट और श्रीलांका ( Srilanka ) जिन्हें आप जानते हैं , इनमें से अधिकांश उष्णकटिबंधीय क्षेत्र में आप जानते हैं कि वर्षा वन आप जानते हैं , ताकि आपके पास एक विशाल जैव विविधता हो और यह समझना बेहद जरूरी है कि इन जीवों के जीनोम ( genome ) क्या हैं और वे कितने अलग हैं और वे कितने समान हैं ।","కాబట్టి, ఇది అత్యంత ముఖ్యము, ఉదాహరణకి మీరు చూడవచ్చు, భారతదేశము మీకు తెలుసు, మహారాష్ట్ర ( Maharashtra ) నుంచి కేరళ  ( Kerala ) వరకు, పడమటి కనుమలు మరియు శ్రీలంక ( Srilanka ) మీకు తెలుసు, ఇందులో అధికములు ఉష్ణమండలాలు, మీకు తెలుసు, వర్షారణ్యాలు కాబట్టి మీ దగ్గర ఒక విశాలమైన జీవవైవిధ్యము మరియు ఇది అర్ధము చేసుకోవటము చాలా అవసరము, ఏమిటంటే జీవులలో జీనోమ్ ( genome ) ఏమిటి మరియు అవి ఎంత వేరు, అవి ఎంత సమానము."
+इसलिए आप जानते हैं कि नए क्षेत्र में हाल की घटना को विकसित किया गया है जिसे मेटागेनोमिक्स ( Metagenomics ) कहा जाता है ।,"కాబట్టి, మీకు తెలుసు, ఇది కొత్త రంగము, ఈ మధ్య సంఘటనను అభివృద్ధి చెయ్యబడింది, దానినే మెటాజెనోమిక్స్ ( Metagenomics ) అంటారు."
+"यहाँ लक्ष्य में है कि क्या आप अनुक्रम ( sequence ) जानते हैं कि बड़ी संख्या में प्रजातियों के डीएनए ( DNA ) को अन्यथा अध्ययन नहीं किया जा सकता है , उन्हें प्रयोगशाला में सुसंस्कृत नहीं किया जा सकता है क्योंकि ये प्रयोगशाला जीव नहीं हैं , इसलिए आपको उन्हें समझने की आवश्यकता है क्योंकि उनका बहुत प्रभाव है मानव कल्याण के बारे में मैं थोड़ी देर बाद बात करूंगा ।","ఇక్కడ లక్ష్యము ఏమిటంటే మీకు క్రమం ( sequence ) తెలుసా, పెద్ద సంఖ్యలో జాతుల డిఎన్ఏ ( DNA ) ని అన్యమార్గములలో అధ్యయనము చెయ్యలేము. వాటిని ప్రయోగశాలలులో శుద్ధిచెయ్యలేము, ఎందుకంటే ఇవి ప్రయోగశాలల జీవులు కాదు. అందుకే మీరు వాటిని అర్ధము చేసుకోవాలి,ఎందుకంటే  మానవ కళ్యాణముకై వాటి ప్రభావము గురించి కొంత సమయము తరవాత మాట్లాడతాను. "
+"तो इसका मतलब यह है कि प्रस्तावित किया जा रहा है और अलग - अलग हिस्सों से रोगाणुओं ( microbes ) या प्रजातियों ( species ) को अलग करना है , यह समुद्र के नीचे या पहाड़ की चट्टान में , या समुद्र के किनारे , नदी के किनारे , मिठाई से अलग हो सकता है ।","అంటే దీని అర్ధము ఇక్కడ ప్రస్తావించబడినది, అది వేరు-వేరు భాగములలో సూక్ష్మజీవులు ( microbes ) లేదా జాతులు ( species ) ను విడదీయాలి, ఇది సముద్రము కింద లేదా పర్వతాల కొండలలో, లేదా సముద్రము ఒడ్డున, నది ఒడ్డున, స్వీట్ కన్నా భిన్నమైనది అవ్వవచ్చు."
+"जाओ और उन्हें इकट्ठा करो , उनके डीएनए ( DNA ) को अलग करो , उन्हें अनुक्रम ( sequence ) दो और कुछ पैटर्न को देखो और समझ के साथ आओ आप कुछ अभिव्यक्ति अध्ययन ( expression studies ) , कार्यात्मक विश्लेषण ( functional analysis ) कर सकते हैं कि उनके पास कैसे नए जीन हैं जो उन्हें जीवित रहने के लिए बनाते हैं ।","వెళ్ళండి, వాటిని సేకరించండి, వాటి డిఎన్ఏ ( DNA )ని వేరుచేయండి, వాటికి పారంపర్యత ( sequence ) ఇవ్వండి, మరియు కొన్ని నమూనాలు చూడండి మరియు అర్ధముచేసుకుని రండి. మీరు కొంత వ్యక్తీకరణ అధ్యయనము (expression studies )  మరియు క్రియాత్మక విశ్లేషణ ( functional analysis ) చెయ్యవచ్చు. అది ఏమిటంటే అవి జీవించివుండడానికి అవి ఏమి కొత్త జన్యువులు తయారుచేసుకుంటాయి.  "
+ये बहुत महत्वपूर्ण हैं क्योंकि उदाहरण के लिए उनके पास एक जबरदस्त आवेदन है ।,"ఇది అత్యంత ముఖ్యము, ఎందుకంటే వాటి దగ్గర ఒక అద్భుతమైన అప్లికేషన్ వుంది."
+"कृषि कुछ रोगाणुओं ( microbes ) के कारण हो सकती है , जो आपको मिट्टी की बनावट बता सकती है , इसलिए बस सूक्ष्म जीवों को देखकर बता पाएंगे कि मिट्टी कितनी स्वस्थ है अवधि में सूक्ष्म जीव मिट्टी को कुछ वापस देता है या यह उदाहरण जैव प्रौद्योगिकी के लिए हो सकता है कि उनके पास कुछ निश्चित प्रोटीन ( proteins ) और एंजाइम ( enzyme ) हो सकते हैं जो औद्योगिक अनुप्रयोग हैं या उदाहरण के लिए वे कागज उत्पादन या चमड़े की कंडीशनिंग , रबर , में हमारी मदद कर सकते हैं ।","వ్యవసాయము కొన్ని మైక్రోబ్లు ( microbes ) మూలముగా జరుగుతుంది. దీనిని మీ మట్టి యొక్క తయారి విధానము చెబుతుంది. అందుకే సూక్ష్మజీవులను చూసి చెప్పవచ్చు మట్టి ఎంత సారవంతమైనదో, కాలవ్యవధిలో సూక్ష్మజీవులు మట్టికి కొంత తిరిగిస్తాయి, లేదా ఇది జీవసాంకేతికతకి ఉదాహరణ. వాటి దగ్గర కొన్ని ఖచ్చితమైన మాంసకృత్తులు ( proteins )  మరియు ఎంజైమ్లు ( enzyme ) ఉండవచ్చు, ఇవి పారిశ్రామిక అనువర్తనాలు, ఉదాహరణకి కాగితము తయారీ, లేదా లెదర్ కండిషనింగ్, రబ్బర్ , వీటిల్లో అవి మనకి సహాయపడవచ్చు."
+"फाइबर आप इसे नाम देते हैं आपके पास बहुत बड़ा औद्योगिक अनुप्रयोग है , उदाहरण के लिए दवा , निदान और अन्य बायोसेंसर ( biosensors ) जिसका मतलब है कि वे बताएं कि पर्यावरण क्या है कि यह अधिक पारा है वहां अधिक आयोडीन ( iodine ) है ।","ఫయిబర్ అని దీనికి పేరు, మీ దగ్గర చాలా పెద్ద పారిశ్రామిక అనువర్తనము వుంది, ఉదాహరణకి మందు, రోగ నిర్ధారణ , మరియు ఇతర బయో సెన్సార్లు ( biosensors ) , అంటే వాటి అర్ధము పర్యావరణము అంటే ఏమిటో, ఇక్కడ అధికమైన పాదరసము వుంది, అక్కడ అధిక అయోడిన్ ( iodine )  వుంది."
+"आप जानते हैं कि कुछ सूक्ष्म जीव होते हैं जो उस पर पनपते हैं इसलिए यह तुरंत आपको बताएगा कि उदाहरण के लिए जैव ईंधन ( biofuels ) , भोजन और पोषण के लिए ऊर्जा क्या है ।","మీకు తెలుసు, కొన్ని సూక్ష్మజీవులు వుంటాయి, అవి వాటిలో వృద్ధి చెందుతాయి, అందుకే అవి వెంటనే మీకు చెబుతాయి, ఉదాహరణకి జీవ ఇంధనములు ( biofuels ) , భోజనము మరియు పోషణ కొరకు శక్తి ఏమిటి,"
+"आप सब कुछ के बारे में बात कर सकते हैं और ये सूक्ष्म जीव हैं जो वास्तव में हमारी मदद करने जा रहे हैं , उनके जीनोम ( genome ) को समझना बेहद महत्वपूर्ण है यही कारण है कि मेटागेनोमिक्स ( Metagenomics ) पर नया जोर है जहां लोग डीएनए प्रोफाइलिंग ( DNA profiling ) के आधार पर कीड़े या रोगाणुओं ( microbes ) को वर्गीकृत करने की कोशिश करते हैं , समझें कि कैसे विकसित होता है , वे ग्रह की भलाई के लिए अपने ज्ञान का उपयोग कैसे करते हैं , आप कल्याण जानते हैं ।","మీరు అన్నింటి గురించి మాట్లాడవచ్చు, మరియు ఈ సూక్ష్మజీవులు వాస్తవానికి మనకు సహాయము చెయ్యబోతున్నాయి, వాటి జీనోమ్ ( genome ) ని అర్ధము చేసుకోవటం అత్యంత ముఖ్యము.ఈ కారణము వలనే మెటాజీనోమిక్స్ ( Metagenomics ) ప్రాచుర్యము పొందినది. ఇక్కడ ప్రజలు డిఎన్ఏ ప్రొఫైలింగ్ ( DNA profiling ) ఆధారముగా పురుగులను లేదా మైక్రోబ్లను ( microbes ) వర్గీకరించడానికి ప్రయత్నిస్తారు, అర్ధముచేసుకోండి అవి ఎలా అభివృద్ధి చెందుతాయో, అవి ఈ గ్రహము యొక్క మంచికి వాటి ఙ్ఞానమును ఎలా ఉపయోగిస్తున్నాయి, మీకు కళ్యాణము అంటే తెలుసు."
+"इसलिए , इसके साथ हम इस सप्ताह के तीसरे व्याख्यान को समाप्त करेंगे और हम आपको फिर से अगली कक्षा में देखेंगे ।","కాబట్టి, దీనితో మనము ఈ వారపు మూడవ వ్యాఖ్యానమును ముగిస్తున్నాము, మరియు మిమ్మలిని తరవాతి తరగతిలో కలుద్దాము."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Forward_Genetics_vs_Reverse_Genetics-2S6t8tE3f68.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Forward_Genetics_vs_Reverse_Genetics-2S6t8tE3f68.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..2422707450dad31cae1f640221dedecb8fa8705d
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Forward_Genetics_vs_Reverse_Genetics-2S6t8tE3f68.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,119 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi हाँ इस कोर्स कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) में वापस स्वागत है , यह एक सप्ताह के लिए चौथा व्याख्यान ( fourth lecture ) है और पिछले व्याख्यानों में आपने देखा है जीनोमिक्स ( genomics ) के स्थान का विकास और यह किस प्रकार का प्रभाव हो सकता है इसलिए हम जीनोमिक्स ( genomics ) पर चर्चा जारी रखने जा रहे हैं और हम उन दृष्टिकोणों पर गौर करने जा रहे हैं जिनका उपयोग लोग अतीत में करते थे और वर्तमान में जीनोम ( genome ) की समझ के लिए इस्तेमाल किया जा रहा है ।","WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్ హా ఈ కోర్సు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) కి పునః స్వాగతం, ఇది ఈ వారానికి నాలుగవ ఉపన్యాసం మరియు మునుపటి ఉపన్యాసాలలో మీరు చూసారు జెనోమిక్స్ (genomics) స్థానం యొక్క అభివృద్ధి మరియు అది ఎలాంటి ప్రభావాన్ని కలిగి ఉంటుంది అందువలన మనము జెనోమిక్స్ (genomics) మీద చర్చను కొనసాగించబోతున్నాం మరియు మనము గతంలో ప్రజలు ఉపయోగించిన విధానాలను చూడబోతున్నాం మరియు ప్రస్తుతం జీనోమ్ (genome) అవగాహన కోసం ఉపయోగించబడుతోంది."
+यह कैसे कार्य करता है ।,ఇది ఎలా పని చేస్తుంది.
+"आइए इस स्लाइड को यहाँ देखें जो कि दिखाया गया है , एक असामान्य स्थिति है , जिसमें हम देख सकते हैं कि दो अंक दूसरे के लिए फ्यूज़ हो गए हैं ।","రండి ఈ స్లయిడ్ ను ఇక్కడ చూద్దాం ఏదైతే చూపబడినదో, ఒక అసాధారణ స్థితి, దీనిలో రెండు అంకెలు మరొకదానికి అనుసంధానించబడి ఉన్నాయని మనం చూడవచ్చు."
+"इस स्थिति को Syndactyly fused कहा जाता है , यह एक तरह की आंशिक स्थिति है क्योंकि यह पूरी तरह से फ्यूज नहीं है , इसलिए यह स्थान वैसे भी अलग हो गया है , लेकिन आप यहां उदाहरण के लिए शर्तें रख सकते हैं जैसे कि इस बच्चे के हाथ में आप सभी तीन अंकों को जानते हैं जो सभी जुड़े हुए हैं एक बार फिर यह एक असामान्य स्थिति ( abnormal condition ) है ।","ఈ పరిస్థితిని Syndactyly fused అంటారు, ఇది పూర్తిగా కలపబడనందున ఇది ఒక రకమైన పాక్షిక పరిస్థితి, అందువలన ఈ స్థానం ఎలాగూ వేరైపోయింది, కానీ మీరు ఇక్కడ ఉదాహరణకు షరతులు పెట్టవచ్చు ఈ పిల్లవాని చేటని మూడు అంకెలు మీకు అందరికి తెలిసినట్లు జోడించబడి ఉన్నాయి మరోసారి ఇది అసాధారణ పరిస్థితి (abnormal conditional)."
+यह कुछ आनुवंशिक दोषों ( genetic defects ) के कारण होता है ।,ఇది కొన్ని జన్యుపరమైన లోపాల (genetic defects) వల్ల వస్తుంది.
+तो आप वास्तव में उस जीन को कैसे खोजते हैं जिसके परिणामस्वरूप या जीन ( gene ) में दोष इस तरह की स्थिति में होता है ।,కాబట్టి మీరు నిజానికి ఆ జన్యువును ఎలా కనుగొంటారు ఫలితంగా జన్యువులో (gene) లోపం లేదా అటువంటి పరిస్థితి ఏర్పడుతుంది.
+यह कुछ ऐसा है जिसे आप उन मनुष्यों से जानते हैं जिन्हें वे वंशावली में देखते हैं और यह देखते हैं कि यह फेनोटाइप ( phenotype ) या असामान्यताएं ( abnormalities ) परिवार के माध्यम से कैसे चलती हैं और कुछ मॉडलों के साथ आने की कोशिश करती हैं और जिसके परिणामस्वरूप पहचान होती है जीन का ।,ఇది ఎలాంటిది అంటే మీరు ఎలాంటి మనుషుల నుండి తెలుసుకుంటారు అంటే వంశవృక్షంలో చూసేవారి నుంచి మరియు ఈ సమలక్షణం (phenotype) లేదా అసాధారణతలు (abnormalities) కుటుంబం ద్వారా ఎలా కదులుతాయో చూస్తారు మరియు కొన్ని మోడళ్లతో ముందుకు రావడానికి ప్రయత్నిస్తాయి మరియు ఫలితంగా జన్యువుల గుర్తింపు సాధ్యమవుతుంది.
+"इसलिए आप किस तरह के जीवों का उपयोग करते हैं , इसके आधार पर आप जानते हैं कि उदाहरण के लिए भिन्न होता है , अगर हम जिस मानव के साथ इस तरह की वंशावली शुरू करते हैं वह एक मादा है , यह नर है , यह रेखा संकेत है कि वे विवाहित हैं और उन्हें तीन बच्चे मिले हैं , दो बेटे और एक बेटी ।","కాబట్టి మీరు ఎలాంటి జీవులను ఉపయోగిస్తున్నారు, దీని ఆధారంగా ఉదాహరణకు మారుతూ ఉంటుందని మీకు తెలుసు, ఒకవేళ మనం తే మానవునిలో అయితే ఈ విధమైన వంశవృక్షాన్ని ఆరంభిస్తున్నామో అది ఒక మహిళా అయితే, ఇది ఒక పురుషుడు, ఈ గీత వారు వివాహితులని సూచిస్తుంది మరియు వారికీ ముగ్గురు పిల్లలని, ఇద్దరు కుమారులు మరియు ఒక కుమార్తె. "
+"उनमें से एक प्रभावित है , फिर से इस पीढ़ी में Syndactyly अगली पीढ़ी के लिए आप पाते हैं कि एक व्यक्ति प्रभावित होता है यहां भी प्रभावित होता है और इसी तरह सही भी ।","వాటిలో ఒకటి ఆకట్టుకుంది, ఈ తరంలో మళ్ళీ Syndactyly తరువాతి తరానికి ఒక వ్యక్తి ప్రభావితమయ్యాడని మీరు కనుగొంటారు ఇది ఇక్కడ కూడా ప్రభావితమవుతుంది మరియు ఇదేవిధంగా సరైనది కూడా."
+तो यह वह विधा है जिसके द्वारा आप समझते हैं कि यह आनुवंशिकी ( genetics ) के साथ कुछ करना है क्योंकि परिवार में चलता है और इसी तरह सही भी है ।,అయితే ఇది ఏ శైలి అంటే దాని ద్వారా మీరు అర్ధం చేసుకోగలరు ఈ జన్యుశాస్త్రంతో (genetics) ఏదైనా చేయాలి అని ఎందుకంటె అది కుటుంబంలో సాగుతుంది మరియు ఈ విధంగా సరైనది కూడా.
+"तो आप वास्तव में जीन ( gene ) को कैसे खोजते हैं , इसलिए स्पष्ट रूप से जीन ( gene ) डीएनए ( DNA ) पर गुणसूत्र ( chromosome ) पर स्थित होता है और एक को इस पर जाना होता है और इसे ठीक से देखना होता है ताकि यह सामान्य रूप से कैसे हो ।","అయితే  వాస్తవానికి మీరు జన్యువును (gene) ఎలా వెతుకుతారు, అందువలన స్పష్టంగా జన్యువు (gene) డిఎన్ఏ (DNA) మీద క్రోమోజోమ్ మీద ఉంతుంది మరియు ఒకదానికి దీనిపైకి వెళ్ళవలసి ఉంటుంది మరియు దీన్ని సరిగ్గా చూడవలసి ఉంటుంది తద్వారా ఇది సాధారణంగా ఎలా ఉండాలి."
+तो यह मान लेते हैं कि यह एक जीन है जो बीमारी का कारण बनता है और यह बीमारी का कारण बनता है क्योंकि डीएनए ( DNA ) में इसके कुछ परिवर्तन होते हैं ।,అయితే ఇది రోగకారకమైన జన్యువు అని అనుకుందాం మరియు ఇది రోగానికి కారణం అవుతుంది ఎందుకంటే డిఎన్ఏ (DNA) లో దీనికి కొన్ని మార్పులు ఉంటాయి.
+"आइए देखें कि एक सामान्य जीन ( gene ) में ये क्रम होते हैं और वे इस विशेष प्रोटीन के लिए कोड करते हैं लेकिन इन व्यक्तियों में आपके पास एक जीन ( gene ) होता है जिसका क्रम बदल दिया गया है जैसे कि यहाँ क्या दिखाया गया है उदाहरण के लिए जी ( G ) आपके पास अमीनो एसिड ( amino acid ) ट्राइप्टोफन ( trytophan ) के बजाय ए ( A ) में परिवर्तित हो जाता है एक स्टॉप कोडन ( stop codon ) , पेप्टाइड ( peptide ) अब नहीं बनाया गया है , यह एक छोटा पेप्टाइड ( peptide ) है और यह प्रोटीन नहीं बना सकता है ।","రండి చూద్దాం ఒక సాధారణ జన్యువులో (gene) ఈ శ్రేణులు ఉంటాయి మరియు అవి ఈ ప్రత్యేక ప్రోటీన్ కొరకు కోడ్ చేస్తాయి కానీ ఈ వ్యక్తులలో మీ వద్ద ఒక జన్యువు (gene) ఉంటుంది దాని వరుస మార్చివేయబడినది ఎలా అయితే ఇక్కడ చూపబడినదో ఉదాహరణ కొరకు జీ (G) మీ వద్ద అమినో ఆసిడ్ (amino acid) ట్రైటోఫాన్ (trytophan) బదులు ఏ (A) గా మారిపోతుంది ఒక స్టాప్ కోడాన్ (stop codon), పెప్టైడ్ (peptide) ఇప్పుడు చేయబడలేదు, ఇది ఒక చిన్న పెప్టైడ్ (peptide) మరియు ఇది ప్రోటీన్ ని తయారు చేయలేదు. "
+इसलिए इसके परिणामस्वरूप यह सही हो सकता है ।,అందువలన దీని ఫలితంగా ఇది సరి అవవచ్చును.
+बस एक उदाहरण देना आवश्यक नहीं है कि यह वह उत्परिवर्तन ( mutation ) है जो उस स्थिति का कारण बनता है जिसे आपने देखा है ।,ఒక ఉదాహరణ ఇవ్వవలసిన అవసరం లేదు ఇది ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) ఇది ఆ స్థితికి కారణమవుతుంది ఏదైతే మీరు చూశారో.
+इसलिए लोग इसे देखने के बारे में क्या सोचते हैं इसलिए वे वही करते हैं जिसे पेडिग्री एनालिसिस कहा जाता है और वे विभिन्न गुणसूत्रों ( chromosomes ) पर स्थित डीएनए मार्करों ( DNA markers ) का उपयोग करते हैं ।,అందువలన ప్రజలు దీనిని చూడటం గురించి ఏమనుకుంటారు అందువలన వారు పెడిగ్రీ విశ్లేషణ అనేదాన్నే చేస్తారు మరియు వారు వివిధ క్రోమోసోమ్ల (chromosomes) మీద ఉన్న డిఎన్ఏ మార్కర్లను (DNA markers) ఉపయోగిస్తారు.
+"ये मार्कर ( markers ) दोहरा रहे हैं और दोहराए जाने के साथ आप जानते हैं कि कौन सा रिपीट एलील ( repeat allele ) अक्सर प्रभावित में मौजूद होता है और अप्रभावित में नहीं होता है जो क्रोमोसोम ( chromosomes ) के संभावित कारण का पता लगाने में सक्षम होता है जो जीन ( gene ) को परेशान कर सकता है और आपको पता चल जाएगा कि जीनोमिक ( genomic ) तकनीक आप सक्षम हो पाएंगे किसी जीन को पहचानने के लिए जीन ( gene ) की वजह से रोग उत्पन्न होता है क्योंकि अब हमारे पास अनुक्रम ( sequence ) है और हमने पाया कि अनुक्रम परिवर्तन है और यह सभी प्रभावितों में मौजूद है , इसलिए इस जीन ( gene ) के होने की संभावना है जो बीमारी का कारण बनता है ।","ఈ మార్కర్లు (markers) పునరావృత్తమవుతున్నాయి మరియు పునరావృత్తమవడంతో పాటు మీకు తెలుస్తుంది ఏ రిపీట్ అలీల్ (రిపీట్ allele) తరచుగా ప్రభావితమైనదానిలో ఉంటుంది మరియు ప్రభావితం కానిదానిలో ఉండదు ఏదైతే క్రోమోసోమ్ (chromosome) యొక్క సంభావ్య కారణాన్ని గుర్తించుటలో సామర్ధ్యం కలిగి ఉంటుంది అది జన్యువును (gene) ఇబ్బంది పెట్టగలదు మరియు మీకు తెలిసిపోతుంది జీనోమిక్ (genomic) సాంకేతికత ఏదేని జన్యువును (gene) గుర్తించుటలో మీకు సామర్ధ్యాన్ని ఇస్తుందా అని జన్యువు (gene) వలన రోగం ఉత్పన్నమవుతుంది ఎందుకంటె ఇప్పుడు మన వద్ద శ్రేణి (sequence) ఉంది మరియు మనము తెలుసుకున్నాం శ్రేణి మార్పు అని మరియు ఇది ప్రభావితమైనటువంటి వాటన్నింటిలోనూ ఉందని, అందువలన ఈ జన్యువు (gene) ఉండేందుకు అవకాశం ఉంది అది రోగకారకం అయ్యేందుకు. "
+यह वह तरीका है जो आप मनुष्यों में जीन ( gene ) की तलाश में जाते हैं और इसे स्थितिगत क्लोनिंग कहा जाता है ।,ఇది ఆ పధ్ధతి ఏదైతే మీరు మనుషుల్లో జన్యువును (gene) వెతికేందుకు వాడతారో మరియు దీన్ని సిట్యుయేషనల్ క్లోనింగ్ అంటారు.
+"तो यह दृष्टिकोण है जिसे फेनोटाइप ( phenotype ) से जीनोटाइप ( genotype ) के रूप में कहा जाता है , इसलिए आपने उस व्यक्ति को देखा जिसमें कुछ भिन्नता है और जाओ और देखो कि जीन क्या है जो उस फेनोटाइप ( phenotype को सही बनाता है , जिसे जीनोटाइप ( genotype ) को फेनोटाइप ( phenotype ) कहा जाता है ।","కాబట్టి ఇది సమలక్షణం (phenotype) నుండి జన్యురూపానికి (genotype) పిలువబడే విధానం, అందువలన మీరు కొంచెం భిన్నత్వం ఉన్న వ్యక్తిని చూశారు మరియు వెళ్ళండి మరియు చూడండి ఆ సమలక్షణాన్ని (phenotype) సరి చేసే జన్యు (gene) రకం ఏదో, దేన్నైతే జన్యురూపాన్ని (genotype) సమలక్షణం (phenotype) అంటారో. "
+और इसी तरह के दृष्टिकोण का उपयोग शास्त्रीय आनुवंशिकी ( classical genetics ) में किया जा रहा है उदाहरण के लिए ड्रोसोफिला ( Drosophila ) में यह जंगली - प्रकार का अर्थ है जो एक सामान्य कीट मक्खी है लेकिन इसमें जीन ( gene ) के प्रकार हो सकते हैं जो उदाहरण के लिए अलग - अलग फेनोटाइप ( phenotype ) देता है जो आप जानते हैं बहुत गहरा शरीर है जिसे आप मक्खी के शरीर को आबनूस ( ebony ) कहते हैं ।,మరియు ఇలాంటి విధానాన్ని శాస్త్రీయ జన్యుశాస్త్రంలో (classical genetics) ఉపయోగిస్తున్నారు ఉదాహరణకు ద్రోసోఫిలా (Drosophila) లో ఈ అడవి-రకానికి అర్ధం ఇది ఒక సాధారణ కీటకం ఈగ అని కానీ దీనిలో జన్యువుల (gene) రకాలు ఉండవచ్చును ఉదాహరణకు వేరు-వేరు సమలక్షణాలు (phenotype) ఇస్తుంది మీకు తెలిసినట్లు చాలా లోతైన శరీరం దానిని మీరు ఈగ శరీరాన్ని ఎబోనీ (ebony) అంటారు.
+"वेस्टीज पंख ( Vestigial wings ) आप देख सकते हैं कि विंग ( wings ) बहुत छोटा है या पंख ( wings ) कहा जा सकता है , विंग बन गया है आप विकृत जानते हैं और इसलिए यह फिर से एक फेनोटाइप ( phenotype ) है और उदाहरण के लिए मॉर्गन ( Morgan ) ने इन फेनोटाइप ( phenotype ) को क्रोमोसोम ( chromosome ) पर इसे मैप करने के लिए लिंक करने के लिए इस्तेमाल किया और कहा कि वास्तव में गुणसूत्र ( chromosome ) पर कुछ है जो इस फेनोटाइप ( phenotype ) को ठीक करता है ।","మీరు చూడగలిగే వెస్టిజియల్ రెక్కలు (vestigial wings) రెక్క (wings చాలా చిన్నది లేదా రెక్క (wings) అనవచ్చును, రెక్కగా మారిపోయింది మీకు దాని వికృతం తెలుసు అందువలన తిరిగి ఇది ఒక సమలక్షణం (phenotype) మరియు ఉదాహరణకు మోర్గాన్ (Morgan) ఈ సమలక్షణాలను (phenotype) క్రోమోసోమ్ (chromosome) మీద దీన్ని మ్యాప్ చేయడానికి లింక్ చేయడానికి వాడారు మరియు వాస్తవానికి క్రోమోసోమ్ (chromosome) మీద ఏదో ఉంది ఈ సమలక్షణాన్ని (phenotype) సరి చేసేది అని అన్నారు. "
+तो ऐसे मार्कर ( markers ) हैं जो हमें उस की पहचान करने में मदद करते हैं ।,అయితే ఇవి అలంటి మార్కర్లు (markers) అవి మనకి వాటిని గుర్తించడంలో సాయపడతాయి.
+"तो यह है कि हम वास्तव में कैसे दिखते हैं और उदाहरण के लिए समझने के लिए कि यहाँ पर क्या दिखाया गया है , ड्रोसोफिला ( Drosophila ) का एक एक्स ( X ) गुणसूत्र ( chromosome ) है और यह मैप करने में सक्षम है कि पीले शरीर का रंग देने वाला जीन यहाँ स्थित है यह देता है कि सफेद आंख का रंग यहां स्थित है , जो लघु रूप का एक फेनोटाइप ( phenotype ) देता है जिसे लघु कहा जाता है जो यहां स्थित है वह ऐसा करने में सक्षम है ।","అయితే ఏంటంటే వాస్తవానికి మనం ఎలా కనపడతాం మరియు ఉదాహరణకు అర్ధం చేసుకోవడానికి ఇక్కడ ఏమి చూపబడినది, ద్రోసోఫిలాది (Drosophila) ఒక ఎక్స్ (X) క్రోమోసోమ్ (chromosome) ఉంది మరియు పసుపు రంగు శరీరాన్ని ఇచ్చే జన్యువు (gene) ఇక్కడ ఉందీ అని మ్యాప్ చేయడంలో దీనికి సామర్ధ్యం ఉంది కంటి తెలుపు రంగు ఇక్కడ ఉందీ అని ఇది ఇస్తుంది, ఏదైతే లఘు రొప్పంలోని ఒక సమలక్షణాన్ని (phenotype) ఇస్తుందో దాన్ని లఘు అంటారు అది ఇక్కడ ఉంది అది ఆలా చేయుటలో సమర్ధత కలిగినది. "
+"उन्होंने इसे लिंकेज विश्लेषण के रूप में कहा जाता है , जिसका अर्थ है कि एक फेनोटाइप ( phenotype ) को कितनी बार एक साथ अलग किया जाता है जब आप पार करते हैं तो आप अलग - अलग होते हैं जिसे आप फेनोटाइप ( phenotype ) जानते हैं और यह आपको देता है कि यदि दो जीन एक साथ जुड़े हुए हैं तो एक दूसरे के करीब मौजूद होने की संभावना अधिक है ।","వారు దీనిని అనుసంధాన విశ్లేషణగా పిలిచారు, అంటే ఒక సమలక్షణాన్ని (phenotype) ఎన్నిసార్లు ఒకేసారి వేరు చేస్తారు అని అర్ధం మీరు దాటినప్పుడు అవి వేరు-వేరు అవుతాయి అవి సమలక్షణాలు (phenotype) అని మీకు తెలుసు మరియు ఒకవేళ రెండు జన్యువులు (genes) ఒకేసారి కలిసిపోయి ఉన్నవని ఒకవేళ ఇది మీకు ఇస్తే ఒకదానికొకటి దగ్గరగా ఉండే అవకాశం ఎక్కువగా ఉంది. "
+फेनोटाइप ( phenotype ) को एक साथ सही देखा जाता है ।,సమలక్షణాలు (phenotype) ఒకేసారి సరిగ్గా చూడబడతాయి.
+"और जिसके कारण आप पहली बार गुणसूत्र ( chromosome ) पर जीनों ( genes ) की मैपिंग करते हैं , आप जानते हैं कि इसके लिए उन्हें महान पुरस्कार से सम्मानित किया गया है और फिर से यह उसी दृष्टिकोण का उपयोग करता है जो जीनोटाइप ( genotype ) के लिए फेनोटाइप ( phenotype ) है जैसा कि आपने मानव में देखा है जो बहुत बाद में संभव है लेकिन बहुत पहले करने में सक्षम मक्खी में ।","అందుకే మీరు మొదటిసారి క్రోమోజోమ్‌లో (chromosome) జన్యువుల (gene) మ్యాపింగ్ చేస్తారు, దీనికి ఆయనకు గొప్ప అవార్డు లభించిందని మీకు తెలుసు ఆపై ఇది జన్యురూపం (genotype) కోసం సమలక్షణం (phenotype) వలె అదే విధానాన్ని ఉపయోగిస్తుంది ఏవిధంగా అయితే మీరు మానవుల్లో చూశారో అది చాలా తరువాత సంభవం కానీ చాలా ముందుగా చేయడంలో సమర్థులు ఈగలో. "
+"लेकिन अधिकांश जीनों के लिए वर्तमान दृष्टिकोण यह समझने के लिए कि एक फ़ंक्शन क्या है , बेशक आप जानते हैं कि जो कुछ भी मेंडल ( Mendel ) ने किया है , अब लोगों ने अनुक्रम ( sequence ) किया है , जीन की पहचान की है और वे वास्तव में यह बताने में सक्षम हैं कि जीन ( gene ) में दोष का इस फेनोटाइप ( phenotype ) में क्या परिणाम हो सकता है लेकिन लोग अब जो करने की कोशिश कर रहे हैं वह रिवर्स ओके करना है ।","కానీ చాలా జన్యువులకు ప్రస్తుత విధానం ఏమిటంటే ఒక పని ఏమిటో అర్థం చేసుకోవడం, మీకు ఖచ్చితంగా తెలుసు మెండెల్ చేసినదంతా కూడా, ఇప్పుడు ప్రజలు శ్రేణి (sequence) చేసారు అని, జన్యువును గుర్తించారు మరియు వాస్తవానికి ఇది చెప్పడంలో సమర్థులు జన్యువులో (gene) దోషానికి ఈ సమలక్షణంలో (phenotype) ఏ పరిణామానికి దారి తీస్తుందీ అని కానీ ప్రజలు ఏదైతే చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారో అది రివర్స్ ఒకే చేయాలి. "
+"मेरे पास यह जीन ( gene ) है , लेकिन मुझे नहीं पता कि जीन का कार्य क्या है , इसलिए मैं उस जीन के डीएनए ( DNA ) में कुछ बदलाव करता हूं , जिसे आप उस जीन ( gene ) का प्रतिनिधित्व करते हुए जानते हैं और देखते हैं कि एक फेनोटाइप ( phenotype ) क्या है ।","నా వద్ద ఈ జన్యువు (gene) ఉంది, కానీ నాకు తెలియదు జన్యువు పని ఏంటీ అని, అందువలన నేను ఆ జన్యువు యొక్క డిఎన్ఏలో (DNA) కొంచెం మార్పులు చేస్తాను, అది ఆ జన్యువుకు (gene) ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుందని మీకు తెలుసు మరియు చూస్తారు ఒక సమలక్షణం (phenotype) ఏంటీ అని."
+"इसलिए इसे रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) कहा जाता है क्योंकि आप जीनोटाइप ( genotype ) के साथ शुरू करते हैं और पूछते हैं कि इन दोनों को अलग करने के लिए फेनोटाइप ( phenotype ) क्या होगा , इसलिए यह क्लासिकल फॉरवर्ड जेनेटिक्स ( forward genetics ) है , जो जीनोटाइप ( genotype ) का फेनोटाइप ( phenotype ) है ।","అందువలన దీన్ని రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) అంటారు ఎందుకంటే మీరు జన్యురూపంతో (genotype) మొదలు పెడతారు మరియు అడుగుతారు ఈ రెండిటిని వేరు చేయడానికి సమలక్షణం (phenotype) ఏది అవుతుందీ అని, అందువలన ఇది శాస్త్రీయ ఫార్వర్డ్ జెనెటిక్స్ (forward genetics), ఇది జన్యురూపానికి (genotype) సమలక్షణం (phenotype). "
+"तो आप या तो मक्खी को कुछ उत्परिवर्तजन के संपर्क में लाते हैं , जो रसायन या जो कुछ भी बेतरतीब ढंग से कुछ उत्परिवर्तन उत्पन्न करते हैं या यह एक दिए गए फेनोटाइप ( phenotype ) के परिणामस्वरूप प्राकृतिक भिन्नता हो सकती है ।","అయితే మీరు ఈగను కొన్ని ఉత్పరివర్తనాలకు గురి చేస్తారు, అవి రసాయనాలు లేదా ఏ విధముగా అయినా యాదృచ్ఛికంగా కొన్ని ఉత్పరివర్తనాలను సృష్టిస్తుంది లేదా ఇది ఇవ్వబడిన సమలక్షణం (phenotype) ఫలితంగా సహజ వైవిధ్యం అవవచ్చును."
+और फिर आप देखते हैं कि आप इस मक्खी की तुलना में जानते हैं कि वे कितने अलग हैं और इस मक्खी को अद्वितीय जीनोटाइप ( genotype ) की पहचान करते हैं जिसे हम उत्परिवर्ती कहते हैं ।,ఆపై మీరు చూస్తారు మీకు తెలుసు ఈ ఈగతో పోల్చితే అవి యెంత వేరు అని మరియు ఈ ఈగకు ప్రత్యేకమైన జన్యురూపం (genotype) గుర్తిస్తారు దానిని మనం మార్చబడినది అంటాము.
+रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) में हम वास्तव में इस बारे में परेशान नहीं होते हैं कि फेनोटाइप ( phenotype ) क्या होगा ।,రివర్స్ జన్యుశాస్త్రంలో (reverse genetics) మనం నిజానికి సమలక్షణం (phenotype) ఏది అవుతుంది అనేదాని గురించి చింతించము.
+"आप एक जीन लेते हैं जिसे आप अध्ययन करना चाहते हैं और उदाहरण के लिए उत्परिवर्तन को प्रेरित करना चाहते हैं इसलिए मैंने इसे बदल दिया है , अब यह एक छोटा पेप्टाइड ( peptide ) बन गया है यदि इसे अनुवादित किया जाता है और फिर आप सभी मक्खी को जानते हैं कि इस उत्परिवर्तन ( mutation ) को क्या कहा गया है फेनोटाइप ( phenotype ) और मुझे उदाहरण के लिए मिल सकता है जब मैं इस उत्परिवर्तन का निर्माण करता हूं तो मक्खी इस फेनोटाइप ( phenotype ) बन जाती है ।","మీరు అధ్యయనం చేయదలిచిన ఒక జన్యువును తీసుకుంటారు మరియు ఉదాహరణకు మ్యుటేషన్‌ను ప్రేరేపించాలనుకుంటున్నారు అందువలన నేను దీన్ని మార్చేశాను, ఇప్పుడు ఇది చిన్న పెప్టైడ్ (peptide) అయిపోయింది ఒకవేళ ఇది అనువదించబడితే ఆపై మీకు అన్ని ఈగలూ తెలుసు ఈ మ్యుటేషన్ (mutation) ని ఏమన్నారు అని సమలక్షణం (phenotype) మరియు నాకు ఉదాహరణకు దొరుకుతుంది ఎప్పుడైతే నేను ఈ మ్యుటేషన్ ని నిర్మిస్తానో అప్పుడు ఈగ ఈ సమలక్షణం (phenotype) అయిపోతుంది. "
+"इसलिए मैं अब इस जीनोटाइप ( genotype ) को इस जीन ( gene ) के साथ या आसानी से सही जोड़ सकता हूं , इसलिए इसे रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) कहा जाता है ।","కాబట్టి నేను ఇప్పుడు ఈ జన్యురూపాన్ని (genotype) ఈ జన్యువుతో(gene) లేదా సులభంగా జోడించగలను, అందువలన దీనిని రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) అంటారు."
+"तो आपको रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) की आवश्यकता क्यों है क्योंकि यह इसी तरह से जीनोमिक्स ( genomics ) के नए स्थान की ओर ले गया है , इसलिए हमें इसकी आवश्यकता है क्योंकि जीन फ़ंक्शन में अतिरेक होते हैं क्योंकि जब आपके पास एक फॉरवर्ड जेनेटिक्स ( forward genetics ) होता है तो यह उसी तरह क्यों होता है क्या आपको प्रयोगशाला में जानवरों या मॉडलों को जानने के लिए कई बार रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) की आवश्यकता होती है ।","కాబట్టి మీకు రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) ఎందుకు అవసరం ఎందుకంటే ఇది ఈ విధంగానే జన్యుశాస్త్రాన్ని (genomics) కొత్త స్థానం వైపు తీసుకెళ్లింది, అందువలన మనకు దీని అవసరం ఉంది ఎందుకంటే జన్యువులు పనితీరులో పునరావృతమవుతాయి ఎందుకంటే మీకు ఫార్వర్డ్ జన్యుశాస్త్రం (forward genetics) ఉన్నప్పుడు, అదే విధంగా ఎందుకు ఉంటుంది ప్రయోగశాలలో జంతువులు లేదా నమూనాలను తెలుసుకోవడానికి మీకు చాలాసార్లు రివర్స్ జన్యుశాస్త్రం (reverse genetics) అవసరం. "
+"एक ही फेनोटाइप ( phenotype ) हो सकता है जो दो अलग - अलग जीनों द्वारा दिया जाता है , इसलिए यदि आप एक दूसरे को म्यूट करते हैं तो भी वह फेनोटाइप ( phenotype ) दे रहा है ताकि अब आप आगे के जेनेटिक्स ( genetics ) में उस फेनोटाइप ( phenotype ) को प्राप्त कर पाएंगे ।","ఒకే సమలక్షణాన్ని (phenotype) రెండు వేర్వేరు జన్యువులు ఇవ్వవచ్చు, కాబట్టి మీరు ఒకదానికొకటి మ్యూట్ అయ్యేలా చేసినా, అది సమలక్షణాన్ని (phenotype) ఇస్తుంది కాబట్టి మీరు రాబోయే జెనెటిక్స్ (genetics) ఆ సమలక్షణాన్ని (phenotype) పొందగలరు. "
+रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) में मैं एक म्यूटेशन ( mutation ) में ला सकता हूं फिर से मैं दूसरे म्यूटेशन ( mutation ) में ला सकता हूं ताकि आपको पता चले कि रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) के मामले में यह संभव है ।,"రివర్స్ జెనెటిక్స్ లో (reverse genetics), నేను ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) తీసుకురాగలను తిరిగి ఇంకో మ్యుటేషన్ లోకి (mutation) తీసుకురాగలను తద్వారా రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) విషయంలో ఇది సంభవమని మీకు తెలియగలదు."
+"कभी - कभी उत्परिवर्तन ( mutation ) घातक हो सकता है जिसका अर्थ है कि उत्परिवर्तन ( mutation ) आबादी में नहीं आ सकता है , इसलिए आप याद करेंगे ।","ఒక్కోసారి మ్యుటేషన్ (mutation) ప్రాణాంతకం కావచ్చును దాని అర్ధం మ్యుటేషన్ (mutation) జనాభాలోకి రావడం లేదు అని, అందువలన మీరు గుర్తు చేసుకుంటారు."
+"आप एक शास्त्रीय आनुवांशिकी ( classical genetics ) स्क्रीन में जानते हैं जबकि रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) में मुझे पता है कि जब भी मैं इसे बनाता हूं तो मक्खियां मर जाती हैं , मुझे पता है कि यह एक घातक फेनोटाइप ( phenotype ) है जिसे अन्यथा आप याद करेंगे ।","క్లాసికల్ జెనెటిక్స్ (clasical genetics) స్క్రీన్‌లో మీకు తెలుసు అయితే రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) లో నాకు తెలుసు నేను ఎప్పుడు దీనిని చేసినా ఈగలు చనిపోతాయి అని, ఇది ప్రాణాంతక సమలక్షణం (phenotype) అని నాకు తెలుసు లేకపోతె దాన్ని మీరు గుర్తుచేసుకుంటారు. "
+फेनोटाइप ( phenotype ) बहुत सूक्ष्म हो सकता है जिसे हम देख नहीं सकते ।,సమలక్షణం (phenotype) మనం చూడలేనంత సూక్ష్మంగా ఉండవచ్చును. .
+"इसलिए जब आप एक फॉरवर्ड जेनेटिक्स ( forward genetics ) स्क्रीन करते हैं तो आप प्रत्येक जानवर की सूक्ष्मता से जांच नहीं कर सकते क्योंकि आपको नहीं पता होता है कि कौन सा उत्परिवर्तन ( mutation ) करता है , इसलिए आप यहाँ स्पष्ट गैर - स्पष्ट उह फेनोटाइप ( phenotype ) याद करते हैं लेकिन जब आप एक उत्परिवर्तन ( mutation ) बनाते हैं तो जानते हैं कि यह मक्खी को एक उत्परिवर्तन उदाहरण के लिए मिला है ।","కాబట్టి మీరు ఒక ఫార్వర్డ్ జన్యుశాస్త్రం (forward genetics) స్క్రీన్ చేసినప్పుడు, మీరు ప్రతి జంతువును దగ్గరగా పరిశీలించలేరు ఎందుకంటే ఏది మ్యుటేషన్(mutation) చేస్తుందో మీకు తెలియదు, కాబట్టి మీరు ఇక్కడ స్పష్టమైన స్పష్టం-కానీ ఆ సమలక్షణాన్ని (phenotype) గుర్తు చేసుకుంటారు కానీ మీరు ఒక మ్యుటేషన్‌ను (mutation) సృష్టించినప్పుడు, ఈ ఈగకి ఒక మ్యుటేషన్ ఉదాహరణకు లభించిందని మీకు తెలుసు."
+इसलिए आप उस मक्खी का अधिक बारीकी से निरीक्षण कर सकते हैं और एक अंतर पा सकते हैं जो बताता है कि जीनोटाइप ( genotype ) को फेनोटाइप ( phenotype ) के साथ जोड़ता है ।,అందువలన మీరు ఆ ఈగను మరింత దగ్గరగా గమనించవచ్చు మరియు ఒక తేడాను పొందవచ్చును ఇది జన్యురూపం (genotype) సమలక్షణంతో (phenotype) ముడిపడి ఉందని సూచిస్తుంది.
+"अब आगे के आनुवांशिकी में आपका कोई नियंत्रण नहीं है कि आप किस जीन ( gene ) को उत्परिवर्तित ( mutation ) कर रहे हैं , लेकिन यहां हम जान सकते हैं कि आप जो जीन चाहते हैं , वह संभव है और शास्त्रीय आनुवांशिकी ( classical genetics ) में आप यह नहीं कह सकते हैं कि आप किस प्रकार का उत्परिवर्तन करना चाहते हैं , उदाहरण के लिए मैं जो बनाना चाहता हूं ।","ఇప్పుడు రాబోయే జన్యుశాస్త్రంలో మీరు ఏ జన్యువును (gene) మార్చబోతున్నారో దానిపై మీకు నియంత్రణ లేదు, కానీ ఇక్కడ మనం తెలుసుకోవచ్చు మీరు ఏ జన్యువునైతే కోరుకుంటారో, అది సంభవమనీ మరియు శాస్త్రీయ జన్యుశాస్త్రంలో (classical genetics) మీరు ఏ విధమైన మ్యుటేషన్ చేయాలి అనుకుంటున్నారో మీరు చెప్పలేరు, ఉదాహరణకు నేను చేయాలి అనుకుంటున్నది. "
+एक्स अमीनो एसिड ( x amino acid ) के बजाय एक गलत उत्परिवर्तन के रूप में कहा जाता है जिसे मैं प्रोटीन के दिए गए स्थान में y अमीनो एसिड ( amino acid ) में लाना चाहता हूं और देखें कि आपके पास रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) में किस तरह का प्रभाव संभव है ।,ఎక్స్ అమైనో ఆమ్లానికి (x amino acid) బదులుగా తప్పు మ్యుటేషన్‌గా చెప్పబడుతుంది దాంట్లో నేను ప్రోటీన్ యొక్క ఇవ్వబడిన స్థానంలో y అమినో ఆమ్లాన్ని (amino acid) తేవాలి అనుకుంటున్నాను మరియు చూడండి మీ వద్ద రివర్స్ జెనెటిక్స్ లో (reverse genetics) ఏ రకమైన ప్రభావం సాధ్యం. 
+"ऊतक - विशिष्ट ( Tissue - specific ) प्रभाव , उदाहरण के लिए , इस जीन ( gene ) या गर्म या तंत्रिका तंत्र ( nervous system ) में इस उत्परिवर्तन ( mutation ) का क्या प्रभाव होता है , इसलिए आप दूसरे को प्रभावित नहीं करते हैं , लेकिन केवल तंत्रिका तंत्र ( nervous system ) को प्रभावित करते हैं जो आगे के आनुवंशिकी में संभव नहीं है और फिर रिवर्स आनुवंशिकी में संभव है ।","కణజాల-నిర్దిష్ట tissue-specific) ప్రభావాలు, ఉదాహరణకు, ఈ జన్యువు లేదా వేడిమి లేదా నాడీ వ్యవస్థలో (nervous system) ఈ మ్యుటేషన్ (mutation) యొక్క ప్రభావం ఏమిటి, కాబట్టి మీరు మరొకరిని ప్రభావితం చేయరు, కానీ నాడీ వ్యవస్థను మాత్రమే ప్రభావితం చేస్తుంది ఇది రాబోయే జెనెటిక్స్లో సాధ్యం కాదు ఆపై రివర్స్ జెనెటిక్స్లో సాధ్యం."
+तुम्हें पता है एक और महत्वपूर्ण बात यह है कि रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) एक जीन को अज्ञात फ़ंक्शन ( unknown function ) के साथ जोड़ सकता है आप नहीं जानते कि वह क्या है और एक फेनोटाइप ( phenotype ) के साथ ।,"మీకు తెలిసిన మరో ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) ఒక జన్యువును తెలియని ఫంక్షన్‌తో (unknown function) అనుబంధించగలదు.అది ఏమిటో మీకు తెలియదు మరియు ఒక సమలక్షణంతో (phenotype)."
+"तो आप जीन के कार्य को समझते हैं और अंत में आप यह वर्गीकृत कर सकते हैं कि वे कौन से जीन ( gene ) हैं जो जीवित रहने के लिए आवश्यक हैं , वे कौन से जीन ( gene ) हैं जो जीवित रहने में निरर्थक हैं जब आप एक रिवर्स जेनेटिक्स ( reserve genetics ) करते हैं क्योंकि आप जानते हैं कि आप उत्परिवर्तन ( mutation ) बनाते हैं तो वे मरते नहीं हैं , आप उत्परिवर्तन बनाएँ वे सामान्य होते हैं जिन्हें आप याद करते हैं यदि आप एक आनुवांशिकी जानते हैं ।","కాబట్టి మీరు జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకుంటారు మరియు చివరకు మనుగడకు ఏ జన్యువులు (gene) అవసరమో మీరు వర్గీకరించవచ్చు, మీరు రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) చేసినప్పుడు మనుగడలో అనవసరంగా ఉండే జన్యువులు (gene) ఏమిటి ఎందుకంటే మీకు తెలుసు మీరు ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) సృష్టిస్తే అవి చనిపోవు అని, మీరు మ్యుటేషన్ (mutation) చేయండి అవి సాధారణమైనవి ఒకవేళ మీకు ఒక వంశవృక్షం తెలిస్తే మీరు వాటిని గుర్తు చేసుకుంటారు. "
+"तो , वहाँ आनुवंशिकी ( genetics ) रिवर्स जेनेटिक्स ( reserve genetics ) केवल मॉडल प्रणाली ( model system ) में मनुष्यों में उल्लेखनीय नहीं हैं , कई अन्य बड़े जानवरों में उल्लेखनीय नहीं हैं जो लंबे समय तक प्रजनन करते हैं ।","కాబట్టి, అక్కడ జన్యుశాస్త్రం(genetics) రివర్స్ జన్యుశాస్త్రం (reverse genetics) కేవలం మానవులలో మోడల్ వ్యవస్థలో (model system) మాత్రమే గుర్తించదగినది కాదు, చాలా కాలం పాటు సంతానోత్పత్తి చేసే అనేక ఇతర పెద్ద జంతువులలో గుర్తించదగినది కాదు."
+"उदाहरण के लिए , तंत्रिका तंत्र ( nervous system ) के साथ आप किस तरह का विश्लेषण करते हैं , इसके आधार पर कई मॉडल प्रणाली हैं , यह Aplysia हो सकता है : आनुवंशिकी ( genetics ) , विकास , प्रजनन ( reproduction ) , सी ( C ) ।","ఉదాహరణకు, నాడీ వ్యవస్థతో (nervous system) మీరు ఎలాంటి విశ్లేషణ చేస్తారు, దీని ఆధారంగా అనేక మోడల్ వ్యవస్థలు ఉన్నాయి, ఇది Aplysia కావచ్చు: జన్యుశాస్త్రం (genetics), అభివృద్ధి, పునరుత్పత్తి (reproduction), సి (C)."
+"एलिगेंस ( elegans ) , ज़ेबरा मछली ( zebra fish ) विकास आप ऑफ कोर्स ड्रोसोफिला ( Drosophila ) और इतने पर समझ सकते हैं ।","ఎలిగాన్స్ (elegans), జీబ్రా చేపల (zebra fish) అభివృద్ధి మీరు ద్రోసోఫిలా (Drosophila) ఈమాత్రం దానితో తెలుసుకొనవచ్చును."
+कई मॉडल हैं जब यह मानव के अधिक करीब आता है तो यह चूहे और माउस लोग हैं जीन फ़ंक्शन ( gene function ) और उनके शरीर विज्ञान को समझने के लिए उपयोग करते हैं ।,"చాలా నమూనాలు ఉన్నాయి, అవి మానవులకు దగ్గరగా వచ్చినప్పుడు  అది ఎలుక మరియు ఎలుక సంతానం జన్యువు పని (gene function) మరియు వాటి శరీర జ్ఞానాన్ని అర్ధం చేసుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు."
+इसलिए अब लोगों ने बड़ी संख्या में इस तरह के उत्परिवर्तन ( mutation ) किए हैं और ये डेटा बेस हैं जो उदाहरण के लिए उपलब्ध हैं आपके पास एक फ्लाइट बेस है जो आपको बताता है कि आपको जीन ( gene ) क्या फेनोटाइप ( phenotype ) है ।,అందువలన ఇప్పుడు ప్రజలు ఇంత పెద్ద సంఖ్యలో ఇలాంటి ఉత్పరివర్తనలు (mutations) చేశారు మరియు ఉదాహరణకు ఈ డేటా బేస్ లు అందుబాటులో ఉన్నాయి మీ వద్ద ఒక ఫ్లైట్ బేస్ ఉంది అది మీకు చెబుతుంది జన్యువు (gene) ఏ సమలక్షణమో (phenotype).
+"उदाहरण के लिए आप जाते हैं और आप जानते हैं कि आप इस विशेष टैब का चयन करते हैं और उस घुंघराले पंख को देते हैं , यह आपको बताएगा कि वे कौन से जीन ( gene ) हैं जिनके परिणामस्वरूप आपको कर्ल फेनोटाइप ( phenotype ) और इतने पर पता चलता है ।","ఉదాహరణకు మీరు వెళ్లారు మరియు మీకు తెలుసు మీరు ఈ ప్రత్యేక ట్యాబును ఎంచుకున్నారు అని మరియు ఆ ఉంగరాల రెక్కలను ఇస్తారు, ఇది మీకు చెబుతుంది అవి ఎలాంటి జన్యువులో (gene) తద్ఫలితంగా మీకు ఉంగరాల సమలక్షణం (phenotype) మరియు ఇలాంటివి తెలుస్తాయో."
+"उदाहरण के लिए अधिक जेनेरिक डेटा बेस ( generic data base ) फिर से इकट्ठा किया जाता है , आप जानते हैं कि आप इस यूरोपीय डिपॉजिटरी ( European depository ) में जाते हैं , आप जाते हैं और उदाहरण के लिए यहां क्लिक करें कि वे कौन सी प्रजातियां हैं जिनका चयन कर सकते हैं बड़ी संख्या में प्रजातियां ( species ) जीनोम ( genome ) हैं उत्परिवर्तित ( mutation ) किया गया है कुछ उत्परिवर्तन उपलब्ध उत्परिवर्ती है फेनोटाइप ( phenotype ) उपलब्ध है ।","ఉదాహరణకు అధిక జనరిక్ డేటా బేస్ (generic data base) మళ్ళీ సేకరించబడుతుంది, మీకు తెలుసు మీరు ఈ ఐరోపా డిపాజిటరీ (European depository) కి వెళ్తారు, మీరు వెళ్లారు మరియు ఉదాహరణకు ఇక్కడ క్లిక్ చేయండి అవి ఏ జాతులు మనం ఎంచుకోదగినవి పెద్ద సంఖ్యలో జాతులు (species) జీనోమ్ లు (genome) ఉన్నాయి మ్యుటేషన్ (mutation) చేయబడినవి కొన్ని మ్యుటేషన్లు అందుబాటులో ఉన్న మార్పులు సమలక్షణాలు (phenotype) అందుబాటులో ఉన్నాయి. "
+या आप जैव प्रौद्योगिकी सूचना वेबसाइट ( biotechnology information website ) के लिए इस अधिक लोकप्रिय NCBA राष्ट्रीय केंद्र पर जा सकते हैं और आप जान सकते हैं कि जीव डेटा बेस पर जा सकते हैं और ब्राउज़ कर सकते हैं ।,లేదా మీరు బయోటెక్నాలజీ సమాచార వెబ్‌సైట్‌ (biotechnology information website) కొరకు ఈ మరింత ప్రజాదరణ పొందిన NCBA జాతీయ కేంద్రాన్ని సందర్శించవచ్చు మరియు మీరు తెలుసుకొనవచ్చును జీవి డేటా బేస్ కు వెళ్లవచ్చును మరియు బ్రౌజ్ చేయగలరు.
+"यह आपको सभी जीवों को देता है , उनके जीनोम डीएनए अनुक्रम ( genome DNA sequence ) को देखें और इसी तरह ।","ఇది మీకు అన్ని జీవులను ఇస్తుంది, వాటి జీనోమ్ డిఎన్ఏ శ్రేణిని (genome DNA sequence) చూడండి మరియు ఈ విధముగా."
+इसलिए यदि आपके पास यह डेटा बेस है तो हम जीन ( gene ) पर नज़र डाल सकते हैं और आप एक विशेष प्रश्न पूछना चाहते हैं कि जीन ( gene ) का कार्य क्या है जिसे आप परीक्षण करना चाहते हैं ।,"అందువలన ఒకవేళ మీరు ఈ డేటా బేస్ కలిగి ఉంటే, అప్పుడు మేము జన్యువును (gene) చూడవచ్చు మరియు మీరు ఒక నిర్దిష్ట ప్రశ్న అడగాలనుకుంటున్నారు, మీరు పరీక్షించదలిచిన జన్యువు (gene)యొక్క పని ఏమిటి అని."
+"तो सवाल यह है कि इस नई तकनीक के साथ क्या आपको वास्तव में फॉरवर्ड जेनेटिक्स ( forward genetics ) की आवश्यकता है , इसलिए अब मैं कुछ भी म्यूट कर सकता हूं , तो आपको आगे के जेनेटिक्स ( genetics ) की आवश्यकता क्यों है शास्त्रीय आनुवंशिकी ( classical genetics ) अब बेकार है ।","కాబట్టి ప్రశ్న ఏంటీ అంటే, ఈ కొత్త టెక్నాలజీతో మీకు నిజంగా ఫార్వర్డ్ జన్యుశాస్త్రం (forward genetics) అవసరమా, అందువలన ఇప్పుడు నేను దేనినైనా మ్యూట్ చేయగలను, కాబట్టి మీకు మరింత జన్యుశాస్త్రం (genetics) ఎందుకు అవసరం క్లాసికల్ జన్యుశాస్త్రం (classical genetics) ఇప్పుడు పనికిరానిది."
+आज के जीवन में इसका जवाब नहीं है यह अभी भी इसकी योग्यता है प्रक्रिया रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) हैं जहां आप एक उत्परिवर्तन ( mutation ) बनाते हैं और सवाल पूछते हैं कि कठिन समय सही है और कई बार आपको अप्रत्याशित लगता है जानिए क्या होगा वो परिणाम जो आप सही नहीं जानते ।,మీ జీవితంలో దీనికి సమాధానం లేదు ఇది ఇప్పటికీ విలువైనది ప్రక్రియ రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) అక్కడ మీరు ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) చేస్తారు మరియు ప్రశ్నలు వేస్తారు కఠిన సమయం సరైనదా అని మరియు ఎన్ని సార్లు మీకు అనవసరం అనిపిస్తుంది మీకు సరిగ్గా తెలియనటువంటి ఆ పరిణామాల గురించి తెలుసుకోండి. 
+"तो आगे के जेनेटिक्स ( genetics ) आपको सरल उपकरण प्रदान करते हैं और आप जल्दी से ऐसा कर सकते हैं और फिर भी यह उचित है और यहां आपको यह बताने की आवश्यकता नहीं है कि क्या आप जानते हैं कि आप आगे के जेनेटिक्स स्क्रीन ( genetics screen ) को जानते हैं , जहां आप जानवरों को कुछ विशेष रसायनों के संपर्क में लाते करते हैं , जो उन दोषों का कारण बनते हैं जहाँ आप नहीं जानते हैं कहा पे ।","కాబట్టి భావి జన్యుశాస్త్రం (genetics) మీకు సరళమైన సాధనాలను ఇస్తుంది మరియు మీరు దీన్ని త్వరగా చేయవచ్చు ఆపై ఇది సముచితం మరియు మీరు ఇక్కడ చెప్పాల్సిన అవసరం లేదు మీకు తెలుసా మీకు భావి జెనెటిక్స్ స్క్రీన్ (genetics screen) తెలుసా అని, అక్కడ మీరు జంతువులను కొన్ని ప్రత్యేక రసాయనాల్లో ఉంచుతారు, అవి ఆ దోషాలకు కారణమవుతాయి ఎక్కడైతే మీకు తెలియదో ఎక్కడో. "
+यह वास्तव में जीन ( gene ) या जीनोम ( genome ) के ज्ञान की आवश्यकता नहीं है क्योंकि मैं एक नई प्रजाति ले सकता हूं जिसका जीनोम ( genome ) का अध्ययन नहीं किया गया है फिर भी मैं कर सकता हूं ।,దీనికి నిజంగా జన్యువు (gene) లేదా జీనోమ్ (genome) గురించిన జ్ఞానం అవసరం లేదు ఎందుకంటే  నేను జీనోమ్ (genome) ఒక్క అధ్యయనం చేయబడని ఒక క్రొత్త జాతిని తీసుకొని కూడా చేయగలను.
+"तो यह अभी भी उसके लिए बड़ा प्लस है , दूसरी बात यह है कि आप जानते हैं कि अगर आपके पास एक उत्परिवर्ती वातावरण ( mutant background ) है तो मैं फिर से यह समझ सकता हूं कि आप के दूसरे दौर में उत्परिवर्ती तनाव उत्तम आनुवंशिकी ( classical genetics ) का उपयोग करके यादृच्छिक उत्परिवर्तन को जानता है ।",ఇది ఇప్పటికి కూడా దానికి చాలా పెద్ద ప్లస్. రెండవ విషయం ఏంటీ అంటే మీకు తెలుసు ఒకవేళ మీ వద్ద ఒక మ్యూటాంట్ వాతావరణం (mutant background) ఉన్నట్లయితే నేను తిరిగి ఇది అర్ధం చేసుకోగలను మీరు రెండవ రౌండ్ లో మ్యుటేషన్ వత్తిడి ఉత్తమ క్లాసికల్ జెనెటిక్స్ (classical genetics) ని ఉపయోగించి యాదృచ్చిక మ్యుటేషన్ ని తెలుసుకుంటుంది. 
+मैं एक अवरोधक ( suppressor ) या बढ़ाने वाले के साथ आ सकता हूं उदाहरण के लिए एक दूसरा उत्परिवर्तन ( mutation ) फेनोटाइप ( phenotype ) को सामान्य स्थिति में उलट सकता है या यह इसे बदतर बना सकता है ।,నేను ఒక అవరోధకం (suppressor) లేదా పెంచేదానిని తీసుకుని రాగలను ఉదాహరణకు ఒక వేరే మ్యుటేషన్ (mutation) సమలక్షణాన్ని (phenotype) సాధారణ స్థితిలో దాన్ని రివర్స్ చేయవచ్చు లేదా ఇంకా అధ్వాన్నంగా చేయవచ్చు.
+ये सभी आप आगे के आनुवंशिकी ( genetics ) का उपयोग करके अभी भी संभव जानते हैं इसलिए अभी भी आप जानते हैं कि ये उचित हैं और इसी तरह उत्परिवर्तन ( mutation ) और विनियामक स्थान ( regulatory region ) को मैप किया जा सकता है ।,ఇవన్నీ మీరు రాబోయే జెనెటిక్స్ (genetics) ని ఉపయోగించి ఇప్పటికీ సాధ్యమే అని తెలుసుకుంటారు అందువలన ఇప్పటికీ మీకు తెలుసు ఇవి తగినవని మరియు ఇదే విధంగా మ్యుటేషన్ (mutation) మరియు నియంత్రణ ప్రాంతాన్ని (regulatory region) ని మ్యాప్ చేయవచ్చు.
+"तो आपके पास एक जीन ( gene ) का अपस्ट्रीम स्थान ( upstream region ) है , अब यह उत्परिवर्तित ( mutated ) होता है , अब जीन गैर - कार्यात्मक रूप से ठीक हो जाता है और अंत में जब आप देखते हैं तो आप पा सकते हैं कि नियामक स्थान ( regulatory region ) महत्वपूर्ण हैं जो बहुत मुश्किल होता है यदि आप रिवर्स के लिए जाते हैं आनुवंशिकी ( genetics ) क्योंकि रिवर्स आनुवंशिकी ( reverse genetics ) अधिक बार आप कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) को जानते हैं ।","కాబట్టి మీ వద్ద జన్యువు (gene) యొక్క అప్‌స్ట్రీమ్ ప్రాంతం (upstream region)ఉంది, ఇప్పుడు అది పరివర్తనం (mutate) చెందింది, ఇప్పుడు జన్యువు  అనధికారికంగా సరిచేయబడినది మరియు చివరగా మీరు చూసినట్లయితే మీరు పొందగలరు నియంత్రణ ప్రాంతం (regulatory region) ముఖ్యమైనది అని అది చాలా కఠినమైనది ఒకవేళ మీరు రివర్స్ కొరకు వెళ్ళినట్లయితే జెనెటిక్స్ (genetics) ఎందుకంటే రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) చాలా సార్లు మీకు కోడింగ్ శ్రేణి (coding sequence) తెలుసు. "
+आप नियामक अनुक्रम ( regulatory sequences ) को नहीं जानते हैं इसलिए यह दृष्टिकोण अभी भी आपको समझ प्रदान करता है इसलिए पारंपरिक अध्ययनों को जारी रखने के लिए आज भी यह बहुत महत्वपूर्ण है लेकिन आप जानते हैं कि रिवर्स जेनेटिक्स ( reverse genetics ) दृष्टिकोण के साथ आप इसे संभाल सकते हैं और समझ सकते हैं और आप महत्वपूर्ण सवालों के जवाब जानते हैं ।,మీకు నియంత్రణ శ్రేణులు (regulatory sequences) తెలియదు అందువలన ఈ విధానం మీకు ఇప్పటికీ కూడా అవగాహన ఇస్తుంది అందువలన సాంప్రదాయ అధ్యయనాలను కొనసాగించడం నేటికీ చాలా ముఖ్యం రివర్స్ జెనెటిక్స్ (reverse genetics) విధానంతో మీరు దానిని నిర్వహించగలరని మరియు అర్థం చేసుకోగలరని మీకు తెలుసు మరియు ముఖ్యమైన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు మీకు తెలుసు.
+"आइए हम देखें कि हम इसका उपयोग कैसे कर सकते हैं उदाहरण के लिए आप पहनावा पर जाते हैं और उदाहरण के लिए चयन करते हैं अमेज़ॅन मोली ( Amazon molly ) में जाने वाले सभी जीनोम ( genome ) मछली हैं और एक प्रश्न पूछते हैं , ठीक है आप जानते हैं कि मेरे पास एक जीन ( gene ) है इस जानवर में मेरी दिलचस्पी का एक जीन ( gene ) मैं कहता हूं कि यह epm2a कहता है कि हाँ यह है कि यह इस स्थान में मौजूद है इसका विवरण दिया गया है ।","రండి మనం చూద్దాం మనము దీన్ని ఎలా ఉపయోగించవచ్చునో ఉదాహరణకు మీరు సమిష్టికి వెళ్తారు ఉదాహరణకు ఎంచుకుందాం అమెజాన్ మోలీలో (Amazon molly) తెలిసిన అన్ని జీనోమ్ లు (genome) చేపలు మరియు ఇంకొక ప్రశ్న వేస్తాం, సరే మీకు తెలుసు నా వద్ద ఒక జన్యువు (gene) ఉందని ఈ జంతువులో నాకు నచ్చిన ఒక జన్యువులో (gene) నేను అంటాను ఇది epm2a అంటుంది అవును ఇది ఈ స్థానంలో ఉంది దీని వివరణ ఇవ్వబడినది. "
+"अनुक्रम ( sequence ) दिया गया है , जहां व्यक्त किया गया है , अब मैं जा सकता हूं और इस अधिकार की तरह एक उत्परिवर्तन बनाना चाहता हूं , जीन ( gene ) को एक उत्परिवर्तन ( mutation ) में परिवर्तित कर सकता हूं और मछली में उत्परिवर्तन कर सकता हूं हमें बताएं और पूछें कि यह क्या सही है ।","శ్రేణి (sequence) ఇవ్వబడినది, ఎక్కడైతే వ్యక్తీకరించబడిందో, ఇప్పుడు నేను వెళ్ళగలను మరియు ఈ హక్కు వలే మ్యుటేషన్ చేయాలి అనుకుంటున్నాను, జన్యువును (gene) ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) గా మార్చగలను మరియు చెప్పగా మార్చగలను మాకు చెప్పండి మరియు అడగండి ఇది సరైనదేనా అని. "
+"आप इसे कैसे ठीक करते हैं , इसलिए आप जानते हैं कि आपको सही तरीके से मॉडल बनाने की आवश्यकता है , इसलिए ऐसे कई तरीके हैं जो लोग करते हैं , हमें इसमें नहीं आना चाहिए ?","మీరు దీన్ని ఎలా సరి చేస్తారు, అందువలన మీకు తెలుసు మీకు సరైన విధంగా నమూనాను తయారు చేయవలసిన అవసరం ఉంది, అందువలన ఇలాంటి ఎన్నో పద్ధతులు ఉన్నాయి ప్రజలు చేసేవి, మనం వీటిలోకి రాకూడదా?"
+तो चलिए सबसे पहले हम एक प्रश्न पूछते हैं कि आप डीएनए ( DNA ) में उत्परिवर्तन ( mutation ) कैसे बना सकते हैं ।,రండి అన్నింటికంటే ముందుగా మనం ఒక ప్రశ్న వేద్దాం మీరు డిఎన్ఏలో (DNA) మ్యుటేషన్ (mutation) ఎలా చేయవచ్చు.
+हम कहते हैं कि मैं बेस G को बदलना चाहता हूं और इसे A को बनाना चाहता हूं इसलिए यह कोडन एक स्टॉप कोडन बन जाता है ।,మనం అంటాం నేను బేస్ G ని మార్చాలి అనుకుంటున్నాను మరియు దీన్ని A చేద్దాము అనుకుంటున్నాను అందువలన ఈ కోడాన్ ఒక స్టాప్ కోడాన్ అయిపోతోంది.
+तो इसे एक साइट निर्देशित उत्परिवर्तजन ( site directed mutagenesis ) कहा जाता है ।,కాబట్టి దీనిని సైట్ నిర్దేశిత మ్యూటాజెనిసిస్ (site directed mutagenesis) అంటారు.
+तो आप ये कैसे करते हैं ?,అయితే దీన్ని మీరు ఎలా చేస్తారు?
+इसलिए यह आवश्यक है कि आपको एक प्लास्मिड ( plasmid ) में जीन क्लोन ( gene cloned ) करना चाहिए ।,అందువలన మీరు ప్లాస్మిడ్‌లోకి (plasmid) జన్యువును క్లోన్ (gene cloned) చేయడం అవసరం.
+"प्लास्मिड ( plasmid ) एक गोलाकार डीएनए है जो एक जीन अनुक्रम को परेशान करता है इसलिए आपके पास एक प्लास्मिड ( plasmid ) है जिसमें एक विशेष जीन अनुक्रम ( gene sequence ) यहां से यहां तक है कि आप क्लोन जानते हैं और आपके पास यहां है , यह डबल स्ट्रैंड है ।","ప్లాస్మిడ్ (plasmid) అనేది ఒక గోళాకార డిఎన్ఏ ఇది జన్యు శ్రేణిని కలవరపెడుతుంది అందువలన మీ వద్ద ఒక ప్లాస్మిడ్ (plasmid) ఉంది అందులో ఒక ప్రత్యేక జన్యు శ్రేణి (gene sequence) ఇక్కడి నుంచి ఇక్కడిదాకా ఉంది మీకు క్లోన్ తెలుసు మరియు మీ వద్ద ఇక్కడ ఉంది, ఇది డబల్ స్ట్రాండ్."
+"अब आप क्या करते हैं , तो हम कहते हैं कि आपका अनुक्रम यहां है यह कुछ ऐसा है जो उदाहरण ए ( A ) और टी ( T ) के लिए है जिसे आप इसे जी ( G ) और सी ( C ) बनाना चाहते हैं ।","ఇప్పుడు మీరు ఏమి చేస్తారు, కాబట్టి మేము అంటాము మీ శ్రేణి ఇక్కడ ఉందీ అని ఇది ఎలాంటిదీ అంటే ఏ ఉదాహరణలు ఏ (A) మరియు టీ (T) కొరకు ఉన్నాయో మీరు దీన్ని జి (G) మరియు సి (C) చేయాలి అనుకుంటారు."
+यह अच्छा अनुक्रम ( sequence ) है ।,ఇది మంచి శ్రేణి (sequence).
+"मैं क्या करता हूं , मैं ओलिगो न्यूक्लियोटाइड ( oligo nucleotide ) बनाता हूं जिसे आप अन्यथा प्राइमर कहते हैं जो उस स्थान तक फैला है और ऐसा है कि मैंने जो नया अनुक्रम ( sequence ) बनाया है वह वांछित है जिसे आप परिवर्तन जानते हैं ।","నేను ఏమి చేస్తాను, నేను ఒలిగో న్యూక్లియోటైడ్ (oligo nucleotide) చేస్తాను దాన్ని మీరు ఇతర ప్రైమర్ అంటారు అది ఆ స్థానం వరకు విస్తరించింది మరియు ఏంటీ అంటే నేను చేసిన క్రొత్త శ్రేణి (sequence) అది వాంఛితం దాన్ని మీరు మార్పు అంటారు."
+"तो यह इस क्रम को छोड़कर सभी अनुक्रमों ( sequence ) के लिए जाता है क्योंकि अब इसे ए मिल गया है इसलिए मैंने उदाहरण सी ( C ) के लिए पेश किया इसलिए , यह जोड़ी नहीं होगा , इसी तरह दोनों तरफ मैंने इसे बनाया है जो कि यहां दिखाया गया है ।","కనుక ఇది ఈ క్రమం మినహా అన్ని శ్రేణుల (sequences) కోసం వెళుతుంది ఎందుకంటే ఇప్పుడు దీనికి ఏ దొరికింది అందువలన నేను ఉదాహరణ సి (C) కొరకు ఇచ్చాను అందువలన, ఇది జత అవదు, అదే విధంగా రెండువైపులా నేను దీన్ని చేశాను ఇక్కడ చూపబడినట్లుగా."
+"इस स्थान में बदलाव आया है और फिर निश्चित रूप से , आप डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) को पूरे खंड की प्रतिलिपि बनाने की अनुमति देते हैं , इसी तरह यहाँ से यह सभी अनुभागों की प्रतिलिपि बनाने जा रहा है और आप एक दो नए डीएनए ( DNA ) किस्में बनाने जा रहे हैं , जिनके द्वारा प्राइम किया गया है प्राइमर के द्वारा वांछित उत्परिवर्तन होता है और यह सब कुछ समान होता है सिवाय इसके कि आपने यहाँ उत्परिवर्तन ( mutation ) बनाया है ।","ఈ స్థానంలో మార్పు వచ్చింది ఆపై ఖచ్చితంగా,  మొత్తం విభాగాన్ని కాపీ చేయడానికి మీరు డిఎన్ఏ పాలిమరేస్‌ను (DNA polymerase) అనుమతిస్తారు, అదేవిధంగా ఇక్కడ నుండి ఇది అన్ని విభాగాలను కాపీ చేయబోతోంది మరియు మీరు రెండు కొత్త డిఎన్ఏ (DNA) తంతువులను సృష్టించబోతున్నారు, వీటి ద్వారా అయితే ప్రైమ్ చేయబడినవో ప్రైమర్ ద్వారా కావలసిన మ్యుటేషన్ (mutation) జరుగుతుంది మరియు ఇదంతా సమానంగా జరుగుతుంది తేడా ఏంటీ అంటే మీరు ఇక్కడ మ్యుటేషన్ (mutation) చేశారు. "
+अब आपके पास यह नया डीएनए स्ट्रैंड ( DNA strand ) भी है जो मूल डीएनए स्ट्रैंड ( DNA strand ) है जो प्लास्मिड ( plasmid ) के पास जंगली - प्रकार का अधिकार था ।,ఇప్పుడు మీ వద్ద ఒక క్రొత్త డిఎన్ఏ స్ట్రాండ్ (DNA strand) కూడా ఉంది అది ప్రధాన డిఎన్ఏ స్ట్రాండ్ (DNA strand) అది ప్లాస్మిడ్ (plasmid) వద్ద అడవి-రకపు హక్కు.
+"तो आप इसे कैसे चुनते हैं और इसे हटाते हैं , इसलिए यदि आप सामान्य रूप से ई ( E ) ।","అయితే మీరు దీన్ని ఎలా ఎంచుకుంటారు మరియు దీన్ని తొలగిస్తారు, అందువలన ఒకవేళ మీరు సాధారణంగా ఈ (E)."
+"कोलाई ( coli ) से डीएनए ( DNA ) को निकालते हैं , तो ई ( E ) ।","కోలీ (coli) నుంచి డిఎన్ఏను (DNA) తీస్తారు, కాబట్టి ఈ (E) ."
+कोलाई ( coli ) जिसे आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) के कुछ आधारों में मिथाइल समूह ( methyl group ) जोड़ते हैं और प्रतिबंध एंजाइम हैं जो डीएनए को काट देंगे यदि डीएनए मेथिलेटेड ( DNA methylated ) होता है ।,కోలి (coli) దేనికైతే మీకు తెలుసో డిఎన్ఏలోని (DNA) స్థానాలలో మిథైల్ సమూహాన్ని (methyl group) జోడిస్తారు మరియు పరిమితుల ఎంజైమ్‌లు ఇవి డిఎన్‌ఎ మిథైలేట్ (DNA methylated) అయితే డిఎన్‌ఎను తగ్గిస్తాయి.
+"इसलिए यदि मैं उदाहरण के लिए DPN1 नामक एक एंजाइम ( enzyme ) का उपयोग करता हूं , जो डीएनए ( DNA ) को देखेगा जिसे मिथाइल बेस ( methyl base ) मिला है तो क्या आप नीचा जानते हैं , यह यहां कट जाएगा और इसलिए प्लास्मिड ( plasmid ) अब कार्यात्मक नहीं है ।","అందువలన ఒకవేళ నేను ఉదాహరణకు DPN1 అనబడే ఒక ఎంజైమ్ (enzyme) ను ఉపయోగిస్తే, అది చూస్తుంది ఏ డిఎన్ఏకి (DNA) మిథైల్ బేస్ (methyl base) దొరికిందీ అని అయితే మీకు తక్కువ తెలుస్తుందా, ఇది ఇక్కడ విరిగిపోతుంది మరియు అందువలన ప్లాస్మిడ్ (plasmid) ఇప్పుడు సక్రియం కాదు."
+"जबकि डीएनए ( DNA ) जो मैंने टेस्ट ट्यूब ( test tube ) में प्राथमिक का उपयोग करके बनाया है , उसमें मिथाइल समूह ( methyl group ) नहीं होगा , ताकि वे जीवित रहें , यह अब पचता नहीं है यदि मैं इस डीएनए ( DNA ) का उपयोग करता हूं और इसे ई ( E ) ।","టెస్ట్ ట్యూబ్‌లోని(test tube) ప్రాధమికతను ఉపయోగించి నేను సృష్టించిన డిఎన్ఏ (DNA), ఇది మిథైల్ సమూహాన్ని (methyl group) కలిగి ఉండదు, తద్వారా అవి మనుగడ సాగిస్తాయి, ఒకవేళ నేను ఈ డిఎన్‌ఎను ఉపయోగిస్తే అది జీర్ణమవదు మరియు దేన్నీ ఈ (E)."
+कोलाई जीवाणु ( coli bacterium ) के अंदर डाल देता हूं ।,కోలి బాక్టీరియాలో (coli bacterium) వేస్తాను.
+अब यह वहाँ मिल जाएगा क्योंकि इसमें मूल प्लास्मिड की तरह हर दूसरे तत्व हैं ।,అసలు ప్లాస్మిడ్ వంటి ప్రతి ఇతర మూలకం ఉన్నందున ఇప్పుడు అది అక్కడ కనుగొనబడుతుంది.
+"यह दोहरा सकता है , यह एंटीबायोटिक माध्यम ( antibiotic medium ) पर जीवित रह सकता है क्योंकि प्रतिरोध जीन अब बढ़ता है और अगर यह बढ़ता है तो मुझे पता है कि इसे एक प्लास्मिड ( plasmid ) मिला है जिसमें मैंने विशेष अवशेषों को उत्परिवर्तित ( mutated ) किया है ।","ఇది పునరావృతమవుతుంది, ఇది యాంటీబయాటిక్ మాధ్యమంలో (antibiotic medium) జీవించగలదు ఎందుకంటే ప్రతిఘటన జన్యువు ఇప్పుడు పెరుగుతుంది మరియు అది పెరిగితే దీనికి ఒక ప్లాస్మిడ్ (plasmid) లభించిందని నాకు తెలుసు దీనిలో నేను ప్రత్యేకమైన అవశేషాలను మ్యుటేట్ (mutate) చేశాను."
+"अब आप जानते हैं कि मेरे पास एक क्रोधित प्रकार का जीन ( gene ) था , उस मछली का , जिस पर मैं काम करना चाहता था और मैंने एक उत्परिवर्तन ( mutation ) बनाया है जो मुझे मानव में मिला , अब मैं इसे जानवर के अंदर रखना चाहता हूं और अब यह पूछना चाहता हूं कि क्या मैं इस उत्परिवर्ती संस्करण ( mutant version ) के साथ सामान्य जीन को बदलें जो पशु के अधिकार के साथ होता है ।","ఇప్పుడు మీకు తెలుసు నా వద్ద ఒక కుపిత రకపు జన్యువు (gene) ఉండేది అని, ఆ చేపది, దేనిమీదైతే నేను పని చేయాలనుకునేవాడినో మరియు నేను ఒక మ్యుటేషన్ (mutation) చేశాను అది నాకు మానవులలో దొరికింది, ఇప్పుడు నేను దాన్ని ఈ జంతువులో పెట్టాలి అనుకుంటున్నాను మరియు ఇప్పుడు అడగాలి అనుకుంటున్నాను నేను ఈ జంతువుల హక్కులను కలిగి ఉన్న ఉత్పరివర్తన సంస్కరణలతో (mutant version) సాధారణ జన్యువులను భర్తీ చేయండి."
+"इसलिए वह प्रक्रिया है जिसके द्वारा लोग करते हैं , इसलिए वह प्रक्रिया जो लोग करते हैं और मैं एक ऐसे दृष्टिकोण पर चर्चा करना चाहता हूं जिसे जीन नॉकआउट ( gene knockout ) कहा जाता है ।","కాబట్టి ప్రజలు చేసే ప్రక్రియ ఇది, అందువలన ప్రజలు చేసే ప్రక్రియ అది మరియు నేను జన్యు నాకౌట్ (gene knockout) అని పిలువబడే ఒక విధానాన్ని చర్చించాలనుకుంటున్నాను."
+तो आप प्रत्येक कोशिका के जीनोम से एक जीन निकाल सकते हैं और सवाल पूछ सकते हैं कि उस जानवर के साथ क्या होता है ।,కాబట్టి మీరు ప్రతి కణజాలం యొక్క జీనోమ్ నుండి ఒక జన్యువును(gene) తీయవచ్చు మరియు ఆ జంతువుకు ఏమి జరుగుతుందో అనే దాని గురించి ప్రశ్నలు అడగవచ్చు.
+"तो आइए हम इस दृष्टिकोण को पूरा करते हैं , आप जानते हैं कि आप इसे माउस या मक्खी या उदाहरण के पौधे में उपयोग कर सकते हैं ।","అయితే రండి ఈ విధానాన్ని పూర్తి చేద్దాం, మీరు దీన్ని ఎలుక లేదా ఈగ లేదా ఉదాహరణ మొక్కలో ఉపయోగించవచ్చని మీకు తెలుసు."
+यह सफलतापूर्वक किया जाता है हो सकता है कि तकनीक के दृष्टिकोण में अंतर हो लेकिन यह संभव है ।,ఇది విజయవంతంగా జరుగుతుంది. టెక్నాలజీకి సంబంధించిన విధానంలో తేడా ఉండవచ్చు కానీ అది సాధ్యమే.
+आप जीन ( gene ) को जीव से या तो सभी कोशिका में या कोशिकाओं के एक विशेष समूह में निकाल सकते हैं जो उचित है ।,మీరు ఒక జన్యువును (gene) జీవి నుండి అన్ని కణాలలో లేదా ఒక నిర్దిష్ట కణాల సమూహంలోంచి తొలగించవచ్చు అది తగినది.
+"आइए हम देखें कि हम कैसे बना सकते हैं जिसे नॉकआउट चूहों के रूप में कहा जाता है या आप यहां जीन ( gene ) के स्थान को हटा देते हैं , इसलिए जीन गैर - कार्यात्मक हो जाता है , उदाहरण के लिए माउस जो आपको चाहिए वह है आप उस स्थान की पहचान करें जिसे आप हटाना या बदलना चाहते हैं सही और सामान्य रूप से इसे जीन के पहले एक्सॉन ( exon ) के रूप में लिया जाता है ।","రండి చూద్దాం నాకౌట్ ఎలుకలు అని పిలవబడే వాటిని ఎలా తయారు చేయవచ్చో లేదా మీరు ఇక్కడ జన్యువు (gene) యొక్క స్థానాన్ని తీసివేస్తారు, అందువలన జన్యువు అనధికారికం అయిపోతుంది, ఉదాహరణకు ఆ ఎలుక ఏదైతే మీకు కావాలో అది మీరు ఆ స్థానాన్ని గుర్తించండి దేన్నైతే మీరు తొలగించాలని లేదా మార్చాలని అనుకుంటున్నారో సరిగ్గా మరియు సాధారణంగా ఇది జన్యువు యొక్క మొదటి ఎక్సోన్‌గా (exon) తీసుకోబడుతుంది."
+तो आप उसे या एक्सॉन ( exon ) के एक कोडिंग स्थान ( coding region ) को हटाते हैं जो प्रोटीन के लिए कार्यात्मक डोमेन ( functional domain ) देता है ।,అప్పుడు మీరు దాన్ని లేదా ఎక్సాన్ (exon) యొక్క కోడింగ్ ప్రాంతాన్ని (coding region) తీసివేస్తారు అది ప్రోటీన్ కొరకు ఫంక్షనల్ డొమైన్ (functional domain) ఇస్తుంది.
+"आइए हम कहते हैं , यह वह स्थान है जिसे हमने चुना है और अब आपके प्लास्मिड ( plasmid ) में यह है कि आप क्या करते हैं कि इस विशेष कोडिंग स्थान को फ़्लैंक करने वाले स्थान को उस विशेष जीव के जीनोमिक लाइब्रेरी ( genomic library ) से चुना जाता है और फिर आप जो करते हैं वह आपको फ़ैंकने वाला है ।","రండి మేము అంటాము, ఇది మేము ఎంచుకున్న స్థానం అని మరియు ఇప్పుడు మీ ప్లాస్మిడ్లో (plasmid) ఏంటీ అంటే మీరు ఏమి చేస్తారు ఈ నిర్దిష్ట కోడింగ్ స్థానం యొక్క చుట్టుపక్కల స్థానం నిర్దిష్ట జీవి యొక్క జన్యు గ్రంథాలయం (genomic library) నుండి ఎంపిక చేయబడుతుంది ఆపై మీరు చేసేది మిమ్మల్ని విసిరి వేసేది."
+"क्षेत्रों और फिर इस महत्वपूर्ण स्थान के बजाय आप उदाहरण के लिए एक विदेशी डीएनए ( DNA ) के एक छोटे सेगमेंट ( segment ) में डालते हैं , जो उदाहरण के लिए एक नोमाइसिन प्रतिरोध ( neomycin resistance ) प्रोटीन अधिकार के बारे में बात करता है कि यह क्यों है ।","ఫీల్డ్‌లు ఆపై ఈ ముఖ్యమైన ప్రదేశానికి బదులుగా మీరు ఒక విదేశీ డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క చిన్న విభాగంలో(segment) వేస్తాం, ఉదాహరణకు నియోమైసిన్ రెసిస్టెన్స్ (neomycin resistance) ప్రోటీన్ హక్కుల గురించి మాట్లాడుతుంది ఎందుకని."
+"इसलिए यह खंड अब एक नोमाइसिन प्रतिरोध ( neomycin resistance ) कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) करता है और आप जानते हैं कि एक बार आपके पास यह है कि क्या होगा जब आप इस निर्माण को सही बनाते हैं , तो आपके पास एक निर्माण होता है जिसमें यह खंड यहां और यहां पर जीन के समान होता है लेकिन यह स्थान जिसे आप हटाना चाहते हैं और उत्परिवर्तित ( mutated ) हटा दिया जाता है , लेकिन उस स्थान में आपने एक विदेशी डीएनए ( DNA ) रखा है जिसमें एक छोटा खंड नियोमाइसिन प्रतिरोध ( neomycin resistance ) जीन ( gene ) है ।","కాబట్టి ఈ విభాగం ఇప్పుడు నియోమైసిన్ నిరోధకత (neomycin resistance) యొక్క కోడింగ్ శ్రేణిని (coding sequence) చేస్తుంది మరియు మీరు ఈ నిర్మాణాన్ని సరిగ్గా చేసినప్పుడు ఏమి జరుగుతుందో మీకు తెలుసు, మరియు మీ వద్ద ఒక నిర్మాణం ఉంది అందులో ఈ భాగం ఇక్కడ మరియు ఇక్కడ జన్యువుతో సమానంగా ఉంటుంది కానీ ఈ స్థానం దేన్నైతే మీరు తొలగించాలి అనుకుంటున్నారో మరియు మ్యుటేషన్ (mutated) అయినవి తొలగించబడతాయి, కానీ ఆ స్థానంలో మీరు ఒక విదేశీ డిఎన్ఏను (DNA) ఉంచారు అందులో ఒక చిన్న భాగం నియోమైసిన్ ప్రతిరోధక (neomycin resistance) జన్యువు (gene). "
+"अब , आप क्या होने की उम्मीद करते हैं , इसलिए यदि यह एक सेल ठीक हो जाता है , तो एक स्तनधारी कोशिका उदाहरण के लिए एक माउस सेल है तो अब आपके पास क्रोमोसोमल डीएनए ( chromosomal DNA ) है जिसमें यह एक्सॉन ( exon ) यहां है ताकि यह डीएनए ( DNA ) हो जाए , यह आपका है neomycin प्रतिरोध जीन लेकिन यह दो स्थान समान हैं ।","ఇప్పుడు, మీరు ఏమి జరుగుతుందని ఆశిస్తున్నారు, అందువలన ఈ ఒక్క కణం సరి అయిపోతే, కాబట్టి క్షీరద కణం ఉదాహరణకు ఒక ఎలుక కణం ఉంది కాబట్టి ఇప్పుడు మీవద్ద క్రోమోజోమల్ డిఎన్ఏ (chromosomal DNA) ఉంది, దీనిలో ఈ ఎక్సాన్ (exon) ఇక్కడ ఉంది, తద్వారా ఇది డిఎన్ఏ (DNA) అవుతుంది, ఇది మీ neomycin నిరోధక జన్యువు అయితే ఈ రెండు స్థానాలు ఒకటే."
+आप एक प्रक्रिया की उम्मीद करते हैं जिसे होमोलॉगस पुनर्संयोजन ( homologous recombination ) कहा जाता है जिसमें आप जानते हैं कि यहां और यहां डीएनए ( DNA ) में कटौती की गई है और यह खंड अंदर आता है और यह खंड बाहर आता है हम इसे अगली स्लाइड में बताएंगे ।,మీరు సజాతీయ పునః సంయోగం (homologous recombination) అనే ఒక ప్రక్రియను ఆశిస్తారు అందులో మీకు తెలుసు ఇక్కడ మరియు ఇక్కడ డిఎన్ఏలో (DNA) కోట పడిందీ అని మరియు ఈ భాగం లోనికి వస్తుంది మరియు ఈ భాగం బయిటకు వస్తుంది మేము దీన్ని తదుపరి స్లయిడ్ లో చెబుతాము.
+और फिर आप इन कोशिकाओं का चयन कैसे करते हैं अब आप इस कोशिकाओं को एक एंटीबायोटिक ( antibiotic ) की उपस्थिति में विकसित कर सकते हैं जिसे एक नियोमाइसिन ( neomycin ) कहा जाता है और जिन कोशिकाओं में यह प्रोटीन नहीं होता है जो कि नियोमाइसिन प्रतिरोध जीन ( neomycin resistance gene ) द्वारा कोडित होता है ।,ఆపై మీరు ఈ కణాలను ఎలా ఎంచుకుంటారు ఇప్పుడు మీరు నియోమైసిన్ (neomycin) అనే యాంటీబయాటిక్ (antibiotic) సమక్షంలో ఈ కణాలను పెంచుకోవచ్చు మరియు ఈ ప్రోటీన్ లేని కణాలు నియోమైసిన్ రెసిస్టెన్స్ జన్యువు (neomycin resistance gene) ద్వారా కోడ్ చేయబడతాయి.
+दूसरे शब्दों में कोशिकाएं जो एक ऐसे माध्यम में जीवित रहती हैं जिसमें नियोमाइसिन ( neomycin ) या वे कोशिकाएँ होती हैं जिनमें आप जानते हैं कि आपका डीएनए जीनोम में एकीकृत है और यह नियोमाइसिन प्रतिरोध जीन ( neomycin resistance gene ) के लिए कोडिंग है ।,"మరో మాటలో చెప్పాలంటే, నియోమైసిన్ (neomycin) లేదా ఆ కణాలు ఉండే మాధ్యమంలో జీవించే కణాలు దీనిలో మీ డిఎన్ఏ జీనోమ్ తో కలిసిపోయిందని మీకు తెలుసు మరియు ఇది నియోమైసిన్ నిరోధక జన్యువు (neomycin resistance gene) కోసం కోడింగ్."
+तो यह दो अलग - अलग तरीकों से हो सकता है अगर यह ठीक उसी स्थान पर हो जाता है जो इस एक्सॉन ( exon ) की जगह ले रहा है जैसा कि हम चाहते थे या इसे कहीं और एकीकृत किया जा सकता है और अभी भी नियोमाइसिन प्रतिरोध जीन ( neomycin resistance gene ) के लिए कोड ।,కనుక ఇది రెండు వేరు-వేరు రకాలుగా జరగవచ్చు ఒకవేళ ఇది ఈ ఎక్సాన్ స్థానంలో ఉన్న ఖచ్చితమైన ప్రదేశంలో జరిగితే మనము కోరుకున్నట్లు లేదా దానిని మరెక్కడైనా విలీనం చేయవచ్చు మరియు నియోమైసిన్ రెసిస్టెన్స్ జన్యువు (neomycin resistance gene) కోసం ఇప్పటికీ కోడ్.
+"तो आप कोशिकाओं की इन दो लोगो को कैसे अलग करते हैं , इसलिए लोग क्या करते हैं कि इसके दूसरी तरफ डीएनए ( DNA ) है जो वे कुछ विषैले ( toxins ) तत्व के लिए कोड करते हैं ।","కాబట్టి మీరు ఈ ఇద్దరు వ్యక్తుల కణాలను ఎలా వేరు చేస్తారు, కాబట్టి ప్రజలు ఏమి చేస్తారు అంటే, దాని రెండవ వైపు డిఎన్ఏ (DNA) ఉంది అది కొన్ని విషపదార్ధాల (toxins) మూలకానికి కోడ్ చేస్తుంది."
+"वे एक डीएनए ( DNA ) रखते हैं जो कुछ विषों के लिए कोड बनाता है , इसलिए यह प्रोटीन बनाया जाता है , सेल को मार दिया जाता है , लेकिन अगर एकीकरण होमोलॉज़िक पुनर्संयोजन अर्थ के कारण हो रहा है , तो आपको पता है कि होमोलॉगस अनुक्रमों ( homologous sequences ) की पहचान की जाती है और डीएनए कट यहां और वहां होता है इस विष स्थान का आदान - प्रदान जीनोम ( genome ) में नहीं होगा जिसके परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि इस कोशिका के जीनोम ( genome ) के अंदर यह विष कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) नहीं होगा , इसलिए यह प्रोटीन नहीं बनाएगा , इसलिए यह जीवित रहेगा और क्योंकि यह अब न्यूमाइसिन प्रतिरोध ( neomycin resistance ) है अनुक्रम ( sequence ) ।","అవి కొన్ని విషాలకు కోడ్ చేసే ఒక డిఎన్ఏను (DNA) కలిగి ఉంటాయి, అందువలన ఈ ప్రోటీన్ తయారు చేయబడుతుంది, కణం చంపివేయబడుతుంది, కానీ ఒకవేళ ఏకీకరణ సజాతీయ పునః సంయోజన అర్ధం కారణంగా జరుగుతున్నట్లయితే, అయితే మీకు తెలుసు సజాతీయ శ్రేణుల (homologous sequences) గుర్తింపు జరుగుతుందని మరియు డిఎన్ఏ కోట ఇక్కడ మరియు అక్కడ జరుగుతుంది ఈ విష స్థానం యొక్క మార్పిడి జీనోమ్ లో జరగదు తద్ఫలితంగా మీకు తెలుసు ఈ కణజాలం యొక్క జీనోమ్ (genome) లోపల ఈ విష కోడింగ్ శ్రేణి (coding sequence) జరగదు, అందువలన ఇది ప్రోటీన్ ని తయారు చేయదు, అందువలన ఇది జీవించి ఉంటుంది మరియు ఎందుకంటే ఇది ఇప్పుడు నీయమైసిన్ ప్రతిరోధకం (neomycin resistance) శ్రేణి (sequence). "
+इसलिए यह प्रोटीन के लिए कोड करता है इसलिए यह एक ऐसे माध्यम में रहता है जिसमें नियोमाइसिन प्रतिरोध जीन ( neomycin resistance gene ) होता है ।,అందువలన ఇది ప్రోటీన్ కోసం కోడింగ్ చేస్తుంది అందువలన ఇది నియోమైసిన్ నిరోధక జన్యువును (neomycin resistance gene) కలిగి ఉన్న మాధ్యమంలో నివసిస్తుంది.
+"तो यह है कि हम सेल के एक समूह में जीनोम के एक छोटे से खंड को कैसे बदल सकते हैं , और फिर आप इन कोशिकाओं को सही पहचानते हैं ।","కాబట్టి మనము జీనోమ్ యొక్క చిన్న విభాగాన్ని కణాల సమూహంగా మార్చగలము, ఆపై మీరు ఈ కణాలను సరిగ్గా గుర్తిస్తారు."
+तो ये कोशिकाएं क्या होती हैं इसलिए ये कोशिकाएं होती हैं जिन्हें भ्रूण स्टेम कोशिका ( Embryonic stem cells ) कहा जाता है इसलिए ये मूल रूप से आप एक ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) से प्राप्त होते हैं जिन्हें आप जानते हैं कि यह शुक्राणु और अंडाणु हैं जो फ्यूज हो गए हैं और फिर आपके पास यह ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) हैं फिर आप इन ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) को इकट्ठा कर सकते हैं और आप इन कोशिकाओं को इनको भ्रूण स्टेम कोशिका ( Embryonic stem cells ) कहा जाता है क्योंकि ये आपके शरीर के किसी भी हिस्से में अंतर करने की क्षमता रखते हैं ।,"కాబట్టి ఈ కణాలు ఏమిటి, అందువలన ఇవి కణాలు వీటిని పిండ మూల కణాలు (Embryonic stem cells) అంటారు కాబట్టి ఇవి ప్రాథమికంగా మీరు బ్లాస్టోసిస్ట్‌ల (blastocysts) నుండి పొందేవి ఇవి మీకు తెలుసు శుక్ర కణాలు మరియు గ్రుడ్లు అని అవి కలిసిపోయాయని ఆపై మీ వద్ద ఈ బ్లాస్టోసిస్ట్ (blastocysts) ఉన్నాయి తిరిగి మీరు ఈ బ్లాస్టోసిస్ట్ (blastocysts) సేకరించగలరు మరియు మీరు ఈ కణాలను వీటిని పిండ మూల కణాలు (Embryonic stem cells) అంటారు ఎందుకంటే ఇవి మీ శరీరం యొక్క ఏభాగంలో అయినా తేడాను సృష్టించే సామర్ధ్యం కలిగి ఉంటాయి. "
+उनके पास तनापन है जिसे उन्होंने कहा है ।,ఆయన వద్ద ఒక ప్రకోపము ఉన్నది ఆయన అన్నట్లు.
+"अब आप क्या करते हैं कि आपने जो निर्माण किया है , उस पर हमने थोड़ी देर पहले चर्चा की थी , आप उन कोशिकाओं में परिचय दे सकते हैं जो इस तरह से और फिर कुछ कोशिकाओं में आपको दिखाई देती हैं पता है कि आपके पास एकीकरण होगा जैसा कि मैंने कहा था कि आपके पास उचित अनुक्रम ( homologous sequence ) है , वे पुनर्संयोजन ( recombine ) करते हैं , इसलिए जब पुनर्संयोजन ( recombine ) होता है तो नियोमाइसिन जीन जीनोम ( neomycin genes genome ) में हो जाता है और इसलिए जब आप उन्हें प्लेट में नियोमाइसिन एंटीबायोटिक ( neomycin antibiotic ) से युक्त करते हैं , तो केवल यह कोशिका जिसमें यह एकीकरण हुआ , तो आप सभी कोशिकाएं बची रहेंगी , जिससे आपको पता चले कि इस परिवर्तन से जीन का यह स्थान बाधित हुआ है ।","ఇప్పుడు మీరు ఏమి చేస్తారు ఏదైతే మీరు నిర్మించారో, దానిపై మనం కొద్దిసేపటి క్రితం చర్చించాం, మీరు కణాలలో పరిచయం చేయవచ్చు వాటిని ఈ విధంగా మరియు తరువాత మీకు కనిపించే కొన్ని కణాలలో మీకు సరైన సజాతీయ శ్రేణి (homologous sequence) ఉందని నేను చెప్పినట్లు మీకు ఏకీకరణ ఉంటుందని తెలుసుకోండి, ఇవి పునః సంయోజన (recombine) చేస్తాయి, అందువలన పునః సంయోజన (recombine) జరిగినప్పుడు నియోమైసిన్ జన్యువు జీనోమ్ (neomycin gene genome)లో అయిపోతుంది మరియు అందువలన ఎప్పుడైతే మీరు వాటిని ప్లేట్లో నియోమైసిన్ యాంటీబయోటిక్ తో(neomycin antibiotic) జోడిస్తారో, కాబట్టి కేవలం ఏకీకరణ జరిగిన ఆ కణంలో, అన్ని కణాలు మిగిలి ఉంటాయి, దానివలన మీకు తెలుస్తుంది ఈ మార్పు వలన జన్యువు యొక్క ఏ స్థానం బాధించబడినది అని. "
+"तो आप इसके बाद क्या करते हैं , हम इन कोशिकाओं को एक ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) में इंजेक्ट करते हैं , यह एक भ्रूण ( Embryo ) है , जिससे आप अंतर कर सकते हैं , इसलिए आप ई में एक गुहा है , आप लगभग 10 से 12 कोशिकाएं ले सकते हैं और फिर आप इस भ्रूण ( Embryo ) को ले जाते हैं ।","కాబట్టి మీరు తరువాత ఏమి చేస్తారు, మనము ఈ కణాలను బ్లాస్టోసిస్ట్‌లలోకి (blastocysts) పంపిస్తాము, ఇది ఒక భ్రూణము (Embryo), దీనితో మీరు వేరు చేయవచ్చును, కాబట్టి మీకు ఈ లో ఒక కుహరం ఉంది, మీరు దాదాపు 10 నుండి 12 కణాలు తీసుకోవచ్చు ఆపై మీరు ఈ పిండమును (Embryo) తీసుకొనవచ్చును."
+जिसे पालक माँ कहा जाता है ; माँ जो अन्य मूल विदेशी महिलाओं की भ्रूण को स्वीकार करती है ।,దాన్నిపెంపుడు తల్లి అని పిలుస్తారు; ఇతర స్థానిక విదేశీ మహిళల పిండాలను అంగీకరించే తల్లి.
+"और फिर क्या आपको पता है कि चिमेरा बॉन्डिंग ( chimera bonding ) है , जो कि यहाँ दिखाया गया है ।","చిమెరా బంధం (chimera bonding) ఉందని మీకు తెలుసా, ఇది ఇక్కడ చూపబడింది."
+"इसलिए उदाहरण के लिए पुनर्संयोजन ( recombination ) यहां होता है और यहां नोमाइसिन ( neomycin ) वहां चला गया और आपने जीन को उत्परिवर्तित ( mutated ) कर दिया , यह ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) मां है जिसमें ब्लास्टोसिस्ट ( blastocysts ) अंदर डाल दिया जाता है और फिर भ्रूण एक जानवर में विकसित होता है और जो आप पा सकते हैं वह आम तौर पर इस्तेमाल किए गए लोग हैं भ्रूण ( Embryo ) के स्टेम सेल ( stem cells ) अलग - अलग उपभेदों से अलग होते हैं जिनके अलग - अलग कोट का रंग होता है , उदाहरण के लिए भ्रूण ( Embryo ) एक महिला से होता है जिसमें सफेद कोट का रंग होता है लेकिन भ्रूण ( EMBRYO ) का स्टेम सेल ( stem cells ) एक प्रजाति या एक माउस तनाव से हो सकता है जिसे भूरा या काला कोट कहा जाता है भ्रूण के स्टेम सेल से प्राप्त त्वचा के जो भी सेगमेंट में रंग होता है , जिसे हम अंदर एकीकृत करते हैं , उस कोट का रंग होगा ।","అందువలన ఉదాహరణకు పునః సంయోగం (recombination) ఇక్కడ జరుగుతుంది మరియు ఇక్కడ నియోమైసిన్ (neomycin) అక్కడికి వెళ్లింది మరియు మీరు జన్యువును మ్యుటేట్ (mutated) చేశారు, ఇది బ్లాస్టోసిస్టుల (blastocysts) తల్లి, దీనిలో బ్లాస్టోసిస్ట్‌లు (blastocysts) చొప్పించబడతాయి ఆపై పిండం జంతువుగా అభివృద్ధి చెందుతుంది మరియు మీరు కనుగొనగలిగేది సాధారణంగా ఉపయోగించబడిన వ్యక్తులు పిండం(Embryo) యొక్క మూల కణాలు (stem cells) వేర్వేరు కోటు రంగు కలిగిన వేర్వేరు జాతుల నుండి భిన్నంగా ఉంటాయి, ఉదాహరణకు, పిండం (Embryo) తెల్లటి కోటు రంగు కలిగిన స్త్రీ నుండి వచ్చినది కాని పిండం (EMBRYO) యొక్క మూల కణాలు (stem cells) ఒక జాతి లేదాఎలుక ఒత్తిడి నుండి కావచ్చు దాన్ని ఊదా లేదా నల్ల కోటు అని పిలువబడుతుంది పిండం మూల కణాల నుండి స్వీకరించే చర్మం యొక్క ఏ విభాగం అయినా, మనం లోపల ఏకీకృతం చేస్తే, ఆ కోటు యొక్క రంగు ఉంటుంది."
+"इसलिए , मुझे पता है कि यह एक छोटा सा हिस्सा है , जो भ्रूण ( Embryo ) के स्टेम सेल से प्राप्त ऊतक का कुछ हिस्सा है , इसलिए ऐसा हो सकता है कि आप जिन जर्म कोशिकाओं को जानते हैं , उनमें से कुछ आपको भ्रूण स्टेम सेल से प्राप्त होंगे और यदि आप उन्हें पार करते हैं उदाहरण के लिए एक अन्य पुरुष या महिला का एक सफेद रंग होता है और आप कोट के रंग में दिखते हैं , किसी भी नए रंग के जंतु जो कहते हैं कि भूरे रंग या गहरे रंग का रंग इस भ्रूण ( Embryo ) स्टेम सेल ( stem cells ) से एक युग्मक से निकला है , क्योंकि यह सफेद नहीं है , तब मुझे पता है कि यह 50 प्रतिशत संभावना है कि इसमें एलील होगा जिसे हटा दिया गया है या उत्परिवर्तित ( mutated ) किया गया है और आप इन दोनों को पार करते हैं और आपको एक जानवर मिलेगा , जिसके सही जीन के नॉक आउट होने की संभावना है ।","కాబట్టి, ఇది ఒక చిన్న భాగం అని నాకు తెలుసు, పిండ (Embryo) మూలకణాల నుండి పొందిన కణజాలంలో కొంత భాగం ఇది, కాబట్టి మీకు తెలిసిన సూక్ష్మక్రిమి కణాలు సంభవించవచ్చు, వాటిలో కొన్ని మీరు పిండ మూల కణాల నుండి పొందుతారు మరియు మీరు వాటిని దాటితే ఉదాహరణకు మరొక పురుషుడు లేదా స్త్రీకి తెలుపు రంగు ఉంటుంది మరియు మీరు కోటు రంగులో కనిపిస్తారు, గోధుమ లేదా ముదురు రంగు అని చెప్పే ఏదైనా కొత్త రంగు జంతువులు ఈ పిండ (Embryo) మూల కణాల (stem cells) నుండి ఒక గామేట్ నుండి ఉద్భవించాయి, ఎందుకంటే ఇది తెల్లగా లేదు, అప్పుడు నాకు తెలుసు, అది తొలగించబడిన లేదా మ్యుటేట్ (mutated) చేయబడిన యుగ్మ వికల్పం కలిగి ఉండటానికి 50 శాతం అవకాశం ఉందని మరియు మీరు ఈ రెండింటిని దాటగలరు మరియు మీరు ఒక జంతువును కనుగొంటారు, ఇది సరైన జన్యువులను పడగొట్టే అవకాశం ఉంది."
+"तो फिर तुम देखो कि इस जानवर का फेनोटाइप ( phenotype ) क्या है और इस तरह से तुम जानते हो कि तुम जानवरों को मारना जानते हो , लेकिन कई बार यह समस्या हो सकती है कि जब तुम जीन को बाहर निकालोगे तो जानवर मर सकता है ।","అప్పుడు మీరు ఈ జంతువు యొక్క సమలక్షణం (phenotype) ఏమిటో చూడండి మరియు ఈ విధంగా మీకు జంతువులను ఎలా చంపాలో తెలుసు అని మీకు తెలుసు, కానీ ఎన్నోసార్లు మీరు జన్యువును బయటికి తీసినప్పుడు, జంతువు చనిపోయే సమస్య ఉండవచ్చు."
+"( संदर्भसमय को देखें : 26 : 49 ) तो आप एक सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) के रूप में कहते हैं , जिसमें आप केवल कुछ ऊतकों ( tissues ) को उत्परिवर्तन ( mutation ) को सीमित करते हैं , जो कि हम अगली कक्षा में चर्चा करेंगे ।","(సూచన సమయం చూడండి : 26 : 49) కాబట్టి మీరు షరతులతో కూడిన నాకౌట్‌గా (conditional knockout) చెబుతారు, దీనిలో మీరు మ్యుటేషన్‌ను (mutation) కొన్ని కణజాలాలకు (tissues) మాత్రమే పరిమితం చేస్తారు, దీన్ని మనం తదుపరి క్లాస్ లో చర్చిద్దాం."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_1_--n9fCQ0N7ZE.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_1_--n9fCQ0N7ZE.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..267e7f0e7c8395733cd8bf68699a875c4d2f4707
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_1_--n9fCQ0N7ZE.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,211 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi तो पाठ्यक्रम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) पर इस नए व्याख्यान ( lecture ) में आपका स्वागत है ।,"WEBVTT రకం: శీర్షికుల భాష: హాయ్, ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ ( functional genomics ) పాఠ్యాంశం లో ఈ కొత్త ఉపన్యాసానికి మీకు స్వాగతం."
+पिछले व्याख्यान ( lecture ) में हमने देखा है कि कैसे जीन को माउस जैसे पशु मॉडल में म्यूट किया जा सकता है ।,"ఇదవరకు ఉపన్యాసాలలో (lecture), ఎలుక వంటి జంతు నమూనాజీవులలో జన్యువులను ఎలా మ్యూట్ చేయవచ్చో మనము చూశాము."
+जिसमें हमने चर्चा की कि जीन के एक विशिष्ट क्षेत्र को कैसे हटाया जा सकता है इसलिए आप प्रति जीव में जीन ( gene ) के कार्य को समझ सकते हैं ।,"దీనిలో జన్యువు యొక్క నిర్దిష్ట ప్రాంతాన్ని ఎలా తొలగించవచ్చోవని మనము చర్చించేము, కాబట్టి మీరు ప్రతి జీవికి జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకోగలరు."
+"लेकिन आप जानते हैं कि जीन फ़ंक्शन ( gene function ) को समझने के लिए यह एक बहुत ही शक्तिशाली तकनीक ( powerful technique ) है , इस दृष्टिकोण की अपनी सीमा है और किसी भी दृष्टिकोण के लिए यह सच है ।","కాని మీకు తెలుసు జన్యువు యొక్క పనితీరుని (gene function) అర్ధం చేసుకోటానికి ఇక్కడ మన దగ్గర చాల శక్తివంతమైన పధ్ధతి (powerful technique) ఒకటి ఉంది, ఈ విధానంకీ కొన్ని పరిమితులు కలిగి ఉన్నాయి మరియు ఇంకేదైనా విధానానికి ఇదే వర్తిస్తాయి."
+इसकी अपनी खूबियां और कुछ अवांछनीय विशेषताएं ( undesirable characteristics ) हैं जिनके लिए हमें कुछ अन्य दृष्टिकोण के साथ पार करना होगा ।,"దాీనికి స్వంత యోగ్యతలను కలిగి ఉన్నాయి మరియు కొన్ని అవాంఛనీయ లక్షణాలను (undesirable characteristics) కలిగి ఉన్నాయి, దేని కోసం మనం కొన్ని ఇతర దృక్కోణాల నుంచి దాట వలసి ఉంటుంది."
+"उदाहरण के लिए जब आप किसी जीन ( gene ) के ग्लोबल नॉकआउट ( global knockout ) के लिए जाते हैं , जिसमें आप जीन और एक जीव की सभी कोशिकाओं को हटाना चाहते हैं ।","ఉదాహరణకు,  ఎప్పుడైతే మీరు ఒక జన్యువు(gene) యొక్క గ్లోబల్ నాకౌట్ (global knockout)  కోసం వెళ్ళినప్పుడు, అందులో నుండి మీరు జన్యువు మరియు ఒక జీవి యొక్క అన్ని కణాలను తొలగించాలనుకుంటున్నారు."
+"यदि जीव जीवित रह सकता है और आप फेनोटाइप ( phenotype ) को देख पाएंगे , लेकिन कई बार आप जानते हैं कि चुनौतियां हैं ।","ఒకవేళ జీవి మనుగడ సాగించగలిగలగీ ఇంకా మీరు సమలక్షణాన్ని (phenotype) చూడగలుగుతారు, కానీ చాలాసార్లు సవాళ్లు ఉంటాయని మీకు తెలుసు."
+"उदाहरण के लिए , आप जानते हैं , जब आप एक ऐसे जीन ( gene ) को पीटते हैं , जो भ्रूण ( embryonic ) के विकास के साथ खुद समझौता करता है , इसलिए आपको कभी भी जन्म से बाहर एक जानवर दिखाई नहीं देगा ।","ఉదాహరణకు,  ఒకవేళ మీరు ఇలాంటి జన్యువు ( gene )ను కొడితే, ఏ పిండం (embryonic) వికాసం కోసం తను రాజి పడుతుంది, అందుకే మీకు ఎప్పుడు జన్మకు ముందు ఏ జంతువు కనిపించదు అని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , लोगों ने एक नया दृष्टिकोण विकसित किया है जिसे सशर्त नॉकआउट कहा जाता है , जिसका अर्थ है कि आप केवल कोशिका ( cell ) या ऊतक ( tissue ) के समूह में जीन ( gene ) को हटाते हैं या जब आप चाहते हैं कि जीन को शब्द से सही नहीं हटाया जाए और इस स्लाइड में यहां बताया गया है कि किसी विशेष के उत्परिवर्तन ( mutation ) को अपने विशेष ऊतक तक सीमित करना ।","అందువల్ల, ప్రజలు షరతులతో కూడిన నాకౌట్ అనే కొత్త విధానాన్ని అభివృద్ధి చేశారు, అంటే మీరు ఒక కణంలో లేదా కణజాల సమూహంలో లేదా మీకు జన్యువు కావాలనుకున్నప్పుడు మాత్రమే జన్యువును తీసివేస్తారు పదం నుండి తొలగించబడకూడదు మరియు ఈ స్లైడ్‌లో ఒక నిర్దిష్ట వ్యక్తి యొక్క మ్యుటేషన్‌ను మీ నిర్దిష్ట కణజాలానికి పరిమితం చేయడానికి ఇక్కడ వివరించబడింది."
+"यदि आप इसे प्रतिबंधित कर सकते हैं तो शायद आप जानते हैं कि आप किसी दिए गए ऊतक ( tissue ) में दिए गए जीन ( gene ) के कार्य को समझने में सक्षम होंगे , जिससे वास्तव में मदद मिलती है क्योंकि यह नहीं है कि सभी जीन ( gene ) आप जानते हैं कि फ़ंक्शन दिए गए ऊतक ( tissue ) तक सीमित है ।","మీరు దానిని పరిమితం చేయగలిగితే, ఇచ్చిన కణజాలంలో ఇచ్చిన జన్యువు యొక్క పనితీరును మీరు అర్థం చేసుకోగలరని మీకు తెలుసు, ఇది వాస్తవానికి సహాయపడుతుంది ఎందుకంటే ఇది అన్ని జన్యువులు కాదు ( జన్యువు) ఫంక్షన్ ఇచ్చిన కణజాలానికి పరిమితం అని మీకు తెలుసు"
+"तो यह कई ऊतक में काम कर सकता है , इसलिए जब आप फेनोटाइप ( phenotype ) को समाप्त हैं जिसे आप अंतिम फेनोटाइप ( phenotype ) देखते हैं ।","కనుక ఇది చాలా కణజాలాలలో పని చేస్తుంది, కాబట్టి మీరు ఫినోటైప్‌తో పూర్తి చేసినప్పుడు మీరు తుది సమలక్షణాన్నిచూడగలుగుతారు."
+आप वास्तव में नहीं जानते हैं कि आप जानते हैं कि यह एक विशेष प्रणाली या ऊतक में दोष के कारण होता है या क्या आपको पता है कि यह कई अंगों और ऊतक प्रणालियों ( tissue systems ) और इतने पर समझौता करने का एक प्रभाव है ।,ఇది ఒక నిర్దిష్ట వ్యవస్థ లేదా కణజాలంలో లోపం వల్ల సంభవిస్తుంది లేదా ఇది చాలా అవయవాలు మరియు కణజాల వ్యవస్థలలో రాజీ పడే ఒక ప్రభావం అని మీకు తెలుసు అని మీకు తెలీదు.
+"इसलिए जिन जीनों में एक से अधिक कार्य होते हैं और उदाहरण के लिए एक से अधिक अवस्था में वे विकास में कार्य कर सकते हैं और उनके बाद पशु वयस्क हो जाते हैं , उनके कुछ विशेष कार्य हो सकते हैं , यदि आप वास्तव में यह समझना चाहते हैं कि जीन ( gene ) इन में कैसे योगदान करते हैं ?","కాబట్టి ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఫంక్షన్లను కలిగి ఉన్న జన్యువులు మరియు ఉదాహరణకు ఒకటి కంటే ఎక్కువ దశలలో అభివృద్ధి చెందగలవు, ఆపై జంతువులు పెద్దలుగా మారతాయి, మీరు నిజంగా అర్థం చేసుకోవాలనుకుంటే కొన్ని నిర్దిష్ట విధులు ఉండవచ్చు జన్యువులు వీటికి ఎలా దోహదం చేస్తాయి?"
+विकास के उदाहरण के चरण के लिए दो अलग - अलग तो आप अपने निश्चित विकास के चरण या एक निश्चित ऊतक के लिए उत्परिवर्तन ( mutation ) को प्रतिबंधित करना चाहते हैं ।,"ఉదాహరణకి అభివృద్ధి దశ కోసం, పరివర్తనము చేయటానికి మీరు రెండు వేర్వేరు దశల అభివృద్ధికి లేదా ఒక నిర్దిష్ట కణజాలానికి పరిమితం చేయాలనుకుంటున్నారు."
+इसलिए यह ग्लोबल नाक्डाउन ( global knockdown ) है जिसकी हमने अंतिम कक्षा में चर्चा+ की थी ।,అందుకే ఇది గ్లోబల్ నాక్ డౌన్ మనం దీన్ని చివరి తరగతిలో చర్చించుకున్నాం.
+आप जानते हैं कि अगर आपको पता है कि एक जीन ( gene ) इतना महत्वपूर्ण है कि भ्रूण मर जाता है तो इससे वास्तव में हमें वयस्क में जीन के कार्य को समझने में मदद नहीं मिलेगी क्योंकि आप भ्रूण ( embryo ) को खो चुके हैं क्योंकि यह केवल आपको बताता है कि यह महत्वपूर्ण है विकास लेकिन यह आपको यह नहीं बताता है कि वयस्क में या दिए गए ऊतक और इतने पर जीन ( gene ) का क्या कार्य है ।,పిండం చనిపోయేంత జన్యువు చాలా ముఖ్యమైనదని మీకు తెలిస్తే అది పెద్దవారిలో జన్యువు యొక్క పనితీరును అర్థం చేసుకోవడంలో మాకు సహాయపడదు ఎందుకంటే మీరు పిండాన్ని కోల్పోయారు ఎందుకంటే ఇది ముఖ్యమైన అభివృద్ధి అని మాత్రమే మీకు చెబుతుంది కాని వయోజన లేదా ఇచ్చిన కణజాలంలో జన్యువు యొక్క పని ఏమిటో ఇది మీకు చెప్పదు
+"इसलिए यह दृष्टिकोण भ्रूण ( embryonic ) के स्टेम सेल ( stem cell ) में नहीं , बल्कि एक निश्चित ऊतक ( tissue ) में जीन ( gene ) को निष्क्रिय करने के लिए है जैसे कि हम चर्चा करते हैं , यदि आप चर्चा को याद करते हैं , तो यह कहा जाता है कि हम कैसेट ( cassette ) नॉकडाउन ( knockdown ) कैसेट ( cassette ) को भ्रूण ( embryonic ) स्टेम कोशिकाओं ( stem cells ) में पेश करेंगे और जीन को हटा दिया जाता है ।","కాబట్టి ఈ విధానం ఒక జన్యువును పిండం కాండం యొక్క మూల కణంలో కాకుండా, మేము చర్చించేటప్పుడు ఒక నిర్దిష్ట కణజాలంలో, మీరు చర్చను కోల్పోతే, కాబట్టి మేము క్యాసెట్ నాక్‌డౌన్ క్యాసెట్‌ను పిండ మూలకణాలలోకి ప్రవేశపెడతామని చెప్పబడింది మరియు జన్యువు తొలగించబడుతుంది."
+और आप इस भ्रूण स्टेम कोशिकाओं ( embryonic stem cells ) का उपयोग करके भ्रूण ( tissue ) के चिमेर ( chimera ) बनाने के लिए जा रहे हैं और फिर अंततः आपको ग्लोबल नाक्डाउन ( global knockdown ) मिलेगी ।,మీరు పిండ కణజాలం యొక్క చిమెరాను తయారు చేయడానికి ఈ పిండ మూలకణాలను ఉపయోగించబోతున్నారు మరియు చివరికి మీరు ప్రపంచ నాక్‌డౌన్ పొందుతారు.
+"ताकि आपको पता चल जाए कि क्या यह भ्रूण घातक ( embryonic lethal ) है , भ्रूण ( embryo ) जीवित नहीं रहता है या यदि उसे प्रजनन ( reproduction ) में कोई समस्या है , तो आप उस पीढ़ी के फेनोटाइप ( phenotype ) को क्रमिक पीढ़ी में नहीं देख रहे हैं , इसलिए आप उस रेखा को भी ढीला कर देंगे जो आपने बनाई है ।","కాబట్టి ఈ పిండం ప్రాణాంతకమా, పిండం మనుగడ సాగించలేదా, లేదా పునరుత్పత్తిలో సమస్య ఉంటే మీకు తెలుస్తుంది, అప్పుడు మీరు ఆ తరం యొక్క సమలక్షణాన్ని వరుస తరాలలో మార్చరు. చూడటం, కాబట్టి మీరు గీసిన గీతను కూడా విప్పుతారు"
+इसलिए यदि हम आपको एक विशिष्ट ऊतक या उत्परिवर्तन ( mutation ) के बारे में बता सकते हैं जो केवल विकास के बाद के चरण में हो रहा है या जब आप चाहते हैं कि तब आपको सभी ऊतक ( tissue ) में जीन ( gene ) कार्य को अलग करने में मदद मिलती है जो कि जीन ( gene ) विभिन्न विकास चरण में व्यक्त करते हैं और इसी तरह ।,"కాబట్టి అభివృద్ధి యొక్క తరువాతి దశలో లేదా మీరు కోరుకున్నప్పుడు మాత్రమే జరుగుతున్న ఒక నిర్దిష్ట కణజాలం లేదా మ్యుటేషన్ గురించి మేము మీకు చెప్పగలిగితే, మీరు అన్ని కణజాలాలలో జన్యు పనితీరును వేరుచేయాలి. ఇది వివిధ అభివృద్ధి దశలలో జన్యువులను వ్యక్తపరుస్తుంది."
+तो यह वह जगह है जहां आपको पता है कि अगली पीढ़ी नॉकआउट दृष्टिकोण ( knockout approach ) है जिसे इस सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) कहा जाता है जो वास्तव में जीन ( gene ) के कार्य को अलग करने में हमारी मदद करता है ।,"ఈ షరతులతో కూడిన నాకౌట్ అని పిలువబడే తరువాతి తరం నాకౌట్ విధానం ఉందని మీకు తెలుసు, ఇది జన్యువు యొక్క పనితీరును వేరు చేయడంలో మాకు సహాయపడుతుంది."
+आइए देखें कि ग्लोबल नाक्डाउन ( global knockdown ) के बीच क्या अंतर है जिसे हमने प्रतिबंधित के रूप में चर्चा की है जिसे आप सशर्त नॉकआउट दृष्टिकोण कहते हैं ।,గ్లోబల్  నాక్‌డౌన్ (global knockdown) మధ్య లో వున్న తేడాల్ను మనం చూద్దాము దేన్ని మనం   పరిమితించిన రూపం లో చర్చించేము దేన్ని మీరు శర్తుల్తో నాక్‌డౌన్ దృష్టికోణం అంటారు.
+अंतर यह है कि आप कैसे डीएनए वेक्टर ( DNA vector ) को कैसेट बनाते हैं जो विशेष जीन ( gene ) को पीटने के लिए उपयोग किया जाता है ।,తేడా ఉంది ఏమిటంటే మీరు డీఎన్ఏ వెక్టర్ (DNA vector) తో క్యాసెట్ (cassette) తయారు చేస్తారు ఏదైతే ప్రత్యేక జన్యవు ( gene ) నీ కొట్టటాని ఉపయోగిస్తారు.
+तो यहाँ अंतर जैसा कि आप यहाँ देख सकते हैं ।,ఐతే ఇక్కడ తేడాలాంటిది మీరు చూడగలరు.
+"इसलिए आप वहां ग्लोबल नाक्डाउन ( global knockdown ) में देख सकते हैं कि आप क्या करते हैं कि आप जीन के फ़्लैंकिंग क्षेत्र या जीन ( gene ) के एक खंड को ले जाते हैं जिसे आप बाधित करना चाहते हैं , आप नॉकआउट ( knockout ) करना चाहते हैं ।","మీరు ప్రపంచ నాక్‌డౌన్‌లో చూడవచ్చు, మీరు చేసేది ఏమిటంటే, మీరు జన్యువు యొక్క చుట్టుపక్కల ప్రాంతాన్ని లేదా మీరు అంతరాయం కలిగించాలనుకునే జన్యువు యొక్క ఒక విభాగాన్ని తరలించడం, మీరు నాకౌట్ చేయాలనుకుంటున్నారు."
+"तो यहां हम इस तरह की सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) में क्या करते हैं , आप वास्तव में नहीं हटाते हैं कि आप उस सेगमेंट को जानते हैं जो आप चाहते हैं कि कैसेट ( cassette ) में ही लक्षित कैसेट में आपको हटा दिया जाए , बल्कि आप कुछ नई साइटों को पेश करते हैं ।","కాబట్టి ఇక్కడ మేము అలాంటి షరతులతో కూడిన నాకౌట్‌లో ఏమి చేస్తున్నామో, టార్గెట్ క్యాసెట్ కాకుండా క్యాసెట్‌లోనే తొలగించాలనుకుంటున్న విభాగాన్ని మీకు తెలుసని మీరు నిజంగా తొలగించరు. మీరు కొన్ని కొత్త సైట్‌లను పరిచయం చేస్తారు."
+"इसीलिए यहाँ पर हरे रंग में दिखाया गया है , आप इसे इसके दोनों ओर देख सकते हैं ।","అందుకే ఇక్కడ ఆకు పచ్చ రంగు లో చూపించేరు, మీరు దీనిని ఇరువైపులు చూడగలరు."
+"तो ये एक्सोन ( exon ) एक , दो और तीन हैं और फिर आप हटाना चाहते हैं यदि आपका उद्देश्य जीन ( gene ) के इन तीनों एक्सॉन ( exons ) को हटाना है , तो आप जानते हैं कि आप जीन ( gene ) के कार्य को समझते हैं क्योंकि इसने अपना कार्य खो दिया है जो आप करते हैं ।","ఐతే ఈ ఎక్సాన్ ( exon ) ఒకటి, రెండు ఇంకా మూడు ఉంటాయి ఇంకా మీరు దాన్ని తొలిగించాలంటే ఒకవేళ మీ ఉద్దేశ్యం జన్యవు యొక్క ఈ మూడు  ఎక్సాన్స్ ( exons ) నీ తొలిగించాలంటే, మీకు తెలుసు మీరు జన్యవు యొక్క పనినీ అర్థంచేసుకున్నారు ఎందుకంటే ఇది తన పని నీ పోగొట్టుకంుంది ఏదైతే మీరు చేస్తున్నారు."
+"जो भी क्षेत्र आप इसके दोनों तरफ हटाना चाहते हैं , आप अपने छोटे अनुक्रम ( sequence ) को जोड़ते हैं जिसे loxP साइट्स कहा जाता है ।","ఏ ప్రాంతం లో మీరు దీనీ ఇరవైపుల్నీ తొలిగించలనుకుంటే, మీరు మీ చిన్న క్రమాన్ని కలుపుతారు దేన్ని loxP సయట్స్ అంటారు."
+"तो आप साहित्य पर जा सकते हैं और पाया कि यह एक छोटा सा क्रम क्या है और ये अनुक्रम ( sequence ) हैं जो कि एक पुनः संयोजक द्वारा पहचाने जाते हैं जो मूल रूप से जीवाणु है और ये पुनः संयोजक क्या करते हैं , इसे बढ़ावा देता है जिसे साइट - विशिष्ट ( sites - specific ) पुनर्संयोजन ( recombination ) कहा जाता है जब ऐसी साइटें हैं , जिनके बारे में आप जानते हैं कि आप सेगमेंट में जानते हैं , उसी डीएनए ( DNA ) में सीआईएस का अर्थ है जो पुनर्संयोजन ( recombination ) इन साइटों की पहचान करेगा और इन दो साइटों के बीच जो कुछ भी है वह इसे हटा दिया जाएगा और डीएनए ( DNA ) के टुकड़े टुकड़े जिसे आप जानते हैं कि अब हटा दिया गया है जो उस क्षेत्र में भर जाता है इसलिए , जीनोम ( genome ) को बहाल किया जाता है लेकिन आप उस सेगमेंट ( segment ) को खो देंगे ।","కాబట్టి మీరు సాహిత్యానికి వెళ్లి ఈ చిన్న క్రమం ఏమిటో తెలుసుకోవచ్చు మరియు ఇవి ప్రాథమికంగా బ్యాక్టీరియాతో కూడిన పున omb సంయోగం ద్వారా గుర్తించబడిన సన్నివేశాలు మరియు ఈ పున omb సంయోగం చేసే వాటిని ప్రోత్సహిస్తుంది. సైట్-నిర్దిష్ట పున omb సంయోగం అంటారు.ఒక విభాగంలో మీకు తెలిసిన సైట్లు ఉన్నప్పుడు, అదే DNA లోని CIS అంటే పున omb సంయోగం. ఈ సైట్‌లను గుర్తిస్తుంది మరియు ఈ రెండు సైట్‌ల మధ్య ఉన్నది తొలగించబడుతుంది మరియు మీకు తెలిసిన DNA ముక్క ఇప్పుడు తొలగించబడుతుంది, అది ఆ ప్రాంతంలో నింపుతుంది.అందువల్ల, జన్యువు ) పునరుద్ధరించబడింది కాని మీరు ఆ విభాగాన్ని కోల్పోతారు."
+इस साइट और इस साइट के बीच उदाहरण के लिए आप जानते हैं कि जो कुछ भी इसके बीच में है वह खो जाएगा क्योंकि एक cre recombinase ।,"ఈ సయిట్ ఇంకా ఈ సయిట్ మధ్య ఉదాహరణ కోసం, మీకు తెలుసు, ఏవైతే వీటి మధ్యలో ఉండేవో అవి పోతాయి ఎందుకంటే ఇది ఒక  cre recombinase,"
+"तो आपके पास इसे सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) उत्पन्न करने के लिए होना चाहिए , सबसे पहले आप अपना लक्ष्यीकरण वेक्टर बनाएं जिसमें आप उस क्षेत्र पर loxP साइटों को डाल सकते हैं या पेश कर सकते हैं जिसके साथ आप जीन ( gene ) हटाना चाहते हैं ।",అయితే మీ దగ్గర ఈ శర్తల్తో నాకైట్ (conditional knockout ) ఉత్పత్తి చెయ్యటానికి ఉండాలి. అన్నిటికన్న ముందు మీరు మీ లక్ష్యంచేసిన వెక్టర్ తయారు చెయ్యండి దేంటిలో మీరు ఆ ప్రంతం పై loxP సయిట్లని వెయ్యగలరు లేక ప్రస్తుతించగలరు. దేనితో మీరు జన్యవ నీ తొలిగించలని అనుకుంటున్నారు.
+तो उदाहरण के लिए यहाँ आपने कैसेट में loxP साइटों को जोड़ा है और फिर प्रक्रिया समान है इसलिए आपने भ्रूण स्टेम सेल ( mbryonic stem cells ) के अंदर इसे पेश किया है जो आप एक सकारात्मक चयन ( positive selection ) या नकारात्मक चयन ( negative selection ) के लिए जाते हैं और जानवर वगैरह बनाते हैं ।,"కాబట్టి ఉదాహరణకు ఇక్కడ మీరు క్యాంపెట్‌కు లోక్స్‌పి సైట్‌లను జోడించారు, ఆపై ఈ ప్రక్రియ ఒకే విధంగా ఉంటుంది కాబట్టి మీరు పిండ మూలకణాల లోపల ప్రవేశపెట్టారు, ఇది మీరు సానుకూల ఎంపిక లేదా ప్రతికూల ఎంపిక చేయవచ్చు. వెళ్లి జంతువులను తయారు చేయండి.."
+"लेकिन जब तक इस जीन ( gene ) में उदाहरण के लिए लसिका स्थल होते हैं , तब तक यह दिखाया जाता है कि ये बहुत छोटे अनुक्रम ( sequence ) हैं जो आमतौर पर जीन ( gene ) के कार्य को प्रभावित नहीं करते हैं ।","కాని ఎప్పటి వరకు ఈ జన్యవు (ఉదాహరణ కోసం లసిక స్థలాలు ఉంటాయి, అప్పటివరకే అవి కనిపిస్తాయి ఎందకంటే ఇవి చాలా చిన్న అణుక్రమం (sequence) లో ఉంటాయి ఏవైతే సాధారణంగా జన్వు యొక్క పని నీ ప్రభావితం చెయ్యవు."
+"तो दूसरे शब्दों में , भले ही आपने loxP साइटों को पेश किया हो और जीन ( gene ) क्रियाशील हो , क्योंकि यह वहाँ के इंट्रॉन में साइटें हो सकती हैं , इसलिए जब वे RNA को अपना विभाजन बनाया जा रहा है या यह वास्तव में फ़ंक्शन को प्रभावित नहीं करता है ।","ఇంకో మాట్లో చెప్పలంటే, మీరు loxP సయిట్స్ లో ప్రవేశ పెట్టినా ఇంకా జన్యవు పనిచేస్తున్న , ఎందుకంటే ఇది అక్కడ ఇంట్రోన్ లో సయిట్టస్ వుండవచ్చు, అందుకే అవి ఎప్పుడు RNA నీ తన విభజన చేయిస్తున్నారో లేక నిజంగే పనినీ ప్రభావితం చెయ్యట్లేదు."
+"इसलिए एक जानवर बनाकर जिसके पास जीन सेगमेंट ( gene segment ) के दोनों ओर ये लक्सपॉप ( loxp ) साइट ( site ) हैं जिसे आप हटाना चाहते हैं , यह जानवर सामान्य है क्योंकि यह सामान्य रूप से कार्यात्मक है इसलिए आप जीन ( gene ) को हटा देंगे क्योंकि यह सिस्टम की सुंदरता है ।","కాబట్టి మీరు తొలగించాలనుకుంటున్న జన్యు విభాగానికి ఇరువైపులా ఈ లోక్స్ సైట్లు ఉన్న జంతువును సృష్టించడం ద్వారా, ఈ జంతువు సాధారణం ఎందుకంటే ఇది సాధారణంగా పనిచేస్తుంది కాబట్టి మీరు జన్యువును తీసివేస్తారు ఎందుకంటే ఇది వ్యవస్థ యొక్క అందం."
+"तो आप यह शर्त रख सकते हैं कि आप केवल ठीक ऊतक या किसी विशेष विकासात्मक चरण में होने वाली विलोपन को सीमित कर सकते हैं , जैसा कि आप ठीक चाहते हैं ।","అయితే మీరు శర్తు పెట్టుకోవచ్చు ఏమిటంటే మీరు ఒక్క కణజాలం లేక ఏదైన ప్రత్యేక వికాసశీలైన స్థాయి లో అయ్యే ఎరేజర్ నీ పరిమితం చెయ్యగలము, ఎలాగైతే మీరు కోరుకుంటున్నారో."
+"तो ऐसा होने के लिए आपके पास प्रोटीन होना चाहिए जिसे आपने cre recombinase कहा है , ठीक है , जैसा कि मैंने आपको बताया है कि ये जीवाणु मूल हैं इसलिए इसे सामान्य रूप से माउस और चूहे में व्यक्त नहीं किया जाता है और जो भी जीव कम से कम आपको पैदा करने की कोशिश कर रहे हैं सशर्त उत्परिवर्ती ( conditional mutant ) ।","కాబట్టి ఇది జరగడానికి మీరు క్రీ రీకాంబినేస్ అని పిలిచే ఒక ప్రోటీన్ కలిగి ఉండాలి, అలాగే, నేను మీకు చెప్పినట్లుగా ఇవి బ్యాక్టీరియా మూలం కాబట్టి ఇది సాధారణంగా ఎలుక మరియు ఎలుకలలో వ్యక్తీకరించబడదు మరియు ఏ జీవి తక్కువగా ఉందో మీరు షరతులతో కూడిన ఉత్పరివర్తనను ఉత్పత్తి చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్న దానికంటే తక్కువ"
+"इसलिए आपको जिस चीज की आवश्यकता है , वह है ट्रांसजेनिक ( transgenic ) जानवर का अर्थ है एक जानवर जो आपके विदेशी जीन को व्यक्त कर रहा है इसलिए यह प्रोटीन है जो इस मामले में आवश्यक है यह एक ट्रांसजेनिक ( transgenic ) जानवर है जो क्रे रेकोमिनेज़ ( cre recombinase ) को व्यक्त करता है ।","కాబట్టి మీకు కావలసింది ట్రాన్స్జెనిక్ జంతువు అంటే మీ విదేశీ జన్యువులను వ్యక్తీకరించే జంతువు, కాబట్టి ఈ సందర్భంలో అవసరమైన ప్రోటీన్ ఇది. (cre recmbinase)."
+"तो यह वही है जो यहां दिखाया गया है , इसलिए अब आप किस ट्रांसजेन ( transgene ) का उपयोग करेंगे या आप किस ट्रांसजेनिक लाइन ( transgenic line ) का उपयोग करेंगे ?","అయితే ఇది అదే దేన్ని ఇక్కడ చూపిస్తున్నారు, అందుకే ఇప్పుడు ఏ ట్రాంస్జెన్ (transgene ) నీ ఉపయోగించి మీరు ఏ ట్రాంస్జెనిక్ లయిన్ (transgenic line ) నీ ఉపయోగిస్తారు."
+"यह सब आपकी योजना पर निर्भर करता है जैसे आप जीन ( gene ) को कहां हटाना चाहते हैं , उदाहरण के लिए आपने यहां जो दिखाया है वह एक cre recombinase है यह cre recombinase का कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) है और आप जानते हैं कि आप जीन के प्रमोटर को उस कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) को लिंक करते हैं जो सामान्यतः एस्ट्रोसाइट्स ( astrocytes ) में व्यक्त किया जाता है ।","ఇవన్నీ మీరు జన్యువును ఎక్కడ తొలగించాలనుకుంటున్నారో వంటి మీ ప్రణాళికపై ఆధారపడి ఉంటుంది, ఉదాహరణకు మీరు ఇక్కడ చూపించినది క్రీ పున rec సంయోగం. ఇది క్రీ పున rec సంయోగం యొక్క కోడింగ్ క్రమం మరియు మీకు తెలుసు జన్యువు యొక్క ప్రమోటర్లు సాధారణంగా ఆస్ట్రోసైట్స్‌లో వ్యక్తీకరించబడే కోడింగ్ క్రమాన్ని అనుసంధానిస్తారు."
+ये सेल के एक विशेष समूह हैं जो केवल केंद्रीय तंत्रिका तंत्र ( central nervous system ) में मौजूद हैं ।,అవి కేంద్ర నాడీ వ్యవస్థలో మాత్రమే ఉండే కణాల ప్రత్యేక సమూహం.
+मस्तिष्क में कहें कि ये न्यूरॉन्स नहीं हैं ये गैर - न्यूरोनल ऊतक हैं लेकिन तंत्रिका तंत्र तक सीमित हैं ।,"ఇవి న్యూరాన్లు కాదని, అవి న్యూరోనల్ కాని కణజాలం కాని నాడీ వ్యవస్థకు పరిమితం అని మెదడులో చెప్పండి."
+"अब इसके बारे में यह अनोखा है कि जब से हम जानते हैं कि आप इन cre recombinase कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) को एक जीन के प्रमोटर के तहत ड्राइविंग करते हैं , जिसे सामान्यतः astrocytes में व्यक्त किया जाता है , तो अगर आपको पता है कि cre recombinase सेल में केवल उन कोशिकाओं में व्यक्त होता है , जहां आपकी दस्तक होती है ।","మీకు తెలిస్తే, సాధారణంగా ఆస్ట్రోసైట్స్‌లో వ్యక్తీకరించబడే ఒక జన్యువు యొక్క ప్రమోటర్ కింద మీరు ఈ క్రీ పున rec సంయోగం కోడింగ్ సన్నివేశాలను నడుపుతున్నారని మాకు తెలుసు. మీ నాక్‌డౌన్ సంభవించే కణాలలో మాత్రమే సెల్ రీకాంబినేస్ సెల్‌లో వ్యక్తీకరించబడుతుంది."
+या नॉक आउट हो जाएगा ।,లేదా నాకౌట్ అవుతుంది.
+"उदाहरण के लिए , जब आप इन दो जानवरों को पार करते हैं , तो उस जानवर के पास जो कि पुनः संयोजक होता है , जब आप इन हाइब्रिड ( hybrid ) को प्राप्त करते हैं , जो इन दोनों जानवरों को मिला है , तो आप इस विभेदित कोशिकाओं को एस्ट्रोसाइट्स ( astrocytes ) में जानते हैं ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఈ రెండు జంతువులను దాటినప్పుడు, పున omb సంయోగం చేసే జంతువు, ఈ రెండు జంతువులను పొందిన ఈ సంకరజాతులను మీరు పొందినప్పుడు, మీకు ఈ భేదం ఉంది కణాలను ఆస్ట్రోసైట్లు అంటారు."
+आपके पास cre recombinase होगा इसलिए नॉकआउट या जीन ( gene ) केवल इन कोशिकाओं में हटा दिया जाएगा ।,మీకు క్రీ రీకాంబినేస్ ఉంటుంది కాబట్టి నాకౌట్ లేదా జన్యువు ఈ కణాలలో మాత్రమే తొలగించబడుతుంది.
+"उदाहरण के लिए अन्य ऊतक में , पाचन तंत्र ( digestive system ) या यहां तक कि न्यूरॉन ( neuron ) या विकास के दौरान यह जीन बिल्कुल सामान्य के लिए होता है इसलिए आपको कोई भी ज्ञात दोष नहीं दिखता है ।","ఉదాహరణకు, ఇతర కణజాలాలలో, ఈ జన్యువు జీర్ణవ్యవస్థకు లేదా న్యూరాన్ ((স্নায়ুকোষ | নিউরন | న్యూరాన్)) ((ચેચાકોત | ન્યુરોન | న్యూరాన్))) లేదా అభివృద్ధి సమయంలో పూర్తిగా సాధారణం అవుతుంది. కాబట్టి మీకు తెలిసిన లోపాలు ఏవీ కనిపించవు."
+"इसलिए जो कुछ भी आप अब देखने जा रहे हैं , वह एस्ट्रोसाइट्स ( astrocytes ) में जीन ( gene ) के खो जाने के कारण है , जिस आत्मविश्वास के साथ आप कह सकते हैं कि ।","మీరు ఇప్పుడు చూడబోయేది ఆస్ట్రోసైట్స్‌లో ఒక జన్యువు పోవడం వల్ల, మీరు చెప్ప గలరని విశ్వాసంతో."
+"अब मान लीजिए कि इस जीन को आंत में भी व्यक्त किया जाता है , उदाहरण के लिए आप जिस भी जीन को हटाना चाहते हैं , आप आंत में जीन ( gene ) के कार्य का परीक्षण कैसे करेंगे , इसलिए फिर से आपके पास एक ट्रांसजेनिक ( transgenic ) जानवर होना चाहिए जिसमें cre recombase व्यक्त कर रहा है आप आंत में मौजूद कोशिकाओं को जानते हैं ।","ఇప్పుడు ఈ జన్యువు పేగులో కూడా వ్యక్తీకరించబడిందని అనుకుందాం, ఉదాహరణకు మీరు తొలగించాలనుకునే ఏదైనా జన్యువు, పేగులోని జన్యువు యొక్క పనితీరును మీరు ఎలా పరీక్షిస్తారు, కాబట్టి మళ్ళీ మీకు ట్రాన్స్జెనిక్ (transgenic) ఉంది  క్రూ రీకాంబేస్ వ్యక్తం చేసే జంతువులు అయి ఉండాలి పేగులో ఉన్న కణాలు మీకు తెలుసు."
+इसलिए यदि आप ऐसा करते हैं कि आप जीन आंत ( gene intestine ) या वृषण ( testis ) या अंडाशय ( ovary ) में या फेफड़ों ( lung ) में जा रहे हैं ।,మీరు అలా చేస్తే మీరు జన్యు ప్రేగు లేదా వృషణము లేదా అండాశయం లేదా  ఉపిరితిత్తులకు వెళుతున్నారు.
+"तो यह सब अब निर्भर करता है एक बार जब आप एक सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) जानवर बना लेते हैं , जिसमें loxP साइटों को डाला जाता है और जीन के दोनों ओर अब यह सब आप पर निर्भर करता है जिसके साथ आप ट्रांसजेनिक ( transgenic ) जानवर को जानते हैं जो कि क्रॉस रिकॉम्बिनेज़ को व्यक्त करते हैं जो आप पार कर रहे हैं ।","కాబట్టి మీరు షరతులతో కూడిన నాకౌట్ జంతువును సృష్టించిన తర్వాత ఇవన్నీ ఇప్పుడు ఆధారపడి ఉంటాయి, దీనిలో లోక్స్ పి సైట్లు చొప్పించబడతాయి మరియు ఇప్పుడు ఇవన్నీ మీరు జన్యువు యొక్క ఇరువైపులా మీ మీద ఆధారపడి ఉంటాయి. మీరు దాటుతున్న క్రాస్ రీకాంబినేస్ను వ్యక్తపరిచే జంతువును తెలుసుకోండి."
+"तो आप चुन सकते हैं कि आप ट्रांसजेनिक ( transgenic ) जानवर को जानते हैं , जो क्रे रेकोम्बिनेज़ ( cre recombinase ) को व्यक्त करते हैं और फिर वांछित सेल जिसे आप हटा सकते हैं , ताकि आप सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) को जानते हैं ।","మీరు ట్రాన్స్‌జెనిక్ జంతువు మీకు తెలుసా అని ఎంచుకోవచ్చు, ఇది క్రీ రీకాంబినేస్ ( cre recombinase ) ను వ్యక్తీకరిస్తుంది, ఆపై మీరు తొలగించగల కావలసిన సెల్, తద్వారా మీకు షరతులతో కూడిన నాకౌట్ తెలుస్తుంది."
+"तो उदाहरण के लिए यहाँ क्या होता है जब आपके पास cre recombinase होता है , तो जाकर LoxP साइटों की पहचान करते हैं और फिर जो साइट विशिष्ट पुनर्संयोजन के रूप में कहा जाता है उसे पेश करते हैं ।","ఉదాహరణకు, మీరు పున  సంయోగం చేసినప్పుడు ఇక్కడ ఏమి జరుగుతుంది, వెళ్లి ఎల్‌ఓ‌ఎక్స్‌పి సైట్‌లను గుర్తించి, ఆపై సైట్ నిర్దిష్ట సంయోగం అని పిలుస్తారు."
+"तो इस मामले में क्या होता है वह रिकॉम्बिनेज़ ( recombinase ) है जिसे आप जानते हैं कि यह आपका डीएनए ( DNA ) है और आपके पास LoxP साइट्स हैं यहाँ cre recombinase वास्तव में इन दोनों साइटों को एक साथ लाने में मदद करता है , यह कुछ इस तरह से कर सकता है ।","ఈ సందర్భంలో ఏమి జరుగుతుందో మీ డిఎన్ఎ అని మీకు తెలిసి పున సంయోగం మరియు మీకు లోక్స్ పి సైట్లు ఉన్నాయి.ఇక్కడ క్రీ రీకంబినేస్ వాస్తవానికి ఈ రెండు సైట్లను కలపడానికి సహాయపడుతుంది, ఇది ఏదో ఈ విధంగా చేయవచ్చు."
+"तो आप इस साइट को एक साथ लेकर आए हैं और रीकॉम्बिनेज़ ( recombinase ) यहाँ बैठता है और मूल रूप से यहाँ और यहाँ पर डीएनए ( DNA ) को काटता है इसलिए , आपके पास रैखिक डीएनए ( DNA ) है जिसमें पुनः संयोजक LoxP साइटों पर बिल्कुल कट जाता है और पेश किया जाता है , तब आपके पास एक गोलाकार डीएनए ( DNA ) होगा पुनर्संयोजन साइट इन LoxP साइटों लेकिन यह बच नहीं होगा क्योंकि आवेदन या जीन ( gene ) के लिए नहीं जा रहा है telomere नहीं जा रहा है , यह सेंट्रोमियर ( centromere ) नहीं जा रहा है तो कुछ के भीतर आप जानते हैं कि यह खो जाएगा विभाजन यह कार्यात्मक नहीं है - यह है आपके क्रोमोसोमल डीएनए ( chromosomal DNA ) का हिस्सा ।","కాబట్టి మీరు ఈ సైట్‌ను కలిసి తీసుకువచ్చారు మరియు రీకాంబినేస్ ఇక్కడ కూర్చుని ప్రాథమికంగా ఇక్కడ మరియు ఇక్కడ DNA ని కత్తిరిస్తుంది.కాబట్టి, మీకు సరళ DNA ఉంది, అది ఖచ్చితంగా పున omb సంయోగం చేసే LoxP సైట్‌లను కలిగి ఉంది. కత్తిరించి పరిచయం చేయబడింది, అప్పుడు మీకు ఈ లోక్స్ పి సైట్లు గోళాకార డిఎన్‌ఎ పున omb సంయోగం సైట్ ఉంటుంది, కానీ అది తప్పించుకోదు ఎందుకంటే అప్లికేషన్ లేదా జన్యువు టెలోమీర్‌కు వెళ్లడం లేదు, ఈ సెంట్రోమీర్ (సెంట్రోమీర్) జరగడం లేదు, కాబట్టి అది కోల్పోతుందని మీకు తెలుసు. ఇది క్రియాత్మకం కాదు - ఇది మీ క్రోమోజోమల్ DNA లో భాగం."
+"लेकिन जो भी डीएनए तत्व ( DNA element ) उस जीन ( gene ) का हिस्सा था , जो बीच में मौजूद था , उसे हटा दिया गया है , इस तरह से आप उस जीन ( gene ) को डिलीट करने में सक्षम होते हैं , जिसे आप रीकॉम्बिनेज़ को ड्राइव करके जानते हैं कि आप यह करना चाहते हैं ।","మధ్యలో ఉన్న జన్యువులో డి‌ఎన్‌ఏ మూలకం ఏమైనా తీసివేయబడింది, ఆ విధంగా మీరు సంయోగం చేసే జన్యువును తొలగించగలుగుతారు. మీరు దీన్ని చేయాలనుకుంటున్నారని తెలుసుకోవడానికి డ్రైవ్ చేయండి."
+"वास्तव में , तकनीक इतनी मजबूत है कि अब आप उन दिनों को जान सकते हैं जब आप जीन ( gene ) को हटाना चाहते हैं ।","వాస్తవానికి, సాంకేతికత చాలా బలంగా ఉంది, ఇప్పుడు మీరు జన్యువును తొలగించాలనుకునే రోజులను తెలుసుకోవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए , ऐसी दवाएं हैं जो तब उपलब्ध होती हैं जब आप जानवर को दवा खिलाते हैं , एक दिया हुआ जीन चालू हो सकता है ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఒక జంతువుకు ఔషధాన్ని తినిపించినప్పుడు అందుబాటులో ఉన్న మందులు ఉన్నాయి, ఇచ్చిన జన్యువు ఉండవచ్చు."
+"तो यह मान लें कि आप जानते हैं कि क्रेक पुनः संयोजक एक प्रमोटर ( promoter ) के अधीन होता है , जिसे आप जानते हैं कि आप किसकी अभिव्यक्ति से धुन निकाल सकते हैं , आप जानते हैं कि आप जानवर को क्या खिला रहे हैं ।","క్రాక్ కాంబినేషన్ ప్రమోటర్ క్రింద ఉందని మీకు తెలుసు  అనుకుందాం, మీరు ఎవరి వ్యక్తీకరణ నుండి ట్యూన్ చేయగలరో మీకు తెలుసు, మీరు జంతువుకు ఏమి ఆహారం ఇస్తున్నారో మీకు తెలుసు."
+तो इस तरह से आप इच्छा कर सकते हैं कि कब आप क्रे रेकोम्बिनेज़ ( cre recombinase ) को प्रेरित कर सकते हैं और आप जीन को बंद कर सकते हैं ।,మీరు క్రీ రీకాంబినేస్ (క్రీ రీకాంబినేస్) ను ప్రేరేపించగలిగినప్పుడు మీరు కోరుకుంటారు మరియు మీరు జన్యువును ఆపివేయవచ్చు.
+"तो यह एक शक्तिशाली तकनीक ( powerful technique ) है और लोग अब उम्र बढ़ने की प्रक्रिया के दौरान उदाहरण के लिए समझने की कोशिश कर रहे हैं या एक अच्छा रोग मॉडल जिसे आप जानते हैं कि क्या आप जानते हैं कि आप कुछ चिकित्सीय दृष्टिकोण ( therapeutic approach ) में लाने में सक्षम होंगे , इस तरह के जानवरों का निर्माण करके इनका परीक्षण किया जा रहा है ।","కాబట్టి ఇది ఒక శక్తివంతమైన టెక్నిక్ మరియు ప్రజలు ఇప్పుడు వృద్ధాప్య ప్రక్రియలో లేదా మీరు కొన్ని చికిత్సా విధానం కోసం చూస్తున్నారని మీకు తెలిస్తే మీకు తెలిసిన మంచి వ్యాధి నమూనాను అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు ), అటువంటి జంతువులను ఉత్పత్తి చేయడం ద్వారా వాటిని పరీక్షిస్తున్నారు."
+तो यह एक बहुत शक्तिशाली उपकरण है ।,ఇది చాలా శక్తివంతమైన సాధనం.
+इसलिए मैं आपको एक ऐसा उदाहरण दूंगा जहां आप जानते हैं कि ऐसी प्रगति हैं जो वास्तव में इस तरह के सशर्त नॉकआउट मॉडल ( conditional knockout models ) का उपयोग करके मानव रोग को समझने में हमारी मदद करती हैं ।,అటువంటి షరతులతో కూడిన నాకౌట్ మోడళ్లను ఉపయోగించి మానవ వ్యాధిని అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడే పురోగతులు ఉన్నాయని మీకు తెలిసిన ఒక ఉదాహరణను నేను మీకు ఇస్తాను.
+उदाहरण के लिए एक बहुत ही सामान्य न्यूरोलॉजिकल विकारों ( neurological disorders ) में से एक को Rett सिंड्रोम ( syndrome ) के रूप में जाना जाता है ।,"ఉదాహరణకు, సర్వసాధారణమైన నాడీ సంబంధిత రుగ్మతలలో ఒకటి రెట్ సిండ్రోమ్ అంటారు."
+Rett सिंड्रोम ( syndrome ) आप एक मानव में जानते हैं यह मानसिक मंदता है और यह ज्ञात है कि यह आप एक्स - लिंक्ड ( X - linked ) और इतने पर जानते हैं लेकिन क्या आश्चर्यजनक है कि कई पुरुष रोगी नहीं हैं जो कि Rett सिंड्रोम के लिए जाने जाते थे ।,"రెట్ సిండ్రోమ్, మానవునిలో మీకు తెలుసు, ఇది మెంటల్ రిటార్డేషన్ మరియు ఇది ఎక్స్-లింక్డ్ మరియు మీకు తెలుసు అని తెలుసు, కాని ఆశ్చర్యకరమైన విషయం ఏమిటంటే రెట్ సిండ్రోమ్ ఉన్న మగ రోగులు చాలా మంది లేరు."
+"तो सिद्धांत थे कि या तो यह है कि वे जीवित नहीं हैं या यह पुरुष को इसके बहुत ही माइल्ड फेनोटाइप ( milder phenotype ) को प्रभावित नहीं करता है और इसी तरह जब उन्होंने इस रेट्ट सिंड्रोम ( Rett syndrome ) के लिए जीन ( gene ) की पहचान की तो उन्हें जो पता चला वह बहुत आश्चर्यजनक था क्योंकि जीन उत्परिवर्तित और रेट्ट सिंड्रोम फेनोटाइप ( Rett syndrome phenotype ) के लिए अग्रणी है यह प्रोटीन है जो वास्तव में विभिन्न प्रकार की कोशिकाओं में व्यक्त किया जाता है , यह सर्वव्यापी है इसका अर्थ है कि यह प्रत्येक कोशिका प्रकार में व्यक्त किया गया है जिसके बारे में आप सोच सकते हैं और दूसरे में कम से कम यह एक बहुत ही सामान्य कार्य है ।","కాబట్టి సిద్ధాంతం ఏమిటంటే వారు సజీవంగా లేరు లేదా అది మగవారి తేలికపాటి సమలక్షణాన్ని ప్రభావితం చేయదు మరియు అదేవిధంగా వారు ఈ రెట్ సిండ్రోమ్ కోసం జన్యువు చేసినప్పుడు. వారు కనుగొన్నది చాలా ఆశ్చర్యకరమైనది, ఎందుకంటే జన్యువు పరివర్తన చెంది, రెట్ సిండ్రోమ్ ఫినోటైప్‌కు దారితీసే ప్రోటీన్, ఇది వాస్తవానికి అనేక రకాల కణాలలో వ్యక్తీకరించబడుతుంది, అంటే ఇది సర్వవ్యాప్తి. ఇది మీరు ఆలోచించే ప్రతి సెల్ రకంలో వ్యక్తీకరించబడుతుంది మరియు కనీసం మరొకటి చాలా సాధారణమైన పని."
+कार्यात्मक दृष्टिकोण से क्योंकि यह एक प्रोटीन है जो जाता है और जीनोम ( genome ) में क्षेत्रों को बांधता है जो मिथाइललेटेड साइटोसिन बेस ( methylated cytosine bases ) होते हैं जिन्हें CpG द्वीप ( islands ) कहा जाता है जो सामान्य रूप से कई जीनों ( genes ) के प्रमोटर क्षेत्र ( promoter region ) में मौजूद होते हैं जब साइटोसिन ( cytosine ) ऐसे CpG फॉस में होता है ।,"క్రియాత్మక దృక్కోణం నుండి, ఎందుకంటే ఇది జన్యువులోని ప్రాంతాలకు వెళ్లి, సిపిజి దీవులు అని పిలువబడే మిథైలేటెడ్ సైటోసిన్ స్థావరాలు, ఇవి సాధారణంగా అనేక జన్యువులలో ఉపయోగించబడతాయి. సైటోసిన్ అటువంటి సిపిజి ఫోస్‌లో ఉన్నప్పుడు ప్రమోటర్ ప్రాంతంలో కె ప్రమోటర్లు ఉంటారు."
+पी फॉस्फेट के लिए खड़ा है ।,పి అంటే ఫాస్ఫేట్.
+"जब आपके पास इस तरह की मेथिलिकेशन ( methylation ) होती है , तो अधिक बार इन जीनों का मजाक उड़ाया जाता है , आप जानते हैं कि यह किस तरह का मौन है , इसे व्यक्त नहीं करना चाहिए ।","మీకు ఈ రకమైన మిథైలేషన్ ఉన్నప్పుడు, ఈ జన్యువులను తరచుగా ఎగతాళి చేస్తారు, మరింత నిశ్శబ్దంగా వ్యక్తపరచకూడదని మీకు తెలుసు."
+तो यह ट्रांसक्रिप्शनल फैक्टर ( transcriptional factor ) माना जाता है जो इस तरह के अनुक्रम ( sequence ) की पहचान करता है और जीन अभिव्यक्ति को संशोधित करता है और विभिन्न प्रकार के ऊतकों में व्यक्त किया जाता है और सभी ऊतक ऊतक प्रकारों में CpG मिथाइलेशन ( methylation ) को जाना जाता है ।,కాబట్టి ఇది అటువంటి క్రమాన్ని గుర్తించే మరియు జన్యు వ్యక్తీకరణను సవరించే ట్రాన్స్క్రిప్షనల్ కారకంగా పరిగణించబడుతుంది మరియు అన్ని రకాల కణజాలాలలో మరియు అన్ని కణజాల కణజాల రకాల్లో సిపిజి మిథైలేషన్ (మిథైలేషన్) లో వ్యక్తీకరించబడుతుంది. ) అంటారు.
+इसलिए वे कभी भी आश्चर्यचकित नहीं हुए जब उन्होंने पाया कि यह जीन है जो रेट्ट सिंड्रोम ( Rett syndrome ) का कारण बन रहा है क्योंकि यह विशुद्ध रूप से एक न्यूरोलॉजिकल फेनोटाइप ( eneurological phenotype ) है ।,ఇది రెట్ సిండ్రోమ్‌కు కారణమయ్యే జన్యువు అని కనుగొన్నప్పుడు అతను ఎప్పుడూ ఆశ్చర్యపోలేదు ఎందుకంటే ఇది పూర్తిగా ఎన్రోలాజికల్ ఫినోటైప్.
+"मेरा मतलब है कि अन्यथा आपको कोई समस्या नहीं है सिवाय इसके कि ये बच्चे मानसिक रूप से मंद हैं , उनका आईक्यू ( IQ ) स्तर बहुत कम है और इसी तरह ।","నా ఉద్దేశ్యం ఏమిటంటే, ఈ పిల్లలు మానసిక వికలాంగులు, వారి ఐక్యూ స్థాయి చాలా తక్కువగా ఉంద."
+"तो यह आश्चर्य की बात थी , तो वे वास्तव में यह नापसंद करना चाहेंगे कि यह जीन ( gene ) एक न्यूरोलॉजिकल फेनोटाइप ( neurological phenotype ) कैसे पैदा कर सकता है , हालांकि जीन ( gene ) को विभिन्न प्रकार के ऊतकों में व्यक्त किया जाता है ।","జన్యువు అనేక రకాలైన కణజాలాలలో వ్యక్తీకరించబడినప్పటికీ, ఈ జన్యువు ఒక న్యూరోలాజికల్ ఫినోటైప్‌ను ఎలా ఉత్పత్తి చేయగలదో వారు నిజంగా ఇష్టపడటం ఆశ్చర్యంగా ఉంది."
+यह तंत्रिका तंत्र में न्यूरॉन में व्यक्त किया जाता है ।,ఇది నాడీ వ్యవస్థలోని న్యూరాన్‌లో వ్యక్తమవుతుంది.
+"यह तंत्रिका तंत्र में गैर - न्यूरोनल कोशिकाओं ( non - neuronal cells ) में भी व्यक्त होता है और इससे पहले एक अध्ययन किया गया था कि वे माउस में आप में जीन को पीट रहे थे और तब भ्रूण ( embryo ) जीवित नहीं था , यहां तक कि आप भ्रूण ( embryo ) के विकास के लिए नहीं जानते थे कि यह विशेष जीन ( gene ) था आप जानते हैं कि बहुत आवश्यक माना जाता है ।","ఇది నాడీ వ్యవస్థలోని న్యూరోనల్ కాని కణాలలో కూడా వ్యక్తీకరించబడుతుంది మరియు దీనికి ముందు వారు ఎలుకలో ఆప్ లో జన్యువులను కొడుతున్నారని ఒక అధ్యయనం జరిగింది మరియు తరువాత పిండం సజీవంగా లేదు, పిండం యొక్క అభివృద్ధికి ఇది ఒక ప్రత్యేక జన్యువు అని మీకు తెలియదని, ఇది చాలా అవసరం అని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए वे आगे बढ़े और इस विशेष मॉडल सशर्त मॉडल का उपयोग किया , जिसमें उन्होंने जीन ( gene ) के एक प्रमोटर ( promoter ) के तहत cre recombinase को संचालित किया है जो सामान्य रूप से एक विभेदित न्यूरॉन ओके ( differentiated neuron okay ) में व्यक्त किया जाता है ।","కాబట్టి వారు ముందుకు వెళ్లి ఈ ప్రత్యేకమైన మోడల్ షరతులతో కూడిన మోడల్‌ను ఉపయోగించారు, దీనిలో వారు ఒక జన్యువు యొక్క ప్రమోటర్ కింద క్రీ రీకాంబినేస్‌ను నిర్వహిస్తారు, ఇది సాధారణంగా విభిన్న న్యూరాన్ సరేలో వ్యక్తీకరించబడుతుంది. వెళుతుంది ."
+"इसलिए , एक बार जब आप जानते हैं कि जानवर है तो आप बड़े हो गए हैं और एक विभेदित न्यूरॉन्स ( neurons ) जानते हैं और आपके पास cre recombinase नहीं होगा , लेकिन एक न्यूरॉन पल भर में cre recombinase व्यक्त करेगा क्योंकि यह एक जीन ( gene ) के नियंत्रण में है जो है सामान्य रूप से विभेदित न्यूरॉन ( neuron ) में व्यक्त किया जाता है ।","అందువల్ల, జంతువు అక్కడ ఉందని మీకు తెలిసి, మీరు పెరిగిన న్యూరాన్లను తెలుసుకుంటారు మరియు మీకు క్రె రీకాంబినేస్ ఉండదు, కానీ ఒక న్యూరాన్ క్షణికావేశంలో క్రీ రీకాంబినేస్ను వ్యక్తపరుస్తుంది ఎందుకంటే ఇది ఒక జన్యువు (జన్యువు). ) సాధారణంగా విభిన్న న్యూరాన్‌లో వ్యక్తీకరించబడుతుంది."
+तो अब पुनः संयोजक जाएगा और विलोपन का परिचय देगा क्योंकि अन्यथा एक loxP साइटें सामान्य होती हैं यह जीन ( gene ) को कार्य करने की अनुमति देती है लेकिन एक बार जब आपके पास cre recombinase होता है तो यह डीएनए ( DNA ) के खंड को हटाने में परिणाम की तरह होता है जो दो loxP के बीच होता है इन न्यूरॉन्स ( neurons ) के परिणामस्वरूप साइटों ने अब इस विशेष प्रोटीन को खो दिया और फिर उन्होंने माउस में जीन ( gene ) के फेनोटाइप ( phenotype ) को देखा ।,"కాబట్టి ఇప్పుడు పున:సంయోగం వెళ్లి తొలగింపును పరిచయం చేస్తుంది ఎందుకంటే లేక్స్ పి సైట్లు సాధారణమైనవి. ఇది జన్యువు పనిచేయడానికి అనుమతిస్తుంది, కానీ మీరు క్రీ పున rec సంయోగం చేసిన తర్వాత అది డిఎన్ఎ యొక్క విభాగాన్ని తొలగిస్తుంది. ఫలితం ఏమిటంటే, ఈ న్యూరాన్లు ఈ ప్రత్యేకమైన ప్రోటీన్‌ను కోల్పోయాయి మరియు తరువాత అవి ఎలుకలోని జన్యువు యొక్క సమలక్షణాన్ని చూశాయి."
+वे समझ गए हैं कि ऐसी स्थिति में क्या गलत होता है इसलिए आपके पास एक मानसिक मंदता है फेनोटाइप ( phenotype ) और अब वास्तव में इस पशु मॉडल का उपयोग आपके लिए दवा की जांच करने के लिए किया जा रहा है और बहुत सुंदर हैं आप अध्ययनों को जानते हैं जिन्हें हमने दवा के अणु ( molecule ) की पहचान की है जो निम्न हैं क्लिनिकल ट्रायल ( clinical trial ) के अधीन हैं ताकि वास्तव में इस बारे में बात हो सके कि रोग प्रक्रिया को समझने में इस तरह के दृष्टिकोण कितने शक्तिशाली हैं और मानव के लिए इसका अनुवाद किया जा सकता है ।,"అటువంటి పరిస్థితిలో ఏమి తప్పు జరుగుతుందో వారు అర్థం చేసుకున్నారు, కాబట్టి మీకు మెంటల్ రిటార్డేషన్ ఫినోటైప్ ఉంది మరియు ఇప్పుడు వాస్తవానికి ఈ జంతువుల నమూనా మీ కోసం test షధాన్ని పరీక్షించడానికి ఉపయోగించబడుతోంది మరియు మీరు అధ్యయనంలో ఉన్నారు. వ్యాధి ప్రక్రియను అర్థం చేసుకోవడంలో ఇటువంటి విధానాలు ఎంత శక్తివంతమైనవని గురించి మాట్లాడటానికి క్లినికల్ ట్రయల్‌లో ఉన్న ఔషధ అణువులను మేము గుర్తించామని తెలుసుకోండి దీనిని మానవునికి అనువదించవచ్చు."
+तो आप यहां देख सकते हैं कि अब हम मस्तिष्क के वजन के बारे में क्या बात कर रहे हैं क्योंकि आप जानते हैं कि आपने अक्सर देखा होगा कि शिशु का जन्म एक शारीरिक परीक्षा में होता है जो सामान्य तौर पर हर छह महीने में सिर के आकार में देखने के लिए किया जाता है ।,"మెదడు బరువు గురించి మనం ఇప్పుడు ఏమి మాట్లాడుతున్నామో ఇక్కడ మీరు చూడవచ్చు ఎందుకంటే శిశువు శారీరక పరీక్షలో పుట్టిందని మీరు తరచుగా చూస్తారని మీకు తెలుసు, ఇది సాధారణంగా ప్రతి ఆరునెలలకు తల ఆకారాన్ని తీసుకుంటుంది పరిశీలించడానికి ఉపయోగిస్తారు."
+तो सिर परिधि वे आम तौर पर मापते हैं क्योंकि यह एक संकेतक है कि क्या बच्चा सामान्य रूप से बढ़ रहा है या नहीं ।,వారు సాధారణంగా కొలిచే తల చుట్టుకొలత ఎందుకంటే ఇది పిల్లవాడు సాధారణంగా పెరుగుతున్నాడా లేదా అనేదానికి సూచిక.
+"आम तौर पर रोगी कि उनके बच्चे जो कि न्यूरोलॉजिकल फेनोटाइप ( neurological phenotype ) से पीड़ित हैं , परिधि आप सामान्य आबादी में जो देखते हैं , उससे कुछ कम या कम जान सकते हैं ।","సాధారణంగా, నాడీ లక్షణాలు ఉన్న పిల్లలతో ఉన్న రోగులకు సాధారణ జనాభాలో మీరు చూసేది ఎక్కువ లేదా తక్కువ తెలుసు."
+तो यह एक ऐसा अध्ययन है जो वास्तव में विच्छेदित है और दिखाया गया है कि आप जानते हैं कि जब आप इस प्रोटीन को केवल न्यूरॉन ( neuron ) में खो देते हैं तो अब आपके पास एक लक्षण है जो कि मानव स्थिति में आपको दिखाई देने वाले लक्षणों के समान है ।,"వాస్తవానికి విచ్ఛిన్నమైన ఒక అధ్యయనం మరియు మీరు ఈ ప్రోటీన్‌ను న్యూరాన్ (న్యూరాన్ ((স্নায়ুকোষ | নিউরন | న్యూరాన్)) లో మాత్రమే కోల్పోయినప్పుడు మీకు తెలుసని చూపిస్తుంది ((ચેતાકોષ | ન્યુરોન | న్యూరాన్)) మీరు ఇస్తే, మీరు మానవ స్థితిలో చూసే లక్షణాలకు సమానమైన లక్షణాన్ని కలిగి ఉంటారు."
+ताकि आपको पता हो अन्यथा आप जानते हैं कि आप इसका अध्ययन करने में असमर्थ हैं क्योंकि आपके पास हर कोशिका में भ्रूण ( embryo ) होता है जिससे आपकी मृत्यु हो जाती है क्योंकि आप वयस्कों में अध्ययन करने के लिए एक मॉडल नहीं रखते हैं इसलिए यह वास्तव में हमारी मदद करता है ।,"అందువల్ల మీకు తెలియకపోతే మీరు దానిని అధ్యయనం చేయలేకపోతున్నారని మీకు తెలుసు, ఎందుకంటే మీరు మరణానికి దారితీసే ప్రతి కణంలో పిండం ఉన్నందున పెద్దవారిలో అధ్యయనం చేయడానికి మీకు మోడల్ లేదు కాబట్టి ఇది నిజంగానే మాకు సహాయపడుతుంది."
+तो इसी तरह कई अध्ययनों से लोगों ने प्रोटीन के कार्य को समझने के लिए इस मॉडल का उपयोग किया है ।,అనేక అధ్యయనాలు ప్రోటీన్ల పనితీరును అర్థం చేసుకోవడానికి ఈ నమూనాను ఉపయోగించాయి.
+"अब यह एक मॉडल है , लेकिन आपको जो समझने की आवश्यकता है वह यह है कि एक क्षणिक बनाना जिसे आप जानते हैं कि नॉकआउट निर्माण ( knockout construct ) एक बहुत ही थकाऊ प्रक्रिया है क्योंकि आप जानते हैं कि इसके लिए जीनोम ( genome ) में हेरफेर करने और एक निर्माण और चीजों की आवश्यकता होती है जैसे उस ।","ఇప్పుడు ఇది ఒక మోడల్, కానీ మీరు అర్థం చేసుకోవలసినది ఏమిటంటే, మీకు తెలిసిన ఒక అస్థిరతను సృష్టించడం చాలా శ్రమతో కూడుకున్న ప్రక్రియ ఎందుకంటే దీనికి జన్యుపరమైన తారుమారు అవసరమని మీకు తెలుసు. నిర్మాణం మరియు అలాంటివి చేయటానికి మరియు అవసరం."
+"तो यह वास्तव में आप जानते हैं कि समय लगता है और शायद यह मॉडल के मामले में काफी अच्छा है जहां आप जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) में सक्षम हैं , तो आप जीनोम ( genome ) को जानते हैं जिसे आप सभी जीनों के संरचनात्मक के रूप में जानते हैं और इसी तरह , लेकिन यह नहीं है सार्वभौमिक की तरह आप सब कुछ के लिए आवेदन कर सकते हैं ।","కాబట్టి ఇది మీకు సమయం పడుతుందని మీకు తెలుసు మరియు మీరు జన్యు శ్రేణిని చేయగలిగే మోడళ్ల విషయంలో ఇది చాలా మంచిది, అప్పుడు మీకు తెలిసిన జన్యువు అన్ని జన్యువుల నిర్మాణంగా మీకు తెలుసు నాకు తెలుసు మరియు మొదలైనవి, కానీ మీరు ప్రతిదానికీ దరఖాస్తు చేసుకోగలిగేది విశ్వవ్యాప్తం కాదు."
+इसकी अपनी सीमाएँ हैं ।,దీనికి దాని పరిమితులు ఉన్నాయి.
+इसलिए समानांतर में कई अन्य दृष्टिकोण हैं जिन्हें आज़माया जा रहा है ।,సమాంతరంగా అనేక ఇతర విధానాలు ప్రయత్నిస్తున్నారు.
+अब इन तरीकों में से एक है जो इन दिनों अपने अधिक सटीक नियंत्रण की वजह से अधिक ध्यान आकर्षित कर रहा है क्योंकि क्या किया जा सकता है ।,"ఈ పద్ధతుల్లో ఒకటి ఉంది, ఈ రోజుల్లో ఎక్కువ దృష్టిని ఆకర్షిస్తోంది ఎందుకంటే ఏమి చేయవచ్చనే దానిపై మరింత ఖచ్చితమైన నియంత్రణ ఉంది."
+"वास्तव में हम जो जीन टारगेटिंग ( gene targeting ) या सशर्त नॉकआउट ( conditional knockout ) के बारे में बात कर रहे हैं , वह यह है कि आप एक उत्परिवर्तन पैदा करने में सक्षम हैं , लेकिन आप जानते हैं कि अब जो तकनीक आ रही है , क्या आप किसी त्रुटि को ठीक कर सकते हैं जो कि एक बीमारी है ।","వాస్తవానికి మేము జన్యు లక్ష్యం లేదా షరతులతో కూడిన నాకౌట్ గురించి మాట్లాడుతున్నది ఏమిటంటే, మీరు ఒక మ్యుటేషన్‌కు కారణమవుతారు, కానీ ఇప్పుడు వస్తున్న సాంకేతికత మీకు తెలుసు, మీరు ఒక వ్యాధిని లోపం పరిష్కరించగలరా?"
+"ठीक है अगर हम यह तय कर सकते हैं कि संभवतः व्यक्ति सामान्य हो सकता है इसलिए , इस बीच कई अन्य दृष्टिकोण हैं जो लोग एक इंजीनियर को जीनोम ( genome ) की कोशिश कर रहे हैं कि या तो उस रोग प्रक्रिया को समझें या समझें कि जीन फ़ंक्शन और आशाजनक दृष्टिकोणों में से एक है इसे लक्सप सिस्टम ( loxP system ) की तुलना में बहुत अधिक शक्तिशाली माना जा रहा है या ग्लोबल नॉकआउट ( global knockout ) को जीनोम एडिटिंग ( genome editing ) कहा जाता है ।","ఒకవేళ వ్యక్తి సాధారణమైనవాడని మనం నిర్ణయించగలిగితే. అందువల్ల, ఈ సమయంలో అనేక ఇతర విధానాలు ఉన్నాయి, ఈ వ్యాధి ప్రక్రియను అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా ఆ జన్యువులను అర్థం చేసుకోవడానికి ఇంజనీర్‌ను జన్యురూపం చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్న వ్యక్తులు విధులు మరియు ఆశాజనక విధానాలలో ఒకటి లోక్స్పి వ్యవస్థ కంటే చాలా శక్తివంతమైనదిగా పరిగణించబడుతోంది లేదా గ్లోబల్ నాకౌట్ను జీనోమ్ ఎడిటింగ్ అంటారు."
+तो यह सिर्फ यह कार्टून आपको एक समग्र दृष्टिकोण देता है कि यह क्या है ।,ఈ కార్టూన్ మీకు ఏమిటో సమగ్ర వీక్షణను ఇస్తుంది.
+यह एक व्यापक प्रयोज्यता ( wide applicability ) है ।,ఇది విస్తృత అనువర్తనాన్ని కలిగి ఉంటుంది.
+"लोग इसे प्लांट सेल में इस्तेमाल करते हैं , यह पौधों के लिए शुरू करने के लिए शुरू किया गया है अब यह मानव के लिए भी लागू हो रहा है मैं थोड़ा बाद के बारे में बात करूंगा ।","ప్రజలు దీని మొక్క కణాలలో ఉపయోగిస్తారు, మొక్కలు ప్రారంభించడానికి ఇది ప్రారంభించబడింది.ఇప్పుడు ఇది మానవులకు కూడా వర్తిస్తుంది.నేను కొంచెం తరువాత మాట్లాడుతాను."
+तो यह मूल रूप से आपके पास है क्या आप इंजीनियर nuclease कि एक दिए गए खंड जीनोम ( genome ) के एक छोटे से क्षेत्र की पहचान कर सकते हैं और फिर यह वहाँ कटौती कर सकते हैं और फिर हमारे अपने सेलुलर मशीनरी ( cellular machinery ) की ठीक करना है ।,"ఇది ప్రాథమికంగా మీ ఇష్టం. ఇచ్చిన విభాగం జన్యువు యొక్క చిన్న ప్రాంతాన్ని గుర్తించి, అక్కడ కత్తిరించి, ఆపై మన స్వంత సెల్యులార్ యంత్రాలను ఉపయోగించి ఒక కేంద్రకాన్ని మీరు ఇంజనీర్ చేయగలరా?"
+"अगर हमें डीएनए ( DNA ) में कोई क्षति होती है या मरम्मत तंत्र ( repair mechanism ) आपको ठीक करने की कोशिश करता है , और यह वांछित है , तो यह उम्मीद की जाती है कि हमारे मरम्मत तंत्र ( repair mechanism ) को पता चल जाएगा कि आप इस प्रक्रिया में इंजीनियर न्यूक्लियस ( engineerd nuclease ) के कारण हुए नुकसान को ठीक करने की कोशिश करेंगे ।","మాకు DNA లో ఏదైనా నష్టం ఉంటే లేదా మరమ్మత్తు విధానం మిమ్మల్ని పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నిస్తుంది, మరియు అది కావాలనుకుంటే, మా మరమ్మత్తు విధానం అది తెలుసుకుంటుందని భావిస్తున్నారు ఈ ప్రక్రియలో మీరు ఇంజనీర్డ్ న్యూక్లీజ్ వల్ల కలిగే నష్టాన్ని పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నిస్తారు"
+जो बदलाव हो रहा है ।,జరుగుతున్న మార్పు.
+तो दो अलग - अलग प्रक्रियाएं हैं जिन्हें एनएचजे ( NHEJ ) कहा जाता है जिसका अर्थ है गैर - घरेलू अंत में शामिल होना और समरूप पुनर्संयोजन अधिकार ( homologous recombination right ) ।,"ఎన్‌హెచ్‌జే అని పిలువబడే రెండు వేర్వేరు ప్రక్రియలు ఉన్నాయి, అంటే దేశీయేతర ముగింపు మరియు హోమోలాగస్ పునఃసంయోగము చెందుట సంయోగం హక్కులో చేరడం."
+"तो यह समरूप पुनर्संयोजन ( homologous recombination ) सामान्य रूप से आप में होता है जो मेयोटिक कोशिकाओं ( meiotic cells ) में पता है , जबकि इस प्रक्रिया का मानना है कि यह लगभग सभी कोशिकाओं में होता है क्योंकि यहां तक कि नुकसान भी हो सकता है और आपको पता है कि सेल स्वयं को ठीक करने की कोशिश करता है ।","కాబట్టి ఈ హోమోలాగస్ పున:సంయోగం సాధారణంగా మెయోటిక్ కణాలలో పిలువబడే AAP లో సంభవిస్తుంది, అయితే ఈ ప్రక్రియ దాదాపు అన్ని కణాలలో సంభవిస్తుందని umes హిస్తుంది ఎందుకంటే నష్టం కూడా సంభవిస్తుంది మరియు సెల్ తనను తాను పరిష్కరించుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుందని మీకు తెలుసు."
+तो यह क्या करता है कि यह इंजीनियर न्यूक्लियस ( engineered nuclease ) उस थोड़े समय बाद आएगा कि न्यूक्लीज ( nuclease ) क्या है ?,ఈ ఇంజనీరింగ్ న్యూక్లియస్ (ఇంజనీర్డ్ న్యూక్లీస్) ఆ తక్కువ సమయం తరువాత న్యూక్లీజ్ అంటే ఏమిటో వస్తుంది?
+"यह कुछ ऐसा नहीं है जो कहीं भी कट सकता है , यह प्रतिबंध एंजाइम की तरह अधिक है कि हम लगभग इस बारे में चर्चा करते हैं कि यह वही है जो कुछ अनुक्रमों ( sequence ) को सही पहचानता है और फिर यह जाता है और वहां डबल फंसे हुए कटौती करता है ।","ఎక్కడైనా కత్తిరించగల విషయం కాదు, ఇది ఒక పరిమితి ఎంజైమ్ లాంటిది, ఇది కొంత క్రమాన్ని సరిగ్గా గుర్తించేది అని మనం దాదాపుగా చర్చించాము మరియు అది వెళ్లి అక్కడ డబుల్ వెళుతుంది ఒంటరిగా ఉన్నవారిని కత్తిరిస్తుంది."
+बस प्रतिबंध एंजाइम ( enzyme ) की तरह और इसलिए एक बार जब आपने एक कट लगाया तो उसमें हमारा सिस्टम जो भी हम बात कर रहे हैं वह लाइव सेल हो रहा है इसलिए आप डीएनए ( DNA ) को बाहर नहीं निकाल रहे हैं ।,"పరిమితి ఎంజైమ్ ((এনজ ઉત াইম | ఎంజైమ్)) ((ઉતચચ | | | એ નમમમમ | ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ | | | | | | ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ | | | ఎంజైమ్ | | ఎంజైమ్ | | |)) , మన సిస్టమ్ మనం మాట్లాడుతున్నదానిలో ప్రత్యక్షంగా మాట్లాడుతోంది. కాబట్టి మీరు డి‌ఎన్‌ఏ ను మినహాయించడం లేదు."
+तो तुम हो एक सेल का उपयोग कर रहे हैं और आप न्यूक्लीज ( nuclease ) की शुरुआत कर रहे हैं और यह कहीं जाकर कट जाएगा और परिणामस्वरूप आपको डीएनए ( DNA ) की क्षति होती है और हमारा सिस्टम उस प्रक्रिया को सुधारने की कोशिश करता है जिससे आप कुछ सेगमेंट को हटा सकते हैं कुछ बेस जो कि जीन ( gene ) के लिए काफी अच्छा है निष्क्रिय ।,కాబట్టి మీరు ఒక కణాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు మరియు మీరు ఒక న్యూక్లిస్‌ను ప్రారంభిస్తున్నారు మరియు అది ఎక్కడో కత్తిరించబడుతుంది మరియు ఫలితంగా మీకు DNA నష్టం వస్తుంది మరియు మా సిస్టమ్ ఈ ప్రక్రియను మెరుగుపరచడానికి ప్రయత్నిస్తుంది జన్యువు క్రియారహితంగా ఉండటానికి సరిపోయే కొన్ని విభాగాలను మీరు తొలగించవచ్చు.
+इसलिए यदि आपके पास एक एंजाइम ( enzyme ) है जो कुछ अनुक्रम ( sequence ) को पहचानता है और इस तरह का अनुक्रम ( sequence ) जो जीन ( gene ) पर मौजूद है या एक जीन ( gene ) के करीब है जो आपके द्वारा उपयोग किए जाने वाले फ़ंक्शन को बाधित करने की संभावना है और यह परिवर्तन करता है ।,కాబట్టి మీరు ఒక జన్యువుపై ఉన్న కొన్ని క్రమాన్ని మరియు క్రమాన్ని గుర్తించే ఎంజైమ్ కలిగి ఉంటే లేదా మీరు ఉపయోగించే జన్యువుకు దగ్గరగా ఉంటే ఫంక్షన్‌కు అంతరాయం కలిగించి ఈ మార్పు చేసే అవకాశం ఉంది.
+"तो यह सिद्धांत है इन nucleases के पीछे मूल अवधारणा है , आइए देखें कि वे क्या हैं ।","ఈ సిద్ధాంతం ఈ కేంద్రకాల వెనుక ఉన్న ప్రాథమిక భావన, అవి ఏమిటో చూద్దాం."
+"तो इससे पहले कि हम इस दो प्रक्रिया पर ध्यान दें , एक को नान - हमालगस ( non - homologous ) अंत प्रक्रिया में शामिल होने के लिए बुलाया जाता है और होमोलोगी ( homology ) ने ठीक करने या पुनर्संयोजन ( recombination ) का निर्देश दिया , जिस पर हमने चर्चा की ।","మేము ఈ రెండు ప్రక్రియపై దృష్టి పెట్టడానికి ముందు, ఒకదాన్ని హోమోలాగస్ కాని ముగింపు ప్రక్రియలో చేరమని పిలుస్తారు మరియు హోమోలజీ సరిదిద్దడానికి లేదా పున: సంయోగం చేయమని నిర్దేశిస్తుంది,"
+"मूल रूप से यह वही है जिसके बारे में आप कह रहे हैं कि मान लीजिए कि आपके पास एक एंजाइम ( enzyme ) है जो जाता है और आपके जीनोम ( genome ) में कटौती करता है , यह एक ही कट हो सकता है या यह जीन ( gene ) के दिए गए सेगमेंट ( segment ) में कितने साइटों के आधार पर डबल कट हो सकता है और फिर इस प्रक्रिया में क्या होता है जब एक बार कट के बाद हमारी कोशिका को मानव कोशिकाओं सहित क्षति को ठीक करने के लिए मशीनरी ( machinery ) होती है क्योंकि आप हमारी कोशिकाओं को जानते हैं जो विभिन्न तनावों को उजागर करते हैं और उनमें से कुछ डीएनए ( DNA ) क्षति का कारण बन सकते हैं लेकिन तुरंत हमारे सिस्टम को यकीन है कि आप इनको जानते हैं नुकसान तय हो गए हैं और आप जो भी इन प्रोटीनों के बारे में बात कर रहे हैं , वे कुछ और नहीं बल्कि प्रोटीन हैं जो मरम्मत की प्रक्रिया में शामिल हैं ।","ప్రాథమికంగా మీరు చెప్పేది ఏమిటంటే, మీ జన్యువును కత్తిరించే ఎంజైమ్ మీకు ఉందని అనుకుందాం, అది ఒకే కట్ కావచ్చు లేదా అది జన్యువు కావచ్చు  జన్యువు యొక్క ఇచ్చిన విభాగంలో ఎన్ని సైట్లు డబుల్ కట్ చేయబడతాయి మరియు ఒకసారి మన యంత్రాలను కత్తిరించినప్పుడు ఈ ప్రక్రియలో ఏమి జరుగుతుంది మానవ కణాలతో సహా నష్టాన్ని సరిచేయగలదు సంభవిస్తుంది ఎందుకంటే మా కణాలు వివిధ ఒత్తిళ్లకు గురవుతున్నాయని మరియు వాటిలో కొన్ని DNA దెబ్బతినవచ్చని మీకు తెలుసు, కాని వెంటనే మా సిస్టమ్ మీకు నష్టం స్థిరంగా ఉందని మీకు తెలుసు అని మీకు తెలుసు ఈ ప్రోటీన్ల గురించి కూడా మాట్లాడుతుంటే, అవి మరమ్మత్తు ప్రక్రియలో పాల్గొనే ప్రోటీన్లు తప్ప మరొకటి కాదు."
+"आइए हम इस बारे में चिंता न करें कि नाम क्या है और विशिष्ट कार्य क्या है , लेकिन दो तरीके हैं जिनके द्वारा यह कह सकता है कि मान लें कि आपने एक ही कटौती की है , फिर क्या होता है , यह आपको जानने की कोशिश करता है कि डीएनए बिट पॉलिश ( DNA bit polish ) को हटा देता है जो कुछ भी है और फिर आपको डीएनए सील ( DNA seal ) करने का पता करने की कोशिश करता है ।","పేరు ఏమిటి మరియు నిర్దిష్ట ఫంక్షన్ ఏమిటి అనే దాని గురించి మనం చింతించకండి, కానీ మీరు ఒకే తగ్గింపు చేశారని చెప్పడానికి రెండు మార్గాలు ఉన్నాయి, తరువాత ఏమి జరుగుతుందో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి. అంటే, డిఎన్‌ఎ బిట్ పాలిష్ ఏమైనా తీసివేసి, ఆపై డిఎన్‌ఎను ఎలా ముద్రించాలో గుర్తించడానికి ప్రయత్నిస్తుంది."
+इस प्रक्रिया में ऐसा होता है कि आपके द्वारा बनाए गए स्थान पर कुछ अतिरिक्त स्थानो को जोड़ा जा सकता है जहां आप काटते हैं कि यह कहाँ बना है या यह कुछ आधार हो सकते हैं जिन्हें हटा दिया गया है ।,"ఈ ప్రక్రియలో మీరు సృష్టించిన స్థలానికి కొన్ని అదనపు స్థలాన్ని జోడించవచ్చు, అది ఎక్కడ తయారు చేయబడిందో మీరు కత్తిరించవచ్చు లేదా అది తొలగించబడిన కొన్ని స్థావరాలు కావచ్చు."
+"तो यह एक प्रकार की आकस्मिक प्रक्रिया ( random process ) है जो प्रतिस्थापन हो सकती है , यह सम्मिलन हो सकती है , इसे हटाया जा सकता है ।","ఇది ఒక రకమైన యాదృచ్ఛిక ప్రక్రియ, ఇది ప్రత్యామ్నాయంగా ఉంటుంది, ఇది చొప్పించడం కావచ్చు, దానిని తొలగించవచ్చు."
+इसलिए परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि आप कुछ बदलाव करने जा रहे हैं और उनमें से कुछ जीन ( gene ) कार्यों के तरीके को प्रभावित कर सकते हैं क्योंकि यह कोडिंग क्षेत्र ( coding region ) को बदल सकता है इसलिए प्रोटीन नहीं बनता है ।,మీరు కొన్ని మార్పులు చేయబోతున్నారని మీకు తెలుసు మరియు వాటిలో కొన్ని జన్యువు పనిచేసే విధానాన్ని ప్రభావితం చేస్తాయి ఎందుకంటే ఇది కోడింగ్ ప్రాంతాన్ని మార్చగలదు కాబట్టి ప్రోటీన్ చేయబడదు.
+"आपने कुछ अमीनो एसिड ( amino acids ) खो दिए हैं , इसलिए यह मूल रूप से जीन ( gene ) के कार्य को बदल रहा है , लेकिन आप किस प्रकार के परिवर्तन करेंगे , इसका कोई नियंत्रण नहीं है ।","మీరు కొన్ని అమైనో ఆమ్లాలను కోల్పోయారు, కాబట్టి ఇది ప్రాథమికంగా జన్యువు యొక్క పనితీరును మారుస్తుంది, కానీ మీరు ఎలాంటి మార్పులు చేస్తారనే దానిపై నియంత్రణ లేదు."
+आप उम्मीद करते हैं कि आप जानते हैं कि जीन ( gene ) के कुछ ख़राब कार्य होंगे जो होने की अधिक संभावना है ।,జన్యువుల యొక్క కొన్ని చెడు విధులు ఎక్కువగా జరిగే అవకాశం ఉందని మీకు తెలుసని మీరు ఆశించారు.
+"दूसरी प्रक्रिया यह है कि आपने ऐसे एंजाइम ( enzyme ) का चयन किया है , जो आपने किसी जीन ( gene ) की पहचान की है , जिसे आप जानते हैं कि आप इस क्रम को जानते हैं , जैसे कि आप जानते हैं कि आपने दो कट लगाए हैं , यदि आपके पास के दो कट हैं , तो जो भी टुकड़ा खो गया है बीच में यह अपमानित की तरह है ।","రెండవ ప్రక్రియ ఏమిటంటే, మీరు ఈ క్రమాన్ని మీకు తెలుసు అని మీకు తెలిసిన ఒక జన్యువును మీరు గుర్తించిన ఎంజైమ్‌ను ఎంచుకున్నారు, మీరు రెండు కోతలు చేశారని మీకు తెలిసినట్లుగా. అవును, మీకు రెండు కోతలు ఉంటే, మధ్యలో ఏ ముక్క పోగొట్టుకున్నా అది ఒకరకమైన అవమానం."
+तो सेल जो करने की कोशिश करता है वह क्रोमोसोमल डीएनए ( chromosomal DNA ) है जो अब बहुत बड़ा है क्योंकि छोटा हिस्सा खो गया है ।,"క్రోమోజోమ్ డి‌ఎన్‌ఏ  (chromosomal DNA), సెల్ చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నది  ఇది ఇప్పుడు చాలా పెద్దది ఎందుకంటే చిన్న భాగం పోతుంది."
+ये दोनों अब एक साथ जुड़ गए हैं ।,ఇప్పుడు ఈ రెండు  కలిసి ఉన్నాయి.
+जो कुछ खंड वहां था उसके बीच में व्यवधान है जो खो गया है ।,అక్కడ పోగొట్టుకున్న దాని మధ్య అంతరాయం ఉంది.
+इसलिए परिणाम के रूप में आपके पास एक उत्परिवर्तन ( mutation ) होने वाला है जो अधिक विलोपन की तरह है ।,కాబట్టి ఫలితంగా మీరు తొలగింపు వంటి మ్యుటేషన్‌ను పొందబోతున్నారు.
+"मान लीजिए कि एक जीन दिया गया है , जो अपने 2 केबी ( 2kb ) कहता है और आपके पास दो साइट हैं जिन्हें आप जानते हैं जो कि 2kb के टुकड़े से अलग होती है ।","ఒక జన్యువు ఇవ్వబడిందని అనుకుందాం, అది దాని 2 కెబి  (2kb) అని చెబుతుంది మరియు మీకు 2కెబి  శకలం ద్వారా వేరు చేయబడిన రెండు సైట్లు మీకు ఉన్నాయి."
+यदि आप काटते हैं तो सिस्टम को मरम्मत करने की अनुमति दें ।,మీరు కొరికేస్తే సిస్టమ్ ను రిపేర్ చేయడానికి అనుమతించండి.
+आपने बीच में 2kb खो दिया है और आपने इसे सील कर दिया है इसलिए जिन जीन ( gene ) को आप जानते हैं वे दो एक्सॉन ( exon ) या एक एक्सॉन ( exon ) हैं जो खो गए हैं ।,"మీరు మధ్యలో 2కెబి ను కోల్పోయారు మరియు మీరు దానిని సీలు చేసారు, కాబట్టి మీకు తెలిసిన జన్యువులు రెండు ఎక్సోన్లు లేదా పోగొట్టుకున్న ఒక ఎక్సోన్."
+तो ऐसा करने का तरीका है ।,కాబట్టి అది చేయటానికి మార్గం.
+अन्य माइटोटिक सेल ( mitotic cell ) में अधिक है यह होमोलॉजी निर्देशित सुधार ( homology directed repair ) है जहां मूल रूप से यह सेल उस क्षेत्र को देखता है जो आपके पूरक के प्रकार हैं और फिर आप इसे ठीक करने में सक्षम हैं इसलिए उदाहरण के लिए आप एक निर्माण प्रकार हो सकते हैं जहां आप ऐसा क्षेत्र है जो समलिंगी ( homologous ) हो तो वह जाकर उस सिलाई को पहचानने की कोशिश कर सकता है ।,"ఇతర మైటోటిక్ కణాలు ఎక్కువ మైటోటిక్ కణాలను కలిగి ఉంటాయి.ఇది హోమోలజీ డైరెక్ట్ రిపేర్, ఇక్కడ ప్రాథమికంగా ఈ కణం మీ పూరక రకం అయిన ప్రాంతాన్ని చూస్తుంది మరియు మీరు దాన్ని పరిష్కరించగలుగుతారు. మీరు ఒక నిర్మాణ రకంగా ఉండవచ్చు, అక్కడ మీకు సజాతీయమైన ప్రాంతం ఉంది, కనుక ఇది వెళ్లి ఆ కుట్టును గుర్తించడానికి ప్రయత్నించవచ్చు."
+"तो यह एक तरह का आप इस पद्धति का उपयोग करके सम्मिलन बना सकते हैं , लेकिन यह है कि आप जानते हैं कि आप इसे सभी सेल प्रकारों में उपयोग नहीं कर सकते हैं , इस पर निर्भर करता है कि आप क्या करना चाहते हैं ।","కాబట్టి మీరు ఈ పద్ధతిని ఉపయోగించి చొప్పనలను సృష్టించగల మార్గాలలో ఇది ఒకటి, కానీ మీరు ఏమి చేయాలనుకుంటున్నారో దాన్ని బట్టి మీరు అన్ని సెల్ రకాల్లో ఉపయోగించలేరని మీకు తెలుసు."
+तो इस पूरी बात के पीछे यही अवधारणा है ।,కాబట్టి ఈ మొత్తం విషయం వెనుక ఉన్న భావన ని తెలియజేస్తుంది.
+आइए हम इस बात पर गौर करें कि यह क्या है ?,అది ఏమిటో పరిశీలిద్దాం?
+जीनोम एडिटिंग ( genome editing ) के लिए ये न्यूक्लीज ( nuclease ) लोग क्या इस्तेमाल करते हैं ।,జీనోమ్ ఎడిటింగ్ కోసం ఈ న్యూక్లిస్ ప్రజలు ఏమి ఉపయోగిస్తారు?
+"पहला उपद्रव जो कि लोग उपयोग करना शुरू करते हैं , प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) की तरह था जैसा कि हमने कहा था कि हम आपको एक डोमेन ( domain ) जानते हैं जो मूल रूप से डोमेन है जो डीएनए को प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) की तरह क्लीव करने में सक्षम है ।","ప్రజలు ఉపయోగించడం ప్రారంభించే మొదటి విసుగు పరిమితి ఎంజైమ్ లాగా ఉంది, మేము మీకు డొమైన్ తెలుసు అని మేము చెప్పాము, ఇది ప్రాథమికంగా DNA పరిమితి ఎంజైమ్ అని పిలువబడే డొమైన్. వంటి క్లివ్ చేయగలదు."
+"लेकिन प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) दो डोमेन ( domain ) हैं एक nuclease डोमेन है जो डीएनए को मदद करता है यदि एंजाइम को काटे गए डीएनए ( DNA ) के लिए है , तो आपके पास दूसरा डोमेन ( domain ) है जो उस स्थान को विशिष्टता देता है जहां एंजाइम को कट पर जाना चाहिए जैसे कि आपने प्रतिबंध एंजाइम ( restriction enzyme ) देखा है ।",కానీ పరిమితి ఎంజైమ్‌కు రెండు డొమైన్‌లు ఉన్నాయి. డిఎన్‌ఎకు సహాయపడే ఒక న్యూక్లీజ్ డొమైన్ ఉంది. మీరు పరిమితి ఎంజైమ్‌ను చూసినట్లుగా ఎంజైమ్ కట్‌పైకి వెళ్ళే చోట ఇస్తుంది.
+उनके पास एक अद्वितीय है जिसे आप जानते हैं कि मान्यता प्राप्त साइटों को दिए गए अनुक्रमों ( sequence ) को एंजाइम ( enzyme ) द्वारा पहचाना जाता है और यह वहां जाता है और कट जाता है ।,గుర్తించబడిన సైట్‌లకు కేటాయించిన సన్నివేశాలు (ఎంజైమ్ ((এনজ এনজাইম | ఎంజైమ్))) ((ઉત σ ચચ | એ | નનચમ | ఎంజైమ్ મમ | | ఎంజైమ్ | | | |)) ద్వారా గుర్తించబడతాయని మీకు తెలిసిన ప్రత్యేకత వారికి ఉంది మరియు కత్తిరించబడుతుంది.
+"तो यहाँ भी यह एक ही सिद्धांत है , इसलिए आपके पास डीएनए बाइंडिंग ( DNA binding ) है जो यहाँ केवल एक ही अंतर है कि मान्यता स्थल बहुत बड़े हैं जैसे १४ आधार , १६ आधार इसलिए आपके जीनोम ( genome ) में ऐसी साइटों की आवृत्ति ( frequency ) बहुत कम सही है जिसे आप जानते हैं संभावना है कि आपको लगता है कि इस तरह का संयोजन बहुत कम है और इसलिए यह नहीं जा रहा है यदि आपने छोटे का उपयोग किया है तो आपको पता है कि एंजाइम ( enzyme ) चार आधार की पहचान करता है , तो यह आपके जीनोम ( genome ) को काट देने वाला है जो वांछनीय नहीं है क्योंकि यह अनुमति नहीं देता है जीवित रहने के लिए कोशिका लेकिन यहां बहुत कम साइट हैं इसलिए आप केवल कुछ साइटों में कटौती करने जा रहे हैं ताकि वास्तव में सही मदद मिले ।","కాబట్టి ఇక్కడ కూడా ఇదే సూత్రం, కాబట్టి మీకు DNA బైండింగ్ ఉంది, ఇక్కడ గుర్తింపు సైట్లు 14 స్థావరాలు, 16 స్థావరాలు వంటివి చాలా పెద్దవి కాబట్టి మీ జన్యువులోని అటువంటి సైట్ల యొక్క ఫ్రీక్వెన్సీ ( ఫ్రీక్వెన్సీ) మీకు తెలిసిన చాలా తక్కువ. అటువంటి కలయిక చాలా తక్కువగా ఉందని మీరు అనుకుంటున్నారు మరియు అందువల్ల అది జరగదు. మీరు ఒక చిన్నదాన్ని ఉపయోగించినట్లయితే, ఎంజైమ్ నాలుగు స్థావరాలను కలిగి ఉందని మీకు తెలుసు. ఇది గుర్తిస్తే, ఇది మీ జన్యువును కత్తిరించబోతోంది, ఎందుకంటే ఇది కణాలు మనుగడను అనుమతించదు కాని ఇక్కడ చాలా తక్కువ సైట్లు ఉన్నాయి కాబట్టి మీరు కొన్ని సైట్‌లను మాత్రమే కత్తిరించబోతున్నారు కాబట్టి వాస్తవానికి సరైన సహాయం పొందండి"
+तो सबसे पहले एंजाइम ( enzyme ) लोगों द्वारा उपयोग किए जाने वाले एंजाइम ( enzyme ) क्या हैं इस एंजाइम ( enzyme ) को Fok1 कहा जाता है और फिर निश्चित रूप से उन्होंने क्या किया है ?,కాబట్టి మొదటి ఎంజైమ్ ((| এনজাইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત  | | | એનનમમ મમમમમ ఎంజైమ్ | મમ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్) ప్రజలు ఉపయోగించే ఎంజైమ్ (ఎంజైమ్ ((| এনজাইম | ఎంజైమ్))) ((ઉતઉતચઉતચ એ | નનમ | | ఎంజైమ్ મમ ఎంజైమ్ |) ) ఈ ఎంజైమ్ ((এনজ এনজাইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત ઉતેચક | એન્ઝમમમ ఎంజైమ్)) ను ఫోక్ 1 అని పిలుస్తారు మరియు తరువాత అవి సరిగ్గా ఏమి చేశాయి?
+"उन्होंने उस विशेष प्रोटीन के डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) को हटा दिया है और फिर इसे कुछ अन्य के साथ फ्यूज करने का प्रयास करते हैं जिसे आप डीएनए बाइंडिंग प्रोटीन ( DNA binding protein ) जानते हैं , इसलिए आपने एक इंजीनियर एंजाइम ( engineered enzyme ) बनाया ।","వారు నిర్దిష్ట ప్రోటీన్ యొక్క DNA బైండింగ్ డొమైన్‌ను తీసివేసి, ఆపై DNA బైండింగ్ ప్రోటీన్‌గా మీకు తెలిసిన దానితో ఫ్యూజ్ చేయడానికి ప్రయత్నిస్తారు, కాబట్టి మీరు ఇంజనీరింగ్ ఎంజైమ్‌ను రూపొందించారు ఎంజైమ్)."
+तो ऐसा करके आप इस nuclease Fok1 को पहचान सकते हैं कि आप जो भी सही क्रम चाहते हैं या आप जानते हैं कि आपके पास बहुत अधिक है जिसे आप जानते हैं कि किस सेगमेंट ( segment ) पर नियंत्रण किया जा सकता है और कट सकता है ।,కాబట్టి ఇలా చేయడం ద్వారా మీకు సరైన సీక్వెన్స్ కావాలా లేదా అనే ఫోక్ 1 ను మీరు గుర్తించవచ్చు లేదా మీకు ఏ విభాగాన్ని నియంత్రించవచ్చో మరియు కత్తిరించవచ్చో మీకు తెలుసు.
+"तो आइए ऐसे दो उदाहरणों पर गौर करें , जिसे एक जिंक फिंगर न्यूक्लियस ( zinc finger nuclease ) के रूप में कहा जाता है , दूसरे को ट्रांसक्रिप्शन एक्टीवेटर ( transcription activator ) के रूप में कहा जाता है जैसे कि एफिशिएंट न्यूक्लियस ( effector nuclease ) ओके ।","కాబట్టి మనం రెండు ఉదాహరణలను చూద్దాం, ఒకటి జింక్ ఫింగర్ న్యూక్లిస్ అని, మరొకటి ట్రాన్స్క్రిప్షన్ యాక్టివేటర్ అంటారు."
+ZFN संक्षिप्त नाम है और TALEN एक है ।,జెడ్‌ఎఫ్‌ఎన్ సంక్షిప్తీకరణ మరియు టాలెన్ ఒకటి.
+तो हम देखते हैं कि यह दोनों एक ही अवधारणा का उपयोग करते हैं कि आपके पास एक डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) है जो एक स्पाइट साइट्स ( spite sites ) को विशिष्टता प्रदान करता है और फिर आपके पास यह न्यूक्लियर डोमेन ( nuclease domain ) है जो डोमेन ( domain ) के बहुत करीब कट जाता है ।,"కాబట్టి ఈ రెండూ మీకు DNA బైండింగ్ డొమైన్ కలిగి ఉన్న ఒకే భావనను ఉపయోగిస్తున్నాయని మేము చూశాము, అది ఒక సైట్‌లకు ప్రత్యేకతను ఇస్తుంది మరియు మీకు ఈ న్యూక్లియర్ డొమైన్ (న్యూక్లీజ్ డొమైన్) ఉంది ) ఇది డొమైన్‌కు చాలా దగ్గరగా ఉంటుంది."
+इसलिए अक्सर यह एंजाइम फ़ंक्शन ( enzyme function ) मंद होता है क्योंकि आपके पास एक सही होता है और फिर आपके पास एक दूसरा होता है इसलिए आपको पता है कि आप दो कटौती कर सकते हैं और इसी तरह ।,"కాబట్టి తరచుగా ఈ ఎంజైమ్ ఫంక్షన్ (ఎంజైమ్ ((| এনজাইম | ఎంజైమ్))) (((ચ ચ | | | એ ન | | ఎంజైమ్)) ఫంక్షన్ ((ক্রিয়া | ফাংশন | ఫంక్షన్)) ((( ্রিয়া | function | ఫంక్షన్)) మసకబారుతుంది ఎందుకంటే మీకు ఒకటి సరైనది, ఆపై మీకు మరొకటి ఉంది, కాబట్టి మీరు రెండు కోతలు చేయగలరని మీకు తెలుసు."
+"इसीलिए इसे यहाँ दिखाया गया है , उदाहरण के लिए यह सब मेगन्यूक्लिअस ( Meganucleases ) नामक एंजाइम ( enzyme ) से शुरू हुआ था जिसकी अब सीमा है क्योंकि यह जहाँ भी सही है वहां केवल ऐसे अनुक्रम ( sequence ) को काट सकता है ।","అందుకే ఇది ఇక్కడ చూపబడింది, ఉదాహరణకు ఇవన్నీ ((এনজ এনজাইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત σ ચચ | | | | | | | ఎంజైమ్ ఎంజైమ్)) అనే ఎంజైమ్‌తో ప్రారంభమయ్యాయి, ఇది ఇప్పుడు పరిమితిని కలిగి ఉంది ఎందుకంటే ఇది ఎక్కడ ఉన్నా నిజమే, అలాంటి క్రమాన్ని మాత్రమే అక్కడ కత్తిరించవచ్చు."
+फिर उन्होंने इस तरह के एंडोन्यूक्लेज ( endonuclease ) को जिंक फिंगर न्यूक्लियस ( zinc finger nuclease ) कहा जाता है ।,అప్పుడు అతను అలాంటి ఎండోన్యూకలీస్ (జింక్ ఫింగర్ న్యూక్లిస్) అని పిలిచాడు.
+"यहां जस्ता उंगली कुछ भी नहीं है , लेकिन ये संरचनात्मक डोमेन ( structural domains ) हैं जो कई प्रतिलेखन कारकों में मौजूद हैं ।",ఇక్కడ జింక్ వేలు చాలా ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలలో ఉన్న ఈ నిర్మాణ డొమైన్లు తప్ప మరొకటి కాదు.
+तो आपने प्रतिलेखन कारक के बारे में अध्ययन किया होगा ।,మీరు ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం గురించి అధ్యయనం చేసి ఉండాలి.
+ये उन प्रोटीनों के सेट होते हैं जो जाते हैं और कुछ अनुक्रम ( sequence ) की पहचान करते हैं जो जीन ( gene ) के प्रमोटर क्षेत्र ( promoter region ) पर स्थित हैं ।,ఇవి జన్యువుల ప్రమోటర్ ప్రాంతంలో ఉన్న కొన్ని సన్నివేశాలను గుర్తించే ప్రోటీన్ల సమితులు.
+"इसलिए , आप प्रतिबंधित कर सकते हैं कि कौन सा जीन चालू या बंद है ।","అందువల్ల, ఏ జన్యువు ఆన్ లేదా ఆఫ్‌లో ఉందో మీరు పరిమితం చేయవచ్చు."
+अक्सर ये एक्टिवेटर ( activator ) होते हैं इसलिए ये प्रोटीन ऐसे सिक्वेंस ( sequences ) से बंध जाते हैं और फिर सक्रिय हो जाते हैं और अधिक बार ऐसे सिक्वेंस पलिंड्रोम ( sequences palindrome ) दो डोमेन में मौजूद होते हैं जिन्हें आप दो सेगमेंट ( segment ) के रूप में जानते हैं और वे डिमेरर और इतने पर फंक्शन के रूप में चलते हैं ।,"తరచుగా ఇవి యాక్టివేటర్లు, కాబట్టి ఈ ప్రోటీన్లు అటువంటి సన్నివేశాలతో బంధిస్తాయి మరియు తరువాత చురుకుగా మారతాయి మరియు చాలా తరచుగా ఇటువంటి సీక్వెన్స్ పాలిండ్రోమ్ రెండు డొమైన్లలో మీరు రెండు విభాగాలలో కనుగొనవచ్చు. తెలుసుకోండి మరియు అవి డైమెర్‌గా పనిచేస్తాయి."
+"इसलिए उन्होंने जो किया है , उन्होंने इस डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) का उपयोग किया है और फिर न्यूक्लियर डोमेन ( nuclease domain ) के लिए फ़्यूज़ ( fuse ) किया है , जैसे कि आपको एक सैद्धांतिक रूप से पता है कि आपके पास इन अनुक्रमों की पहचान करने वाला यह खंड है और फिर आपके पास यह न्यूक्लीज़ डोमेन ( nuclease domain ) है , इसी तरह से आपके पास एक ही प्रोटीन बाइंड ( protein binds ) का एक अणु है यहाँ और nuclease डोमेन ( domain ) यह जहाँ आप चाहते हैं एक कटौती कर सकते हैं ।","కాబట్టి వారు ఏమి చేసారు అంటే వారు ఈ DNA బైండింగ్ డొమైన్‌ను ఉపయోగించారు మరియు తరువాత న్యూక్లియర్ డొమైన్‌కు (న్యూక్లీజ్ డొమైన్) అనుసంధానించారు, మీకు ఇవి ఉన్నాయని మీకు సైద్ధాంతిక ఆలోచన ఉన్నట్లు సన్నివేశాలను గుర్తించే విభాగం ఇది, ఆపై మీకు ఈ న్యూక్లీజ్ డొమైన్ ఉంది, అదేవిధంగా మీకు అదే ప్రోటీన్ యొక్క అణువు ఇక్కడ బంధిస్తుంది మరియు న్యూక్లీజ్ డొమైన్ (డొమైన్) మీకు కావలసిన చోట ఉంటుంది. ఒకటి కత్తిరించవచ్చు."
+"इसलिए यह उतना सरल नहीं है जितना उन्होंने किया है , उन्होंने इन जिंक फिंगर बाइंडिंग डोमेन ( zinc finger binding domain ) के लिए बड़ी संख्या में म्यूटेंट ( mutants ) बनाए हैं और इस तरह उन्होंने देखा कि वे कौन से सीक्वेंस ( sequence ) हैं जिन पर यह बाँध सकता है ।","కాబట్టి వారు చేసినంత సులభం కాదు, వారు ఈ జింక్ ఫింగర్ బైండింగ్ డొమైన్‌ల కోసం పెద్ద సంఖ్యలో మార్పుచెందగలవారిని సృష్టించారు మరియు అందువల్ల వారు ఏ సన్నివేశాలను కలిగి ఉన్నారో చూశారు ఇది బంధించగలదు."
+वास्तव में वे जान सकते हैं कि यदि आपके पास वांछित अनुक्रम ( desired sequence ) है तो वे एंजाइमों ( enzymes ) को ऐसे इंजीनियर कर सकते हैं कि यह उस अनुक्रम की पहचान करेगा ।,"వాస్తవానికి, మీకు కావలసిన క్రమం ఉంటే, వారు ఎంజైమ్‌లను ఇంజనీర్ చేయగలరని వారు తెలుసుకోవచ్చు, అది ఆ క్రమాన్ని గుర్తిస్తుంది."
+तो आपने क्या किया है ?,కాబట్టి మీరు ఏమి చేసారు?
+आप यह तय करते हैं कि आप उत्परिवर्तन ( mutation ) कहाँ बनाना चाहते हैं और फिर डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) जो उससे जुड़ सकता है अनुक्रम ( sequence ) आप जानते हैं कि अब जिस तरह से आप चाहते हैं कि हम आपके एंजाइम ( enzyme ) को काट सकते हैं ।,"మీరు మ్యుటేషన్‌ను ఎక్కడ సృష్టించాలనుకుంటున్నారో నిర్ణయించుకుంటారు, ఆపై DNA బైండింగ్ డొమైన్ ((| ডোমেইন | డొమైన్)) ((| ડોમેન | డొమైన్))). మీ ఎంజైమ్ ((এনজ াইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત ચે | ક | એન્ઝાઇમ | ఎంజైమ్)) ను కత్తిరించవచ్చని మీకు ఇప్పుడు తెలుసు."
+"ताकि आप जानते हैं कि इस तरह की प्रणाली विकसित की गई है , क्या आप जानते हैं कि अब ऐसी व्यावसायिक कंपनियाँ हैं , जिन्होंने इन एंजाइमों ( enzymes ) को सिग्मा एल्डरिच ( Sigma alderich ) में से एक बनाने में विशेषज्ञता हासिल की है , इसलिए वे क्या करते हैं कि आप अनुक्रम ( sequence ) देते हैं या वे भविष्यवाणी करते हैं कि आप इस क्षेत्र में क्या क्रम देखते हैं हटाना चाहते हैं और फिर वे प्रोटीन को ऐसे इंजीनियर करते हैं कि यह अनुक्रम ( sequence ) की पहचान करेगा ।","అటువంటి వ్యవస్థ అభివృద్ధి చేయబడిందని మీకు తెలుసు కాబట్టి, ఈ ఎంజైమ్‌లను సిగ్మా ఆల్డెరిచ్‌లో ఒకటిగా మార్చడంలో ప్రత్యేకత కలిగిన వాణిజ్య సంస్థలు ఇప్పుడు ఉన్నాయని మీకు తెలుసా, కాబట్టి అవి మీరు చేసేది ఏమిటంటే, ఈ ప్రాంతంలో మీరు ఏ క్రమాన్ని తీసివేయాలనుకుంటున్నారో వారు ict హించి, ఆపై వారు ప్రోటీన్‌ను ఇంజనీరింగ్ చేస్తారు."
+इसमें शामिल एक श्रमसाध्य प्रक्रिया है ।,శ్రమతో కూడిన ప్రక్రియ ఉంది.
+"अन्य एक बहुत ही जिंक फिंगर डोमेन ( zinc finger domain ) के समान है , लेकिन उन्होंने एक एंजाइम ( enzyme ) का इस्तेमाल किया है फिर से एंजाइम ( enzyme ) को खेद नहीं है इसके प्रतिलेखन कारक को जो आमतौर पर रोगज़नक़ों द्वारा संक्रमित पौधों द्वारा बनाए जाते हैं ।","మరొకటి జింక్ వేలు డొమైన్ ((| ডোমেইন | domain | డొమైన్)) ((| | domain | డొమైన్)) కు చాలా పోలి ఉంటుంది, కానీ వాటికి ఎంజైమ్ ((| | | ఎంజైమ్)) ((ઉત ઉતેચક |) | Go | ఎంజైమ్) ఉపయోగించబడుతుంది)) అప్పుడు ఎంజైమ్ (ఎంజైమ్ ((| এনজাইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત્સેચક | એન્ઝાઇમ | ఎంజైమ్))) సాధారణంగా వెళ్ళే ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకానికి చింతిస్తున్నందుకు వ్యాధికారక సోకిన మొక్కలచే సృష్టించబడుతుంది."
+तो ये वे रोगज़नक़ हैं जिन्हें आप हमारे वायरस और अन्य लोगों को पसंद करते हैं और वे आपके सिस्टम में आते हैं और फिर आपके सिस्टम को हाईजैक ( hijack ) करते हैं ।,కాబట్టి ఇవి మా వైరస్లు మరియు ఇతరులను మీరు ఇష్టపడే వ్యాధికారకాలు మరియు అవి మీ సిస్టమ్‌లోకి ప్రవేశించి మీ సిస్టమ్‌ను హైజాక్ చేస్తాయి.
+"उदाहरण के लिए वायरस आपके सेल में प्रवेश कर सकता है और फिर हाईजैक ट्रांसक्रिप्शन ( hijack transcription ) की एक ही मशीनरी ( machinery ) का उपयोग कर सकता है , अनुवाद को अपना प्रोटीन बनाने के लिए ।","ఉదాహరణకు, వైరస్ మీ కణంలోకి ప్రవేశించి, ఆపై హైజాక్ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ యొక్క అదే యంత్రాలను ఉపయోగించి అనువాదాన్ని దాని ప్రోటీన్‌గా చేస్తుంది."
+"उसी तरह ये प्रोटीन हैं जो रोगज़नक़ द्वारा बनाए जाते हैं , लेकिन अब सिस्टम को हाईजैक ( hijack ) करते हैं , इसलिए उन्होंने इनका उपयोग किया है जो कि आप जानते हैं कि इन प्रोटीनों के लिए कोड जो कि इंजीनियर जीनोम ( engineer genome ) में प्रतिलेखन उत्प्रेरक हैं , मुख्यतः पौधे जीनोम उदाहरण के लिए जो यहां दिखाया गया है ।","అదే విధంగా ఇవి వ్యాధికారక చేత తయారైన ప్రోటీన్లు, కానీ ఇప్పుడు వ్యవస్థను హైజాక్ చేస్తాయి, కాబట్టి ఇంజనీర్ జన్యువులో లిప్యంతరీకరించే ఈ ప్రోటీన్ల సంకేతాలు మీకు తెలిసిన వాటిని ఉపయోగించాయి. ఉత్ప్రేరకాలు ఉన్నాయి, ప్రధానంగా ఇక్కడ చూపిన మొక్కల జన్యు ఉదాహరణ కోసం."
+संयंत्र जीनोम है ।,మొక్క జన్యువు.
+तो फिर से अवधारणा बहुत समान है आप यहाँ डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) nuclease डोमेन के लिए जुड़े हुए हैं और आप इंजीनियर कर सकते हैं कि जो भी अनुक्रम अब आप चाहते हैं कि कम या ज्यादा वहाँ पर दरार करने में सक्षम हो जाएगा ।,కాబట్టి మళ్ళీ భావన చాలా పోలి ఉంటుంది. ఇక్కడ మీరు డి‌ఎన్‌ఏ బైండింగ్ డొమైన్ ((| ডোমেইন | డొమైన్)) ((| ડોમેન | డొమైన్))) న్యూక్లీజ్ డొమైన్‌కు కట్టుబడి ఉంటారు మరియు మీరు ఏ క్రమాన్ని అయినా ఇంజనీరింగ్ చేయవచ్చు. ఇప్పుడు మీరు అక్కడ ఎక్కువ లేదా తక్కువ పగుళ్లు చేయగలుగుతారు.
+"तो मूल रूप से आप इस प्रोटीन को बनाते हैं और फिर वितरित करते हैं , इसलिए आप प्रोटीन को कोशिका में जाने के लिए बनाते हैं और वहीं व्यक्त करते हैं और फिर एक बार जब प्रोटीन होता है , तो डीएनए ( DNA ) के एक क्षेत्र को साफ करने वाला होता है और आप जानते हैं कि इस तरह के कट हैं तब बने सेल में इस प्रक्रिया को ठीक करने की कोशिश की जाती है , जैसा कि हमने पहले चर्चा की थी ।","కాబట్టి ప్రాథమికంగా మీరు ఈ ప్రోటీన్‌ను తయారు చేసి, ఆపై పంపిణీ చేస్తారు, కాబట్టి మీరు ప్రోటీన్‌ను కణంలోకి వెళ్లి వ్యక్తీకరించడానికి తయారు చేస్తారు, ఆపై ప్రోటీన్ ఉన్న తర్వాత, DNA యొక్క ప్రాంతం ప్రక్షాళన జరుగుతుంది మరియు ఇలాంటి కోతలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు, అప్పుడు మేము ఇంతకుముందు చర్చించినట్లుగా, ఈ ప్రక్రియను పరిష్కరించడానికి సెల్ తయారవుతుంది."
+खो सकता है ।,కోల్పోవచ్చు.
+लाभ हो सकता है ।,ప్రయోజనం ఉంటుంది.
+"परिणाम में परिवर्तन हो सकता है क्योंकि जीन ( gene ) का कार्य सही खो जाता है और फिर आप पौधों को बढ़ने देते हैं और पौधों के मामले में वांछित फेनोटाइप ( phenotype ) को देखते हैं , जानवरों या सेल लाइनों के मामले में भी हम ऐसा कर सकते हैं ।","ఫలితం మారవచ్చు ఎందుకంటే జన్యువు యొక్క పనితీరు సరిగ్గా పోతుంది మరియు మీరు మొక్కలను పెరగడానికి మరియు మొక్కల విషయంలో కావలసిన సమలక్షణాన్ని చూడటానికి అనుమతించండి, జంతువులు లేదా కణ తంతువుల విషయంలో మనం కూడా అదే చేయగలం."
+"आप जानते हैं कि आप इसके लिए जा सकते हैं , उदाहरण के लिए भ्रूण स्टेम सेल ( embryonic stem cells ) आप इन न्यूक्लीज ( nuclease ) का परिचय दे सकते हैं कि आपके साथ कुछ हो रहा है , आपको पता है कि सेल में वांछित परिवर्तन हुआ है या नहीं ।","మీరు దాని కోసం వెళ్ళవచ్చని మీకు తెలుసు, ఉదాహరణకు పిండ మూల కణాలు. మీకు ఏదో జరుగుతోందని మీరు ఈ న్యూక్లిస్‌లను పరిచయం చేయవచ్చు, కణంలో కావలసిన మార్పు జరిగిందని మీకు తెలుసు. అవును లేదా కాదు ."
+"अगर ऐसा हुआ है , तो पशु पैदा करें , इसलिए इसमें इस तरह के बदलाव होने जा रहे हैं ।","ఇది జరిగితే, అప్పుడు జంతువులను ఉత్పత్తి చేయండి, కాబట్టి అలాంటి మార్పులు ఉండబోతున్నాయి."
+तो यह एक और मजबूत तरीका है क्योंकि आप वास्तव में उन सभी निर्माणों को नहीं देख रहे हैं जिनकी हमने चर्चा की थी ।,కాబట్టి ఇది మరొక బలమైన పద్ధతి ఎందుకంటే మేము చర్చించిన అన్ని నిర్మాణాలను మీరు నిజంగా చూడటం లేదు.
+इसलिए समय व्यतीत करने वाले निर्माण आपको पता है कि अब आपको क्या करना है ।,కాబట్టి ఇప్పుడు ఏమి చేయాలో మీకు తెలుసు.
+आप nuclease इंजीनियर कर सकते हैं तो सेल में पेश करें यह बाकी चीजों को करेगा ।,"మీరు ఇంజనీర్‌ను న్యూక్లిస్ చేయగలిగితే, దానిని సెల్‌లో పరిచయం చేయండి, అది ఇతర పనులను చేస్తుంది."
+"इसलिए यह बहुत आसान और अधिक कुशल हो जाता है , क्योंकि हमने जिस चर्चा पर चर्चा की है , उसकी तुलना में फिर से यह वैश्विक चीज है , इसलिए यह एक सशर्त अधिकार नहीं है , इसलिए यह एक और प्रक्रिया है , लेकिन जीनोम संपादन ( genome editing ) में अधिक हालिया विकास यह है कि इसे क्या कहा जाता है CRISPR cas9 की मध्यस्थता जीनोम ( genome ) संशोधन ( modifications ) है और ये बड़े पैमाने पर सामने आते हैं क्योंकि यह बहुत अलग तरह की चीजों का उपयोग करता है ।","కనుక ఇది చాలా సులభం మరియు మరింత సమర్థవంతంగా మారుతుంది, ఎందుకంటే ఇది మనం చర్చించిన దానితో పోలిస్తే మళ్ళీ ప్రపంచ విషయం, కాబట్టి ఇది షరతులతో కూడిన హక్కు కాదు, కాబట్టి ఇది మరొక ప్రక్రియ, కానీ జన్యు సంకలనం (జన్యువు ఎడిటింగ్‌లో ఇటీవలి అభివృద్ధి) CRISPR cas9 ను జీనోమ్-మెడియేటెడ్ జీనోమ్ సవరణలు అని పిలుస్తారు మరియు అవి చాలా భిన్నంగా వస్తాయి ఎందుకంటే అవి చాలా భిన్నంగా వస్తాయి."
+"तो वास्तव में अब आप पिछले उपकरणों को जान सकते हैं कि ZFN और दूसरा जो हमने इस बारे में बात की थी , आप एक प्रोटीन पर निर्भर हैं , जिसका बाइन्डिंग डोमेन ( domain ) निर्धारित करता है कि कट कहां हो सकता है इसलिए आपको पता है कि आपको कुछ सोचना होगा अनुक्रम ( sequence ) जिस पर आप जानते हैं कि आप जानते हैं कि आपका प्रोटीन जाता है और बांधता है और उस समय जटिलता हो सकती है क्योंकि अनुक्रम ऐसा हो सकता है कि आप जानते हैं कि आप उस विशेष अनुक्रम के लिए डीएनए बाइन्डिंग डोमेन ( DNA binding domain ) प्राप्त करने में असमर्थ हैं ।","కాబట్టి వాస్తవానికి ఇప్పుడు మీరు మునుపటి సాధనాలను ZFN మరియు మేము మాట్లాడిన మరొకటి తెలుసుకోవచ్చు, మీరు ఒక ప్రోటీన్ మీద ఆధారపడి ఉంటారు, దీని బైండింగ్ డొమైన్ (డొమైన్) కట్ ఎక్కడ జరుగుతుందో నిర్ణయిస్తుంది కాబట్టి మీకు తెలుసు మీ ప్రోటీన్ వెళ్లి బంధిస్తుందని మీకు తెలుసు అని మీకు తెలిసిన ఒక క్రమం గురించి మీరు ఆలోచించాలి మరియు ఆ సమయంలో సంక్లిష్టత ఉండవచ్చు ఎందుకంటే ఆ క్రమం ఆ ప్రత్యేకమైన సీక్వెన్స్ కోసం మీకు తెలుసు DNA బైండింగ్ డొమైన్‌ను పొందలేకపోతున్నారు."
+"यह जटिलता उस जीनोम ( genome ) को बना देती है जहाँ आप उत्परिवर्तन ( mutation ) करना चाहते हैं , अपनी दक्षता को सीमित नहीं कर सकते हैं जिसके साथ आप डीएनए बाइन्डिंग डोमेन ( DNA binding domain ) के ऐसे उत्परिवर्ती उत्पन्न करने में सक्षम हैं ।",ఈ సంక్లిష్టత మీరు మ్యుటేషన్ చేయదలిచిన జన్యువును మీ సామర్థ్యాన్ని పరిమితం చేయని డి‌ఎన్‌ఏ బైండింగ్ డొమైన్ ((| ডোমেইন | డొమైన్)) ((| ডোমেইন | డొమైన్) తో చేస్తుంది | డొమైన్ యొక్క మార్పుచెందగలవారిని ఉత్పత్తి చేయగలరు))).
+"तो आप उन्हें प्राप्त करने में सक्षम नहीं हो सकते हैं , इसलिए यह सीमा है क्योंकि आपको कई बार बड़ी संख्या में म्यूटेंट ( mutant ) को स्क्रीन करना पड़ता है ।","మీరు వాటిని పొందలేకపోవచ్చు, కాబట్టి మీరు పెద్ద సంఖ్యలో మార్పుచెందగలవారిని చాలాసార్లు పరీక్షించవలసి ఉంటుంది."
+"तो यह CRISPR cas9 वास्तव में इस तरह के डीएनए बाइन्डिंग डोमेन ( DNA binding domain ) के बारे में परेशान नहीं करता है , इसलिए इससे पहले कि आप हमें बताएं कि ये सिस्टम क्या है और जहां से हमने इस तरह के इंजीनियर न्यूक्लियर ( engineered nucleases ) विकसित किए हैं ।","కాబట్టి ఈ CRISPR cas9 అటువంటి DNA బైండింగ్ డొమైన్‌ల గురించి నిజంగా బాధపడదు, కాబట్టి మీరు ఈ వ్యవస్థ ఏమిటో మాకు చెప్పే ముందు మరియు మేము అలాంటి కేంద్రకాలను (ఇంజనీరింగ్ న్యూక్లియస్) ఇంజనీరింగ్ చేసిన చోట అభివృద్ధి చెందారు."
+"तो मूल रूप से ठीक वैसे ही जैसे हमारे शरीर में इम्यून सिस्टम ( immune system ) होता है , जहां हमारे पास ऐसी कोशिकाएं होती हैं जो किसी भी विदेशी के खिलाफ लड़ती हैं , जिसे आप जानते हैं कि बैक्टीरिया या वायरस जो बैक्टीरिया में पाए जाते हैं , उनमें भी एक प्रतिरक्षा प्रणाली होती है और यह कैसी 9 ऐसी प्रणाली है , जिसके प्रवेश को रोकता है उदाहरण के लिए किसी भी विदेशी डीएनए बैक्टीरियोफेज ( DNA bacteriophage ) का उदाहरण दें क्योंकि यह वह जीवाणु है और वे या कुछ अन्य वायरस डीएनए ( viruses DNA ) को पेश कर सकते हैं ।","కాబట్టి ప్రాథమికంగా మన శరీరంలో రోగనిరోధక శక్తి ఉన్నట్లే, అక్కడ మనకు ఏ విదేశీయుడితోనైనా పోరాడే కణాలు ఉన్నాయి, బ్యాక్టీరియా లేదా వైరస్లు బ్యాక్టీరియాలో కనిపిస్తాయని మీకు తెలుసు. , వారికి రోగనిరోధక వ్యవస్థ కూడా ఉంది మరియు ఇది టైప్ 9 వ్యవస్థ, ఉదాహరణకు ఏదైనా విదేశీ డిఎన్ఎ బాక్టీరియోఫేజ్ ప్రవేశాన్ని నిరోధిస్తుంది ఎందుకంటే ఇది బాక్టీరియం మరియు అవి లేదా కొన్ని ఇతర వైరస్లు డిఎన్ఎ. DNA)."
+इसलिए वे इम्यून ( immune ) करना चाहते हैं और इस तरह के डीएनए ( DNA ) की पहचान कर उन्हें सही हटाते हैं ।,కాబట్టి వారు రోగనిరోధక శక్తిని మరియు అటువంటి డి‌ఎన్‌ఏ ని గుర్తించి వాటిని వెంటనే తొలగించాలని కోరుకుంటారు.
+तो यह बहुत ज्यादा है कि यह तंत्र है कि यह इस का उपयोग करता है के रूप में बुलाया नियमित रूप से छोटी palindromic दोहराने interspaced है ।,కాబట్టి దీన్ని రెగ్యులర్ స్మాల్ పాలిండ్రోమిక్ రిపీట్ ఇంటర్‌స్పేస్డ్ అని పిలుస్తారు.
+बहुत लंबा क्रम लेकिन यह जो कहता है ; आपके पास जीवाणु के जीनोम ( genome ) में सेगमेंट हैं जिसमें पैलिंड्रोमिक अनुक्रम ( palindromic sequences ) हैं ।,చాలా పొడవు ఆర్డర్ కానీ అది చెప్పేది; పాలిండ్రోమిక్ సీక్వెన్స్‌లను కలిగి ఉన్న బాక్టీరియం యొక్క జన్యువులో మీకు విభాగాలు ఉన్నాయి.
+"Palindromic यह है कि आपके पास उदाहरण के लिए abcd है यही क्रम है और फिर यह उदाहरण cba के लिए उल्टा होगा , ठीक इसी तरह का palindrome अभी इस तरह के लघु अनुक्रम palindromic अनुक्रम का अर्थ एक दूसरे के करीब मौजूद है - ये परस्पर जुड़े हुए अर्थ हैं निरंतर नहीं लेकिन बीच में अन्य अनुक्रम ( sequence ) हैं ।",పాలిండ్రోమిక్ అంటే మీకు ఉదాహరణకు ఎబిసిడి ఉంది. ఇది క్రమం మరియు తరువాత ఈ ఉదాహరణ పాలిండ్రోమ్ మాదిరిగానే సిబిఎకు రివర్స్ అవుతుంది.ఇప్పుడు ఇటువంటి చిన్న సీక్వెన్స్ పాలిండ్రోమిక్ సీక్వెన్స్ అంటే ఒకదానికొకటి దగ్గరగా ఉంటుంది - ఇవి ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి అర్థాలు నిరంతరాయంగా లేవు కాని వాటి మధ్య ఇతర సన్నివేశాలు ఉన్నాయి.
+इस तरह के अनुक्रम वास्तव में आपको रोगज़नक़ के खिलाफ लड़ने में मदद करते हैं ।,ఇటువంటి సన్నివేశాలు వాస్తవానికి వ్యాధికారకానికి వ్యతిరేకంగా పోరాడటానికి మీకు సహాయపడతాయి.
+इसलिए इसे कहा जाता है क्योंकि आप इस क्लस्टर के संक्षिप्त नाम को नियमित रूप से सीआरआईएसपीआर ( CRISPR ) नामक छोटे पैलिंड्रोमिक ( palindromic ) दोहराव को काटते हैं और फिर क्या आपको पता है कि इन क्लस्टर राइट ( cluster right ) सीआरआईएसपीआर ( CRISPR ) से जुड़े हैं इसलिए उन्हें कैस 9 राइट कहा जाता है ।,CRISPR అని పిలువబడే ఈ క్లస్టర్ సంక్షిప్తీకరణ యొక్క చిన్న పాలిండ్రోమిక్ పునరావృత్తిని మీరు క్రమం తప్పకుండా కత్తిరించినందున దీనిని పిలుస్తారు మరియు ఈ క్లస్టర్ కుడి CRISPR తో సంబంధం కలిగి ఉందని మీకు తెలుసా కాబట్టి వాటిని కాస్ 9 రైట్ అంటారు.
+"तो जो भी कैस जीन्स ( genes ) है , वही है ।",కాస్ జన్యువులు ఏమైనా.
+तो यह कैसे काम करता है इसलिए आपके पास यहां जो दिखाया गया है वह बैक्टीरियल जीनोम ( bacterial genome ) है और फिर आपके पास यह कैस 9 जीन ( gene ) है और फिर इसके करीब है कि आपके पास यह है कि आप समूहों को सही जानते हैं और विचार यह है कि आपके पास जहां भी यह क्लस्टर ( cluster ) है तब आरएनए का उत्पादन किया जाता है और फिर आरएनए वास्तव में एक निगरानी के रूप में मदद करता है और किसी भी विदेशी डीएनए ( DNA ) की तलाश करता है यदि यह है तो यह नीचा हो जाता है ।,"కాబట్టి ఇది ఎలా పని చేస్తుంది, కాబట్టి మీరు ఇక్కడ చూపించినది బ్యాక్టీరియా జన్యువు, ఆపై మీకు ఈ కాస్ 9 జన్యువు ఉంది, ఆపై మీకు దగ్గరగా మీకు సమూహాలు తెలుసు మీకు ఈ క్లస్టర్ ఉన్నచోట RNA ఉత్పత్తి చేయబడుతుందనే ఆలోచన ఉంది, ఆపై RNA వాస్తవానికి వాచ్‌డాగ్‌గా సహాయపడుతుంది మరియు ఏదైనా విదేశీ DNA కోసం శోధిస్తుంది అది నాసిరకం అయితే."
+इससे ऐसा कैसे होता है ?,అది ఎలా చేస్తుంది?
+"जैसे कि जब आपका विदेशी डीएनए किसी संक्रमण के कारण आता है , तो यह होता है कि यह प्रणाली वास्तव में डीएनए ( DNA ) का हिस्सा है और इन समूहों के चारों ओर एक अन्य जीवाणु जीनोम ( bacterial genome ) के हिस्से के रूप में एकीकृत होती है , ठीक है ।","ఉదాహరణకు, మీ విదేశీ డి‌ఎన్‌ఏ  సంక్రమణ కారణంగా ఉన్నప్పుడు, ఈ వ్యవస్థ వాస్తవానికి డి‌ఎన్‌ఏ  లో భాగం మరియు మరొక బ్యాక్టీరియా జన్యువులో భాగంగా ఈ సమూహాల చుట్టూ విలీనం చేయబడింది."
+"यह कहता है कि आपकी प्रतिरक्षा कोशिकाओं की तरह ही अगर कोई विदेशी शरीर इसमें मिलता है तो आपको पता है कि आपके इम्यून सेल उन पर हमला करते हैं जो प्रोटीन को पचते हैं और इस प्रोटीन का एक हिस्सा आपके एमएचजी ( MHG ) कॉम्प्लेक्स को सही तरीके से पेश करते हैं इसलिए सिस्टम को अलर्ट किया जाता है क्योंकि ये पेप्टाइड ( peptide ) हैं संभवतः विदेशी आक्रमणकारी के रूप में मौजूद हैं , ठीक उसी तरह और फिर यह क्लस्टर सक्रिय हो जाता है इसलिए , टेप बनाए जाते हैं टेप इस तरह के होते हैं कि आपके पास यह है कि आप विदेशी डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) के साथ टुकड़े भी जानते हैं ।","ఇది మీ రోగనిరోధక కణాల మాదిరిగానే, ఒక విదేశీ శరీరం కనుగొనబడితే, మీ రోగనిరోధక కణాలు ప్రోటీన్‌ను జీర్ణించుకునే వారిపై దాడి చేస్తాయని మీకు తెలుసు మరియు మీ MHG కాంప్లెక్స్‌ను సరిచేయడానికి ఈ ప్రోటీన్‌లో కొంత భాగాన్ని ఉపయోగించవచ్చు. వారు అప్రమత్తంగా ఉంటారు ఎందుకంటే అవి పెప్టైడ్‌లు, బహుశా విదేశీ ఆక్రమణదారుడిగా ఉండవచ్చు, ఆపై క్లస్టర్ చురుకుగా మారుతుంది. కాబట్టి, టేపులు తయారు చేయబడతాయి. టేపులు ఇలా ఉంటాయి. విదేశీ డిఎన్‌ఎ సీక్వెన్స్ ఉన్న శకలాలు కూడా మీకు తెలుసు."
+तो क्या होता है ये आरएनए ( RNA ) जाता है और होमोलॉजी ( homology ) के लिए खोज करता है और जहां भी आपके पास एक डीएनए ( DNA ) है जो सिर्फ होमोलॉगस ( homologous ) है जो अब शामिल हो गया है तो यह आप में जाना जाता है कि आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) में कटौती की जाती है और यह नीचा दिखाने की कोशिश करते हैं ।,"కాబట్టి ఏమి జరుగుతుందంటే అది ఆర్‌ఎన్‌ఏకి వెళ్లి హోమోలజీ కోసం శోధిస్తుంది మరియు మీకు ఎక్కడైతే సజాతీయమైన డిఎన్‌ఎ ఉందో, అది ఇప్పుడు చేరింది, అప్పుడు మీరు దానిలోకి వెళ్ళండి. డీఎన్‌ఏ కత్తిరించబడిందని, దానిని దిగజార్చడానికి ప్రయత్నిస్తారని మీకు తెలుసు."
+कैसे किया जाता है ।,ఇది ఎలా జరుగుతుంది.
+"तो दूसरे शब्दों में , आप एक डीएनए ( DNA ) को काटने जा रहे हैं जिसका अनुक्रम आरएनए ( sequence RNA ) से मेल खाता है कि कैस 9 जीन सही नियंत्रित करता है ।","కాబట్టి మరో మాటలో చెప్పాలంటే, మీరు కాస్ 9 జన్యువు సరిగ్గా నియంత్రించే ఆర్‌ఎన్‌ఏతో సరిపోయే డిఎన్‌ఎను కత్తిరించబోతున్నారు."
+यह मूल रूप से है या यह CRISPR locus regu नियंत्रित करता है जैसे आपने यहाँ दिखाया था इसलिए हमारे पास एक प्राथमिक टेप है जो कि बना है और फिर उनके पास यह क्षेत्र है और इसे क्रैना कहा जाता है और यदि यह कहीं भी मिलता है तो होमोलॉग ( homology ) और ठीक करने के लिए ।,"ఇది ప్రాథమికంగా లేదా మీరు ఇక్కడ చూపించినట్లుగా ఇది CRISPR లోకస్ రెగును నియంత్రిస్తుంది, అందువల్ల మాకు ఒక ప్రాధమిక టేప్ ఉంది, ఆపై వారు ఈ ప్రాంతాన్ని కలిగి ఉన్నారు మరియు దానిని క్రాన్నా అని పిలుస్తారు మరియు అది ఎక్కడైనా దొరికితే హోమోలజీ (హోమోలజీ) మరియు పరిష్కరించడానికి."
+तो यह है कि यह कैसे है ।,కనుక ఇది ఎలా ఉంది.
+तो यह बैक्टीरिया में आने वाले किसी भी आक्रमण से बचाव करना है ।,కాబట్టి ఇది బ్యాక్టీరియాపై ఏదైనా దాడి నుండి రక్షించడం.
+तो आइए देखें कि हमने किस तरह से इंजीनियर बनाया है कि आप अपने फायदे के लिए जटिल तंत्र ( complex mechanism ) को जानते हैं इसलिए हम अपने जीनोम को उसी तरह संपादित कर सकते हैं जिस तरह से हम चाहते थे ।,"కాబట్టి మీ ప్రయోజనం కోసం సంక్లిష్టమైన యంత్రాంగం మీకు తెలుసని మేము ఎలా ఇంజనీరింగ్ చేసామో చూద్దాం, కాబట్టి మేము మా జన్యువును మేము కోరుకున్న విధంగా సవరించవచ్చు."
+इसलिए दो तरीके हैं जिनके द्वारा हम कर सकते हैं ; यह पहला ऐसा है जो बाईं ओर दिखाया गया है यह जीनोम इंजीनियरिंग ( genome engineering ) है ।,కాబట్టి మనకు రెండు మార్గాలు ఉన్నాయి; ఎడమ వైపున చూపించిన మొదటిది జీనోమ్ ఇంజనీరింగ్.
+यह फिर से यह एक nuclease है क्योंकि यह डीएनए ( DNA ) को काटता है क्योंकि यह इस और ZFN nuclease के बीच का अंतर है जिसे हमने पहले चर्चा की है ।,ఇది మళ్ళీ ఒక న్యూక్లీజ్ ఎందుకంటే ఇది డి‌ఎన్‌ఏ  ని కత్తిరించుకుంటుంది ఎందుకంటే ఇది మరియు మనం ఇంతకుముందు చర్చించిన జెడ్‌ఎఫ్‌ఎన్  న్యూక్లిస్ మధ్య వ్యత్యాసం.
+"तो वहाँ पर nuclease एक डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) पर निर्भर करता है ताकि एक अनुक्रम की पहचान की जा सके जहाँ उसे काटना पड़ता है यहाँ nuclease RNA पर निर्भर है जो सिस्टम के साथ आता है इसलिए RNA उस विशेष RNA अनुक्रम ( sequence ) के लिए होमोलोजी ( homology ) की तलाश करेगा जहाँ भी जीनोम आपके पास है , इसे काटने के लिए ।","కాబట్టి న్యూక్లిస్ ఒక డిఎన్‌ఎ బైండింగ్ డొమైన్‌పై ఆధారపడుతుంది, దానిని కత్తిరించాల్సిన క్రమాన్ని గుర్తించండి.ఇక్కడ న్యూక్లీజ్ వ్యవస్థతో వచ్చే ఆర్‌ఎన్‌ఎపై ఆధారపడి ఉంటుంది, కాబట్టి ఆర్‌ఎన్‌ఎ అనేది ప్రత్యేకమైన ఆర్‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్స్ (సీక్వెన్స్). మీకు జన్యువు ఉన్న చోట దాన్ని తగ్గించడం."
+"यह वह आरएनए ( RNA ) है जो यहां दिखाया गया है और आप जो कर सकते हैं , वह है कि हम आरएनए ( RNA ) को इंजीनियर कर सकते हैं , जैसे कि आप अनुक्रम ( sequence ) का एक छोटा सा खंड डालते हैं , जो उस जीनोम के पूरक हैं जहां आप चाहते हैं कि उन्हें ठीक कर दें ।","ఇది ఇక్కడ చూపిన ఆర్‌ఎన్‌ఏ  మరియు మీరు చేయగలిగేది ఏమిటంటే, మేము ఆర్‌ఎన్‌ఏ ను ఇంజనీరింగ్ చేయగలము, మీరు ఒక క్రమం యొక్క చిన్న విభాగాన్ని ఉంచినట్లు, మీరు వాటిని పరిష్కరించాలనుకుంటున్న చోట జన్యువును పూర్తి చేయండి."
+"इसलिए यदि आप आरएनए ( RNA ) के साथ कैस 9 काम्प्लेक्स ( complex ) बनाते हैं , जिसे आरएनए ( RNA ) कहा जाता है , क्योंकि यह वास्तव में न्यूक्लियस ( nuclease ) को यह बताने में मदद करता है कि उसे कहां जाना चाहिए , तो अब आपको कट जाना चाहिए , यदि आप उदाहरण के लिए जीन इलेवन चाहते हैं , तो मैं इस क्रम का हिस्सा लेता हूं यह जीन एक्स के एक महत्वपूर्ण क्षेत्र में है और आरएनए ( RNA ) तब जाकर जीन एक्स ( gene X ) के चारों ओर न्यूक्लियस ( nuclease ) की स्थिति को ठीक करने जा रहा है ।","కాబట్టి మీరు RNA తో కాస్ 9 కాంప్లెక్స్ చేస్తే, దీనిని RNA అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే ఇది న్యూక్లియస్ ఎక్కడికి వెళ్ళాలో చెప్పడానికి సహాయపడుతుంది, ఇప్పుడు మీరు కత్తిరించాలి, ఉదాహరణకు మీరు ఒక జన్యు XI ని కలిగి ఉండాలనుకుంటే, నేను ఈ క్రమంలో పాల్గొంటాను.ఇది జన్యు X యొక్క ఒక ముఖ్యమైన ప్రాంతంలో ఉంది మరియు RNA అప్పుడు జన్యు X చుట్టూ కేంద్రకం (జన్యు X) కు వెళుతుంది. న్యూక్లీస్) పరిస్థితిని పరిష్కరించబోతోంది."
+तो फिर यह निश्चित रूप से यह nuclease कर सकता है कि यह डबल स्ट्रैंड ( double strand ) में कटौती करता है ठीक उसी तरह जो आपने बनाया था और फिर उसी तंत्र को अनुमति दें ताकि आपका सेल गैर - होमोलॉजिकल एंड ज्वाइनिंग ( non - homologous end joining ) या अन्य होमोलॉजी ( homology ) निर्देशित मरम्मत को जान सके ।,"అప్పుడు అది ఖచ్చితంగా మీరు సృష్టించిన విధంగానే డబుల్ స్ట్రాండ్‌ను కత్తిరించి, అదే యంత్రాంగాన్ని అనుమతించి, మీ సెల్ హోమోలాజికల్ కానిది మరియు చేరడం. చేరడం) లేదా ఇతర హోమోలజీ."
+तो इस प्रक्रिया में या तो आप एक क्षेत्र को हटा सकते हैं या आप एक नए अनुक्रम ( sequence ) में डाल सकते हैं जैसे कि आप प्रविष्टि जानते हैं इसलिए वही दृष्टिकोण जिसे हमने पहले चर्चा की थी ।,"కాబట్టి ఈ ప్రక్రియలో మీరు ఒక ఫీల్డ్‌ను తీసివేయవచ్చు లేదా ఎంట్రీ మీకు తెలిసినట్లుగా మీరు క్రొత్త క్రమంలో ఉంచవచ్చు, కనుక ఇది మేము ముందు చర్చించిన విధానం."
+"यह केवल या तो म्यूटेशन ( mutation ) को हटाने या बनाने के लिए या जीनोम ( genome ) में एक छोटे सेगमेंट ( segment ) को पेश करने के लिए है , लेकिन आप उसी तरह से भी कर सकते हैं जिस तरह से हमने इस अन्य दो nucleases में चर्चा की है , जिसे डीएनए बाइंडिंग डोमेन ( DNA binding domain ) मिला है आप भी इंजीनियर कर सकते हैं जैसे कि आपके पास दो जटिल हैं केसी 9 में से जो एक दूसरे के करीब बैठते हैं जिन्हें आप जीनोम ( genome ) के खंड के बारे में जानते हैं क्योंकि हम गाइड आरएनए ( guide RNA ) को डिजाइन कर सकते हैं जैसे कि यह जीनोम ( genome ) के एक दूसरे के बहुत करीब आता है और फिर क्या होता है ये कटौती इस केस 9 के म्यूटेंट को कहते हैं जिसे कहा जाता है के रूप में निक के रूप में यह एक डबल फंसे कटौती नहीं करता है , लेकिन यह सिर्फ डीएनए ( DNA ) के एक कतरा काट सही ये हैं कि उत्परिवर्तित हैं ।","ఇది మ్యుటేషన్‌ను తొలగించడం లేదా సృష్టించడం లేదా జన్యువులోకి ఒక చిన్న విభాగాన్ని ప్రవేశపెట్టడం మాత్రమే, కానీ మేము ఈ ఇతర రెండు న్యూక్లియస్‌ల మాదిరిగానే మీరు కూడా చేయవచ్చు. మీరు DNA బైండింగ్ డొమైన్‌ను కూడా ఇంజనీర్ చేయవచ్చు, మీకు రెండు సంక్లిష్టమైన KC9 లు ఉన్నాయి, అవి ఒకదానికొకటి దగ్గరగా కూర్చుని జన్యువు విభాగం గురించి మీరు కనుగొనవచ్చు. ఎందుకంటే మనం గైడ్ ఆర్‌ఎన్‌ఏను జన్యువులో ఒకదానికొకటి దగ్గరగా వచ్చినట్లుగా రూపకల్పన చేయవచ్చు మరియు అప్పుడు ఏమి జరుగుతుంది ఈ కోతలు ఈ కేసు యొక్క మార్పుచెందగలవారు 9 అని పిలుస్తారు ఇది నిక్ వలె డబుల్ స్ట్రాండెడ్ కట్ చేయదు, కానీ ఇది పరివర్తన చెందిన DNA యొక్క ఒకే ఒక స్ట్రాండ్."
+"परिणामस्वरूप अब क्या होता है , फिर से आपका सिस्टम ( system ) आपको यह जानने की कोशिश करता है कि निक के कारण जो हस्तक्षेप करने वाला अनुक्रम ( sequence ) बना है , तब तक नहीं चलेगा तो आप फिर से एक नया होमियोलॉजी निदेशक मरम्मत तंत्र लगा सकते हैं , इससे आपको अपने विदेशी डीएनए ( DNA ) को एकीकृत करने में मदद मिल सकती है क्योंकि यह बहुत ज्यादा होमोलॉजी ( homology ) के लिए लग रहा है तो यह केवल डीएनए ( DNA ) जहां इस तरह के nicks बनाया जाता है ।","ఫలితంగా ఇప్పుడు ఏమి జరుగుతుంది, మళ్ళీ, మీరు కొత్త హోమోలజీ డైరెక్టర్ రిపేర్ మెకానిజమ్‌ను తిరిగి ఇన్‌స్టాల్ చేసే వరకు నిక్ వల్ల కలిగే క్రమం అమలు కాదని మీ సిస్టమ్ మీకు తెలియజేయడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ఇది మీ విదేశీ డిఎన్‌ఎను ఏకీకృతం చేయడంలో మీకు సహాయపడుతుంది ఎందుకంటే ఇది చాలా హోమోలజీ కోసం చూస్తుంది, కనుక ఇది డిఎన్‌ఎ మాత్రమే."
+"तो यह अंदर जाता है और आप इस तरह का क्रम बना सकते हैं , उदाहरण के लिए आप एक मरम्मत को ठीक करना चाहते हैं जो आपको पता है कि डीएनए ( DNA ) में एक त्रुटि को ठीक करना था उत्परिवर्तन ( mutation ) और आप म्यूटेशन को फिर से जंगली प्रकार में डाल देना चाहते हैं ताकि आप इन दृष्टिकोणों का उपयोग कर सकें और इसलिए , आप जानते हैं कि ये नए डीएनए इसे ठीक करने के लिए जा सकते हैं ।","కనుక ఇది లోపలికి వెళుతుంది మరియు మీరు ఇలాంటి క్రమాన్ని సృష్టించవచ్చు, ఉదాహరణకు మీరు DNA మ్యుటేషన్‌లో లోపాన్ని పరిష్కరించాలని మీకు తెలిసిన మరమ్మత్తును పరిష్కరించాలనుకుంటున్నారు మరియు మీరు మార్చవచ్చు మీరు మళ్ళీ వైల్డ్ టైప్‌లో ఉంచాలనుకుంటున్నారు, తద్వారా మీరు ఈ విధానాలను ఉపయోగించుకోవచ్చు మరియు అందువల్ల, ఈ కొత్త DNA దాన్ని పరిష్కరించడానికి వెళ్ళవచ్చని మీకు తెలుసు."
+तो यह इस प्रक्रिया में उल्लेखनीय है आप त्रुटि को सही कर सकते हैं ।,కాబట్టి ఈ ప్రక్రియలో మీరు లోపాన్ని సరిదిద్దడం గమనార్హం.
+"तो यह CRISPR cas9 इतनी शक्तिशाली हो गई है कि दस साल के भीतर ही आपको पता चल जाएगा कि आप इस प्रणाली को शुरू कर रहे हैं , तो आपको पता चल जाएगा कि इसका आवेदन दो साल पहले आए पेपर में से एक है जो सही बात करता है मानव कोशिकाओं से हम देख सकते हैं कि यहां कुछ उदाहरण हैं , मानव कोशिकाएं चूहे , खरगोश , मेंढक , ज़ेबरा मछली और क्या नहीं पौधों से लेकर बैक्टीरिया तक खमीर तक आप जानते हैं कि आप जीनोम ( genome ) को जिस तरह से आप चाहते हैं उसे संपादित करने में सक्षम हैं ।","కాబట్టి ఈ CRISPR cas9 చాలా శక్తివంతంగా మారింది, మీరు ఈ వ్యవస్థను ప్రారంభిస్తున్నారని పదేళ్ళలో మీకు తెలుస్తుంది, అప్పుడు దాని అప్లికేషన్ రెండు సంవత్సరాల క్రితం వచ్చిన పేపర్లలో ఒకటి అని మీకు తెలుస్తుంది, ఇది సరైన పని చేస్తుంది మానవ కణాల నుండి మనం ఇక్కడ కొన్ని ఉదాహరణలు, ఎలుకలు, కుందేళ్ళు, కప్పలు, జీబ్రా చేపలు మరియు ఏవి కావు. మొక్కల నుండి బ్యాక్టీరియా వరకు ఈస్ట్ వరకు, జన్యువు మీకు కావలసిన విధంగా ఉండాలని మీరు కోరుకుంటున్నారని మీకు తెలుసు. దీన్ని సవరించగలుగుతారు."
+तो यह बहुत ही आप मजबूत तकनीक और व्यापक प्रयोज्यता को जानते हैं और आप सभी की जरूरत जीनोम के अपने अनुक्रम ( sequence ) है क्योंकि आप गाइड आरएनए ( guide RNA ) बनाना चाहते हैं जो काफी अच्छा है ।,"కాబట్టి మీకు బలమైన టెక్నిక్ మరియు విస్తృత వర్తనీయత తెలుసు మరియు మీకు కావలసిందల్లా మీ జన్యు శ్రేణి, ఎందుకంటే మీరు గైడ్ ఆర్‌ఎన్‌ఏ ను తయారు చేయాలనుకుంటున్నారు, ఇది చాలా మంచిది."
+इसलिए अब से हमने चर्चा की है कि ऐसी कई प्रजातियां हैं जिनके बारे में आप जानते हैं कि डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) रहा है ।,"కాబట్టి ఇప్పటి నుండి మేము చాలా జాతులు ఉన్నాయని చర్చించాము, వీటిలో డి‌ఎన్‌ఏ  క్రమం ఉందని మీకు తెలుసు."
+हमारे लिए इस तरह के संपादन करना वास्तव में बहुत आसान है इसलिए यह वास्तव में मदद करता है ।,ఈ రకమైన ఎడిటింగ్ చేయడం మాకు చాలా సులభం కాబట్టి ఇది నిజంగా సహాయపడుతుంది.
+"इसलिए यह न केवल आपके लिए प्रतिबंधित है , बल्कि सेल लाइन्स या जानवरों का हाल ही में हाल ही में पिछले महीने नवंबर 2016 में पता चला है कि इस तरह के कैंसर के लिए एक उत्परिवर्तन को ठीक करने का पहला प्रयास है मामला यह है कि यह मानव में फेफड़े का कैंसर है , मामला अनुमोदित था , एक चीनी समूह वास्तव में इस दृष्टिकोण का उपयोग करता था ।","అందువల్ల ఇది మీకు మాత్రమే పరిమితం కాదు, సెల్ లైన్లు లేదా జంతువులు ఇటీవలే నవంబర్ 2016 లో చివరి నెలలో వెల్లడయ్యాయి, అటువంటి క్యాన్సర్‌కు ఒక మ్యుటేషన్‌ను పరిష్కరించే మొదటి ప్రయత్నం ఇదే. మానవుడికి lung పిరితిత్తుల క్యాన్సర్ ఉంది, కేసు ఆమోదించబడింది, ఒక చైనీస్ సమూహం వాస్తవానికి ఈ విధానాన్ని ఉపయోగించింది."
+"दृष्टिकोण मानव शरीर से कोशिकाओं को लेना है और त्रुटि को ठीक करना है और सेल को वापस लाना है , इसलिए आप जानते हैं कि आप इसे नियंत्रित करने में सक्षम हैं इसलिए हमें इंतजार करना होगा और देखना होगा कि यह दृष्टिकोण कितना अच्छा है लेकिन यह वादा है कि आप जानते हैं विशाल और लोग सोच रहे हैं कि अगर वास्तव में काम करता है और अगर उसमें उस तरह की विशिष्टता है , जिसके बारे में हम आपसे बात कर रहे हैं , तो उस जीन को ठीक करने में सक्षम होना चाहिए जो वे चाहते हैं और यह एक शक्तिशाली चिकित्सीय क्षमता हो सकती है जिसे इस विशेष दृष्टिकोण कहा जाता है ।","ఈ విధానం ఏమిటంటే, మానవ శరీరం నుండి కణాలను తీసుకొని లోపాన్ని పరిష్కరించుకుని, కణాన్ని తిరిగి తీసుకురావడం, కాబట్టి మీరు దానిని నియంత్రించగలుగుతున్నారని మీకు తెలుసు, కాబట్టి ఈ విధానం ఎంతవరకు ఉందో వేచి చూడాల్సి ఉంటుంది కాని ఈ వాగ్దానం విశాల్ మీకు తెలుసా మరియు అది నిజంగా పనిచేస్తుంటే మరియు మనం మాట్లాడుతున్న ప్రత్యేకత ఉంటే, వారు కోరుకున్న జన్యువును మీరు పరిష్కరించగలగాలి అని ప్రజలు ఆలోచిస్తున్నారు మరియు ఈ ప్రత్యేక విధానం అని పిలువబడే శక్తివంతమైన చికిత్సా సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది."
+इसलिए कि आप जानते हैं कि इस व्याख्यान का अंत होता है और फिर हम बाकी तकनीक को देखेंगे जो हमारे अगले व्याख्यान में जीनोम ( genome ) के संपादन में हमारी मदद करती हैं ।,"ఎందుకంటే ఈ ఉపన్యాసం ముగుస్తుందని మీకు తెలుసు, ఆపై మన తదుపరి ఉపన్యాసంలో జన్యువును సవరించడంలో మాకు సహాయపడే మిగిలిన పద్ధతులను పరిశీలిస్తాము."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_2_-ZBt9qSd1nVc.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_2_-ZBt9qSd1nVc.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..ea1472d608fe616451aefc6bbbcd47294c80f399
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Editing_Approaches__Part_2_-ZBt9qSd1nVc.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,182 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi इस पाठ्यक्रम में आपका स्वागत है कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) , आप पिछले व्याख्यान में जानते हैं कि हम जीनोम संपादन उपकरण ( genome editing tools ) कैसे हैं के बारे में चर्चा कर रहे हैं ।","WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్, ఈ పాఠ్య అంశముకి మీకు స్వాగతం. ఫంక్షనల్ (functional) జెనోమిక్స్ (genomics ), మీరు ఇంతకు ముందరి వ్యాఖ్యానములో తెలుసుకున్నారు, అది ఏమిటంటే మనము జన్యు సంకలన సాధనాలు ( genome editing tools ) ఎలా వుంటాయి అనే దాని గురించి చర్చించుకుంటున్నాము."
+"वास्तव में आपने हमें जीनोम ( genome ) की इंजीनियर बनाने में मदद की , जिसे आप विभिन्न प्रकार की प्रजातियों में जानते हैं ।","వాస్తవానికి, మీరు మాకు జెనోమ్ ( genome )ని  తయారుచేయటానికి సహాయం చేశారు.  వాటిని మీరు విభిన్న రకాలైన జాతులలో తెలుసుకోవచ్చు."
+इसलिए हम चर्चा जारी रखने जा रहे हैं और देखें कि वे कौन से अन्य तरीके हैं जिनसे आप जीनोम ( genome ) को सही करने में सक्षम हैं ।,"కాబట్టి మనము చర్చని కొనసాగిద్దాము, మరియు చూద్దాము, మరి ఏ ఇతర రకములైన పద్ధతులు ద్వారా మీరు జెనోమ్ ( genome ) ని సరిచేయటంలో సమర్ధులు అవుతారు అనేది."
+"तो इस स्लाइड में यहाँ जो दिखाया गया है , कुछ ऐसे दृष्टिकोण हैं जिनका उपयोग लोग आपको जानने के लिए करते हैं या जीनोम ( genome ) को इंजीनियर करने के लिए करते हैं ।","ఇక్కడ, ఈ స్లైడ్లో ఏవైతే చూబించబడుతున్నాయో, అవి కొన్ని దృష్టికోణములు, వాటిని ఉపయోగించి జనాలు మిమ్మల్ని తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నము చేస్తారు, లేదా జెనోమ్ ( genome ) ని తయారుచెయ్యటానికి ఉపయోగిస్తారు."
+"हमने cre एंजाइम पर चर्चा की और जिसे मूल रूप से बैक्टीरिया बैक्टीरियोफेज ( bacteria bacteriophage ) या बैक्टीरियल सिस्टम ( bacterial system ) में वर्णित किया गया था और इसका उपयोग आप माउस में जीन ( gene ) को हटाने के लिए कैसे किया जा सकता है और फिर हमने हाइब्रिड प्रतिबंध एंजाइम ( hybrid restrictions enzyme ) को देखा और देखा , जिसे ZFN कहा जाता है और फिर हमने हाल के विकास को देखा जो कि CRISPR - CAS9 है और फिर हमने इस पर भी चर्चा की कि कैसे इस CRISPR - CAS9 ने जीन ( gene ) को कम से कम मनुष्यों में नैदानिक परीक्षण के रूप में संपादित करने में मदद की है ।","మేము క్రీ ఎంజైమ్ గురించి చర్చించాము మరియు ఇది మొదట బ్యాక్టీరియా బాక్టీరియోఫేజ్ లేదా బ్యాక్టీరియా వ్యవస్థలో వివరించబడింది మరియు మీ ఎలుకలోని జన్యువులను తొలగించడానికి ఇది ఎలా ఉపయోగపడుతుంది మేము ZFN అని పిలువబడే హైబ్రిడ్ పరిమితి ఎంజైమ్‌ను చూశాము, ఆపై CRISPR-CAS9 అని ఇటీవలి అభివృద్ధిని చూశాము, ఆపై ఈ CRISPR-CAS9 జన్యువు ( జన్యువు) కనీసం మానవులలో రోగనిర్ధారణ పరీక్షగా."
+ऐसी कई अन्य प्रगतिएं हैं जिनमें से कुछ पर हम आज या निम्नलिखित पर चर्चा करने जा रहे हैं ।,"ఇలాంటి మరి కొన్ని పురోగతులు వున్నాయి, వాటిల్లో కొన్నింటి మీద మనము ఇవ్వాళ లేదా క్రింద లిఖించబడిన వాటిపై చర్చించుకుందాము."
+1986 की शुरुआत में है जब आप जानते हैं कि लोगों ने प्लांट जीनोम ( genome ) की इंजीनियरिंग शुरू कर दी है और संभवत : आपको पता है कि यह आपके टेक्स्ट बुक में व्यापक रूप से शामिल है जिसे आप टाय ( Ti ) वेक्टर ( Vector ) और इतने पर जानते हैं ।,"1986 ప్రారంభంలో, మీకు తెలుసు, మనుషులు మొక్కల జెనోమ్ ( genome ) ని ఇంజనీరింగ్ చెయ్యటం ప్రారంభించారు, బహుశ: మీకు తెలిసేవుంటుంది ఇది మీ పాఠ్యపుస్తకములలో విస్తృత రూపములో వుంది. దానిని మీరు టిఐ ( Ti ) సదిశ ( Vector ) గా ఎరుగుదురు."
+तो यह डिलीवरी वाहन की तरह है जैसे हमने प्लास्मिड ( plasmid ) का उपयोग किया है और ये एग्रो जीवाणु ( agro bacterium ) हैं जो कम से कम संस्कृति में डीएनए ( DNA ) को पौधों की कोशिकाओं में प्रवेश करने में सक्षम हैं तो हम आपको पता कर सकते हैं कि इससे एक पौधा विकसित हो सकता है ।,"కాబట్టి ఇది మేము ప్లాస్మిడ్ ఉపయోగించిన డెలివరీ వాహనం లాంటిది మరియు ఇవి వ్యవసాయ బాక్టీరియం, ఇవి మొక్క కణాలలో సంస్కృతిలో కనీసం DNA ని ప్రవేశించగలవు, కాబట్టి మేము మీకు తెలుసు దాని నుండి ఒక మొక్క పెరిగేలా చేస్తుంది."
+"यह पौधों में डीएनए ( DNA ) को शुरू करने के लिए पहला कदम है , लेकिन अब हमारे पास आपके लिए विभिन्न प्रकार के दृष्टिकोण हैं , जिनके द्वारा आप जीनोम ( genome ) के प्रकारों को जान सकते हैं या जीनोम ( genome ) के कार्यों को प्रभावित कर सकते हैं ।","ఇది మొక్కలలో డిఎన్ఏ (DNA) ని ప్రారంభించడంలో మొదటి అడుగు మాత్రమే, కానీ మా దగ్గర ఇప్పుడు మీ కొరకు వివిధ రకములైన దృష్టికోణములు వున్నాయి, వాటి ద్వారా మీరు జెనోమ్ (genome) యొక్క రకములను తెలుసుకోవచ్చు, లేదా జెనోమ్ (genome) యొక్క విధులను ప్రభావితము చెయ్యవచ్చు."
+"इस तरह की एक बहुत लंबी खोज जिसके कारण उच्च मूल्य ( noble price ) आरएनएआई ( RNAi ) या आरएनए ( RNA ) हस्तक्षेप कहलाता है , जिसे पहली बार जीन फ़ंक्शन ( gene function ) का अध्ययन एक बहुत लोकप्रिय मॉडल प्रणाली में किया गया था , जिसे सी लेगन्स ( C elegans ) कहा जाता है , यह एक कीड़ा है जो नेमाटोड कैनेहैडाइटिस एलिगेंस ( nematode Caenorhabditis elegans ) है ।","అధిక-విలువ గల RNAi లేదా RNA జోక్యం అని పిలవబడే చాలా సుదీర్ఘమైన ఆవిష్కరణ మొదట జన్యు ఫంక్షన్ యొక్క అత్యంత ప్రాచుర్యం పొందిన మోడల్ వ్యవస్థలో అధ్యయనం చేయబడింది, దీనిని పిలుస్తారు సి ఎలిగాన్స్ అని పిలుస్తారు, ఇది ఒక పురుగు, ఇది నెమటోడ్ కేనోరబ్డిటిస్ ఎలిగాన్స్."
+और लोगों ने इस मॉडल का उपयोग यह समझने के लिए किया है कि विकास कैसे होता है और जीन ( gene ) विकास को कैसे नियंत्रित करते हैं ।,"మరియు మనుషులు ఈ మోడల్ని ఉపయోగించి వికాసము ఎలా జరుగుతుందో తెలుసుకున్నారు, మరియు జన్యు ( gene ) వికాసమును ఎలా నియంత్రించవచ్చో తెలుసుకున్నారు."
+इसलिए इसे आरएनएआई ( RNAi ) कहा जाता है क्योंकि आप एक प्रकार का छोटा आरएनए ( RNA ) बनाते हैं जो किसी दिए गए जीन के कार्य को प्रभावित कर सकता है और फिर निश्चित रूप से बहुत समान शक्तिशाली उपकरण विशेष रूप से फिर से एक और मॉडल सिस्टम ( model system ) ज़ेबरा - मछली के विकास को समझने में आया है जो मॉर्फिलोनोस ( morphilonos ) के रूप में कहा जाता है और इन दोनों प्रणालियों ने केवल इन प्रणालियों के लिए इसकी प्रयोज्यता को प्रतिबंधित नहीं किया है ।,"అందువల్ల దీనిని RNAi అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే మీరు ఇచ్చిన జన్యువు యొక్క పనితీరును ప్రభావితం చేసే ఒక రకమైన చిన్న RNA ను సృష్టించండి మరియు తరువాత చాలా సారూప్యమైన శక్తివంతమైన సాధనాలు ముఖ్యంగా మరో మోడల్. ఈ వ్యవస్థ మోర్ఫిలోనోస్ అని పిలువబడే జీబ్రా-ఫిష్ యొక్క పరిణామాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి వచ్చింది మరియు ఈ రెండు వ్యవస్థలు ఈ వ్యవస్థలకు మాత్రమే దాని అనువర్తనాన్ని పరిమితం చేయలేదు."
+लेकिन आप जानते हैं कि आप विभिन्न प्रकार की प्रणालियों में जा सकते हैं और इसका उपयोग कर सकते हैं और यह एक ऐसी चीज है जिस पर हम चर्चा करने जा रहे हैं ।,"కానీ, మీకు తెలుసు మీరు వివిధ రకములైన వ్యవస్తల్లోకి వెళ్ళవచ్చు, వాటిని ఉపయోగించవచ్చు, మరియు ఇది ఎలాంటి విషయము అంటే, మనము దాని మీద చర్చించబోతున్నాము."
+आइए हम सबसे पहले यह देखें कि यह आरएनएआई ( RNAi ) सिस्टम ( system ) कैसे कार्य करता है ।,"రండి, మనము మొదట ఈ ఆర్ఎన్ఏఐ ( RNAi )  వ్యవస్థ ( system ) ఎలా పనిచేస్తుందో చూద్దాము."
+"तो आरएनएआई ( RNAi ) आप एक ऐसा तरीका है जिसके द्वारा आप एक जीन ( gene ) को चुप करने में सक्षम हैं जब मैं कहता हूं कि मौन यह नहीं है कि आप जीन ( gene ) की अभिव्यक्ति को रोक रहे हैं , लेकिन आप कुछ ऐसा कर रहे हैं जो लगभग जीन ( gene ) के बराबर व्यक्त नहीं किया जा रहा है ।","కాబట్టి RNAi మీరు ఒక జన్యువును నిశ్శబ్దం చేయగలిగే మార్గం, నిశ్శబ్దం మీరు ఒక జన్యువు యొక్క వ్యక్తీకరణను నిరోధిస్తున్నారని కాదు, కానీ మీరు ఇవి జన్యువులతో సమానంగా వ్యక్తపరచబడవు."
+"तो जिस तरह से हम करते हैं हम जीन ( gene ) के कार्य में हस्तक्षेप करने के लिए आरएनए ( RNA ) का उपयोग करते हैं और आप इसे जानते हैं क्योंकि इसे आरएनए ( RNA ) हस्तक्षेप के रूप में जाना जाता है , इसलिए लोग इसे आरएनएआई ( RNAi ) के रूप में कहते हैं , इसलिए ऐसा क्या है यह तंत्र में से एक है जिससे हमारा स्वयं का तंत्र विभिन्न प्रकार के mRNA के आधे जीवन को विनियमित करने में सक्षम है ।","కాబట్టి మనం చేసే విధానం జన్యువు యొక్క పనితీరులో జోక్యం చేసుకోవడానికి మేము RNA ను ఉపయోగిస్తాము మరియు మీకు ఇది తెలుసు ఎందుకంటే దీనిని RNA జోక్యం అని పిలుస్తారు, కాబట్టి ప్రజలు దీనిని RNAi అని పిలుస్తారు. (RNAi), కాబట్టి ఇది మన స్వంత యంత్రాంగం వివిధ రకాల mRNA యొక్క సగం జీవితాన్ని నియంత్రించగల యంత్రాంగాలలో ఒకటి."
+"उदाहरण के लिए आप जानते हैं कि आप जो कुछ भी जानते हैं अगर आप सिस्टम में देखते हैं , अगर आपने एक दो पहिया या एक चार पहिया वाहन चलाया है जो आपके पास है , तो आप जानते हैं कि गियर बॉक्स ( gear box ) के रूप में क्या कहा जाता है , जिसे आप जानते हैं कि आप गियर बदलते हैं तो आपने जल्दी किया आप तेजी से जाने में सक्षम हैं ।","ఉదాహరణకు, మీకు తెలిసినవి మీకు తెలుసు. మీరు సిస్టమ్‌లో చూస్తే, మీ వద్ద ఉన్న రెండు చక్రాల లేదా నాలుగు చక్రాల వాహనాన్ని డ్రైవ్ చేస్తే, గేర్ బాక్స్ యొక్క రూపం మీకు తెలుసు అందులో ఏమి చెప్పబడింది, మీరు గేర్‌లను మార్చుకుంటే, మీరు వేగంగా వెళ్లగలరని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए जब भी आपको आवश्यकता हो आप तेजी से जा सकते हैं या आपको अधिक शक्ति की आवश्यकता है तो आप एक या दो गियर में शिफ्ट करने के लिए जानते हैं और फिर आप एक ही समय में अधिक शक्ति देने में सक्षम हैं , आपके पास वाहन को रोकने के लिए एक और सिस्टम ( system ) है ।","కనక ఎప్పుడు మీకు అవసరం పడుతుందో, మీరు వేగముగా వెళ్ళగలరు అని, లేదా మీకు అధికమైన శక్తి అవసరం అయినప్పుడు, ఒకటి లేదా రెండు గేర్లు మార్చడం మీకు తెలుసు, మరియు ఏకకాలములో మీరు అధిక శక్తి ఇవ్వడంలో సమర్ధులు, మీ దగ్గర వాహనాన్ని ఆపడానికి మరియొక వ్యవస్థ ( system ) వుంది."
+"इसलिए आपको इन सभी नियंत्रणों को पूरा करना होगा , ठीक उसी तरह जब आप जीन ( gene ) को नियंत्रित करने में सक्षम होते हैं जब आपके पास किसी दिए गए जीन ( gene ) के लिए अधिक मात्रा में प्रोटीन होता है तो आप इसे कैसे करते हैं ।","కాబట్టి మీరు ఈ అన్ని నియంత్రణలను పూర్తి చెయ్యాలి, అది ఎలాగ అంటే, మీరు జన్యువు ( gene ) ని నియంత్రించడంలో సమర్ధులు, ఎప్పుడు అంటే మీకు  ఇవ్వబడినటువంటి జన్యువు ( gene ) కొరకు మీ దగ్గర అధిక మాత్రలో మాంసకృత్తులు వుంటే దానిని మీరు ఎలా చేస్తారు."
+"ऐसे कई तरीके हैं जिनसे आप RNA की अधिक प्रतियां बनाने के लिए जीन ( gene ) बना सकते हैं , इसलिए दिए गए एक मिनट में आप मैसेंजर आरएनए ( RNA ) की सौ प्रतियां सही बनाते हैं , यह एक तरीका है ।","కాబట్టి ఇలాంటి చాలా పద్ధతులు వున్నాయి, వాటి ద్వారా మీరు RNA యొక్క ప్రతులు తయారు చెయ్యటానికి జన్యువు ( gene ) ను తయారు చెయ్యవచ్చు, కాబట్టి ఇవ్వబడిన ఒక నిమిషములో మీరు మెసెంజర్ ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) యొక్క వంద సరి అయిన ప్రతులను తయారు చేస్తారు, ఇది ఒక పధ్ధతి."
+"दूसरे तरीके से mRNA को अधिक समय तक रहने दिया जाए , इसलिए वे अधिक मात्रा में प्रोटीन बना सकते हैं क्योंकि हर चीज का आधा जीवन होता है ।","రెండవ పద్ధతిలో mRNA ని అధిక సమయము వుంచిన్నట్టు అయితే, అది అధిక ప్రమాణములో ప్రోటీన్ తయారుచేసుకుంటుంది, ఎందుకంటే ప్రతి వస్తువుకి సగము జీవితం వుంటుంది."
+"आरएनए ( RNA ) का आधा जीवन प्रोटीन का आधा जीवन होता है , इसलिए आप आरएनए ( RNA ) को लंबे समय तक जीने के लिए बनाते हैं इसलिए , यहां तक कि आप जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) आप अधिक प्रोटीन बनाने में सक्षम हैं क्योंकि यह एक और तरीका है ।","ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA)  యొక్క సగము జీవితము ప్రోటీన్ యొక్క సగము జీవితము అయ్యివుంటుంది. కాబట్టి మీరు ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) ని చాలా కాలము జీవించి ఉండడానికి తయారు చేస్తారు. ఎంతవరకు అంటే మీకు తెలుసు ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) , మీరు చాలా ప్రోటీన్ తయారుచెయ్యటంలో సమర్ధులు, ఎందుకంటే ఇది మరియొక పధ్ధతి."
+"तो ठीक , इसी तरह के तंत्र का उपयोग इसे विनियमित करने के लिए किया जा सकता है ।","కాబట్టి సరే, ఈ విధమైన పధ్ధతి యొక్క ఉపయోగము దీనిని నియంత్రించడానికి చెయ్యవచ్చు."
+आपने आरएनए ( RNA ) बनाया है और आरएनए ( RNA ) प्रोटीन में परिवर्तित हो रहे हैं लेकिन अब हमें इसे बंद करना होगा ।,"మీరు ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA)  తయారుచేశారు, మరియు ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) ప్రోటీన్గా మారుతోంది, కానీ ఇప్పుడు మనము దానిని ఆపివేయాలి."
+हम नहीं चाहते हैं कि प्रोटीन वहां हो ताकि आप क्या कर सकते हैं आप प्रोटीन को ख़राब कर सकते हैं या आप इसे निष्क्रिय कर सकते हैं लेकिन यदि आप ऐसा करते हैं कि यदि आरएनए ( RNA ) है तो यह प्रोटीन को सही बनाने के लिए जारी रहेगा ।,"మనము అనుకోవటములేదు ప్రోటీన్ అక్కడ వుండాలని, కాబట్టి మనము ఏమిచెయ్యగలము, మీరు ప్రోటీన్ని పాడుచెయ్యగలరు, లేదా మీరు దానిని పనిచెయ్యకుండా చెయ్యగలరు. కానీ మీరు ఇలా చేస్తే, అంటే ఒకవేళ ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) వుంటే , అది ప్రోటీన్ని సరిగా తయారుచెయ్యటాన్ని కొనసాగిస్తుంది."
+तो आप किस तरह से कर सकते हैं कि अगर आप जीन को बंद कर दें तो भी RNA होने वाला है तो हम RNA को नीचा दिखाने के लिए क्या कर सकते हैं ।,"కాబట్టి,మీరు ఏ విధముగా చెయ్యగలరు, ఒకవేళ మీరు జన్యువుని ఆపివేసినా, RNA  వుంటుంది, మనము RNA ని తక్కువచెయ్యటానికి ఏమి చెయ్యగలము."
+तो आप इसे कैसे विशिष्ट बनाएंगे केवल कुछ आरएनए ( RNA ) को न्यून दिखाया जाता है ।,కాబట్టి మీరు దానిని ఎలా చేస్తారు. కేవలము కొన్ని ఆర్ఎన్ఏ  ( RNA) లను మాత్రమే తక్కువగా చూబించవచ్చు.
+"हमारे सिस्टम में आपको छोटे RNA के बारे में पता है , जो दूत RNA के दिए गए सेट को लक्षित करते हैं और इसका अर्थ है कि यह अनुक्रम ( sequence ) की पहचान करता है यह बाइंड्स पर जाता है और सिस्टम को उन RNA को न्यून दिखाने में मदद करता है जिनके पास मानार्थ अनुक्रम ( complimentary sequence ) है , इसलिए इसे microRNAs कहा जाता है ।","మా సిస్టమ్‌లో మీరు ఇచ్చిన మెసెంజర్ ఆర్‌ఎన్‌ఏల సమూహాన్ని లక్ష్యంగా చేసుకునే చిన్న ఆర్‌ఎన్‌ఏల గురించి మీకు తెలుసు, మరియు దీని అర్థం ఇది క్రమాన్ని గుర్తిస్తుంది.ఇది బంధాలకు వెళ్లి ఆ ఆర్‌ఎన్‌ఏలను చూపించడానికి సిస్టమ్‌ను అనుమతిస్తుంది కాంప్లిమెంటరీ సీక్వెన్సులు ఉన్నవారికి సహాయపడుతుంది, కాబట్టి దీనిని మైక్రోఆర్ఎన్ఏ అంటారు."
+या miRNAs जो हमारे सिस्टम में मौजूद हैं जो योजनाबद्ध ( schematic ) में दिखाए जाते हैं ।,"లేదా miRNAలు ఏవి మన సిస్టంలో వున్నాయో, అవి స్కిమాటిక్  ( schematic ) లో చూబించబడతాయి."
+"तो आपके पास इन आरएनए ( RNAs ) को miRNA या माइक्रोआरएनए ( microRNA ) के रूप में बुलाया जाता है जो कि आप जानते हैं कि फंसे हुए आरएनए सिंगल ( RNA signal ) हैं जो स्पष्ट रूप से बने हैं , लेकिन उनके पास अनुक्रम ( sequence ) हैं जो इसलिए प्रशंसा करते हैं इसलिए वे वापस मोड़ सकते हैं , इस तरह के बेस पेयरिंग से लूप और इन जैसे नाभिक से साइटोप्लाज्म ( cytoplasm ) से बाहर आते हैं , जहां डिसर और आरआईएससी कॉम्प्लेक्स ( RISC complex ) जैसे एंजाइम होते हैं और कई अन्य , जिन्हें हम विवरण में देख सकते हैं जब हम आपके लिए लिंक जानते हैं जो आप जानते हैं कि आप किस तरह के क्लीवेज ( cleaves ) जानते हैं और आरएनए ( RNA ) जैसे छोटे खंड बनाते हैं आप यहाँ क्या देख रहे हैं ।","మీరు ఈ RNA లను miRNA లు లేదా మైక్రోఆర్ఎన్ఏలుగా పిలుస్తారు, అవి ఒంటరిగా ఉన్న RNA లు సింగిల్ (RNA సిగ్నల్స్) అని స్పష్టంగా తెలుస్తాయి, కాని వాటికి క్రమం ఉంది మెచ్చుకోబడినవి కాబట్టి అవి వెనుకకు వంగి, అటువంటి బేస్ జతల నుండి ఉచ్చులు మరియు ఇలాంటి న్యూక్లియీల నుండి సైటోప్లాజమ్ నుండి బయటకు వస్తాయి, ఇక్కడ డైసర్ మరియు RISC కాంప్లెక్స్ మరియు అనేక ఇతర ఎంజైములు ఉన్నాయి. , మీ కోసం లింక్ మీకు తెలిసినప్పుడు మేము ఏ రకమైన క్లీవ్స్ తెలుసు మరియు RNA వంటి చిన్న విభాగాలను ఇక్కడ మీరు చూస్తున్నాం."
+तो ये 20 - 25 बेस सीक्वेंस जिन्हें आप जानते हैं कि आप जाने अनजाने में से अधिकतर अन - ट्रांसलेटेड एरिया ( un translated region ) को जानते हैं और RNAs मैसेंजर को 3prime को अन - ट्रांसलेट ( un - translated ) करते हैं इसलिए जब वे जाते हैं और बाइंड करते हैं तो उनके दो अलग फंक्शन होते हैं ।, మీకు తెలియని ఈ 20 - 25 బేస్ సీక్వెన్సులు అనువదించని ప్రాంతం మరియు ఆర్‌ఎన్‌ఏ మెసెంజర్‌కు క్రమబద్ధీకరించని 3 ప్రైమ్‌లను చాలావరకు తెలుసు. మరియు బైండ్ రెండు వేర్వేరు విధులను కలిగి ఉంటుంది.
+"एक उदाहरण के लिए अब जब वे इस तरह बाँधते हैं जैसे कि यहाँ दिखाया गया है , तो इससे आपको पता चल सकता है कि अनुवाद गिरफ्तारी अब आरएनए का अनुवाद नहीं हो रहा है ।","ఒక ఉదాహరణ కోసం, ఇప్పుడు అవి ఇక్కడ చూపిన విధంగా కట్టుబడి ఉన్నందున, అనువాద అరెస్ట్ ఇకపై RNA కి అనువదించబడదని ఇది మీకు తెలియజేస్తుతునది."
+"RNA है , लेकिन उन्हें सेल का अनुवाद करने की अनुमति नहीं है , अब संदेशवाहक को इस तरह का संदेश मिलता है कि जब यह माइक्रोआरएनए ( microRNA ) आता है जब उन्हें क्लीव ( cleaved ) किया जाता है और छोटे RNA बनाए जा रहे होते हैं और वे बंध जाते हैं और फिर प्रोटीन के अनुवाद को रोकते हैं जिसे हम कहते हैं ।","ఆర్‌ఎన్‌ఏ, కానీ సెల్‌ను అనువదించడానికి వారికి అనుమతి లేదు, ఇప్పుడు మెసెంజర్‌కు ఈ మైక్రోఆర్ఎన్ఎ వచ్చినప్పుడు అవి క్లీవ్ అయినప్పుడు మరియు చిన్న ఆర్‌ఎన్‌ఏలు సృష్టించబడుతున్నాయి మరియు అవి మనం పిలిచే ప్రోటీన్ యొక్క అనువాదాన్ని బంధించి ఆపివేస్తాయి."
+अनुवाद को अवरुद्ध करने में सक्षम हैं ।,అనువాదాన్ని నిరోధించగలుగుతారా
+"आप इन आरएनए ( RNA ) के अन्य कार्यों को जानते हैं , जहां कहीं भी आरएनए ( RNA ) और लक्ष्य mRNAs के बीच पूरकता होती है जैसे कि यहाँ व्यापक दिखाया गया है तो क्या होता है कि यह जाता है और आरएनए ( RNA ) के साथ इस तरह का द्वैध बनाता है और फिर आपके पास होता है बेशक एंजाइम ( enzyme ) जो जाते हैं और इसे डुप्लेक्स ( duplex ) के रूप में पहचानते हैं और फिर आरएनए को न्यून दिखाते हैं ।","ఈ RNA ల యొక్క ఇతర విధులు మీకు తెలుసు, RNA మరియు లక్ష్య mRNA ల మధ్య పరిపూరత ఉన్నచోట, ఇక్కడ విస్తృత పరంగా చూపినట్లుగా, ఏమి జరుగుతుందో అది వెళ్లి RNA తో ఈ రకమైన డ్యూప్లెక్స్ సృష్టిస్తుంది మరియు తరువాత మీరు ఎంజైమ్‌లను కలిగి ఉంటారు మరియు దానిని డ్యూప్లెక్స్‌గా గుర్తించి, ఆపై RNA ను నాసిరకంగా చూపిస్తారు."
+"इसलिए mRNA को ख़राब किया जा रहा है , इसलिए यह तरीका है कि आप ऐसा कर सकते हैं कि लोगों ने क्या किया है कि आप RNA को जानें कि आप किसी दिए गए जीन के लिए कुछ ऐसा बना सकते हैं और सेल या जानवर के अंदर परिचय कर सकते हैं और फिर हमारे स्वयं का उपयोग कर सकते हैं ।","కాబట్టి యంఆర్‌ఎన్‌ఏ  అధోకరణం చెందుతోంది, కాబట్టి ప్రజలు చేసిన పనిని మీరు చేయగలిగే మార్గం ఏమిటంటే, మీరు ఇచ్చిన జన్యువు కోసం అలాంటిదే తయారు చేయగలరని ఆర్‌ఎన్‌ఏ  కి తెలియజేయడం మరియు ఒక సెల్ లేదా జంతువు లోపల పరిచయం ఆపై మన స్వంతంగా ఉపయోగించవచ్చ"
+"आरएनए ( RNA ) को नीचा करने के लिए मशीनरी आप आरएनए ( RNA ) को न्यून दिखा सकते हैं जिसे आप नीचा दिखाना चाहते हैं , इसलिए सेल लगभग प्रोटीन नहीं होने की तरह है , इसलिए यहां केवल एकमात्र अंतर यह नहीं है कि नीचे दस्तक क्या है जिसे आप अपमानित करते हैं संदेशवाहक ।","RNA ను దిగజార్చడానికి యంత్రాలు మీరు క్షీణించదలిచిన RNA ను మీరు చూపించగలరు, కాబట్టి సెల్ దాదాపుగా ప్రోటీన్ కానట్లుగా ఉంటుంది, కాబట్టి ఇక్కడ ఉన్న తేడా ఏమిటంటే పడగొట్టడం కాదు. మీరు బాధపెట్టిన దూత."
+"यह 100 प्रतिशत सही नहीं है यह 50 प्रतिशत , 60 प्रतिशत , 90 प्रतिशत हो सकता है लेकिन कभी भी 100 प्रतिशत नहीं होगा लेकिन फिर भी यह काफी अच्छा है क्योंकि भले ही आपने किसी दिए गए प्रोटीन की कोशिका को 90 प्रतिशत तक कम कर दिया हो वह प्रोटीन नहीं है , इसलिए आप किसी दिए गए फेनोटाइप को देख सकते हैं ।","ఇది 100 శాతం సరైనది కాదు. ఇది 50 శాతం, 60 శాతం, 90 శాతం కావచ్చు, కానీ ఎప్పటికీ 100 శాతం ఉండదు, కానీ ఇప్పటికీ ఇది చాలా మంచిది ఎందుకంటే మీరు ఇచ్చిన ప్రోటీన్ యొక్క కణాన్ని 90 శాతం తగ్గించినప్పటికీ అది ప్రోటీన్ కాదు, కాబట్టి మీరు ఏదైనా సమలక్షణాన్ని చూడవచ్చు."
+"तो यह प्रणाली का लाभ है इसलिए जो दिलचस्प है वह आपको मिल सकता है कि आपके बारे में हजार जीनों ( gene ) को जानने वाले से अधिक आपके बारे में पता है जो इस mRNA को सही बनाते हैं और वे हमारे 60 प्रतिशत जीनों ( gene ) को लक्षित करते हैं जो वहां हैं , इसलिए यह कहता है जीन्स ( genes ) का अधिकांश हिस्सा जो आपके पास है , आप आरएनए ( RNA ) को जानते हैं ।","ఇది వ్యవస్థ యొక్క ప్రయోజనం, కాబట్టి మీకు ఆసక్తికరంగా అనిపించేది ఏమిటంటే, ఈ mRNA ని నిజం చేసే వేలాది జన్యువుల గురించి మీకు తెలిసిన దానికంటే ఎక్కువ తెలుసు మరియు అవి మన జన్యువులలో 60 శాతం. అక్కడ ఉన్నవారిని టార్గెట్ చేయండి, కాబట్టి మీ వద్ద ఉన్న చాలా జన్యువులు మీకు RNA తెలుసు అని అది చెబుతుంది."
+"उनकी स्थिरता उनके आधे - जीवन को चाहे वह अनुवादित हो या न अनुवादित हो , ऐसे छोटे आरएनए द्वारा नियंत्रित किया जाता है जिसे माइक्रोआरएनए ( microRNA ) राइट कहा जाता है ।",అనువాదం లేదా కాకపోయినా మైక్రోఆర్ఎన్ఎ కుడి (సగం జీవితం) అని పిలువబడే చిన్న ఆర్‌ఎన్‌ఏ ద్వారా వారి స్థిరత్వం నియంత్రించబడుతుంది.
+इसलिए और कहां से ये microRNAs आते हैं miRNA से आता है ।,ఈ మైక్రో ఆర్‌ఎన్‌ఏలు ఎక్కడ నుండి వచ్చాయి?
+वे विभिन्न प्रकार के स्रोत से आते हैं यह किसी भी अन्य जीन ( gene ) के इंट्रॉन का एक छोटा सा खंड हो सकता है जिसे बाहर निकाला जाता है ।,వారు అనేక రకాల వనరుల నుండి వచ్చారు. ఇది ఏ ఇతర జన్యువు యొక్క ఇంట్రాన్ యొక్క చిన్న భాగం కావచ్చు.
+"अब हम मानते हैं कि आम तौर पर पाठ्यपुस्तक का कहना है कि जीर्ण क्षेत्र को बाहर निकाल दिया जाता है , लेकिन हमारे पास कभी भी यह चिंता नहीं होती है कि इसके क्या संभावित कार्य हैं ऐसा लगता है कि आरएनए ( RNA ) को बाहर निकालने के लिए एक नियामक आरएनए ( RNA ) के रूप में भी कार्य किया जाता है और आपको पता है कि इसके कई प्रकार मौजूद हैं जो केवल मनुष्यों के लिए ही सीमित नहीं हैं ।","పాఠ్యపుస్తకం సాధారణంగా దీర్ఘకాలిక ప్రాంతం తొలగించబడిందని చెబుతుందని మేము అనుకుంటాము, కాని దాని సంభావ్య విధులు ఏమిటనే దానిపై మాకు ఎప్పుడూ ఆందోళన లేదు ఇది రెగ్యులేటరీ ఆర్‌ఎన్‌ఏగా కూడా పనిచేస్తుంది మరియు మానవులకు మాత్రమే పరిమితం కాని అనేక రకాలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए यह एक जानकारी है तो हमें यह देखने दें कि हम ऐसा कैसे कर सकते हैं ताकि हम उसी मशीनरी का उपयोग कर सकें जिसके पास सेल में एक मशीनरी है जो ऐसे आरएनए ( RNA ) डुप्लेक्स की पहचान करती है जिसे आप जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) miRNA से बंधा हुआ है , इसलिए यह नीचा दिखा सकता है कि आपको क्या चाहिए यदि आप आरएनए ( RNA ) को आपके द्वारा ज्ञात छोटा प्रदान कर सकते हैं , तो आप यह जान सकते हैं कि उस विशेष संदेशवाहक के स्तर को विनियमित किया जा सकता है जो लोगों ने किया है ।","ఇది ఒక సమాచారం, కాబట్టి మనం దీన్ని ఎలా చేయవచ్చో చూద్దాం, తద్వారా సెల్ లో యంత్రాలను కలిగి ఉన్న అదే యంత్రాలను ఉపయోగించుకోవచ్చు, అది మీకు తెలిసిన RNA డ్యూప్లెక్స్ ను గుర్తిస్తుంది ( RNA) miRNA కి కట్టుబడి ఉంటుంది, కాబట్టి ఇది మీకు కావాల్సిన దాన్ని దిగజార్చుతుంది.మీరు మీకు తెలిసిన RNA ను చిన్నగా అందించగలిగితే, ఆ నిర్దిష్ట మెసెంజర్ స్థాయి నియంత్రించబడుతుందని మీరు తెలుసుకోవచ్చు. ప్రజలు చేసిన పనిని చేయగలరు"
+तो ऐसा करने का एक तरीका यह है कि हम उदाहरण के लिए एक प्लास्मिड ( plasmid ) बना सकते हैं जो आपको एक अनुक्रम ( sequence ) में लूप की तरह जानता है जो उदाहरण के लिए विशिष्ट है जो किसी दिए गए जीन ( gene ) प्रतिलेख को सही करता है ।,"మేము దీన్ని చేయగల ఒక మార్గం ఏమిటంటే, మీరు ఇచ్చిన జన్యు ట్రాన్స్క్రిప్ట్‌ను ఉత్పత్తి చేసే ఉదాహరణకి ఒక నిర్దిష్ట క్రమంలో లూప్‌ను ఇష్టపడతారని మీకు తెలిసిన ప్లాస్మిడ్‌ను సృష్టించవచ్చు."
+"इसलिए जब आप इसे बनाते हैं और सेल के अंदर पेश करते हैं या आप इसे बनाने के लिए सेल बनाते हैं , तो स्ट्रैंड्स में से एक यह है कि सिस्टम फ़ंक्शंस ( system function ) कैसे जाता है और फॉर्म आपको पता है कि एक लक्ष्य आरएनए ( RNA ) के साथ काम्प्लमेन्टरी बेस पेयरिंग ( complimentary base pairing ) और फिर ऑफ कोर्स क्योंकि यह इस तरह का है द्वैध की पहचान मशीनरी द्वारा की जाती है और उन्हें हटाया जा रहा है ।","మీరు దానిని నిర్మించి, సెల్ లోపల ప్రదర్శించినప్పుడు లేదా దానిని తయారు చేయడానికి మీరు కణాన్ని సృష్టించినప్పుడు, సిస్టమ్ ఫంక్షన్లు (సిస్టమ్ ఫంక్షన్) ఎలా వెళుతుందో మరియు మీకు తెలిసిన రూపం లక్ష్య RNA ( RNA తో కాంప్లిమెంటరీ బేస్ జతచేయడం) ఆపై ఆఫ్ కోర్సు ఎందుకంటే డ్యూప్లెక్స్ యంత్రాల ద్వారా గుర్తించబడుతుంది మరియు తొలగించబడుతుంది."
+इसलिए हम उसी मशीनरी का उपयोग कर रहे हैं जो अन्यथा जीन ( gene ) के सामान्य कार्य को नियंत्रित करती है ।,మేము జన్యువుల సాధారణ పనితీరును నియంత్రించే అదే యంత్రాలను ఉపయోగిస్తున్నాము.
+तो इस तरह से हम इसमें से किसी को भी टारगेट कर सकते हैं या तो आप RNA का एक द्वैध बना सकते हैं जिसे आप RNAi द्वैध जानते हैं और जीव या कोशिका के अंदर परिचय कराते हैं ।,"ఈ విధంగా మనం దేనినైనా లక్ష్యంగా చేసుకోవచ్చు, గాని మీరు ఆర్‌ఎన్‌ఏఐ  డ్యూప్లెక్స్ అని మీకు తెలిసిన ఆర్‌ఎన్‌ఏ యొక్క డ్యూప్లెక్స్ తయారు చేయవచ్చు మరియు జీవి లేదా సెల్ లోపల పరిచయం చేయవచ్చు."
+आरएनए ( RNA ) को लक्षित किया जाता है या आप इस तरह का निर्माण कर सकते हैं जो इस तरह के द्वैध में बना रहता है और फिर आपको पता है कि सेल सही लक्ष्य अनुक्रम ( sequence ) को न्यून दिखाने में सक्षम है ।,"ఆర్‌ఎన్‌ఏ లక్ష్యంగా ఉందా లేదా అని  తెలుసుకొనుటకు డ్యూప్లెక్స్‌లో మిగిలి ఉన్నదాన్ని మీరు నిర్మించవచ్చు, మరియు సెల్ సరైన లక్ష్య క్రమాన్ని చూపించగలదని మీకు తెలుసు."
+"तो यह फिर से एक व्यापक प्रयोज्यता है क्योंकि आप उदाहरण के लिए जानते हैं कि यहां जो दिखाया गया है , वह उन कागजों में से एक है जो दिखाया गया है कि आप किसी दिए गए ट्यूमर में जानते हैं ।","కాబట్టి ఇది మళ్ళీ విస్తృత అనువర్తనాన్ని కలిగి ఉంది, ఎందుకంటే ఇక్కడ చూపినది మీకు ఇచ్చిన కణితిలో మీకు తెలిసిన పేపర్లలో ఒకటి అని మీకు తెలుసు."
+"हम देख सकते हैं कि यह ट्यूमर ( tumor ) के साथ एक माउस मॉडल है जो बढ़ रहा है क्योंकि हम जान सकते हैं कि कुछ कोशिकाएं हैं जिनके पास ट्यूमरजन्य है और ट्यूमर ( tumor ) जानवर में बढ़ता है , इसलिए यदि आप वास्तव में किसी अन्य दवा का परीक्षण करना चाहते हैं जो विनियमित या फिर से पा सकता है ट्यूमर ( tumor ) का विकास आप इस मॉडल का उपयोग कर सकते हैं और यही उन्होंने उदाहरण के लिए दिखाया है कि आप जानते हैं कि दो अलग - अलग आरएनएआई ( RNAi ) हैं , जिसका अर्थ है कि उनके द्वारा देखे गए अलग - अलग आरएनए लक्ष्य और उन्होंने इस आरएनएआई ( RNAi ) डुप्लेक्स को ट्यूमर ( tumor ) में पहुँचा दिया और उन्होंने पाया कि यदि आप किसी दिए गए जीन ( gene ) को सिस्टम में जानते हैं और जानवर इतने बड़े ट्यूमर ( tumor ) को विकसित नहीं कर रहा है , जैसा कि आपने अन्यथा देखा है तो ठीक है , दूसरे शब्दों में , यदि आप एक विशिष्ट जीन को लक्षित कर सकते हैं और इस पद्धति का उपयोग करके इसकी अभिव्यक्ति को अवरुद्ध कर सकते हैं तो आरएनएआई ( RNAi ) सही ट्यूमर ( tumor ) के विकास को नियंत्रित करें ।","ఇది పెరుగుతున్న కణితితో కూడిన మౌస్ మోడల్ అని మనం చూడవచ్చు ఎందుకంటే ట్యూమోరోజెనిసిస్ ఉన్న కొన్ని కణాలు ఉన్నాయని మరియు జంతువులో కణితి పెరుగుతుందని మేము తెలుసుకోవచ్చు, కాబట్టి మీరు నిజంగా ఉంటే నియంత్రించగల లేదా తిరిగి పొందగల drug షధాన్ని పరీక్షించాలనుకుంటున్నారా. కణితి అభివృద్ధి. మీరు ఈ నమూనాను ఉపయోగించవచ్చు మరియు అవి రెండు వేర్వేరు RNAi ఉన్నాయని మీకు తెలుసు అని వారు చూపించారు. , అంటే వారు గమనించిన వేర్వేరు RNA లక్ష్యాలు మరియు వారు ఈ RNAi డ్యూప్లెక్స్‌ను కణితికి పంపారు మరియు వారు వ్యవస్థలో మరియు జంతువులలో ఇచ్చిన జన్యువు మీకు తెలిస్తే వారు కనుగొన్నారు ఇంత పెద్ద కణితిని అభివృద్ధి చేయటం లేదు, మీరు లేకపోతే, ఇతర మాటలలో, మీరు ఒక నిర్దిష్ట జన్యువును లక్ష్యంగా చేసుకుని, ఈ పద్ధతిని ఉపయోగించి దాని వ్యక్తీకరణను నిరోధించగలిగితే కాబట్టి కుడి కణితి పెరుగుదలను RNAi నియంత్రిస్తుంది."
+"तो इसकी एक जबरदस्त क्षमता है , अब यह क्या कहता है कि आप इस आरएनए डुप्लेक्स ( RNA duplex ) को गेंदों की तरह कुछ रासायनिक कैप्सिड ( chemical capsid ) में पैक कर सकते हैं और आप इसे जहां कहीं भी ट्यूमर ( tumor ) है , इसे लक्षित कर सकते हैं और यदि वे वहां पहुंचते हैं तो यह जीन को निष्क्रिय करने वाला है आरएनए ( RNA ) को नीचा दिखाने के कारण जो सेल में ट्यूमर ( tumor ) के रूप में विकसित नहीं होगा या यह फिर से विकसित हो सकता है ।","కనుక ఇది విపరీతమైన సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది, ఇప్పుడు అది ఏమిటంటే మీరు ఈ RNA డ్యూప్లెక్స్‌ను బంతుల వంటి కొన్ని రసాయన క్యాప్సిడ్‌లో ప్యాక్ చేయవచ్చు మరియు మీకు కణితి ఉన్నచోట అది లక్ష్యంగా చేసుకోగలదు మరియు అవి అక్కడికి చేరుకుంటే అది క్షీణించిన RNA కారణంగా జన్యువును తటస్తం చేస్తుంది, ఇది కణితిగా కణితిగా అభివృద్ధి చెందదు లేదా అది మళ్ళీ అభివృద్ధి చెందుతుంది."
+"तो , यह चिकित्सा के अन्य संयोजन के साथ - साथ आपके पास सही उपचार पर बेहतर नियंत्रण होगा , इसलिए यह क्षमता है इसलिए यह एक तरीका है जिससे आप कर सकते हैं ।","ఇది చికిత్సల యొక్క ఇతర కలయికలతో పాటు - మీకు సరైన చికిత్సపై మంచి నియంత్రణ ఉంటుంది, దీనికి సంభావ్యత ఉంది కాబట్టి మీరు దీన్ని చేయగలరు అని ఒక మార్గం."
+लाभ यह है कि यह बहुत सरल है आप कर सकते हैं आप किसी भी जीन को लक्षित कर सकते हैं जिसे आप चाहते हैं क्योंकि आपको केवल इतना करना है कि आरएनए ( RNA ) का एक छोटा सा खंड या तो डुप्लेक्स या shRNA है जो आप इतना आसान बनाते हैं और यह भी अनुमति देता है लोग वास्तव में हमारे पास अब उन सभी जीनों के लिए पुस्तकालयों की एक बड़ी संख्या को देखने के लिए हैं जिनके लिए आप जानते हैं कि आप आरएनएआई ( RNAi ) के पुस्तकालयों का अध्ययन करना चाहते हैं ।,ప్రయోజనం ఏమిటంటే ఇది చాలా సులభం. మీకు కావలసిన ఏదైనా జన్యువును మీరు లక్ష్యంగా చేసుకోవచ్చు ఎందుకంటే మీరు చేయాల్సిందల్లా మీరు చేయగలిగేది RNA యొక్క చిన్న విభాగాన్ని డ్యూప్లెక్స్ లేదా shRNA గా కలిగి ఉండటమే సులభం మరియు ఇది మీరు RNAi లైబ్రరీలను అధ్యయనం చేయాలనుకుంటున్నారని మాకు ఇప్పుడు తెలిసిన అన్ని జన్యువుల కోసం పెద్ద సంఖ్యలో లైబ్రరీలను చూడటానికి కూడా ప్రజలను అనుమతిస్తుంది.
+तो बस आप क्या चाहते हैं का चयन करें और आप नीचे दस्तक और फिर अध्ययन कर सकते हैं ।,మీకు కావలసినదాన్ని ఎంచుకోండి మరియు మీరు పడగొట్టి మళ్ళీ అధ్యయనం చేయవచ్చు.
+यह अन्य क्षेत्र में भी आवेदन करता है उदाहरण के लिए आप पौधों को इंजीनियर कर सकते हैं ताकि आप एक जीन ( gene ) के लिए डबल फंसे हुए आरएनए को जान सकें जो पौधे में मौजूद नहीं है लेकिन परजीवी ( parasites ) या नेमाटोड ( nematode ) में जो पौधों को संक्रमित करते हैं ।,"ఇది ఇతర రంగాలలో కూడా వర్తిస్తుంది. ఉదాహరణకు, మీరు మొక్కలను ఇంజనీర్ చేయవచ్చు, తద్వారా మీరు మొక్కలో లేని పరాన్నజీవులు లేదా నెమటోడ్ అయిన జన్యువు కోసం డబుల్ స్ట్రాండెడ్ RNA ను తెలుసుకోవచ్చు. మొక్కలకు సోకిన వారిలో."
+"एक उदाहरण जो यहाँ दिखाया गया है , जो आईआईटी कानपुर के हमारे अपने संस्थान से आया है , जिसमें उन्होंने पौधों को ऐसे इंजीनियर किया है कि यह एक जीन के लिए एक डबल फंसे हुए आरएनए ( RNA ) बनाता है जो सामान्य रूप से महत्वपूर्ण है परजीवी का विकास आप युवा लोगों को लार्वा के रूप में जानते हैं ।","ఇక్కడ చూపిన ఉదాహరణ ఐఐటి కాన్పూర్‌లోని మా స్వంత ఇన్స్టిట్యూట్ నుండి వచ్చింది, దీనిలో వారు మొక్కలను ఇంజనీరింగ్ చేశారు, ఇది పరాన్నజీవిలో సాధారణంగా ముఖ్యమైన జన్యువు కోసం డబుల్ స్ట్రాండెడ్ ఆర్‌ఎన్‌ఎ (ఆర్‌ఎన్‌ఎ) ను సృష్టిస్తుంది. లార్వాగా మీకు తెలిసిన యువకుల అభివృద్ధి"
+"तो वे एक हैं जो पौधे को संक्रमित करते हैं और यहां जो दिखाया गया है वह आप इस बाईं ओर देख सकते हैं कि यह पौधे की जड़ है जो परजीवियों से बहुत अधिक संक्रमित है , इसलिए परजीवी अंदर आते हैं और वे इस नोड्यूल्स ( nodules ) का निर्माण करते हैं ।","అవి మొక్కకు సోకుతాయి మరియు ఇక్కడ చూపిన విధంగా మొక్క యొక్క మూలం ఎక్కువగా పరాన్నజీవుల బారిన పడినట్లు మీరు ఎడమ వైపున చూడవచ్చు, కాబట్టి పరాన్నజీవులు పడిపోయి వాటిని నోడ్యూల్స్ రూపంలో నిర్మించనివ్వండి."
+"नतीजतन , पौधे अच्छी तरह से विकसित नहीं होता है यह संक्रमण है ।","ఫలితంగా, మొక్క బాగా పెరగదు అది సంక్రమణ."
+"लेकिन अगर आप पौधे को डबल फंसे हुए आरएनए ( RNA ) बनाने के लिए बना सकते हैं , तो आपको कुछ ऐसे जीनों ( genes ) के बारे में पता होगा जो कृमि के परजीवी निमेटोड ( nematode ) के विकास के लिए महत्वपूर्ण हैं , फिर क्या होता है , भले ही आप अब इन नैमेटोड्स ( nomatodes ) से पौधे को संक्रमित करते हों क्योंकि नेमाटोड ( nematode ) खाते हैं पौधे के जीवित रहने के लिए कोशिका कोशिकाएं एक परिणाम के रूप में दोहराए गए आरएनए ( RNA ) उनके कण्ठ में समा जाती हैं और इससे आपको पता चल सकता है कि आप एक प्रणालीगत ट्रिगर करते हैं , जिसे आप जीन ( gene ) के एक साइलेंसिंग ( silencing ) के रूप में जानते हैं , परिणामस्वरूप नेमाटोड ( nematodes ) नहीं बढ़ता है और इसलिए संक्रमण कम से कम हो जाता है ।","డబుల్ స్ట్రాండెడ్ ఆర్‌ఎన్‌ఏ తయారు చేయడానికి మీరు ఒక మొక్కను తయారు చేయగలిగితే, పురుగు పరాన్నజీవి నెమటోడ్ అభివృద్ధికి ముఖ్యమైన కొన్ని జన్యువుల గురించి మీకు తెలుస్తుంది. అంటే, మీరు ఇప్పుడు ఈ నోమాటోడ్‌లతో మొక్కను సోకినప్పటికీ, ఎందుకంటే నెమటోడ్లు మొక్క యొక్క కణాలను మనుగడ కోసం తింటాయి. ఫలితంగా పునరావృతమయ్యే RNA లు వాటి గట్లలో కలిసిపోతాయి మరియు ఇది మీరు ఒక దైహికతను ప్రేరేపిస్తుందని మీకు తెలియజేస్తుంది, ఇది జన్యువు యొక్క నిశ్శబ్దం అని మీకు తెలుసు, ఫలితంగా నెమటోడ్లు పెరగవు మరియు అందువల్ల సంక్రమణ తగ్గించబడుతుంది."
+तो ये कुछ अनुप्रयोग हैं जो आरएनएआई ( RNAi ) का उपयोग करके वास्तव में शक्तिशाली अनुप्रयोग हैं ।,కాబట్టి ఇవి ఆర్‌ఎన్‌ఏఐ ని ఉపయోగించి నిజంగా శక్తివంతమైన అనువర్తనాలు.
+"ये तकनीकें जो हमने आरएनएआई ( RNAi ) और अन्य के बारे में बोलीं , उनमें से कुछ ऐसे हैं जिन्हें आप जीन ( gene ) के लिए बहुत विशिष्ट जानते हैं क्योंकि आप उस जीन ( gene ) को हटाना चाहते हैं जिसे आप चाहते हैं या किसी जीन को परिवर्तित करना चाहते हैं या आप जिस जीन ( gene ) को चाहते हैं उसे बदल सकते हैं लेकिन वहां ऐसे अन्य तरीके भी हैं जिनका लोगों ने उपयोग किया है जो लक्षित विशिष्ट नहीं हैं , लेकिन फेनोटाइप ( phenotype ) विशिष्ट अर्थ है जो मैं एक फ़ंक्शन में देख रहा हूं उदाहरण के लिए ड्रोसोफेन मॉडल ( Drosophila model ) का उपयोग करना ।","RNAi మరియు ఇతరుల గురించి మేము మాట్లాడిన ఈ పద్ధతులు జన్యువుకు చాలా ప్రత్యేకమైనవి అని మీకు తెలుసు ఎందుకంటే మీకు కావలసిన జన్యువును లేదా జన్యువును తొలగించాలనుకుంటున్నారు. లేదా మీకు కావలసిన జన్యువును మీరు మార్చవచ్చు, కాని ప్రజలు లక్ష్యంగా పెట్టుకోని ఇతర మార్గాలు ఉన్నాయి, కానీ నేను పని చేయగల ఫినోటైప్ నిర్దిష్ట మార్గాలు నేను ద్రోసోఫిలా మోడల్‌ను ఉపయోగించి ఉదాహరణకు చూస్తున్నాను."
+"तो मैं क्या करता हूं , मैं एक केमिकल के लिए मक्खी को बेनकाब करता हूं , जो यहां दिखाया गया है , एथिल मेथनोसल्फोनेट ईएमएस ( Ethyl methanosulfonate EMS ) वे इसे कहते हैं और यदि आप इस केमिकल को जानवर को एक्सपोज करते हैं और यह केमिकल म्यूटेशन ( chemical mutation ) का कारण बनता है , लेकिन आम तौर पर ये आधार परिवर्तन होते हैं ।","కాబట్టి నేను ఏమి చేస్తున్నానంటే, నేను ఫ్లైని ఒక రసాయనానికి బహిర్గతం చేస్తాను, ఇది ఇక్కడ చూపబడింది, ఇథైల్ మీథనోసల్ఫోనేట్ EMS. వారు దీనిని పిలుస్తారు మరియు మీరు ఈ రసాయనాన్ని జంతువు మరియు ఈ రసాయన మ్యుటేషన్‌కు బహిర్గతం చేస్తే (రసాయన మ్యుటేషన్), కానీ సాధారణంగా ఇవి బేస్ మార్పులు."
+"क्या होता है विशेष रूप से ग्वानिन ( guanine ) के साथ रासायनिक होता है , इसके साथ इंटरैक्ट करता है और फिर यह बनाता है जिसे ओ - एथिल ग्वानिन ( o - ethyl guanine ) कहा जाता है , जिस तरह से यह बदल गया है , जिसके परिणामस्वरूप क्या होता है जब यह बदल जाता है अब यह जी ( G ) के साथ नहीं रह गया है , लेकिन यह हो सकता है टी ( T ) के साथ जोड़ी बना सकता है ।","ఏమి జరుగుతుందో ప్రత్యేకంగా గ్వానైన్తో రసాయనంగా ఉంటుంది, దానితో సంకర్షణ చెందుతుంది మరియు తరువాత ఓ - ఇథైల్ గ్వానైన్ (ఓ - ఇథైల్ గ్వానైన్) అని పిలువబడుతుంది, ఇది దాని మార్గాన్ని మార్చింది ఇది మారినప్పుడు ఏమి జరుగుతుంది అనేది G (G) తో ఉండదు, కానీ ఇది T (T) తో జత చేయవచ్చు."
+इसलिए यदि आपके पास एक सेल है जिसमें इस तरह का संशोधन हुआ है और वह सेल विभाजित हो रहा है तो अब क्या होता है यह एथिल ग्वानिन ( ethyl guanine ) अब आधार युग्मन की नकल करता है जैसे कि यह ए ( A ) और नया स्ट्रैंड है जिसे बनाया जा रहा है ।,"కాబట్టి మీకు ఈ రకమైన సవరణ ఉన్న సెల్ ఉంటే మరియు ఆ కణం విభజిస్తుంటే, ఇప్పుడు ఏమి జరుగుతుందంటే, ఇథైల్ గ్వానైన్ ఇప్పుడు బేస్ కప్లింగ్‌ను ఏ (ఏ) మరియు కొత్త స్ట్రాండ్ లాగా అనుకరిస్తుంది. తయారు చేస్తున్నారు."
+"क्या आपके पास C का पता C के स्थान पर होगा , इसलिए इस तरह से आप आधार को बदल सकते हैं और यदि ऐसा होता है कि एक ऐसा क्षेत्र है जहां एक कोडन ( codon ) है और कोडन ( codon ) को बदल दिया जाता है तो आपके पास एक अलग एमिनो एसिड ( amino acid ) होने वाला है ।","మీకు సి స్థానంలో సి చిరునామా ఉందా, కాబట్టి ఈ విధంగా మీరు బేస్ మార్చవచ్చు మరియు అది జరిగితే కోడాన్ ఉన్న ప్రాంతం మరియు కోడాన్ మార్చబడుతుంది మీరు వేరే అమైనో ఆమ్లం కలిగి ఉండబోతున్నారు."
+यदि यही कारण है कि आपके पास कुछ प्रतिलेखन कारक हैं जिन्हें आप बाँधने जा रहे हैं तो यह बाँध नहीं सकता है और इस तरह की चीजें ।,"మీరు సంగ్రహించదలిచిన కొన్ని ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలు ఉంటే, అవి సంగ్రహించబడవు."
+"इसलिए आप बेतरतीब ढंग से उत्परिवर्तन ( mutation ) पैदा कर रहे हैं और आप बड़ी संख्या में संतान उत्पन्न करने जा रहे हैं जो बाहर आते हैं और फिर फेनोटाइप ( phenotype ) को देखते हैं और यदि उनके पास वांछनीय फेनोटाइप ( desirable phenotype ) है उदाहरण के लिए दृष्टि की हानि , तो आप उस उत्परिवर्तन ( mutation ) को देखने जा रहे हैं ।","కాబట్టి మీరు యాదృచ్చికంగా మ్యుటేషన్‌ను ఉత్పత్తి చేస్తున్నారు మరియు మీరు పెద్ద సంఖ్యలో సంతానాలను ఉత్పత్తి చేయబోతున్నారు, ఆపై బయటకు వచ్చి ఫినోటైప్‌ను చూడండి మరియు వారికి కావాల్సిన సమలక్షణం ఉంటే. దృష్టి కోల్పోవడం కోసం, మీరు ఆ మ్యుటేషన్ చూడబోతున్నారు"
+"जगह ले ली और फिर आप वापस जा सकते हैं और मैप कर सकते हैं कि आप जीनोम को सही जानते हैं , इसलिए यह अन्य सरल विधि है जिसका लोगों ने सही उपयोग किया है ।","చోటు తీసుకున్నారు, ఆపై మీరు తిరిగి వెళ్లి జన్యువు సరైనదని మీకు తెలుసు అని మ్యాప్ చేయవచ్చు, కాబట్టి ఇది ప్రజలు సరిగ్గా ఉపయోగించిన ఇతర సాధారణ పద్ధతి."
+"तो ऐसे तरीके हैं जिन पर हमने चर्चा की है कि आगे की आनुवंशिकी ( genetics ) में एक आनुवंशिकी ( genetics ) कैसे है और फिर आप जिनोमिक्स ( genomics ) में आए हैं , हम बड़ी संख्या में जीन को समझ गए हैं और जिसे अब जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है , जिसमें आप हर जीन को कहते हैं ।","కాబట్టి మరింత జన్యుశాస్త్రంలో జన్యుశాస్త్రం ఎలా ఉందో మేము చర్చించిన మార్గాలు ఉన్నాయి, ఆపై మీరు జన్యుశాస్త్రానికి వచ్చారు, మేము పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను అర్థం చేసుకున్నాము మరియు ఇది ఇప్పుడు జన్యుశాస్త్రం ( జన్యుశాస్త్రం), దీనిలో మీరు ప్రతి జన్యువును పిలుస్తారు."
+"पता नहीं कि वह कौन सा कार्य है जो आप खटखटाते हैं और कार्य को देखते हैं , अब आप जिस पर चर्चा करने जा रहे हैं क्या आप उस विषय को जानते हैं जो कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) है ।","మీరు కొట్టే పని ఏమిటో తెలియదు మరియు పనిని చూడండి, ఇప్పుడు మీరు చర్చించబోయేది మీకు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ అనే అంశం తెలుసు."
+"इसने उस कार्य को कैसे अंजाम तक पहुंचाया है , जिसे आप उस पूरे जीन ( gene ) को जानते हैं , जो जीनोम ( genome ) में मौजूद हैं , वे किस कार्य को करते हैं ।","జన్యువులో ఉన్న మొత్తం జన్యువు మీకు తెలిసిన ఫంక్షన్‌కు ఇది ఎలా దారితీసింది, అవి ఏ పనితీరును నిర్వహిస్తాయి."
+"तो जेनेटिक्स ( genetics ) , बस हमें इस जेनेटिक्स ( genetics ) बनाम जीनोमिक्स ( genomics ) में देखें , जेनेटिक्स ( genetics ) जीन ( gene ) कार्यों का अध्ययन है इसलिए यदि आप क्लासिक मॉर्गन मॉडल को देखते हैं जिसे आपने फेनोटाइप ( phenotype ) में देखा है और इसे जीनोम ( genome ) के क्षेत्र में मैप करने की कोशिश करते हैं और फिर जीन ( gene ) को ढूंढें और फिर कहें कि यह क्या है ।","కాబట్టి జన్యుశాస్త్రం, జన్యుశాస్త్రానికి వ్యతిరేకంగా ఈ జన్యుశాస్త్రంలో మమ్మల్ని చూడండి, జన్యుశాస్త్రం అనేది జన్యు విధుల అధ్యయనం, కాబట్టి మీరు సమలక్షణంలో చూసిన క్లాసిక్ మోర్గాన్ నమూనాను చూస్తే మరియు దానిని జన్యువు యొక్క ప్రాంతానికి మ్యాప్ చేయడానికి ప్రయత్నించండి, ఆపై జన్యువును కనుగొని, అది ఏమిటో చెప్పండి."
+"जीनोमिक्स ( genomics ) ने रास्ता बदल दिया है क्योंकि अब आप सभी जीनों ( genes ) को समझ गए हैं कि कितने जीन हैं , यह किस प्रकार के प्रोटीन के लिए कोड कर सकता है , लेकिन जो आप नहीं जानते हैं कि फ़ंक्शन क्या है ।","జీనోమిక్స్ మార్గం మారిపోయింది ఎందుకంటే ఇప్పుడు మీరు అన్ని జన్యువులను అర్థం చేసుకున్నారు, ఎన్ని జన్యువులు ఉన్నాయి, ఇది ఎలాంటి ప్రోటీన్ల కోసం కోడ్ చేయగలదు, కానీ ఫంక్షన్ ఏమిటో మీకు తెలియదు."
+एक प्रतिलेखन कारक आपको उत्पाद को पचाने में मदद कर सकता है या यह आपकी दृष्टि में हो सकता है या यह कुछ और हो सकता है ।,ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం ఉత్పత్తిని జీర్ణించుకోవడంలో మీకు సహాయపడుతుంది లేదా అది మీ కంటి చూపులో ఉండవచ్చు లేదా అది వేరేది కావచ్చు.
+इसलिए प्रति प्रोटीन प्रोटीन यह नहीं कहता कि फेनोटाइप ( phenotype ) के संदर्भ में अंतिम कार्य क्या है ।,ప్రతి ప్రోటీన్ ప్రోటీన్ ఫినోటైప్ పరంగా తుది పని ఏమిటో చెప్పదు.
+उसके लिए आप जीन को क्या हटाते हैं और फेनोटाइप ( phenotype ) सही देखते हैं ।,"దాని కోసం, మీరు జన్యువును తీసివేసి, సమలక్షణాన్ని సరిగ్గా చూస్తారు."
+तो यह फेनोटाइप ( phenotyoe ) का जीनोटाइप ( genotype ) है जो संभव था कि आप जीनोमिक्स ( genomics ) के दृष्टिकोण से जानते हैं लेकिन फिर भी चुनौतियां हैं तो आप कैसे परख रहे हैं जैसे कि आप जानते हैं कि मुझे नहीं पता कि जब मैं जीनोमिक दृष्टिकोण ( genomics approach ) का उपयोग करके एक नया जीन पाता हूं ।,"ఇది జన్యుశాస్త్రం యొక్క దృక్కోణం నుండి మీకు తెలిసిన ఫినోటైయో యొక్క జన్యురూపం, కానీ ఇప్పటికీ సవాళ్లు ఉన్నాయి. కాబట్టి నేను జన్యుసంబంధమైనప్పుడు నాకు తెలియదని మీకు తెలిసినట్లు మీరు ఎలా పరీక్షిస్తున్నారు? జెనోమిక్స్ విధానాన్ని ఉపయోగించి, నేను కొత్త జన్యువును కనుగొన్నాను."
+अब मैं इसे हटा देता हूं लेकिन मुझे इसके कार्य को परखने की जरूरत है ताकि मैं सब कुछ फेनोटाइप स्तर ( phenotype level ) पर नहीं देख पाऊं ।,"ఇప్పుడు నేను దాన్ని తీసివేసాను కాని దాని పనితీరును నేను పరీక్షించాల్సిన అవసరం ఉంది, తద్వారా నేను ప్రతిదాన్ని సమలక్షణ స్థాయిలో చూడలేను."
+"उदाहरण के लिए एक जीन कोशिका विभाजन में शामिल होता है और मैं उस जीन ( gene ) को बाहर निकाल देता हूं , इसलिए मैं उस फेनोटाइप ( phenotype ) को कभी नहीं देख पाऊंगा क्योंकि हर बार जब आप जीन ( gene ) को हटाते हैं तो कोशिका जीवित नहीं होगी क्योंकि यह विभाजित नहीं हो सकती है ।","ఉదాహరణకు, ఒక జన్యువు కణ విభజనలో పాల్గొంటుంది మరియు నేను ఆ జన్యువును మినహాయించాను, కాబట్టి నేను ఆ సమలక్షణాన్ని ఎప్పటికీ చూడను ఎందుకంటే మీరు ప్రతిసారీ ఒక జన్యువును, కణాన్ని తొలగించినప్పుడు విభజించలేనందున మనుగడ సాగదు."
+"इसलिए इस दृष्टिकोण को देखते हुए मैंने एक नॉकआउट ( knockout ) बनाया है या जो कुछ भी है , यह मुझे इसे अलग करने में मदद करने वाला नहीं है ।","కాబట్టి ఈ విధానాన్ని చూస్తే, నేను నాకౌట్ సృష్టించాను లేదా అది ఏమైనా, దాన్ని వేరు చేయడానికి నాకు సహాయం చేయదు."
+"इसलिए आपके पास विभिन्न प्रकार के कार्यों को समझने के लिए एक शक्तिशाली assays होना आवश्यक है , इसलिए यहाँ assays है , उदाहरण विकास , सेल डिवीजन या इसके विपरीत के लिए एक विशेष फ़ंक्शन के लिए assays समर्पित है ।","అందువల్ల మీరు వివిధ రకాలైన ఫంక్షన్లను అర్థం చేసుకోవడానికి శక్తివంతమైన పరీక్షలను కలిగి ఉండాలి, కాబట్టి ఇక్కడ పరీక్షలు ఉన్నాయి, ఉదాహరణకు అభివృద్ధి, కణ విభజన లేదా దీనికి విరుద్ధంగా ఒక నిర్దిష్ట ఫంక్షన్ కోసం అంకితమైన పరీక్షలు."
+"वे कौन से जीन हैं जो कोशिका मृत्यु में मदद करते हैं , इसलिए हमारे सभी सेल का परिमित विभाजन होता है , इसके बाद वे आपको विभाजित करना जानते हैं और वे मर जाते हैं , इसलिए अब आप जानते हैं कि कोशिका मृत्यु या प्रो एपोप्टोटिक प्रोटीन ( apoptotic protein ) को ट्रिगर करने वाले जीन ( gene ) हैं ।","కణ మరణానికి సహాయపడే జన్యువులు ఏమిటి, కాబట్టి మా కణాలన్నింటికీ పరిమిత విభజన ఉంది, ఆ తర్వాత వారు మిమ్మల్ని విభజించాలని తెలుసు మరియు వారు చనిపోతారు, కాబట్టి ఇప్పుడు మీకు తెలుసు సెల్ మరణం లేదా ప్రో అపోప్టోటిక్ ప్రోటీన్లు ( అపోప్టోటిక్ ప్రోటీన్)."
+"तो ये प्रोटीन क्या हैं , जीन ( gene ) क्या हैं , आप इसके लिए स्क्रीन कैसे करते हैं , ठीक है ।","ఈ ప్రోటీన్లు ఏమిటో, జంతువులు ఏమిటి, దాని కోసం మీరు ఎలా స్క్రీన్ చేస్తారు."
+"तो यह इस बात पर निर्भर करता है कि यह किस प्रकार का assays है , जिसे कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है ।","ఇది ఏ విధమైన పరీక్షలు అనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది, దీనిని ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ అంటారు."
+जीनोम ( genome ) में सभी जीनों के कार्य निर्धारित करते हैं ।,జన్యువులోని అన్ని జన్యువుల పనితీరును నిర్ణయించండి.
+तो एक परख सभी जीनों के कार्य को प्रदर्शित करने में आपकी मदद करने वाली नहीं है ।,అన్ని జన్యువుల పనితీరును ప్రదర్శించడానికి ఒక పరీక్ష మీకు సహాయం చేయదు.
+"इसलिए हम कुछ काल्पनिक परियोजनाओं पर गौर करने जा रहे हैं , जो मैं आपको दिखाने जा रहा हूं , फिर साहित्य से कुछ उदाहरण हैं कि कैसे लोगों ने बड़ी संख्या में जीन ( gene ) के कार्य को समझने के लिए इस कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स दृष्टिकोण ( functional genomics approach ) का उपयोग किया है जो वे सभी एक विशेष मार्ग में कार्य करते हैं ।","కాబట్టి మేము మీకు చూపించబోయే కొన్ని ot హాత్మక ప్రాజెక్టులను చూడబోతున్నాం, అప్పుడు పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకోవడానికి ఈ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ విధానాన్ని ప్రజలు ఎలా అర్థం చేసుకున్నారో సాహిత్యం నుండి కొన్ని ఉదాహరణలు ఉన్నాయి. (ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ విధానం) అవన్నీ ఒక నిర్దిష్ట మార్గంలో పనిచేస్తాయి."
+"हम कहते हैं कि हमारी परियोजना माइटोसिस कोशिका विभाजन ( mitosis cell division ) में शामिल सभी जीनों की पहचान करने के लिए है , हम सभी सम्‍मेलन के कारण बढ़ रहे हैं यदि आपके शरीर में कोई घाव कट गया है , तो आपको पता चल जाता है कि माइटोसिस ( mitosis ) के कारण भरा और चंगा हो जाता है , इसलिए आप जो कुछ भी जानते हैं वह सब कुछ माइटोसिस ( mitosis ) है ।","మైటోసిస్ సెల్ డివిజన్‌లో పాల్గొన్న అన్ని జన్యువులను గుర్తించడమే మా ప్రాజెక్ట్ అని మేము చెప్తున్నాము, సమావేశం కారణంగా మేమంతా పెరుగుతున్నాం.మీ శరీరంలో గాయం కత్తిరించినట్లయితే, మీకు తెలుసు మైటోసిస్ కారణంగా, అది నిండి మరియు నయం అవుతుంది, కాబట్టి మీకు తెలిసినవన్నీ మైటోసిస్."
+तो आइए हम देखते हैं कि क्या आप अपने जीनोम ( genome ) में मौजूद उन सभी जीनों ( genes ) की पहचान करेंगे जो माइटोसिस ( mitosis ) में मदद करते हैं ।,కాబట్టి మైటోసిస్‌కు సహాయపడే మీ జన్యువులో ఉన్న అన్ని జన్యువులను మీరు గుర్తిస్తారా అని చూద్దాం.
+"दृष्टिकोण यह है कि अब आपके पास फिर से उपयुक्त दृष्टिकोण के लिए जाना है , लेकिन वहाँ हम विभिन्न दृष्टिकोणों पर चर्चा कर रहे हैं हम इसका उपयोग जीनोमिक्स अनुप्रयोगों ( genomics applications ) के लिए कर सकते हैं ।","ఈ విధానం ఏమిటంటే, ఇప్పుడు మీరు మళ్ళీ తగిన విధానం కోసం వెళ్ళాలి, కాని అక్కడ మేము వేర్వేరు విధానాలను చర్చిస్తున్నాము, మేము దానిని జన్యుశాస్త్ర అనువర్తనాల కోసం ఉపయోగించవచ్చు."
+"तो आइए हम एक सरल दृष्टिकोण आरएनएआई ( RNAi ) पर ध्यान दें क्योंकि मानव म्यूटोसिस ( mitosis ) हम अध्ययन करने जा रहे हैं और फिर हमारे पास जीनोम ( genome ) वाले प्रत्येक जीन ( gene ) के लिए siRNA द्वैध है , इसलिए मेरे पास उपकरण हैं इसलिए मैं इस दोहरे द्वैध को सेल के रूप में पेश करने जा रहा हूं परिणाम यह होगा कि आप जानते हैं कि इस सेगमेंट ( segment ) में जो भी आरएनए ( RNA ) करता है , उसे नीचा दिखाया जाएगा ।","కాబట్టి మనం ఒక సాధారణ విధానం RNAi పై దృష్టి పెడతాము ఎందుకంటే మనం మానవ మైటోసిస్ అధ్యయనం చేయబోతున్నాం, ఆపై జన్యువును కలిగి ఉన్న ప్రతి జన్యువుకు మనకు siRNA డ్యూప్లెక్స్ ఉంటుంది, కాబట్టి నాకు ఉపకరణాలు ఉన్నాయి కాబట్టి నేను ఈ డబుల్ డ్యూప్లెక్స్‌ను సెల్‌గా పరిచయం చేయబోతున్నాను.ఈ ఫలితం ఏమిటంటే, ఈ విభాగంలో ఆర్‌ఎన్‌ఏ ఏమైనా దిగజారిపోతుందని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , उस सेल में प्रोटीन कम हो जाएगा और यदि वे उस फ़ंक्शन के लिए बहुत महत्वपूर्ण हैं , जो फ़ंक्शन रहता है , तो आप स्क्रीन के लिए बड़ी संख्या में जीन ( gene ) का उपयोग कर सकते हैं क्योंकि बस मुझे आपको पता है कि उन्हें सेल में डाल दिया है ।","ఆ కణంలోని ప్రోటీన్లు తగ్గుతాయి మరియు అవి ఫంక్షన్ కొనసాగే ఫంక్షన్‌కు చాలా ముఖ్యమైనవి అయితే, మీరు స్క్రీన్‌కు పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను ఉపయోగించవచ్చు ఎందుకంటే మీరు సెల్‌లో ఉంచబడ్డారని నాకు తెలియజేయండి."
+"दूसरा इसके लिए जीवित कोशिकाओं की आवश्यकता होती है क्योंकि मैं एसएक प्रक्रिया है जो एक मृत सेल में अध्ययन नहीं किया जा सकता है , इस अर्थ में मैं कोशिका विभाजन के बारे में बात कर रहा हूँ ।","రెండవది, దీనికి కణాలు అవసరం ఎందుకంటే నేను కణ విభజన గురించి మాట్లాడుతున్నాను, ఇది చనిపోయిన కణంలో అధ్యయనం చేయలేని ప్రక్రియ."
+इसलिए मुझे उन कोशिकाओं को देखना है जो विभाजित करते हैं ताकि विभाजन एक प्रक्रिया है जिसके लिए मैं स्कोर करने जा रहा हूं ।,"కాబట్టి నేను విభజించే కణాలను చూడాలి, తద్వారా విభజన అనేది నేను స్కోర్ చేయబోయే ప్రక్రియ."
+इसलिए मुझे उस सेल को देखने में सक्षम होना चाहिए जो जीवित हैं इसलिए आप सामान्य रूप से ऐसा कैसे करेंगे जब आप माइक्रोस्कोपी ( microscopy ) के बारे में बात करते हैं तो यह मुश्किल है कि आप दाग कोशिकाओं को जानते हैं जब तक कि आपने उन्हें तय नहीं किया है और आप कुछ एंटीबॉडी ( antibody ) और इतने पर उपयोग कर रहे हैं ।,"నేను సజీవంగా ఉన్న కణాలను చూడగలుగుతాను, కాబట్టి మీరు సాధారణంగా ఎలా చేస్తారు.మీరు మైక్రోస్కోపీ గురించి మాట్లాడేటప్పుడు, మీరు వాటిని పరిష్కరించే వరకు మరక కణాలను తెలుసుకోవడం కష్టం. పూర్తి కాలేదు మరియు మీరు కొన్ని ప్రతిరోధకాలను ఉపయోగిస్తున్నారు"
+"इसलिए , आपको ऐसे तरीकों के साथ आना होगा ताकि लोग अब हम इसे फ्लोरोसेंट प्रोटीन ( fluorescent protein ) के रूप में उपयोग कर सकें , ये प्रोटीन हैं जो आम तौर पर समुद्री जानवरों में मौजूद होते हैं जो उन परिस्थितियों में रहते हैं जहां यह उतना उज्ज्वल नहीं है ।","అందువల్ల, మీరు ఇప్పుడు ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్‌గా ఉపయోగించుకునే విధంగా మీరు పద్ధతులతో ముందుకు రావాలి, ఇవి సాధారణంగా సముద్ర జంతువులలో ఉండే ప్రోటీన్లు, అవి ప్రకాశవంతంగా ఉన్న పరిస్థితుల్లో నివసిస్తాయి."
+"वे प्रकाश प्रकार के फ्लोरोसेंट प्रोटीन ( fluorescent protein ) का उत्सर्जन करते हैं जिन्हें GFP कहा जाता है और लोगों ने इस GFP को इंजीनियर बनाया है ताकि आप प्रोटीन को फ्लोरोसेंट विभिन्न रंगों के बारे में जान सकें उदाहरण के लिए RFP लाल फ्लोरोसेंट प्रोटीन ( fluorescent protein ) , पीले फ्लोरोसेंट प्रोटीन ( fluorescent protein ) और इतने पर मैं क्या कर सकता हूं ।","వారు GFP అని పిలువబడే తేలికపాటి ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్‌ను విడుదల చేస్తారు మరియు ప్రజలు ఈ GFP ని ఇంజనీరింగ్ చేసారు, తద్వారా మీరు వివిధ ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్ రంగుల గురించి తెలుసుకోవచ్చు, ఉదాహరణకు RFP రెడ్ ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్ (ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్ ), పసుపు ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్ మరియు నేను ఏమి చేయగలను."
+"मैं एक प्रोटीन का उपयोग कर सकता हूं जो आपके सेल में सामान्य रूप से मौजूद होता है जैसे कि प्रोटीन जो फ्यूज हो गया है , अब GFP तो अब फ्यूज किया हुआ प्रोटीन जो भी कार्य करने में सक्षम है उसे करने के लिए कार्य करेगा लेकिन यह भी सही तरीके से विकसित होगा आपको बताएगा कि प्रोटीन कहां है ।","ఫ్యూజ్ అయిన ప్రోటీన్ వంటి మీ కణంలో సాధారణంగా ఉండే ప్రోటీన్‌ను నేను ఉపయోగించగలను, ఇప్పుడు జిఎఫ్‌పి ఫ్యూజ్డ్ ప్రోటీన్ చేయగలిగినది చేయటానికి పని చేస్తుంది కానీ అది ప్రోటీన్ ఎక్కడ ఉందో మీకు చెప్తూ కూడా సరిగ్గా పెరుగుతుంది."
+मान लीजिए कि अगर मैं एक प्रोटीन का उपयोग कर रहा हूं जो धुरी से बांधता है तो आप उन तंतुओं को जानते हैं जो गुणसूत्र ( chromosome ) से बांधते हैं और खींचते हैं जो आपने पाठ्य पुस्तक में पढ़े होंगे ।,"నేను కుదురుతో బంధించే ప్రోటీన్‌ను ఉపయోగిస్తుంటే, క్రోమోజోమ్‌తో బంధించే ఫైబర్‌లు మీకు తెలుసని మరియు మీరు టెక్స్ట్ పుస్తకంలో చదివిన వాటిని లాగండి."
+"यदि वह स्पिंडल जीएफपी ( GFP ) के रूप में प्रोटीन बनाता है तो यह कुछ इस तरह दिखाई देगा ताकि स्पिंडल फ़्लुसेज़ ( spindle fluoresce ) हो जाए तो मैं देख सकता हूं कि मैं ठीक कहता हूं कि यह एक विशेष सेल डिवीजन है या बिल्कुल विभाजित नहीं है , इसलिए मैं सही विश्लेषण करने में सक्षम हूं ।","అతను ఒక కుదురు జిఎఫ్‌పి రూపంలో ఒక ప్రోటీన్‌ను తయారు చేస్తే, అది ఇలా కనిపిస్తుంది, తద్వారా కుదురు ఫ్లోరోస్ అవుతుంది, అప్పుడు నేను ఒక ప్రత్యేక కణ విభజన అని లేదా అస్సలు విభజించబడలేదని నేను సరిగ్గా చెప్పగలను. ఉంది, కాబట్టి నేను సరైన విశ్లేషణ చేయగలను."
+"अन्य महत्वपूर्ण तत्व क्या है जो मुझे स्वचालित करने में सक्षम होना चाहिए , इसलिए मैं कुछ 40,000 जीनों ( genes ) को स्क्रीन पर देख रहा हूं ताकि किसी को या उनमें से सैकड़ों प्रक्रिया में शामिल हो सकते हैं , लेकिन मैं आपको यह मैन्युअल ( manual ) रूप से अध्ययन नहीं कर सकता ।","నేను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగే ఇతర ముఖ్యమైన అంశాలు ఏమిటి, కాబట్టి ఎవరైనా లేదా వందలాది మంది ఈ ప్రక్రియలో పాల్గొనడానికి నేను తెరపై 40,000 జన్యువులను చూస్తున్నాను, కాని నేను మీకు ఈ మాన్యువల్ ఇస్తాను ఫారమ్ అధ్యయనం చేయలేరు."
+"अगर मुझे इस विशेष प्रक्रिया के लिए उस 40,000 में से हर एक जीन के कार्य का अध्ययन करना है , तो मुझे पता है कि सिर्फ एक जीन ( gene ) के लिए घंटों और घंटों का समय बिताना होगा क्योंकि इसकी कोशिकाओं को विभाजित होने में लगभग 24 घंटे लगते हैं ।","ఈ ప్రత్యేకమైన ప్రక్రియ కోసం ఆ 40,000 జన్యువులలో ప్రతి ఒక్కటి పనితీరును నేను అధ్యయనం చేయవలసి వస్తే, ఒక జన్యువు కోసం గంటలు గంటలు గడపవలసి ఉంటుందని కానీ తెలుసు కుంటే కణాలు  విభజించడానికి  24  గంటలు పడుతుంది."
+इसलिए अधिकतम पर मैं 2 दिन या 3 दिन में समाप्त कर सकता हूं मैं पुष्टि कर सकता हूं कि एक जीन ( gene ) शामिल है या नहीं ।,కాబట్టి గరిష్టంగా నేను 2 రోజులు లేదా 3 రోజులలో పూర్తి చేయగలను.ఒక జన్యువు ప్రమేయం ఉందో లేదో నేను నిర్ధారించగలను.
+"इसलिए यह संभव नहीं है क्योंकि आप मूल रूप से सोते हुए , माइक्रोस्कोप पर बैठकर और इसकी कठिन थकाऊ प्रक्रिया का अवलोकन किए बिना खर्च नहीं कर सकते हैं , इसलिए आपको पुट के माध्यम से उच्च होना होगा जिसका अर्थ है कि आप एक ही समय में बड़ी संख्या में नमूनों को देख सकें ।","కాబట్టి ఇది సాధ్యం కాదు ఎందుకంటే మీరు ప్రాథమికంగా నిద్రపోకుండా, సూక్ష్మదర్శినిపై కూర్చుని దాని శ్రమతో కూడిన ప్రక్రియను గమనించలేరు, కాబట్టి మీరు పుట్ ద్వారా ఎక్కువగా ఉండాలి అంటే మీరు అదే సమయంలో పెద్దవారని అర్థం. నమూనాల సంఖ్య చూడండి."
+यह स्वचालित है जिसका अर्थ है कि आप वहां नहीं बैठते हैं मशीन उस अधिकार को करती है ।,"ఇది ఆటోమేటిక్, అంటే మీరు అక్కడ కూర్చోవద్దు. యంత్రం ఆ పని ని చేస్తుంది."
+"तो यह उल्लेखनीय है क्योंकि आप जानते हैं कि आपके पास ऐसी प्लेटें हो सकती हैं , जिन्हें आप जानते हैं कि आपके पास 96 कुएँ हैं , उदाहरण के लिए यहाँ जो दिखाया गया है , लेकिन आप 400 या तो बहुत करीब जा सकते हैं और हर एक को आपने कुछ कोशिकाओं में बीज दिया है और फिर हर एक में अच्छी तरह से आपने दिए गए जीन के लिए siRNA दिया है ।","ఇది చాలా గొప్పది ఎందుకంటే మీకు 96 బావులు ఉన్నాయని మీకు తెలిసిన ప్లేట్లు మీకు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు, ఉదాహరణకు ఇక్కడ చూపినవి, కానీ మీరు 400 లేదా అంతకంటే ఎక్కువ వెళ్ళవచ్చు మీరు కొన్ని కణాలను సీడ్ చేసారు మరియు ప్రతి బావిలో మీరు ఇచ్చిన జన్యువు కోసం siRNA ఇచ్చారు."
+"तो एक प्लेट में मैं 96 के लिए स्क्रीनिंग ( screening ) कर रहा हूं , आप जानते हैं कि मैं जीन ( gene ) को जानता हूं कि क्या आप प्रतिक्रिया को माप सकते हैं , तो आपके पास एक ऐसी प्रणाली है जिसमें आप जानते हैं कि आप सेल का विश्लेषण करने में सक्षम हैं , लेकिन खुद कंप्यूटर द्वारा नहीं ।","కాబట్టి నేను 96 కోసం స్క్రీనింగ్ చేస్తున్నాను, మీరు ప్రతిచర్యను కొలవగలిగితే నాకు జన్యువు తెలుసు అని మీకు తెలుసు, అప్పుడు మీకు ఒక వ్యవస్థ ఉంది, దీనిలో మీకు తెలుసు కణాలను విశ్లేషించగల సామర్థ్యం కలిగి ఉంటాయి, కానీ కంప్యూటర్ ద్వారానే కాదు."
+तो आपने पैटर्न और उनके एल्गोरिदम ( algorithms ) दिए हैं जो इमेजिंग पैटर्न को देखता है क्योंकि आप प्रतिदीप्ति से कोशिकाओं को देखने जा रहे हैं और एल्गोरिथ्म ( algorithms ) आपको देखेगा कि फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) किस प्रकार का पैटर्न देता है और यह ठीक है इस सेल को कॉल करेगा माइटोसिस ( mitosis ) में प्रवेश किया या यह माइटोसिस ( mitosis ) से बाहर नहीं निकला ।,"మీరు ఇమేజింగ్ నమూనాను చూసే నమూనా మరియు వాటి అల్గోరిథంలను ఇచ్చారు, ఎందుకంటే మీరు కణాలను ఫ్లోరోసెన్స్‌తో చూడబోతున్నారు మరియు అల్గోరిథం ఫ్లోరోసెంట్ ఎలాంటి నమూనాను ఇస్తుంది మరియు అది మంచిది సెల్ ఎంటర్ మైటోసిస్ అని పిలుస్తుంది లేదా అది మైటోసిస్ నుండి నిష్క్రమించలేదు."
+तो इस तरह से आप विश्लेषण कर सकते हैं और बता सकते हैं कि वे कौन से जीन हैं जो माइटोसिस ( mitosis ) को प्रभावित कर रहे हैं या माइटोसिस ( mitosis ) को प्रभावित नहीं कर रहे हैं ।,కాబట్టి ఈ విధంగా మీరు మైటోసిస్‌ను ప్రభావితం చేసే జన్యువులు ఏవి అని విశ్లేషించి చెప్పవచ్చు.
+"जाहिर है कि जिन माइटोसिस ( mitosis ) को प्रभावित नहीं कर रहे हैं वे बहुत बड़े होने जा रहे हैं क्योंकि उनके पास कई प्रकार के कार्य हैं लेकिन फिर आप जा रहे हैं सौ जीनों की सूची या जो कुछ भी माइटोटिक फ़ंक्शन ( mitotic function ) में शामिल हैं , वह स्क्रीन है जिसका हम उपयोग करते हैं ।","స్పష్టంగా ప్రభావితం కాని మైటోసిస్ చాలా పెద్దదిగా ఉంటుంది ఎందుకంటే అవి చాలా రకాలైన విధులను కలిగి ఉంటాయి, కాని అప్పుడు మీరు వంద జన్యువులను లేదా ఏదైనా మైటోటిక్ ఫంక్షన్‌ను జాబితా చేయబోతున్నారు. మేము ఉపయోగించే స్క్రీన్ ఉంది."
+"आइए हम चार्ट चार्ट में देखते हैं कि यह ऐसा कैसे करता है एक कदम , सेल विभाजन की प्रक्रिया को परखने के लिए एक मॉडल सिस्टम स्थापित करें ताकि आप क्या करें , आपको पता है कि आपके पास सेल लाइन है जो आपने सेल लाइन को इंजीनियर किया है जैसे कि यह एक प्रोटीन को व्यक्त करने वाला है जो उदाहरण के लिए ट्यूबलिन को स्पिन्डल सूक्ष्मनलिका मार्कर ( spindle microtubule marker ) से बांधता है और उदाहरण के लिए हिस्टोन ( histone ) जो क्रोमोसोम ( chromosome ) के लिए एक मार्कर है क्योंकि हिस्टोन डीएनए के लिए बाध्य मूल प्रोटीन हैं इसलिए जो आप यहां देख रहे हैं , वह यह है कि ये लाल रंग के गुणसूत्र ( chromosome ) हैं और हरे रंग के धुरी हैं जो गुणसूत्र ( chromosome ) को दो चीजों की ओर खींच रहे हैं , इसलिए अगर मैं कंप्यूटर को इस पैटर्न को खोजने के लिए कंप्यूटर बना सकता हूं तो क्या आप माइक्रोस्कोप ( microscope ) के माध्यम से जानते हैं या 24 घंटे या 36 घंटों तक कोशिकाओं को देख रहे हैं यदि उस सेल ने इस पैटर्न को दिखाया है , जिसका अर्थ है कि आप को यह पता है कि यह क्या है जो सिस्टम को सही स्कोर करने में सक्षम है ।","ఇది ఎలా చేస్తుందో చార్ట్ చార్టులో చూద్దాం.ఒక దశ, సెల్ డివిజన్ ప్రక్రియను పరీక్షించడానికి ఒక మోడల్ సిస్టమ్‌ను సెటప్ చేయండి, కాబట్టి మీరు ఏమి చేస్తారు, మీరు సెల్ లైన్‌ను రూపొందించిన సెల్ లైన్ మీకు ఉందని మీకు తెలుసు. ఇది ట్యూబులిన్‌ను కుదురు మైక్రోటూబ్యూల్ మార్కర్‌తో బంధించే ప్రోటీన్‌ను వ్యక్తపరుస్తుంది మరియు ఉదాహరణకు హిస్టోన్ హిస్టోన్ DNA కారణంగా క్రోమోజోమ్‌కు మార్కర్. ప్రాథమిక ప్రోటీన్లకు కట్టుబడి ఉంటాయి, కాబట్టి మీరు ఇక్కడ చూస్తున్నది ఏమిటంటే ఇవి ఎరుపు క్రోమోజోములు మరియు ఆకుపచ్చ గొడ్డలి, ఇవి రెండు విషయాల వైపు క్రోమోజోమ్‌ను లాగుతున్నాయి, కాబట్టి నేను ఉంటే ఈ నమూనాను కనుగొనడానికి కంప్యూటర్‌ను తయారు చేయగలరా, మీకు సూక్ష్మదర్శిని ద్వారా తెలుసా లేదా ఆ సెల్ ఈ నమూనాను చూపిస్తే 24 గంటలు లేదా 36 గంటలు కణాలను చూస్తున్నారా, అంటే మీరు సిస్టమ్‌ను సరిగ్గా స్కోర్ చేయగల సామర్థ్యం ఏమిటో తెలుసుకోవాలి."
+"और आप इस तरह की प्लेट में कोशिकाओं का वर्णन करने में सक्षम हैं और फिर आप जो करने जा रहे हैं , वह यह है कि यह एक प्रक्रिया है जिसमें एक स्नैप शॉट नहीं है ।","మీరు అటువంటి ప్లేట్‌లోని కణాలను వర్ణించగలుగుతారు, ఆపై మీరు చేయబోయేది ఏమిటంటే ఇది స్నాప్ షాట్ లేని ప్రక్రియ."
+"आप 36 घंटे की अवधि के लिए सेल को देखने जा रहे हैं , क्योंकि इसका विभाजन सामान्य तौर पर होता है , यह लगभग 24 से 30 घंटे का होता है , जिससे सेल विभाजित हो सकता है , इसलिए आप यह देखने जा रहे हैं कि कंप्यूटर में कैमरा माइक्रोस्कोप ( microscope ) की छवि है उदाहरण के लिए हर दस मिनट के अंतराल पर यह एक तस्वीर लेगा ।","మీరు సెల్‌ను 36 గంటల పాటు చూడబోతున్నారు, ఎందుకంటే దాని విభజన సాధారణంగా ఉంటుంది, ఇది సుమారు 24 నుండి 30 గంటలు, ఇది సెల్ విభజించడానికి కారణమవుతుంది, కాబట్టి మీరు దానిని కంప్యూటర్‌లో చూడబోతున్నారు కెమెరా సూక్ష్మదర్శిని యొక్క చిత్రం, ఉదాహరణకు ఇది ప్రతి పది నిమిషాలకు ఒక చిత్రాన్ని తీసుకుంటుంది."
+इसलिए जब आपके पास उस तरह का स्नैप लिया जाता है और तब आपको पता चलता है कि आप इसे एक निरंतर तरीके से चलाते हैं तो यह एक फिल्म की तरह दिखाई देगा और यह चित्र आपके लिए इस्तेमाल किया जा सकता है ताकि आपको पता चल सके कि क्या सेल ने म्यूटोसिस ( mitosis ) या एक्साइटेड मिटोसिस ( exited mitosis ) में प्रवेश किया है या यह नहीं है प्रवेश करते समय या बाहर निकलने पर बिल्कुल नहीं ।,"కాబట్టి మీరు ఆ రకమైన స్నాప్ తీసుకున్నప్పుడు మరియు మీరు దానిని నిరంతరాయంగా నడుపుతున్నారని మీకు తెలుసు, అది ఒక చిత్రంగా కనిపిస్తుంది మరియు ఈ చిత్రాన్ని మీ కోసం ఉపయోగించవచ్చు, తద్వారా మీకు తెలుసు సెల్ మైటోసిస్‌లోకి ప్రవేశించిందా లేదా నిష్క్రమించిన మైటోసిస్ లేదా ప్రవేశ లేదా నిష్క్రమణలో లేదు."
+तो उस तरीके से करना आसान है ।,కాబట్టి ఆ విధంగా చేయడం సులభం.
+"तो फिर आपके पास उदाहरण के लिए दूसरी चुनौतियाँ हैं , जब आपके पास 96 अच्छी प्लेट है तो आप माध्यम जोड़ना चाहते हैं , तो आप पिपेट ( pipette ) नहीं ले सकते , पिपेट को एक में जोड़कर रखें क्योंकि तब आप कब खत्म करेंगे आपको पता नहीं है कि सभी तरल thats को दूर करने के लिए , तो आप जानते हैं कि आप या तो रोबोटिक वर्क स्टेशन ( robotic work station ) या पिपेट ( pipette ) को जानते हैं जो एक ही समय में डिस्पेंस कर सकते हैं या तो आप 9 अच्छी तरह से जानते हैं , 8 अच्छी तरह से या 16 कुओं जो भी यह सही है ताकि फिर से मदद मिले और फिर आपके पास उदाहरण के लिए एक कार्य केंद्र है जिसमें आप पूरी तरह से जानते हैं कि आप हर अंतराल पर इमेजिंग को जानते हैं और इसे संसाधित करते हैं और आपको इन सभी चीजों को बताते हैं ।","ఉదాహరణకు మీకు ఇతర సవాళ్లు ఉన్నాయి, మీరు మీడియం జోడించాలనుకుంటున్న 96-బాగా ప్లేట్ ఉన్నప్పుడు, మీరు పైపెట్ తీసుకోలేరు, పైపెట్‌ను ఒకదానిలో ఉంచండి ఎందుకంటే మీరు ఎప్పుడు పూర్తి చేస్తారో మీకు తెలియదు ఆ ద్రవాన్ని తొలగించడానికి, మీకు రోబోటిక్ వర్క్ స్టేషన్ లేదా ఒకే సమయంలో పంపిణీ చేయగల పైపెట్ మీకు తెలుసని మీకు తెలుసు, లేదా మీరు 9 బాగా చేయవచ్చు 8 బావులు లేదా 16 బావుల నుండి ఏది సరైనదో తెలుసుకోండి, అది మళ్ళీ సహాయపడుతుంది మరియు మీకు ఉదాహరణకు ఒక వర్క్‌స్టేషన్ ఉంది, దీనిలో ప్రతి విరామంలో మీకు ఇమేజింగ్ తెలుసునని మీకు పూర్తిగా తెలుసు. ప్రాసెస్ చేసి ఈ విషయాలన్నీ మీకు చెప్పండి."
+तो यह सब करने योग्य है और इसके साथ आप 2 दिनों के अंत में सक्षम होंगे - 3 दिन आप कॉल कर पाएंगे कि कितने जीन ( gene ) संभवत : माइटोसिस ( mitosis ) को प्रभावित करते हैं ।,ఇవన్నీ చేయదగినవి మరియు దీనితో మీరు 2 రోజుల చివరలో చేయగలుగుతారు - 3 రోజులు మీరు ఎన్ని జన్యువులు మైటోసిస్‌ను ప్రభావితం చేస్తాయో పిలవగలరు.
+"यह एक लैंड मार्क पेपर है , जो म्यूटोसिस सेल डिवीजनों में शामिल जीन के रूप में पहचानने के लिए आरएनएआई ( RNAi ) स्क्रीन ( screen ) का उपयोग करते हुए एक ऐसे दृष्टिकोण का उपयोग करता है ।","ఇది ల్యాండ్ మార్క్ పేపర్, ఇది మ్యూటోసిస్ సెల్ డివిజన్లలో పాల్గొన్న జన్యువులను గుర్తించడానికి ఆర్‌ఎన్‌ఏ ఐ  స్క్రీన్‌లను ఉపయోగించి ఒక విధానాన్ని ఉపయోగిస్తుంది."
+"तो आप देख सकते हैं कि यह पेपर 2010 में प्रकृति में आया था , यह समय की चूक माइक्रोस्कोपी द्वारा मानव जीनोम की एक फेनोटाइपिक प्रोफाइलिंग ( phenotypic profiling ) है जो कोशिका विभाजन जीन को प्रकट करता है ।","ఈ కాగితం 2010 లో ప్రకృతికి వచ్చిందని మీరు చూడవచ్చు, ఇది కణ విభజన జన్యువులను వెల్లడించే టైమ్ లాప్స్ మైక్రోస్కోపీ ద్వారా మానవ జన్యువు యొక్క సమలక్షణ ప్రొఫైలింగ్ (సమలక్షణ ప్రొఫైలింగ్)."
+"जिसे प्रत्येक जीन में मानव जीनोम के रूप में कहा जाता है , लगभग और कोशिका विभाजन में इसका कार्य , इसलिए अब यह है कि हमने पहले क्या चर्चा की है , आप जीनोमिक ( genomic ) दृष्टिकोण के माध्यम से जीन में जाने वाले फेनोटाइप ( phenotype ) को देख रहे हैं , जिसे आप सभी जीनों की पहचान करते हैं , अब आप जीन ( gene ) को हटाना चाहते हैं और कार्यों को देखना चाहते हैं , अब हम केवल एक जीन को नहीं देख रहे हैं ।","ప్రతి జన్యువులో మానవ జన్యువు అని పిలువబడేది, దాదాపుగా మరియు కణ విభజనలో దాని పనితీరు, కాబట్టి ఇప్పుడు మనం ఇంతకుముందు చర్చించాము, మీరు జన్యు విధానంలో వెళ్ళే సమలక్షణం. చూస్తే, మీరు అన్ని జన్యువులను గుర్తించారని, ఇప్పుడు మీరు జన్యువును తీసివేసి ఫంక్షన్లను చూడాలనుకుంటున్నారు, ఇప్పుడు మనం కేవలం ఒక జన్యువు వైపు చూడటం లేదు."
+हम प्रत्येक जीन ( gene ) को एक उच्च थ्रूपुट स्क्रीनिंग ( throughput screening ) का उपयोग करके देख रहे हैं जिसे आप किसी दिए गए फ़ंक्शन में शामिल जीन ( gene ) के सेट की पहचान करने के लिए स्वचालित प्रक्रिया जानते हैं ।,ఇచ్చిన ఫంక్షన్‌లో పాల్గొన్న జన్యువుల సమితిని గుర్తించడానికి స్వయంచాలక ప్రక్రియగా మీకు తెలిసిన అధిక నిర్గమాంశ స్క్రీనింగ్‌ను ఉపయోగించి మేము ప్రతి జన్యువును చూస్తున్నాము.
+इसलिए आपको assays के साथ आना होगा ।,కాబట్టి మీరు పరీక్షలతో ముందుకు రావాలి.
+"इसलिए उन्होंने 22 हजार मानव जीनों की जांच की और फिर उन्होंने पाया कि 1249 जीन ( gene ) siRNA माइटोटिक फेनोटाइप ( mitotic phenotype ) प्रदर्शित करते हैं और फिर 500 - 700 जीन आपके साथ मिटोटिक फेनोटाइप प्रदर्शित करते हैं , जिसका अर्थ है कि आप दो अलग - अलग siRNA का उपयोग कर सकते हैं और इसी तरह ।","కాబట్టి వారు 22 వేల మానవ జన్యువులను పరిశీలించారు, ఆపై 1249 జన్యువులు సిఆర్ఎన్ఎ మైటోటిక్ సమలక్షణాన్ని ప్రదర్శిస్తాయని వారు కనుగొన్నారు, ఆపై మీతో 500 - 700 జన్యువులు మైటోటిక్ సమలక్షణాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి, అంటే మీకు రెండు వేర్వేరు ఉన్నాయి - వేర్వేరు siRNA ను ఉపయోగించవచ్చు."
+"आइए हम उस पर अमल नहीं करते हैं , लेकिन ये सही हैं , एक बार जब आपको कुछ सकारात्मक हिट मिल जाते हैं , तो आप इसे सत्यापित करने जा रहे हैं और वास्तव में यह मामला और इसी तरह आगे बढ़ता है ।","మేము దానిని అనుసరించనివ్వండి, కానీ ఇవి సరైనవి, మీరు కొన్ని సానుకూల విజయాలు పొందిన తర్వాత, మీరు దీన్ని ధృవీకరించబోతున్నారు మరియు వాస్తవానికి ఈ కేసు మరియు మొదలగునవి."
+"तो ये कुछ चित्र हैं जो हमें दिखाए गए हैं हम देख सकते हैं कि ये समय व्यतीत होने का समय 21 : 48 घंटे है और आप देख सकते हैं कि आप 25 मिनट , 46 मिनट , 47 , 47 , 54 और इसी तरह से जानते हैं और वे दिखा रहे हैं यह कोशिका कितनी सुंदर रूप से विभाजित हो रही है , आप देख सकते हैं कि यदि आप बहुत ध्यान से देखते हैं तो आपके पास हिस्टोन ( histone ) है जो गुणसूत्र ( chromosome ) को चिह्नित कर रहा है , आपके पास स्पिंडल है , आपके पास सेल डिवाइड है , इसलिए यह सामान्य प्रक्रिया है , लेकिन इन स्थितियों में भिन्नता और दस्तक है ।","కాబట్టి ఇవి మనకు చూపించిన కొన్ని చిత్రాలు. గడిచిన సమయం 21: 48 గంటలు అని మేము చూడవచ్చు మరియు మీకు 25 నిమిషాలు, 46 నిమిషాలు, 47, 47, 54 మరియు మొదలైనవి తెలుసునని మీరు చూడవచ్చు. మరియు ఈ కణం ఎంత అందంగా విభజిస్తుందో వారు చూపిస్తున్నారు, మీరు చాలా జాగ్రత్తగా చూస్తే, మీకు క్రోమోజోమ్‌ను గుర్తించే హిస్టోన్ ఉందని, మీకు కుదురు ఉందని మీరు చూడవచ్చు. హాయ్, మీకు సెల్ డివైడ్ ఉంది, కాబట్టి ఇది ఒక సాధారణ ప్రక్రియ, కానీ ఈ పరిస్థితులలో వైవిధ్యం మరియు నాక్ ఉంది."
+"कुछ जीन ( gene ) जो इस प्रकार हैं जैसे कि OGG या CNEPE या यहाँ जो कुछ भी है उसे दिखाया गया है , इस प्रक्रिया को बदल दिया गया है ।","ఓజిజి లేదా సి‌ఎన్‌ఈ‌పి‌ ఈ వంటి కొన్ని జన్యువులు లేదా ఇక్కడ ఏమైనా చూపించబడ్డాయి, ఈ ప్రక్రియ మార్చబడింది."
+"या तो यह समसूत्रण ( mitosis ) में प्रवेश नहीं कर रहा है या कोशिका विभाजन उचित नहीं है , आप देख सकते हैं कि कोशिकाओं को अलग - अलग विभाजित करने वाले फेनोटाइप ( phenotype ) ठीक तरह से विभाजित नहीं होते हैं जो एक साथ आते हैं और यह विभाजित नहीं होता है जो आपको बहुत बताता है कि आप इस जीन परिणामों के नुकसान को जानते हैं एक फेनोटाइप ( phenotype ) जो माइटोसिस ( mitosis ) के लिए आदर्श नहीं है इसलिए यहां आप वास्तव में किस जीन के बारे में परेशान किए बिना एक दृष्टिकोण के साथ गए और स्क्रीन के अंत में आप सैकड़ों जीनों की पहचान करने में सक्षम हैं जो प्रक्रिया में शामिल हैं ।","గాని అది మైటోసిస్‌లోకి ప్రవేశించకపోవడం లేదా కణ విభజన సరైనది కాదు, కణాలను విభజించే సమలక్షణం సరిగా విభజించబడలేదని మీరు చూడవచ్చు, ఇవి కలిసి వస్తాయి మరియు ఈ జన్యువు యొక్క నష్టం మైటోసిస్‌కు అనువైనది కాదని ఒక ఫినోటైప్‌లో మీకు తెలుసని ఇది మీకు చెప్తుంది, కాబట్టి ఇక్కడ ఏ జన్యువు గురించి నిజంగా బాధపడకుండా ఒక విధానం స్క్రీన్‌తో వెళ్లి చివరిలో మీరు ఈ ప్రక్రియలో పాల్గొన్న వందలాది జన్యువులను గుర్తించగలుగుతారు."
+ताकि आप उच्च throughput प्रक्रिया को जानते हैं ।,తద్వారా అధిక నిర్గమాంశ ప్రక్రియ మీకు తెలుస్తుంది.
+"अब मैं फिर से एक ऐसे दृष्टिकोण के बारे में बात करने जा रहा हूं , जिसे भूमि चिन्ह की खोज के रूप में माना जाता है , जिसमें उन्होंने मानव जीन या प्रोटीन की पहचान की जो जीन ( gene ) द्वारा कोडित होते हैं जो इन्फ्लूएंजा वायरस ( influenza virus ) को हमारे मानव कोशिकाओं में प्रवेश करने में मदद करते हैं ।","ఇప్పుడు నేను ఒక మైలురాయి యొక్క ఆవిష్కరణగా పరిగణించబడే ఒక విధానం గురించి మళ్ళీ మాట్లాడబోతున్నాను, దీనిలో వారు మానవ జన్యువులను లేదా ఇన్ఫ్లుఎంజా వైరస్లుగా పిలువబడే జన్యువులచే కోడ్ చేయబడిన ప్రోటీన్లను గుర్తిస్తారు ( ఇన్ఫ్లుఎంజా వైరస్) మన మానవ కణాలలోకి ప్రవేశించడానికి."
+तो वायरस केवल अपने आप ही प्रवेश नहीं करता है कुछ ऐसे हैं जो हमारे स्वयं के कुछ तंत्र का उपयोग करते हैं जो जीवित रहते हैं और खुद को संक्रमित करते हैं ।,"కాబట్టి వైరస్ స్వయంగా మాత్రమే ప్రవేశించదు. మనలో కొన్ని మనుగడలను ఉపయోగించుకుని, తమను తాము మనుగడ సాగించేవి."
+"इसलिए यदि हम उन प्रोटीनों की पहचान कर सकते हैं , तो हम बेहतर चिकित्सीय या निवारक उपायों के साथ आ सकते हैं , जो आप यहाँ जानते हैं ।","కాబట్టి మేము ఆ ప్రోటీన్లను గుర్తించగలిగితే, ఇక్కడ మీకు తెలిసిన మెరుగైన చికిత్సా లేదా నివారణ చర్యలతో మేము రావచ్చు."
+"उन्होंने ऐसे जीन ( gene ) की पहचान की जो इस प्रक्रिया में मदद करते हैं कि उन्होंने फिर से स्वचालित प्रक्रिया का उपयोग कैसे किया , आइए हम सभी विवरणों में शामिल न हों , लेकिन यहां जो दिखाया गया है , वह यह है कि एक प्रक्रिया जो आपके पास एक वायरल कण ( viral particle ) है जिसे आप जानते हैं कि सेल में और फिर से यह अपनी खुद की प्रतियां बनाता है और फिर से जाता है और संक्रमित करता है और इसी तरह ।","వారు స్వయంచాలక ప్రక్రియను మళ్లీ ఎలా ఉపయోగించారనే ప్రక్రియలో సహాయపడే జన్యువులను వారు గుర్తించారు, అన్ని వివరాలలోకి ప్రవేశించనివ్వండి, కాని ఇక్కడ చూపబడినది ఏమిటంటే ఒక ప్రక్రియ మీకు తెలిసిన ఒక వైరల్ కణాన్ని కలిగి ఉంది, అది సెల్‌లో దాని స్వంత కాపీలను తయారు చేస్తుంది మరియు మళ్లీ వెళ్లి మళ్లీ వెళ్లి సోకుతుంది."
+"इसलिए उन्होंने जो किया है , उन्होंने फिर से उसी दृष्टिकोण का उपयोग किया है जिसका अर्थ है कि आपके पास एक ऐसी प्रणाली है जिसमें आप वायरस का परिचय दे रहे हैं और यह देख रहे हैं कि यह कैसे फिर से कोशिका में प्रवेश करता है और खुद की प्रतियां बनाता है और फिर समय का उपयोग करके संक्रमण का एक और दौर करता है लैप्स वीडियोग्राफी ( lapse videography ) और फिर इसके ऊपर वे जानते हैं कि आपने इस प्रक्रिया को प्रभावित करने वाले जीन ( gene ) को देखा है ।","కాబట్టి వారు ఏమి చేసారు అంటే వారు మళ్ళీ అదే విధానాన్ని ఉపయోగించారు, అంటే మీరు వైరస్ను పరిచయం చేస్తున్న వ్యవస్థను కలిగి ఉన్నారని మరియు అది కణంలోకి మరియు దానిలోకి ఎలా తిరిగి ప్రవేశిస్తుందో చూడటం కాపీ లాప్స్ చేసి, ఆపై టైమ్ లాప్స్ వీడియోగ్రఫీని ఉపయోగించి మరొక రౌండ్ పరివర్తనను చేస్తుంది మరియు ఆ పైన మీరు ఈ ప్రక్రియను ప్రభావితం చేసే జన్యువును చూశారని వారికి తెలుసు."
+"अब आप प्रत्येक जीन ( gene ) को एक या उच्च थ्रूपुट स्क्रीन के बाद एक - एक करके नाक करते हैं और देखते हैं कि जब आप किसी दिए गए जीन ( gene ) को बाहर निकालते हैं या जब भी आप नीचे दस्तक देते हैं , तो संक्रमण की यह प्रक्रिया सही बदल जाती है ।","ఇప్పుడు మీరు ప్రతి జన్యువును అధిక లేదా నిర్గమాంశ స్క్రీన్ తర్వాత ఒక్కొక్కటిగా ముక్కున వేసుకుని, మీరు ఇచ్చిన జన్యువును నాకౌట్ చేసినప్పుడు లేదా మీరు పడగొట్టినప్పుడల్లా చూడండి. ఈ ప్రక్రియ సరైనది అవుతుంది."
+तो जीन ( gene ) की पहचान करने के लिए छवि प्रसंस्करण ( image processing ) के इस बहुत ही समान दृष्टिकोण का उपयोग और वे यह बताने में सक्षम हैं कि यह एक मशीनरी का उपयोग करता है जो आम तौर पर सेल में सेल में बने असामान्य प्रोटीन ( abnormal proteins ) को साफ करने के लिए उपयोग करता है ।,"కాబట్టి జన్యువులను గుర్తించడానికి ఇమేజ్ ప్రాసెసింగ్ యొక్క ఇదే విధమైన విధానాన్ని ఉపయోగించడం మరియు ఇది సాధారణంగా యంత్రాలను ఉపయోగిస్తుందని వారు చెప్పగలుగుతారు, ఇది సాధారణంగా సెల్ నుండి సెల్ వరకు తయారైన అసాధారణ ప్రోటీన్ అసాధారణ ప్రోటీన్లను శుభ్రపరచడానికి ఉపయోగపడుతుంది."
+तो यह उस मशीनरी अपहरण का उपयोग करता है जो अपने स्वयं के लाभों के लिए और यह गुणा करने में सक्षम है और इसी तरह से क्या आप जानते हैं कि वे जिस तरह से किए गए हैं ।,కనుక ఇది యంత్రాలను హైజాకింగ్ చేయడం దాని స్వంత ప్రయోజనాల కోసం ఉపయోగిస్తుంది మరియు అది గుణించగలదు మరియు అవి చేసిన విధానం మీకు తెలుసా.
+"तो बस फिर से एक फ्लो चार्ट ( flow chart ) दिखाने के लिए कि आपके पास एक ऐसा सिस्टम है जिसमें आपके पास बड़ी संख्या में आप जानते हैं कि एक बहु अच्छी तरह से प्लेटों के रूप में क्या कहा जाता है जिसे आपने कोशिकाओं को बोया है , आपने वरीयता प्राप्त की है वायरस ( virus ) , आपके पास वहां कुछ घटनाओं की छवि बनाने के तरीके हैं और फिर कंप्यूटर इन छवियों को स्कोर करता है और आपको बताता है कि क्या संक्रमण उचित है कि क्या वायरस को दोहराने और अधिक कण बनाने में सक्षम है या नहीं ।","కాబట్టి మీరు ఒక వ్యవస్థను కలిగి ఉన్నారని ఫ్లో చార్ట్ను మళ్ళీ చూపించడానికి, మీకు ఎక్కువ సంఖ్యలో ఉన్న కణాలు మీరు విత్తిన కణాలను మల్టీ-వెల్ ప్లేట్లుగా పిలుస్తారు. , మీరు వైరస్ను సీడ్ చేసారు, అక్కడ కొన్ని సంఘటనలను చిత్రించడానికి మీకు మార్గాలు ఉన్నాయి, ఆపై కంప్యూటర్ ఈ చిత్రాలను స్కోర్ చేస్తుంది మరియు ఇన్ఫెక్షన్ సముచితమైతే, వైరస్ ప్రతిరూపం చేయగలదా మరియు ఎక్కువ కణాలను తయారు చేయగలదా అని మీకు చెబుతుంది ప్రారంభించబడింది లేదా."
+"इसके साथ ही आप इस प्रक्रिया में मदद करने वाले जीन ( gene ) को लक्षित करने में सक्षम हैं , इस तरह यह किया जाता है ।","దీనితో, మీరు ఈ ప్రక్రియలో సహాయపడే జన్యువులను లక్ష్యంగా చేసుకోగలుగుతారు, ఇది ఎలా జరుగుతుంది."
+तो फिर से ये आरएनएआई ( RNAi ) का उपयोग कर रहे हैं जैसा कि मैंने कहा कि जीन ( gene ) की खराबी डुप्लेक्स द्वारा की जाती है जो लोग उपयोग करते हैं और यह आरएनए ( RNA ) स्क्रीन कुछ ऐसा है जो अब नियमित रूप से किया जाता है और मैं सिर्फ इस आरएनए ( RNA ) स्क्रीन को देता हूं ।,మరలా వారు RNAi ని ఉపయోగిస్తున్నారు.నేను చెప్పినట్లు ప్రజలు ఉపయోగించే డ్యూప్లెక్స్ ద్వారా జన్యు విచ్ఛిన్నం జరుగుతుంది మరియు ఈ RNA తెర ఇప్పుడు క్రమం తప్పకుండా జరుగుతుంది. వెళుతుంది మరియు నేను ఈ RNA స్క్రీన్‌ను ఇస్తాను.
+यह एक खोजपूर्ण खोज है और आप पाएंगे कि पहले से ही जब मैं कहता हूं कि यह स्क्रीन आरएनए ( RNA ) या व्यक्तिगत जीन नहीं है ।,ఇది అన్వేషణాత్మక ఆవిష్కరణ మరియు ఈ స్క్రీన్ ఆర్‌ఎన్‌ఏ లేదా వ్యక్తిగత జన్యువులు కాదని నేను ఇప్పటికే చెప్పినప్పుడు మీరు కనుగొంటారు.
+आप हजारों निर्माणों का उपयोग करके एक विशेष प्रक्रिया के लिए स्क्रीनिंग जानते हैं जिसके बारे में आप बात कर रहे हैं जो कि हजारों जीनों ( genes ) को पीटता है ।,"మీరు మాట్లాడుతున్న వేలాది నిర్మాణాలను ఉపయోగించి ఒక నిర్దిష్ట ప్రక్రియ కోసం స్క్రీనింగ్ మీకు తెలుసు, దాని గురించి వేలాది జన్యువులను కొడుతుంది."
+"इसलिए जब आप देखते हैं कि पहले से ही 700 पेपर हैं और आप यहां दाईं ओर देख सकते हैं तो यह हिस्टोग्राम ( histogram ) केवल इस बारे में बात करता है कि आप कितने कागजों को जानते हैं जो हर साल इन आरएनए ( RNA ) स्क्रीन का उपयोग बढ़ाते हुए करते हैं , फिर आप देख सकते हैं कि यह आपको पता है शायद 2017 and अब 16 क्षमा करें और जब संभवत : यह दृष्टिकोण आया है ।","కాబట్టి ఇప్పటికే 700 పేపర్లు ఉన్నాయని మీరు చూసినప్పుడు మరియు మీరు ఇక్కడే చూడవచ్చు, ఈ హిస్టోగ్రాం ఈ RNA తెరల యొక్క ప్రతి సంవత్సరం మీకు ఎన్ని పేపర్లు తెలుసు అనే దాని గురించి మాత్రమే మాట్లాడుతుంది వినియోగాన్ని పెంచేటప్పుడు, ఇది బహుశా 2017 మరియు ఇప్పుడు 16 క్షమించండి మరియు ఆ విధానం వచ్చినప్పుడు మీకు తెలుసు అని మీరు చూడవచ్చు."
+आप पाते हैं कि कागजों की संख्या बढ़ जाती है इसका मतलब है कि तकनीक को परिष्कृत किया जा रहा है और अधिक से अधिक समूह इसका उपयोग कर रहे हैं क्योंकि यह स्क्रीन को सही तरीके से खोजने के लिए बहुत ही वांछनीय है ।,పేపర్‌ల సంఖ్య పెరిగేకొద్దీ సాంకేతిక పరిజ్ఞానం మెరుగుపరచబడుతోందని మరియు స్క్రీన్‌ను సరిగ్గా కనుగొనడం చాలా అవసరం కనుక ఎక్కువ సమూహాలు దీనిని ఉపయోగిస్తున్నాయని మీరు కనుగొన్నారు.
+तो यह वास्तव में हमें यह पहचानने में मदद करता है कि यह आरएनएआई ( RNAi ) के बारे में क्या है ।,ఇది నిజంగా ఆర్‌ఎన్‌ఏఐ  గురించి ఏమిటో గుర్తించడానికి మాకు సహాయపడుతుంది.
+"और इसकी सादगी और शक्ति के कारण आप उन जीनों की पहचान करने के लिए जानते हैं जिनके कार्य में आप खो गए हैं , यह जानते हैं कि इस खोज ने मोफायर और मेलो को महान पुरस्कार प्रदान किया था और यह वास्तव में जबरदस्त अनुप्रयोग है ।","దాని సరళత మరియు శక్తి కారణంగా మీరు కనుగొన్న పనితీరును కోల్పోయిన జన్యువులను గుర్తించడం మీకు తెలుసు, ఈ ఆవిష్కరణ మోఫైర్ మరియు మెల్లోలకు గొప్ప బహుమతులు ఇచ్చిందని మరియు ఇది నిజంగా అద్భుతమైన అనువర్తనం అని తెలుసుకోవడం."
+इसलिए हम एक और ऐसे दृष्टिकोण को देखने जा रहे हैं जिसे मोर्फोलीनो ( morpholino ) कहा जाता है फिर से यह डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) आधारित नॉकआउट रणनीति है जिसे आप मूल रूप से ज़ेबरा - मछली के लिए वर्णित करते हैं ।,కాబట్టి మేము మోర్ఫోలినో అని పిలువబడే మరొక విధానాన్ని చూడబోతున్నాము.ఇది మీరు జీబ్రా-ఫిష్ కోసం మొదట వివరించిన DNA సీక్వెన్స్ ఆధారిత నాకౌట్ వ్యూహం.
+"आइए हम देखें कि यह क्या है , ये मॉर्फोलिनोस ( morpholinos ) और कुछ नहीं हैं , लेकिन ओलिगो आपको पता है कि ये सिंथेटिक एकल फंसे हुए डीएनए ( DNA ) हैं , लेकिन आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) की पिछली हड्डी जो बनती है , वे संशोधित हैं जैसे कि आप जानते हैं यह एक स्थिर है अन्यथा इसे नीचा दिखाया जा सकता है और ये एंटीसेंस ( antisense ) हैं जिसका अर्थ है कि वे आरएनए ( RNA ) के लिए प्रशंसा करते हैं और उनके पास जीन ( gene ) अभिव्यक्ति को नीचे गिराने की उनकी दक्षता है जिसका अर्थ है कि यह एक द्वैध बनाता है जैसे यहां दिखाया गया है और यह आपका आरएनए ( RNA ) है और यह आपका मॉर्फोलिनो ( morpholino ) यह कुछ नहीं है , लेकिन एक ऑलिगो ( oligo ) है जिसमें एक संशोधित 5prime अंत है और फिर आपके पास यह आधार ठीक है ।","అది ఏమిటో చూద్దాం, ఇవి మోర్ఫోలినోలు మరియు మరేమీ కాదు, కానీ ఒలిగో. ఇవి సింథటిక్ సింగిల్ స్ట్రాండ్డ్ DNA అని మీకు తెలుసు, కాని DNA వెనుక ఎముక ఏమిటో మీకు తెలుసు , అవి స్థిరంగా ఉన్నాయని మీకు తెలిసినట్లుగా అవి సవరించబడతాయి, లేకపోతే అది అధోకరణం చెందుతుంది మరియు ఇవి యాంటిసెన్స్, అంటే అవి RNA కొరకు ప్రశంసించబడతాయి మరియు వాటికి జన్యు వ్యక్తీకరణ ఉంటుంది. డౌన్ వారి సామర్థ్యం అంటే ఇది ఇక్కడ చూపిన విధంగా డ్యూప్లెక్స్ చేస్తుంది మరియు ఇది మీ RNA మరియు ఇది మీ మోర్ఫోలినో, ఇది మార్పు చెందిన ఒలిగో ఉన్న ఒలిగో తప్ప మరొకటి కాదు 5 ప్రైమ్ ముగింపు మరియు మీకు అక్కడే ఈ బేస్ ఉంది."
+"इसलिए वे सभी उस सही की तरह बेस पेयर बनाते हैं , और उनके पास एक ही मानक ( standard ) न्यूक्लियर बेस ( nuclear bases ) एडेनिन ( adenine ) , साइटोसिन ( cytosine ) , ग्वानिन ( guanine ) होते हैं , लेकिन इसमें जो बदलाव दिखाई देते हैं , वे यहां गैर - आयनिक ( non - ionic ) हैं , यह मूल रूप से इस न्यूक्लिक एसिड ( nucleic acid ) को स्थिति में जीवित रहने के लिए बनाता है ।","కాబట్టి అవన్నీ బేస్ జతలను అలానే తయారు చేస్తాయి మరియు వాటికి ఒకే ప్రామాణిక అణు స్థావరాలు, అడెనిన్, సైటోసిన్, గ్వానైన్ ఉన్నాయి, కానీ మార్పులు దానిలో కనిపిస్తాయి. అవి ఇక్కడ అయానిక్ కానివి, ఇది ప్రాథమికంగా ఈ న్యూక్లియిక్ ఆమ్లాన్ని స్థితిలో జీవించేలా చేస్తుంది."
+क्योंकि आपकी कोशिका अन्यथा आप उन्हें सही तरीके से नीचा दिखा सकती है और यह परख प्रणाली है जिसके साथ लोगों ने इसे विकसित किया है और इसे मान्य किया है क्योंकि ये ज़ेबरा - मछली हैं ।,ఎందుకంటే మీ కణాలు వాటిని సరిగ్గా దిగజార్చగలవు మరియు ఇది జీబ్రాస్ - చేపలు కాబట్టి ప్రజలు దీనిని అభివృద్ధి చేసి ధృవీకరించిన పరీక్షా వ్యవస్థ ఇది.
+"ये ऐसे जानवर हैं जो अण्डाकार अंडे देते हैं और मध्यम पानी में शुक्राणु बनाते हैं और निषेचन बाहर होता है और आप शून्य अर्थ से देख सकते हैं कि युवा से वयस्क तक का निषेचन केवल बाहर ही होता है इसलिए आप विकास का पालन कर सकते हैं , आप जानते हैं उदाहरण के माउस के विपरीत एक माइक्रोस्कोप ( microscope ) ।","ఇవి ఎలిప్టికల్ గుడ్లు పెట్టి, మీడియం నీటిలో స్పెర్మ్ తయారుచేసే జంతువులు మరియు ఫలదీకరణం అయిపోయింది మరియు మీరు సున్నా నుండి చూడవచ్చు, చిన్న నుండి పెద్దవారికి ఫలదీకరణం వెలుపల మాత్రమే ఉంది కాబట్టి మీరు అభివృద్ధిని అనుసరించవచ్చు, ఉదాహరణ మౌస్ మాదిరిగా కాకుండా సూక్ష్మదర్శిని మీకు తెలుసు."
+"विकास प्रणाली , गर्भाशय के भीतर होता है , तब आप इसका पालन नहीं कर सकते हैं , लेकिन यहां बाहरी है इसलिए यदि आप वास्तव में उन जीनों ( genes ) का अध्ययन करना चाहते हैं जो प्रारंभिक विकास में शामिल हैं ।","అభివృద్ధి వ్యవస్థ గర్భాశయంలో ఉంది, అప్పుడు మీరు దానిని అనుసరించలేరు, కానీ ఇక్కడ బాహ్యమైనది కాబట్టి మీరు నిజంగా ప్రారంభ అభివృద్ధిలో పాల్గొన్న జన్యువులను అధ్యయనం చేయాలనుకుంటే."
+"यह सबसे अच्छे मॉडल में से एक है क्योंकि इसकी कशेरुक और बाहरी निषेचन , बाहरी विकास और पूरी प्रक्रिया पारभासी है ।","ఇది ఉత్తమ నమూనాలలో ఒకటి ఎందుకంటే దాని సకశేరుకం మరియు బాహ్య ఫలదీకరణం, బాహ్య పెరుగుదల మరియు మొత్తం ప్రక్రియ అపారదర్శకత."
+आपको किसी भी फ्लोरोसेंट प्रोटीन ( fluorescent protein ) की किसी भी रंग की आवश्यकता नहीं है और आप सभी देख सकते हैं कि ये चमकीले भरे हुए इमेजिंग हैं बस आप एक माइक्रोस्कोप ( microscope ) पर देख रहे हैं आप सभी प्रक्रिया को देखने में सक्षम हैं जो आप देख सकते हैं कि यह पशु पोल है और आपके पास कोशिकाएं हैं विभाजन वगैरह ।,"మీకు ఏ ఫ్లోరోసెంట్ ప్రోటీన్ యొక్క రంగు అవసరం లేదు మరియు మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే ఇవి ప్రకాశవంతమైన ఇమేజింగ్, మీరు సూక్ష్మదర్శినిని చూస్తున్నారు, మీరు అన్ని ప్రక్రియలను చూడగలుగుతారు ఇది జంతు ధ్రువం అని మీరు చూడవచ్చు మరియు మీకు కణాలు విభజించడం మొదలైనవి ఉన్నాయి."
+तो फिर यह भ्रूण बाहर आ रहा है और आप इसे देख सकते हैं ।,అప్పుడు ఈ పిండం బయటకు వస్తోంది మరియు మీరు చూడవచ్చు.
+"लोगों ने इसका उपयोग किया है , इसलिए यदि आप उन जीनों ( genes ) को देख रहे हैं जो विकास प्रक्रियाओं में शामिल हैं , तो आपको केवल इन ओलिगो ( oligos ) को लेना होगा और फिर अंडे में इंजेक्ट करना होगा और देखना होगा कि यह प्रक्रिया हो रही है या बाधा ।","ప్రజలు దీనిని ఉపయోగించారు, కాబట్టి మీరు అభివృద్ధి ప్రక్రియలలో పాల్గొన్న జన్యువులను చూస్తున్నట్లయితే, మీరు చేయాల్సిందల్లా ఈ ఒలిగోస్‌ను తీసుకొని వాటిని గుడ్డులోకి ఇంజెక్ట్ చేసి ఈ ప్రక్రియను చూడండి. పొందడం లేదా అడ్డుకోవడం."
+"यदि जीन ( gene ) प्रक्रिया के लिए महत्वपूर्ण है तो आरएनए ( RNA ) बल्कि यह एक डुप्लेक्स ( duplex ) बनाने जा रहा है जिसका अनुवाद नहीं किया जाएगा , इसलिए आपके पास प्रोटीन नहीं होगा ।","జన్యు ప్రక్రియకు ఇది ముఖ్యమైతే, అది అనువదించబడని ఆర్‌ఎన్‌ఏ  ను డ్యూప్లెక్స్‌గా మార్చబోతోంది, కాబట్టి మీకు ప్రోటీన్ ఉండదు."
+तो इस प्रक्रिया में बाधा उत्पन्न होगी ।,ఈ ప్రక్రియకు అంతరాయం కలుగుతుంది.
+दूसरी ओर यदि प्रक्रिया में शामिल नहीं किया है तो प्रक्रिया जारी रहेगी ।,"మరోవైపు ఈ ప్రక్రియలో చేర్చకపోతే, ప్రక్రియ కొనసాగుతుంది."
+सवाल यह है कि यह ओलिगो ( oligo ) या मॉर्फोलिनो ( morpholino ) वास्तव में जीन ( gene ) या आरएनए ( RNA ) को कैसे प्रभावित करता है ।,ఈ ఒలిగో లేదా మోర్ఫోలినో వాస్తవానికి జన్యువు లేదా ఆర్‌ఎన్‌ఎను ఎలా ప్రభావితం చేస్తుందనేది ప్రశ్న.
+"ऐसे दो तरीके हैं जो उदाहरण के लिए कर सकते हैं यह आरएनए ( RNA ) के splicing को भी प्रभावित कर सकता है , इसलिए यह ज्ञात है कि आपने पाठ्यपुस्तक में अध्ययन किया होगा कि जब आपके पास एक जीन ( gene ) होता है जिसमें कई एक्सॉन ( exon ) होते हैं तो इंट्रॉन अनुक्रम ( introns sequence ) हटा दिया जाना चाहिए ।","ఉదాహరణకు మీరు దీన్ని రెండు మార్గాలు చేయవచ్చు.ఇది RNA స్ప్లికింగ్‌ను కూడా ప్రభావితం చేస్తుంది, కాబట్టి మీరు చాలా ఎక్సోన్‌లను కలిగి ఉన్న ఒక జన్యువును కలిగి ఉన్నప్పుడు మీరు పాఠ్యపుస్తకంలో అధ్యయనం చేసి ఉండాలని తెలుసు. (ఎక్సాన్), అప్పుడు ఇంట్రాన్ సీక్వెన్స్ తొలగించబడాలి"
+"यहाँ क्या दिखाया गया है कि प्रोटीन होते हैं जो आते हैं और बांधते हैं और फिर आरएनए को क्लीव करते हैं जैसे कि इंट्रॉनिक क्षेत्र को हटा दिया जाता है , इसलिए जब आपके पास यह मॉर्फोलिनो ( morpholino ) उस तरह के अनुक्रम को लक्षित करता है जहां आपके पास इंट्रो - एक्सॉन ( intron - exon ) सीमाएं होती हैं तो क्या होगा ?","ఇక్కడ చూపబడినది ఏమిటంటే, ఇంట్రానిక్ ప్రాంతం తొలగించబడినప్పుడు ప్రోటీన్లు వచ్చి బంధించి, ఆపై RNA ను చీల్చుతాయి, కాబట్టి మీకు ఈ మోర్ఫోలినో టార్గెట్ ఉన్నప్పుడు ఆ రకమైన క్రమం ఎక్కడ ఉంటుంది మీకు ఇంట్రాన్ - ఎక్సాన్ పరిమితులు ఉంటే ఏమి జరుగుతుంది?"
+यह है कि यह इस विभाजन के गठन को रोक देगा जो एमआरएनए के splicing में मदद करता है ।,ఇది యం ఆర్‌ఎన్‌ఏ  ను విడదీయడానికి సహాయపడే ఈ విభాగం ఏర్పడకుండా చేస్తుంది.
+"इसलिए जब ऐसा होता है तो आरएनए ( RNA ) को क्लीव नहीं किया जाएगा और कुछ कारक अभी भी आरएनए ( RNA ) के लिए बाध्य हैं और आरएनए साइटोप्लाज्म ( RNA cytoplasm ) में कभी नहीं आएगा , जिसके परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि आप कार्यात्मक ( functional ) होने के लिए नहीं जा रहे हैं क्योंकि यह कोई भी नहीं होगा प्रोटीन ।","కాబట్టి ఇది జరిగినప్పుడు RNA విడదీయబడదు మరియు కొన్ని కారకాలు ఇప్పటికీ RNA కి కట్టుబడి ఉంటాయి మరియు RNA ఎప్పుడూ సైటోప్లాజంలోకి ప్రవేశించదు, దాని ఫలితంగా మీరు క్రియాత్మకంగా ఉన్నారని మీకు తెలుసు. ) ఇది ప్రోటీన్ కానందున ఉండడం లేదు."
+दूसरी प्रक्रिया यह है कि आप मॉर्फोलिनो को इस तरह से बना सकते हैं कि आप जानते हैं कि आपके पास यह राइबोसोम आरएनए ( ribosome RNA ) के लिए बाध्यकारी है और फिर पढ़ना है और फिर आपके पास पेप्टाइड का अनुवाद प्रक्रिया होगी ताकि आप मॉर्फोलिनो ( morpholino ) बना सकें जैसे कि बड़े राइबोसोम ( ribosome ) की असेंबली बाधा है ।,"రెండవ ప్రక్రియ ఏమిటంటే, మీరు రైబోజోమ్ ఆర్‌ఎన్‌ఎ (రైబోజోమ్ ఆర్‌ఎన్‌ఎ) కు ఈ బంధాన్ని కలిగి ఉన్నారని మీకు తెలిసిన విధంగా మీరు మోర్ఫోలినోను తయారు చేయవచ్చు, ఆపై చదవండి, ఆపై మీరు పెప్టైడ్‌ను అనువదించే ప్రక్రియను కలిగి ఉంటారు, తద్వారా మీరు మోర్ఫోలినో (మోర్ఫోలినో) ) పెద్ద రైబోజోమ్ యొక్క అసెంబ్లీ అవరోధం ఉంది"
+"आप इसे आरएनए ( RNA ) के 5 मुख्य छोर पर बनाते हैं और जहां विधानसभा होती है इसलिए आप अनुवाद को रोकते हैं , इसलिए दोनों दृष्टिकोणों में मूल रूप से आप हैं कि अंतिम परिणाम यह है कि प्रोटीन नहीं बना है , यह उतना ही अच्छा है जितना कि नहीं है जीन ऐसा है कि आप कैसे करते हैं ।","మీరు దానిని RNA యొక్క 5 కోర్ చివరలో మరియు అసెంబ్లీ జరిగే చోట చేస్తారు, కాబట్టి మీరు అనువాదాన్ని ఆపివేస్తారు, కాబట్టి ప్రాథమికంగా రెండు విధానాలలో మీరు అంతిమ ఫలితం ఏమిటంటే ప్రోటీన్ తయారు చేయబడలేదు, అది అంత మంచిది. జీన్ అంతగా కాదు మీరు దీన్ని ఎలా చేస్తారు."
+मैं आपको कुछ उदाहरणों को फिर से दिखाने जा रहा हूं कि कैसे लोगों ने कुछ विकास संबंधी घटनाओं में शामिल जीनों की पहचान करने के लिए इस दृष्टिकोण का उपयोग किया है ।,కొన్ని అభివృద్ధి సంఘటనలలో పాల్గొన్న జన్యువులను గుర్తించడానికి ప్రజలు ఈ విధానాన్ని ఎలా ఉపయోగించారో కొన్ని ఉదాహరణలను నేను మీకు మళ్ళీ చూపించబోతున్నాను.
+आपने देखा होगा कि विकासात्मक घटनाएं होती हैं जिन्हें क्रानियोफेशियल मॉर्फोजेनेसिस ( craniofacial morphogenesis ) कहा जाता है जब आप भ्रूण ( embryo ) को विकसित कर रहे होते हैं तो आपके पास यह खोपड़ी होती है जो आपके मुंह की छत बनाती है और अन्य भाग ये बहुत कसकर विनियमित विकास प्रक्रिया होती है जो लोगों में विकृति होती है इसके परिणामस्वरूप विकास में उनका दोष है क्योंकि यह फिर से कुछ आनुवंशिक दोष के कारण है जो उनके पास है ।,"క్రానియోఫేషియల్ మోర్ఫోజెనిసిస్ అని పిలువబడే అభివృద్ధి సంఘటనలు ఉన్నాయని మీరు గమనించి ఉండవచ్చు.మీరు పిండాన్ని అభివృద్ధి చేస్తున్నప్పుడు, మీ నోటి పైకప్పును ఏర్పరుచుకునే ఈ పుర్రె మీకు ఉంది మరియు ఇతర భాగాలు చాలా గట్టిగా ఉంటాయి. క్రమబద్ధీకరించబడిన అభివృద్ధి ప్రక్రియలు వైకల్యంతో బాధపడుతున్న వ్యక్తులలో సంభవిస్తాయి, దీని ఫలితంగా వారు అభివృద్ధిలో లోపం కలిగి ఉంటారు, ఎందుకంటే వారు కలిగి ఉన్న కొన్ని జన్యు లోపం కారణంగా ఇది మళ్లీ జరుగుతుంది."
+"तो ऐसे जीन ( gene ) क्या हैं जो इस तरह की प्रक्रिया में शामिल हैं , इसलिए इस अध्ययन को यहां इस स्क्रीन में दिखाया गया है कि उन्होंने बड़ी संख्या में जीनों को देखा है , उन्होंने जीन ( gene ) के कार्य को प्रभावित करने के लिए मॉर्फोलिनोस ( morphogenesis ) का उपयोग किया है और देखा है कि कैसे जीन क्या हैं जो कंकाल के क्रानियोफेशियल ( craniofacial ) विकास को प्रभावित करते हैं क्योंकि ये सभी संरक्षित जीन ( gene ) हैं क्योंकि वही जीन ( gene ) जो मानव में भी इसी तरह कार्य करते हैं ।","కాబట్టి అటువంటి ప్రక్రియలో పాల్గొన్న జన్యువులు ఏమిటి, కాబట్టి ఈ అధ్యయనం ఈ స్క్రీన్లో ఇక్కడ పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను చూసింది, అవి జన్యువు యొక్క పనితీరును ప్రభావితం చేశాయి మోర్ఫోలినోలను ఉపయోగించారు మరియు అస్థిపంజరాల యొక్క క్రానియోఫేషియల్ అభివృద్ధిని ప్రభావితం చేసే జన్యువులు ఎలా ఉన్నాయో చూశారు ఎందుకంటే అవి అన్నీ సంరక్షించబడిన జన్యువులు ఎందుకంటే మానవులలో అదేవిధంగా పనిచేసే అదే జన్యువులు. మేము చేస్తాము."
+"तो आप देख सकते हैं कि ये अन - इंजेक्टेड भ्रूण ( un - injected embryo ) हैं , ये सामान्य हैं आपकी आंख है और फिर आपके पास यह खोपड़ी आ रही है और यह एक ऐसा जीन ( gene ) है जब आप हार जाते हैं तो आपको पता चलता है कि खोपड़ी अच्छी तरह से नहीं बन रही है ।","కాబట్టి ఇవి అన్-ఇంజెక్ట్ చేసిన పిండాలు అని మీరు చూడవచ్చు, అవి సాధారణమైనవి, మీకు కన్ను ఉంది, ఆపై మీకు ఈ పుర్రె ఉంది మరియు మీరు మిమ్మల్ని కోల్పోయినప్పుడు ఇది ఒక జన్యువు పుర్రె బాగా ఏర్పడటం లేదని తెలుస్తుంది."
+तो इस तरह से आप जल्दी से इस प्रक्रिया में शामिल जीन ( gene ) के साथ आने में सक्षम हैं जो आप जानते हैं ।,ఈ విధంగా మీకు తెలిసిన ప్రక్రియలో పాల్గొన్న జన్యువులతో త్వరగా రాగలుగుతారు.
+ताकि वास्तव में आपको पता चले कि इसके कई निहितार्थ हैं ।,తద్వారా ఇది చాలా చిక్కులను కలిగి ఉందని మీకు తెలుసు.
+मैं आपको एक और उदाहरण दिखाऊंगा कि वास्तव में इस पत्र ने ज़ेबरा - फ़िश मॉडल का उपयोग किया है ताकि आप एक जीन ( gene ) को जान सकें जो मानव विकास कार्य में भी शामिल है ।,"వాస్తవానికి ఈ కాగితం జీబ్రా-ఫిష్ మోడల్‌ను ఉపయోగించిందని నేను మీకు మరొక ఉదాహరణ చూపిస్తాను, తద్వారా మీరు ఒక జన్యువును తెలుసుకోవచ్చు, ఇది మానవ అభివృద్ధి పనులలో కూడా పాల్గొంటుంది."
+।,1
+"उदाहरण के लिए , जीन में FAN1 उत्परिवर्तन नामक इस विशेष जीन ( gene ) से गुर्दे के कार्य में कुछ खराबी के कारण अंतरालीय नेफ्रैटिस होता है और यह आनुवंशिक उत्परिवर्तन ( genetic mutation ) है , यह मानव को प्रभावित करने वाली एक गंभीर स्थिति है ।","ఉదాహరణకు, జన్యువులోని ఎఫ్‌ఏ‌ఎన్ 1 మ్యుటేషన్ అని పిలువబడే ఈ ప్రత్యేకమైన జన్యువు మూత్రపిండాల పనితీరులో కొంత లోపం కారణంగా మధ్యంతర నెఫ్రిటిస్‌కు కారణమవుతుంది మరియు ఇది జన్యు పరివర్తన, ఇది మానవులను ప్రభావితం చేసే తీవ్రమైన పరిస్థితి."
+और उन्होंने उत्परिवर्तन ( mutation ) पाया लेकिन उन्हें यकीन नहीं था कि वास्तव में यह जीन या इसके उत्परिवर्तन गुर्दे के कार्य को कैसे प्रभावित करते हैं ।,మరియు వారు మ్యుటేషన్‌ను కనుగొన్నారు కాని ఈ జన్యువు లేదా దాని ఉత్పరివర్తనలు మూత్రపిండాల పనితీరును ఎలా ప్రభావితం చేస్తాయో వారికి తెలియదు.
+"इसलिए वे इस तथ्य पर गए कि उन्होंने ज़ेबरा - फिश मॉडल के साथ प्रतिमा बनाई है , उन्होंने मॉर्फोलिनोस ( morpholinos ) का उपयोग जीन ( gene ) को खटखटाने के लिए किया और देखा कि कैसे किडनी अपने कार्य को विकसित कर रही है और वे यह सिद्ध करने में सक्षम हैं कि एक ही जीन मानव में शामिल है एक ही कार्य में ज़ेबरा - मछली के साथ - साथ किडनी कैसे सही है ।","అందువల్ల అతను జీబ్రా-ఫిష్ మోడల్‌తో విగ్రహాన్ని సృష్టించాడు, అతను జన్యువును తట్టడానికి మోర్ఫోలినోలను ఉపయోగించాడు మరియు మూత్రపిండాలు దాని పనితీరును ఎలా అభివృద్ధి చేస్తున్నాయో చూశాడు మరియు వారు దానిని నిరూపించారు ఒకే జన్యువు మానవులలో పాల్గొంటుందని మనం తెలుసుకోగలుగుతున్నాము.జీబ్రా - చేపలతో పాటు అదే పనితీరులో మూత్రపిండాలు ఎలా సరైనవి."
+"तो यह इन दृष्टिकोणों की शक्ति है , यहां आपका दृष्टिकोण निष्पक्ष है आप किसी भी जीन को नहीं देख रहे हैं जिसे आप प्रत्येक जीन ( gene ) को देख रहे हैं ।","ఈ విధానాల శక్తి ఇది, ఇక్కడ మీ విధానం న్యాయమైనది.మీరు ప్రతి జన్యువును చూస్తున్న ఏ జన్యువును మీరు చూడటం లేదు."
+हर अंतिम उत्पाद वही है जो कि गुर्दे के संबंध में आया है या माइटोसिस ( mitosis ) के लिए कंकाल विकास के संबंध में है ।,ప్రతి తుది ఉత్పత్తి మూత్రపిండాలకు సంబంధించి లేదా మైటోసిస్ కోసం అస్థిపంజర అభివృద్ధికి సంబంధించి వచ్చింది.
+आप इस प्रक्रिया को देख रहे हैं और आप सभी जीन ( gene ) को देख रहे हैं जो इस प्रक्रिया में शामिल हैं इसलिए आप उस विशेष प्रक्रिया में शामिल सभी जीनों की पहचान करने में सक्षम हैं ।,"మీరు ఈ ప్రక్రియను చూస్తున్నారు మరియు మీరు ఈ ప్రక్రియలో పాల్గొన్న అన్ని జన్యువులను చూస్తున్నారు, కాబట్టి మీరు ఆ నిర్దిష్ట ప్రక్రియలో పాల్గొన్న అన్ని జన్యువులను గుర్తించగలుగుతారు."
+"इसलिए यह कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( function genomics ) का अंत है और हम यहां समाप्त हो जाएंगे और फिर हम कुछ अन्य विश्लेषणों पर विशेष रूप से गौर करेंगे कि आप जीन की अभिव्यक्ति को कैसे देख सकते हैं , क्योंकि अब तक आप देख रहे हैं कि आप कैसे हटाते हैं जीन और आप कैसे जीनोम ( genome ) को इंजीनियर करते हैं या आरएनए ( RNA ) को अस्थिर करते हैं और फ़ंक्शन कैसे प्रभावित होता है ।","కాబట్టి ఇది ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ యొక్క ముగింపు మరియు మేము ఇక్కడ ముగుస్తాము మరియు తరువాత మీరు జన్యువుల వ్యక్తీకరణను ఎలా చూడగలరో ప్రత్యేకంగా కొన్ని ఇతర విశ్లేషణలను పరిశీలిస్తాము, ఎందుకంటే ఇప్పటివరకు మీరు చూస్తున్నారు మీరు జన్యువులను ఎలా తొలగిస్తారు మరియు మీరు జన్యువును ఎలా ఇంజనీరింగ్ చేస్తారు లేదా RNA ని అస్థిరపరుస్తారు మరియు పనితీరు ఎలా ప్రభావితమవుతుంది."
+"अगले व्याख्यान में हम देखेंगे कि कैसे हम एक प्रक्रिया में विभिन्न जीनों की अभिव्यक्ति पैटर्न , अभिव्यक्ति प्रोफ़ाइल को देख सकते हैं","ఒక ప్రక్రియలో వివిధ జన్యువుల వ్యక్తీకరణ నమూనా, వ్యక్తీకరణ ప్రొఫైల్‌ను మనం ఎలా చూడవచ్చో తదుపరి ఉపన్యాసంలో చూస్తాము"
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Sequence_Databases-7jaFsREEz8c.hi_-_Sheet_1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Sequence_Databases-7jaFsREEz8c.hi_-_Sheet_1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..0265779c227905b12e33419b20600fe9dced4303
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_Sequence_Databases-7jaFsREEz8c.hi_-_Sheet_1.csv
@@ -0,0 +1,148 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi इस पाठ्यक्रम में आपका स्वागत है , कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) ।","WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్, ఈ పాఠ్య అంశము కి మీకు స్వాగతము,  ఫంక్షనల్ ( functional ) జీనోమిక్స్ ( genomics ) ."
+इसलिए पिछले व्याख्यानों में हमने माइक्रोएरे ( microarray ) के उपयोग पर ध्यान दिया और उनका उपयोग जीन एक्सप्रेशन प्रोफाइल ( gene expression profile ) को समझने के लिए कैसे किया जा सकता है जो जीनोम ( genome ) वाइड एक्सप्रेशन पैटर्न ( expression pattern ) को देखने के लिए उच्च थ्रूपुट दृष्टिकोण है जो एक शक्तिशाली तकनीक थी जिसे लोगों ने अभिव्यक्ति में बड़े पैमाने पर अंतर को समझने के लिए विकसित किया है पैटर्न ।,అందుకే క్రిందటి వ్యాఖ్యానాలలో మనము మైక్రోఎరే ( microarray ) యొక్క ఉపయోగంపై శ్రద్ధ వహించాము ఇంకా వాటి ఉపయోగం జీన్ ఎక్స్ప్రెషన్ ప్రొఫైల్ ( gene expression profile ) ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి ఎలా ఉపయోగించాలి ఏదైతే జీనోమ్ ( genome ) వైడ్ ఎక్స్ప్రెషన్ పేటర్న్ ( expression pattern ) నీ చూడటానికి ఉత్తమ ప్రవహించే దృష్టికోణం ఉంది ఏదైతే ఓ శక్తివంతమైన పద్ధతి దీన్ని ప్రజలు పెద్ద ఎత్తులో వ్యక్తం చెయ్యటంలో తేడాల్ని అర్థం చేసుకోవడానికి వికసింప చేసిన పేటర్న్.
+यहां तक कि उन जीनों ( genes ) के लिए जिन्हें पहले की विशेषता नहीं दी गई है ।,ఏమిటంటే ఆ జన్యువులు ( genes ) కి ముందర అంత ప్రత్యేకత ఇవ్వలేదు.
+"इसी तरह जीनोम ( genome ) को भी हम जीनोम ( genome ) को देखने के तरीके को समझते हैं और यह विशेषता है कि समय के साथ बदल गया है और आज के व्याख्यान में हम इस बात पर गौर करने जा रहे हैं कि जीनोम ( genome ) की विशेषता कैसे है और दृष्टिकोण यह है कि हम जीनोम ( genome ) को अनुक्रम ( sequence ) के साथ आने वाली जटिलता को समझने के लिए अनुक्रम ( sequence ) का उपयोग करते हैं और उस जानकारी का उपयोग दवा में या उदाहरण के लिए कैसे किया जा सकता है यह समझने के लिए कि मानव ने कैसे समझ विकसित की कि अन्य प्रजातियां कैसे विकसित हुई हैं यह चुनौती बन गया है और यह पहले से ही विकसित किए गए शक्तिशाली उपकरण से मिल चुका है इसलिए हम उन लोगों में से कुछ पर गौर करेंगे , जिन्हें आप इस क्षेत्र में उन्नति के बारे में जानते हैं ।",ఇలాగే జీనోమ్ ( genome ) నీ కూడా మనము జీనోమ్( genome ) నీ చూసే పద్ధతిని అర్థం చేసుకుంటాము ఇంకా ఇది ప్రత్యేకంగా ఏమిటంటే సమయానుసారం మారుతుంది ఇంకా ఇవాల్టి వ్యాఖ్యానంలో ఈ మాట మీద శ్రద్ధ వహించు బోతున్నది ఏమిటంటే జీనోమ్( genome ) ప్రత్యేకంగా ఎలా ఉంది ఇంకా దృక్పథం ఏమిటంటే మనము జీనోమ్ ( genome ) నీ అనుక్రమణ తో పాటు వచ్చే పటుత్వం అని అర్థం చేసుకోవడానికి అనుగ్రహాన్ని ఉపయోగిస్తాము క్రమం( sequence ) ఇంకా సమాచారం యొక్క ఉపయోగం ఉదాహరణ కోసం మందులో లేక ఎలా ఉపయోగించాలి అని అర్థం చేసుకోవడానికి మానవుడు జ్ఞానాన్ని పెంచుకున్నాడంటే ఇతర ప్రజాతులు ఎలా వికసించాయి ఇది ఛాలెంజ్ గా తయారయింది ఇంకా ఇది ముందు నుంచి వికసింప బడ్డ శక్తియుతంమైన ఉపకరణాలతో కలిసింది అందుకే మనము అలాంటి ప్రజలు గురించి కొంచెం శ్రద్ధ వహించడం వీటిని మీరు ఈ రంగంలో అభ్యున్నతి గురించి అర్థం చేసుకోగలరు.
+"इसलिए आइए स्लाइड में देखते हैं कि यह स्लाइड किस प्रकार जीनोमिक ( genomic ) उन्नति करता है क्योंकि 90 के दशक में मानव जीनोम ( genome ) परियोजना जो कि कुछ समय पहले शुरू की गई थी , ने जीनोम ( genome ) के अध्ययन और समझने के तरीके को बदल दिया है ।","కాబట్టి, రండి స్లయిడ్లో చూసేది, ఏమిటంటే ఈ స్లయిడ్ ఏవిధముగా జీనోమిక్ ( genomic ) ప్రగతి జరుగుతుంది, ఎందుకంటే 90వ దశకములో మానవుడు జీనోమ్  ( genome ) ప్రణాళిక, ఏది అయితే కొంత సమయము ముందర మొదలు అయ్యింది, అది జీనోమ్  ( genome ) యొక్క అధ్యయనము మరియు అర్ధము చేసుకునే విధానాన్ని మార్చివేసింది."
+"तो यहां जो दिखाया गया है वह एक ऐसे विषय का सारांश है जिस पर हमने पहले ही चर्चा की है जिसमें यह बताया गया है कि आप मेंडल को कैसे जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) के होने की संभावना या जीन ( gene ) के वहां होने और वे अलग - अलग हो रहे हैं और फिर जल्दी कैसे होते हैं 1990 और 1954 तक या जब डीएनए संरचना को समझा गया था और डीएनए अनुक्रमण ( DNA sequencing ) के लिए उपकरण विकसित हुए हैं और 1990 के दशक के बाद से जीनोम को कैसे देखा जाता है , इस संबंध में एक विस्फोट हुआ है ।","అయితే ఇక్కడ ఏది చూపించబడిందో అది ఒక ఎలాంటి విషయం యొక్క సారాంశం అంటే దీనిపై మనం ముందు చర్చించాము ఇంట్లో ఇది ఎంత చెప్పబడింద అంటే మీకు మెండల్ గురించి ఎలా తెలుసిందేమిటే డిఎన్ఏ ( DNA ) ఉండే ఆస్కారం లేక జన్యు (gene) అక్కడ ఉండటం ఇంకా అవి వేరు వేరుగా అవ్వటం మళ్లీ ఎలా త్వరగా అవుతాయి 1990 నుంచి 1954 వరకూ లేక ఎప్పుడూ డిఎన్ఏ యొక్క రూపాన్ని అర్థం చేసుకున్నారు ఇంకా డిఎన్ఏ అణుక్రమణ( DNA sequencing ) కోసం సరి అయిన వికసింపబడ్డాయి ఇంకా 1990 యొక్క దశాబ్దం తరువాత జీనోమ్ నీ ఎలా చూస్తారు, ఈ విషయంలో ఒక విస్ఫోటకం అయ్యింది."
+तो आप देख सकते हैं कि 1990 में एक समझौते के रूप में वहाँ एक संघ कई शामिल था मानव जीनोम ( genome ) का अनुक्रम ( sequence ) करने के लिए प्रयोगशालाएं ।,"కాబట్టి, మీరు చూడచ్చేది, ఏమిటంటే 1990 లో ఒక ఒప్పందము రూపములో ఒక సంఘములో కొన్ని చేరాయి లేదా మనవ జీనోమ్ ( genome ) యొక్క అనుక్రమణ ( sequence ) చెయ్యటానికి ప్రయోగశాలలు,"
+"उस पहल के साथ , जिन तरीकों से जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) किया गया है , वे काफी बदल गए हैं और कई नई उपन्यास तकनीकें आई हैं और विभिन्न अनुसंधान समूहों और देशों ने मॉडल सिस्टम के कई अन्य जीनोमों का अनुक्रमण करना शुरू कर दिया है ।","ఆ అడుగుతో, ఏ విధానములతో జీనోమ్ పారంపర్యత ( genome sequence ) చెయ్యబడిందో, అవి చాలా మార్పు చెందాయి మరియు కొన్ని కొత్త కొత్త  పద్ధతులు వచ్చాయి. మరియు వివిధ పరిశోధనా సమూహాలు మరియు దేశాలు మోడల్ వ్యవస్థ యొక్క కొన్ని ఇతర జీనోమ్ల అనుక్రమణను మొదలు పెట్టేరు."
+"उदाहरण के लिए खमीर जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) 1996 में पूरा हो गया था और फिर आपके पास कीड़ा है , सी ।","ఉదాహరణకు ఈస్ట్ జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) 996లో పూర్తి అయ్యింది లేదా మళ్ళి మీ దగ్గర పురుగు వుంది, సి"
+"जीनस जीनोम 98 में पूरा किया गया था , 2000 में ड्रोसोफिला अनुक्रम ( drosophila sequence ) पूरा हो चुका है और 1997 में E.coli अनुक्रम भी पूरा हुआ ।","జాతి జీనోమ్ 98 లో పూర్తి అయినది,  2000 లో ద్రోసోఫిల్లా పారంపర్యత ( drosophila sequence ) పూర్తి కాబడింది మరియు 1997లో E.coli  పారంపర్యత కూడా పూర్తి అయినది."
+"लेकिन फिर भी जिस तरह से जीनोम ( genome ) का विश्लेषण किया गया है , उसके संदर्भ में विस्फोट करने वाले मानव जीनोम ( genome ) के पूरा होने के साथ ही अगली स्लाइड में चर्चा के बारे में आप जानते हैं ।","కానీ, ఏవిధముగా జీనోమ్ ( genome ) యొక్క విశ్లేషణ జరిగినదో, దాని సందర్భములో హడావిడి చేసిన మానవ జీనోమ్ ( genome ) ని పూర్తవటంతో పాటు తరవాత స్లయిడ్ లో చర్చ గురించి మీకు తెలుసు."
+"तो इस तरह का सारांश यह है कि मानव जीनोम ( genome ) के पूरा होने के बाद से क्या हुआ था 2004 , 2005 में अनुक्रमण यह बहुत हमने सभी अनुक्रम विश्लेषण ( sequence analysis ) के रूप में अच्छी तरह से किया है बड़ी संख्या में दृश्यों का अनुक्रम ( sequence ) किया गया है ।","అయితే ఇలాంటి సారాంశం ఏమిటంటే మానవ జీనేమ్( genome ) పూర్తయిన తర్వాత ఏమి జరిగింది, 2004 , 2005 లో అనుకరణ ఇది చాలా ఎక్కువ మనందరం అనుక్రమణ విశ్లేషణ ( sequence analysis ) యొక్క రూపంలో బాగా చేశారు ఇంటిలో దృశ్యాలు యొక్క అనుక్రమణ ( sequence ) జరిగింది."
+उदाहरण के लिए चिकन आप एक और जानते हैं उदाहरण जीव विज्ञान ( biology ) विशेष रूप से विकास जीव विज्ञान को समझने के लिए बहुत अच्छी मॉडल प्रणाली ।,"ఉదాహరణకి చికెన్ మీకు తెలుసు, ఉదాహరణకి జీవ శాస్త్రము ( biology ) విశేష రూపములో అభివృద్ధి జీవ శాస్త్రమును అర్ధం చేసుకోవటానికి మంచి మోడల్ ప్రణాళిక,"
+"चूहा विशेष रूप से नशीली दवाओं की खोज और कुत्ते जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) के लिए एक और बहुत अच्छा मॉडल है क्योंकि यह एक है पालतू और बड़ी संख्या में म्यूटेंट जिन्हें आप अलग - अलग नस्लों में देखते हैं , उपलब्ध हैं और यह समझने के लिए फिर से शक्तिशाली उपकरण बन गया है कि आनुवंशिक परिवर्तन क्या एक विशेष फ़ेनोटाइप ( phenotype ) का कारण बनता है जिसे फिर से अनुक्रमित किया गया है और फिर आप मनुष्यों के सबसे करीब हैं , जीनोम ( genome ) कि जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) है और इस तरह की उन्नति के साथ क्या हुआ है कि लोगों को जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) को देखने से परे देखना शुरू कर दिया है ।","ప్రత్యేకంగా ఎలుక కి ఓకే బాయ్ మత్తుమందులు వెతకడంలో ఇంకా కుక్కల యొక్క జినోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequencing ) ఇంకా చాలా మంచి మోడల్ ఉన్న ఎందుకంటే ఇది ఒక పెంపుడు జంతువు పెద్ద సంఖ్యలో మ్యూటెంట్లు ఉన్నాయి దీన్ని మీరు వేరు వేరు ప్రజాతుల్ని, అందుబాటులో ఉంటాయి ఇంకా వీటిని అర్థం చేసుకోడానికి మళ్లీ శక్తివంతమైన ఉపకరణాలు తయారుచేశారు దీని ద్వారా జన్యు పరివర్తన ప్రత్యేక ఫెనోైప్ ( phenotype ) అవుతుందా దీన్ని మళ్లీ అనుక్రమణిక చెయ్యబడింది ఇంక మీరు మానవులకి అన్నిటికన్నా దగ్గరగా ఉంది, జినోమ్ ( genome ) యొక్క జినోమ్ అను క్రమణ ( genome sequence ) ఉంటుంది ఇంకా ఈ విధంగా అభివృద్ధితో పాటు ఏమిటి అయిందంటే ప్రజలు జినోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequencing ) ని దాటి చూడు మొదలుపెట్టారు."
+"आप इस विशेष खंड में यहाँ जो देख रहे हैं वह पहला जीनोम वाइड एसोसिएशन ( genome wide association ) अध्ययन है , एक विषय है थोड़ी देर बाद चर्चा करेंगे , लेकिन सिर्फ एक परिचय देने के लिए यह समझने के लिए है कि विभिन्न व्यक्तियों के बीच भिन्नता किसी व्यक्ति को किसी विशेष बीमारी के प्रति प्रतिरोधी या एक बीमारी विकसित करने के उच्च जोखिम के लिए अतिसंवेदनशील अर्थ कैसे प्रदान कर सकती है और इसे वही कहा जाता है जिसे कहा जाता है HapMap परियोजना ।","మీరు ఈ ప్రత్యేక భాగంలో ఎక్కడ మీరు చూసేరో అది మొదటి జీనోమ్ వైడ్ అసోసియేషన్ ( genome wide association ) యొక్క అధ్యయనం, ఒక విషయం ఉంది కొంతసేపు పోలీస్ చర్చిద్దాం, కానీ కేవలం ఒక పరిచయం ఇచ్చినందుకు ఈ తెలుసుకోవడానికి విధి వ్యక్తుల మధ్య భిన్నత్వం ఏ వ్యక్తికి ఒక ప్రత్యేక జబ్బు యొక్క ప్రతిరోధకత్వం లేక ఒక వికసింప చేసే ఇక ప్రమాదం కోసం అతి సున్నితమైన అర్థం ఎలా అందిస్తుంది వార్తలు ఇంకా దాన్నేHapMap ప్రణాళిక అని అంటారు."
+इसमें जो देखा जा रहा है वह मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) नहीं है बल्कि मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) में भिन्नता है ।,"ఇందులో ఏమి చూబించబడుతున్నదో, అది మానవ జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) కాదు, కానీ మానవ జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) కన్నా భిన్నమైనది."
+तो आप जानते हैं कि इस तरह के घटनाक्रमों के परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि परिणाम बहुत दूर तक पहुंच गए हैं ।,"కాబట్టి, మీకు తెలుసు, ఈ విధమైన ఫలితంగా మీకు తెలుసు, వాటి పరిణామాలు చాలా దూరం వరకు చేరేయి అని."
+"उदाहरण के लिए क्या आप जानते हैं कि मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) कब था , अनुक्रमण परियोजना शुरू की गई थी यह एक बहुत ही महंगा मामला था इसलिए सरकारों को इसमें शामिल किया गया था कि सार्वजनिक धन डाला गया है क्योंकि यह वास्तव में व्यक्तिगत प्रयोगशालाओं या व्यक्तियों द्वारा नहीं किया जा सकता है लेकिन चीजें बदल गई हैं तकनीक के साथ जो पहली बार उभर रही है , आप पूरे जीनोम परीक्षण पर विचार करने के लिए प्रत्यक्ष जानते हैं , जिसका अर्थ है कि पूरे जीनोम ( genome ) को अनुक्रमित किया जा सकता है और समझा जा सकता है कि वेरिएंट ( variants ) क्या हैं ।","ఉదాహరణ కోసం మీకు మానవ జినోమ్అ అనుక్రమణ( genome sequence ) ఎప్పుడు జరిగిందో మీకు తెలుసా, అనుక్రమణ ప్రణాళిక మొదలుపెట్టేరు, ఇది చాలా ఖరీదైన విషయం అందుకే ప్రభుత్వాలు కూడా ఇందులో పాల్గొనటం ద్వారా సామూహిక అందుతుంది ఎందుకంటే నిజంగా వ్యక్తిగత ప్రయోగశాలలు లేక వ్యక్తుల ద్వారా చెయ్యలేరు కానీ పరిస్థితులు మారాయి సాంకేతిక తో పాటు కొన్ని మొదటి సారి పైకి వచ్చాయి, మీరు పూర్తి జీనోమ్ పరీక్షణ పై ఆలోచించవచ్చు అని మీకు తెలుసు దీని అర్థం ఏమిటంటే పూర్తి జినోమ్ ని అనుక్రమణ చెయ్యవచ్చు ఇంకా వేరియంట్ ( variants ) ఏమిటి అని తెలుసుకోవచ్చు."
+मौजूदा संस्करण क्या हैं और जोखिम भरा क्या हो सकता है और इस पर 2000 की शुरुआत में उभरा है 2000 के मध्य में और फिर शहद मधुमक्खी अनुक्रम के लिए अलग - अलग अन्य मॉडल शुरू हो गए और फिर आपके पास इन सभी उन्नति अनुक्रमों के साथ है और इस जीनोटाइप ( genotype ) के साथ corelating के लिए आपके पास बहुत अच्छा डेटा बेस होना चाहिए जो इस सभी डेटा को एकीकृत कर सकता है ।,ప్రస్తుత సంస్కరణ ఏమిటి ఇంకా ప్రమాదకరం అవ్వచ్చు దానిపై 2000 మొదలయ్యి 2000 మధ్యలో ఇంకా మళ్ళీ తేనెటీగ అనుక్రమణిక కోసం వేరు- వేరు ఇతర మోడలలు అయ్యాయి మళ్ళీ మీ దగ్గర వీటన్నిటి యొక్క ఉన్నతమైన అనుక్రమ ఉంటుంది ఇంకా ఈ జీనోటైప్( genotype ) తో పాటు corelating కోసం మీ దగ్గర చాలా మంచి డేటాబేస్ ఉండితీరాలి ఏది ఈ అన్ని డేటా ని ఏకకృతం చేయగలవు.
+तो आपके पास जीनोटाइप ( genotype ) और फेनोटाइप ( phenotype ) के लिए ये NCBAI डेटाबेस जो कि एक और बंदर अनुक्रम आया है और जिसे आपने मानव जीनोम ( genome ) में भिन्नता को देखते हुए फिर से बुलाया है ।,"కాబట్టి, మీ దగ్గర జీనోటైప్ ( genotype ) ఇంకా ఫీనోటైప్ ( phenotype ) కోసం ఈ NCBAI డేటాబేస్, అది మరియొక కొతి అనుక్రమణ వచ్చింది, ఇంకా దానిని మీరు మానవ జీనోమ్ ( genome ) లో వైవిధ్యమును చూస్తూ మళ్ళి పిలిచారు."
+"वेलकम ट्रस्ट जिसे केस कंट्रोल स्टडी कंसोर्टियम ( control study consortium ) कहा जाता है , जिसे आप जानते हैं कि आप हजारों की भर्ती करते हैं ऐसे व्यक्ति जो किसी दिए गए भौगोलिक या जातीय क्षेत्र से सामान्य हैं और फिर ऐसे व्यक्तियों को देखते हैं जिन्हें कोई विशेष बीमारी है , लेकिन एक ही आबादी का प्रतिनिधित्व करते हैं और फिर यह देखने के जीनोम ( genome ) की तुलना करते हैं कि ऐसे कौन से लक्षण हैं जो किसी व्यक्ति को बीमारी के विकास के जोखिम में डालते हैं या आप प्रतिरोधी की तरह जानिए कि आपको पता है कि बीमारी विकसित होने का खतरा कम है ।","వెల్కమ్ ట్రస్ట్ దీన్ని కేస్ కంట్రోల్ స్టడీ కంయోర్టియమ్( control study consortium ) అంటారు, దేని గురించి మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే మీరు వేలల్లో దింపుతారు అలాంటి వ్యక్తి ఓ ప్రత్యేకమైన భౌగోళిక ప్రాంతానికి లేక జాతీయ క్షేత్రాం లో సామాన్యుడు మళ్లీ ఇలాంటి వ్యక్తుల్ని చూసి ఎవరికైతే ప్రత్యేక రోగం ఉంది, కాని ఓకే జనాభాకి ప్రతినిధిత్వం వహిస్తారు ఇంకా ఈ చూడటానికి జినోమ్ ( genome ) నీ పోలిస్తే అవి ఏ లక్షణాలు దీని ద్వారా వ్యక్తి కి రోగం వికసించే ప్రమాదం లో పడేస్తుంది లేక మీకు ప్రతిరోధకం ఉంటుందని ఆరోగ్యం వికసింప అయ్యే ప్రమాదం తక్కువ ఉందని మీకు తెలుసు."
+तो अगर किसी चीज़ की शुरुआत हुई है और तब आप जानते हैं कि उदाहरण के लिए अलग - अलग देशों ने अनुक्रमण शुरू किया है उनकी अपनी आबादी ।,అయితే ఒకవేళ ఏదైనా వస్తువు యొక్క ప్రారంభం అయ్యింది ఇంకా మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఉదాహరణ కోసం వేరు - వేరు దేశాలలో అనుక్రమణ మొదలు పెట్టింది వాళ్ళ సొంత జనాభా.
+मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) होने का कारण कुछ ऐसे व्यक्तियों से आया है जो संभवतः पृथ्वी पर रहने वाली सभी आबादी का प्रतिनिधित्व नहीं करते हैं ।,మానవ జీనోమ్ అనుక్రమణ (genome sequence ) అయిన వలన కొన్ని ఎలాంటి వ్యక్తుల నుంచి వచ్చాయంటే ఎవరు బహుశా భూమ్మీదున్న ప్రతి జనాభా కి ప్రతినిధిత్వం చెయ్యట్లేదు.
+"चीनी सरकार ने अब आप 2007 में उनके बारे में जानने वाली जनसंख्या की एक अनुक्रमण शुरू किया और फिर वे फैल गए और लोगों ने यह समझना शुरू कर दिया कि संभवतः स्तनधारियों ने उदाहरण के लिए कैसे विकसित किया है , इसलिए एक जोड़ने वाली लिंक प्लैटिपस है जो जीनोम ( genome ) का अनुक्रम ( sequence ) था और फिर इसी तरह अफ्रीकी में भी है जनसंख्या योरूबा जीनोम ( yoruba genome ) को यह समझने के लिए अनुक्रमित किया गया था कि मनुष्य कैसे समय के साथ विकसित हुआ और फिर यह विशेष रूप से कैंसर जीनोम ( genome ) की जांच में आगे बढ़ गया क्योंकि हम जानते हैं कि कैंसर अब आपके द्वारा ज्ञात एक जीन के कारण नहीं है क्योंकि यह कई जीनों में दोष के कारण होता है और इसे प्रतिबंधित किया जा सकता है कोशिकाएं जो कैंसर बन गई हैं और यह एक व्यक्ति से दूसरे व्यक्ति में भिन्न हो सकती हैं या जब किसी व्यक्ति के भीतर यह एक आबादी से दूसरे में भिन्न हो सकती हैं ।","చైనా ప్రభుత్వం ఇప్పుడు  మీరు 2007 లో వాళ్ల గురించి తెలుసుకోవలసిన జనాభా యొక్క ఒక అనుక్రమ మొదలుపెట్టారు ఇంకా మళ్లీ వాళ్లు అసఫలం అయ్యారు ఇంకా ప్రజలు అనుకోవడం మొదలుపెట్టేరు ఏమిటంటే బహుశా క్షిరదాలలో ఎలా వికసింప బడ్డాయి, అందుకే ఒక కల్ప లింకు ప్లేటిప్స్ ఉంది ఏదైతే జీనోమ్ ( genome ) యొక్క అనుక్రమణం ( sequence ) ఇంకా మళ్ళీ ఇలాగే ఆఫ్రికాలో కూడా యొరాబా జీనోమ్ ( yoruba genome ) జనాభా ని అర్థం చేసుకోవడానికి అనుక్రమణ ( sequence ) చేసింది ఎందుకంటే మానవుడు ఎలా కాలం ప్రకారం ఎలా వికసింపబడ్డాడు ఇంకా మళ్ళీ ప్రత్యేక రూపంలో క్యాన్సర్ జీనోమ్ నీ పరీక్షించి ముందు కొనసాగించారు ఎందుకంటే మనకి తెలిసిందేమిటంటే క్యాన్సర్ ఇప్పుడు ఒక్క జన్యు వలన కాదు ఎన్నో జీన్స్ వలన అవ్వచ్చు ఇంకా దీన్ని బంధించవచ్చు క్యాన్సర్ అయిపోయిందా కారణాలు ఇంకా ఇది ఒక వ్యక్తి నుంచి ఇంకో వ్యక్తి లో తడ గా ఉండవచ్చు లేక ఎప్పుడు ఏ వ్యక్తి లోపల ఒక జనాభా నుంచి ఇంకోదానికి తేడా ఉండొచ్చు."
+"तो अगर आप समझ सकते हैं कि क्या चला गया है , की उप आबादी में किस तरह के बदलाव हुए हैं कैंसर की कोशिकाओं को उनके जीनोम ( genome ) के संदर्भ में देखा जाए तो यह अत्यंत महत्वपूर्ण हो जाता है कि आप कैंसर के इलाज में उपयोगी में महत्वपूर्ण या महत्वपूर्ण जानते हैं क्योंकि यह एक समझ देता है कि उपप्रकार क्या है या हम कैंसर के विभिन्न समूहों को देख रहे हैं या यह एक है विशेष प्रकार और दूसरा जिन जीनों ( genes ) को बदल दिया गया है उन्हें देखकर आप यह बता पाएंगे कि क्या बतख ऐसी है जो आप अपने विभाजनों को नियंत्रित करने में सक्षम हैं इस तरह की पहल आप देख सकते हैं कि कैंसर या ग्लियोब्लास्टोमा ( glioblastoma ) इत्यादि के लिए विशेष रूप से कई हैं ।",ఒకవేళ మీరు అర్థం చేసుకుంటే ఏమి తెలిసేది అంటే ఉప జనాభాలో క్యాన్సర్ యొక్క కణాలలో ఎలా మార్పు వస్తుంది వాటి జీనోమ్( genome ) ఈ యొక్క సందర్భంలో చూస్తే ఇది మీరు క్యాన్సర్ యొక్క చికిత్సలో ఉపయోగించడంలో చాలా ముఖ్యమైనది లేక ముఖ్యమైన అని తెలిసింది ఎందుకంటే ఇది ఒక జ్ఞానాన్ని ఇచ్చేది ఉంటే ఎన్ని ఉప రకాలు ఉన్నాయి లేక క్యాన్సర్ యొక్క వివిధ సమూహాలు మనం చూస్తున్నాము లేక ఒక ప్రత్యేక ప్రకారమైనా ఇంకా ఇతర జన్యులు ( genes ) వేటిని చూడగానే మీరు చెప్పగలిగేది ఏంటి బాతు ఇలా ఉంది దీన్ని మీరు విభజనాల్ని నియంత్రించడంలో సామర్థ్యం అయ్యారు ఇలాంటి ముందడుగు మీరు చూడగలిగేది క్యాన్సర్ లేక గ్లియోబ్లాస్టామా ( glioblastoma ) మొదలైనవి ప్రత్యేక రూపంలో ఎన్నో ఉన్నాయి.
+"2009 में फिर से एक और एशियाई देश कोरियाई ने अपने स्वयं के जीनोम ( genome ) का अनुक्रम ( sequence ) करने के लिए प्रोग्राम को विकसित करने का तरीका जाना और फिर यह केवल अनुक्रम नहीं है , बल्कि अनुक्रम से परे है कि जीनोम ( genome ) को कैसे बदल दिया गया है ।","2009 లో మళ్లీ ఒక ఆసియాకు చెందిన దేశం కొరియా తన సొంత జీనోమ్ (genome) యొక్క అనుక్రమణ (sequence) చెయ్యటానికి ప్రోగ్రాం ని అభివృద్ధి చేసే పద్ధతి తెలుసుకుంది ఇంకా అది ఒక్క కేవలం అనుక్రమణే కాదు, బదులుగా అనుక్రమణ తో సంబంధం లేని జీనోమ్ (genome) నీ ఎలా మార్చేసారు."
+"जिसे आप एपिजेनेटिक्स ( epigenetics ) कहते हैं , जिसे हमने कुछ समय पहले चर्चा की थी , जो कैसे के बारे में बात करता है उदाहरण के लिए क्रोमैटिन स्तर ( chromatin level ) या डीएनए ( DNA ) स्तर पर मेथिलिकरण ( methylation ) जीनोम ( genome ) कार्यों को बदल सकता है ।","దేన్ని మీరు ఎపిజెనేటిక్స్ ( epigenetics ) అంటారు, దేని గురించి మనం కొంత సమయం ముందు చర్చించాం, ఏది అలాంటి విషయాలు గురించి మాట్లాడుతుంది అంటే ఉదాహరణ కోసం క్రమోటిన్ లెవెల్ ( chromatin level ) లేక డిఎన్ఎ ( DNA ) స్థాయి లో మిథైలేషన్ ( methylation ) జినోమ్ ( genome ) యొక్క పనుల్ని మార్చగలదు."
+"इसलिए यह 2009 की पहल है जहां एक ऐसी विधि थी जिसके द्वारा हम उन आधारों की पहचान करने में सक्षम हैं जिन्हें क्रोमैटिन स्तर ( chromatin level ) पर भी मिथाइल किया गया है , जिसे आप जानते हैं कि हिस्टोन संशोधनों ( histone modifications ) को देखा गया है और फिर कुछ व्यावसायिक जानवरों जैसे प्रजातियों के लिए उदाहरण के तौर पर बेलाइन जीनोम ( bovine genome ) अनुक्रम ( sequence ) किया गया है और फिर आप जानते हैं कि आपके पास बड़ी संख्या में स्तनधारी प्रजातियां हैं जिन्हें आप जानते हैं कि जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) 2009 के आसपास पूरा हुआ था ।",అందుకే ఇది 2009 లో మొదలైంది ఎక్కడ ఇది ఆ పద్ధతి దీని ద్వారా మనం ఆ ఆధారాల్ని పోల్చటంలో సమర్థ్లయ్యాము దీన్ని క్రమోటిన్ స్థాయి( chromatin level )స్థాయి లో కూడా మిథైలేషన్ చేశారు దీన్ని మీరు హిస్టోన్ మోడిఫికేషన్( histone modifications ) గా చూశారని మీకు తెలుసు. ఇంకా కొన్ని ఉద్యోగిక జంతువులు లాంటి ప్రజాతులు కోసం ఉదాహరణ కోసం బొవైన్ ( bovine genome ) అనుక్రమణ ( sequence ) చేశారు ఇంకా మళ్లీ మీ దగ్గర పెద్ద సంఖ్యలో క్షీరదాలు ఉన్నాయి అని మీకు తెలుసు వేటి యొక్క జినోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) సుమారు 2009 కి దగ్గర్లో పూర్తయ్యిందని మీకు తెలుసు.
+कैसे हम अलग - अलग स्तनधारियों से अलग है और हम कैसे विकसित हुए इत्यादि तो 2010 के बाद से आप जानते हैं कि चीजें अधिक नाटकीय रूप से बदल गई हैं ।,ఎలా మనం వేరు - వేరు క్షీరదాలు నుంచి వేరు గా ఉన్నాం ఇంకా మనం ఎలా అభివృద్ధి చెందాము మొదలైనవాటి తో 2010  తర్వాత నుంచి పరిస్థితులు ఇంకా నాటికే రూపంగా మారిపోయాయని మీకు తెలుసు.
+अब हमारे पास बड़ी संख्या है जिसे एसोसिएशन अध्ययन ( association studies ) कहा जाता है जैसे लोग यह समझने के लिए पूरे जीनोम में दिखते हैं कि किस प्रकार के परिवर्तन या संयोजन किसी दिए गए रोग के लिए एक व्यक्ति को अधिक संवेदनशील बना सकते हैं और यह एक मील का पत्थर है क्योंकि 500 जीनोम वाइड एसोसिएशन अध्ययन ( enome wide association study ) 2010 तक प्रकाशित किया गया है जो यह भी बताता है कि समय के साथ दृष्टिकोण कैसे विकसित होता है और जोखिम कारकों की पहचान करने में यह कितना उपयोगी है और निश्चित रूप से आप अन्य देशों में शामिल हो रहे हैं ।,ఇప్పుడు మన దగ్గర పెద్ద సంఖ్యలో అసోసియేషన్ అధ్యయనం ( association studies ) దీన్ని అంటారు దేన్ని ప్రజలు ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి పూర్తి జినోమ్ ని చూడటం ద్వారా ఎలాంటి మార్పులు లేక కలయక తో ఇవ్వబడిన రోగం కోసం ఒక వ్యక్తికి ఎక్కువ కోమలంగా చెయ్యవచ్చు ఇంకా ఇది ఒక మైలురాయి అవుతుంది ఎందుకంటే 500 జినోమ్ వైడ్ అసోసియేషన్ స్టడీ ( genome wide association study ) 2010 వరకూ ప్రచురితమయ్యాయి ఏది మనకి ఇది కూడా చెబుతుంది ఎమిటింటే కాలం ప్రకారం చూసే విధానం ఎలా మారుతుంది ఇంకా ప్రమాదానికి కారణాల్ని పాల్చట్టం లో ఇది ఎంతో ఉపయోగకరం ఇంకా నిశ్చితంగా మీరు ఇతర దేశాలలో పాల్గొంటున్నారు.
+"उदाहरण के लिए दक्षिणी अफ्रीकी ( southern African ) जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) की शुरुआत हुई है और कई बड़ी संख्या में ऐसे कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स दृष्टिकोण ( functional genomics approaches ) भी शुरू किए गए हैं , उदाहरण के लिए नॉकआउट म्यूटेशन माउस में लगभग 1000 व्यक्तिगत जीन ( gene ) को उत्परिवर्तित करने और समझने के लिए कि उन्होंने क्या फेनोटाइप ( phenotype ) विकसित किया है ।","ఉదాహరణ కోసం దక్షిణ ఆఫ్రికా ( southern African ) కి చెందిన జినోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) మొదలయ్యింది ఇంకా పెద్ద సంఖ్యలో ఇలాంటి పనితీరైన జి మిక్స్ దృత్పదం( functional genomics approaches ) కూడా మొదలయ్యింది, ఉదాహరణ కోసం నాకౌట్ మ్యూటేషన్ మౌస్ సుమారు 1000 వ్యక్తిగత జీన్ ( gene ) ని మార్చడం ఇంకా అర్థం చేసుకోవటానికి వాళ్లు ఎలాంటి ఫేనోటైప్( phenotype ) నీ వికసింప చేశారు."
+यह कुछ है जो हमने पिछले व्याख्यान में चर्चा की थी कि फ़ंक्शन को जीनोटाइप ( genotype ) से फ़ेनोटाइप कंसोर्टियम ( phenotype consortium ) में कैसे समझा जाए और फिर फ़ंक्शन के साथ अभिव्यक्तियों और उनके सहसंबंध को समझने के लिए प्रोजेक्ट्स को एनकोड करें और फिर यह भी समझें कि मानव कैसे विकसित हुआ है ।,ఇవి కొన్ని ఉన్నాయి వెయిట్ గురించి మనం క్రిందటి వ్యాఖ్యానంలో చర్చించింది ఏమిటంటే ఫంక్షన్ కి జీనోటైప్ ( genotype ) నుంచి ఫెనోటైప్ కంసోర్టియమ్( phenotype consortium ) ని ఎలా అర్థం చేసుకోగలరు ఇంకా మీరు ఫంక్షన్ తో పాటు వ్యక్తపరచడం ఇంకా వాటి సత్సంబంధాల్ని చేసుకోవడానికి ప్రాజెక్ట్ ని ఎన్ కోడ్ చెయ్యండి ఇంకా మళ్ళీ మానవుడు ఎలా వికసింప పడ్డాడో అర్థం చేసుకోండి.
+"कुछ पैतृक संभावित प्रजातियां जो कभी प्राइमेट्स को मानव के साथ जोड़कर हमारे इतिहास के विकास को समझती थीं तब शुरू की गई एक अन्य लैंडमार्क परियोजना हजार जीनोम पायलट परियोजना थी जो पूरी हो गई थी , फिर से यहां न केवल जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) को समझने के लिए , बल्कि यह समझने के लिए कि विभिन्न जनसंख्या के बीच मौजूद भिन्नताएं क्या हैं जो विचार जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) को पूरा करने के लिए उपयोग किया जाता है ।","కొన్ని పిత్రార్జిత సంభావిత ప్రజాతులు వీటిని ఎప్పుడో ప్రైమేట్స్ నీ మానవుడు తో కలిపి మన చరిత్ర యొక్క వికాసాన్ని అర్థం చేసుకున్నారు అప్పుడు మొదలైంది ఒక ఇతరా ల్యాండ్ మార్క్ ప్రణాళిక 1000 జినోమ్ పైలెట్ ప్రణాళిక ఏది పూర్తయింది, ఏది ఇక్కడ కేవలం జినోమ్ అనుక్రమణ( genome sequence ) ని అర్థం చేసుకోవడం తో పాటు, వివిధ జనాభా మధ్య ఉన్న తేడాలు ఏమిటి అని అర్థం చేసుకోవడానికి ఏ విచారం జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) ని పూర్తి చేయటానికి ఉపయోగిస్తున్నారు."
+"एक बड़े संदर्भ में न्यूनतम 10,000 व्यक्ति लेकिन इसके साथ शुरू करने के लिए एक पायलट अध्ययन 1,000 जीनोम था जो पूरा हो गया था जो आपको अनुक्रम को गैर - कोडिंग अनुक्रम विनियामक ( non - coding sequence regulatory ) अनुक्रम के भीतर बताएगा और इतने पर और ये कुछ विशेष जनसंख्या तक सीमित नहीं हैं ।","ఒక పెద్ద సందర్భంలో 10,000 వ్యక్తి కానీ దీని ద్వారా మొదలైందా ఒక పైలెట్ అధ్యయనం 1,000 జీనోమ్ ఉండేది ఏరు పూర్తయిపోయింది ఏది మీకు అనుక్రమణని నాన్ కోడింగ్ సీక్వెన్స్ రెగ్యులేటరీ ( non - coding sequence regulatory ) అనుక్రమణ యొక్క మధ్య లో చెప్పేరు ఇంకా ఇంతటిలోనే ఇంకా కొన్ని ప్రత్యేక జనాభాకి పరిమితం కాలేదు."
+वे चर्चा करेंगे कि वे जानते हैं कि वे पूरी मानव जाति का प्रतिनिधित्व करते हैं ।,వాళ్లు  చర్చించించబోతుంది ఏమిటంటే వాళ్లకి  తెలిసిందేమిటంటే వాళ్లు పూర్తి మానవజాతికి ప్రతినిధిత్వం చేస్తున్నారని వాళ్లకి తెలుసు.
+"तो यह आप जानते हैं कि उन्नति हो रही है , इसलिए हम इस बात पर गौर करने जा रहे हैं कि वास्तव में क्या फर्क पड़ा है इसलिए हम इस तरह की चुनौती दे सकते हैं कि आप जीनोमिक परियोजनाओं ( genomic projects ) को जान सकें लेकिन ऐसी प्रगति केवल अन्य देशों तक ही सीमित नहीं है ।","అభివృద్ధి జరుగుతుందని మీకు తెలుసు, అందుకే మనం ఈ ఈ విషయంపై శ్రద్ధ వహించ బోయేదిఏమిటంటే నిజంగా ఏమైనా మార్పు అందుకే ఇలాంటి ఛాలెంజ్ తీసుకుంటుంది ఎందుకంటే మీరు జీనోమ్ కార్యక్రమాల్ని ( genomic projects ) తెలుసుకోవగలరు కానీ ఇలాంటి ప్రగతి కేవలం ఇతర దేశాలకి మాత్రమే పరిమితం కాలేదు."
+"यहाँ तक की हमारे देश भारत के अंदर , भारत सरकार ने एक परियोजना को वित्तपोषित किया है जिसे भारतीय जीनोम ( genome ) भिन्नता संघ के रूप में कहा जाता है क्योंकि भारतीय जनसंख्या को एक जनसंख्या नहीं कहा जा सकता है ।","ఎంత వరకు అంటే మన భారతదేశం లోపల, భారత ప్రభుత్వం ఒక ప్రాజెక్ట్ ని ఫైనాన్సింగ్ చేసింది దీంతో భారతీయ జీనోమ్ (genome) భిన్నత్వం సంఘం యొక్క రూపంలో  అంటారు ఎందుకంటే భారతీయ జనసంఖ్యలో ఒక జనసంఖ్య అని అనలేము."
+"विभिन्न जनसंख्या के अंदर बहुत भिन्नताएं हैं जो कि जातीय समूह या एक विशेष भाषा बोलने वाले लोगों को दी जाती हैं और हमारे पास समुदाय , जाति , जनजाति और इतने पर हैं ।","విభిన్న జనసంఖ్య లో ఎన్నో భిన్నత్వాలు ఉంటాయి ఏవైతే జాతీయ సమూహం లేక ఒక ప్రత్యేక భాష మాట్లాడే ప్రజలకి ఇస్తారు ఇంకా మన దగ్గర సంఘం, జాతీ, జనజాతి ఇంకా ఇంతలో ఉన్నారు."
+और इसलिए एक बड़ा लाभ है यदि आप समझ सकते हैं कि अनुक्रम विविधताएं ( sequence variations ) क्या हैं जो अद्वितीय हैं प्रत्येक उप - जनसंख्या जो तथाकथित भारतीय जनसंख्या का प्रतिनिधित्व करती है ।,ఇంకా అందుకే ఒక పెద్ద లాభం ఉంది అనుక్రమణ వైవిధ్యాలు (sequence variations ) ఏమిటని మీరు అర్థం చేసుకోగలిగితే ఏదైతే అద్వితీయం ప్రత్యేక ఉప - జనసంఖ్య ఏవి పిలువబడిన భారతీయ జనసంఖ్య కి ప్రతినిధి త్వం వహిస్తుంన్నాయి.
+"इसलिए 100 से अधिक व्यक्तियों के जीनोम सीक्वेंस ( genome sequence ) या कम से कम एक्सोम लेवल ( exome level ) कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) में बड़े पैमाने पर एक कंसोर्टियम मोड ( consortium mode ) था , जिसे उन्होंने अनुक्रमित किया है और यह आरंभ किया गया था और आप जानते हैं कि एक एशियाई आबादी की पहल थी जिसका अर्थ है कि सभी एशियाई देश भारत के लिए ।","అందుకే 100 కన్నా ఎక్కువ వ్యక్తి యొక్క జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) లేక కనీసం ఎగ్జోమ్ సాయి( exome level ) కోడింగ్ అనుక్రమణ ( coding sequence ) పెద్ద ఎత్తున ఒక కన్సార్టియం మోడ్( consortium mode ) ఉండేది, దీన్ని అలంకరణ చేసి మొదలుపెట్టారు ఇంకా ఇది ఆసియా జనాభాలో మొదటిది అని మీకు తెలుసు దీని అర్థం అన్ని ఆసియా దేశాలు భారతదేశానికే."
+"चीन , सिंगापुर आप जापान , इंडोनेशिया , मलेशिया को जानते हैं ।","చైనా, సింగపూర్ మీకు జపాన్, ఇండోనేషియా, మలేషియా తెలుసు."
+"वे अनुक्रम करने के लिए एक साथ शामिल हुए और एशियाई आबादी के जीनोम ( genome ) के अंदर भिन्नता को समझते हैं क्योंकि वहाँ हैं बहुत से प्रवास जो कि आबादी के बीच घटित हुए हैं , जो एक है , हमें आबादी और दो के बीच समानता और अंतर को समझने में मदद करेगा , उदाहरण के लिए यह समझने के लिए कि क्या हमारे जीनोम ( genome ) को अद्वितीय बनाता है और जो आपको बेहतर स्थिति में होने के संदर्भ में दर्शाता है या आप बेहतर स्थिति में नहीं है ।","వాళ్లు అనుక్రమణ చెయ్యటానికి అందరూ కలిసేరూ ఇంకా ఆసియా జనాభా యొక్క జీనోమ్ ( genome ) లోపల ఉన్న తేడాల్ని అర్థం చేసుకుంటున్నారు ఎందుకంటే అక్కడ చాలా ప్రవాసులు ఏదైతే జనాభా మధ్యలో జరిగాయి, ఏది ఒకటి, మనం జనాభా ఇంకా రెండిటి మధ్య సమానత్వం ఇంకా తేడాల్ని అర్థం చేసుకోడానికి సహాయపడుతుంది, ఉదాహరణ కోసం ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి మన జీనోమ్ ( genome ) ని అద్వితీయం చేస్తుందా ఇంకా మిమ్మల్ని మెరుగైన స్థితిలో ఉండే సందర్భంలో చూపిస్తుంది లేక మీరు మెరుగైన స్థితిలో లేరు."
+"उदाहरण के लिए हम जानते हैं कि भारतीयों में मधुमेह विकसित होने का खतरा बहुत अधिक है , लेकिन पश्चिमी आबादी की तुलना में डिमेंशिया ( Dementia ) , अल्जाइमर ( Alzheimer ' s ) जैसे अन्य विकारों के विकास का जोखिम बहुत कम है ।","ఉదాహరణ కోసం భారతీయులలో మధుమేహం వికసించే ప్రమాదం చాలా ఎక్కువగా ఉంది అని మనకు తెలుసు, కానీ పాశ్చాత్య జనాభా నీ పోలిస్తే డిమేశియా (Dementia), అల్జాఇమర్ (Alzheimer's ) లాంటి ఇతర వికారాలు యొక్క వికసించే ప్రమాదం చాలా తక్కువ ఉంది."
+तो ऐसा लगता है कि जीनोम ( genome ) में ऐसा कुछ हो सकता है जो आपके लिए अधिक संवेदनशील हो एक दी गई बीमारी या प्रतिरोधी ।,అయితే ఎలా అనిపిస్తుంది అంటే జీనోమ్ (genome) ఇలాంటిదేదో ఉండవచ్చు ఏదైతే  మీకు అత్యధిక సున్నితమైంది అవ్వచ్చు ఒక ఇచ్చిన రోగం లేక ప్రతిఘటన.
+"तो इस तरह के दृष्टिकोण से हमें हस्ताक्षर की पहचान करने में मदद मिलेगी यदि वास्तविक तंत्र नहीं है , लेकिन भले ही आप उन हस्ताक्षर को समझें जो आपके उप समूहों की पहचान करते हैं ।","అయితే ఈ ఈ విధమైన దృష్టితో మన సంతకాన్ని గుర్తించడంలో సహాయపడుతుంది ఒకవేళ వాస్తవికతను లేకపోతే, కానీ అయినప్పటికీ మీరు ఆ సంతకాన్ని అర్థం చేసుకున్నా ఏవి మీయొక్క ఉప - సమూహాల్నీ గుర్తించుతాయి."
+कोई यह समझने पर काम करना शुरू कर सकता है कि हस्ताक्षर वास्तव में कोशिका ऊतक ( cell tissue ) और जीव को कैसे संशोधित कर सकते हैं जैसे कि आप जानते हैं कि आप दिए गए रोग के प्रति अधिक संवेदनशील या प्रतिरोधी हैं ।,ఎవరు దీన్ని అర్థం చేసుకున్నాక పని మొదలు పెట్టేది ఏంటంటే సంతకం వాస్తవంలో కణాల కణజాల (cell tissue) ఇంకా జీవిని ఎలా మెరుగుపర్చగలం ఎలాగైతే మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే మీకు ఇచ్చిన రోగం యొక్క కాపీ ఎక్కువ సున్నితమైనది లేక నిరోధక.
+इसलिए यह योजनाबद्ध प्रतिनिधित्व है कि कैसे जीनोमिक अनुसंधान ( genomic research ) वर्षों में बदल गया है ।,అందుకే ఇది స్కీమాటిక్ ప్రాతినిధ్యం ఉందంటే ఎలా జీనోమిక్ అనుసంధానం (genomic research ) సంవత్సరాలనుంచి మారిపోయింది.
+"यह कुछ ऐसा है जो हमने पहले ही मानव जीनोम ( genome ) परियोजना 1990 और 2000 - 2003 - 2004 पर चर्चा की थी , जो ड्रैफ्ट अनुक्रम ( draft sequence ) पूरा हो गया था ।","ఇది కొంచెం ఎలాంటిదంటే మనం ముందు మానవ జీనోమ్ (genome) ప్రాజెక్ట్ 1990 ఇంకా 2000 - 2003 - 2004 పై చర్చించుకున్నాము,  ఏది డ్రాఫ్ట్ అనుక్రమణ (draft sequence ) పూర్తయిపోయింది."
+"इसलिए आप देख सकते हैं कि मानव जीनोम ( genome ) के संदर्भ में जीनोम ( genome ) की संरचना को समझना कम से कम बहुत हद तक पूरा हो चुका है क्योंकि आप जानते हैं कि हमने जीनोम ( genome ) का अनुक्रम कर लिया है , यह क्रम उपलब्ध है लेकिन जो महत्वपूर्ण है वह जीवविज्ञान ( biology ) को समझ रहा है जीनोम ।","అందుకే మీరు మానవ జీనోమ్ ( genome ) సందర్భం లో జీనోమ్ ( genome ) యొక్క సృష్టిని కనీసం అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా వరకు పూర్తయింది ఎందుకంటే మనం జీనోమ్ ( genome ) నీ అనుక్రమణ చేసేసేము అని మీకు తెలుసు, ఈ క్రమం మనకు అందుబాటులో ఉంది కానీ ఇది జీవశాస్త్రం ( biology ) నీ అర్థం చేసుకోవటంలో జీనేమ్ చాలా ముఖ్యమైనది."
+इसका क्या मतलब है ?,దీనికి అర్థం ఏంటి?
+इसलिए आपके पास एक अनुक्रम ( sequence ) है इसलिए आपने इसे अनुक्रमित किया है ।,అందుకే మీ దగ్గర ఒక అనుక్రమణ ( sequence ) ఉంది ఇందుకే మీరు అనుకమణం చేశారు.
+"वास्तव में इसका क्या मतलब है जो बेहद चुनौतीपूर्ण हो रहा है क्योंकि एक उम्मीद थी कि जब जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) पूरा हो जाएगा , तो आप समझ जाएंगे कि आप के जैविक आधार को पता है कि अधिकांश विकार आप उन्हें और इतने पर इलाज करने में सक्षम होंगे , लेकिन यह वास्तव में नहीं था उस तरह से मदद करें ।","నిజంగా దీని అర్థం ఏమిటంటే ఏది చాలా చాలెంజింగ్ అవుతుంది ఎందుకంటే ఒక ఒక ఆశ వుండేది ఎప్పుడు జీనోమ్ ఆనుక్రమణ( genome sequence ) పూర్తయిపోతుంది, మీరు అర్థం చేసుకుంటారు ఏమిటంటే చాలావరకు వికారాలు మీరు వేటిని ఇంకా ఇంట్లోనే చికిత్స చేయడంలో సామర్థ్యం అవుతారు, అని నిజానికి ఇది కాదు ఎలా ఇది సహాయం చేస్తుంది అని."
+हमने केवल यह समझा कि अनुक्रम क्या है लेकिन इसने वास्तव में अधिक चुनौतियों को फेंक दिया है जो कि प्रत्याशित है ।,మనం కేవలం అనుక్షణం ఏమిటి అనేది అర్థం చేసుకున్నాం కానీ వీళ్లు వాస్తవంగా ఎక్కువ చాలెంజ్ ని వేసింది ఏదైతే ముందు తీసుకు వెళ్ళింది.
+"उदाहरण के लिए एक उम्मीद थी कि अन्य प्रजातियों की तुलना में हमारे पास अधिक संख्या में जीन होंगे क्योंकि हम अधिक जटिल और अधिक सफल हैं , लेकिन जब आप मानव जीनोम ( genome ) के पूरा होने के बारे में जानते हैं , तो हमने पाया कि हम वास्तव में अन्य प्रजातियों की तुलना में बड़ी संख्या में जीन नहीं पा रहे हैं ।","ఉదాహరణ కోసం ఒక ఆశ ఉండేది ఏమిటంటే ఇతర ప్రజాతుల్ని అయితే మన దగ్గర ఎక్కువ సంఖ్యలో జీన్ ఉంటాయని ఎందుకంటే మనం చాలా జఠిలంగా ఇంకా ఎక్కువ జయప్రదం అయ్యాము, కానీ మానవ జీనేమ్ ( genome ) పూర్తి అవటం గురించి తెలుసు, అప్పుడు మనం అర్థం చేసుకుని ఏమిటంటే, నిజానికి ఇతర ప్రజాతులు పోలిస్తే అంత సంఖ్యలో జీన్ పొందలేకపోతున్నాం."
+"जटिलता कहीं और है , इसलिए यह समझने के लिए कि आप जिन जीनोमों ( genome ) के जीव विज्ञान ( biology ) को जानते हैं , वे जानते हैं कि वे कैसे कार्य करते हैं ।","సంక్లిష్టత ఇంకా ఎక్కడ ఉంది, ఇందుకే ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి మీరు ఏ జినోమ్స్ (genome) యొక్క జీవ విజ్ఞానం (biology) గురించి తెలుసు, అవి ఎలా పనిచేస్తాయి అన్నది వాళ్లకు తెలుసు."
+"यह चुनौतीपूर्ण हो गया है और यही आप 2004 से 2010 तक यहां देख सकते हैं कि इस तरह के दृष्टिकोण सामने आए हैं , इसलिए हम उस जीनोम ( genome ) को समझना चाहते हैं जिसे आप कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( Genomics ) कहते हैं तो जीनोम अपने कार्य को सही कैसे नियंत्रित करता है !","ఇది చాలెంజింగ్ అయిపోయింది ఇంకా మీరు 2004 నుంచి 2010 వరకూ ఇక్కడ చూడగలిగేది ఏమిటంటే ఇలాంటి దృష్టి ముందుకొచ్చాయి, అందుకే మనం ఆ జీనోమ్( genome )ని అర్థం చేసుకోవాలని అనుకుంటున్నాము దీన్ని మీరు కార్యశీల ( functional )జీనోమిక్స్ ( Genomics ) అంటారు అయితే జీనోమ్ తన పనిని ఎలా సరిగ్గా నియంత్రిస్తుంది."
+इसलिए यह क्रियात्मक जीनोमिक्स ( Genomics ) है और फिर 2000 से जो अभी भी आप चल रहे प्रकार को जानते हैं ।,అందుకే ఇది క్రియాత్మక జీనోమిక్స్ (Genomics) మళ్లీ 2000 నుంచి ఏదైతే ఇప్పటికీ నడుస్తున్న రకాల గురించి తెలుసు.
+"आप देख सकते हैं कि इसका प्रकार उठाया गया है और हम आपके बारे में बात कर रहे हैं कि एक जीनोम ( genome ) कैसे आयोजित किया जाता है , गतिकी और इसके प्रतिलेखन , इन सभी चीजों में विविधताएं आ रही हैं लेकिन आप यह समझने की कोशिश कर रहे हैं कि संभवतः आप जो जानते हैं वह सामान्य योगदान देता है ।","దీని ప్రకారాల్ని లేపేరని మీరు చూడగలరు ఇంకా మనం మీ గురించి మాట్లాడేది ఏమిటంటే ఒక జీనోమ్ ( genome ) ఎలా ఏర్పాటు చేస్తారు, గతిని ఇంకా వీటి ట్రాన్స్క్రిప్షన్, వీటన్నిటి విషయాలలో బాగా వస్తున్నాయి కానీ మీరు ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించేది ఏమిటంటే బహుశా అది సామాన్య సహాయం చేస్తుంది అది మీకు తెలుసు."
+जीनोम का कार्य ।,జీనోమ్ యొక్క పని.
+यह समझना अधिक चुनौतीपूर्ण होगा कि जीनोम ( genome ) में बदलाव या बीमारी की प्रगति उत्पत्ति और इतने पर कैसे योगदान कर सकते हैं ।,దీన్ని అర్థం చేసుకోవడం చాలా చాలెంజింగ్ అవుతుంది ఎందుకంటే జీనోమ్ (genome) లో మార్పు లేక రోగం యొక్క పురోగతి మూలం ఇంకా ఇంత పై ఎలాంటి సహకారం చేయగలదు.
+यह चुनौतीपूर्ण होने वाला है और आपको पता है कि यह पहले से ही प्रगति पर है ।,ఇది చాలా చాలెంజింగ్ అవబోతుంది ఇంకా ఇది ముందు నుంచే పురోగతిలో ఉంది అని మీకు తెలుసు.
+आप देख सकते हैं कि हम इसके बारे में थोड़ी देर बाद बात करेंगे ।,మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే మనం దాని గురించి కొంతసేపు తర్వాత మాట్లాడుకుందాం.
+ऐसे कई अध्ययन हैं जिन्हें हमने समझा है कि एक आनुवांशिक ( genetic ) कारण क्या है और यह कैसे गलत तरीके से अभिव्यक्ति के संदर्भ में जीनोम ( genome ) के कार्यों को बदल सकता है और इसी तरह ।,ఇలాంటివి ఎన్నో అధ్యయనాలు ఉన్నాయి వేటిని మనం అర్థం చేసుకున్నది ఏంటంటే ఒక్క జన్యు (genetic) కారణం ఏమిటి ఇంకా ఎలా సరికాని విధానంలో అభివ్యక్తి యొక్క సందర్భంలో జీనోమ్ (genome) యొక్క పనుల్నీ మార్చగలదు ఇంకా ఇలాగే.
+इस प्रकार इस अध्ययन की वर्तमान में जांच की जा रही है और आपको पता चल जाएगा कि जिस तरह से हम रोग का प्रबंधन कर रहे हैं उससे बहुत अधिक प्रभाव पड़ेगा जिसके परिणामस्वरूप चिकित्सा विज्ञान को आगे बढ़ाया जा सकता है ।,ఈ విధంగా ఈ అధ్యయనం నీ ప్రస్తుతం  పరీక్షిస్తున్నారు ఇంకా మీకు తెలిసిపోతుంది ఏంటంటే ఏ విధంగా మన రోగం యొక్క నిర్వహణ చేస్తున్నారు దాంతో చాలా ఎక్కువ ప్రభావం పడుతుంది దీన్ని ఫలితంగా చికిత్స విజ్ఞాన్ం ముందుకు వెళ్ళగలదు.
+तो अभी हम ध्यान देने के लिए समझ रहे हैं कि क्या गलत है परिणामस्वरूप आपको ए होगा बीमारी लेकिन क्या हम इसे ठीक कर सकते हैं ।,అయితే ఇప్పుడు మనం శ్రద్ధ పెట్టడానికి అర్థం చేసుకుంది ఏమిటంటే ఏమిటి సరికాదు ఫలితంగా మీకు ఈ జబ్బు వస్తుంది కానీ మనం దీన్ని బాగు చేయగలమా.
+"क्या हम बदल सकते हैं , क्या आपकी जीनोमिक ( genomic ) समझ के आधार पर एक थेरेपी ( therapy ) हो सकती है और यह एक ऐसी चीज है जो आने वाली है जो कि अगले दशक में चुनौती होगी और जाहिर तौर पर इस तरह की प्रगति में अगर हम कब और क्या करने जा रहे हैं तो आपको पता चल जाएगा कि आपका सुधार होगा स्वास्थ्य की स्थिति तो यह नहीं है कि आप अपने जीवन को आप जीवन प्रत्याशा के रूप में कहते हैं जिसे आप जान सकते हैं 90 साल , 100 साल में , लेकिन ध्यान दिया गया है कि हम बिना किसी समस्या के स्वस्थ जीवन जी सकते हैं ।","మనము మార్చగలమా, మీ జీనోమిక్ ( genomic ) యొక్క జ్ఞానంతో ఒక థెరపీ( therapy ) అవ్వగలదా ఇంకా అది ఒక వస్తువు రాబోతుంది ఏదైతే వచ్చే దశాబ్దంలో అవుతుంది ఇంకా ప్రత్యక్షంగా ఇలాంటి ప్రగతి లో మనము ఎప్పుడూ ఇంకా ఏమి చేయబోతున్నాము ఉన్నది మీకు తెలిసేది ఏమిటంటే ఆరోగ్య స్థితి గురించి తెలియకపోయినా మీ లో మార్పు వస్తుంది, మీ జీవితంలో మీ జీవితం యొక్క ఆశ రూపంలో అనవచ్చు దేన్ని 90 ఏళ్లు, 100 ఏళ్లలో, కానీ ఇది గమనించవలసింది ఏమిటంటే మనము ఎలాంటి సమస్యలు లేని ఆరోగ్యకరమైన జీవితం జీవించగలము."
+"तो यह दीर्घायु नहीं है , लेकिन आप जानते हैं कि क्या यह स्वस्थ जीवन है जो यह है कि यह क्या है , जब तक आप रहते हैं तब तक आप खुश रहते हैं और आपको कोई असुविधा नहीं होती है जो कि उम्र बढ़ने की आबादी के लिए एक बड़ी राहत है क्योंकि समय के साथ , औद्योगिकीकरण ( industrialization ) और जीवन प्रत्याशा में वृद्धि के साथ ।","అయితే ఇది దీర్ఘాయువు కాదు, కానీ మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇది ఆరోగ్యకరమైన జీవితమేనా ఏది ఇది ఏంటంటే ఎప్పటి వరకు మీరు జీవిస్తారు మీరు సంతోషంగా ఉంటారు ఇంకా మీకు ఎలాంటి అసౌకర్యం ఉండదు ఏదైతే వయస్సు మళ్ళిన జనాభాకి ఉపశమనం కలిగిస్తుంది ఎందుకంటే దీంతోపాటు ఇండస్ట్రియలైజేషన్( industrialization ) ఇంకా జీవిత ప్రత్యూష తో పాటు వృద్ధి చెందుతుంది."
+"समय के साथ हम वृद्ध आबादी के अनुपात में जा रहे हैं , अधिकांश देशों में अनुपात भारत को बढ़ाने के लिए और अब से 50 वर्ष बड़ा होने जा रहा है क्योंकि आप एक वृद्ध जनसंख्या का अधिक हिस्सा होने जा रहे हैं ।","సమయంతో పాటు మన వృద్ధుల జనాభా యొక్క అనుపాతంలో కి వెళుతున్నారు, మెజారిటీ దేశాల్లో అనుపాతం భారతదేశంలో పెంచటానికి ఇంకా ఇప్పటినుంచి 50 ఏళ్ళు పెద్దలు కాబోతుంది ఎందుకంటే ఇప్పుడు ఒక వృద్ధజన సంఖ్య ఎక్కువ కాబోతుంది."
+"ताकि देशों को संभालना एक बड़ी चुनौती बन जाए , इसलिए यदि आप दवा पर खर्च में कटौती कर सकते हैं तो आप बेहतर जीवन जीने में सक्षम हैं !","అందువల్ల దేశాల్ని నిర్వహించడం చాలా పెద్ద చాలెంజ్ కాబోతుంది, అందుకే ఒకవేళ మీరు మందు పై ఖర్చు లో తగ్గిస్తే మీరు మెరుగైన జీవితాన్ని జీవించే సమర్థులు."
+क्योंकि सब कुछ पैसे से जुड़ा है ।,ఎందుకంటే అంతా డబ్బుతో కూడి ఉంది.
+इसलिए ये अपेक्षाएं हैं कि इसे कैसे पेश किया जाए और हम इनमें से कुछ मुद्दों को देखेंगे ।,అందుకే ఈ అంచనాలు ఏమిటంటే దీన్నీ ఎలా ప్రస్తుతించాలి ఇంకా మనము ఇందులోని కొన్ని విషయాలు నీ చూద్దాము.
+"मैं आपको केवल एक ऐसी वेबसाइट दिखा रहा हूं , जिसे मैं आप सभी को देखने और देखने के लिए प्रोत्साहित करूंगा ।","నేను మీకు కేవలం ఒక ఎలాంటి వెబ్సైట్ చూపిస్తున్నాను, దీంట్లో నేను మీ అందర్నీ చూడటం ఇంకా చుట్టానికి ప్రోత్సహిస్తున్నాను."
+"इसे कैलिफोर्निया विश्वविद्यालय ( California website ) की वेबसाइट से एक जीनोम ब्राउज़र ( genome brower ) के रूप में कहा जाता है और जो डीएनए ( DNA ) तत्वों के विश्वकोश के बारे में बात करता है , यह इस बारे में बात करता है कि डीएनए ( DNA ) का क्रम कैसा है और यह प्रतिलेखन , संशोधन , बीमारी और हर चीज में भागीदारी के साथ है ।","దీన్ని కాలిఫోర్నియా విశ్వవిద్యాలయం ( California website ) యొక్క వెబ్సైట్ నుంచి ఒక జీనోమ్ బ్రౌజర్( genome brower ) రూపంలో అంటారు ఏది డి ఎన్ ఏ( DNA ) తత్వాలు యొక్క విశ్వహుండిగా భావిస్తాం, ఇది ఈ విషయం గురించి చర్చింది ఏమిటంటే డిఎన్ఏ( DNA ) ఈ యొక్క క్రమం ఎలా ఉంటుంది ఇంకా దాని ట్రాన్స్క్రిప్షన్, శోధన, జబ్బు ఇంకా ప్రతి ఒక్క దాంట్లో భాగస్వామ్యం తో పాటు ఉంటుంది."
+इसलिए यदि आप वास्तव में समझना चाहते हैं कि जीनोम ( genome ) क्रांति ने जीनोम ( genome ) की हमारी समझ को क्या किया है ।,ఒకవేళ మీరు నిజంగా అర్థం చేసుకోవాలి అనుకుంటే జీనోమ్(genome) యొక్క విప్లవం జీనోమ్ గురించి మన జ్ఞానాన్ని ఏం చేసింది.
+यह बहुत अच्छी वेबसाइटों में से एक है और इसकी बहुत शैक्षिक आप जा सकते हैं और कई अच्छे हैं लिंक जहां आप समझ सकते हैं कि वास्तव में यह कैसे पता है कि हम जीनोम ( genome ) को समझने के तरीके को बदलते हैं ।,ఇది చాలా మంచి వెబ్ సైట్ లో నుంచి ఒకటి ఇంకా ఇది చాలా ఎడ్యుకేషనల్ మీరు వెళ్ళగలరు ఇంకా ఎన్నో మంచి లింకులు ఉన్నాయి ఎక్కడ మీరు వాస్తవంగా మన జీనోమ్  నీ అర్థం చేసుకునే పద్ధతుల్ని మారుస్తారు అని వాస్తవంగా ఎలా తెలుస్తుంది అని ఇక్కడ మీరు అర్థం చేసుకోగలరు.
+"तो एक निश्चित रूप से डेटा है यदि आप डेटा का विश्लेषण करने में रुचि रखते हैं , लेकिन आप कुछ अन्य अनुप्रयोगों पर भी गौर कर सकते हैं , जैसे कि जीनस ब्राउज़र ।","అయితే ఒక కచ్చితంగా డేటా ఉంది ఒకవేళ మీరు డేటా యొక్క విశ్లేషణ చెయ్యడంలో ఇంట్రెస్ట్ ఉంటే, కానీ మీరు కొన్ని ఇతర అను ప్రయోగాల్ని గమనించగలరు, ఎలాగంటే జీన్స్ బ్రౌజర్."
+"यह बताता है कि जीन ( gene ) सही तरीके से कैसे व्यवस्थित किए जाते हैं , जिससे आपको पता चलता है कि जीन जीनोम में कैसे व्यवस्थित होते हैं और निश्चित रूप से बड़ी संख्या में आप लिंक जानते हैं कि आप वहां जा सकते हैं उदाहरण के लिए आप जीनोम के अलावा क्या देख रहे हैं देख रहे हैं , आप किस सेल प्रकार और इतने पर देख रहे हैं ।","ఇది తెలిపే దేవుడంటే జీన్( gene ) సరియైన పద్ధతిలో ఇలా ఏర్పాటు చేస్తారు, దీని ద్వారా మీకు తెలిసేదేమిటంటే జీన్ జీనోమ్ లో ఎలా నిర్వహింపబడుతుంది ఇంకా నిశ్చితంగా పెద్ద సంఖ్యలో మీకు లింకులు తెలుస్తాయి ఇంక మీరు అక్కడికి వెళ్ళగలరు, ఉదాహరణ కోసం మీ జీనోమ్ కాకుండా ఏం చూడగలుగుతున్నారు చూస్తున్నారు, మీరు ఏ కణం ప్రకారం ఇంక ఇంతట్లో చూస్తున్నారు."
+"प्रायोगिक मैट्रिक्स , कोई भी उस पर गौर कर सकता है मैं आपको जीनोम ब्राउज़र ( genome browser ) का एक ऐसा स्नैपशॉट दिखाएगा , यह मैं आपको गुणसूत्र का एक क्षेत्र दिखाने जा रहा हूं जो कि क्रोमोसोम ( chromosome ) 6q24 है , यह एक जीन है जो कि हमारे समूह पर लंबे समय से काम कर रहा है ।","సాంకేతిక మ్యాట్రిక్స్, ఎవరైనా దానిమీద శ్రద్ద వహించగలరు నేను మీకు జీనోమ్ బ్రౌజర్( genome browser ) యొక్క స్నాప్ షాట్ చూపిస్తుంది, ఇది మీకు నేను గుణ సూత్రం యొక్క క్షేత్రాన్ని చూపించబోతున్నాం ఉ ఏది సూక్ష్మ తణుకు( chromosome ) 6q24, ఇది ఆంజనేయులు దీని ద్వారా మన సమూహం పై దీర్ఘకాలంగా పనిచేస్తుంది."
+इसे EPM2A के रूप में कहा जाता है मैंने आपको केवल यह दिखाने के लिए सराहना की है कि आप जीनोम ब्राउज़र ( genome browser ) से क्या प्राप्त कर सकते हैं ।,దీన్ని EPM2A యొక్క రూపం లో అంటారు నేను మీకు కేవలం ఇది చూపించడానికి ప్రశంసించేను  అందువలన మీరు జీనోమ్ బ్రౌజర్ (genome browser ) నుంచి ఏంటి ప్రార్ధించగలరు.
+तो यह स्पष्ट रूप से बताता है कि आप यहां देख सकते हैं कि एक लाल रेखा है जो कि क्षेत्र है जिसमें जीन स्थानीयकृत ( gene localised ) है ।,అయితే ఇది స్పష్టంగా అదేంటంటే వీరి చూడగలిగింది ఒక ఎర్ర గీత ఏది ఒక క్షేత్రం ఎందులో జీన్ స్థానికరణ (gene localised ) ఉంది.
+आप देख सकते हैं कि यह गुणसूत्र ( chromosome ) 6 सही है !,మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే ఇక్కడ క్రోమోజోమ్ (chromosome) 6 సరైనది.
+यह क्रोमोसोम ( chromosome ) की छोटी भुजा है और यह गुणसूत्र ( chromosome ) की लंबी भुजा है और यही वह स्थिति है जिसे आप 246q24 कहते हैं जो कि जीन ( gene ) का स्थानीयकरण है और आप इन सभी चीजों को देख सकते हैं ।,ఈ క్రోమోజోం (chromosome) కీ చిన్న భుజం ఉంది ఇంకా ఈ క్రోమోజోమ్ (chromosome) కి ఉంది ఇంకా ఇది అదే స్థితి దీన్ని మీరు 246q24 అంటారు ఏది జీన్ యొక్క స్థానికికరణ ఇంకా మీరు వీటన్ని ఈ విషయాన్ని చూడగలరు.
+तो इसका क्या मतलब है ताकि आप देखें कि यहाँ लाइनें हैं ये क्षेत्र हैं जो एक्सॉन ( exons ) का प्रतिनिधित्व करते हैं ।,దీని అర్థం ఏమిటి అంటే ఇక్కడ లైన్లో ఉన్నాయి అని మీరు చూడండి ఏవి ఎక్సాన్ (exons) యొక్క ప్రాతినిధ్యం ఇస్తున్నాయి.
+तो यह जीन का पांच प्रमुख अंत है और यह जीन का तीन प्रमुख अंत है ।,అయితే ఈ యొక్క ఐదు ముఖ్యమైన అంతాలు ఉన్నాయి ఇంకా ఈ జీన్ కి మూడు ముఖ్యమైన అంతాలు ఉన్నాయి.
+"एक्सॉन ( exons ) 1,2,3 और 4 इसलिए यह स्पष्ट रूप से बताता है कि कितने एक्सॉन हैं और यह न केवल आपको बताता है कि कितने एक्सॉन ( Exons ) हैं बल्कि यह आपको यह भी बताता है कि प्रत्येक एक्सॉन के बीच की दूरी क्या है ।","ఎక్సాన్ ( exons ) 1,2,3 ఇంకా 4 అందుకే ఇది స్పష్టరూపం గా ఏమి చెబుతోందంటే ఎన్ని ఎక్సాన్ ఉన్నాయి ఇంకా ఇదొక్కటే కాదు ఎన్ని ఎక్సాన్ ( exons ) ఉన్నాయ్ అని కాక ప్రతి ఒక్క ఎక్సాన్ మధ్య దూరం ఉంటుంది అని కూడా మీకు చెప్తుంది."
+"तो आप इन पर गौर कर सकते हैं ये न्यूक्लियोटाइड ( nucleaotide ) आधार हैं जो आप बिल्कुल दूरी और जीन ( gene ) की अवधि की गणना कर सकते हैं और इसके अलावा यह भी बता रहे हैं कि मौजूद टेप के कितने वेरिएंट हैं और आप देख सकते हैं कि आप जानते हैं कि आप क्या जानते हैं इतने सारे लिपियों 1,2,3 , कि यहाँ से यहाँ शुरू करते हैं , लेकिन आप देखते हैं कि उदाहरण के लिए मतभेद हैं यह प्रतिलेख यहाँ से शुरू होता है और यहाँ समाप्त होता है और 1 प्रतिलेख है आपके पास 4 एक्सॉन हैं लेकिन बीच में एक इंट्रॉन ( intron ) है कितने भी मौजूद हैं कि प्रतिनिधित्व कर रहे हैं आप यहाँ देख सकते हैं कि यह है कि यह है मानव के लिए और फिर यह भी बात करता है कि आप क्रोमैटिन ( chromatic ) के मिथाइलेशन ( methylation ) पैटर्न के रूप में क्या कहते हैं ।","మీరు దీనిపై శ్రద్ధ వహించేదేమిటంటే న్యూక్లియోటాఇడ్ ( nucleaotide ) ఆధారం పై సరి అయిన దూరం ఇంకా జీన్ ( gene ) యొక్క సమయాన్ని లెక్క పెట్టగలరు ఇంకా ఇది కాకుండా ఇది కూడా చెప్పగలిలిగేది ఏమిటంటే ఉన్న టేప్లో ఎన్ని వేరియంట్లు ఉన్నాయి మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇన్ని లిపిల్లో 1,2,3 , ఇది ఇక్కడ మొదలవుతుంది, కానీ చూడగలిగేది ఏమిటంటే, ఉదాహరణ కోసం అభిప్రాయ భేదాలు ఉన్నాయి ఈ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఇక్కడ మొదలవుతుంది ఇంకా ఇక్కడ అంతమౌతుంది ఇంకా 1 ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఉంది మీ దగ్గర 4 ఎక్సాన్ ఉన్నాయి వాటి మధ్య ఒక ఇంట్రోన్ ( intron ) ఉంది ఎన్ని ఉన్న వాటి యొక్క ప్రతినిధి తత్వం చేస్తున్నాయి మీరు ఇక్కడ చూడగలిగింది ఏమిటంటే మానవుడు కోసం ఇంకా మళ్లీ ఇది కూడా చెప్తుంది ఏమిటంటే మీ క్రోమాటిక్ ( chromatic ) యొక్క మిథలైషన్ ( methylation ) కాటన్ యొక్క రూపంలో ఏం చెబుతుంది."
+"तो आप यहाँ देख सकते हैं कि आप पहाड़ों की तरह देख सकते हैं , ये ऐसे सेगमेंट हैं जिन्हें मिथाइलेटेड क्रोमैटिन ( methylated chromatin ) में दिखाया जा रहा है , ताकि आप जान सकें कि हिस्टोन के लिए उदाहरण एसिटिलेशन को यहाँ दिखाया गया है !","అయితే మీరు ఇక్కడ ఈ చూడగలిగేది ఏంటంటే మీరు కొండలు లాంటివి చూడగలరు, ఇది ఎలాంటి సెగ్మెంట్ దీన్ని మిథాఇలేటడ్ క్రోమాటిన్ (methylated chromatin ) లో చూపిస్తున్నారు, అందువలన మీరు తెలుసుకోగలిగింది ఏమిటంటే హిస్టోన్ కోసం ఉదాహరణం ఎసిటిలేశన్ నీ ఇక్కడ చూపించారు."
+और यह उदाहरण के ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) के बारे में भी बात करता है आप देख सकते हैं कि ये कितने टेप हैं जो विभिन्न क्षेत्रों में मैप किए जाते हैं ।,ఇంకా ఇది ఉదాహరణ కోసం ట్రాన్స్క్రిప్షన్ (transcription) గురించి చెబుతుంది మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే ఇవి ఎన్నిటేప్ ఉన్నాయి ఏవి విభిన్న క్షేత్రాలు యొక్క మ్యాప్ చెయ్యగలవు.
+"आप देख सकते हैं कि ऐसे पहाड़ हैं जहाँ कभी आपके पास एक्सन ( exons ) होते हैं , जाहिर है मेरे पास अधिक प्रतिलेख होने का क्रम होता है एक्सॉन ( exons ) का प्रतिनिधित्व करना और यह एक चीप डेटा के बारे में बात करता है हम थोड़ी देर के बारे में बात करेंगे , वे कौन से क्षेत्र हैं जिन पर कुछ प्रतिलेखन कारक आते हैं और बंध जाते हैं और आप देख सकते हैं कि प्रतिलेखन कारक हैं जो तीन प्रमुख अंत के करीब बाध्यकारी हैं लेकिन बहुमत आप जीन के पांच प्रमुख अंत में पा सकते हैं ।","మీ చూడగలిగేది ఏంటంటే ఇలాంటి కొండ వుంది ఎక్కడ మీ దగ్గర ఎగ్యాన్స్ ( exons ) ఉంటాయి, నిశ్చితంగా మా దగ్గర ఎక్కువ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఉండే క్రమం ఉంటుంది ఎగ్యాన్స్ ( exons ) ఒక ప్రతినిధిత్వం చెయ్యటం ఇంకా ఇది ఒక చిప్ డేటా గురించి మాట్లాడుతుంది దీని గురించి మనం తర్వాత మాట్లాడుకుందాం, అవి ఏ క్షేత్రాలు దీనిపై కొన్ని ట్రాన్స్క్రిప్షన్ వస్తాయి ఇంకా జత పడతాయి మరియు మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం ఉంది ఏది మూడు ముఖ్యమైన చివరిలో బంధించి ఉంటాయి కానీ ఎక్కువసార్లు జీన్ యొక్క ఐదు ముఖ్యమైన చివర్లో పొందగలరు."
+"जाहिर है क्योंकि अगर ये ऐसे कारक हैं जो जीन अभिव्यक्ति को नियंत्रित करते हैं तो उन्हें अन्य पाँच प्रमुख सिरों पर बाँधने की ज़रूरत होती है , तो आप उस संरक्षण को देख सकते हैं उदाहरण के लिए यदि आप अनुक्रम ( sequence ) में देखते हैं और फिर अनुरूप क्षेत्रों को देखते हैं तो अन्य प्रजातियों में समरूप क्षेत्र हैं बहुत अनुक्रम ( sequence ) संरक्षण सही है !","ప్రత్యక్షంగా ఉంది ఎందుకంటే ఇంకా ఇవి అలాంటి కారకం ఏదీ జీన్ యొక్క అభివ్యక్తిని నియంత్రిస్తుంది అయితే వాటిని ఇతర ఐదు ప్రముఖ చివర్లని అవసరమవుతుంది, అప్పుడు సంరక్షణ ని చూడగలరు ఉదాహరణ కోసం ఒకవేళ మీరు అనుక్రమం ( sequence ) ని చూస్తే ఇంకా మళ్లీ అనురూప క్షేత్రాన్ని చూస్తే ఇతర ప్రజాతులు సమానమైన క్షేత్రాలు ఉన్నాయి చాలా అనుక్రమణ ( sequence ) సంరక్షణ సరైనవి."
+आप देख सकते हैं कि उदाहरण के लिए आपके पास जहाँ भी अनुक्रम ( sequence ) संरक्षण बहुत अधिक है ।,మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే ఉదాహరణ కోసం నీ దగ్గర ఎక్కడైనా అనుక్రమణ (sequence) రక్షణ చాలా ఎక్కువ ఉంది.
+आप देख सकते हैं कि चिकन और ज़ेबरा मछली में भी आपको लगता है कि अनुक्रम होमोलॉजी ( sequence homology ) सही मौजूद है !,మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే చికెన్ ఇంకా జేబ్రా చేప లో కూడా మీకు తెలిసేదేమిటంటే అనుక్రమణ హోమోలోజి (sequence homology) ఇంకా ఉంది!
+जबकि इंट्रॉन ( intron ) में तो आप स्पष्ट रूप से अनुक्रम की बहुत समानता नहीं देखते हैं क्योंकि ये क्रम चयन दबाव में नहीं हैं ।,కానీ ఇంట్రోన్ (intron) లోనైతే మీరు స్పష్టంగా అనుక్రమణ యొక్క చాలా సమానత్వం మీరు చూడలేరు ఎందుకంటే ఈ క్రమం ఒత్తిడిలో లేదు.
+"वे परिवर्तनों से गुजर सकते हैं क्योंकि यह जीन फ़ंक्शन ( gene functions ) को प्रभावित नहीं करता है , लेकिन अगर कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) में हो रहे बदलाव हैं तो यह जीन कार्यों को प्रभावित करेगा इसलिए ऐसे परिवर्तनों को परिवर्तित नहीं किया जाता है ।","అవి మార్పులు లో నుంచి వెళ్లగలవు ఎందుకంటే ఇది జీన్ ఫంక్షన్(gene functions) నీ ప్రభావితం చేయ్యవు, కానీ ఒకవేళ కోడింగ్ అనుక్రమణ (coding sequence) లో మార్పులు జరిగితే ఇప్పుడు ఈ జీన్ పనుల్ని ప్రభావితం చేస్తాయి ఎందుకంటే ఇలాంటి మార్పుల్ని మార్చలేరు."
+"अब संरक्षण की बात करते हैं , लेकिन हम स्क्रीन के नीचे आते हैं और ये हिट हैं प्रत्येक पट्टी प्रतिनिधित्व करती है , ऐसे क्षेत्र जिनमें आपके पास मानव जीनोम ( genome ) में भिन्नता है ।","ఇప్పుడు రక్షణ గురించి మాట్లాడుకుందాం, మనం స్క్రీన్ కి కిందకి వస్తున్నాం ఇంకా ఇది హిట్ ఉంది ప్రత్యేక పట్టి ప్రాతినిథ్యం ఇస్తుంది, ఇలాంటి క్షేత్రం ఇందులో మీ దగ్గర మానవ జీనోమ్ (genome) లో భిన్నత్వం ఉంది."
+याद है !,గుర్తు ఉంది !
+मैंने आपको लगभग 1000 जीनोम ( genome ) परियोजना के बारे में बताया और इस तरह की परियोजना वास्तव में इस बारे में बात करती है कि जनसंख्या में जीनोम ( genome ) स्तर में क्या भिन्नता है और आप देख सकते हैं कि जीनोम ( genome ) में बड़ी संख्या में ऐसी साइटें हैं जिन्हें आप कई प्रकार दिखाते हैं ।,నేను మీకు సుమారు 1000 జీనోమ్ ( genome ) ప్రాజెక్ట్ గురించి చెప్పాను ఇంకా ఇలాంటి ప్రాజెక్టు నిజంగా ఈ విషయం గురించి మాట్లాడుతూ ఉందంటే జనాభాలో జీనోమ్( genome ) ఆయిల్ లో తేడాలు ఏమిటి ఉన్నాయి ఇంకా మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే జీనోమ్( genome ) లో పెద్ద సంఖ్యలో ఇలాంటి సైట్లు ఉన్నాయి ఎక్కడ మీరు ఎన్నో రకాలు చూడగలరు.
+"अब क्या ये परिवर्तन जीन को परिवर्तित करते हैं या नहीं , क्या परिवर्तन जीन के कार्य को प्रभावित करते हैं या नहीं , इस प्रकार परिवर्तन होता है आपके द्वारा ज्ञात जीन फ़ंक्शन ( gene function ) आपको किसी भी बीमारी या अन्य स्थितियों को विकसित करने का जोखिम प्रदान करता है ।","ఏంటి ఈ మార్పులు జీన్ లో మార్పులు తెస్తాయి లేక లేదా, మార్పు జీన్ యొక్క పనితీర్ని ప్రభావితం చేస్తాయా లేక లేదా ఇలాంటి మార్పులు జరుగుతాయి మీ ద్వారా తెలిసినా జీన్ ఫంక్షన్ ( gene function ) మీకు ఎలాంటి రాహుల్ లేక ఇతర స్థితులు నుంచి వికసింప చెయ్యడానికి ప్రమాదాన్ని అందిస్తుంది."
+ये सभी कुछ हैं जिनकी जांच करने की आवश्यकता है लेकिन निश्चित रूप से यह बताता है कि विविधताएं ( variations ) हैं और यह जानकारीपूर्ण हो सकती हैं ।,ఇవన్నీ కొన్ని ఉన్నాయి వేటి పరీక్ష చేసే అవసరం ఉంది కానీ నిశ్చితంగా ఇది చెప్తుంది ఏంటంటే వేరియేషన్స్ (variations) ఉన్నాయి ఇంకా ఈ సమాచారం పూర్తి కావచ్చు.
+यहाँ दिखाया गया अंतिम बार रिपीट राइट है !,ఇక్కడ చూపించారు చివరి సారీ ఏపీ రైట్ !
+इसलिए जैसा कि आप जानते हैं कि बड़ी संख्या में दोहराव और दोहराव विभिन्न तरीकों से विकास में मदद करते हैं ।,అందుకే  మీకు తెలిసిందేమిటంటే పెద్ద సంఖ్యలో పునరావృత్తం ఇంకా పునరావృత్తం వివిధ రకాలలో వికాసానికి సహాయపడతాయి.
+"यदि आपने पुस्तकों में पढ़ा है कि आप समझते हैं कि जीन ( gene ) दोहराव के काతरण दोहराव के माध्यम से विकसित हुए हैं क्योंकि यह गैर - होमोलॉगस पुनर्संयोजन ( non - homologous recombination ) में कई बार खुद को दोहराता है और परिणामस्वरूप आपके पास ऐसे डोमेन होते हैं जो दोहराए जाते हैं , ऐसे जीन होते हैं जो दोहराए जाते हैं और जो मदद करते हैं विकास में ।","ఒకవేళ మీరు పుస్తకాల్లో చదివితే మీకు తెలిసేదేమిటంటే జీన్ ( gene ) పునరుక్తి కారణం పునరుక్తి యొక్క మాధ్యమంతో వికసింప బడ్డాయి ఎందుకంటే ఇది నాన్ - హోమోలోగోస్ ఈ కాంబినేషన్( non - homologous recombination ) లో చాలాసార్లు స్వయంగా పునరుక్తి చేసుకుంటుంది దేనివల్ల స్వరూపంగా దగ్గర ఇలాంటి డొమైన్ ఉంటుంది ఇవి పునరుక్తి చేయబడతాయి, ఇలాంటి జీన్ ఉంటాయి వీటిని పునరుత్పత్తి చేస్తారు ఇంకా ఇవి వికాసానికి సహాయపడతాయి."
+"क्या यहाँ क्या चीज़े यहाँ होती हैं कि रिपीट होती हैं जीन भर में मौजूद होती हैं और ये रिपीट हो सकती हैं एक प्रभाव है या जीन फ़ंक्शन ( gene function ) पर कोई प्रभाव नहीं है जो हम कभी नहीं जानते हैं , लेकिन शायद आप जो समझना चाहते हैं वह यह हो सकता है कि कई बार दोहराए जाने से जीनोम ( genome ) अस्थिर हो सकता है जैसा कि मैंने कहा कि बार - बार आपको पता है कि पुनरावृत्ति के दौरान पुनरावृत्ति के दौरान हो सकता है जब सजातीय हो जोड़ी एक साथ आती है और फिर एक ही स्थान पर पुन : संयोजन करने के बजाय एक पुनर्संयोजन होता है क्योंकि दोहराता है और वे समान होते हैं वे मिसलिग ( misalign ) कर सकते हैं जिसके परिणामस्वरूप असमान पुनर्संयोजन हो सकता है जिसके परिणामस्वरूप जीन ( gene ) के एक छोटे से खंड का दोहराव या विलोपन हो सकता है जीन ( gene ) के छोटे सेगमेंट , इसलिए इससे आपको फंक्शन या फंक्शन के नुकसान का पता चल जाता है और यह निर्भर करता है कि जीन सेल या टिशू को कैसे प्रभावित करता है ।","ఏంటి ఇక్కడ వస్తువు ఉంది ఇక్కడ ఉంటుందో పునరుత్పత్తి అవుతుంది జీన్ అంతట్లో ఉంటుంది ఇంకా ఇవి పునరుక్తి అవ్వచ్చు ఒక ప్రభావం లేక జీన్ ఫంక్షన్( gene function ) ఎలాంటి ప్రభావం ఉండదు ఏది మనకి ఎప్పుడూ తెలీదు, కానీ బహుశా చేసుకోవాలనుకుంటారు అనేది ఏమిటంటే ఎన్నోసార్లు పునరావృత్తి అవటంతో జీనోమ్( genome ) అక్షరం అవ్వచ్చు ఎలాగైతే నేను చెప్పాను పదే పదే పునరావృత్తి సమయంలో మీకు తెలిసిందేమిటంటే పునరావృత్తి అయినప్పుడు సుజాతుల్తో జోడి గా వస్తాయి ఇంకా ఒకే స్థానంలో మళ్లీ జతపడే బదులు మళ్లీ సంయోగం అవుతా ఎందుకంటే పునరావృత్తి అవుతుంది ఇంకా అవి సమానంగా ఉంటాయి అవి మిస్లైన్( misalign ) చెయ్యవచ్చు దేని ఫల స్వరూపంగా అసమానమైన మళ్లీ సంయోగం అవ్వచ్చు వేంపల్లి స్వరూపంగా జీన్( gene ) ఒక చిన్న ఖండం యొక్క పునరావృత్తి లేక విలోమం అవ్వచ్చు జీన్( gene ) యొక్క చిన్న సెగ్మెంట్, ఓకే దీంతో మీ ఫంక్షన్ లేక ఫంక్షన్ యొక్క నష్టం గురించి తెలుస్తుంది ఇంకా జీన్ సెల్ లేక టిష్యూ పై ఎలాంటి ప్రభావం చూపిస్తుంది అన్న పై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+"आपको एक बीमारी या दूसरा हो सकता है , उदाहरण के लिए यह विशेष जीन शरीर में विभिन्न प्रकार के कार्यों में शामिल है और जीवित रहने के लिए न्यूरॉन्स ( neurons ) के लिए बहुत महत्वपूर्ण है ।","మీకు ఒక రోగం లేక ఇంకొకటి రావచ్చు, ఉదాహరణ కోసం ఇది ప్రత్యేక జిన్ శరీరంలో అందమైన రకాల పనుల్లో పాల్గొంటుంది ఇంకా బ్రతకడానికి న్యూ రోన్స్ (neurons) కోసం చాలా ముఖ్యమైనది."
+इसलिए यदि आप जीन में कुछ बदलाव करते हैं जैसे कि जीन कार्यात्मक ( functional ) ( gene functional ) नहीं है तो वह व्यक्ति होगा लफोरा रोग नामक एक स्थिति विकसित करें जो बहुत गंभीर न्यूरोडीजेनेरेटिव ( neurodegenerative ) बीमारी है ।,అందుకే ఒకవేళ మీ జీన్ లో కొన్ని మార్పులు చేస్తే ఎలాగంటే జీన్ కార్యాత్మక (gene functional ) కాదు అప్పుడు ఆ వ్యక్తి కి లఫోరా పేరుగల రోగం వస్తుంది ఒక స్థితిని వికసించి ఉండి ఏది చాలా గంభీరమైన న్యూరోడీజెనరేటివ్ (neurodegenerative) జబ్బు.
+"इससे शुरू होने वाला व्यक्ति जल्द ही ठीक हो जाएगा , आपको याददाश्त को समझने में समस्या होगी , आप नहीं चल सकते हैं जो आपको मिर्गी के रूप में कहते हैं और जो आप चाहते हैं उससे 25 साल पहले आप मर जाएंगे ।","దీంతో మొదలయ్యే వ్యక్తి అన్నయ్య అవుతాడు, మీకు జ్ఞాపక శక్తి అర్థం చేసుకోవడానికి సమస్య వస్తుంది, నడవలేరు ఏది మీకు మూర్ఛ యొక్క రూపంలో అంటారు ఇంకా మీరు ఏం కోరుకుంటున్నారు దానికి పాతికేళ్ల ముందు మీరు చనిపోతారు."
+"तो यह स्पष्ट रूप से आपको बताता है कि आप जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) और इस तरह सहित विकसित होने वाली अन्य सभी तकनीकों को कैसे जानते हैं विकासशील डेटाबेस ने हमें जीनोम ( genome ) और अन्य कार्यात्मक ( functional ) हस्ताक्षरों की जटिलताओं को समझने के लिए एक लक्ष्य में मदद की , जो किसी को भी जीनोम ( genome ) पर काम करने की आवश्यकता नहीं है , लेकिन क्या आप केवल एक विशेष जीन ( gene ) पर काम कर सकते हैं , लेकिन यह आपको हर जानकारी देता है जिसका आप उपयोग कर सकते हैं जीन फ़ंक्शन को समझने के लिए ।","అయితే ఇది మీకు స్పష్టంగా తెలియజేస్తుంది ఏమిటంటే మీ జీనోమ్ అనుకరణ ( genome sequencing ) ఇంకా ఇలాంటి దాంతోపాటు వికసింప దా ఇతర అన్ని సాంకేతిక లో ఎలా తెలుసుకోగలరు వికసింప డేటాబేస్ నీ మనం జీనోమ్ ( genome ) ఇంకా ఇతర కార్యాత్మక( functional ) సంతకాలు యొక్క క్లిష్టత దీని అర్థం చేసుకోవడానికి ఒక లక్షల్లో సహాయపడుతుంది, ఏది ఎలాంటి జీనోమ్ ( genome ) పై పనిచేసే అవసరం ఉండదు, కానీ కేవలం ఒక ప్రత్యేకమైన జీన్( gene ) పై మీరు పని చేయగలరా, మీకు ప్రతి యొక్క సమాచారం అందిస్తుంది దీన్ని ఉపయోగించి మీరు జీన్ ఫంక్షన్ ని అర్థం చేసుకోగలరు."
+"इसलिए सिर्फ एक और उदाहरण देने के लिए यह एनकोड प्रोजेक्ट ( encode project ) यह विशेष रूप से उन लोगों के लिए है जो जीन फ़ंक्शन ( gene function ) को समझने में रुचि रखते हैं , यह डीएनए तत्वों ( DNA elements ) का एक विश्वकोश है ।","ఇందుకు కేవలం ఇంకొక ఉదాహరణ ఇవ్వటానికి ఇది ఎన్ కోడ్ ప్రాజెక్ట్ (encode project ) ఇది విశేషంగా అలాంటి గనుల కోసం ఎవరి జీన్ ఫంక్షన్ (gene function) అర్థం చేసుకునే అభిరుచి ఉన్నవాళ్లు, ఈ డిఎన్ఏ తత్వాలు ( DNA elements ) ఒక ఎన్సైక్లోపీడియా."
+"यह उदाहरण के लिए सभी डेटा के बारे में बात करता है कि उदाहरण के लिए कैसे प्रतिलेखन कारक हैं जो जीन के पांच प्रमुख तत्व से बंधते हैं और फिर उदाहरण के लिए क्रोमैटिन संशोधन ( chromatin modification ) और फिर भविष्यवाणी , कम्प्यूटेशनल भविष्यवाणी क्योंकि आप जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) के साथ जानते हैं कि आपके पास एक बड़ा होगा डेटाबेस की संख्या ।","ఉదాహరణ కోసం డేటా అంతటి గురించి మాట్లాడుతుంది ఉదాహరణ కోసం ఎలా ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కి కారకం ఏది జిన్ యొక్క ముఖ్యమైన తత్వాలతో జోడిస్తుంది ఇంకా మళ్లీ ఉదాహరణ కోసం క్రోమాటిన్ మోడిఫికేషన్( chromatin modification ) ఇంకా మళ్లీ భవిష్యవాణి, కంప్యుటేషన్ భవిష్యవాణి ఎందుకంటే మీరు జీనోమ్ అనుక్రమణ ( genome sequence ) తో పాటు తెలిసిందేమిటంటే నీ దగ్గర ఓ పెద్ద డాటాబేస్ యొక్క సంఖ్య ఉంది."
+अब डेटा माइनिंग सॉफ्टवेयर्स ( data mining softwares ) हैं लोगों ने जीन या हस्ताक्षर और इतने पर भविष्यवाणी करने के लिए समझने के लिए उपकरण विकसित किए हैं ।,ఇప్పుడు డేటా మైనింగ్ సాఫ్ట్వేర్ (data mining software) ఉంది ప్రజలు జీన్ లేక సంతకాలు ఇంకా ఇంతట్లో నే ప్రవేశాన్ని చెయ్యటానికి అర్థం చేసుకోవడానికి ఉపకరణాలు అభివృద్ధి చేశారు.
+और यह विशेष रूप से एनकोड प्रोजेक्ट ( Encode project ) ने वास्तव में हमें एक साथ रखने और विश्लेषण करने और सार बाहर निकालने में मदद की जीनोम ( genome ) वहाँ है और निश्चित रूप से आप जानते हैं कि आपको जाना चाहिए और इस पर एक नज़र रखना चाहिए और इससे आपको अधिक जानकारी मिलती है ।,ఇంకా ఇది ప్రత్యేక రూపంగా ఎన్కోడ్ ప్రాజెక్ట్( Encode project ) వాస్తవంగా మనల్ని కలిపి ఉంచటానికి ఇంకా విశ్లేషించడానికి మరియు సారం బయటికి రాబట్టడానికి సహాయపడే జీనోమ్ ( genome ) ఎక్కడుంది ఇంకా కచ్చితంగా మీరు చెప్పగలిగేది నీకు తెలిసిందేమిటంటే మీరు వెళ్లాలని ఇంకా దీనిపై ఒక దృష్టి పెట్టాలని ఇంకా దీనితో మీకు ఎక్కువ సమాచారం అందుతుంది.
+"इसलिए यह उदाहरण के लिए बात करता है कि परियोजनाएं जो पहले से ही वहां लागू हैं और रोड मैप और इतने पर क्या है और यह आपके बारे में बात करता है कि आप उन सभी assays को जानते हैं जिन्हें आप इस परियोजना में डालते हैं , इसलिए यह सही में देखने के लिए अच्छा है !","అందుకే ఈ ఉదాహరణ కోసం కంటే ఇట్లు అయితే ముందు నుంచి నడుస్తున్నాయి ఇంకా రోడ్ మ్యాప్ మరియు ఎంతటి లో ఏముంది ఇంకా ఇది మీ గురించి మాట్లాడేది ఏంటంటే మీరు అన్ని assays గురించి తెలుసు వీటిని మీరు ఈ ప్రాజెక్ట్ లో పెడుతున్నారు, అందుకే ఇది సరిగ్గా చూడటానికి మంచిది!"
+"तथा आप मूल रूप से उदाहरण के लिए डेटा देख सकते हैं , उदाहरण के लिए डेटा हो सकता है Chip अनुक्रमण डेटा अर्थ क्रोमैटिन इम्युनोप्रेवेज़ वाइविल ( chromatin immunoprecipitation wewill ) के बारे में थोड़ी देर बाद मूल रूप से आप जो देखते हैं वह यह है कि उदाहरण के लिए कोई प्रतिलेखन कारक है जो अलग - अलग तत्वों में जाता है और बांधता है जीनोम ( genome ) ।","ఇంకా మీరు మూల రూపంగా ఉదాహరణ కోసం పేట చూడగలరు, ఉదాహరణ కోసం డేటా అవ్వచ్చు Chip అనుక్రమణ డాటా అర్థం క్రోమాటిన్ ఇమ్యునోప్రెసిపిటేషణ్ వేవిల్( chromatin immunoprecipitation wewill ) గురించి కొంత సేపు తర్వాత మూల రూపంగా మనం ఏది చూడగలిగింది అంటే అది ఇదే అంటే ఉదాహరణ కోసం ఏ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం అయ్యింది ఏది వేరు వేరు తత్వాలు వెళుతుంది ఇంకా బంధించు తుంది ఈ జీనోమ్"
+तो क्या कारण हैं कि प्रतिलेखन कारक हैं जो एक है जिसे आप जानते हैं कि आप प्रतिलेखन शुरू करते हैं और अधिकांश कैंसर में जीन ( gene ) को व्यक्त करने के तरीके में एक वैश्विक पुनर्संरचना होती है ।,అయితే ఏ కారణం వలన ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం ఉంది దీని గురించి మీకు తెలిసిందేమిటంటే మీ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ మొదలుపెడతారు ఇంకా మెజారిటీ క్యాన్సర్ లో జీన్ (gene) నీ వ్యక్తం చేసే పద్ధతుల్లో ఒకటి ప్రపంచ పునర్నిర్మాణం అవుతుంది.
+"इसलिए यदि आप जल्दी से देख सकते हैं कि प्रतिलेखन कारक क्या हैं और वे कहां जाते हैं और आपको बांधते हैं उदाहरण के लिए जानेंगे कि वे कौन से जीन हैं जो अपग्रेड या डाउनग्रेड किए गए हैं और इसके लिए लोग वही करते हैं , जिसे आप क्रोमैटिन इम्युनोप्रेग्रेसिंग ( chromatin immunoprecipitation ) के रूप में जानते हैं और उस डेटा को जिसे आप महिला वयस्क के गर्भाशय से उदाहरण के लिए जानते हैं , आप उसे देख सकते हैं और उसे देख सकते हैं ।","అందుకే ఒకవేళ మీరు త్వరగా చూడగలిగితే ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం ఏమిటి ఇంకా అవి ఎక్కడికి వెళ్తాయి ఇంకా మిమ్మల్ని బంధిస్తాయి ఉదాహరణ కోసం తీసుకోవాల్సిన ఏమిటంటే అవి ఏ జీన్లు దేవి అప్గ్రేడ్ లేక డౌన్గ్రేడ్ చేయ్యబడ్డాయి ఇంక దీనికోసం ప్రజలు అదే చేస్తారు, దీన్ని మీకు క్రోమోటిన్ ఇమ్యునోప్రెసిపిటేషన్ ( chromatin immunoprecipitation ) యొక్క రూపంలో తెలుసు ఇంకా ఆ డేటా దీన్ని మీరు వయోజన స్త్రీల యొక్క గర్భాశయం నుంచి ఉదాహరణ కోసం తెలుసుకునేదేమిటంటే , మీరు దాన్ని చూడగలరు ఇంకా మీరు చూడగలరు"
+तंत्रिका ऊतक और इतने पर से ।,తంత్రిక కణజాలం ఇంకా వీటిపైన.
+"तो आप मानव के प्रत्येक ऊतक और या तो एक सामान्य ऊतक या एक कैंसर कोशिका से डेटा प्राप्त कर सकते हैं , ताकि वास्तव में आपको पता चल जाए कि आप अधिक खान पर जा सकते हैं और फिर अधिक समझ प्राप्त कर सकते हैं ।","అయితే మీరు మానవుడియొక్క ప్రతి కణజాలం ఇంకా లేక ఒక సామాన్య కణజాలం లేక ఒక క్యాన్సర్ కణం నుంచి డేటాని అందుకో గలరు, ఫలస్వరూపంగా నిజంగా మీరు తెలుసుకోగలిగింది ఏమిటంటే మీరు ఎక్కువ సంపద దగ్గరకు వెళ్ళగలరు ఇంకా అర్థం చేసుకోగరు"
+तो यह इस विशेष सांकेतिक परियोजना का एक स्नैपशॉट है ।,అయితే ఇది ఒక కేక సాంకేతిక ప్రాజెక్ట్ యొక్క ఒక స్నాప్ షాట్.
+"इसलिए जीनोम सीक्वेंस ( genome sequence ) की वजह से आया अन्य अनुप्रयोग जिसे वेक्टर आधारित कहा जाता है , उसमें फिर से जीवों के जीनोमिक डेटा ( genomic data ) को समर्पित एक डेटाबेस , जो वैक्टर के रूप में कार्य करता है , कहते हैं कि वे स्वयं किसी बीमारी का कारण नहीं बनते हैं , लेकिन वे संचारित करने में मदद कर सकते हैं हमारे शरीर के परजीवी और अन्य रोगाणुओं ।","అందుకే జీనోమ్ సీక్వెన్స్ ( genome sequence ) వలన వచ్చింది ఇతర అనుప్రయోగాల కోసం ఏది వెక్టర్ పై ఆధారపడి ఉంటుంది అని అంటారు, అందులో మళ్ళీ జీవులు యొక్క జీనోమిక డాటా( genomic data ) కి అంకితమైన డాటాబేస్, ఏది వెక్టర్ యొక్క రూపంలో పనిచేస్తాయి, చెప్పేది ఏమిటంటే అవి స్వయంగా ఏ రోగానికి కారణం అవ్వవు, కానీ అవి ప్రసరణలో సహాయపడతాయి మన శరీరం యొక్క పరజీవులు ఇంకా ఇతర రోగాలు"
+"परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि हम अंत में मच्छर के लिए एक बीमारी है , उदाहरण के लिए यह एक हो सकता है मलेरिया एक और उदाहरण है और इतने पर ।","ఫలితంగా మీరు తెలుసుకుంటే ఏంటంటే మనం ఆఖరికి దానం కోసం వచ్చే జబ్బు, ఉదాహరణ కోసం ఇది ఒకటి అవ్వచ్చు మలేరియా ఇంకొకటి ఉదాహరణం ఇంకా ఎంత లోనే."
+तो आप जानते हैं कि यह फिर से एक महत्वपूर्ण क्षेत्र है क्योंकि आप परजीवियों के मेजबान को समझना चाहते हैं उन्हें ले जाना और आपको पता है कि उनका जीनोम ( genome ) कैसे व्यवस्थित है और वे कैसे कार्य करते हैं इसलिए परजीवी वहां रहते हैं और प्रजनन करते हैं क्योंकि अधिक बार जो हम संक्रमित होते हैं वह एक विशेष रोगज़नक़ के विकास का एक निश्चित रूप है !,అయితే మీకు తెలిసిందేమిటంటే మళ్లీ ఒక ముఖ్యమైన క్షేత్రం ఎందుకంటే మీరు పారాసైట్ల యొక్క ఆదిత్యం వహించే వాటిని అర్థం చేసుకోవడం వాటిని తీసుకు వెళ్లి ఇంకా మీకు తెలిసేదేమిటంటే మీ జీనోమ్( genome ) ఎలా వ్యవస్థ చెందాయి ఇంకా అవి ఎలా పనిచేస్తున్నాయి అందుకే పారాసైట్స్ అక్కడ ఉంటాయి ఇంకా సంతాన ఉత్పత్తి చేస్తాయి ఎందుకంటే ఏవి మనల్ని సంక్రమణం చేస్తాయో అవి ఒక ప్రత్యేక రోగకారక యొక్క వికాసానికి ఖచ్చితమైన మార్గం.
+"इसलिए यदि आप यह समझ सकते हैं कि और यदि आप जानते हैं कि आप उनके शरीर विज्ञान के लिए कुछ कर सकते हैं , तो शायद हम संक्रमण को रोकने या कम करने में सक्षम होंगे ।","ఇంటికే ఒకవేళ మీరు ఇది అర్థం చేసుకోగలిగితే ఇంకా ఒకవేళ మీరు తెలుసుకోవాలంటే మీరు వాటి శరీర విజ్ఞానం కోసం ఇంకొంచెం చేయగలరు, అయితే బహుశా మనం సంక్రమణాన్ని ఆ పటం లేక తక్కువ చేయటం లో సమర్థలవుతాము."
+तो फिर से इसका बहुत महत्वपूर्ण है कि ऐसा कुछ है जो सामने आया है और फिर यह केवल मानव और परजीवी नहीं है ।,మళ్లీ దీని యొక్క చాలా ముఖ్యమైన ఉందే ఏంటంటే ఇలాంటిదేదో ఉంది తేదీ ఎదో వచ్చింది ఇంకా మళ్లీ కేవలం మానవ ఇంకా పరజీవి కాదు.
+परंतु यहां तक कि पौधे हमारे लिए बहुत महत्वपूर्ण हैं क्योंकि हम अपने भोजन के लिए पौधों पर निर्भर हैं और ये प्राथमिक उत्पादक ( primary producers ) हैं और समय के साथ आप जानते हैं कि खेती के लिए जिस भूमि क्षेत्र का उपयोग किया जा रहा है वह कम हो रहा है क्योंकि एक शहरीकरण है ।,కానీ ఎంత వరకు అంటే మొక్కలు చాలా ముఖ్యమైనవి ఎందుకంటే మనో మన భోజనం కోసం మొక్కలు మీదే ఆధారపడి ఉన్నాం ఇంకా ఇవి ప్రాథమిక ఉత్పత్తులు( primary producers ) ఇంకా సమయం తో పాటు మీకు తెలిసేదేమిటంటే పంటల కోసం ఏ భూమి ప్రాంతాన్ని ఉపయోగిస్తున్నాము అది తక్కువ అవుతుంది ఎందుకంటే నగరీకరణం అవుతుంది.
+"इसलिए हर जगह आप देखते हैं कि एक निर्माण चल रहा है जिसके परिणामस्वरूप आप उस भूमि क्षेत्र को जानते हैं जो पहले खेती के लिए उपयोग किया जाता है अब आबादी को क्या करने की आवश्यकता बढ़ रही है , इसलिए आपके सामने चुनौती है कि आप कैसे हैं खाद्यान्न के उत्पादन को अधिकतम करने जा रहे हैं , इसलिए आप आबादी को खा सकते हैं , लेकिन बहुत छोटे भूमि क्षेत्र से , इसलिए आपको ऐसे पौधे बनाने की जरूरत है जो एक ही समय में रोगज़नक़ों के लिए अधिक प्रतिरोधी हों और अधिक उपज दें !","అందుకే ప్రతి చోటా మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే ఒక నిర్మాణం నడుస్తుంది దేని ఫలస్వరూపంగా మీరు ఆ భూమి ప్రాంతం దీనిపై పొలం కోసం ఉపయోగించేవారు అది జనాభా పెంచటానికి ఎందుకు అవసరం అయిందో మీకు తెలుసు, అందుకే మీ దగ్గర ఉంటుందంటే మీరు ఎలా ఆహార ఉత్పత్తి ని అత్యధికంగా చేయబోతున్నారు, దీనివల్ల మీరు జనాభా తినగలరు, కానీ చాలా చిన్న భూక్షేత్రంలో, మీరు ఇలాంటి మొక్కలు పెంచే అవసరం ఉంది ఏదైతే ఒకే సమయంలో రోగాన్ని ఆరాధించడం తోపాటు ఎక్కువ ఉత్పత్తిని అందిస్తుంది."
+छोटी अवधि में ही सही !,తక్కువ సమయంలోనైనా సరే!
+आप 40 दिनों में जानते हैं कि क्या आप पौधे से गेहूं निकाल सकते हैं या पौधे से चावल निकाल सकते हैं ।,మీరు 40 రోజుల్లో తెలిసేదేమిటంటే మీరు మొక్క నుంచి గోధుమ తీయగలరా లేఖ మొక్క నుంచి ధాన్యం తీయగలరా.
+"इसलिए आप आवश्यक समय को कम करते हैं और अधिक उपज देते हैं ताकि वास्तव में हमारी मदद हो सके , इसलिए संयंत्र को समझने के लिए आप फिर से जीनोम ( genome ) को जानते हैं एक डेटाबेस है ।","ఇందుకే మీరు అవసరమైన సమయాన్ని తగ్గిస్తున్నారు ఇంకా ఎక్కువ కొత్త ఇస్తారు తద్వారా వాస్తవంగా మనకి సహాయం అవుతుంది, అందుకే మొక్కని అర్థం చేసుకోవటానికి మీరు మళ్ళీ జీనోమ్ (genome) గురించి తెలుసు ఒక డాటాబేస్ ఉంది."
+"आप जा सकते हैं एक ग्रामीन डेटाबेस ( Gramene database ) है , फिर से यह उन सभी जीनोम के बारे में बात करता है जिन्हें अनुक्रम किया गया है , जिसे आप उदाहरण के लिए देख सकते हैं जीनोम ब्राउज़र ( genome browser ) जो आपको जीन , एनोटेशन ( annotation ) और विविधता डेटा देता है और फिर निश्चित रूप से रास्ते ।","మీరు వెళ్ళవచ్చు ఒక గ్రామీన్ డేటాబేస్ ( Gramene database ) ఉంది, మళ్ళీ ఇవన్నీ శీలం గురించి తెలియజేస్తుంది వేటిని అనుక్రమణ చేశారు, దీన్ని ఉదాహరణ కోసం జీనోమ్ బ్రౌజర్( genome browser )ని మీరు చూడగలరు ఏది మీకు జీన్, ఎనోటేషన్( annotation ) ఇంకా భిన్నమైన డేటా ఇస్తుంది ఇంకా మీరు నిశ్చిత రూపం లో దారి"
+उसी में शामिल है ।,అందులోనే చేరాయి.
+इसलिए लोग फिर से प्लांट विज्ञान पर काम करते हैं और इस डेटाबेस पर गौर करते हैं ताकि इसके बारे में अधिक जानकारी प्राप्त कर सकें ।,అందుకే ప్రజలు మళ్లీ వృక్ష శాస్త్రం పై పని చేస్తున్నారు ఇంకా ఈ డాటాబేస్ పై దృష్టి మళ్ళించారు ఎందుకంటే దీని గురించి ఎక్కువ సమాచారం అందుకోవటానికి.
+"आप अन्य डेटाबेस है , यह WormBase है ।","మీరు ఇతర డాటాబేస్, ఇది WormBase."
+इसी तरह यह Celegans के संबंध में सभी जानकारी संग्रहीत करता है क्योंकि इसके शक्तिशाली मॉडल लोगों में से एक है जो विकास और जीन विनियमन ( gene regulation ) और कई अन्य पहलुओं को समझते थे ।,ఈ విధంగా ఇది Celegans యొక్క సమాచారం లో సమాచారం అంతా సేకరిస్తారు ఎందుకంటే దీన్ని శక్తివంతమైన మోడల్ జనాభాలో నుంచి ఒకటి ఏదైతే వికాసం ఇంకా జీన్ నియంత్రణ (gene regulation ) ఎన్నో ఇతర కారకాల్ని అర్థం చేసుకునేవారు.
+"तो यह आपको पता है कि डेटाबेस को इस बात की पूरी जानकारी मिल गई है कि कितने जीन ( gene ) हैं , जहाँ वे व्यक्त किए जाते हैं , वे किस तरह के कार्य करते हैं और सभी साहित्य जो भी परिणाम सामने आते हैं , उसे उसी में जोड़ दिया जाता है , तो आप देख सकते हैं इस पर ।","అయితే మీకు తెలిసిందేమిటంటే డేటాబేస్ కి ఈ విషయం గురించి పూర్తి సమాచారం అదిరిపోయింది ఏంటంటే జెమినీ జిన్ (gene) ఉన్నాయి, ఎక్కడ అవి వ్యక్త పరుస్తాయి, అవి ఏ విధంగా పనిచేస్తాయి ఇంకా సాహిత్యమంతా ఏ పరిణామైన వస్తుంది, దాన్ని అందులోనే జోడి చేస్తారు, దాంతో మీరు ఇక్కడ చూడగలరు."
+तो अगर तुम पर जाकर देखो तो फिर से बहुत मदद करने वाला है ।,అయితే ఒకవేళ దాంట్లో వెళ్లి చూస్తే మళ్లీ చాలా ఎక్కువ సహాయం చెయ్యిబోతుంది.
+"क्या आप वहां मौजूद हैं एक अन्य मॉडल प्रणाली है फ्लायबेस ( FlyBase ) इसी तरह जीन कार्यों और विकास को समझने के लिए एक बहुत अच्छा आनुवंशिक मॉडल है और इसके बारे में न केवल आप ड्रोसोफिला जीनोम ( drosophila genome ) और अनुक्रम को जानते हैं , बल्कि यह आपके बारे में भी बात करता है कि आप उन जीनों के बीच संबंध जानते हैं जो प्रजातियों में संरक्षित हैं ।","మీరు అక్కడ ఉన్నారంటే ఒక ఇతర మోడల్ ప్రణాళిక ఉంది ఫ్లైబేస్( FlyBase ) ఇలాంటి జీన్ పనులు ఇంకా అభివృద్ధిని అర్థం చేసుకోవటానికి ఓ మంచి అనువంశిక ఇంకా దీని గురించి మీకు కేవలం డ్రోసోఫిల్ జీనోమ్ ( drosophila genome ) ఇంకా అనుక్రమ గురించి తెలియడమే కాకుండా, ఇది మీ గురించి కూడా చెబుతుంది ఎందుకంటే మీరు ఆ జీన్లు మధ్య సంబంధం గురించి తెలుసు ఏవి ప్రజాతుల్లో రక్షించ బడ్డాయి."
+यदि आप याद कर सकते हैं कि हमने पिछले पिछले सप्ताह में जीन ऑन्थोलॉजी ( gene ontology ) के बारे में कुछ समय पर चर्चा की थी ।,ఒకవేళ మీరు గుర్తు తెచ్చుకోగలిగితే మనము క్రిందటి క్రిందటి వారంలో జీన్ ఓంటోలజి (gene ontology) గురించి కొంతసేపు చర్చించుకున్నాము.
+"तो जीन ऑन्कोलॉजी ( gene ontology ) एक डेटाबेस है , इसका एक डायनामिक डेटाबेस जिसे आप के विभिन्न जीनों को जानने या समझने वाले कार्यों के साथ लगातार अपडेट किया जा रहा है मक्खी में जीन ( gene ) का अध्ययन किया जा सकता है , लेकिन हमारे पास आप मानव में समान जीन ( gene ) जानते हैं , इसलिए इस डेटाबेस में डेटा को प्राप्त करने के लिए जो कुछ भी किया गया है , उसका अध्ययन किया गया है , इसलिए यदि आप अब मानव का अध्ययन करना चाहते हैं , तो आप जानते हैं कि फ्लाई ( FLY ) से जो आया है वह वास्तव में आपकी मदद करेगा जो कि उदाहरण के लिए कैंसर में शामिल हैं ।","అయితే జీన్ ఆంకాలజీ( gene ontology ) ఒక డాటాబేస్, దీనికి ఒక డైనమిక్ డాటాబేస్ ఏది మీ వివిధ జీన్లనీ తెలుసుకోవడానికి లేక అర్థం చేసుకునే పనులతోపాటు అప్డేట్ చేయడం కొనసాగిస్తారు ఈగ'లో జీన్ ( gene ) అధ్యయనం చేస్తున్నారు, కానీ మన దగ్గర మీరు మానవుడి లో సమానమైన జాీన్ మీకు తెలుసు, అందుకే ఈ డేటాబేస్లో డేటాని పొందడానికి ఏది చేసినా, అధ్యయనం చేస్తారు, అందుకే ఒకవేళ మీరు మానవుడి యొక్క అజ్ఞానం చెయ్యాలంటే, ఫ్లై( FLY ) నుంచి ఏదైతే వచ్చిందో అది నిజంగా మీకు సహాయం చెయ్యొచ్చు అని మీకు తెలుసు ఉదాహరణ కోసం క్యాన్సర్ కూడా వస్తుంది."
+पता है कि आप में परीक्षण किया गया है पता है कि ड्रोसोफिला ( drosophila ) यह बहुत समान लगता है जो बाद में मनुष्यों में पाया गया है ।,తెలిసిందేమిటంటే మీలో పరీక్ష చేశారు ఇంకా తెలిసిందేమిటంటే డ్రసోఫిలా (drosophila)  ఇది చాలా సమానంగా అనిపిస్తుంది ఏది తర్వాత మనుషుల్లో దొరికింది.
+"एक तरीका है जिसके द्वारा लोग फ्लाई का उपयोग करने की कोशिश कर रहे हैं वह एक कैंसर की नकल है उदाहरण के लिए मनुष्यों में हुआ है कि मुझे एक कैंसर है और मेरे जीनोम ( genome ) को अनुक्रमित किया गया है , तो उस अनुक्रम की जानकारी मुझे बताती है कि एक कैंसर में जीन के किस सेट को बदल दिया जाता है ।","ఈ విధంగా దీని ద్వారా ప్రజలు ఫ్లయి నీ ఉపయోగించే ప్రయత్నం చేస్తున్నారు అది ఒక క్యాన్సర్ యొక్క అనుకరణ ఉదాహరణ కోసం మనుషుల్లో జరిగేది ఏమిటంటే నాకు క్యాన్సర్ ఉంది ఇంకా నా జీనోమ్( genome ) నీ అనుక్రమం చేశారు, అయితే దాని ద్వారా నాకు తెలిసేది ఏమిటంటే ఒక క్యాన్సర్ యొక్క ఏ కట్టని మార్చేరు."
+"अब मक्खी आनुवांशिकी अध्ययन के लिए एक बहुत अच्छा मॉडल है , इसलिए जो एक महीने में हो सकता है हम इन सभी संयोजन को बना सकते हैं जो जीन संयोजन में पाया गया था जो मेरे कैंसर में पाए गए थे ।","ఇప్పుడు ఫ్లై జన్యుశాస్త్ర అధ్యయనాలకు ఒక చాలా మంచి మోడల్, అందుకే ఏది ఈ నెలలో జరగబోతుందో మనం ఈ అన్నిటి కలయక తో తయారు చేయగలం ఏది జీన్ కలయికలో దొరుకింది ఏది నా క్యాన్సర్లో దొరికేయి."
+"हम फ्लाई मॉडल ( FIY model ) में बना सकते हैं और दवाओं को जल्दी से स्क्रीन कर सकते हैं जो इसे नियंत्रित करने में अधिक प्रभावी हैं कैंसर और उपचार के लिए मेरे पास वापस आ जाओ , तो इस तरह से मैं एक व्यक्तिगत दवा के रूप में कहा जाता हूं ।","మనం ఫ్లై మోడల్ లో తయారు చేయగలం ఇంకా మందుల్ని వేగంగా స్క్రీన్ చెయ్యగలం ఏది దీన్ని నియంత్రించడంలో ఎక్కువ ప్రభావకారం ఇంకా చికిత్సకోసం నా దగ్గరికి తిరిగి రండి, ఇప్పుడు ఈ ఇలాగే నేను ఒక వ్యక్తిగత మందు యొక్క రూపంగా అనిపించుకుంటాను."
+मैं अपने शरीर में होने वाले आनुवंशिक परिवर्तन के आधार पर अपने कैंसर को नियंत्रित करने के लिए आवश्यक दवा को दर्जी करने जा रहा हूं ।,నేను నా శరీరంలో జరిగే జన్యు పరివర్తన యొక్క ఆధారంపై రా క్యాన్సర్ని నియంత్రించుకోవడానికి అవసరమైన మందు నీ వ్యక్తీకరించబోతున్నాను.
+तो आप जानते हैं कि मक्खी एक ऐसा मॉडल है जो वास्तव में यह समझने में मदद करता है कि व्यक्तिगत दवा के रूप में क्या कहा जाता है ।,అయితే మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే ఈగ ఒక ఎలాంటి మోడల్ అంటే అది వాస్తవంగా వ్యక్తిగత మందు యొక్క రూపంలో అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుందని చెప్పవచ్చా.
+"तो यह वह जगह है जहां आप जानते हैं कि एक कीट का अध्ययन वास्तव में यह समझने में मदद करता है कि मानव में क्या होता है और यहां तक कि एक उपचार करने के लिए भी , तो इन सभी मॉडल प्रणाली और जीनोम ( genome ) जानकारी के बारे में एक अच्छी बात है ।","అందువల్ల ఒక కీటకాన్ని అధ్యయనం చేయడం మానవులలో ఏమి జరుగుతుందో అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు చికిత్స చేయడానికి కూడా సహాయపడుతుందని మీకు తెలుసు, కాబట్టి ఈ మోడల్ వ్యవస్థలు మరియు జన్యు (genome) సమాచారం గురించి మంచి విషయం ఉంది."
+"तथा आखिरकार हम आपको एक और ऐसा डेटाबेस दिखाने जा रहे हैं , जिसे वायरल बायोइनफॉरमैटिक्स रिसोर्स सेंटर ( Viral Bioinformatics resource centre ) कहा जाता है ।",ఇక ఆఖరికి నేను మీకు ఇంకో ఇలాంటి డేటాబేస్ ని చూపించబోతున్నాం దీన్ని వైరల్ బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ సెంటర్ (Viral Bioinformatics resource centre ) అంటారు.
+"यह एक ऐसा डेटाबेस है , जो सभी वायरस और उनके जीनोम ( genome ) और उनके एनोटेशन ( annotation ) के बारे में बात करता है और आप सभी प्रकाशन को जानते हैं जो इससे बाहर आते हैं ।",ఇది అన్ని వైరస్లు మరియు వాటి జన్యువు మరియు వాటి ఉల్లేఖనం గురించి మాట్లాడే డేటాబేస్ మరియు దాని నుండి వచ్చే అన్ని ప్రచురణలు మీకు తెలుసు.
+इसलिए यह पहला व्याख्यान है और हम यहां समाप्त करेंगे और फिर अगला व्याख्यान हम इस बात पर गौर करेंगे कि हमने जीनोम ( genome ) को कैसे अनुक्रमित ( sequenced ) किया ।,అందుకే ఇది మొదటి వ్యాఖ్యానం ఇంకా మనం ఎక్కడ సమాప్తం చేద్దాం ఇంకా మళ్లీ తరువాత వ్యాఖ్యానం ఈ విషయం మీదే దృష్టి పెట్టేది ఏంటంటే మనం జీనోమ్ (genome) నీ ఎలా అనుక్రమణం (sequenced) చేశారు.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_sequence_-_Different_Questions__Different_Comparisons-yKemaOu-zHY.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_sequence_-_Different_Questions__Different_Comparisons-yKemaOu-zHY.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..89ad611d5941270a86ede336cacac0be3f0cbdc2
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genome_sequence_-_Different_Questions__Different_Comparisons-yKemaOu-zHY.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,443 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi तो , इस पाठ्यक्रम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) में वापस स्वागत है ।","WEBVTT రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్ అయితే, ఈ కోర్సు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ ( functional genomics ) కు తిరిగి స్వాగతం."
+इसलिए पिछले व्याख्यान में हमने तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) की शक्ति को देखा ।,కాబట్టి ముందరి వ్యాఖ్యానములో మనము తులనాత్మక ( comparative ) జన్యుశాస్త్రం ( genomics ) యొక్క శక్తిని చూశాము.
+हमने कुछ उदाहरणों पर गौर किया कि विभिन्न प्रजातियों के विभिन्न जीनोमों की तुलना करने से हमें कुछ ऐसे परिवर्तनों की खोज करने में मदद मिली जो इस बात पर प्रभाव डाल रहे हैं कि यह प्रजाति कैसे सफल रही ।,"మేము కొన్ని ఉదాహరణలపై దృష్టిసారించాము, ఏమిటంటే వివిధ జాతుల యొక్క వేర్వేరు జన్యువులను పోల్చినప్పుడు, మాకు కొన్ని పరివర్తనలు వెతుకుటలో సహాయము దొరికింది, అది ఈ విషయముపై ప్రభావము చూపిస్తోంది, అది ఏమిటంటే ఈ యొక్క జాతి ఎలా సాఫల్యము పొందింది అని."
+"हम कुछ विशिष्ट विशेषताओं में अंतर्दृष्टि प्राप्त कर सकते हैं , हमने उदाहरण देखे हैं कि हम एक नस्ल की उपयोगिता को कैसे बढ़ा सकते हैं कि क्या यह एक दूध है चाहे वह एक मांसपेशी द्रव्यमान ( mass ) हो और इसी तरह ।","మేము కొన్ని నిర్దిష్ట లక్షణాలపై అంతర్దృష్టిని పొందవచ్చు, ఒక జాతి యొక్క కండర ద్రవ్యరాశి ( mass ) కాదా అనే దానిపై ఒక జాతి యొక్క ఉపయోగాన్ని మనం ఎలా పెంచుకోవాలో ఉదాహరణలు చూశాము."
+"इसलिए , अब हम यह देखने जा रहे हैं कि वास्तव में हम जीनोम ( genome ) को कैसे देखते हैं ।","కాబట్టి, మనము ఇప్పుడు ఏమి చూడబోతున్నాము అంటే వాస్తవంగా మనము జన్యువు ( genome ) ని ఎలా చూడగలము అని."
+"जीनोम कैसे हुआ है , इसके कुछ उदाहरण , सूचना का उपयोग परिवर्तन और अवधारणाओं या मूल सिद्धांतों को समझने के लिए किया गया है ।","జన్యువు ఎలా తయారు అయ్యింది, దానికి కొన్ని ఉదాహరణలు, సమాచారము యొక్క ఉపయోగము మార్పులు మరియు భావనలు లేదా మూల సిద్ధాంతములను అర్ధం చేసుకోవటానికి ఉపయోగించబడింది."
+आइए हम इस विशेष स्लाइड पर ध्यान दें ।,"రండి, మనము ఈ ప్రత్యేకమైన స్లైడ్ మీద దృష్టి సారిద్దాము."
+हम जिस बारे में बात कर रहे हैं वह यह है कि आपके पास शुरू करने के लिए एक प्रजाति एक्स थी ।,"మనము మాట్లాడుకునే విషయం ఏమిటంటే,  మీ దగ్గర మొదలుపెట్టడానికి ఒక జాతి ఎక్స్ అనేది వుంది."
+"समय के साथ यह प्रजाति विकसित हुई है और आप में परिवर्तित हो गई है , आप A , B , C और D को जानते हैं ।","కాలక్రమములో ఈ జాతి వృద్ధిచెందినది, మరియు మీరుగా మార్పు చెందినది, మీకు A, B, C మరియు D తెలుసు."
+"तो अब , यह स्पष्ट रूप से इस कथानक से पता चलता है कि यहाँ क्या दिखाया गया है , यह बहुत स्पष्ट है कि क्या आप ए से दूर के विकासवादी ( evolutionary ) हैं , जबकि सी , ए और इतने की तुलना में डी के करीब है ।","కాబట్టి ఇప్పుడు, ఈ కధాంశం వల్ల స్పష్టముగా తెలిసినది ఏమిటంటే, ఇది ఇక్కడ చూపించబడుతున్నది, ఇది చాలా స్పష్టముగా తెలుస్తున్నది, ఏమిటి అంటే, మీరు A నుంచి దూరముగా అభివృద్ధి  ( evolutionary ) చెందారు అని, C, A కంటే D కి దగ్గరగా ఉంటుంది."
+"इसलिए , यह स्पष्ट है कि किस समय बिंदु पर ये दो प्रजातियां दो नई प्रजातियों में विकसित हुई हैं ।","అందువల్ల, ఏ కాలబిందువులో ఈ రెండు జాతులు వేరే కొత్త జాతులుగా అభివృద్ధి చెందాయో స్పష్టంగా తెలుస్తోంది."
+"तो , क्या आप जानते हैं कि संबंधितता ( relatedness ) क्या है , इसलिए हम इसके बारे में बात कर रहे हैं ।","కాబట్టి, మీకు తెలుసా సాపేక్షత ( relatedness ) అంటే ఏమిటో? అందుకే మనము దీని గురించి మాట్లాడుకుంటున్నాము."
+"इसलिए , इस प्रक्रिया में हमने जो किया है , वह यह है कि हम मूल रूप से उन प्रजातियों को देखते हैं जो समकालीन ( contemporary ) अर्थ हैं कि वे आज जी रहे हैं और यह समझने की कोशिश करते हैं कि आम पूर्वज कैसा रहा होगा ।","అందువల్ల, ఈ ప్రక్రియలో మనము ఏమి చేశాము అంటే, మనము ముఖ్యముగా ఆ ప్రజాతులను చూద్దాము, ఏవి అయితే సమకాలీనమైనవో ( contemporary ) , అర్ధము ఏమిటంటే, అవి ఈనాడు కూడా జీవుస్తున్నాయి, మరియు మన సామాన్య పూర్వీకులు ఎలా వుండివుండే వారో తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నిద్దాము."
+"कनेक्टिंग लिंक आम तौर पर खो जाते हैं , हमारे पास वास्तव में ऐसी कई घटनाओं के लिए नहीं है जो हमारे पास कोई सबूत नहीं है कि कैसे हो सकता है ।","కనెక్ట్ చేసే లింక్‌లు సాధారణంగా కోల్పొతాము, అలాంటి సంఘటనలు మనకు నిజంగా లేవు, అది ఎలా జరుగుతుందో మనకు రుజువు లేదు."
+हम मूल रूप से जीनोम ( genome ) को देखते हैं और यह पता लगाने की कोशिश करते हैं कि वे कितने समान या कितने असमान हैं और इस प्रकार की गणना करने की कोशिश करते हैं और तब गणना करते हैं जब इस प्रजाति का विचलन हो सकता था ।,"మనము మూలంగా జన్యువు  ( genome ) ని చూస్తాము, మరియు ఇది తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నిస్తాము అంటే, అవి సామ్యమైనవా లేక అసామాన్యమైనవా అని, మరియు ఈ విధముగా లెక్కిస్తాము, ఎప్పుడు ఈ జాతి యొక్క విచలనము జరుగుతుందో కూడా లెక్కించగలము."
+सही !,నిజము!
+"इसलिए , यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि आप किस प्रश्न को पूछ रहे हैं और यह निर्धारित करता है कि आप तुलना कैसे करने जा रहे हैं ।","అందువల్ల, ఇవన్నీ మీరు ఏ ప్రశ్న అడుగుతున్నారనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది మరియు మీరు ఎలా పోల్చబోతున్నారో నిర్ణయిస్తుంది."
+आप किस तरह की तुलना करने जा रहे हैं ?,మీరు ఏ రకమైన పోలిక చేయబోతున్నారు?
+आइए हम कुछ उदाहरण देते हैं ।,"రండి, మేము కొన్ని ఉదాహరణలు ఇస్తాము."
+"उदाहरण के लिए , बहुकोशिकीय ( multicellular ) जीव में प्रोटीन का मुख्य समूह क्या है ।","ఉదాహరణకి, బహుకణ ( multicellular ) జీవిలో ప్రోటీన్ యొక్క ముఖ్య సముదాయము ఏమిటి."
+"इसलिए , यदि यह उदाहरण के लिए एक प्रश्न है , तो आप यह प्रश्न पूछना चाहते हैं कि वे प्रोटीन क्या हैं जो कह रहे हैं , कोशिका विभाजन या उदाहरण चयापचय ( metabolisms ) के लिए एक बहुत ही मौलिक प्रक्रिया है ।","అందువల్ల, ఇది ఉదాహరణకు ఒక ప్రశ్న అయితే, కణ విభజన లేదా జీవక్రియ ( metabolisms ) లకు చాలా ప్రాథమిక ప్రక్రియలో మీరు చెప్పే ప్రోటీన్లు ఏమిటి అనే ప్రశ్న అడగాలనుకుంటున్నారు."
+ये ऐसे मार्ग हैं जो अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) हैं जहां आप या तो पौधे या जानवर लेते हैं ये बहुत समान हैं ।,ఇవి మొక్కలు లేదా జంతువులు లేదా మీరు తీసుకునే చోట బాగా సంరక్షించబడిన ( conserved ) మార్గాలు. అవి చాలా ఒకేవిధంగా ఉంటాయి.
+"इसलिए , यदि आप उन जीनों को देखते हैं जो प्रजातियों में अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) हैं जिन्हें आप जानते हैं कि उदाहरण के लिए आप इसे एक मानव के रूप में बोलते हैं , तो यह एक घास के रूप में है और अभी भी ऐसे जीन हैं जिन्हें आप बस स्वैप कर सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు తెలిసిన జాతుల అంతటా అధికంగా సంరక్షించబడిన జన్యువులను చూస్తే, ఉదాహరణకు మీరు దానిని మానవునిగా మాట్లాడుతారు, ఇది గడ్డి రూపంలో ఉంటుంది మరియు ఇప్పటికీ అలాంటి జన్యువులను కలిగి ఉంది, దానిని మీరు మార్పిడి చేయగలరు."
+"उदाहरण के लिए हिस्टोन ( Histone ) , आप जानते हैं कि ग्रैजेन से एक जीन लेते हैं या मानव से एक जीन लेते हैं और इसे घास में डालते हैं यह संभवतः हिस्टोन ( Histone ) की तरह काम करेगा क्योंकि उनके पास कई वर्षों तक संरक्षित ( conserved ) और जो भी कार्य करते हैं और इसलिए जमे हुए हैं ।","ఉదాహరణకు, హిస్టోన్( Histone ) మీకు తెలుసు గ్రాజీన్ నుండి ఒక జన్యువు తీసుకోండి లేదా మానవుడి నుండి ఒక జన్యువు తీసుకొని గడ్డిలో ఉంచబడుతాయి, ఇది హిస్టోన్ ( Histone ) లాగా పని చేస్తుంది ఎందుకంటే అవి చాలా సంవత్సరాలు సంరక్షించబడ్డాయి ( conserved ) మరియు ఏ విధమైన విధులను చేయబడతాయి మరియు అందువల్ల స్తంభింపచేయబడుతుంది."
+वे वास्तव में नहीं बदलते हैं ।,అవి వాస్తవంలో మారవు.
+"तो , यह इस बात पर निर्भर करता है कि आप किस प्रश्न को पूछ रहे हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఏ ప్రశ్న అడుగుతున్నారనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+"या , उदाहरण के लिए आप एक प्रश्न पूछ रहे हैं कि कौन सा अनुक्रम ( sequence ) चयन को शुद्ध करने का एक संकेत दिखाता है जो कार्यात्मक होने की संभावना है ।","లేదా, ఉదాహరణకు, మీరు క్రియాత్మకంగా ఉండే ఎంపికను శుద్ధి చేసే సూచనను చూపించే ప్రశ్నను అడుగుతున్నారు."
+आइए हम मान लें कि यह विशेष शाखा समुद्री जीवों का प्रतिनिधित्व करती है और यह विशेष शाखा स्थलीय जीवों का प्रतिनिधित्व करती है ।,"రండి, మనం ఈ ప్రత్యేక శాఖ సముద్ర జీవులపై ప్రాతినిధ్యము వహిస్తునదని మరియు ఈ వేరే ప్రత్యేక శాఖ భూసంబంధ జీవులపై ప్రాతినిధ్యము వహిస్తుందని అనుకుందాం."
+"तो , स्पष्ट रूप से बाईं ओर की यह शाखा कुछ परिवर्तनों का प्रतिनिधित्व करती है जो भूमि पर जीवित रहने के लिए स्थलीय जीव की मदद करते हैं ।","కాబట్టి, స్పష్టంగా ఎడమ వైపున ఉన్న ఈ శాఖ భూమిపై జీవించడానికి భూసంబంధమైన జీవికి సహాయపడే కొన్ని మార్పులపై ప్రాతినిధ్యము వహిస్తుంది."
+यहाँ आराम से आप जानते हैं कि उन्होंने ऐसे जीन चुने हैं जो उन्हें पानी में रहने में मदद करते हैं ।,నీటిలో నివసించడానికి సహాయపడే జన్యువులను వారు ఎంచుకున్నారని ఇక్కడ మీకు సులభముగా అర్థం అవుతుంది.
+"तो , यह वही है जो हम पूछ सकते हैं कि अनुक्रम ( sequence ) किस प्रकार चयन को संभावित रूप से शुद्ध करने का एक हस्ताक्षर दिखाता है और इसी तरह ।","కాబట్టి, ఎంపికను శుద్ధి చేయగల సంతకాన్ని ఈ క్రమం ( sequence ) ఎలా చూపిస్తుందనే దాని గురించి మనం అడగవచ్చు."
+"तो , आप पर और इतने पर देखने के क्रम या उदाहरण मनुष्यों के लिए जीवों की अनूठी विशेषताओं से सम्मानित किया जाता है ।","కాబట్టి, మీరు చూసే క్రమం లేదా ఉదాహరణ జీవుల యొక్క ప్రత్యేక లక్షణాలతో మానవులకు ఇవ్వబడుతుంది."
+हमारे पास उच्च आदेश मस्तिष्क कार्य हैं हमारी भाषा क्षमताएं हैं और अन्य जो प्राइमेट्स में कमी है ।,మాకు హై ఆర్డర్ మెదడు విధులు ఉన్నాయి. మాకు భాషా సామర్ధ్యాలు ఉన్నాయి మరియు అవి ఇతర ప్రైమేట్‌లలో లోపించాయి.
+"तो , क्या वास्तव में यह परिवर्तन किया ।","కాబట్టి, వాస్తవంగా ఈ మార్పు ఏమి చేసింది."
+"इसलिए , आप उदाहरण के लिए प्राइमेट्स के साथ तुलना कर सकते हैं और सवाल पूछ सकते हैं कि अद्वितीय हस्ताक्षर क्या हैं जो हमने प्राइमेट्स की तुलना में उच्च क्रम मस्तिष्क कार्य करने में मदद की है ।","అందువల్ల, మీరు ఉదాహరణకై ప్రైమేట్‌లతో పోల్చవచ్చు మరియు ప్రశ్నించవచ్చు, ప్రైమేట్‌ల కంటే హై ఆర్డర్ మెదడు పనితీరును నిర్వహించడానికి మాకు సహాయపడిన ప్రత్యేకమైన సంతకాలు ఏమిటి అనే ప్రశ్న అడగవచ్చు."
+सही !,నిజము!
+"इसलिए , लेकिन अगर आप इसकी तुलना बिल्लियों से करते हैं तो यह बहुत दूर होने वाली है क्योंकि इससे आपको यह अंतर नहीं पता चलेगा कि यह इस बारे में भी बात करता है कि वे कैसे शिकार कर सकते हैं और कई अन्य जो आप जानते हैं कि इसमें आने वाले अक्षर हैं ।","కాబట్టి, మీరు దానిని పిల్లులతో పోల్చినట్లయితే, అది చాలా దూరంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే దీనివలన మీకు అవి ఎలా వేటాడతాయి ఇత్యాది, ఇది మీకు తెలుసు ఇందులో రాబోయే అక్షరాలు ఉన్నాయని."
+करीबी संबंधित प्रजातियां अभी तक उनके पास यह अनूठी विशेषता नहीं है और फिर आप देखिए कि अंतर क्या है ।,దగ్గరి సంబంధం ఉన్న జాతులు వారికి ఇంకా ఈ ప్రత్యేక లక్షణం లేదు మరియు ఆపై తేడా ఏమిటో మీరు చూస్తారు.
+"तो यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि आप वहां क्या प्रश्न पूछ रहे हैं , क्या आप जानते हैं कि दृष्टिकोण है ।","కాబట్టి ఇవన్నీ మీరు అక్కడ ఏ ప్రశ్న అడుగుతున్నారనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది, ఆ విధానం మీకు తెలుసా."
+"आइए हम यहां देखें , इसलिए जब आप के बारे में तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स जानते हैं तो आप इन प्रजातियों के पूरे स्पेक्ट्रम को कवर करते हैं जो पृथ्वी पर रहते हैं ।","ఇక్కడ మనం చూద్దాం, కాబట్టి తులనాత్మక ( comparative ) జీనోమిక్స్ గురించి మీకు తెలిసినప్పుడు, భూమిపై నివసించే ఈ జాతుల మొత్తం వర్ణపటాన్ని మీరు కవర్ చేస్తారు"
+"तो , यह इस वंशावली ( phylogenetic ) ट्री पर जाता है कि आपके पास जो कुछ भी है उसके शुरुआती विकास के बारे में बात करता है ।","కాబట్టి, ఇది మీ వద్ద ఉన్న ప్రతిదాని యొక్క ప్రారంభ అభివృద్ధి గురించి మాట్లాడే ఈ ఫైలోజెనెటిక్ ( phylogenetic ) చెట్టుకు వెళుతుంది."
+"तो , हम बस इतना जानते हैं कि हमारे पास यह है इसलिए यहाँ जानवरों का प्रतिनिधित्व किया गया है ।","కాబట్టి, మనకు తెలుసు, అది మన దగ్గర ఉంది, కాబట్టి జంతువులుకు ఇక్కడ ప్రాతినిధ్యం ఇవ్వబడింది."
+"बाकी सभी प्रजातियां हैं जिनके बारे में हम आपसे बात कर रहे हैं , जो आदिम ( primitive ) प्रजातियों को जानती हैं , जैसे कि यूजलैना और अन्य अमीबा और अन्य कवक और इसी तरह ।","మిగిలినవన్నీ మేము మీతో మాట్లాడుతున్న ప్రజాతులు, అవి యుగ్లేనా , అమీబా మరియు ఇతర శిలీంధ్రాలు వంటి ఆదిమ (primitive) జాతులు."
+"लेकिन , अगर आप और अधिक जानवरों के लिए जाते हैं , तो यहाँ जो दिखाया गया है , वह है ।","కానీ, మీరు ఎక్కువ జంతువుల కోసం వెళితే, ఇక్కడ చూపబడినవి, ఇక్కడ ఉన్నవి."
+"तो , आप यहाँ सभी अकशेरूकीय हैं और फिर यहाँ पर आने वाले कशेरुक ( vertebrate ) और फिर निश्चित रूप से आप यहाँ होमो सेपियन्स हैं ।","కాబట్టి, మీరందరూ ఇక్కడ అకశేరుకాలు, ఆపై సకశేరుకాలు ఇక్కడకు వస్తాయి, ఆపై మీరు ఇక్కడ నిశ్చితమైన రూపాంలో హోమో సేపియన్లు."
+"तो , अब यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि आप क्या सवाल पूछ रहे हैं ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు ఇవన్నీ మీరు ఏ ప్రశ్న అడుగుతున్నారనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+सही ?,అవునా?
+जो आपको जवाब देने में मदद करेगा ।,అది మీకు జవాబును ఇవ్వడంలో సహాయం చేస్తుంది.
+"इसलिए , यदि आप यह देखने की कोशिश कर रहे हैं कि उदाहरण के लिए आप उस चिंपैंजी को जानते हैं जिसे आप मनुष्यों से विविधतापूर्ण जानते हैं या वे कितने समान हैं या वे भिन्न हैं ।","కాబట్టి, మీరు చూడటానికి ప్రయత్నిస్తుంటే, ఉదాహరణకి , మీకు చింపాంజీ మానవుల నుండి ఎంత విభిన్నమైనది లేదా అవి ఎంత సారూప్యమైనవి అని మీకు తెలుసు."
+तुम्हें पता है कि आप इन प्रजातियों के अपने जीनोम अनुक्रम ( sequence ) को देखने जा रहे हैं ।,ఈ ప్రజాతుల జీనోమ్ క్రమాన్ని (sequence) మీరు చూడబోతున్నారని మీకు తెలుసు.
+"लेकिन आप इस बारे में बात कर रहे हैं कि आप कैसे जानते हैं कि स्तनधारियों ( mammals ) का उदाहरण पक्षियों के लिए विकसित होता है , जैसे कि पक्षियों की सही या पैतृक ( ancestral ) प्रजातियों की तुलना में तो हम बड़ी संख्या में प्रजातियों को देखते हैं ।","పక్షుల కోసం క్షీరదాల ( mammals ) ఉదాహరణ అభివృద్ధి చెందుతుందని మీకు ఎలా తెలుసు అనే దాని గురించి మీరు మాట్లాడుతున్నారు, నిజమైన లేదా పూర్వీకుల  ( ancestral ) జాతుల పక్షులతో పోలిస్తే, మేము పెద్ద సంఖ్యలో జాతులను చూస్తాము."
+"इसलिए , यह वह तरीका है जिससे लोग इसे करते हैं ।","అందువల్ల, ఈ పద్ధతిని ఉపయోగించి ప్రజలు దీన్ని చేస్తారు."
+"और , यहां जो दिलचस्प है वह यह है कि हमारे पास जो प्रोटीन है , उनमें से अधिकांश प्राचीन हैं ।","మరియు, ఇక్కడ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, మన వద్ద ఉన్న చాలా ప్రోటీన్లు పురాతనమైనవి."
+"ऐसा नहीं है कि हमारे पास कुछ अद्वितीय है , बहुमत जो हमारे पास है कि आप जानते हैं कि मछली होगी ।","ఇది మనవద్ద ప్రత్యేకమైనది కలిగి ఉందని కాదు, మీకు తెలిసిన మెజారిటీ చేపలు అని."
+सही !,నిజము!
+"तो , आप यहां देख सकते हैं कि क्या आप कोडिंग क्षमता के मामले में प्रोटीन प्रतिशत में देखते हैं , इसके बारे में हमारे प्रोटीन का केवल 1 प्रतिशत जाहिर तौर पर कोई होमोलॉजी नहीं है जिसका अर्थ है कि वे अन्य प्रजातियों के साथ समानता नहीं दिखाते हैं ।","కాబట్టి, మీరు కోడింగ్ సామర్థ్యం పరంగా ప్రోటీన్ శాతాన్ని పరిశీలిస్తే, మన ప్రోటీన్లలో 1 శాతం మందికి హోమోలజీ లేదు, అంటే అవి ఇతర జాతులతో సారూప్యతను చూపించవు. ."
+वे मनुष्यों के लिए अद्वितीय हैं जो एक प्रतिशत हैं ।,అవి ఒక శాతం ఉన్న మానవులకు ప్రత్యేకమైనవి.
+दूसरे शब्दों में 99 प्रतिशत प्रोटीन हम अन्य प्रजातियों के साथ साझा करते हैं ।,"ఇంకా చెప్పాలంటే, 99 శాతం ప్రోటీన్లు మనం ఇతర జాతులతో పంచుకుంటాము."
+"लगभग 22 प्रतिशत प्रोटीन जो हमारे पास फिर से छोटा अंश है , केवल कशेरुक ( vertebrate ) है ।","ఇంచుమించు 22 శాతం ప్రోటీన్, తక్కువ మాత్రలో ఉన్నది, అది కేవలం సకశేరుకం(vertebrate)."
+"दूसरे शब्दों में , यदि आप 22 को 1 , 23 के साथ जोड़ते हैं , तो इसका मतलब है कि 77 प्रतिशत जीन स्टार फिश में या केंचुआ और इतने पर भी उदाहरण के लिए मौजूद हैं ।","మరో మాటలో చెప్పాలంటే, మీరు 22 ను 1, 23 తో కలిపితే, అంటే ఉదాహరణకు 77 శాతం జన్యువులు స్టార్ ఫిష్ లేదా వానపాములలో కూడా ఉన్నాయి."
+"तो , इसका मतलब है कि आप जानते हैं कि हमने एक ही जीन , कार्यों के संदर्भ में कुछ बदलाव किए हैं ।","దీని అర్ధం యేమిటంటే, మీకు తెలుసు మనము ఒకే జన్యువును, పనుల పరంగా కొన్ని మార్పులు చేశాము."
+यह वही है ।,ఇది ఆదే.
+"और कशेरुक ( vertebrate ) और अन्य जानवरों , जानवरों और अन्य यूकेरियोट्स , यूकेरियोटेस और प्रोकार्योट्स ( eukaryotes , eukaryotess and prokaryotes ) ।","మరియు సకశేరుకం ( vertebrate ) మరియు ఇతర జంతువులు, జంతువులు మరియు ఇతర యూకారియోట్లు, యూకారియోట్లు మరియు ప్రొకార్యోట్లు ( eukaryotes , eukaryotess and prokaryotes )."
+"इसमें जीवाणु भी शामिल हैं , और उदाहरण के लिए पौधे और अन्य भी ।","ఇందులో బ్యాక్టీరియా, మరియు మొక్కలు మరియు ఇతరులు కూడా ఉన్నాయి."
+"हमारे पास लगभग 20 प्रतिशत 21 प्रतिशत जीन हैं , जिनके पास समान कार्य है ।",ఒకే విధమైన పనితీరును కలిగి ఉన్న జన్యువులు మనకు 20 శాతం నుండి 21 శాతం వరకు ఉన్నాయి.
+"यह हमें बताता है कि आप समय के साथ कैसे जानते हैं , आप जानते हैं कि हमारे जीनोम ने कुछ जीनों को बनाए रखा है क्योंकि वे महत्वपूर्ण कार्य कर रहे हैं जो बदल नहीं सकते हैं ।","ఇది కాలక్రమేణా మీకు ఎలా తెలుస్తుందో మాకు చెబుతుంది, మన జీనోమ్ కొన్ని జన్యువులను నిలుపుకుందని మీకు తెలుసు ఎందుకంటే అవి చాలా ముఖ్యమైన విధులను నిర్వహిస్తున్నాయి అందుచేత అవి మారలేవు."
+लेकिन उसी समय अन्य जीन भी हैं जो या तो जीन के नए सेट में आए थे या मौजूदा जीन थोड़ा बदल गए हैं और आपको पता चल गया है कि आपने अपने राज्य के लिए अद्वितीय हैं उदाहरण के लिए कशेरुक ( vertebrate ) और इसी तरह ।,"కానీ అదే సమయంలో వేరే జీన్స్ కూడా ఉన్నాయి, అవి జన్యువుల యొక్క కొత్త సెట్ తో వచ్చి ఉండవచ్చు లేదా ఉన్న జన్యువులు కొంత మార్ప్పు చెందాయి, మీకు ఈ విషయం అర్ధం అయింది, మీరు మీ రాజ్యానికి ప్రత్యేకమైనవారు అని మీరు తెలుసుకోవాలి, ఉదాహరణకు సకశేరుక (vertebrate) మరియు ఇంకా ఎన్నో."
+"तो , वही होता है ।","కాబట్టి, అదే జరుగుతుంది."
+सही !,నిజము!
+"लेकिन , यह जानकारी जीनोम को देखकर आई है ।",కానీ ఈ విషయ జ్ఞానం జీనోమ్ ను చూసి కలిగింది.
+"इसलिए , अन्यथा आपने आपको यह नहीं बताया होगा कि किसी ने आपको बताया होगा कि हम जीनोम का 70 प्रतिशत हिस्सा साझा करते हैं , उदाहरण के लिए बाकी जानवरों सहित उदाहरण के लिए मछली और अकशेरुकी ( invertebrates ) जैसे ऑक्टोपस और अन्य ; आप सही नहीं मानते होंगे ।","అందువల్ల, 70 శాతం జన్యువులను మనము పంచుకుంటామని ఎవరైనా మీకు చెప్పారని మీరు చెప్పరు, ఉదాహరణకి మిగిలిన జంతువులతో సహా చేపలు మరియు ఆక్టోపస్ మరియు ఇతర  అకశేరుకాలు(invertebrates) , మీరు దీన్ని నమ్మకపోవచ్చు."
+"तो , लेकिन यह इस तरह के विश्लेषण से आया है जहां आपने अनुक्रम ( sequence ) की तुलना की और उन्हें वर्गीकृत करने और इसे सही बताने की कोशिश की ।","కాబట్టి, ఇది ఈ రకమైన విశ్లేషణ నుండి వచ్చింది, ఇక్కడ మీరు సీక్వెన్స్ లను పోల్చారు మరియు వాటిని వర్గీకరించడానికి మరియు సరిగ్గా చెప్పడానికి ప్రయత్నించారు."
+"अन्य कथानक जो एक कागज से भी आते हैं , वह है मानव जीन परिवारों का आयु वितरण ।","ఇతర ఫ్లాట్స్ ఏవైతే ఒక కాగితం నుండి కూడా వస్తాయో, అవే మానవ జీన్ పరివారం యొక్క వయస్సు పంపిణీ."
+हम जो देखते हैं वह यह है कि जब संभवतः जीन विकसित हुआ है ।,"మనం చూసేది ఏమిటంటే, జీన్ పరిణామం చెందుతుంది."
+"तो , आप देख सकते हैं कि ये सभी आप आणविक ( molecular ) समय के पैमाने को जानते हैं ।","కాబట్టి, మీ అందరికీ పరమాణు సమయ ప్రమాణం తెలుసునని మీరు చూడవచ్చు."
+ये लाखों साल पहले के लाखों साल हैं ।,ఇది లక్షల సంవత్సరాల క్రితం వచ్చిన లక్షల సంవత్సరాలు.
+और आप देख सकते हैं कि यह संभवतः तब होता है जब आप यह जानते हैं कि यह कैसे फिर से विकसित होता है ।,"మరియు ఇది మళ్లీ ఎలా అభివృద్ధి చెందుతుందో మీకు తెలిసినప్పుడు, ఇది బహుశా జరుగుతుందని మీరు చూడవచ్చు."
+"यह वह जगह है जहां कशेरुक ( vertebrate ) , मक्खी कशेरुक ( vertebrate ) विभाजन को आप विविध रूप से जानते हैं ।","ఈ ప్రదేశంలో మీరు సకశేరుకం (vertebrate), ఎగిరే సకశేరుకం (vertebrate) విభజనను మీరు విభిన్న రూపాలలో తెలుసుకుంటారు."
+"और फिर , यह वह जगह है जहां जानवरों को कशेरुक ( vertebrate ) भूमि पर आना शुरू हुआ और यह वह जगह है जहां पक्षियों और स्तनधारियों ( mammals ) का विकास हुआ ।","ఆ తరువాత , ఈ ప్రదేశంలో జంతువులు సకశేరుక(vertebrate) భూమికి రావడం ప్రారంభమైంది ,మరియు ఇక్కడ పక్షులు మరియు క్షీరదాలు(mammals) అభివృద్ధి చెందాయి."
+और स्तनधारियों ( mammals ) का विकिरण ( mammals radiation ) हुआ ; मतलब वे वास्तव में फले - फूले ।,మరియు క్షీరదాలు (mammals) యొక్క వికిరణం ( mammals radiation ) సంభవించింది; అంటే అవి నిజంగా వర్ధిల్లాయి.
+बड़ी संख्या में प्रजातियां विकसित हुईं और उन्होंने पृथ्वी पर विजय प्राप्त की ।,పెద్ద సంఖ్యలో జాతులు పరిణామం చెందాయి మరియు మీద విజయాన్ని సాధించాయి.
+"तो , आप देख सकते हैं कि अधिकांश जीन अभी भी वहां मौजूद हैं ।","కాబట్టి, చాలా వరకు జన్యువులు ఇప్పటికీ అక్కడ ఉన్నాయని మీరు చూడవచ్చు."
+"उनमें से कुछ बहुत पुराने हैं जिन्हें आप जानते हैं कि हमारे पास अभी भी जीन का सेट है , इसलिए यही गेंद आरेख फिर से प्रस्तुत करता है ।","వాటిలో కొన్ని చాలా పాతవి, మనవద్ద ఇప్పటికీ జన్యు సమూహం ఉందని మీకు తెలుసు అందువలన అదే గుండ్రటి రేఖాచిత్రం మళ్ళీ మీకు ప్రదర్శించబడుతుంది."
+"यह आपको यह बताने के लिए है कि आणविक ( molecular ) विकास आपको पता है कि जीनोमिक क्रांति से हम जो कुछ भी समझ रहे हैं , हम इस पाठ्यक्रम में इस पर अब तक चर्चा कर चुके हैं ।","మీకు ఇది తెలియజేస్తున్నాను, పరమాణు (molecular) పరిణామక్రమం గురించి మీకు తెలుసు, జీనోమీక్ విప్లవం నుండి మనము అర్ధంచేసుకున్నది, ఈ కోర్సులో ఇప్పటివరకు చర్చించాము."
+"तो , यहां जो दिखाया गया है , वह जीनोमिक क्रांति है जो हम जैव - सूचना विज्ञान के बारे में बात करते हैं जो आपके पास जीन बैंक और फिर बड़ी संख्या में डेटा बेस है ।","కాబట్టి, ఇక్కడ చూపబడినది, మీకు జీన్ బ్యాంకు ఉందని, ఆపై పెద్ద సంఖ్యలో డేటా బేస్‌లు ఉన్నాయని, ఇదే బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్‌లో మేము మాట్లాడే జన్యు విప్లవం."
+"उदाहरण के लिए , प्रोटीन के लिए , अनुक्रम ( sequence ) के विश्लेषण और तुलना के लिए विधि ।","ఉదాహరణకు, ప్రోటీన్ల కోసం, సీక్వెన్స్ ల విశ్లేషణ మరియు వాటిని  పోల్చడం కోసం పద్ధతి."
+"उदाहरण के लिए , क्लस्टल ऐसे अनुक्रम ( sequence ) तुलना कार्यक्रम में से एक है ।","ఉదాహరణకు, క్లస్టల్, అటువంటి క్రమం (sequence) పోలిక ప్రోగ్రాంలలో ఒకటి."
+"और फिर , आपके पास इन सभी अन्य शक्तिशाली एल्गोरिदम हैं जो वास्तव में अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण करने में हमारी मदद करते हैं ।","ఆపై, మీకు ఈ ఇతర శక్తివంతమైన అల్గోరిథంలు ఉన్నాయి, అవి క్రమాన్ని విశ్లేషించడానికి మీకు సహాయపడతాయి."
+सही !,నిజము!
+ब्लास्ट ( blast ) कार्यक्रम और इतने पर ।,బ్లాస్ట్ కార్యక్రమం మరియు ఇంకా.
+सही !,నిజము!
+"और फिर , हमारे पास अन्य शक्तिशाली उपकरण हैं जो उदाहरण के लिए आए हैं पी - एफएएम ( P - FAM ) एक उपकरण है जो प्रोटीन परिवारों की पहचान करता है और फिर आपके पास यह एनसीबीआई वेबसाइट है , अगर आप जीव विज्ञान के छात्र हैं , तो आप हर बार देखते हैं ।","ఆపై, మనకు ఇతర శక్తివంతమైన సాధనాలు ఉన్నాయి., పీ ఎఫ్ ఏ ఏ ఎమ్( P - FAM) అనేది ప్రోటీన్ కుటుంబాలను గుర్తించే ఒక సాధనం, ఆపై మీకు ఈ ఎన్వెసీబీఐ‌  వెబ్ సైట్ ఉంది, మీరు జీవశాస్త్ర విద్యార్థి అయితే, మీరు దీన్ని  ప్రతిసారీ చూస్తారు."
+"फिर , आपके पास यूसीएससी ब्राउज़र है जिसे हमने अक्सर देखा है कि वास्तव में यह हमें विभिन्न प्रजातियों के जीनोम की तुलना करने में मदद करता है , आप कार्यात्मक तत्वों और अन्य पहनावा उपकरणों को जानते हैं ।","ఇంకా, మీవద్ద యూసీఎస్సీ బ్రౌజర్ ఉంది, ఇది వేర్వేరు జాతుల జన్యువులను పోల్చడానికి మాకు తరచుగా సహాయపడుతుంది, మీకు క్రియాత్మక అంశాలు మరియు ఇతర సమిష్టి పరికరాలు తెలుసు."
+और इसके साथ आता है इस खंड ( segment ) में यह दिखाया गया है कि यह जीनोमिक्स है ।,మరియు దీనితో పాటే వచ్చే ఈ భాగములో (segment) ఇది జీనోమిక్స్ అని చూపించబడింది.
+"उदाहरण के लिए , चरण T7 जिसे आप जानते हैं कि अनुक्रम ( sequence ) किया गया है , पीसीआर का आविष्कार किया गया था , क्लोरोप्लास्ट ( chloroplast ) जीनोम की पहचान की गई थी ।","ఉదాహరణకు, దశ T7,  మీకు తెలుసు సీక్వెన్స్ ( sequence ) చేయబడిందని. పీసీఆర్ కనుగొనబడింది, క్లోరోప్లాస్ట్ (chloroplast) జీనోమ్ గుర్తించబడింది."
+"फिर आपके पास ईएसटी , ई ।","మరియు మీ వద్ద ఈఎస్టీ, ఈ."
+"कोली जीनोम , खमीर क्रोमोसोम , हीमोफिलिया ( haemophilia ) में आने वाली ये सभी जीनोम जानकारी है जिसे आप जानते हैं कि हेमोफिलस ( haemophilus ) जीनोम को मानव तक अनुक्रमित ( sequenced ) किया गया था ।","కోలి జీనోమ్, ఈస్ట్ క్రోమోజోమ్, హేమోఫిలియాలోకి వచ్చే మొత్తం జీనోమ్ సమాచారం అంతా మీకు తెలుసు.  హిమోఫిలస్(haemophilus) జీనోమ్ ను మానవుని వరకూ సీక్వెన్స్ చేయబడింది."
+सही !,నిజము!
+"तो , आपके पास जीनोम का ब्लास्ट ( blast ) है जैसे कि यह विकसित हुआ लेकिन उसी समय हम आणविक ( molecular ) विकास को समझने में असमर्थ थे ।","మన వద్ద జీనోమ్ బ్లాస్ట్ ఉంది అది వికసించిన విధంగా, కానీ  అదే సమయంలో మనము పరమాణు(molecular) పరిణామాన్ని అర్థం చేసుకోలేకపోయాము."
+"मतलब , विकास के दौरान होने वाली संभावित घटना ।","దాని అర్థం, అభివృద్ధి సమయంలో సంభవించే సంఘటన."
+सही !,నిజము!
+"तो , यह है कि आप एक तटस्थ सिद्धांत पता है , आणविक ( molecular ) घड़ियों का परीक्षण ।","కాబట్టి, తటస్థ సిద్ధాంతం మీకు తెలుసు, పరమాణు (molecular) ఘడియలను పరీక్షించడం."
+सही !,నిజము!
+प्रतिस्थापन दर और संगठन एक और महत्वपूर्ण बात है ।,పునః స్థాపన ధర మరియు సంస్థ అనేది మరో ముఖ్యమైన విషయం.
+"तो , हम अक्सर जीनोम की तुलना करते हैं और बताते हैं कि ये ऐसे जीन हैं जो अत्यधिक विकसित हो रहे हैं या वे बहुत तेजी से विकसित हो रहे हैं ।","కాబట్టి, మేము తరచూ జీనోమ్ లను పోల్చి చూస్తాము మరియు ఇవి చాలా పరిణామం చెందిన జీనోమ్ లా లేదా అవి చాలా వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్నాయా అని చెబుతాము."
+सही !,నిజము!
+"और , ये जीन हैं जो धीमी विकास दर दिखा रहे हैं ।","మరియు, ఈ జన్యువు నెమ్మదైన వృద్ధిని చూపిస్తుంది."
+आप वास्तव में यह कैसे बताते हैं ?,మీరు నిజానికి ఇది యెలా చెప్పగలరు.
+"इसलिए , यदि आपके पास अधिक विकल्प हैं , तो आप कोडन ( codon ) में परिवर्तन को जानते हैं , विशेष रूप से तीसरे आधार और एक ही प्रजाति के सदस्यों के बीच , सही जंगली प्रजातियां ।","అందువల్ల, మీకు మరిన్ని ఎంపికలు ఉన్నట్లయితే, కోడోన్ ( codon ) లో మార్పులు మీకు తెలిస్తే మరిముఖ్యంగా మూడో బేస్ మరియు అదే జాతుల యొక్క సభ్యుల మధ్య, సరైన అడవి జాతుల మధ్య తేడా ను మీరు తెలుసుకుంటారు."
+इसका मतलब है कि जीन अभी भी परिवर्तन की अनुमति दे रहा है ।,దీని అర్థం జన్యువు ఇప్పటికీ పరివర్తనను అనుమతిస్తుందని.
+इसका क्या मतलब है ?,దీని అర్ధం యేమిటి?
+इसका मतलब है कि जीन का कार्य अच्छी तरह से व्यवस्थित नहीं है ।,దీని అర్థం జన్యువు యొక్క పనితీరు సరిగా నిర్వహించబడలేదు అని.
+"इसलिए , अभी भी एक परिवर्तन आपको पता है कि हो रहा है ।","అందువల్ల, ఇంకా ఒక పరివర్తనం అవుతుందని మీకు తెలుసు."
+"एक बार जब आप जानते हैं कि जो भी कार्य निर्धारित किया गया है , वह शायद उससे आगे नहीं बदलेगा , क्योंकि तब यह जीव के लिए एक आवश्यक हो जाता है ।","ఏ పనికోసం నిర్దేశించబడిందో మీకు తెలిస్తే, అది బహుశా ఇక ఏవిధంగా మార్పు చెందదు, ఎందుకంటే అది జీవికి అవసరమైనదిగా మారుతుంది."
+"जब एक जीन जीव के लिए इतना आवश्यक नहीं होता है भले ही परिवर्तन हो , तो इसकी अनुमति है ।","ఒక జన్యువు జీవికి అంత అవసరం కానప్పుడు, అది మారడానికి అనుమతించబడుతుంది."
+आपको वैरिएंट वाले व्यक्ति मिलेंगे ; लेकिन अगर जीव के जीवित रहने के लिए जीन बहुत आवश्यक हो जाता है ।,మీరు వైవిధ్యాలతో ఉన్న వ్యక్తులను కనుగొంటారు; కానీ జీవి తాను జీవించి ఉండడానికి జన్యువు చాలా అవసరమైతే.
+यदि जीन में कोई परिवर्तन होता है तो वह व्यक्ति जीवित नहीं रह सकता है ।,ఒకవేళ జన్యువులో మార్పు ఉంటే ఆ వ్యక్తి జీవించి ఉండలేదు.
+इसलिए आप भिन्नता ( variation ) नहीं देखते हैं ।,అందువల్ల మీరు వైవిధ్యాన్ని చూడలేరు.
+"तो , यह है कि आप कैसे पहचाने गए लोग ऐसे जीनों को जानते हैं जो तेजी से विकसित होते हैं या ऐसे जीन जिनके कार्य आप कर चुके हैं , आप सही तरह से जमे हुए हैं ।","అందువల్ల, మీరు ఎలా గుర్తిస్తారు , జన్యువులు ఏవైతే వేగంగా పరిణామం చెందుతుంటాయి మరియు అటువంటి జన్యువుల వాటి పని మీరు పూర్తి చేశారు, మీరు స్తంభించి ఉన్నారు."
+"फिर , आपके पास अन्य सभी ऐसे हैं जो आप उल्लेखनीय ( remarkable ) खोजों को जानते हैं ।","అప్పుడు, మీవద్ద విశేషమైన ఆవిష్కరణలు తెలిసిన మిగతావన్నీ ఉన్నాయి"
+कुछ लोग मछली विरोधी फ्रीज तंत्र के बारे में बात करते हैं यहां तक कि वे उप - शून्य तापमान और फिर दोहराव दर में रह सकते हैं ।,"కొంతమంది ప్రజలు యాంటీ ఫిష్ ఫ్రీజ్ మెకానిజం గురించి మాట్లాడతారు, వారు సబ్ జీరో ఉష్ణోగ్రతల్లో నివసించవచ్చు మరియు తరువాత పునరావృతులయ్యి జీవించగలరు."
+"उदाहरण के लिए , जीनोम ने विशेष रूप से बोन्नी मछलियों को टेलीस्टॉल्स ( teleosts ) में डुप्लिकेट किया है और इसके कारण कशेरुकियों ( vertebrates ) का विकास हुआ है ?","ఉదాహరణకు  జీనోమ్ ప్రత్యేకంగా బొనీ చేపను టెలియోస్ట్‌లు ( teleosts ) లో డూప్లికేటెడ్ చేశారు, మరియు దీని కారణంగా సకశేరుకాల (vertebrates) అభివృద్ధికి దారితీసిందా?"
+सही ! कि हम थोड़ी देर बाद चर्चा करेंगे ।,"నిజం, మేము కొద్దిసేపటి తరువాత చర్చిస్తాము."
+"इसलिए , ये उन महत्वपूर्ण खोजों या परिकल्पना ( hypothesis ) ओं में से कुछ हैं जो तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स पहलुओं के विश्लेषण से समर्थित हैं , जिससे विकास की एक नई समझ पैदा हुई है ।","అందువలన, ఇవి తులనాత్మక ఆవిష్కరణలు లేదా పరికల్పనలోని కొన్ని అంశాలు ఏవైతే కంపారటివ్  జీనోమిక్స్  అంశాలను విశ్లేషణ ద్వారా బలపరిచారు, ఇది అభివృద్ధి యొక్క కొత్త అవగాహనను సృష్టించింది."
+"तो , यह आंकड़ा सिर्फ आपको यह दिखाने के लिए है कि अन्य विभिन्न प्रजातियां जिन्हें मैं अनुक्रमित ( sequenced ) कर रहा हूं या वर्तमान में अनुक्रमण ( sequence ) के लिए ।","కాబట్టి, ఈ సంఖ్య నేను క్రమం ( sequence )చేస్తున్న లేదా ప్రస్తుతం సీక్వెన్సింగ్ ( sequenced ) చేస్తున్న ఇతర విభిన్న జాతులను మీకు చూపించడానికి మాత్రమే."
+"तो , आप कुछ हद तक पुराने देख सकते हैं लेकिन आप देख सकते हैं कि हम जानते हैं कि हम मधुमक्खियों से शुरू कर रहे हैं आप जानते हैं कि आप मधु मक्खियों और अन्य ऐसे कीड़े , जीनोमक फल फल मक्खी , मच्छर , समुद्री पक्षी हैं ।","కాబట్టి, మీరు కొంత వరకూ పాతవాటిని చూడవచ్చు కానీ మేము తేనెటీగల నుండి మొదలు పెడుతున్నాము అని మీకు తెలుసు,  తేనెటీగ మరియు ఇతర కీటకాలు, జినోమిక్ ఫ్రూట్ ఫ్లై , దోమలు, సముద్ర పక్షులు."
+"फिर से , महत्वपूर्ण प्रजातियां क्योंकि यह मछली के साथ इचिनोडर्म्स को जोड़ती है ।","మళ్ళీ, ముఖ్యమైన జాతులు ఎందుకంటే ఇది ఎచినోడెర్మ్‌లను చేపలతో చేరుస్తుంది.."
+क्योंकि कशेरुकियों के लिए उनके पास अकशेरूकीय कैसे विकसित हुए हैं ।,ఎందుకంటే అవి సకశేరుకాలకు అకశేరుకాలను ఎలా అభివృద్ధి చేశాయి.
+"और , उनके पास एक शानदार जीनोम है जिसे जानने की कोशिश करने से हमें यह समझने में मदद मिलती है कि जीनोम कैसे विकसित हुआ होगा ।","మరియు, వారు ఒక అద్భుతమైన జీనోమ్ కలిగి ఉన్నారు, దీనిని తెలుసుకోవటానికి ప్రయత్నించడం వలన జీనోమ్ ఎలా ఉద్భవించిందో అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడుతుంది."
+"और , ज़ेबरा मछली के लिए शुरुआती मछलियां हैं , मछली को पफर करने के लिए ।","మరియు, జీబ్రాస్ చేపలకు ప్రారంభ చేపలు, చేపలను పఫర్ చేయడానికి ."
+हम इस शक्तिशाली पशु पफर मछली के बारे में बात करेंगे क्योंकि इसे सबसे छोटा जीनोम ( genome ) मिला है ।,"ఈ శక్తివంతమైన జంతువుల పఫర్ చేప గురించి మనం మాట్లాడుతాము, ఎందుకంటే దీనికి అతి చిన్న జన్యువు ( genome ) ఉంటుంది."
+सही !,నిజము!
+"इसमें लगभग उसी जीन की संख्या है जो मनुष्य के पास है , लेकिन यह मानव के जीनोम ( genome ) के दसवें जीन में से एक है ।","ఇది మానవులలో లాగా సుమారుగా ఒకే సంఖ్యలో జన్యువులను కలిగి ఉంటుంది, కానీ మానవుల జన్యువు ( genome ) యొక్క పదవ జన్యువులలో ఇది ఒకటి."
+"तो , यह आप के लिए एक कॉम्पैक्ट संस्करण की तरह है जो ऐसी प्रजातियों को जानता है जो बहुत ही अनोखी है और हम समझ सकते हैं कि जीनोम ( genome ) कैसे कार्य करता है ।","కాబట్టి, ఇది మీ కోసం కాంపాక్ట్ వెర్షన్ లాంటిది, ఇది చాలా ప్రత్యేకమైన ఒక జాతి అని తెలుసు మరియు జన్యువు ( genome ) ఎలా పనిచేస్తుందో మనము అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+"और , सरीसृपों ( reptiles ) में कुछ अन्य प्रजातियां हैं , कछुए , सांप और छिपकली और ज़ेबरा फ़िंच ; फिर से ये ऐसे पक्षी हैं जिनका डार्विन ने अध्ययन किया है यदि आप समझ सकते हैं कि प्रक्रिया क्या है ।","మరియు, సరీసృపాలు ( reptiles ), తాబేళ్లు, పాములు మరియు బల్లులు మరియు జీబ్రా ఫించ్లలో మరికొన్ని జాతులు ఉన్నాయి; ఈ ప్రక్రియ ఏమిటో మీరు అర్థం చేసుకోగలిగితే డార్విన్ అధ్యయనం చేసిన పక్షులు గురుంచి అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+"अब आप जिस बारे में बात करते हैं वह अनुकूली ( adaptive ) विकिरण है , जो ज़ेबरा - फिंच से आया है ।",ఇప్పుడు మీరు మాట్లాడేది జీబ్రా-ఫించ్ నుండి వచ్చిన అనుకూల  ( adaptive ) రేడియేషన్.
+"और फिर , जब स्तनधारियों ( mammals ) की बात आती है , तो कई उदाहरण हैं ।","ఆపై, క్షీరదాల ( mammals ) విషయానికి వస్తే, చాలా ఉదాహరణలు ఉన్నాయి."
+"आदिम ( primitive ) स्तनपायी से शुरू करके जिसे आप प्लैटिपस ( platypus ) कहते हैं , जो अंडे देता है लेकिन अभी भी एक स्तनपायी है और ओपस्सम , घोड़ा , सुअर और मानव अधिकार तक ।","ఆదిమ ( primitive ) క్షీరదంతో ప్రారంభించి మీరు ప్లాటిపస్ ( platypus ) అని పిలుస్తారు, ఇది గుడ్లు పెడుతుంది కాని ఇప్పటికీ క్షీరదం మరియు ఒపోసమ్, గుర్రం, పంది మరియు మానవ జీవితం వరకు ఉంటుంది."
+"तो , आप देख सकते हैं कि ये उन प्रजातियों की किस्में हैं जिनके जीनोम को अनुक्रमित ( sequenced ) या पूरा किया जा रहा है ।","కాబట్టి, ఇవి జన్యువుల క్రమం ( sequenced ) లేదా పూర్తవుతున్న జాతుల రకాలు అని మీరు చూడవచ్చు."
+"और , यह आपको जानकारी देता है कि आप मेरे बारे में जानना चाहते हैं और समझना चाहते हैं ।","మరియు, ఇది మీరు నా గురించి తెలుసుకోవాలనుకునే మరియు అర్థం చేసుకోవాలనుకునే సమాచారాన్ని ఇస్తుంది."
+"यह केवल आपको यह बताना है कि यह कितना महत्वपूर्ण है , क्योंकि विज्ञान और प्रकृति जैसी पत्रिकाओं में विभिन्न प्रजातियों के पूरे जीनोम के अनुक्रमण ( sequence ) के संबंध में इस तरह की जानकारी प्रकाशित की गई है ; जो वास्तव में आपके बारे में बात करता है आप के महत्व को जानते हैं , उदाहरण के लिए , पांडा सहित ऐसी जीनोम जानकारी को जानते हैं ।","ఇది ఎంత ముఖ్యమో మీకు చెప్పాలి, ఎందుకంటే వివిధ జాతుల మొత్తం జన్యువుల క్రమం ( sequence ) గురించి విజ్ఞానము మరియు ప్రకృతి వంటి పత్రికలలో ఇటువంటి సమాచారం ప్రచురించబడింది; మీ గురించి నిజంగా ఎవరు మాట్లాడుతారో మీ ప్రాముఖ్యత తెలుసు, ఉదాహరణకు, పాండాలతో సహా ఇటువంటి జన్యు సమాచారం తెలుసు."
+तुम्हे पता हैं !,నీకు తెలుసు!
+"वह प्रजाति एक अच्छा मॉडल नहीं है , लेकिन यह एक अनोखी प्रजाति है जो हमें देती है और उदाहरण के लिए निएंडरथल , आप आदिम ( primitive ) मनुष्यों या अग्रदूतों को जानते हैं ।","ఆ జాతి మంచి మోడల్ కాదు, కానీ ఇది మనకు ఇచ్చే ఒక ప్రత్యేకమైన జాతి మరియు ఉదాహరణకు నియాండర్తల్, మీకు ఆదిమ ( primitive ) మానవులు లేదా పూర్వగాములు గురుంచి తెలుసు."
+सही !,నిజము!
+"और , उदाहरण के लिए , प्राचीन मानव जीनोम के कुछ जीवाश्म नमूने जो संभवतः होमो सेपियन्स के पूर्वज को जानते हैं , का प्रतिनिधित्व करता है ।","మరియు, ఉదాహరణకు, హోమో సేపియన్స్ యొక్క పూర్వీకుడికి తెలిసిన పురాతన మానవ జన్యువు యొక్క కొన్ని శిలాజ నమూనాలను సూచిస్తుంది."
+लोगों ने अनुक्रम ( sequence ) किया है कि हम इस बारे में बात करेंगे कि उदाहरण के लिए भी भाषा अन्य विकास संभवत : इस जीन से जुड़ी कुछ उदाहरण देगी ।,"ప్రజలు దాని గురించి మాట్లాడే ఒక క్రమాన్ని ( sequence ) చేసారు, ఉదాహరణకు, భాషా అభివృద్ధి కూడా ఈ జన్యువుకు సంబంధించిన కొన్ని ఉదాహరణలను సూచిస్తుంది."
+सही !,నిజము!
+"तो , ये बहुत महत्वपूर्ण हैं लेकिन यह जानवरों के लिए समान रूप से महत्वपूर्ण नहीं है , पौधों के उस जीन को देखने के लिए भी महत्वपूर्ण है , क्योंकि वे प्राथमिक उत्पादक हैं ।","కాబట్టి, ఇవి చాలా ముఖ్యమైనవి కాని జంతువులకు ఉన్న ప్రాముఖ్యత లేదు, మొక్కల జన్యువును చూడటం కూడా చాలా ముఖ్యం, ఎందుకంటే అవి ప్రాధమిక ఉత్పత్తిదారులు."
+"हमारा भोजन मुख्य रूप से पौधों को जानता है और हमारे पास चावल है , हमारे पास गेहूं जीनोम , टमाटर है ।","మన ఆహారానికి ప్రధానంగా మొక్కలు అని తెలుసు మరియు మనకు బియ్యం ఉన్నాయి , మనకు గోధుమ జీనోమ్, టమోటా ఉన్నాయి."
+आप किसी भी व्यावसायिक संयंत्र के बारे में बात करते हैं जिसे आप जानते हैं कि हमारे पास ऐसी प्रजातियों से निकलने वाला एक अनुक्रम ( sequence ) है ।,అటువంటి జాతి నుండి ఉద్భవించిన క్రమం (sequence) మనకు ఉందని మీకు తెలిసిన ఏదైనా వాణిజ్యపు కర్మాగారం గురించి మీరు మాట్లాడుతారు.
+सही !,నిజము!
+"तो , आप इसके साथ क्या करते हैं ।","కాబట్టి, మీరు దానితో ఏమి చేస్తారు."
+आप वास्तव में जीनोमिक या तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) कैसे करते हैं ।,మీరు నిజంగా జన్యుసంబంధ లేదా తులనాత్మక (comparative) జన్యుశాస్త్రం (genomics) ఎలా చేస్తారు.
+"तो , एक यह है कि आप उदाहरण के लिए जीनोम पहलू पर गौर करते हैं ।","కాబట్టి, ఒకటి మీరు ఉదాహరణకు జన్యు కోణాన్ని చూస్తారు."
+आप जीनोम ( genome ) के आकार के संबंध में विभिन्न प्रजातियों को देखते हैं ।,మీరు జన్యువు ( genome ) పరిమాణానికి సంబంధించి వివిధ జాతులను చూస్తారు.
+सही !,నిజము!
+"दूसरा , आप जीनोम की तुलना करते हैं और संरेखण को देखते हैं जिसका अर्थ है कि वे क्षेत्र समान हैं और वे कौन से क्षेत्र हैं जो समान नहीं हैं ।","రెండవది, మీరు జన్యువును పోల్చి, అమరికను చూస్తారు, అంటే ఆ ప్రాంతాలు సమానంగా ఉంటాయి మరియు ఏ ప్రాంతాలు సమానంగా ఉండవు అని చూస్తారు."
+"तीसरा , आप वाक्य रचना के लिए जाते हैं जिसका अर्थ है कि आप जानते हैं कि मानव क्रोमोसाम ( chromosomes ) 1 में क्रोमोसाम ( chromosomes ) है ।","మూడవది, మీరు సింటాక్స్ కోసం వెళతారు అంటే మానవ క్రోమోజోమ్ ( chromosomes ) 1 లో క్రోమోజోములు ( chromosomes ) ఉన్నాయని మీకు తెలుసు."
+"आपके पास क्रोमोसाम ( chromosomes ) 1 में जीन क्रम है ए , बी , सी , डी , ई ।","మీకు క్రోమోజోములు 1 లో A, B, C, D, E అనే జన్యు శ్రేణి ఉంది."
+"अब , क्या है कि आप इन जीनों के लिए आदेश को उदाहरण के लिए चिंपांज़ी में जानते हैं ।","ఇప్పుడు, ఏమిటంటే ఉదాహరణకు చింపాంజీలలో ఈ జన్యువుల క్రమం గురుంచి మీకు తెలుసు."
+क्या यह क्रोमोसाम ( chromosomes ) 1 ये पांच जीन हैं या एक साथ या वे कई गुणसूत्रों में विभाजित हैं ?,ఈ క్రోమోజోములు (chromosomes) 1 ఈ ఐదు జన్యువులు లేదా కలిసి ఉన్నాయా లేదా అవి బహుళ క్రోమోజోమ్‌లుగా విభజించబడ్డాయా?
+"तो , यह आपको बताने जा रहा है कि क्रोमोसाम ( chromosomes ) कैसे विकसित हुए हैं ।","కాబట్టి, క్రోమోజోములు (chromosomes) ఎలా అభివృద్ధి చెందాయో ఇది మీకు తెలియజేస్తుంది."
+"इसलिए , हम इस तरह के एक उदाहरण पर गौर करेंगे ।","అందువల్ల, మేము ఇలాంటి ఒక ఉదాహరణను పరిశీలిస్తాము."
+"और , दूसरा जीन नंबर है ।","మరియు, రెండవ జన్యు సంఖ్య"
+सही !,నిజము!
+"तो , आपके पास एक ही तरह का प्रोटीन हो सकता है , लेकिन किसी दिए गए प्रोटीन के लिए हमारे पास इसके कम से कम तीन अलग - अलग रूप हैं , क्योंकि जीन को डुप्लिकेट किया गया है या जीन की कुल संख्या बदल गई है ।","కాబట్టి, మీరు ఒకే రకమైన ప్రోటీన్‌ను కలిగి ఉండవచ్చు, కాని ఇచ్చిన ప్రోటీన్ కోసం మనకు కనీసం మూడు వేర్వేరు రూపాలు ఉన్నాయి, ఎందుకంటే జన్యువు నకిలీ చేయబడింది లేదా మొత్తం జన్యువుల సంఖ్య మారిపోయింది."
+सही !,నిజము!
+वह भी आपको बताता है ।,అది కూడా మీకు చెబుతారు.
+"और , जिसे विसंगति क्षेत्र कहा जाता है , ऐसे क्षेत्र हैं जो बहुत तेजी से बदल रहे हैं आप जानते हैं कि सही बदलना ।","మరియు, క్రమరహిత క్షేత్రాలు అని పిలుస్తారు, చాలా వేగంగా మారుతున్న ప్రాంతాలు ఉన్నాయి. మీకు ఎలా సరిగ్గా మార్చాలో తెలుసు."
+विकास दर बहुत अधिक है ।,వృద్ధి రేటు చాలా ఎక్కువ.
+"उदाहरण के लिए , स्तनधारियों ( mammals ) के मामले में वाई ( Y ) क्रोमोसाम ( chromosomes ) आपको पता है कि जब आप एक प्रजाति से दूसरे में तुलना करते हैं तो बहुत बड़ा अंतर होता है जबकि एक्स क्रोमोसाम ( chromosomes ) अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) होता है यह वहां होने वाले बहुत अधिक परिवर्तन नहीं है ।","ఉదాహరణకు, క్షీరదాల ( mammals ) విషయంలో, మీరు ఒక జాతి నుండి మరొక జాతితో పోల్చినప్పుడు Y క్రోమోజోములు ( chromosomes ) భారీ వ్యత్యాసం ఉండదని మీకు తెలుసు, అయితే X క్రోమోజోములు ( chromosomes ) అధికంగా సంరక్షించబడ్డాయి( conserved ). ఇది అక్కడ చాలా మార్పు ఉండదు."
+"तो ये हैं आप जानते हैं जानकारी आपको बताती है कि किसी विशेष जीनोम का क्या होता है , क्या यह विकास के दौर से गुजर रहा है , क्या यह संरक्षित ( conserved ) है , यह कैसे विकसित हो सकता है ।","కాబట్టి ఇక్కడ ఒక నిర్దిష్ట జన్యువుకు ఏమి జరుగుతుందో మీకు తెలుసు , అది అభివృద్ధిలో ఉందా, అది సంరక్షించబడిందా ( conserved ), అది ఎలా అభివృద్ధి చెందుతుందో సమాచారం మీకు తెలియజేస్తుంది."
+और ये वो सूचनाएं हैं जो आप टोटको में पूरे जीनोम को देखते हैं ।,టోట్కోలో మొత్తం జన్యువుగా మీరు చూసే సమాచారం ఇది.
+एक जीन केंद्रित अध्ययन भी हो सकता है ।,జన్యు-కేంద్రీకృత అధ్యయనం కూడా ఉండవచ్చు.
+"इसलिए , मुझे पूरे जीनोम में कोई दिलचस्पी नहीं है लेकिन मैं जीन के एक विशेष समूह को देखने जा रहा हूं ।","అందువల్ల, మొత్తం జన్యువుపై నాకు ఆసక్తి లేదు కాని నేను ఒక నిర్దిష్ట జన్యువులను చూడబోతున్నాను."
+"कहो , मैं उन जीनों में देख रहा हूं जो उच्च क्रम मस्तिष्क समारोह , संज्ञानात्मक क्षमताओं में शामिल हैं ।","చెప్పండి, నేను హై ఆర్డర్ మెదడు పనితీరు, అభిజ్ఞా సామర్ధ్యాలలో పాల్గొన్న జన్యువులను పరిశీలిస్తున్నాను."
+"तो , जाहिर है कि आप जानते हैं कि यदि आप उच्च क्रम मस्तिष्क कार्य जानते हैं या जीन जीवों में समृद्ध होने जा रहे हैं जो हमारी संज्ञानात्मक क्षमता है ।","కాబట్టి, మీకు తెలిస్తే హై ఆర్డర్ మెదడు పనితీరు లేదా జన్యువులు మన జ్ఞాన సామర్థ్యం కలిగిన జీవులతో సమృద్ధిగా ఉండబోతున్నాయని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , मैं अब अन्य स्तनधारियों ( mammals ) के साथ वानरों की तुलना कर सकता हूं और मनुष्यों के साथ तुलना कर सकता हूं और देख सकता हूं कि वास्तव में आप क्या जानते हैं कि वे हमारे मस्तिष्क को जिस तरह से काम करते हैं ।","కాబట్టి, నేను ఇప్పుడు కోతులను ఇతర క్షీరదాలతో ( mammals ) పోల్చవచ్చు మరియు వాటిని మానవులతో పోల్చవచ్చు మరియు వారు మా మెదడులను పని చేసే విధానం గురించి మీకు సరిగ్గా తెలుసు."
+"इसलिए , हम अन्य प्रजातियों का अध्ययन कर रहे हैं ।","అందువల్ల, మేము ఇతర జాతులను అధ్యయనం చేస్తున్నాము."
+सही !,నిజము!
+"या , आप जानते हैं कि आप जानते हैं कि आप जीन क्लस्टरिंग को देखते हैं ।","లేదా, మీరు జన్యు క్లస్టరింగ్ వైపు చూస్తారని మీకు తెలుసు."
+"उदाहरण के लिए , जीन परिवार कैसे विकसित हुआ है ।","ఉదాహరణకు, జన్యు కుటుంబం ఎలా ఉద్భవించింది."
+सही !,నిజము!
+"तो , हम आपको इस पर कुछ उदाहरण देंगे ।","అయితే, దీనిపై మేము మీకు కొన్ని ఉదాహరణలు ఇస్తాము."
+"और , अंत में हम यह भी देखते हैं कि जीन अनुक्रम ( sequence ) भिन्नता ( variation ) ओं को क्या कहा जाता है ।","మరియు, చివరకు జన్యు యొక్క క్రమం ( sequence ) కూడా మేము చూస్తాము. వైవిధ్యం (variation) ను ఏమి పిలువ బడుతుంది అని."
+"यह एक महत्वपूर्ण क्षेत्र है जो सीधे मनुष्यों को प्रभावित करता है , क्योंकि उदाहरण के लिए एसएनपी या एकल न्यूक्लियोटाइड बहुरूपता ( nucleotide polymorphisms ) या सम्मिलन , विलोपन ( deletion ) बहुरूपता ( polymorphism ) या स्यूडोजेनस ( pseudogenes ) , जीन आप उन अनुक्रमों को जानते हैं जिनके जीन संरचनाएं हैं - वे कार्यात्मक नहीं हैं ।","ఇది మానవులను ప్రత్యక్షంగా ప్రభావితం చేసే ఒక ముఖ్యమైన ప్రాంతం, ఎందుకంటే ఉదాహరణకు SNP లేదా సింగిల్ న్యూక్లియోటైడ్ పాలిమార్ఫిజమ్స్  ( nucleotide polymorphisms ) లేదా చొప్పనలు, తొలగింపు ( deletion ) పాలిమార్ఫిజమ్స్ ( polymorphism ) లేదా సూడోజీన్లు ( pseudogenes ), మీకు తెలిసిన జన్యువులు. జన్యు నిర్మాణాలను కలిగి ఉన్నవి - అవి పనిచేయవు."
+"इस तरह के हस्ताक्षर मानव स्वास्थ्य के लिए बहुत महत्वपूर्ण हैं , क्योंकि आप जानते हैं कि जब हम 99.999 साझा करते हैं , तो जीनोम अनुक्रम ( sequence ) का जो भी प्रतिशत ; हम लोगों के बीच जो छोटा सा अंतर है , वह इस बात पर भारी पड़ता है कि आप उदाहरण के लिए फ्लू के संक्रमण ( flu infection ) को सहन करने में सक्षम क्यों हैं , जिसमें मैं अतिसंवेदनशील ( susceptible ) हूं ।","మానవ ఆరోగ్యానికి ఇటువంటి సంతకాలు చాలా ముఖ్యమైనవి, ఎందుకంటే మేము 99.999 ను పంచుకున్నప్పుడు మీకు తెలుస్తుంది, జన్యు శ్రేణి  ( sequence ) యొక్క ఏ శాతం అయినా; మన మధ్య ఉన్న చిన్న వ్యత్యాసం. మీరు ఫ్లూ సంక్రమణ ( flu infection ) ను ఎందుకు తట్టుకోగలుగుతారు అనే దానిపై ఎక్కువగా ఆధారపడి ఉంటుంది, ఉదాహరణకు, ఇందులో నేను అనుమానపడుతున్నాను ( susceptible )."
+सही !,నిజము!
+"और , ऐसी चीजें जो आप जानते हैं कि सब कुछ है ।","మరియు, మీకు తెలిసిన అలాంటి అన్ని విషయాలు ఉన్నవి."
+"इसलिए , जहां अब लोग जो कर रहे हैं , उसे पूरे जीनोम एसोसिएशन के रूप में कहा जाता है GWAS जिसे वे जीनोम वाइड एसोसिएशन अध्ययन कहते हैं , जो स्पष्ट रूप से व्यक्तियों के एक समूह के व्यक्तियों के समूह के मुकाबले भिन्नताओं ( variation ) के बारे में बात करता है ।","అందువల్ల, ప్రజలు ఇప్పుడు మొత్తం జీనోమ్ అసోసియేషన్ అని పిలువబడే చోట, GWAS ను వారు జీనోమ్ వైడ్ అసోసియేషన్ అధ్యయనం అని పిలుస్తారు, ఇది స్పష్టంగా ఉంటుంది వ్యక్తుల సమూహంతో పోలిస్తే వ్యక్తుల సమూహం యొక్క వైవిధ్యం గురించి మాట్లాడుతుంది."
+ये दो समूह क्या हैं एक समूह सामान्य हो सकता है ।,ఈ రెండు సమూహాలు ఏమిటి? ఒక సమూహం సాధారణం కావచ్చు.
+"इसलिए , उदाहरण के लिए , मैं कानपुर से हूं , मैं समझना चाहूंगा कि यहां के प्रदूषण आबादी में अस्थमा को कैसे प्रेरित करते हैं ।","కాబట్టి, ఉదాహరణకు, నేను కాన్పూర్ వాస్తవ్యుణ్ణి, ఇక్కడ కాలుష్యం జనాలలో ఉబ్బసం ఎలా ప్రేరేపిస్తుందో అర్థం చేసుకోవాలనుకుంటున్నాను."
+सही !,నిజము!
+"तो , यह हर किसी को दमा ( asthmatic ) नहीं है , उनमें से कुछ अभी भी हैं , हालांकि एक ही वातावरण में रहने वाले अभी भी अस्थमा विकसित नहीं हुए हैं ।","కాబట్టి, ఇది అందరికీ ఉబ్బసం ( asthmatic ) కాదు, వారిలో కొందరు ఇప్పటికీ ఉన్నారు, ఇప్పటికీ వారు అదే వాతావరణంలో నివసిస్తున్నప్పటికీ వారిలో ఉబ్బసం అభివృద్ధి చెందలేదు."
+"तो , यह हो सकता है कि आपके जीनोम में कुछ तत्व हैं जो आपको इन एलर्जी की प्रतिक्रिया का उत्पादन करने के लिए प्रतिरोधी बनाता है ।","కాబట్టి, ఈ అలెర్జీ ప్రతిచర్యలను ఉత్పత్తి చేయడానికి మిమ్మల్ని నిరోధించే కొన్ని అంశాలు మీ జన్యువులో ఉండవచ్చు."
+सही !,నిజము!
+"तो , वह हस्ताक्षर क्या है ।","కాబట్టి, ఆ సంతకం ఏమిటి."
+"इसलिए , यदि कानपुर की आबादी के व्यक्ति हैं ; एक जिसने आपको विकसित किया है वह अस्थमा को दूसरे की तुलना में जानता है जिसने अस्थमा विकसित नहीं किया है ।","అందువల్ల, కాన్పూర్ జనాభా వ్యక్తి అయితే; మిమ్మల్ని అభివృద్ధి చేసిన వ్యక్తికి ఉబ్బసం అభివృద్ధి చెందని వ్యక్తి కంటే ఆస్తమా అభివృద్ధి చెందిన వ్యక్తికి ఎక్కువగా తెలుసు."
+"फिर मैं इन दो जीनोम ( genome ) अनुक्रमों की तुलना करने जा रहा हूं , और देखें कि वे कौन से हस्ताक्षर हैं जो एक समूह के लिए दूसरे के लिए अद्वितीय हैं ।",అప్పుడు నేను ఈ రెండు జన్యు ( genome ) శ్రేణులను పోల్చబోతున్నాను మరియు అవి ఏ సమూహానికి ప్రత్యేకమైనవి అనే సంతకాలను చూడండి.
+यह आपको ऐसे जीन्स के बारे में बताएगा जो आपको अस्थमा या जीन्स के विकास का जोखिम देते हैं जो आपको प्रतिरोध देते हैं ।,ఉబ్బసం లేదా మీకు ప్రతిఘటన ఇచ్చే జన్యువులను అభివృద్ధి చేసే ప్రమాదం ఉన్న జన్యువుల గురించి ఇది మీకు తెలియజేస్తుంది.
+सही !,నిజము!
+"इसलिए , यह अंतिम खंड ( segment ) जीन अनुक्रम ( sequence ) भिन्नताएं ( variation ) हैं और विविधताएं जीवित रहने में किस प्रकार मदद करती हैं , इस बारे में हम इस पाठ्यक्रम में चर्चा नहीं करेंगे , लेकिन इसे मानव आणविक ( molecular ) आनुवंशिकी ( genetics ) नामक एक अन्य पाठ्यक्रम से निपटा गया है ।","అందువల్ల, ఈ చివరి విభాగాలు  ( segment ) జన్యు శ్రేణి ( sequence ) వైవిధ్యాలు మరియు మనుగడలో వైవిధ్యాలు ఎలా సహాయపడతాయో ఈ కోర్సులో చర్చించబడవు, కాని దీనిని మానవ పరమాణు ( molecular ) జన్యుశాస్త్రం ( genetics ) అంటారు. మరొక కోర్సుతో వ్యవహరించబడింది."
+"मैं आपको प्रोत्साहित करूंगा कि आप उन वीडियो को देखें , जो मुफ्त में उपलब्ध हैं ।","ఆ వీడియోలను చూడమని నేను మిమ్మల్ని ప్రోత్సహిస్తాను, ఉచితంగా లభించే వాటిని."
+अगर आप वह कोर्स नहीं कर रहे हैं ।,మీరు ఆ కోర్సు చేయకపోతే.
+इससे आपको अधिक समझ मिलेगी ।,ఇది మీకు మరింత అవగాహన ఇస్తుంది.
+"इसलिए , अभी शेष चर्चा हम पूरे जीनोम और जीन केंद्रित अध्ययन के बारे में बात करने जा रहे हैं कि वे कैसे विकास को समझने में हमारी मदद करते हैं ।","అందువల్ల, మిగిలిన చర్చ కోసం మనం మొత్తం జన్యువు మరియు జన్యు కేంద్రీకృత అధ్యయనాల గురించి మాట్లాడబోతున్నాం, అవి పరిణామాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి మనకు ఎలా సహాయపడతాయి."
+"तो , आइए हम कुछ सरल प्रश्न पूछें कि तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स क्यों ?","కాబట్టి, తులనాత్మక ( comparative ) జన్యుశాస్త్రం ఎందుకు అని కొన్ని సాధారణ ప్రశ్నలను అడుగుదాం?"
+आखिर आपको यह अध्ययन करने की आवश्यकता क्यों है ?,మీరు ఈ అధ్యయనం చేయవలిసిన అవసరం ఏమి వచ్చింది?
+यह आप जानते हैं कि हमने कुछ उदाहरणों पर चर्चा की है फिर भी मैं वापस जा रहा हूं और इस प्रश्न को पूछूंगा क्योंकि इससे आपको इस क्षेत्र के महत्व की सराहना करने में मदद मिलेगी ।,"మేము కొన్ని ఉదాహరణలు చర్చించామని మీకు తెలుసు, అయినప్పటికీ నేను తిరిగి వచ్చి ఈ ప్రశ్నను అడుగుతున్నాను ఎందుకంటే ఇది ఈ ఫీల్డ్ యొక్క ప్రాముఖ్యతను అభినందించడానికి మీకు సహాయపడుతుంది."
+"`लंबी विकासवादी ( evolutionary ) दूरी पर संरक्षण ( conservation ) कार्यात्मक बाधाओं का सुझाव देता है ' , यह कथन है ।","సుదీర్ఘ పరిణామ  ( evolutionary ) దూరాలపై పరిరక్షణ ( conservation ) క్రియాత్మక అడ్డంకులను సూచిస్తుంది ', అని ఈ ప్రకటన పేర్కొంది."
+इसका मतलब क्या है ?,దాని అర్థం ఏమిటి అంటే?
+कार्यात्मक बाधाओं से इसका क्या मतलब है ?,క్రియాత్మక పరిమితుల ద్వారా దీని అర్థం ఏమిటి?
+सही ! कार्यात्मक बाधा यह है कि आपका जीनोम आपके अनुक्रम ( sequence ) परिवर्तन को सही बदलता है ।,"నిజం! క్రియాత్మక అడ్డంకి ఏమిటంటే, మీ జన్యువు మీ క్రమం ( sequence ) మార్పులను సరిచేస్తుంది."
+"और , परिवर्तन दिशात्मक नहीं है जिसका अर्थ है कि अर्थ प्रक्रिया एक क्षेत्र की पहचान नहीं करती है और यहां परिवर्तन होता है , यह यादृच्छिक ( random ) है ।","మరియు, మార్పు దిశాత్మకమైనది కాదు, అనగా అర్థ ప్రక్రియ ఒక ప్రాంతాన్ని గుర్తించదు మరియు ఇక్కడ మార్పు సంభవిస్తుంది, ఇది యాదృచ్ఛికం ( random )."
+यह उत्परिवर्तन ( mutation ) के कारण होता है ।,ఇది మ్యుటేషన్ ( mutation ) వల్ల జరుగుతుంది.
+"जब डीएनए दोहराता है कि कब , नकल करने वाली मशीनरी ( machinery ) नकल करने में विश्वासयोग्य नहीं है या जब मरम्मत मशीनरी ( machinery ) सभी त्रुटियों ( errors ) को ठीक करने में असमर्थ है , तो कुछ क्षेत्रों को आप जानते हैं कि आपने कुछ नया बदलाव पेश किया है ।","కాపీ చేసే యంత్రాలు కాపీ చేసే యంత్రానికి ( machinery ) నమ్మకంగా లేనప్పుడు లేదా మరమ్మత్తు చేసే యంత్రాలు ( machinery ) అన్ని లోపాలను ( errors ) పరిష్కరించలేకపోయినప్పుడు, మీరు క్రొత్తదాన్ని ప్రయత్నించారని మీకు తెలిసిన కొన్ని ప్రాంతాలు మార్పులు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి."
+"और , यह नया परिवर्तन है कि क्या यह तब होगा जब मैंने कहा कि नए परिवर्तन का परिचय यह अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) में अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) के दौरान होता है जो अगली पीढ़ी के लिए एक है ।","మరియు, ఈ కొత్త మార్పు ఏమిటంటే, కొత్త మార్పు యొక్క పరిచయం మియోసిస్ ( meiosis ) సమయంలో మియోసిస్లో ( meiosis ) సంభవిస్తుందని నేను చెప్పినప్పుడు ఇది తరువాతి తరానికి ఒకటి."
+"और , यदि ऐसा होता है तो यह एक जुआ बन जाता है जो एक अंडे को निषेचित करता है कि क्या नया परिवर्तन उस व्यक्ति में आएगा या नहीं , व्यक्ति जीवित रहेगा यह इस बात पर निर्भर करता है कि क्या परिवर्तन व्यक्ति को प्रभावित करता है या नहीं , सही है ।","మరియు, ఇది జరిగితే, అది కొత్త మార్పు వ్యక్తిలోకి వస్తుందా లేదా అనే దానిపై గుడ్డును ఫలదీకరణం చేసే జూదం అవుతుంది, మార్పు వ్యక్తిని ప్రభావితం చేస్తుందా లేదా అనే దానిపై ఆధారపడి వ్యక్తి జీవిస్తాడు. నిజమే మరి."
+"तो , मान लीजिए कि परिवर्तन ने भ्रूण ( embryo ) के अस्तित्व और उस व्यक्ति के जन्म को प्रभावित नहीं किया है , तो आपने देखा है कि जनसंख्या में उस व्यक्ति में उत्परिवर्तन ( mutation ) होता है क्योंकि वह आदमी आता है ।","కాబట్టి, ఈ మార్పు పిండం ( embryo ) యొక్క ఉనికిని మరియు ఆ వ్యక్తి యొక్క పుట్టుకను ప్రభావితం చేయలేదని అనుకుందాం, అప్పుడు జనాభాలో ఆ వ్యక్తికి మ్యుటేషన్ ( mutation ) ఉందని మీరు చూశారు ఎందుకంటే ఆ మనిషి వస్తాడు."
+"इसलिए , अब आपको एक समस्या हो सकती है ।","అందువల్ల, మీకు ఇప్పుడు సమస్య ఉండవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए , आपके पास एक छठी उंगली हो सकती है जो उत्परिवर्तन ( mutation ) के कारण होती है ।","ఉదాహరణకు, మీరు మ్యుటేషన్  ( mutation ) వల్ల కలిగే ఆరవ వేలు ఉండవచ్చు."
+"अब छठी उंगली उसके अस्तित्व को प्रभावित नहीं कर रही है , वह हम में से किसी के रूप में अच्छा है ।","ఇప్పుడు ఆరవ వేలు ఆమె ఉనికిని ప్రభావితం చేయలేదు, ఆమె మనలో ఎవరికైనా మంచిది."
+"तो , आप उन्हें आबादी में ठीक से देख पाएंगे कि उत्परिवर्तन ( mutation ) आया है ।","కాబట్టి, మ్యుటేషన్ ( mutation ) సంభవించిన జనాభాలో మీరు వాటిని సరిగ్గా చూడగలుగుతారు."
+"कुछ उत्परिवर्तन ( mutation ) कुछ भी प्रभावित नहीं करेगा वह बिल्कुल सामान्य है , जैसे आप ठीक कहते हैं और फिर आप जानते हैं कि जनसंख्या में यह वास्तव में कुछ भी प्रभावित नहीं करता है ।","కొన్ని మ్యుటేషన్ దేనినీ ప్రభావితం చేయదు అది ఖచ్చితంగా సాధారణం, మీరు చెప్పేది నిజంగా ఆపై జనాభాలో ఇది దేనినీ ప్రభావితం చేయదని మీకు తెలుసు."
+"तो , इसे तटस्थ भिन्नता ( neutral variation ) कहा जाता है ।","కాబట్టి, దీనిని తటస్థ వైవిధ్యం  ( neutral variation ) అంటారు."
+"कुछ लोगों को पता चल सकता है कि म्यूट होने के कारण कोई अंधा पैदा हुआ है , जिससे आंखों के काम करने का तरीका प्रभावित हुआ ।","మ్యూట్ చేయడం వల్ల అంధులు జన్మించారని కొంతమంది గుర్తించవచ్చు, ఇది కంటి పని తీరును ప్రభావితం చేసింది."
+"इसलिए , वह अगली पीढ़ी को इस जीन को प्रेषित नहीं कर सकता क्योंकि वह शादी नहीं कर सकता है ।","అందువల్ల, అతను ఈ జన్యువును తరువాతి తరానికి ప్రసారం చేయలేడు ఎందుకంటే అతను వివాహం చేసుకోలేడు."
+"तो , तुम्हें पता है कि वहाँ बंद हो जाता है ।","కాబట్టి, అక్కడ ఆగిపోతుందని మీకు తెలుసు."
+कुछ भ्रूण ( embryo ) के विकास को भी प्रभावित करते हैं ताकि भ्रूण ( embryo ) को गर्भपात करा दिया जाए ।,కొన్ని పిండం ( embryo ) గర్భస్రావం అయ్యే విధంగా పిండం ( embryo ) అభివృద్ధిని కూడా ప్రభావితం చేస్తుంది.
+"तो , जीनोम में नए वेरिएंट को पेश करने की प्रक्रिया एक यादृच्छिक ( random ) प्रक्रिया है ।","కాబట్టి, జన్యువులో కొత్త వైవిధ్యాలను ప్రవేశపెట్టే ప్రక్రియ యాదృచ్ఛిక ( random ) ప్రక్రియ."
+"लेकिन , चाहे वह नया संस्करण जनसंख्या के साथ आता हो , यह निर्भर करता है कि क्या वेरिएंट ( variants ) जीन के कार्य को प्रभावित कर चुके हैं या नहीं ।","ఏదేమైనా, ఆ కొత్త ముద్రణం జనాభాతో వస్తుందా అనేది వైవిధ్యాలు ( variants ) జన్యువు యొక్క పనితీరును ప్రభావితం చేశాయా లేదా అనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+"इसलिए , यदि आप सामान्य आबादी को देखते हैं जो आप देख रहे हैं , वे विविधताएं हैं जो अनुमत हैं , क्योंकि वे जीन फ़ंक्शन ( function ) को प्रभावित नहीं करती हैं ।","అందువల్ల, మీరు చూస్తున్న సాధారణ జనాభాను పరిశీలిస్తే, అవి అనుమతించదగిన వైవిధ్యాలు, ఎందుకంటే అవి జన్యు (  function((ক্রিয়া | ফাংশন | function))((કાર્ય | ફંક્શન | function)) ) పనితీరును ప్రభావితం చేయవు."
+"तो जाहिर है , ऐसे क्षेत्र जो जीन कार्यों के लिए बहुत महत्वपूर्ण नहीं हैं या जिन क्षेत्रों में अधिक भिन्नता ( variation ) है क्योंकि यह अनुमति है क्योंकि आप सामान्य हैं ।","కాబట్టి స్పష్టంగా, జన్యు ఫంక్షన్లకు చాలా ప్రాముఖ్యత లేని ప్రాంతాలు లేదా ఎక్కువ వైవిధ్యం ( variation ) ఉన్న ప్రాంతాలు ఎందుకంటే మీరు సాధారణమైనందున ఇది అనుమతించబడుతుంది."
+तो यह और इसके विपरीत ( opposite ) यह है कि जीनोम में ऐसे क्षेत्र हैं जिनमें भिन्नता ( variation ) की अनुमति नहीं है ।,"కాబట్టి ఇది మరియు దీనికి విరుద్ధంగా ( opposite ), జన్యువులో వైవిధ్యాలు ( variation ) అనుమతించబడని ప్రాంతాలు ఉన్నాయి."
+"मतलब , अगर विविधताएँ जीन फ़ंक्शन ( function ) को प्रभावित करती हैं , तो व्यक्ति जीवित नहीं रह सकता है , हो सकता है कि वह जीन को अगली पीढ़ी तक न पहुँचाए ।","అర్థం, వైవిధ్యాలు జన్యు పనితీరు (  function((ক্রিয়া | ফাংশন | function))((કાર્ય | ફંક્શન | function)) ) ను ప్రభావితం చేస్తే, ఆ వ్యక్తి మనుగడ సాగించలేడు, అది జన్యువును తరువాతి తరానికి తీసుకెళ్లకపోవచ్చు."
+"इसलिए , कुछ ऐसे क्षेत्र हो सकते हैं जहाँ पर अड़चनें हैं , वहाँ प्राकृतिक दबावों को सही चयन द्वारा परिवर्तन की अनुमति नहीं देने का दबाव है ।","అందువల్ల, అడ్డంకులు ఉన్న కొన్ని ప్రాంతాలు ఉండవచ్చు, సరైన ఎంపిక ద్వారా సహజ ఒత్తిడిని మార్చడానికి అనుమతించకూడదని ఒత్తిడి ఉంటుంది."
+"तो , यह है कि आप एक कार्यात्मक बाधाओं के रूप में कहते हैं ।","కాబట్టి, మీరు దీనిని క్రియాత్మక అడ్డంకిగా పిలుస్తారు."
+"तो , यह बताता है कि जीनोम का कौन सा खंड ( segment ) महत्वपूर्ण कार्य कर रहा है ।","కాబట్టి, జన్యువు యొక్క ఏ విభాగం ( segment ) అయినా ఒక ముఖ్యమైన పనితీరును చేస్తుందో అది చెబుతుంది."
+"इसलिए , यदि आप विभिन्न प्रजातियों के जीनोम की एक बड़ी संख्या की तुलना करते हैं , तो आपको ऐसे सेगमेंट ( segment ) मिलेंगे जो उच्चतर होमोलॉजी , समानता दिखा रहे हैं , लेकिन वे जीन नहीं हैं जो वे जीन नहीं हैं ।","అందువల్ల, మీరు వివిధ జాతులను పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను పోల్చి చూస్తే, అధిక హోమోలజీ, సారూప్యతను , కానీ జన్యువులు కాని జన్యువులను చూపించే విభాగాల ( segment ) ను మీరు కనుగొంటారు."
+"फिर , यह आपको जानकारी देता है कि इस खंड ( segment ) को जीवों के लिए सेल के लिए एक महत्वपूर्ण कार्य मिला है ।","అప్పుడు, ఈ విభాగం ( segment ) జీవుల కోసం కణానికి ఒక ముఖ్యమైన పనితీరును కలిగి ఉందని మీకు సమాచారం ఇస్తుంది."
+इसलिए इसे परिवर्तनों से गुजरने की अनुमति नहीं है ।,అందువల్ల మార్పులకు ఇది అనుమతించబడదు.
+सही !,నిజము!
+"तो , यह महत्वपूर्ण जानकारी है ।","కాబట్టి, ఇది ముఖ్యమైన సమాచారం."
+कम दूरी पर संरक्षण ( conservation ) की कमी अनुकूली ( adaptive ) विकास का संकेत दे सकती है ।,తక్కువ దూరాలకు పరిరక్షణ ( conservation ) లేకపోవడం అనుకూల ( adaptive ) అభివృద్ధిని సూచిస్తుంది.
+अनुकूली ( adaptive ) विकास से आपका क्या अभिप्राय है ?,అనుకూల ( adaptive ) అభివృద్ధి పై మీ అభిప్రాయం ఏమిటి?
+"सही ! तो , आपने स्तनधारियों ( mammals ) और अन्य डार्विन के बारे में अध्ययन किया होगा ; ये अनुकूली ( adaptive ) विकिरण के क्लासिक उदाहरण हैं ।","నిజం! కాబట్టి, మీరు క్షీరదాలు ( mammals ) మరియు ఇతర డార్విన్ గురించి అధ్యయనం చేసి ఉండాలి; అనుకూల రేడియేషన్ యొక్క క్లాసిక్ ఉదాహరణలు ఇవి."
+"जब उदाहरण के लिए दबाव होता है , तो प्रजातियों की वही आबादी जिसे आप जानते हैं कि सदस्य किसी इलाके या निवास स्थान में रहते हैं ; अगर उन पर अचानक दबाव बदल जाए ।","ఉదాహరణకు ఒత్తిడి ఉన్నప్పుడు, సభ్యులు మీకు తెలిసిన జాతుల జనాభా అదే ప్రాంతంలో లేదా ఆవాసాలలో నివసిస్తుంది; వారిపై ఒత్తిడి అకస్మాత్తుగా మారితే."
+सही !,నిజము!
+फिर वे क्या करते हैं ?,అప్పుడు వారు ఏమి చేస్తారు?
+वे जीवित रहने के लिए अलग - अलग क्षेत्रों को जानते हैं ।,వారు జీవించడానికి వారికి వేరువేరు ప్రాంతాలు తెలుసు.
+"इसलिए , वे जहां भी जाते हैं उन्हें एक नई चुनौती मिल सकती है ।","అందువల్ల, వారు ఎక్కడికి వెళ్లినా వారికి కొత్త సవాలు ఎదురు కావొచ్చు."
+"इसलिए , क्या उस व्यक्ति की उस प्रजाति के व्यक्ति वहां गए , जिस मौसम में वे उस नई जगह में जीवित रहने में सक्षम होते हैं , उस पर निर्भर करता है कि क्या आपके पास कुछ वेरिएंट हैं जो आपको वहां पर सफल बनाते हैं ।","అందువల్ల, ఆ జాతికి చెందిన వ్యక్తి అక్కడికి వెళ్ళాడా, వారు ఆ క్రొత్త ప్రదేశంలో జీవించగలిగే కాలం, అక్కడ మీకు కొన్ని వైవిధ్యాలు ఉన్నాయా అనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+सही !,నిజము!
+"उदाहरण के लिए , आप जानते हैं कि ऐसा हो सकता है कि आप अपने निवास स्थान से दूर चले गए हों , आप एक ऐसी जगह गए जहाँ आपको पता है कि यह एक ऐसा क्षेत्र है जहाँ यह पानी के करीब है , ना !","ఉదాహరణకు, మీరు మీ నివాస స్థలం నుండి దూరంగా వెళ్ళే అవకాశం ఉందని మీకు తెలుసు, మీరు నీటికి దగ్గరగా ఉన్న ప్రాంతం అని మీకు తెలిసిన ప్రదేశానికి మీరు వెళ్లారు, లేదు!"
+समुंदर का किनारा ( seashore kind ) ।,సముద్ర తీరం ( seashore kind ).
+फिर आपको उस स्थिति को बनाए रखने की क्षमता होनी चाहिए कि आप नम स्थिति को जान सकें ।,"అప్పుడు మీరు ఆ స్థానాన్ని కొనసాగించగల సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉండాలి, తద్వారా మీరు తేమ పరిస్థితిని తెలుసుకోవచ్చు."
+"या , आप एक रेगिस्तानी क्षेत्र में जा सकते हैं , जहाँ पर पानी नहीं है ।","లేదా, మీరు నీరు లేని ఎడారి ప్రాంతానికి వెళ్ళవచ్చు."
+"इसलिए आपके पास थोड़े से पानी के साथ जीवित रहने के लिए अनुकूलन या कुछ क्षमताएं होनी चाहिए या आप उच्च ऊंचाई पर चले गए हैं जहां यह बहुत ठंडा है , इसलिए आपको उस ठंडे तापमान से बचना होगा ।","కాబట్టి మీరు కొద్దిగా నీటితో జీవించడానికి అనుకూలత లేదా కొన్ని సామర్ధ్యాలను కలిగి ఉండాలి లేదా మీరు చాలా చల్లగా ఉన్న అధిక ఎత్తుకు వెళ్లారు అక్కడ చాలా చల్లగా ఉంటుంది, కాబట్టి మీరు ఆ చల్లని వాతావరణం నుంచి తప్పించుకోవాలి."
+"इसलिए , यदि आपके पास कुछ परिवर्तन थे जो अन्यथा आपको मूल स्थान पर मदद नहीं कर रहे थे ।","కాబట్టి, మీకు కొన్ని మార్పులు ఉంటే, అసలు స్థలంలో మీకు సహాయం చేయవు."
+"चूँकि आप अब बाहर चले गए हैं , अगर आप अब वहाँ जाते हैं तो विशेष रूप से आपको यह पता चलता है कि आपके पास वह है जो वास्तव में आपकी मदद नहीं करता है , जो आपको लाभ दे सकता है ।","మీరు ఇప్పుడు బయటికి వెళ్లినందున, మీరు ఇప్పుడు అక్కడికి వెళితే, మీకు నిజంగా మీకు సహాయం చేయనిది మీకు ఉందని మీరు కనుగొంటారు, ఇది మీకు ప్రయోజనాలను ఇస్తుంది."
+सही !,నిజము!
+"तो , फिर आप आबाद करते हैं कि आप एक कॉलोनी बनाते हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఒక కాలనీని ఏర్పరుచుకుంటారని, అప్పుడు మీరు జనాభాను చూస్తారు."
+"अब , यदि आप इन प्रजातियों को अलग करते हैं जो मूल रूप से हाल ही में एक सामान्य पूर्वज से विविध हैं , और फिर आप एक अनुक्रम ( sequence ) विश्लेषण करते हैं ; आप पाएंगे कि आप जीनोम के छोटे क्षेत्रों को जानते हैं जो बहुत भिन्नताएं ( variation ) दिखाते हैं ।","ఇప్పుడు, ఈ మధ్యకాలంలో ఒక సాధారణ పూర్వీకుడి నుండి భిన్నమైన ఈ జాతులను మీరు వేరు చేస్తే, ఆపై మీరు ఒక క్రమం  ( sequence ) విశ్లేషణ చేస్తారు; అనేక వైవిధ్యాలను ( variation ) చూపించే జన్యువు యొక్క చిన్న ప్రాంతాలు మీకు తెలుసని మీరు కనుగొంటారు."
+"यह बात करता है कि अनुकूली ( adaptive ) विकास कैसे हुआ , यह एक और उदाहरण है ।",అనుకూల ( adaptive ) అభివృద్ధి ఎలా జరిగిందో చెప్పడానికి ఇది మరొక ఉదాహరణ.
+हमें और नियामक तत्वों के कोडिंग और गैर - कोडिंग ( coding and non - coding ) जीन दोनों की पहचान करने में मदद करता है ।,మరింత నియంత్రణ మూలకాల యొక్క కోడింగ్ మరియు నాన్-కోడింగ్  ( coding and non - coding ) జన్యువులను గుర్తించడానికి మాకు సహాయపడుతుంది.
+"फिर , यह एक महत्वपूर्ण पहलू है ।","మళ్ళీ, ఇది ఒక ముఖ్యమైన అంశం."
+"आपको पता है कि कोडिंग सेगमेंट ( segment ) आपको पता है कि हमने आपको एक प्रतिशत से कम बताया है , शेष विनियामक क्षेत्र हैं ।","కోడింగ్ విభాగం  ( segment ) మీకు తెలుసు, మేము మీకు ఒక శాతం కన్నా తక్కువ చెప్పామని మీకు తెలుసు, మిగిలినవి నియంత్రణ ప్రాంతాలు."
+आप कैसे पहचानेंगे कि नियामक क्षेत्र क्या हैं ?,నియంత్రణ ప్రాంతాలు ఏమిటో మీరు ఎలా గుర్తిస్తారు?
+अनुक्रम ( sequence ) बुद्धिमान यह बहुत मुश्किल होने जा रहा है ।,క్రమం ( sequence ) వారీగా ఇది చాలా కష్టతరం అవుతూ పోతుంది.
+"इसलिए , यदि आप जीनोम ( genome ) की तुलना करते हैं , तो यह संभवतः आपको सुराग देगा कि आप उन खंडों ( segment ) को क्या जानते हैं जो अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) हैं जो एक जानकारी देता है क्योंकि क्या आप जीन या इसकी अभिव्यक्ति या अन्य पहलुओं में से किसी एक में काम करने वाले महत्वपूर्ण तत्व जानते हैं ।","అందువల్ల, మీరు జన్యువు ( genome ) ను పోల్చినట్లయితే, మీకు జన్యువు లేదా దాని వ్యక్తీకరణ తెలుసా లేదా అనే దానిపై సమాచారం ఇచ్చే అధికంగా సంరక్షించబడిన ( conserved ) విభాగాల ( segment )గురించి మీకు తెలిసిన దానిపై ఆధారాలు ఇస్తాయి. ఇతర అంశాలలో పని చేసే ముఖ్యమైన అంశాలను తెలుసుకోండి."
+।,.
+हम कुछ उदाहरण देंगे कि कैसे लोगों ने इसे समझा है ।,ప్రజలు దీన్ని ఎలా అర్థం చేసుకున్నారో మేము కొన్ని ఉదాహరణలు ఇస్తాము.
+जीवों के बीच अंतर को व्यवस्थित करने से परिवर्तन के तंत्र ( mechanism ) का पता चलता है ।,జీవుల మధ్య తేడాలను నిర్వహించడం వలన మార్పు యొక్క విధానాలు ( mechanism ) తెలుస్తాయి.
+सही !,నిజము!
+"तो , आप जानते हैं कि यह आपको बताता है कि कुछ जीव किस तरह से पर्यावरण में सफल हैं ।","కాబట్టి, పర్యావరణంలో కొన్ని జీవులు ఎలా విజయవంతమవుతాయో అది మీకు చెబుతుందని మీకు తెలుసు."
+सही ।,నిజం!
+"तो , यह वास्तव में आपको बताता है कि कुछ प्रजातियाँ कैसे सफल होती हैं और वे कौन से बदलाव हैं जिनकी वजह से उन्हें सफल होने में मदद मिली ।","కాబట్టి, కొన్ని జాతులు ఎలా విజయవంతమవుతాయో మరియు వాటిని విజయవంతం చేయడానికి సహాయపడిన మార్పులు ఏమిటో ఇది నిజంగా మీకు చెబుతుంది."
+"और , आप कशेरुक ( vertebrate ) विकास को समझ सकते हैं ।","మరియు, మీరు సకశేరుక ( vertebrate ) అభివృద్ధిని అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+"इसलिए , हम सभी आपको मछली से स्तनधारियों ( mammals ) तक जानते हैं , हम सभी आपसे कुछ प्रजातियों के समूह को जानते हैं ।","అందువల్ల, చేపల నుండి క్షీరదాల ( mammals ) వరకు మీ అందరికీ తెలుసు, మీ నుండి కొన్ని జాతుల సమూహాన్ని మనందరికీ తెలుసు."
+"इसलिए , हम यही कारण है कि हम जीनोम साझा करते हैं ।","అందువల్ల, మేము జన్యువును పంచుకోవడానికి కారణం."
+"और , हम वास्तव में प्रतिबिंबित करना चाहते हैं और देखना चाहते हैं कि हम कैसे विकसित हुए हैं ।","మరియు, మేము నిజంగా ప్రతిబింబించాలనుకుంటున్నాము మరియు మనం ఎలా అభివృద్ధి చెందాము అని."
+ताकि वास्तव में मदद मिले ।,కాబట్టి ఇది నిజంగా సహాయపడుతుంది.
+हम कुछ उदाहरण दिखाएंगे ।,మేము కొన్ని ఉదాహరణలు చూపిస్తాము.
+"एनोटेशन ( annotation ) के लिए प्रजातियों के बीच ज्ञान , कार्यों का निष्कर्ष ।","ఉల్లేఖన ( annotation ), పనుల ముగింపు కోసం జాతుల మధ్య జ్ఞానం."
+"जैसा कि हमने आपको बताया कि जीन ऑन्कोलॉजी ( ontology ) एक और उदाहरण है , जहाँ आप जीन के कार्य को समझने वाले खमीर का अध्ययन कर रहे हैं जो कि जीन भी हमारे पास है ।","మేము మీకు చెప్పినట్లుగా, జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకునే ఈస్ట్ ను మీరు అధ్యయనం చేస్తున్న మరొక ఉదాహరణ జీన్ ఆన్టాలజీ (  ontology((પંચીકરણવિદ્યા | ઓન્ટોલોજી | ontology))((তত্ত্ববিদ্যা | অন্টোলজি | ontology)) ), ఇది మన వద్ద ఉన్న జన్యువు కూడా."
+"तो , यह जानकारी हमें यह समझने में मदद करती है कि मानव में उस जीन का कार्य क्या है ।","కాబట్టి, మానవులలో ఆ జన్యువు యొక్క పనితీరు ఏమిటో అర్థం చేసుకోవడానికి ఈ సమాచారం మాకు సహాయపడుతుంది."
+"और , हमें बताता है कि जीनोम स्तर पर विभिन्न प्रजातियों के बीच क्या सामान्य है और क्या अद्वितीय है ।","మరియు, జన్యు స్థాయిలో వివిధ జాతుల మధ్య సాధారణమైనది మరియు ప్రత్యేకమైనది ఏమిటో మాకు చెబుతుంది."
+"इसलिए , उदाहरण के लिए कि मनुष्य वानर के समान क्यों हैं , फिर भी हम वानरों से बहुत भिन्न हैं ।","కాబట్టి, ఉదాహరణకు మానవులు కోతులలా ఎందుకు ఉన్నారు, అయినప్పటికీ మనం కోతుల నుండి చాలా భిన్నంగా ఉన్నాము."
+सही !,నిజము!
+"यह बताता है कि आप क्या जानते हैं कि हम सफल हैं क्योंकि हम दोनों ही कार्य कर सकते हैं , लेग बाइपेडल ( bipedal ) के साथ चल सकते हैं , केवल दो पैर अब हम चल सकते हैं ।","మేము రెండు పనులు చేయగలము, లెగ్ బైపెడల్ ( bipedal ) తో నడవగలము, ఇప్పుడు మనం రెండు కాళ్ళు మాత్రమే నడవగలము కాబట్టి ఇది మేము విజయవంతం అని మీకు తెలుసు."
+"तो , इसने हमें अपने अग्र - भुजाओं ( forearm ) का उपयोग करने के लिए बनाया है जो अन्यथा हम इसे चलने के लिए उपयोग कर रहे हैं , अब हम इसे एक अलग तरीके से उपयोग करने में सक्षम हैं ।","కాబట్టి, ఇది మన ముంజేయి ( forearm ) ని ఉపయోగించుకునేలా చేసింది, లేకపోతే మనం నడవడానికి ఉపయోగిస్తున్నాము, ఇప్పుడు మనం దానిని వేరే విధంగా ఉపయోగించగలుగుతున్నాము."
+"इसलिए , हम अब उपकरण बना सकते हैं क्योंकि चलने के लिए अब हाथों का उपयोग नहीं किया जाता है ।","అందువల్ల, చేతులు ఇకపై నడవడానికి ఉపయోగించనందున మనం ఇప్పుడు సాధనాలను తయారు చేయవచ్చు."
+"तो , यह प्राइमेट्स द्वारा दिया गया एक उपहार था ।","కాబట్టి, ఇది ప్రైమేట్స్ ఇచ్చిన బహుమతి."
+"और , यह अंगूठा हम इसे चार अंगुलियों के आर - पार करने में सक्षम हैं , इसने हमें कलम या छेनी या जो कुछ भी है उसे धारण करने में मदद की ।","మరియు, ఈ బొటనవేలు మేము దానిని నాలుగు వేళ్ళతో దాటగలుగుతాము, ఇది పెన్ను లేదా ఉలిని పట్టుకోవటానికి మాకు సహాయపడింది."
+हम इस वजह से उपकरण बनाने में सक्षम हैं ; फिर से यह हमारे लिए प्राइमेट्स द्वारा दिया गया एक उपहार है ।,ఈ కారణంగా మేము సాధనాలను తయారు చేయగలుగుతున్నాము; మళ్ళీ ఇది ప్రైమేట్స్ మాకు ఇచ్చిన బహుమతి.
+सही !,నిజము!
+"और फिर , हमने अपने स्वयं के गुणों को विकसित किया है उदाहरण के लिए , हमारा मस्तिष्क कहीं अधिक कार्यात्मक है , एक संज्ञानात्मक ( cognitive ) क्षमताओं में अधिक परिष्कृत है ।","ఆపై, మన స్వంత లక్షణాలను అభివృద్ధి చేసుకున్నాము.ఉదాహరణకు, మన మెదడు చాలా క్రియాత్మకంగా ఉంటుంది, ఒకటి అభిజ్ఞా ( cognitive ) సామర్ధ్యాలలో మరింత అధునాతనమైనది."
+वह बात यह है कि वानर क्या कर सकता है ।,అంటే కోతులు ఏమి చేయగలవు.
+"इसलिए , हमने कुछ नया हासिल किया है जो अद्वितीय है ।","అందువల్ల, మేము ప్రత్యేకమైన క్రొత్తదాన్ని సాధించాము."
+"इसलिए , हम इन जीन हस्ताक्षरों पर गौर कर सकते हैं और मानव जीन के कार्यात्मक को एक और उत्पत्ति को सरल मॉडल प्रणालियों में काउंटर भागों का अध्ययन करके प्रकट किया जा सकता है ।","అందువల్ల, మేము ఈ జన్యు సంతకాలను చూడవచ్చు మరియు సాధారణ నమూనా వ్యవస్థలలో కౌంటర్ భాగాలను అధ్యయనం చేయడం ద్వారా మానవ జన్యువుల పనితీరు యొక్క మరొక పుట్టుకను వెల్లడించవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए , यदि आप मानव में जीन फ़ंक्शन ( function ) को समझ नहीं सकते हैं तो हम इस अनुक्रम ( sequence ) को ले सकते हैं , जानवरों को इंजीनियर कर सकते हैं , इसे वहां रख सकते हैं और समझ सकते हैं कि संभवतः फ़ंक्शन ( function ) क्या हो सकता है ।","ఉదాహరణకు, మీరు మానవులలో జన్యు పనితీరును అర్థం చేసుకోలేకపోతే, మేము ఈ క్రమాన్ని ( sequence ) తీసుకోవచ్చు, జంతువులను ఇంజనీర్ చేయవచ్చు, అక్కడ ఉంచండి మరియు ఫంక్షన్‌ను అర్థం చేసుకోవచ్చు (  function((ক্রিয়া | ফাংশন | function))((કાર્ય | ફંક્શન | function))  కావచ్చు."
+"इसलिए , हम इनमें से कुछ उदाहरणों पर गौर करने जा रहे हैं कि हमारे पास जो मॉडल सिस्टम हैं , वे मानव जीन फ़ंक्शन ( function ) को समझने के लिए उपयोग करने में सक्षम हैं ।","అందువల్ల, మన వద్ద ఉన్న మోడల్ సిస్టమ్స్ మానవ జన్యు పనితీరును (  function((ক্রিয়া | ফাংশন | function))((કાર્ય | ફંક્શન | function)) ) అర్థం చేసుకోవడానికి ఉపయోగపడే ఈ ఉదాహరణలలో కొన్నింటిని మనం చూడబోతున్నాం."
+"तो , आइए हम एक अच्छे उदाहरण पर ध्यान दें जो कि प्लैटिपस ( platypus ) है ।","కాబట్టి, రండి ప్లాటిపస్ ( platypus ) అనే ఒక మంచి ఉదాహరణపై దృష్టి పెడదాం."
+ठीक !,మంచిది!
+"यह अनुक्रम ( sequence ) है , यह प्रकृति का मुद्दा है जिसने प्लैटिपस ( platypus ) के जीनोम अनुक्रम ( sequence ) को आगे बढ़ाया ।","ఇది ఒక క్రమం ( sequence ), ప్లాటిపస్ ( platypus ) యొక్క జన్యు శ్రేణి ( sequence ) ని ముందుకు తీసుకువెళ్ళిన ప్రకృతి సమస్య."
+प्लैटिपस ( platypus ) क्या है ?,ప్లాటిపస్ ( platypus ) అంటే ఏమిటి?
+"प्लैटिपस ( platypus ) एक स्तनपायी है , जो एक आदिम ( primitive ) स्तनधारी ( mammals ) है ।","ప్లాటిపస్ ( platypus ) ఒక క్షీరదం, ఇవి ఆదిమ ( primitive )క్షీరదాలు ( mammals )."
+"हम देख सकते हैं कि इन्हें कहा जाता है जैसा कि आप जानते हैं , आपके पास एमनियोट हैं एमनियोट्स वे हैं जिनमें भ्रूण ( embryo ) एमनियोटिक ( amniotic ) द्रव में बढ़ता है ।","వీటిని పిలుస్తున్నట్లుగా మనం చూడవచ్చు మీకు తెలిసినట్లుగా. మీ దగ్గర అమ్నియోట్లు ఉన్నాయి, పిండం ( embryo ) అమ్నియోటిక్  ( amniotic ) ద్రవంగా పెరిగేవి అమ్నియోట్లు."
+"चाहे वह पक्षी हों या सरीसृप ( reptiles ) या स्तनधारी ( mammals ) ( reptiles or mammals ) , हम सभी में एक एमनियोटिक ( amniotic ) द्रव होता है , इसीलिए इसे एमनियोटिक द्रव ( amniotic fluid ) कहा जाता है ।","ఇది పక్షులు లేదా సరీసృపాలు  ( reptiles ) లేదా క్షీరదాలు ( mammals ) ( reptiles or mammals ) అయినా, మనందరిలో అమ్నియోటిక్ ( amniotic ) ద్రవం ఉంటుంది, అందుకే దీనిని అమ్నియోటిక్ ద్రవం ( amniotic fluid ) అని అంటారు."
+"और फिर , आप जानते हैं कि आपके पास ये दो वंश हैं जो पक्षी और सरीसृप ( reptiles ) हैं ।","ఆపై, మీకు పక్షులు మరియు సరీసృపాలు ( reptiles ) అయిన ఈ రెండు వంశాలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు."
+"फिर , उनके पास अंडा है लेकिन उनके पास अमानियन और एमनियोटिक ( amniotic ) द्रव है ।","అప్పుడు, వాటికి గుడ్డు ఉంటుంది కాని వాటికి అమ్నియోటిక్ మరియు అమ్నియోటిక్ ( amniotic ) ద్రవం ఉంటాయి."
+"और फिर , आपके पास यह स्तनधारी ( mammals ) वंश है जिसमें आपके पास यह प्रोटिओथियन ( prototherians ) हैं , आदिम ( primitive ) स्तनधारी ( mammals ) हैं , जिसमें उदाहरण के लिए एकरस उदाहरण प्लैटिपस ( platypus ) है जिसे हमने यहां देखा है ।","ఆపై, మీకు ఈ క్షీరదాల ( mammals ) వంశం ఉంది, దీనిలో మీకు ఈ ప్రోటోథెరియన్లు ( prototherians ), ఆదిమ ( primitive ) క్షీరదాలు ( mammals ) ఉన్నాయి, ఉదాహరణకు మేము ఇక్కడ చూసిన ఒక ద్రవం మోనోగామస్ ప్లాటిపస్ ( platypus )."
+वे अंडे देने वाले स्तनधारी ( mammals ) हैं !,అవి గుడ్లు పెట్టే క్షీరదాలు  ( mammals ) !
+ठीक ! वे अंडे देते हैं लेकिन वे अभी भी स्तनधारी ( mammals ) हैं ।,మంచిది! అవి గుడ్లు పెడతాయి కాని అవి ఇప్పటికీ క్షీరదాలు ( mammals ).
+"और फिर , आपके पास वह है जिसे मार्सुपियल ( marsupials ) कहा जाता है , जो कंगारू हैं जो फिर से हैं उनके पास अंडा नहीं है लेकिन नए जन्मों को पूरी तरह से मनुष्यों की तरह विकसित नहीं किया गया है ।","ఆపై, మీ దగ్గర ఉన్నవాటిని మార్సుపియల్స్ ( marsupials ) అని పిలుస్తారు, కంగారూలు ఉన్నవి అవి గుడ్లు పెట్టావు కాని కొత్త జననాలు మానవుల మాదిరిగా పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందవు."
+"इसलिए , इसलिए वे थैली में रहते हैं , वे विकसित होते हैं और फिर वे बाहर आते हैं ।","అందువల్ల, వారు సంచిలో నివసిస్తున్నారు, వారు అభివృద్ధి చెందుతారు మరియు తరువాత వారు బయటకు వస్తారు."
+"और फिर , आपके पास यह इच्छामृत्यु ( eutherians ) या सच्चे स्तनधारी ( mammals ) हैं , जिसमें जीवित युवा एक पूरी तरह से विकसित है जिसे आप जानते हैं ताकि वह युवा हो ।","ఆపై, మీ దగ్గర ఈ యూథేరియన్లు ( eutherians ) లేదా నిజమైన క్షీరదాలు ( mammals ) ఉన్నాయి, ఇందులో సజీవంగా ఉన్న యువకుడు పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందిన వ్యక్తి, తద్వారా వారు యువకులు అని మీకు తెలుసు."
+हमारे पास ये श्रेणियां हैं ।,మా దగ్గర ఈ వర్గాలు ఉన్నాయి.
+"तो , ऐसे सिद्धांत थे जिन्होंने सुझाव दिया था कि यह प्लैटिपस ( platypus ) , जिसके बारे में हम बात कर रहे हैं , संभवतः एक कनेक्टिंग लिंक हो सकता है जो हमें अवशेषों ( reptiles ) से जोड़ता है ।","కాబట్టి, మనం మాట్లాడుతున్న ఈ ప్లాటిపస్ ( platypus ), సరీసృపాల ( reptiles ) ను మమ్మల్ని కలిపే అనుసంధాన లింక్ కావచ్చునని సూచించిన సిద్ధాంతాలు ఉన్నాయి."
+"क्योंकि , उनके पास अंडा होता है और उनकी त्वचा जैसी होती है लेकिन उनके पास यह पैमाना होता है और उस तरह की चीजें ।","ఎందుకంటే, వాటికి గుడ్లు ఉన్నాయి మరియు వాటికి అలాంటి చర్మం ఉంటుంది కాని వాటికి ఈ కొలత మరియు అలాంటివి ఉన్నాయి."
+"तो , आपको पता है कि यह परिकल्पना ( hypothesis ) थी ।","కాబట్టి, ఇది ఒక పరికల్పన (  hypothesis((પૂર્વધારણા | હાયપોથેસિસ | hypothesis))((অনুমান | হাইপোথিসিস | hypothesis)) ) అని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , और भी वे इस एक और महत्वपूर्ण बात विष ( toxin ) है ।","అందువల్ల, వారికి టాక్సిన్ ( toxin ) అనే మరో ముఖ్యమైన విషయం కూడా ఉంది."
+"तो , वे सांपों की तरह हैं और छिपकलियों के कुछ वे जहर फैला सकते हैं जो घातक हो सकते हैं ।","కాబట్టి, అవి పాముల వంటివి మరియు కొన్ని బల్లులు విషాన్ని వ్యాప్తి చేస్తాయి, ఇవి ప్రాణాంతకం కావచ్చు."
+सही !,నిజము!
+"तो , इसलिए कि उनके पास इसलिए एक सिद्धांत था कि वे छिपकली के अधिक करीब हैं इसलिए उनका जुड़ाव लिंक आप सरीसृप ( reptiles ) और स्तनधारियों ( mammals ) के बीच जानते हैं ।","కాబట్టి, వారు బల్లులకు దగ్గరగా ఉన్నారని ఒక సిద్ధాంతం ఉన్నందున, సరీసృపాలు ( reptiles ) మరియు క్షీరదాల ( mammals ) మధ్య వాటి సంబంధం మీకు తెలుసు."
+जब उन्होंने जीनोम का अनुक्रम ( sequence ) किया है तो कुल मिलाकर आपको इस तरह का वंश मिला जो अप्रत्याशित था कि यह क्या है ।,"వారు జన్యువు యొక్క క్రమాన్ని( sequence ) చేసినప్పుడు, మొత్తంగా  ఇది ఏమిటో ఊహించని విధంగా మీకు ఒక వంశం వచ్చింది."
+"इसलिए , जहां वे हैं , यह प्लैटिपस ( platypus ) ऑस्ट्रेलिया के पूर्वी भाग में रहता है ।","అందువల్ల, వారు ఉన్నచోట, ఈ ప్లాటిపస్ ( platypus ) ఆస్ట్రేలియా యొక్క తూర్పు భాగంలో నివసిస్తుంది."
+"तो , यह एक ऐसा क्षेत्र है जिसे आप अन्य भागों में नहीं प्लैटिपस ( platypus ) पाते हैं ।","కాబట్టి, ఇది ప్లాటిపస్ ( platypus ) యొక్క ఇతర భాగాలలో మీకు కనిపించని ప్రాంతం."
+सही !,నిజము!
+"और , प्लैटिपस ( platypus ) के बारे में जो बात अनोखी है वह यह है कि दो तरीके हैं जिनके द्वारा आप जानते हैं कि वे अंडे को निषेचित करते हैं ।","మరియు, ప్లాటిపస్ ( platypus ) యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటంటే అవి గుడ్లను సారవంతం చేస్తాయని మీకు తెలిసిన రెండు మార్గాలు ఉన్నాయి."
+"एक , यह है कि एक बार अंडे को निषेचित करने के बाद यह विभाजन असमान होता है जैसे कि आप यहाँ क्या देख रहे हैं , इसलिए आपके पास एक छोटा आधा एक बड़ा आधा है और विकसित हो रहा है ।","ఒకటి, గుడ్డు ఫలదీకరణం అయిన తర్వాత ఈ విభజన మీరు ఇక్కడ చూస్తున్నట్లుగా అసమానంగా ఉంటుంది, కాబట్టి మీకు చిన్న సగం పెద్ద సగం ఉంది మరియు అది అభివృద్ధి చెందుతోంది."
+"इस तरह के सेल डिवीजन आपको सामान्य रूप से मिलते हैं जब उदाहरण चिक और कई अन्य के लिए जर्दी होती है , जो उन प्रजातियों की विशेषताएं हैं जो दाहिनी ओर , सरीसृप ( reptiles ) और पक्षियों और इसी तरह मौजूद हैं ।","ఉదాహరణకు మీరు పచ్చసొనగా ఉన్నప్పుడు ఇటువంటి కణ విభజనలు సాధారణంగా కనిపిస్తాయి, అవి కుడి వైపున ఉన్న జాతుల లక్షణాలు, సరీసృపాలు ( reptiles ) మరియు పక్షులు మరియు ఇలాంటి మొదలైనవి."
+"जबकि , जिन स्तनधारियों ( mammals ) को आप जानते हैं , वे उसी प्रकार का अनुसरण करते हैं , जिसे आप दरार ( cleavage ) जानते हैं ।","అయితే, మీకు తెలిసిన క్షీరదాలు  ( mammals ) చీలికల మాదిరిగానే ఉంటాయి, ఒకే రకమైన చీలికల ( cleavage ) ను అనుసరిస్తారు."
+"तो , एक कोशिका दो में विभाजित होती है और प्रत्येक में एक समान आकार होता है यही कारण है कि जब कभी - कभी भ्रूण ( embryo ) दो में विभाजित होता है , तो आपके पास समान जुड़वाँ बच्चे होंगे ।","కాబట్టి, ఒక కణం రెండుగా విభజిస్తుంది మరియు ప్రతి ఒక్కటి ఒకే ఆకారాన్ని కలిగి ఉంటాయి.అందువల్ల కొన్నిసార్లు పిండం ( embryo ) రెండుగా విభజించినప్పుడు, మీ దగ్గర ఒకేలాంటి కవలలు ఉంటాయి."
+"तो , यह संभव है क्योंकि आप जानते हैं कि सरीसृप ( reptiles ) और पक्षियों के बहुमत के मामले में सभी कोशिकाएं आकार में समान हैं ।","కాబట్టి, ఇది సాధ్యమే ఎందుకంటే సరీసృపాలు ( reptiles ) మరియు పక్షుల విషయంలో అన్ని కణాలు పరిమాణంలో సమానంగా ఉంటాయని మీకు తెలుసు."
+"क्या अनोखा है कि प्लैटिपस ( platypus ) इस मॉडल का अनुसरण करता है , कि क्या उनके पास एक कोशिका विभाजन है जिसमें आप जानते हैं कि एक कोशिका दूसरे से बड़ी है जब यह विभाजन होता है ।","ప్రత్యేకత ఏమిటంటే, ప్లాటిపస్ ( platypus ) ఈ నమూనాను అనుసరిస్తుంది, వాటికి సెల్ డివిజన్ ఉందా, అందులో ఒక సెల్ విభజించినప్పుడు మరొక సెల్ కంటే పెద్దదని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , आप जानते हैं कि भ्रूण ( embryo ) के विकास को देखकर लोग हमेशा वर्गीकृत करते हैं कि यह स्तनधारियों ( mammals ) की तुलना में सरीसृपों ( reptiles ) के करीब है ।","అందువల్ల, పిండం ( embryo ) యొక్క అభివృద్ధిని గమనించడం ద్వారా, క్షీరదాల ( mammals ) కంటే సరీసృపాల ( reptiles ) కు దగ్గరగా ఉందని ప్రజలు ఎల్లప్పుడూ వర్గీకరిస్తారని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , जब उन्होंने जीनोम अनुक्रमण ( sequence ) किया है तो यह समझा गया था कि वे यहां दिखाए गए जैसे हैं , कि प्लैटिपस ( platypus ) स्तनधारियों ( mammals ) और सरीसृपों ( reptiles ) के अधिक निकट है ।","అందువల్ల, వారు జన్యు శ్రేణి ( sequence ) ని చేసినప్పుడు, అవి ఇక్కడ చూపిన విధంగా ఉన్నాయని అర్థం, ప్లాటిపస్ ( platypus ) క్షీరదాలు ( mammals ) మరియు సరీసృపాల ( reptiles ) కు చాలా దగ్గరగా ఉంటుంది."
+सही !,నిజము!
+हम यहां देख सकते हैं कि वे लगभग 350 मिलियन वर्ष पहले अलग हो गए थे ।,వారు 350 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం విడిపోయినట్లు మనం ఇక్కడ చూడవచ్చు.
+"और , आपके पास ऐसा है जिसे सरीसृप ( reptiles ) की तरह स्तनपायी कहा जाता है ।","మరియు, మీ దగ్గర ఉన్నవి అలా వున్నవి సరీసృపాలు ( reptiles ) లాగా క్షీరదం అని పిలుస్తారు."
+सही !,నిజము!
+"यद्यपि वे स्तनधारी ( mammals ) हैं और वे स्तनपायी तीनों प्रमुख समूहों , मार्सुपाइल्स और यूथेरियन ( marsupiles and eutherian ) अधिकार के तीन प्रमुख समूहों के लिए सामान्य पूर्वज हैं ।","వారు క్షీరదాలు ( mammals )అయినప్పటికీ, మార్సుపైల్స్ మరియు యూథేరియన్ ( marsupiles and eutherian ) అధికారం యొక్క మూడు ప్రధాన సమూహాలకు సాధారణ పూర్వీకులు."
+"इसलिए , यह जानना महत्वपूर्ण है कि दोनों मोनोट्रेम ( monotremes ) और मार्सुपाइल्स ( marsupiles ) ये ऑस्ट्रेलियाई महाद्वीप के लिए अद्वितीय हैं ।","అందువల్ల, మోనోట్రేమ్స్  ( monotremes ) మరియు మార్సుపైల్స్ ( marsupiles ) రెండూ ఆస్ట్రేలియా ఖండానికి ప్రత్యేకమైనవని తెలుసుకోవడం ముఖ్యం."
+"जबकि , इच्छामृत्यु ( eutherians ) हर जगह मौजूद हैं ।","కాగా, యూథేరియన్లు ( eutherians ) ప్రతిచోటా ఉన్నారు."
+"तो , लेकिन हम नहीं जानते ।",కాబట్టి అవి మనకు తెలియదు.
+"तो , लेकिन जाहिर है कि वे लगभग 166 मिलियन साल पहले एक अलग वंश का प्रतिनिधित्व करते हैं , जिसने प्रोट्रियन , चिकित्सक स्तनधारियों ( mammals ) को विचलित किया ।","కాబట్టి, కానీ వారు సుమారు 166 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం నుండి భిన్నమైన వంశాన్ని సూచిస్తున్నారు, ఇది ప్రొట్రియన్, వైద్య క్షీరదాల ( mammals ) ను దూరం చేసింది."
+"फिर से , आप जानते हैं कि आपके पास होलोब्लास्टिक दरार ( holoblastic cleavage ) के रूप में क्या कहा जाता है , यही मैं बात कर रहा हूं ।","మళ్ళీ, మీ దగ్గర హోలోబ్లాస్టిక్ చీలిక  ( holoblastic cleavage ) అని పిలువబడేది ఉందని మీకు తెలుసు, దాని గురించి నేను మాట్లాడుతున్నాను."
+संभवतः यह आप जानते हैं कि प्रजातियां एक ऐसी प्रणाली विकसित हुई हैं जिसमें अंडे को विकास के दौरान दो में विभाजित किया गया है ।,అభివృద్ధి సమయంలో గుడ్డు రెండుగా విభజించబడిన వ్యవస్థను ఈ జాతి అభివృద్ధి చేసిందని మీకు బహుశా అది తెలుసు.
+यह भी हो सकता है क्योंकि आप जानते हैं कि अंडे को अब जर्दी की आवश्यकता नहीं होती है क्योंकि भ्रूण ( embryo ) को अम्निओटिक ( amniotic ) तरल पदार्थ में नहाया जाता है और द्रव हमेशा माँ द्वारा पोषित होता है ।,"పిండం ( embryo ) అమ్నియోటిక్ ( amniotic ) ద్రవంలో స్నానం చేయబడుతుంది మరియు ద్రవం ఎల్లప్పుడూ తల్లి చేత పోషించబడుతుంది కాబట్టి గుడ్లకు పచ్చసొన అవసరం లేదని మీకు తెలుసు, కాబట్టి ఇది కూడా జరుగుతుంది."
+"क्योंकि , आप जानते हैं कि इस तरह के असमान दरार ( cleavage ) की जरूरत नहीं है ।","ఎందుకంటే, అటువంటి అసమాన చీలిక ( cleavage ) అవసరం లేదని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , माता के भीतर के अलगाव ( isolation ) और संभवतः व्यक्ति की वृद्धि में वास्तव में आपकी मदद की जाती है ताकि आप जान सकें कि आप विकास का एक अलग तरीका जानते हैं ; जिसे आप प्लेसेनटेशन विविपैरिटी ( placentation viviparity ) कहते हैं ।","అందువల్ల, తల్లిలో ఒంటరి ( isolation ) గా ఉండటం మరియు వ్యక్తి యొక్క పెరుగుదల నిజంగా మీకు సహాయపడుతుంది, తద్వారా మీకు వేరే అభివృద్ధి మార్గం ఉంది అని మీకు తెలుసు; మీరు వాటిని ప్లాసెంటేషన్ వివిపారిటీ ( placentation viviparity ) అని పిలుస్తారు."
+सही !,నిజము!
+"तो , ये कुछ ऐसे बिंदु हैं जो वास्तव में बताते हैं ।","కాబట్టి, ఇవి నిజంగా ఎత్తి చూపే కొన్ని అంశాలు."
+"और , जो फिर से दिलचस्प है , वह तब है , जब एक प्लैटिपस ( platypus ) में ऐसा मामला हो , जिसे आप जानते हों ।","మరియు, మళ్ళీ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, ప్లాటిపస్( platypus ) లో మీకు తెలిసిన పదార్థం కలిగి ఉన్నప్పుడు."
+यह एक वयस्क प्लैटिपस ( platypus ) स्पर की एक नोक है जो हाथ के अंग के साथ कहीं पास है ।,"ఇది వయోజన ప్లాటిపస్ ( platypus ) స్పర్ యొక్క చిట్కా, ఇది చేతి యొక్క అవయవంతో ఎక్కడో దగ్గరగా ఉంటుంది."
+"पैर का निचला हिस्सा , इसलिए आपके पास यह प्रेरणा है जो आपको विष ( toxin ) को जान सकता है जो बहुत ही विषाक्त हो सकता है और उन्होंने जो किया है वह एक दिलचस्प अध्ययन है ।","పాదం యొక్క దిగువ భాగం, కాబట్టి మీకు ఈ ప్రేరణ ఉంది, అది మీరు విషాన్ని ( toxin ) తెలుసుకోవచ్చు, ఇది చాలా విషపూరితమైనది కావొచ్చు మరియు అవి ఏమి చేశాయనేది ఆసక్తికరమైన అధ్యయనం."
+उन्होंने जीन के विकास पर ध्यान दिया है जो विष ( toxin ) के लिए सहयोग करता है ।,టాక్సిన్‌ ( toxin ) కు దోహదం చేసే జన్యువుల అభివృద్ధిపై ఆయన దృష్టి సారించారు.
+"इसकी दिलचस्प बात यह है कि आप जानते हैं कि अलग - अलग वंश हैं और ये सभी विष ( toxin ) प्रोटीन नहीं हैं , लेकिन ये बीटा डिफेंसिन हैं , जिसे वे प्रोटीन का वंश समूह कहते हैं ।","దాని గురించి ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, విభిన్న వంశాలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు మరియు అవన్నీ టాక్సిన్ ( toxin ) ప్రోటీన్లు కాదు, కానీ అవి బీటా డిఫెన్సిన్లు, వీటిని ప్రోటీన్ల వంశం అని పిలుస్తారు."
+"ऐसा नहीं है कि यह सरीसृपों ( reptiles ) को जानने के करीब है , क्योंकि वे जानते हैं कि आपके पास सांप हैं और उनके पास यह विष ( toxin ) है ।","ఇది సరీసృపాలు ( reptiles ) గురుంచి తెలుసుకోవటానికి దగ్గరగా ఉందని కాదు, ఎందుకంటే మీ దగ్గర పాములు ఉన్నాయని మరియు వాటికి ఈ టాక్సిన్ ( toxin ) ఉందని వారికి తెలుసు."
+"फिर , ये प्रोटीन स्तनधारियों ( mammals ) के अधिक करीब हैं , और हमारे पास ये भी हैं कि आप एक ही प्रोटीन , डिफेंसिन को जानते हैं , जिसमें प्लैटिपस ( platypus ) एक विष ( toxin ) का उपयोग करता है ।","మళ్ళీ, ఈ ప్రోటీన్లు క్షీరదాల ( mammals ) కు చాలా దగ్గరగా ఉంటాయి మరియు ప్లాటిపస్ ( platypus ) ఒక టాక్సిన్ ( toxin ) ఉపయోగించే అదే ప్రోటీన్, డిఫెన్సిన్ మీకు కూడా తెలుసు."
+"लेकिन , यहां यह हमारे शरीर में बहुत अधिक दूधिया होता है जो कि आंतों के अस्तर से पहले और त्वचा में आपको स्रावित होता है , जिसे आप जानते हैं कि यह बैक्टीरिया के संक्रमण आदि को रोकने में हमारी मदद करता है ।","కానీ, ఇక్కడ ఇది మన శరీరంలో చాలా పల లాగా ఉంటుంది, ఇది పేగుల లైనింగ్ ముందు మరియు చర్మంలో స్రవిస్తుంది, ఇది బ్యాక్టీరియా సంక్రమణను నివారించడానికి సహాయపడుతుందని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , यह केवल आप ही जानते हैं कि किसी दिए गए प्रजाति में प्रोटीन का विकास किस तरह से होता है , जिससे यह अधिक विषैला हो जाता है जबकि यहां यह कम विषैला होता है ।","అందువల్ల, ఇచ్చిన జాతిలో ప్రోటీన్ ఎలా అభివృద్ధి చెందుతుందో మీకు మాత్రమే తెలుసు, ఇది తక్కువ విషపూరితమైనది అయితే ఇది మరింత విషపూరితం చేస్తుంది."
+"तो , यह वही है जो यह है , लेकिन यह एक ऐसा है जिसे समानांतर विकास कहा जाता है ।","కాబట్టి, ఇది ఇక్కడ ఉన్నదే, కానీ దీనిని సమాంతర అభివృద్ధి అంటారు."
+यह कुछ ऐसा नहीं है जिसे उन्होंने वंश से प्राप्त किया जो कि सरीसृपों ( reptiles ) के लिए नेतृत्व किया ।,ఇది సరీసృపాల ( reptiles ) కోసం దారితీసిన వంశం నుండి పొందిన వారు కాదు.
+"अब , आइए देखें कि विकास कैसे होता है ।","ఇప్పుడు, అభివృద్ధి ఎలా జరుగుతుందో చూద్దాం."
+ठीक ! अटकलें ।,మంచిది! ఊహాగానాలు.
+"तो , यह कैसे हो रहा है ?","అయితే, ఇది ఎలా జరుగుతోంది?"
+"तो , हम कहते हैं कि यह प्रजाति A और प्रजाति B सही थी !","కాబట్టి, ఈ A మరియు B జాతులు సరైనవని అని మేము చెప్తాము."
+"और , ये समकालीन ( contemporary ) प्रजातियां हैं जिन्हें आप आज देखते हैं , और शायद वे एक सामान्य पूर्वज से विकसित हुए हैं जो यहां दिखाया गया है ।","మరియు, ఇవి ఈ రోజు మీరు చూసే సమకాలీన ( contemporary ) జాతులు మరియు బహుశా ఇక్కడ చూపిన సాధారణ పూర్వీకుల నుండి ఉద్భవించాయి."
+"इसलिए , सबसे पहले सवाल यह है कि उन्हें दो अलग - अलग प्रजातियाँ क्यों बननी चाहिए ।","అందువల్ల, అవి రెండు వేర్వేరు జాతులుగా ఎందుకు మారాలి అనేది మొదటి ప్రశ్న."
+कई संभावित घटनाएं हैं जो नई प्रजातियों के नए गठन की ओर ले जाती हैं ।,కొత్త జాతుల కొత్త నిర్మాణానికి దారితీసే అనేక సంఘటనలు ఉన్నాయి.
+"लेकिन , मैं आपको सिर्फ एक दिखा रहा हूं ।","కానీ, నేను మీకు ఒకదాన్ని చూపిస్తున్నాను."
+एक भौगोलिक अलगाव ( isolation ) हो सकता है ।,భౌగోళిక ఒంటరి ( isolation ) గా సంభవించవచ్చు.
+"इसलिए , ये प्रजातियां अब इस पहाड़ी भूमि के दोनों ओर पलायन करती हैं ।","కాబట్టి, ఈ జాతులు ఇప్పుడు ఈ కొండ భూమికి ఇరువైపులా వలస వచ్చాయి."
+"अब , यह विशेष प्रजाति अब वे लंबे समय तक यहां रहती हैं , इसलिए वे बहुत अलग तरह के वातावरण के संपर्क में हैं ।","ఇప్పుడు, ఈ ప్రత్యేక జాతి వారు ఇక్కడ ఎక్కువ కాలం నుంచి నివసిస్తున్నారు, కాబట్టి అవి చాలా భిన్నమైన వాతావరణాలకు గురవుతాయి."
+"इसी तरह , यह प्रजाति लंबे समय तक यहां बनी रही और वे विभिन्न प्रकार के पर्यावरण के संपर्क में आए ।","అదేవిధంగా, ఈ జాతి చాలా కాలం ఇక్కడే ఉంది మరియు అవి వివిధ రకాల పర్యావరణాలతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి."
+"नतीजतन , जीनोम में अलग - अलग परिवर्तन होते हैं जो उन्हें अन्य प्रजातियों की तुलना में यहां सफल बनाने के लिए चुने जाते हैं ।","పర్యవసానంగా, జన్యువు ఇతర జాతులతో పోల్చితే ఇక్కడ విజయవంతం కావడానికి ఎంచుకున్న వ్యక్తిగత మార్పులకు లోనవుతుంది."
+"इसलिए , समय के साथ यदि वे एक साथ प्रजनन ( breeding ) नहीं कर रहे हैं , इसलिए कोई जीन प्रवाह नहीं है , तो प्रत्येक जीनोमिक हस्ताक्षर का एक अनूठा सेट प्राप्त करेगा ।","అందువల్ల, కాలక్రమేణా అవి కలిసి సంతానోత్పత్తి ( breeding ) చేయకపోతే, జన్యు ప్రవాహం లేదు, ప్రతి ఒక్కరికి ప్రత్యేకమైన జన్యు సంతకాలు లభిస్తాయి."
+"अब , वे नहीं जान सकते कि नस्ल में F 1 है , इसलिए वे व्यक्तिगत प्रजातियों को जानते हैं ।","ఇప్పుడు, జాతికి ఎఫ్ 1 ఉందని వారు తెలుసుకోలేరు, కాబట్టి వారికి వ్యక్తిగత జాతులు తెలుసు."
+वही हम बात करते हैं ।,దాని గురించి మనం మాట్లాడుతాము.
+"इसलिए , यदि आप अब जीनोम में इन प्रजातियों को देखते हैं तो हम अब समझ सकते हैं ।","అందువల్ల, మీరు ఇప్పుడు ఈ జాతులను జన్యువులో చూస్తే, మనం ఇప్పుడు అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+तो यह क्या है ।,అప్పుడు అది ఏమిటి.
+वे एक साथ हैं आप जानते हैं !,మీకు తెలుసు వారు కలిసి ఉన్నారు.
+"यह एक पूर्वज है , वे दोनों एक ही वंश के हैं , लेकिन समय के साथ विकसित हुए ।","ఇది ఒక పూర్వీకుడు, అవి రెండూ ఒకే వంశం, కానీ కాలక్రమేణా ఉద్భవించాయి."
+"अब आप देख रहे हैं कि उदाहरण के लिए कहा जाता है कि प्रजाति A और प्रजाति B है और हम एक दिए गए जीन को देख रहे हैं , और ये एक्सॉन ( exons ) , दो एक्सन हैं जो हम तुलना कर रहे हैं ।","ఇప్పుడు మీరు చూస్తున్నారు ఉదాహరణకు A మరియు B జాతులు ఉన్నాయి మరియు మేము ఇచ్చిన జన్యువును చూస్తున్నాము, మరియు ఇవి ఎక్సోన్లు ( exons ), మనం పోల్చిన చూస్తున్న రెండు ఎక్సోన్లు."
+अब यहाँ जो दिखाया गया है वह एक प्रतिशत समानता है ।,ఇప్పుడు ఇక్కడ చూపబడినది ఒక శాతానికి సమానత్వం.
+"तो , आप यहां देख सकते हैं कि जब यह बाहरी क्षेत्र में आता है , तो आपके पास एक उच्च समानता है , लेकिन यह इंट्रॉन में है ।","కాబట్టి, బయటి ప్రాంతానికి వచ్చినప్పుడు, మీకు అధిక సారూప్యత ఉందని మీరు ఇక్కడ చూడవచ్చు, కానీ అది ఇంట్రాన్‌లో ఉంది."
+फिर से आप उच्च समानता है कि यह नीचे चला जाता है ।,"మళ్ళీ మీకు అధిక సమానత్వం ఉంది, అది కిందికి వెళ్ళిపోతుంది."
+इसका क्या मतलब है ?,దీని అర్ధం యేమిటి?
+"इसका मतलब यह है कि आप जिस प्रजाति के क्षेत्र में हैं , उसके बारे में जानते हैं कि व्यक्तिगत प्रजातियों के बनने से पहले जो भी पीढ़ी के बीच संख्या है ।","దీని అర్థం మీరు ఉన్న క్షేత్రంలో జాతులు ఉన్నాయి, వ్యక్తిగత జాతులు ఏర్పడటానికి ముందు మీరు ఉన్న జాతికి తరాల మధ్య ఏ సంఖ్య ఉందో తెలుసు."
+"बहुत सारे बदलाव होते हैं और जो परिवर्तन होता है , वह जीन को प्रभावित नहीं करता है या शायद प्रजातियों में उस विशेष निवास स्थान में जीवित रहने में मदद करता है ।",చాలా మార్పులు ఉన్నాయి మరియు సంభవించే మార్పు జన్యువును ప్రభావితం చేయదు లేదా నిర్దిష్ట ఆవాసాలలో జాతుల మనుగడకు సహాయపడుతుంది.
+सही !,నిజము!
+"इसलिए , यह विविधतापूर्ण ( diversified ) है लेकिन कोडिंग क्षेत्र में अभी भी उच्च समानता है क्योंकि इस बात पर दबाव है कि जीन को किस प्रकार के अमीनो एसिड के लिए कोड करना चाहिए ।","అందువల్ల, ఇది వైవిధ్యభరితం ( diversified ) గా ఉంటుంది, అయితే కోడింగ్ ప్రాంతంలో ఇప్పటికీ అధిక సారూప్యత ఉంది, ఎందుకంటే ఒక జన్యువు ఏ రకమైన అమైనో ఆమ్లం కోసం కోడ్ చేయాలి అనే దానిపై ఒత్తిడి ఉంటుంది."
+"इसलिए , परिवर्तनों की अनुमति नहीं है या वे चयनित नहीं हैं , इसलिए आप इस आबादी में नहीं देखते हैं ।","అందువల్ల, మార్పులు అనుమతించబడవు లేదా అవి ఎంపిక చేయబడవు, కాబట్టి మీరు ఈ జనాభాలో చూడలేరు."
+हमें किसी और चीज़ पर ध्यान दें ।,మనం వేరే వాటిపై దృష్టి పెడదాం.
+"मान लीजिए , मान लें कि यहाँ एक क्षेत्र है जो जीन फ़ंक्शन ( function ) के लिए बहुत महत्वपूर्ण है ।",జన్యు పనితీరుకు చాలా ముఖ్యమైన ప్రాంతం ఉందని ఇక్కడ అనుకుందాం.
+यह एक बढ़ाने वाला हो सकता है ।,ఇది పెంచేది కావచ్చు.
+"याद रखें कि हमने कहा था कि जीन के भीतर ऐसे तत्व हैं जिन पर कुछ प्रोटीन आते हैं और बांधते हैं और फिर प्रतिलेखन को सक्रिय करते हैं , प्रतिलेखन को सक्रिय करने में मदद करते हैं ।","కొన్ని ప్రోటీన్లు వచ్చి బంధించి, తరువాత ట్రాన్స్క్రిప్షన్ సక్రియం చేసి, ట్రాన్స్క్రిప్షన్ను సక్రియం చేయడానికి సహాయపడే జన్యువులలో మూలకాలు ఉన్నాయని మేము చెప్పామని గుర్తుంచుకోండి."
+"अब , एक तत्व है और वह तत्व डीएनए अनुक्रम ( sequence ) है ।","ఇప్పుడు, ఒక మూలకం ఉంది మరియు ఆ మూలకం డిఎన్ఏ క్రమం ( sequence )."
+सही !,నిజము!
+"और , यदि अनुक्रम ( sequence ) बदल दिया जाता है तो प्रोटीन आकर बांध नहीं सकता ।","మరియు, క్రమం ( sequence ) మార్చబడితే, ప్రోటీన్ వచ్చి బంధించబడదు."
+"इसलिए , एक दबाव है कि उस क्रम को बदला नहीं जाए ।","అందువల్ల, ఆ క్రమాన్ని మార్చవద్దని ఒత్తిడి ఉంది."
+"इसलिए , यदि आप अचानक आप दो एक्सॉन पाते हैं , जो बहुत अधिक संरक्षित ( conserved ) हैं , तो एक ऐसा क्षेत्र है जो अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) है ।","కాబట్టి, మీరు అకస్మాత్తుగా అధికంగా సంరక్షించబడిన ( conserved )రెండు ఎక్సోన్లను కనుగొంటే, అప్పుడు అధికంగా సంరక్షించబడిన ( conserved ) ప్రాంతం ఉంది."
+जो आपको तुरंत बताता है कि यह एक नियामक अनुक्रम ( sequence ) है ।,ఇది రెగ్యులేటరీ క్రమం ( sequence ) అని వెంటనే మీకు చెబుతుంది.
+इसका कुछ विशिष्ट कार्य है इसलिए हम इसे जीनोम में देखने की कोशिश करेंगे और यही है ।,దీనికి కొన్ని నిర్దిష్ట ఫంక్షన్ ఉంది కాబట్టి మనం దానిని జన్యువులో చూడటానికి ప్రయత్నిస్తాము మరియు అది అదే.
+"इसलिए , मूल रूप से आप इस क्रम को देखते हैं ।","కాబట్టి, ప్రాథమికంగా మీరు ఈ క్రమాన్ని చూస్తారు."
+"यदि आप उदाहरण के लिए देखते हैं , मानव और माउस अनुक्रम ( sequence ) इस तरह दिखते हैं और आप वास्तव में कोई अंतर नहीं जानते हैं ।","మీరు ఉదాహరణకు చూస్తే, మానవ మరియు ఎలుక క్రమం ( sequence ) ఇలా కనిపిస్తుంది మరియు మీకు నిజంగా తేడా తెలియదు."
+"लेकिन आप अन्यथा बहुत सावधानी से , आपको कुछ निश्चित हस्ताक्षर मिलेंगे जो इन दो अनुक्रमों में समान हैं ।","కానీ మీరు చాలా జాగ్రత్తగా, ఈ రెండు సన్నివేశాలలో సమానమైన కొన్ని సంతకాలను మీరు పొందుతారు."
+"जो बताता है कि ये क्षेत्र हैं , संभवतः कुछ कार्यात्मक महत्व है ।",ఇవి కొన్ని క్రియాత్మక ప్రాముఖ్యత కలిగిన ప్రాంతాలు అని సూచిస్తుంది.
+"इसलिए , वे बहुत सही नहीं बदले ।","అందువల్ల, అవి చాలా ఖచ్చితంగా మారలేదు."
+"तो , इससे आपको आगे समझने में मदद मिलेगी ।","కాబట్టి, ఇది మరింత అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు సహాయపడుతుంది."
+"इसलिए , मैं आपको कुछ उदाहरण दे रहा हूं ।","కాబట్టి, నేను మీకు కొన్ని ఉదాహరణలు ఇస్తున్నాను."
+यह एक जीन है जिसे DACH कहा जाता है ।,ఇది డిఏసిహెచ్ అనే ఒక జన్యువు.
+"चलो इस बारे में चिंता न करें कि जीन क्या है , लेकिन यहां दिलचस्प यह है कि हम मछली से लेकर माउस तक की तुलना कर रहे हैं ।","జన్యువు అంటే ఏమిటనే దాని గురించి చింతించకండి, కాని ఇక్కడ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే మనం దానిని చేపల నుండి ఎలుకతో పోలుస్తున్నాము."
+"जीन का एक छोटा खंड ( segment ) , मुख्य बढ़ाने वाला तत्व ।","జన్యువు యొక్క చిన్న విభాగం ( segment ), ప్రధానంగా పెంచే మూలకం."
+ठीक !,మంచిది!
+"इसके एक पुराने क्षेत्र में मौजूद है और यह किसी भी प्रोटीन को जानने के लिए कोडिंग नहीं है , इसलिए आप जानते हैं कि प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) के लिए कोई बाधा नहीं है ।","దానికి ఒక పాత ప్రాంతం ఉంది మరియు ఏదైనా ప్రోటీన్ తెలుసుకోవడం కోడింగ్ కాదు, కాబట్టి ప్రోటీన్ క్రమాని( sequence ) కి ఎటువంటి అడ్డంకులు లేవని మీకు తెలుసు."
+"लेकिन , यह विशुद्ध रूप से बेस सीक्वेंस है जो मनुष्य , चूहे और चूहों में 350 बेस पेयर के लिए 98 प्रतिशत समान है ।","అయినప్పటికీ, ఇది పూర్తిగా మూల శ్రేణి, ఇది మానవులు, ఎలుకలు మరియు ఎలుకలలోని 350 మూల జతతో పోలిస్తే 98 శాతం ఉంటుంది."
+"लगभग 1 बिलियन समानांतर विकासवादी ( evolutionary ) समय जो मनुष्यों और अन्य मछलियों को अलग करता है , आप पाते हैं कि यह 220 आधार प्रति टुकड़ा जमे हुए था ।","మానవులను మరియు ఇతర చేపలను వేరుచేసిన సుమారు 1 బిలియన్ సమాంతర పరిణామ సమయాలు, ఇది ఒక్కో ముక్కకు 220 స్థావరాల వద్ద స్తంభింపజేసినట్లు మీరు కనుగొన్నారు."
+"वे बिल्कुल नहीं बदले , यह स्पष्ट रूप से बताता है कि यह अनुक्रम ( sequence ) जीन फ़ंक्शन ( function ) के लिए बहुत महत्वपूर्ण है ।","అవి అస్సలు మారవు, జన్యు పనితీరుకు ఈ క్రమం ( sequence ) చాలా ముఖ్యమైనదని స్పష్టంగా చెబుతుంది."
+यदि ऐसा कोई परिवर्तन होता है जो जीव को जीवित नहीं रहने देता है ।,ఒకవేళ జీవి మనుగడకు అనుమతించని మార్పు ఉంటే.
+"इसलिए , आप इसे कभी भी आबादी में नहीं देखते हैं इसलिए आपको हमेशा यह क्रम मौजूद होना चाहिए ।","అందువల్ల, మీరు దీన్ని జనాభాలో ఎప్పుడూ చూడరు కాబట్టి మీరు ఎల్లప్పుడూ ఈ క్రమాన్ని కలిగి ఉండాలి."
+"जो स्पष्ट रूप से बताता है कि यह किसी भी प्रोटीन के लिए कोडिंग नहीं एक महत्वपूर्ण क्षेत्र है , लेकिन फिर भी यह बहुत महत्वपूर्ण है ।","ఇది ఏదైనా ప్రోటీన్ కోసం కోడింగ్ చేసే ముఖ్యమైన ప్రాంతం కాదని స్పష్టంగా చెబుతుంది, అయితే ఇది చాలా ముఖ్యమైనది."
+तो यह आपको समझ में नहीं आता होगा यदि आपने कई लोगों के जीनोम अनुक्रमों की तुलना नहीं की है ।,కాబట్టి మీరు చాలా మంది జన్యు శ్రేణులను పోల్చకపోతే మీకు అర్థం కాకపోవచ్చు.
+यह फिर से आपको झलक ( glimpse ) देता है कि तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) आपकी मदद कैसे कर सकते हैं ।,తులనాత్మక ( comparative ) జన్యుశాస్త్రం ( genomics ) మీకు ఎలా సహాయపడుతుందో ఇది మళ్ళీ మీకు తెలియజేస్తుంది ( glimpse ).
+"तो , आप जा सकते हैं और आप को देख सकते हैं मुझे पता है कि मुझे यकीन है कि आपने मेरे टीएएस द्वारा कुछ व्याख्यान देखे होंगे , जहां उन्होंने आपको विभिन्न जैव - सूचना विज्ञान साधनों का उपयोग करने के बारे में कुछ परिचय दिया है ।","కాబట్టి, మీరు వెళ్లి మిమ్మల్ని చూడగలరు. నా టిఏఎస్ఎస్ ద్వారా మీరు కొన్ని ఉపన్యాసాలను తప్పక చూశారని నాకు తెలుసు, అక్కడ అతను వివిధ బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సాధనాలను ఉపయోగించడం గురించి మీకు కొంత పరిచయం ఇచ్చాడు."
+"आप अनुक्रम ( sequence ) का विश्लेषण कर सकते हैं , आपको इसे आज़माना चाहिए ।","మీరు క్రమాన్ని ( sequence ) విశ్లేషించవచ్చు, మీరు దీన్ని ప్రయత్నించాలి."
+"यह उनमें से एक है , कैलिफोर्निया विश्वविद्यालय के जीनोम ब्राउज़र को हमने इस व्याख्यान में कई बार पेश किया है ।","ఇది వాటిలో ఒకటి, మేము ఈ ఉపన్యాసంలో కాలిఫోర్నియా విశ్వవిద్యాలయం యొక్క జన్యు బ్రౌజర్‌ను చాలాసార్లు పరిచయం చేసాము."
+"इसलिए , आप किसी भी क्षेत्र को देख सकते हैं और फिर से मैं आपको एक विशेष जीन अनुक्रम ( sequence ) दे रहा हूं ।","కాబట్టి, మీరు ఏ ప్రాంతాన్ని అయినా చూడవచ్చు మరియు మళ్ళీ నేను మీకు ఒక నిర్దిష్ట జన్యు క్రమాన్ని ఇస్తున్నాను."
+"तो , आप देख सकते हैं कि यह एक यूटीआर है ।","కాబట్టి, ఇది యుటిఆర్ అని మీరు చూడవచ్చు."
+सही !,నిజము!
+"अन - अनूदित ( un - translated ) क्षेत्र , और हम यह पा रहे हैं कि आप जानते हैं कि ऐसे क्षेत्र हैं जो अत्यधिक संरक्षित ( conserved ) हैं ।",అనువదించని ( un - translated ) ప్రాంతాలు మరియు అధికంగా సంరక్షించబడిన ( conserved ) ప్రాంతాలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు అని మేము కనుగొన్నాము.
+सही !,నిజము!
+"और , ये ऐसे क्षेत्र हैं जिन्हें आप नियामक तत्व जानते हैं , कुछ प्रोटीन आते हैं और बांधते हैं ।","మరియు, ఇవి రెగ్యులేటరీ ఎలిమెంట్స్ అని మీకు తెలిసిన ప్రాంతాలు, కొన్ని ప్రోటీన్లు వచ్చి బంధిస్తాయి."
+"आप जानते हैं कि आप देख सकते हैं कि आप बड़ी संख्या में प्रजातियों के साथ तुलना कर सकते हैं , आप पाते हैं कि यह क्षेत्र मौजूद है ।","మీరు పెద్ద సంఖ్యలో జాతులతో పోల్చవచ్చని మీరు చూడగలరని మీకు తెలుసు, ఈ ప్రాంతం ఉందని మీరు కనుగొన్నారు."
+सही !,నిజము!
+"अनुक्रम ( sequence ) हम यहाँ देख सकते हैं , यह फ़ंक्शन ( function ) के लिए बहुत महत्वपूर्ण है ।","మేము ఇక్కడ క్రమాన్ని చూడవచ్చు, ఇది ఫంక్షన్ కోసం చాలా ముఖ్యం."
+तो यह जानकारी है कि आप अनुक्रम ( sequence ) सही तुलना करके प्राप्त कर सकते हैं ।,కాబట్టి క్రమాన్ని సరిగ్గా పోల్చడం ద్వారా మీరు పొందగలిగే సమాచారం ఇది.
+"इसलिए , हम यहाँ रुकेंगे और फिर अगले व्याख्यान में हम कुछ और उदाहरण देखेंगे कि आप इस परिकल्पना ( hypothesis ) को कैसे परखते हैं ।","కాబట్టి, మేము ఇక్కడ ఆగిపోతాము మరియు తరువాత ఉపన్యాసంలో మీరు ఈ పరికల్పనను ఎలా పరీక్షించాలో మరికొన్ని ఉదాహరణలు చూస్తాము."
+"यदि आपने किसी ऐसे तत्व की पहचान की है , जो आपको मानता है कि यह एक नियामक तत्व है , क्योंकि इसका संरक्षण ( conservation ) किया गया है ।","మీరు ఒక మూలకాన్ని గుర్తించినట్లయితే ఇది నియంత్రణ మూలకం అని మీరు నమ్ముతారు, ఎందుకంటే ఇది సంరక్షించబడింది."
+आप कैसे परीक्षण करेंगे कि क्या यह वास्तव में यह कार्य कर रहा है ?,ఇది నిజంగా చేస్తున్నట్లయితే మీరు ఎలా పరీక్షిస్తారు?
+फिर मिलेंगे ।,మళ్ళి కలుద్దాం.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genomic_Insight_into_Evolution-zdAF1fagsQk.hi_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genomic_Insight_into_Evolution-zdAF1fagsQk.hi_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..15eba7f64d9fe904cffa6b961db2603277132c38
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Genomic_Insight_into_Evolution-zdAF1fagsQk.hi_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,328 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi इस चौथे एनपीटीईएल ( NPTEL ) पाठ्यक्रम , कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) के चौथे सप्ताह में फिर से मेरे साथ होने के लिए धन्यवाद ।","WEBVTT Kind : captions Language : hi  ఈ నాలుగవ ఎన్పీటీఐఎత్ (NPTEL)  ఈ క్రమానికి, ఫంక్షనల్ జీనామిక్స్ (functional genomics) యొక్క నాలుగో వారం లో మళ్లీ నాతో ఉండడానికి ధన్యవాదాలు."
+"पिछले तीन हफ्तों में हम देख रहे हैं कि कैसे तकनीकें बदली हैं , कैसे हमने जीनोम को समझा है , कैसे हमने ट्रांसक्रिप्ट ( transcript ) , अभिव्यक्ति ( expression ) प्रोफाइल और कैसे हम जीनोम ( genome ) को इंजीनियर कर सकते हैं आदि आप को समझा है ।","క్రిందటి మూడు వారాల నుంచి చూస్తుంది ఏమిటంటే ఎలా సాంకేతికాలు మారిపోయాయి, ఎలా మనం జీనోమ్ ని అర్థం చేసుకున్నాము,  ఎలా మనం ట్రాన్స్ స్క్రిప్ట్ (transcript),  అభివ్యక్తి (expression) ప్రొఫైల్ ఇంకా మనం ఎలా జీనోమ్ (expression) నీ ఇంజనీరింగ్ చెయ్గ్యగలము మొదలైనవి మీరు అర్థం చేసుకున్నారు."
+"तो , पिछले इस व्याख्यान में और कुछ और व्याख्यान , जिन पर हम नज़र डालने जा रहे हैं , क्या आप जानते हैं कि आप किस तरह से वापस जाना चाहते हैं और हमारे विकास को देखें कि कैसे जीनोम ( genome ) लाखों वर्षों में बदल गया है क्योंकि हम सरल रोगाणुओं ( microbes ) से बहुकोशिकीय ( multicellular ) में विकसित हुए हैं ।","అయితే, కిందటి ఈ వ్యాఖ్యానం లో ఇంకా కొన్ని ఇతర వ్యాఖ్యానం, వాటిపై మనం దృష్టి మళ్లించి పోతున్నాము, మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే మీరు ఏ విధంగా తిరిగి వెళ్లాలి అనుకుంటున్నారు ఇంకా మన వికాసాన్ని చూస్తే జీనోమ్ ( genome ) లక్షల సంవత్సరాలలో ఎలా ఎలా మారిపోయింది ఎందుకంటే మనం సరళమైన సూక్ష్మజీవులు ( microbes )నుంచి బహుకణాలుగా( multicellular )గా వికసింప పడ్డాము."
+"जीव जो अकशेरूकीय ( invertebrates ) होते हैं और मछली , मेंढक और स्तनधारियों ( mammals ) के माध्यम से रीढ़ की हड्डी के समान होते हैं ।","దీవి ఏవైతే అకశేరుకాలు ( invertebrates )  ఉంటాయి ఇంకా చేప, క్షీరదాలు యొక్క మధ్యలో వెన్ను ఎముక లాంటిదే ఉంటాయి."
+हमारा जीनोम कैसे विकसित हुआ है और जटिलता ( complexity ) कैसे आई है ?,మన జినోమ్ ఎలా అభివృద్ధి చెందింది ఇంకా సంక్లిష్టత (complexity) ఎలా వచ్చింది?
+"और , आपको कैसे जानकारी है कि हम वापस जा सकते हैं और विविध जीवों के जीनोम को देख सकते हैं , हमें मनुष्यों सहित कुछ प्रजातियों की विशिष्टता को समझने में मदद कर सकते हैं ।","ఇంకా, మనం తిరిగి వెళ్లవచ్చని  ఇంకా వివిధ జీవుల యొక్క జీనోమ్ నీ చూడగలము అని మీకు ఎలా తెలిసిందంటే,  మనకి మానవులతో పాటు కొన్ని ప్రజాతులు యొక్క ప్రత్యేకతను అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడతాయి."
+"और , यह बीमारी के बारे में हमारी समझ में योगदान देगा या बेहतर जानवरों को पालतू बनाने में मदद करेगा ।","ఇంకా, ఈ వ్యాధి గురించి మనం అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడుతుంది లేక మెరుగైన పశువుల్ని పెంపుడు జంతువులుగా తయారుచేయడంలో సహాయ్ పడుతుంది."
+यहां तक कि विकासवादी समय बिंदुओं की पहचान करने के लिए जिन जीनोम में बदलाव आया है ।,ఎంత వరకు అంటే పరిణామవాద సమయ బిందువుల్ని పోల్చడానికి ఏ జీనోమ్ లో మార్పులు వచ్చాయి.
+"इसलिए , हम इनमें से कुछ मुद्दों पर गौर करने जा रहे हैं ।","అందుకే,  మనం వీటిలో కొన్ని సమస్యలు పై గమనించ  పోతున్నాం."
+"उस क्षेत्र को तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) के रूप में कहा जाता है , जिसमें हम विभिन्न प्रजातियों के जीनोम की तुलना करने जा रहे हैं और फिर अनुमान लगाने की कोशिश करते हैं कि संभवतः क्या परिवर्तन हो सकता है और कैसे यह परिवर्तन वास्तव में उन प्रजातियों में परिणत हुआ है जो अपने स्वयं के वातावरण में बहुत सफल हैं ।","ఆ క్షేత్రాన్ని తుల్నాత్మక( comparative ) జీనోమిక్స్ ( genomics ) ఒక రూపంలో ఉంటారు, దేంట్లో మనము విభిన్న ప్రజాతులు యొక్క జీనోమ్ ని పోల్చబోతున్నాము ఇంకా మళ్ళీ అంచనా చేసే ప్రయత్నించే దేమిదంటే బహుశా ఏం మార్పులు అవ్వచ్చు ఇంకా ఎలా ఈ మార్పు వాస్తవంగా ఆ ప్రజాతుల్లో మార్పు చెందాయి ఏవి తన సొంత పర్యావరణ లో సాఫల్యం అయ్యారు."
+"इसलिए , ये ऐसे मुद्दे हैं जिन पर हम गौर करने जा रहे हैं ।","ఎందుకే, ఇవి ఎలాంటి సమస్యలు అంటే వేటిపై మనం గమనించ పోతున్నాము."
+"तो , आइए हम पहले जिन जीनोमिक्स ( genomics ) के बीच अंतर देखते हैं , उन पर गौर करें , जिसे आप अब तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) कहते हैं ।","అయితే, రండి మనం ముందు ఏ జీనోమిక్య్ (genomics) మధ్య తేడాల్ని చూద్దాం, వాటిని గమనించండి, దీనిని మీరు ఇప్పుడు తుల్నాత్మక (comparative) జీనోమిక్స్ (genomics)  అంటారు."
+"सामान्य तौर पर जीनोमिक्स ( genomics ) में आप जो देखते हैं , वह यह है कि आप एक जीन को किसी दिए गए प्रजाति के विभिन्न चरण या कई जीनों में देख रहे हैं और अन्य सभी ज्ञात जीनों की तुलना में आप यह समझने की कोशिश करते हैं कि कैसे जीन विकसित हो गया है और इसी तरह ।","సామాన్య రూపంగా జీనోమిక్స్ ( genomics ) ఏదైతే మీరు చూస్తున్నారో, ఇది ఏమిటంటే మీరు ఒక జీన్ నీ ఒక ఇచ్చిన ప్రజాతి లో విభిన్న దశ లేక ఎన్నో జీన్స్ నీ చూడగలము ఇంకా ఇతర అన్ని తెలిసిన జీన్స్ తో పోలిస్తే మీరు ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించే దేమిటంటే ఎలా జీన్ వికసింపబడింది ఇంకా ఈ విధంగా."
+"तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स में सामान्य रूप से जो किया जाता है , वह यह है कि किसी भी प्रजाति के पूरे जीनोम की तुलना उन प्रजातियों की बड़ी संख्या के साथ की जाती है , जहां पर आपके जीनोम अनुक्रम ( sequence ) होते हैं ।","తుల్నాత్మక (comparative) జీనోమిక్స్  లో సామాన్యంగా ఏది చేస్తారో,  అదేమిటంటే ఏ ప్రజాతి అయినా పూర్తి జీనోమ్ ని పోల్చటం లో  ఆ ప్రజాతులు పెద్ద సంఖ్య తో చేస్తారు, ఎక్కడ మీ జీనోమ్ అనుక్రమణ (sequence) ఉంటాయి."
+इससे आपको अंदाजा हो जाएगा कि प्रति शब्द जीनोम कैसे विकसित हुआ है ।,దీంతో మీకు అంచనా వచ్చేది ఏమిటంటే ప్రతి పదం జీనోమ్ ఎలా పిక్స్ ఇన్ పడింది.
+जीनोमिक्स में आप जीव विज्ञान को समझने के लिए जीनोमिक ( genomic ) ज्ञान का उपयोग करते हैं ताकि जीव कितना सफल हो और कैसे वह जीन उस फिटनेस में योगदान दे ।,జీనోమిక్స లో  మీరు జీవవైవిధ్యాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి జీనోమిక్స్ (genomics) జ్ఞానం యొక్క ఉపయోగం చేయడం వలన జీవులు ఎంత సాఫల్యం అయ్యాయో ఇంకా ఆ జీన్ దాని ఫిట్నెస్ లో ఎంత సహకారం ఇచ్చేది.
+"तो , यहाँ तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) में आमतौर पर आप व्यक्तिगत जीन के बारे में अधिक जानने के लिए कई जीनोम से जानकारी का उपयोग करने का प्रयास करते हैं ।","అయితే, ఇది తుల్నాత్మక (comparative) జీనోమిక్స్ (genomics) సాధారణంగా మీ వ్యక్తిగత జీన్ గురించి ఎక్కువ తెలుసుకోడానికి ఎన్నో జీనోమ్ నుంచి సమాచారాన్ని ఉపయోగించే ప్రయత్నం చేస్తారు."
+एक दिया हुआ जीन समय के साथ कैसे बदल गया है ?,ఒక ఇచ్చిన జీన్ సమయంతో పాటు ఎలా మారిపోయింది?
+इसलिए जीन के कार्य को विभिन्न प्रजातियों में बदल दिया जाता है ।,అందుకే జీన్ యొక్క పనుల్ని విభిన్న జాతుల్లో మార్చేస్తారు.
+"और , उदाहरण देने के लिए कुछ विष ( TOXIN ) है जिसे आप जानते हैं कि विष ( Toxin ) जिसे कई सरीसृपों और अन्य प्रजातियों द्वारा निर्मित किया जाता है , कुछ और नहीं बल्कि बहुत ही समान प्रोटीन है जिसे आप जानते हैं कि आपकी त्वचा बनाती है , आपकी आंत बनाती है ।","మరియు, ఉదాహరణ ఇవ్వడానికి కొన్ని టాక్సిన్ (TOXIN) ఉన్నాయి నేటి గురించి మీకు ఏంటో తెలుసా అంటే టాక్సిన్ (TOXIN) దీన్ని ఎన్నో సరీనృపాలు ఇంకా ఇతర ప్రజాతులు ద్వారా నిర్మించబడ్డాయి, ఇంకేమీ కాదు కానీ చాలా సమానమైన ప్రోటీన్ ఉంది ఏది మీకు తెలిసింది ఏంటంటే మీ చర్మ తయారు చేస్తుంది, మీ  ప్రేగులు తయారు చేస్తుంది."
+लेकिन यहाँ यह विशेष प्रोटीन वहाँ है कि आपके पाचन तंत्र में प्रवेश करने वाले सूक्ष्म जीव को मारने के लिए या जिसे आप जानते हैं कि आपकी त्वचा में बढ़ने की कोशिश की जाती है ।,కానీ ఇక్కడ ప్రత్యేక ప్రోటీన్ అక్కడ ఉంది ఎందుకంటే ఇది అక్కడ మీ జీర్ణ వ్యవస్థ లో ప్రవేశించే సూక్ష జీవుల్ని చంపటానికి మీ లేక మీ చర్మం లో పెరగడానికి ప్రయత్నిస్తుందని  మీకు తెలుసు.
+"लेकिन , आप जानते हैं कि यह कुछ प्रजातियों में विशिष्ट है , एक विष ( Toxin ) बन गया है जो मानव सहित बहुत बड़े जीवों को मारने में सक्षम है ।","కానీ ఈ కొన్ని ప్రజాతులు లో ప్రత్యేకత ఉంది, ఒక విషం (Toxin ) తయారు అయ్యింది ఏది మానవులతో పాటు చాలా పెద్ద జీవుల్నీ చంపే సామర్థ్యం ఉంటుంది అని మీకు తెలుసు."
+यदि आप उदाहरण के लिए सांपों को देखते हैं कि उनके पास विष ( Toxin ) है जो न्यूरोटॉक्सिक ( neurotoxic ) और इतने पर हो सकता है ।,ఒక వేళ ఉదాహరణ కోసం మీరు పాముల్నీ చూస్తే వాటి దగ్గర విషం ( ( Toxin ) ఉంది ఏది న్యూరో టాక్సిక్ ( neurotoxic ) అది ఈ మాత్రం తో అయిపోతుంది.
+"तो , यह जीन का एक ही सेट है प्रजातियों के आधार पर कुछ परिवर्तन थे जो एक विशेष कार्य के लिए नेतृत्व करते थे ।",అయితే ఇది జీన్ యొక్క ఓక  ప్రత్యేక సెట్ ప్రజాతులు యొక్క ఆధారం పై కొన్ని మార్పులు ఉంటాయి ఏవి ఒక ప్రత్యేక పని నీ నేతృత్వం చేస్తాయి.
+"तो , यह है कि ये वे जानकारी हैं जो आप तुलनात्मक ( comparative ) जीनोम ( genome ) पहलुओं को देखकर प्राप्त कर सकते हैं ।",అయితే ఇది ఏమిటంటే ఈ సమాచారం ఏది మీకు తుల్నాత్మక (comparative ) జీనోమ్ (genome ) కారకాల్నీ చూసి తీసుకోవచ్చు.
+"तो , क्या लाभ हैं जो पहले इन क्षेत्रों या उभरते क्षेत्रों के कुछ प्रसिद्ध लाभों की तुलना करते हैं जिन्हें तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है , इससे आपको अंदाजा होगा कि टूल कितना शक्तिशाली है जीनोम ( genome ) की तुलना करने में ।",అయితే ఏం లాభం ఉంటుంది అంటే ఏది ముందు ఈ క్షేత్రాలలో లేక పైకి వస్తున్న క్షేత్రాల్లో కొన్ని ప్రసిద్ధమైన లాభాలతో పోలిస్తే ఈ తుల్నాత్మక (comparative ) జీనోమిక్సే (genomics )అంటారు దీంతో మీకు అంచనా అయిపోతుంది ఈ ఉపతరణ ఎంత శక్తివంతమైనది జీనోమ్ ( genome) తో పోలిస్తే.
+किस प्रकार की जानकारी अन्यथा आप किसी व्यक्ति या दी गई प्रजाति के जीनोम ( genome ) को देखकर नहीं देखते होंगे ।,ఎలాంటి రకమైన సమాచారం కాకపోతే మీరూ ఏ వ్యక్తికి ఇచ్చిన లేక ప్రజాతి యొక్క జీనోమ్  ( genome ) చూసి కూడా చూసి ఉండరు.
+"तो , इससे हमें यह बताने में मदद मिलेगी कि हमारा जीनोम कैसे विकसित हुआ ।",అయితే దీంతో మన జీనోమ్ ఎలా వికసించిందో అని ఇది మనకీ చెప్పటానికి సహాయపడుతుంది.
+"इसलिए , हम मानव होमोसैपियंस ( homosapiens ) के बारे में बात करते हैं वे उदाहरण के लिए प्राइमेट्स , वानरों से बहुत अलग हैं ।","అందుకే మనం మానవ హోమో సెపియన్స్ ( homosapiens ) మాట్లాడుతున్నాము, అవి ఉదాహరణం కోసం ప్రైమేట్స్, వానర్లు తో చాలా భిన్నంగా ఉంటాయి."
+"हम मानते हैं , कि हम हमारे और वानरों के लिए एक सामान्य पूर्वज से विकसित हुए हैं ।","మనం ఒప్పుకునేది ఏమిటంటే, మనము ఇంకా వానర్లు కోసం ఒక సామాన్య పూర్వీకుల నుంచి  వికసించెము."
+"लेकिन हम एक प्रजाति के रूप में इतने सफल क्यों हो जाते हैं कि हम इस ग्रह पर शासन करने में सक्षम हैं , जबकि प्राइमेट अभी भी प्राइमेट हैं ।","కానీ మనము ఓ ప్రజాతి యొక్క రూపంలో ఇలా సఫలము ఎలా అయ్యాము, అంటే మనం  ఈ గ్రహాన్ని సాసించనంత  సమర్థలుం, ఎక్కడైతే ప్రైమేట్ ఇప్పటికీ ప్రైమేటే"
+सही !,కరెక్ట
+"और , हम एक उदाहरण देंगे कि कैसे जीनोम में एक विशेष अनुक्रम ( sequence ) में बदलाव संभवत : इस तरह से बदल गया है कि आप जानते हैं कि आपकी खोपड़ी बहुत बड़ा मस्तिष्क धारण कर सकती है जो संभवतः मानव या होमोसैपियंस ( homosapiens ) के विकास में मदद करती है ।",ఇంకా మనం ఒక ఉదాహరణ తీస్కుందాం ఎలా జీనోమ్ లో అనుక్రమణ (sequence) లో మార్పు సంభవిస్తుంది. ఏ విధంగా మారిపోయింది అంటే మీ కపాళం ఎంత మెదడు నైనా భరించగలదు. ఏది బహుశా మానవుడు లేక హోమియో సేపియన్స్  ( homosapiens ) యొక్క వికాసానికి సహాయపడింది.
+"और , जैसे आप उदाहरण के लिए भाषा को सही बोलने में सक्षम हैं , वैसे ही बोलने की क्षमता है क्योंकि आप जिस तरह से वॉयस बॉक्स का आयोजन करते हैं , मांसपेशियों का तरीका है ।","ఇంకా, ఎలాగైతే మీరు ఉదాహరణ కోసం భాషని సరిగ్గా పలకడం లో సామర్థ్యం, అలాగే మాట్లాడే క్షమత ఎందుకంటే మీరు ఏ విధంగా ఘోష తంత్రాన్ని ప్రణాలిక చేస్తారు, కండరాలు యొక్క పద్ధత్తి."
+"तो , आप एक कौवे की नकल कर सकते हैं , उदाहरण के लिए आप कई पक्षियों और जानवरों की नकल कर सकते हैं , हम ध्वनि का उत्पादन कर सकते हैं जिसे हम संवाद ( communicate ) करने के लिए भाषा का उपयोग कर सकते हैं ।","అయితే, మీరు ఒక కాకిని అనుకరణించవచ్చు. ఉదాహరణ కోసం ఎన్నో పక్షులు ఇంకా  జంతువుల్ని అనుకరణించి మీరు ధ్వని నీ ఉత్పత్తి చెయ్యగలరు దేన్ని మనం సంభాషణ (communicate ) చేసేటప్పుడు భాషలో ఉపయోగించవచ్చు."
+"यह फिर से जीनोम ( genome ) में हुए कुछ बदलावों के कारण है , जिसके कारण कुछ अलग प्रकार के प्रोटीन बनते हैं , जो इन ध्वनियों को बनाने में मदद करते हैं और फिर आपको एक भाषा विकसित करने , जानने की प्रक्रिया करने , विश्लेषण करने और आपको जानने और विकसित करने की क्षमता में मदद करते हैं ।","ఇది మళ్లీ జీనోమ్( genome ) లో జరిగే కొన్ని మార్పుల వలన, దేనివలన కొన్ని వేరే రకమైన ప్రోటీన్ తయారవుతాయి, ఏ వి ఈ ధ్వనుల్ని తయారు చేయడంలో సహాయపడతాయి ఇంకా మూీకొక భాష వికసింపచెయ్యి టానికి, తెలుసుకునే పద్ధతి లో, విశ్లేషించటానికి ఇంకా మీకు తెలుసుకోవడానికి మరియు వికసింపచేసే సామర్థ్యం లో సహాయపడుతుంది."
+।,।
+"इसलिए , कि यह आपको पता है कि आप इसे दो तरह से जानते हैं ।","అందుకే,  దీన్ని మీరు రెండు విధాలుగా తెలుసు అని మీకు తెలుసు."
+"एक , आपके पास एक बेहतर संज्ञानात्मक ( cognitive ) क्षमता है ।","ఒకటి, మీ దగ్గర మెరుగైన సంజ్ఞానాత్మక ( cognitive ) క్షమత ఉంది."
+"दो , आप ध्वनियों का उत्पादन करने में सक्षम हैं ।",రెండు  మీరు పనులు ఉత్పత్తి చేయటంలో సమర్థులు.
+ये दो चीजें हैं ।,ఈ రెండు విషయాలు ఉన్నాయి.
+क्या प्रजातियों में अंतर करता है ।,ప్రజాతులు లో ఏవైనా భేదాలు ఉంటాయా?
+"हम यहां प्रजातियों के बारे में बात करते हैं , प्रजातियां हैं आप जानते हैं कि हम हमेशा कहते हैं कि प्रजातियां एक्स और प्रजाति वाई को आप सामान्य पूर्वज जानते हैं ।","ఇక్కడ ప్రజాతులు గురించి మాట్లాడుకుందాం, మనము ఎప్పుడూ అనుకుంటాం ప్రజాతులు ఎక్స్ ప్రజాతి వై నీ సామాన్య పూర్వికలు అని తెలుసు."
+"तो इसका मतलब है कि वे दोनों एक सामान्य पूर्वज से विकसित हुए , समय के साथ वे दो अलग - अलग प्रजातियां बन गईं ।",అయితే దీని అర్థం ఏమిటి అంటే ఆ రెండూ ఒక సామాన్య పూర్విక నుంచి వికసించాయి అని కాలాంతరం లో ఆ రెండూ వేరు వేరు ప్రజాతులు గా తయారు అయ్యాయి.
+"तो , वास्तव में यह कैसा बदलाव आया है , जो हमें समझने में मदद करता है ।","అయితే వాస్తవంలో ఈ మార్పు ఎలా వచ్చింది, ఇది మనకి అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయం చేస్తుంది."
+"और , कौन सा गैर कोडिंग क्षेत्र महत्वपूर्ण है ?",ఇంకా ఎలాంటి కోడింగ్ క్షేత్రం ఏతర ప్రత్యేకమం అవుతుంది?
+"जब हम पिछले व्याख्यानों में चर्चा कर चुके हों , तो अधिक बार कहें ।","ఎప్పుడు మనం ముందు వ్యాఖ్యానంలో చర్చించుకున్నము, అయితే ఎక్కువ సార్లు అనండి."
+"हम बात कर रहे हैं कि आप जानते हैं कि हमारे जीनोम के अधिकांश हिस्से को ट्रांसकोड किया जाता है , लेकिन किसी भी प्रोटीन को कोडित नहीं किया जाता है , लेकिन जिस ट्रांसक्रिप्ट ( Transcript ) को आप नॉनकोडिंग ट्रांसक्रिप्ट ( noncoding Transcript ) कहते हैं , उसके बहुत ही महत्वपूर्ण कार्य हैं ।","మనం మాట్లాడుకునేది మీకు తెలిసిందేమిటంటే మన జీనోమ్ యొక్క ఎక్కువ భాగాన్ని ట్రాంసకోడ్ చేస్తాము, కానీ ఏ ప్రోటీన్ ను కూడా కోడింగ్ చేయము, కానీ ఏ ట్రాంస్క్రిప్ట్( Transcript ) ని మీరు నాన్ కోడింగ్ ట్రాంస్క్రిప్ట్ ( noncoding Transcript ) అంటారు, దానికి చాలా ముఖ్యమైన పనులు ఉన్నాయి."
+"एक है , और अभी भी हम नहीं जानते कि अन्य कार्य क्या हैं ।","ఒకటి, ఇంకా మనకి ఇతర కార్యాలు గురించి  తెలీదు."
+"और दो , और दो जीनोम के भीतर क्षेत्र हैं जो नियंत्रण तत्वों का प्रतिनिधित्व करते हैं ।","ఇంకా రెండు, ఇంకో రెండు జీనోమ్ లో లోపల క్షేత్రంలో ఉన్నాయి ఏవైతే నియంత్రణ  తత్వాన్ని ప్రతినిధిత్వం వహిస్తాయి."
+"उदाहरण के लिए , कुछ प्रोटीन आते हैं और या तो किसी दिए गए जीन को सक्रिय करने के लिए या किसी जीन को निष्क्रिय करने के लिए या क्रोमैटिन को संशोधित करने के तरीके से कार्य करना चाहिए ।",ఉదాహరణ కోసం కొన్ని ప్రొటీన్లు ఉంటాయి ఇంకా లేక ఎవరో ఇచ్చిన జీన్ ని సక్రియ చేయడానికి లేక ఏదో జిన్ నీ నిక్రియ చెయ్యటానికి లేక క్రోమెటిన్  నీ మెరుగుపర్చే  విధానాలతో పని చేయాలి.
+"तो , ये ऐसे तत्व हैं जो छिपे हुए हैं यह समझना आपके लिए बहुत मुश्किल होगा कि यह तत्व कहां है और एक फ़ंक्शन क्या है ।",అయితే ఇవి తత్వం అంటే ఏవి దాగి ఉన్నాయి ఇంకా వాటిని అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు చాలా కష్టం అవతుంది ఎందుకంటే ఇది ఎక్కడుంది ఇంకా ఎలాంటి ఫంక్షన్ చేస్తుంది.
+देखने का एक तरीका जीनोम ( genome ) की तुलना करना है और यदि ऐसे क्षेत्र हैं जो कार्य के लिए बहुत महत्वपूर्ण हैं तो वे बहुत अधिक नहीं बदलेंगे ।,"జీనోమ్  ( genome ) నీ పోల్చటానికి ఒక పద్ధతి ఉంది ఇంకా ఏది ఏ క్షేత్రంలో ఉందో ఏ పని కోసం ఎక్కువ ప్రాముఖ్యం ఉందో, అయితే అవి చాలా ఎక్కువగా  మారవు."
+"इसलिए ऐसे क्षेत्र को देखना जो इतने विविध नहीं हैं कि प्रजातियों में संरक्षित हैं , आपको नियामक तत्वों को समझने में मदद करेंगे ।","జీనోమ్ ( genome )నీ పోల్చటానికి ఒక పద్ధతి ఉంది ఇంకా ఏది ఏ క్షేత్రంలో ఉందో ఏ పని కోసం ఎక్కువ ప్రాముఖ్యం ఉందో, అయితే అవి చాలా ఎక్కువగా  మారవు."
+हम देंगे इसके लिए हमारे पास कुछ उदाहरण होंगे ।,మనం ఇస్తాం దానికోసం మన దగ్గర కొన్ని ఉదాహరణ ఉంటాయి.
+"और , जीव को कुछ निश्चित वातावरण में जीवित रहने के लिए कौन से जीन की आवश्यकता होती है ।",ఇంకా జీవికి సునిశితమైన వాతావరణంలో బ్రతకడానికి ఏ ఏ జీన్ యొక్క అవసరం ఉంటుంది.
+आप जानते हैं कि यह एक और महत्वपूर्ण पहलू है उदाहरण के लिए हमारे पास अब आप निश्चित रूप से विभिन्न महाद्वीपों ( continents ) में फैली मानव आबादी है ।,మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇక్కడ ఇంకో ముఖ్యమైన కారకం ఉంది దేని కోసం ఇప్పుడు మీకు సునిశితమైన రూపంగా ఖండాల  ( continents ) లో మానవ జాతీ యొక్క జనాభా విస్తరించి ఉంది.
+"उनमें से कुछ बहुत ऊंचाई पर रह रहे हैं , और उनमें से कुछ समुद्र किनारे के करीब रह रहे हैं , कुछ उष्णकटिबंधीय क्षेत्र में हैं , कुछ रेगिस्तान में हैं , लेकिन फिर भी यह उतना कठोर नहीं है क्योंकि हम अपने पर्यावरण को बदलने में सक्षम हैं ।","వాటిలో  కొందరు చాలా ఎత్తు ప్రాంతాల లో ఉంటే, ఇంకొందరు సముద్ర తీరాన కి దగ్గర్లో ఉంటారు, కొందరు ఉష్ణమండలాల లో ఉంటే, కొందరు మరుస్థల ం లో ఉంటారు. అయినప్పటికీ ఇవి అంత కఠోరంగా ఉండవు ఎందుకంటే మనం మన పర్యావరణాన్ని మార్చుకునే  సామర్థ్యం ఉంది."
+सही !,కరెక్ట
+"इसलिए जब यह ठंडा होता है , तो आप जानते हैं कि आप कुछ पुल ओवर पर रख सकते हैं और आपको गर्म रख सकते हैं या छोटी - छोटी झोपड़ियाँ बना सकते हैं और आपको पर्यावरण वगैरह से बचा सकते हैं लेकिन जानवर ऐसे नहीं हैं कि वे जंगली में रहें और फिर भी उनमें से कुछ बेहद सफल हैं ।","అందుకే ఎప్పుడు ఇది చల్లగా ఉంటుంది, అయితే మీకు తెలిసేదేమిటంటే మీరు కొన్ని పుల్ ఓవర్లు వేసుకుంటారు మరియు మిమ్మల్ని వెచ్చగా ఉంచుకోగలరు లేక చిన్న- చిన్న గుడిసెలు కట్టుకోవచ్చు ఇంకా మీరు వాతావరణ వగైరాల నుంచి కాపడుకో గలరు కానీ పశువులు ఇలా కాదు అవి అడవిలో ఉంటాయి ఇంకా అయినప్పటికీ వాటిలో కొన్ని అత్యధికంగా సాఫల్యం అయ్యారు."
+"उदाहरण के लिए वहाँ मछलियाँ जो गहरे समुद्र में रहती हैं जहाँ कोई प्रकाश नहीं है , लेकिन ऊपर से बहुत दबाव होता है इसलिए शरीर को इस तरह से समायोजित किया जाता है और वे जीवन का उत्पादन करने में सक्षम होते हैं ।",ఉదాహరణకి చేపలు ఏవైతే సముద్రం లోతు లో ఉంటాయో ఎక్కడ ఏ వెలుతురు రాదో దానిపై చాలా ఎక్కువ ఒత్తిడి ఉంటుంది అందుకే శరీరాన్ని ఎలా సర్దుబాటు చేసుకున్నాయి అంటే అవి జీవం యొక్క ఉత్పత్తి లో సమర్థవంతంగా ఉన్నాయి.
+"इसी तरह ऐसी प्रजातियां हैं जो रेगिस्तान में रहती हैं और ऐसी स्थिति में हाइपोक्सिक ( hypoxic ) हैं , जैसी चीजें ।","ఈ విధంగా ఓ జాతులు మరుస్థలం లో ఉంటాయో ఇంకా ఆ పరిస్థితిలో  హఇపోక్సిక్ (hypoxic) ఉంటాయో, అలాంటి వస్తువులు."
+हम उन कुछ मुद्दों पर चर्चा करेंगे जो एक मॉडल जानवर के रूप में हैं जो वास्तव में हमारी मदद कर सकते हैं ।,మనం అలాంటి కొన్ని పై సమస్యలు పై చర్చించుకుందాము ఏవైయితే మోడల్ పశువు యొక్క రూపంలో ఉండి ఏదైతే వాస్తవంగా మనకీ సహాయం చేస్తున్నాయి.
+"ऐसे जानवर हैं जिन्हें कैंसर नहीं होता है , चाहे वे किसी भी प्रकार के उत्परिवर्तन ( mutation ) का उत्पादन करने की कोशिश करते हों , उन्हें कभी भी कैंसर नहीं होता है ।","ఇలాంటి పశువు వేటికైతే క్యాన్సర్ రాదో, కావలసినవి ఎలాంటి ప్రకారంగా మ్యూటేషన్ చేసి ఉత్పత్తి చేసే ప్రయత్నం చేసినా, వాటికి ఎప్పుడూ క్యాన్సర్ రాదు."
+"तो , जीनोम में ऐसी किसी भी क्षति का सामना करने की क्षमता है और आप उन कोशिकाओं को जानते हैं या उनसे छुटकारा पा सकते हैं जो कैंसर पैदा कर सकती हैं और उनकी उम्र नहीं है ।",అయితే జినోమ్ లో ఎలాంటి శక్తిని ఎదుర్కునే సామర్థ్యం ఉంది ఇంకా మీరు ఆ కణాల్ని పోలుస్తారు లేక వాటిని నదిలించుకోవచ్చు ఏవైతే  ద్వారా క్యాన్సర్ తయారవుతుంది ఇంకా వాటికి వయసు ఉండదు.
+मैं एक ऐसे जानवर का उदाहरण दूंगा जिसे आप जानते हैं कि पूरी तरह से उम्र बढ़ने की कोई प्रक्रिया नहीं है क्योंकि वे युवा के रूप में खूबसूरती से जीते हैं और उनके पास सभी प्रतिरोध हैं जो आप के बारे में बात करते हैं ।,నేను అలాంటి ఒక పశువు యొక్క ఉదాహరణ ఇస్తాన దేంట్లో మీకు తెలిసిందేమిటంటే పూర్తిగా  వయసు  పెరగడానికి ఎలాంటి ప్రక్రియ ఉండదు ఎందుకంటే అవి యవ్వనం యొక్క రూపంలో అందంగా జీవిస్తాయి ఇంకా వాటి దగ్గర అన్ని రకాల ప్రతిరోధకాలు ఉన్నాయి ఏవైతే మీ గురించి మాట్లాడుతూ ఉంటాయి.
+वे चरम स्थितियों में रह सकते हैं ।,ఇవి తీవ్ర పరిస్థితుల్లో ఉండగలవు.
+"अगर हम समझ सकते हैं कि वास्तव में उन्हें जीवित रहने में मदद करने वाले जीन कौन से हैं , तो संभवतः यह हम उनसे सीख सकते हैं ।",మనో అర్థం చేసుకునేది ఏమిటంటే వాస్తవంగా అవి జీవించి ఉండడానికి సహాయపడే జీన్ ఏది అన్నది తెలిస్తే బహుశా ఇది మనం వాటి నుంచి నేర్చుకోవాలి.
+"तो , ये कुछ उदाहरण हैं ।",అయితే ఇవి కొన్ని ఉదాహరణలు.
+हम तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) के कुछ परिणामों के रूप में कुछ अन्य पहलुओं पर अधिक विस्तार करेंगे ।,మనం తుల్నాత్మక (comparative)  జీనోమిక్స్  ( genomics ) యొక్క కొన్ని పరిణామాలు యొక్క రూపంలో కొన్ని కారకాలు గురించి ఇంకా విస్తారంగా చేద్దాం.
+हम तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) का अध्ययन करने से पहले कुछ 5 - 6 उदाहरण देने जा रहे हैं ।,మనం తుల్నాత్మక (comparative)  జీనోమిక్స్  ( genomics ) యొక్క అధ్యయనం ముందు కొన్ని  5 - 6 ఉదాహరణాలు ఇవ్వబోతున్నము.
+"तो , हम जो कहते हैं , वह 60 प्रतिशत जीन ड्रोसोफिला ( Drosophila ) और मनुष्यों के बीच संरक्षित है ।","అయితే మనము ఏది అంటున్నామో, దానికి 60 శాతం జీన్ డ్రోసోఫిలా ( Drosophila ) మనుషుల మధ్య రక్షించబడి ఉన్నాయి."
+यह अनिवार्य रूप से इसका मतलब है कि दो जीव जीन का एक मुख्य समूह साझा करते हैं ।,ఇది తప్పనిసరి రూపంలో దీని అర్థం ఏమిటంటే రెండూ జీవుల జిల్లా యొక్క జీన్ ముఖ్య సమూహం గా భాగస్వామ్యం చేస్తారు.
+"अब , अगर ऐसा है तो हम कह सकते हैं कि कैंसर में शामिल होने के लिए ज्ञात मानव जीन के दो तिहाई फल मक्खी में काउंटर पार्ट्स हैं ।","ఇప్పుడు ఒకవేళ ఇలా అయితే మనం ఇలా కూడా అనవచ్చు,. క్యాన్సర్ లో ఉన్న తెలిసిన మానవ జీన్ లో రెండు వంతులు పళ్ళు ఈగలలో కౌంటర్ పార్ట్స్ ఉన్నాయి."
+इसका क्या मतलब है ?,దీనికి  అర్థం ఏమిటి?
+तो आप ड्रोसोफिला ( Drosophila ) को जानने के लिए एक मॉडल के रूप में उपयोग कर सकते हैं यह समझने के लिए कि मानव और मक्खी के बीच संरक्षण करने वाले जीन कैसे ट्यूमरजन्यनेस को जानते हैं ।,"అయితే మీరు డ్రోసోఫిలా ( Drosophila ) నీ తెలుసుకోవడానికి ఒక మోడల్ రూపంలో ఉపయోగించవచ్చు, మానవులు ఇంకా ఈగల మధ్య రక్షించబడిన జీన్స్ లో ఎలా జీన్ నీ ట్యూమరజన్యనేస్ తెలుసుకుంటాము అని అర్థం చేసుకుంద్దాము."
+सही !,కరెక్ట
+कुछ ऐसे हैं जो आप जानते हैं कि मैं आपको कुछ उदाहरण दे रहा हूं कि लोगों ने इसका उपयोग कैसे किया है ।,"ఇలాంటివే  కొన్నిటి గురించి మీకు తెలుసు అని, నేను మీకు కొన్ని ఉదాహరణలు ఇస్తున్నాను అవి ఏమిటంటే ప్రజలు వీటిని ఎలా ఉపయోగిస్తారు."
+600 मिलियन वर्षों से इसका पृथक्करण वह विकास है जिसकी हम मक्खी और मानव के बारे में बात कर रहे हैं ।,"600  మిలియన్ సంవత్సరాలు నుంచి దీని విభజన దాని వికాసం, దీనికి మనం ఈగ ఇంకా మానవుడు గురించి మాట్లాడుకుంటున్నాము."
+"लेकिन , अभी भी बड़ी संख्या में ऐसे जीन हैं , जहां आप जानते हैं कि आप वास्तव में कई फेनोटाइप ( phenotype ) को देख सकते हैं ।",కానీ ఇప్పటికీ పెద్ద సంఖ్యలో ఎలాంటి జీన్ ఉన్నాయి అంటే మీరు వాస్తవంగా ఎన్నో ఫెనోటఇప్ (phenotype) నీ చూడగలరు అని మీకు తెలుసు.
+यदि आप एक विशेष जीन को खो देते हैं तो फेनोटाइप ( phenotype ) किस प्रकार का है जिसे आप मक्खी में देखते हैं ?,ఒకవేళ మీరు ఒక విశేష జీన్  నీ పోగొట్టుకుంటే ఎన్నో ఫెనోటఇప్ (phenotype) ఏ విధంగా దీన్ని మీరు  ఈగ లో చూడగలరా?
+क्या आप जानते हैं कि फेनोटाइप ( phenotype ) आपको मानव में दिखाई देता है ?,ఫెనోటఇప్ (phenotype) మీకు మానవుల్లో కనిపిస్తుందు అని మీకు తెలుసా?
+कई ऐसे हैं जो अत्यधिक उच्च संरक्षण को दर्शाते हैं जो कि यहां दिखाया गया है ।,ఎన్నో ఇలాంటిని ఉన్నాయి ఏవైతే అత్యధిక గొప్ప రక్షణ ని చూపిస్తాయి వేటిని ఇక్కడ చూపించాబడ్డాయి.
+"अब , आप उदाहरण के लिए यहाँ देख सकते हैं , जहाँ भी आपके पास हरे रंग की यह तीर पट्टियाँ हैं जो आपको बताती हैं कि मक्खी में एक जीन और एक मानव होमोलॉग पता है और फिर ऐसी स्थितियों का क्या होता है ।","ఇప్పుడు మీరు ఉదాహరణ కోసం చూడగలరు, ఎక్కడైనా మీ దగ్గర ఆకుపచ్చ రంగు తో బాణ పట్టీలు ఉన్నయి ఏవైతే మీకు తెలియజేసేది ఏమిటంటే ఈగ లో ఒక జీన్ ఇంకా ఒక మానవ హోమోలాగ్ చిరునామా ఇంకా ఇలాంటి  స్థితిలలో ఏంటి జరుగుతుంది."
+"तो , ऐसे जीन हैं जिन्हें आप आवश्यक जीन कहते हैं ।",అయితే ఇలాంటి జీన్ ఉంటుంది దేన్ని మీరు అవసర జీన్ అంటారు.
+यदि आप जीन को हटाते हैं तो मक्खी विकसित नहीं होती है और मनुष्यों के मामले में भी ऐसा ही होता है ।,ఒకవేళ మీరు జీన్ నీ తీసేస్తే ఈగ వికసించదు ఇంకా మనిషి యొక్క విషయంలో కూడా ఇదే వర్తిస్తుంది.
+"अभी भी जन्म या भ्रूण जीवित नहीं है और ऐसी समस्याएं हैं जिन्हें दुर्लभ जन्मजात समस्या कहा जाता है , विकास संबंधी विसंगतियां हैं ।",ఇప్పుడు కూడా జన్మం లేక పిండం  బ్రతికి ఉండదు ఇంకా ఇలాంటి సమస్యలు ఎందులో ఉంటాయో దుర్లభమైన జన్మజాత సమస్య అంటారు  ఇవి వికాస్ కి సంబంధించినవి.
+इसके कई उदाहरण हैं ।,వీటికి ఎన్నో ఉదాహరణలు ఉన్నాయి.
+"और , ऐसे उदाहरण हैं जिनमें ड्रोसोफिला ( Drosophila ) में एक जीन है लेकिन मनुष्यों में एक से अधिक जीन बहुत समान जीन हैं ।","ఇంకా ఇలాంటి ఉదాహరణ మే,  ఎందులో  డ్రోసోఫిలా ( Drosophila ) లో ఒక జి ఉంది కానీ  మానవులలో ఒకటి కన్నా ఎక్కువ చాలా మామూలు జీన్."
+संभवत : यह विकसित हुआ कि नकल प्रक्रिया के रूप में क्या कहा जाता है ।,బహుశా ఇది వికాసం చెందింది ఎందుకంటే కాపి ప్రక్రియ యొక్క రూపం లో ఏంటి అంటారు.
+"ऐसा इसलिए है क्योंकि आप जानते हैं कि जीनोम में बहुत से बदलाव हुए हैं , हम उनमें से कुछ मुद्दों पर चर्चा करेंगे ।","ఇది  ఇలా  ఎందుకు అంటే  జీనోమ్ లో చాలా మార్పులు వచ్చాయి అని మీకు తెలుసు, మనం అందులోని కొన్ని విషయాల గురించి చర్చించుకుందాం."
+"इस प्रक्रिया में जीन संख्या में वृद्धि हुई , कई प्रतियां बनाई गईं , और हर एक जिसे आप जानते हैं कि दूसरे से थोड़ा अलग है , लेकिन उनके पास टैपिंग फ़ंक्शन है ।","ఈ ప్రక్రియలో జీన్ సంఖ్యలో వృద్ధి అవుతుంది, కొన్ని కాపీలు చెయ్యబడ్డాయి, ఇంకా ప్రతి ఒక్కటి దేని గురించి మీకు తెలుసో, ఇతరుల కన్నా కొంచెం భేద్ం తో ఉంటుంది కానీ వాటి దగ్గర టైపింగ్ ఫంక్షన్ ఉంది."
+"लेकिन , यदि आपके पास तीनों की ऐसी तीन प्रतियां हैं , तो आप कैंसर के शिकार हो सकते हैं ।","కానీ ఒకవేళ మీ దగ్గర మూడిటి యొక్క మూడు కాపీలు ఉంటే, అప్పుడు మీరు క్యాన్సర్ కి గురికావచ్చు."
+"तो , यह एक आम उदाहरण है और इसी तरह से ।",అయితే ఇది ఒక సాధారణ ఉదాహరణం ఇంకా ఇలాగే.
+"तो , ऐसे जीनों की संख्या है जो उस तरह की समानता को दर्शाती है जो वास्तव में हमें यह समझने में मदद करती है कि बड़े संदर्भ में जीनोम कैसे कार्य करता है ।","అయితే ఈ జీన్ యొక్క సంఖ్య ఉన్నాయో అవి అలాంటి  వాటి యొక్క సమానత్వాన్ని చూపిస్తుంది ఏవి  పెద్ద సందర్భాలలో జీనోమ్ ఎలా పనిచేస్తుంది అని అర్థం చేసుకోవడంలో, వాస్తవంగా  మనకి సహాయ పడుతుంది."
+"और , आप इसे न केवल विकास के मामले में भी देख सकते हैं , बल्कि उदाहरण के लिए देख सकते हैं कि मस्तिष्क संबंधी विकार ( neurological disorders ) हैं , हृदय रोग हैं , जठरांत्र ( gastrointestinal ) संबंधी रोग हैं और फिर आप देख सकते हैं कि ये सभी मक्खी के मामले में भी हो रहे हैं ।","ఇంకా, మీరు దీన్ని కేవలం వికాసం యొక్క ఈ సందర్భంలో చూడడం కాకుండా, ఉదాహరణ కోసం చూడగలిగేది ఏమిటంటే మానసిక సంబంధమైన వికారాలు( neurological disorders ), హృదయ రోగాలు, జీర్ణశయాంతర( gastrointestinal ) సంబంధిత రోగాలు ఇంకా మళ్లీ మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే ఇవన్నీ ఈగ కి సంబంధించిన వాటిలో కూడా జరుగుతున్నాయి."
+आप जीनोम फ़ंक्शंस की तुलना बहुत हद तक कर सकते हैं ।,మీరు జీనోమ్ ఫంక్షన్ నీ పోల్చడం కొంత వరకు చెయ్యగలరు.
+"इसलिए , यह एक तरीका है जिसके द्वारा लोग मानव जीनोम और उसके कार्यों को सामान्य विकास और विकृति विज्ञान में समझने के लिए मक्खी से प्राप्त जानकारी का उपयोग करने का प्रयास कर रहे हैं ।","అందుకే, ఇది ఒక విధానం దేని ద్వారా ప్రజలు మానవ జీనోమ్ ఇంకా వాటి పనులు  యొక్క సామాన్య వికాసం ఇంకా వికృతి విజ్ఞానము లో అర్థం చేసుకోవడానికి, ఈగ నుంచి సంపాదించిన సమాచారాన్ని ఉపయోగంచే  ప్రయత్నం చేస్తున్నారు."
+तो क्या आप यह कुछ है कि पहले से ही आपको सूचित किया है कि आप की प्रक्रिया क्या रिवर्स आनुवंशिकी और आगे आनुवंशिकी के रूप में कहा जाता है ।,అయితే మీరు ....  మీకు ముందు నుంచే సూచన ఇచ్చే దేవుడంటే మీ యొక్క ప్రక్రియ రివర్స్ జన్యు ఇంకా   ముందర జన్యువు యొక్క రూపంలో అనొచ్చా.
+"रिवर्स जेनेटिक्स यह है कि आप एक जीन लेते हैं , इसे हटाते हैं या इसे म्यूट करते हैं , और देखते हैं कि फेनोटाइप ( phenotype ) से क्या होता है ।","రివర్స్ జెనిటిక్స్ ఏమిటంటే ఒక జీన్ తీసుకుంటారు,  దాన్ని తొలిగిస్తారు లేక దాన్ని మ్యూట్ చేస్తారు ఇంకా ఫెనొటైప్ ( phenotype ) వలన ఏం జరుగుతుంది అని గమనిస్తారు."
+"और , फिर आपके पास बड़ी संख्या में आपके पास कागजात और टिप्पणियों के बारे में पता है कि कैसे जीन को एक फेनोटाइप ( phenotype ) में परिणाम या सेलुलर तंत्र में परिवर्तन के कारण हटाया जाता है ।","ఇంకా, మళ్ళీ పెద్ద సంఖ్యలో మీ దగ్గర కాగితాలు ఇంకా వ్యాఖ్యానాల  సమాచారం గురించి మీకు  తెలిసిందేమిటంటే జీన్ ఫెనొటైప్ ( phenotype ) లో పరిణామం లేక ఏ విధంగా తంత్రంలో మార్పులు యొక్క కారణాల్ని ఎలా తెలుగు తొలగిస్తాం."
+"अब , आपने इस तरह के अध्ययन से जो कुछ भी प्राप्त किया है , आप इस ज्ञान को मानव पर लागू कर सकते हैं क्योंकि आप उस तरह के अध्ययन मानव आबादी में नहीं कर सकते हैं ।","ఇప్పుడు, ఇలాంటి అధ్యయనం ద్వారా మీకు ఏదైనా సంపాదించవచ్చు, మీరు ఈ జ్ఞానాన్ని మానవులపై జారీ చేయవచ్చు ఎందుకంటే మీరు ఇలాంటి అధ్యయనము మానవ జనాభా లో చెయ్యలేరు."
+इसलिए आपको यह पता लगाना होगा कि एक परिवार में म्यूटेशन में एक तरह से या दूसरे से क्या होगा ।,"అందుకే, ఒక కుటుంబంలో మ్యూటేశన్ ఒక లాగా లేక ఇంకో దాంతో ఏం జరుగుతుంది అని మీరు  కనుక్కోవాలి."
+"लेकिन , यह जानकारी जो आपने मक्खी से प्राप्त की है , उसे मानव पर लागू किया जा सकता है और आप यह समझ सकते हैं कि मनुष्यों में इस जीन के कार्य क्या हो सकते हैं ।","కానీ ఈ సమాచారం దేన్ని మీరు ఈగ నుంచి సంపాదించారు, అదే మానవుడు పై కూడా  వర్తించవచ్చు ఇంకా  మనుషుల్లో ఈ జీన్ ఎలాంటి పని ఉండవచ్చు అని మీరు అర్థం చేసుకుంటారు."
+"और , अगर एक मक्खी में उदाहरण के लिए यदि आप किसी दिए गए जीन को हटाते हैं या एक ऊतक ( tissue ) में दिए गए जीन को व्यक्त करते हैं यदि यह ट्यूमर विकसित करता है , तो अब आप एक सवाल पूछ सकते हैं कि क्या मानव में समान ट्यूमर आपको पता है कि यह होमोलॉगस जीन की भूमिका है मानव में ।","ఇంకా, ఒకవేళ ఒక ఈగ'లో ఉదాహరణ కోసం ఒకవేళ మీరు ఇవ్వబడిన జీన్ ని తీసేస్తే లేక కణజాలం( tissue ) లో ఇవ్వబడిన జీన్ నీ వ్యక్తపరిస్తే ఒకవేళ ఇది ట్యూమర్ ని వికసింప చేస్తే, అప్పుడు మీరు ఈ ప్రశ్న అడగ వచ్చేదేమిటంటే ఏంటి మానవుడిలో సమానమైన ట్యూమర్ అదేమిటంటే ఈ హోమోలాగస్ జీని యొక్క పాత్ర మనిషిలో ఉంది."
+"तो , आप जा सकते हैं और सीधे इस बात पर गौर कर सकते हैं कि क्या वह विशेष जीन संख्या hss ऊपर चली गई है , प्रतिलिपि ( copy ) संख्या बढ़ गई है या उत्परिवर्तित ( mutated ) है और इसी तरह ।",అయితే మీరు వెళ్లి నేరుగా ఈ విషయంపై గమనించవచ్చు ఎందుకంటే ఆది ప్రత్యేక జీన్ సంఖ్య  hss  పైకి వెళ్ళిపోయింది కాపి  ( copy ) సంఖ్య పెరిగింది లేక  పరివర్తన చెందిందో  ( mutated ) ఇంకా ఇలాగే.
+यह एक महत्वपूर्ण योगदान है ।,ఇది చాలా ముఖ్యమైన సహకారం.
+"दूसरी चीज जो मैंने पिछली कक्षा में से एक में चर्चा की है , वह है मक्खी को उस आनुवांशिक बदलाव के आधार पर मॉडल बनाना जो ट्यूमर वाली स्थिति या रोगी की कैंसर की स्थिति में हुआ हो ।","ఇంకో విషయం నేను క్రిందటి క్యాస్ట్ లో ఒకదాంట్లో చర్చించేను,  అది ఏమిటంటే ఈ ఈగ లో ఆ జన్యు మార్పు యొక్క ఆదారం పై మోడల్ తయారుచేయడం ఏది ట్యూమర్ యొక్క స్థితి లేక రోగి  కీ క్యాన్సర్ యొక్క స్థితి  లో జరిగిందో."
+इसलिए ।,అందుకే
+"आपके पास एक रोगी है जैसा कि हम बताते हैं कि कैंसर के परिणामस्वरूप जो भी जीन संशोधित किए जाते हैं , उनके संदर्भ में प्रत्येक कैंसर रोगी अद्वितीय है , इसलिए आपको एक दवा लेने की आवश्यकता है जो उस व्यक्ति के लिए अधिक उपयुक्त हो सकती है ।","మీ దగ్గర ఓక రోగి ఉన్నాడు, ఎలాగైతే మనం ముందు చెప్పుకున్నాము, క్యాన్సర్ యొక్క పద స్వరూపంగా ఏ ఏ జీన్ నీ  సవరణ చేస్తారు,  వాటి సందర్భంలో  ప్రత్యేక క్యాన్సర్ రోగి అద్వితీయం, ఓకే మీకు ఒక మందు తీసుకునే అవసరం ఉంది ఏది ఆ వ్యక్తికి చాలా  ఉపయుక్తమైనది అవ్వచ్చు."
+"तो , हम मक्खी में मॉडल कर सकते हैं ।","అయితే, ఈగ  లో మోడల్ నీ చెయ్యగలము."
+आप मक्खी में इन सभी समान परिवर्तनों को बना सकते हैं और फिर यह ट्यूमर विकसित करेगा और फिर आप 40 दिनों के 50 दिनों के मामले में दवा के लिए जल्दी से स्क्रीन कर सकते हैं ।,మీరు ఈగ  హలో ఇవన్నీ సమాన మార్పులు తో తయారు చేయవచ్చు ఇంకా మళ్లీ ఇదే ట్యూమర్ అభివృద్ధి చేస్తుంది ఇంకా మళ్లీ వీరు 40 రోజులు 50 రోజులు యొక్క విషయంలో మందు కోసం త్వరగా స్క్రీన్  చెయ్యవచ్చు.
+उन्हें यह देखने में सक्षम होना चाहिए कि कौन सी दवा काम करती है ।,"ఏ మందు పనిచేస్తుంది, వాటిని, ఇవి చూడటానికి  సామర్థ్యం ఉండాలి."
+"आप बहुत अच्छे से जानते हैं और फिर उसी दवा का उपयोग करते हैं क्योंकि इससे आपको गति मिलती है जिससे आप ऐसे मॉडल बना सकते हैं , दवा का परीक्षण कर सकते हैं और वापस आ सकते हैं और रोगियों को आज़मा सकते हैं ।","మీకు బాగా తెలుసు ఇంక మళ్ళీ అదే మందు నీ ఉపయోగిస్తారు ఎందుకంటే దీంతో మీకు వేగం  దొరుకుతుంది దేంతో మీరు ఇలాంటి మోడల్  నీ  తయారు చేయవచ్చు, మందు  యొక్క పరీక్షచెయవచ్చు ఇంకా తిరిగి రావొచ్చు మరియు రోగులపై ప్రయోగించవచ్చు."
+"क्योंकि , आप रोगी को एक दवा और अन्य देकर वास्तव में समय बर्बाद नहीं करना चाहते हैं , क्योंकि यह सामान्य रूप से कीमोथेरेपी होने जा रहा है ।","ఎందుకంటే,  మీరు రోగికి ఒక మందు ఇంకా ఇతరవి  ఇచ్చి నిజంగా సమయాన్ని వృధా చెయ్యాలని లేదు,  ఎందుకంటే ఇది సామాన్య రూపంలో కీమోథెరపీ కాబోతుంది."
+"और , यह लंबा समय लगता है और इससे पहले कि आप समझते हैं कि दवा का यह विशेष संयोजन काम नहीं करता है और आप समय बर्बाद करते हैं ( lose time ) क्योंकि रोगी बढ़ता है और कीमोथेरेपी स्वयं रोगियों के लिए बहुत विषाक्त है और इसी तरह ।","ఇంకా, చాలా ఎక్కువ సమయం పడుతుంది మరియు మందు యొక్క ప్రత్యేక కలయిక పని చెయ్యట్లేదు అని మీరు అర్థం  చేసుకునే ముందు ఇంకా మీరు సమయాన్ని వృధా చేస్తున్నారు ( lose time ) ఎందుకంటే రాగం పెరుగుతుంది ఇంకా స్వయంగా కీమోథెరపీ  రోగులకి  చాలా టాక్సీ ఇంకా ఈ విధంగా."
+उड़ना वास्तव में मदद करता है ।,ఎగరడం వాస్తవంగా  ఉపయోగపడుతుంది.
+"तो , यह वह जगह है जहाँ आप की शक्ति को पता है कि इस तरह के तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) हमारी मदद करते हैं ।","అయితే, ఇది ఆ స్థానంలో ఉంది  ఎక్కడ మీ శక్తికి  తెలిసిందేమిటంటే ఎలాగైతే  తులనాత్మక  ( comparative )  జెనోమిక్స్ (genomics)  మనకి సహాయం చేస్తాయి."
+अन्य उदाहरण यह है कि आप जानते हैं कि इस दृष्टिकोण से उन जीनों को खोजने में मदद मिलती है जो मवेशियों ( cattle ) में दो गुना वृद्धि करते हैं ।,ఇంకో ఉదాహరణ ఏమిటంటే ఈ దృష్టితో ఆది జీన్స్ నీ వెతకడంలో సహాయపడుతుంది ఏవి పశువులలో రెండు రెట్లు అభివృద్ధి చెందుతుంది అని మీకు తెలుసు.
+इसकी बहुत दिलचस्प घटना तब है क्योंकि जीनोम में ऐसे प्रकार हैं जो मांसपेशियों को बढ़ाते हैं ।,ఇది చాలా ఆసక్తికరమైన సంఘటన  వస్తుంది ఎందుకంటే జీనోమ్ లో ఎలాంటి  రకాలు ఉన్నాయంటే ఏవి కండరాల్ని పెంచుతాయి.
+ठीक !,సరే నా!
+"और , जो दिलचस्प है वह यह नहीं है कि इस तरह की भिन्नता नहीं है जिसके परिणामस्वरूप मांसपेशियों में वृद्धि हुई है क्या आपको पता नहीं है कि मवेशियों ( cattle ) को प्रतिबंधित किया गया है जो कि पहले उनकी पहचान की गई थी ।","ఇంకా, ఏది  ఆసక్తికరమైనది కానిది  ఏమిటంటే  ఈ విధంగా లేదు దీన్ని ఫల స్వరూపంగా కండరాలలో అభివృద్ధి జరిగింది.   పశువులలో ( cattle )  పరిమితం చేశారని మీకు తెలీదా  వేటిని ప్రేమించే గుర్తించారు."
+"लेकिन , आप इसे मानव में देख सकते हैं आप इसे कुत्ते और कई अन्य जानवरों में देख सकते हैं , जो आपको पता चल सकता है कि पैथोफिज़ियोलॉजी ( Pathophysiology ) को समझने में भी मदद मिल सकती है ताकि हमारे पालतू जानवरों को और अधिक कुशल अधिकार मिल सके ।","కానీ, మీరు దీన్ని  మనిషిలో చూస్తారు. మీరు దీన్ని కుక్క ఇంకా ఇతర పశువులలో చూడగలరు, ఎప్పుడు మీకు  అర్థమయ్యే దేమిటంటే పేథోఫిజియాలజీ ( Pathophysiology ) నీ అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయం అంత వచ్చు దానిద్వారా మన పెంపుడు జంతువుల్లో ఇంకా ఎక్కువ కౌసల్య అధికారం అందుతుంది."
+"एक उदाहरण है जिसके बारे में मैं बात करने जा रहा हूं कि आप यह देख सकते हैं कि आप जानते हैं कि यह मवेशी ( cattle ) वास्तव में मांसल है और यह एक जीन के कारण है , मायोस्टैटिन ( myostatin ) जीन उत्परिवर्तित ( mutated ) होता है ।","ఒక ఉదాహరణ ఉంది దేని గురించి నేను   చెప్ప బోయేది ఏమిటంటే, మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే పశువులు () వాస్తవికంగా ఖండ కలిగినవి  నీకు తెలుసు ఇంకా ఇది ఒక  జీన్ కారణంగా అవుతుంది మాయోస్టేటిన్ (myostatin) జీన్  పరివర్తన (mutated ) చెందుతుంది."
+"क्या होता है यह जीन या इसका प्रोटीन मांसपेशियों के विकास को नकारात्मक रूप से नियंत्रित करने के लिए होता है और यदि जीन को उत्परिवर्तित ( mutated ) किया जाता है , तो क्या होता है यह मांसपेशियों के विकास को प्रतिबंधित नहीं करता है ।","జీన్ లేక దీని ప్రోటీన్ కండరాల యొక్క వికాసంపై   నకారాత్మకం గా నియంత్రించడానికి జరిగితే ఏంటి  అవుతుంది ఇంకా ఒకవేళ జీన్ లో పరివర్తన (mutated ) చేస్తే, కండరాల యొక్క వికాసం లో అడ్డు పడకపోతే ఏం జరుగుతుంది."
+परिणामस्वरूप जानवर बेहद मांसल हो जाता है ।,పరిణామ స్వరూపంగా పశువు చాలా కండరాల తో కూడి ఉంటుంది.
+"इसलिए , वे निश्चित रूप से मांसपेशियों के कारण उनके पास अधिक शक्ति है जो संभवतः हमारी मदद कर सकते हैं ।","ఇందుకే,  అవి  కిరణ్ రూపంలో కండరాల యొక్క కారణం వలన వాటి దగ్గర ఎక్కువ శక్తి ఉంది ఏది బహుశా మనకి సహాయం చెయ్యవచ్చు."
+लेकिन यह है कि आप कैसे जानते हैं कि इसे शुरू करने के लिए पहचाना गया था ।,కానీ ఇదేంటంటే దీన్ని  మొదలు పెట్టడానికి గుర్తించేరూ అని మీకు తెలుసు.
+लेकिन यह मवेशियों ( cattle ) तक ही सीमित नहीं है ।,కానీ పశువులు (cattle) వరకే  పరిమితం కాదు.
+अब हमारे पास बड़ी संख्या में कुत्तों की नस्लें भी समान जीन उत्परिवर्तन ( mutation ) हैं ।,ఇప్పుడు మన దగ్గర పెద్ద సంఖ్యలో కుక్క యొక్క జాతులు లో సమాన జీన్ పరివర్తన (mutated ) ఉన్నాయి.
+"बाईं ओर जो दिखाया गया है वह कुत्ते के तीन अलग - अलग उपभेद हैं , और ये सभी जंगली प्रकार हैं जैसा कि यहां दिखाया गया है ।","ఎడం ప్రక్కన చూపించిన వాటిలో అవి కుక్క యొక్క మూడు  వేరు - వేరు జాతులున్నాయి, ఇక ఇవన్నీ వైల్డ్ ప్రకారాలు ఎలాగైతే ఇక్కడ చూపించారు."
+"तो , आपके पास वही है जिसे आप मायोस्टैटिन ( myostatin ) जीन कहते हैं , जेनेटिक तत्व ( alleles ) में से एक को उत्परिवर्तित ( mutated ) किया जाता है जिसे विष ( Toxin ) मयुग्मक कहा जाता है या दोनों जेनेटिक तत्व ( alleles ) परस्पर होमोजिअस ( homozygous ) होते हैं और आप इसे देख सकते हैं ।","అయితే, మీ దగ్గర అదే ఉంది దీన్ని మీరు మయోస్టేటిన్( myostatin ) జీన్ అంటారు, జెనటిక్ తత్వాలు( alleles ) లోంచి ఒక దాన్ని మ్యూటేషన్( mutated ) చేస్తారు దేన్ని విష ( Toxin ) మయూగ్మకం అంటారు లేక రెండూ జెనటిక్ తత్వాలు( alleles ) పరస్పర హోమోజైగస్( homozygous ) ఉంటాయి ఇంకా మీరు వీటిని చూడగలరు."
+एक ही जानवर यदि दोनों प्रतियां हटा दी जाती हैं तो आपको वह कुत्ता मिल जाएगा जो बेहद मांसल है ।,ఒకే  వస్తువు లో  ఒకవేళ రెండు కాపీలు తీసేస్తే అప్పుడు మీకు ఆ కుక్క దొరుకుతుంది  దీంట్లో చాలా ఎక్కువ కండరాలు ఉన్నాయి.
+सही !,కరెక్ట
+"और , यह इस प्रजाति के लिए सच है , यह इस प्रजाति के लिए सच है ।","ఇంకా ఇది ఈ ప్రజాతి కోసం సత్యం, ఇది ఈ ప్రజాతి కోసం సత్యం."
+तुम्हे पता हैं !,నీకు తెలుసు.
+"तो , वहाँ कुत्तों को विभिन्न क्षमता में उपयोग किया जाता है या तो आप पश्चिमी दुनिया में उदाहरण के लिए जानते हैं कि उन्होंने इसका उपयोग खेत की भूमि में किया था ।","అయితే, ఎక్కడ కుక్కల్లో భిన్నమైన సామర్థ్యాల లో ఉపయోగిస్తారు లేక మీరు పాశ్చాత్య క ప్రపంచంలో ఉదాహరణం కోసం తీసుకుంటే వాళ్లు వీటి ఉపయోగం పొలంలో భూమికోసం ఉపయోగించారు అని తెలుస్తుంది."
+आपको पता है कि जानवरों को चराने में मदद करने के लिए क्षेत्र की देखभाल करते हैं और कई अनुप्रयोग हैं ।,"వస్తువుల్ని మేపటానికి సహాయం చేయటానికి, చిత్రాన్ని  రక్షణ చేస్తాయి ఇంకా ఎన్నో ఇతర అను ప్రయోగాల గురించి మీకు తెలుసు."
+बर्फ के क्षेत्र में वे इसका उपयोग स्लेज और इस तरह की चीजों को खींचने के लिए करते हैं ।,మంచు ఉండే క్షేత్రంలో వాళ్లు వీటి ఉపయోగం స్లెడ్జ్  ఇంకా ఇలాంటి వస్తువుల్ని లాగడానికి ఉపయోగిస్తారు.
+अगर ऐसे कुत्ते हैं जो बहुत शक्तिशाली हैं तो यह मदद करने वाला है इसलिए ऐसे कुत्ते हैं जो मांसपेशियों के कारण तेजी से भाग सकते हैं ।,ఇలాంటి కుక్కలు  ఏవైతే చాలా శక్తివంతంగా ఉన్నాయో అప్పుడు ఇవి సహాయం చేయగలవు అందుకే ఇలాంటి కుక్కలలో  వీటిలో కండరాలు వలన వేగంగా  పరిగెట్ట గలవు.
+"तो , आप जानते हैं कि आप नस्लों ( breeds ) को विकसित कर सकते हैं और आप जानते हैं कि यह असामान्य नहीं है क्योंकि जो भी आप कुत्तों की विभिन्न नस्लों ( breeds ) को देखते हैं ; जिन कुत्तों के बाल लंबे होते हैं , जिन कुत्तों के कान लंबे होते हैं , वे कुत्ते लम्बे होते हैं लेकिन लम्बे नहीं होते ।","అయితే, మీకు తెలిసిందేమిటంటే మీరు ప్రజాతుల్ని ( breeds ) వికసింపచెయ్యి గలరు ఇంకా నీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇది అసాధారణం కాదు ఎందుకంటే మీరు ఏ కుక్కల యొక్క వివిధ జాతుల్ని ( breeds ) చూస్తారు ; ఏ కుక్కలు యొక్క జుట్టు పొడవుగా ఉంటాయి, ఏ కుక్క యొక్క చెవులు పొడవుగా ఉంటాయి, ఏ కుక్కలు పొడవుగా ఉంటాయి కానీ పొడవుగా ఉండవు."
+ये सभी जीनोम में परिवर्तन के फलस्वरूप कुछ भी नहीं हैं ।,ఇవన్నీ జీనోమ్ లో  మార్పు యొక్క ఫలస్వరూపంగా  ఏమీ కాద.
+"तो , कुत्ते के प्रजनन ( breeding ) में एक सामान्य रूप से प्रजनन ( breeding ) करने वाले फेनोटाइप ( phenotype ) की पहचान करना बहुत ही सामान्य है , जो कि जंगली प्रकारों से चुनिंदा रूप से प्रजनन ( breeding ) करते हैं ।","అయితే,  కుక్క యొక్క  పునరుత్పత్తి (breeding) లో ఒక సామాన్య రూపం లో పునరుత్పత్తి (breeding) చేసే ఫెనోటైప్ (phenotype)  నీ గుర్తించడం చాలా సామాన్యం,  కానీ వైల్డ్   రకాలలో ఎంచుకున్న రూపంలో పునరుత్పత్తి (breeding) జరుగుతుంది."
+"और इसलिए , यह आपको फेनोटाइप ( phenotype ) देता है जिसका इस्तेमाल किया जा सकता है कि जानवर को पालतू जानवर के रूप में इस्तेमाल किया जा सकता है या आप जानते हैं कि अलग - अलग संदर्भ यह खेत की जमीन या दालों और इतने पर हैं ।",ఇంకా అందుకే ఇది మీకు ఫెనోటైప్ (phenotype) నీ ఇస్తుంది దీని యొక్క ఉపయోగం  ఎలా చేయవచ్చు అంటే  పశువు నీ పెంపుడు పశువు రూపంలో ఉపయోగించవచ్చు లేక వేరు వేరు సందర్భాల్లో ఇవి పొలాలు యొక్క భూమి లేక -----  ఇంతట్లోనే ఉన్నాయి.
+"तो , यह वास्तव में सही मदद करता है ।","అయితే, ఇది వాస్తవంగా  మంచి సహాయం చేస్తుంది."
+"और , वास्तव में जीन के साथ क्या होता है यह वही है जो इस विशेष कुत्ते अनुक्रम ( sequence ) है जिसे आप यहां देख सकते हैं ।","ఇంకా వాస్తవంలో జీన్  తో పాటు ఏం జరుగుతుంది, ఇది అదే ఏది ఈ ప్రత్యేక కుక్క అనుక్రమణ (sequence)  దీన్ని మీరు ఇక్కడ చూడగలరు."
+यह आपको केवल एक झलक देने के लिए है कि स्वचालित डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) इलेक्ट्रोफोग्राम ( electropherogram ) कैसे दिखता है ।,ఇది కేవలం మీకు ఒక సంగ్రహవలోకనం కోసం ఎందుకంటే సెల్ఫ్ డ్రైవ్  డీఎన్ఏ (DNA)  ఆణుక్రమణ (sequence) ఎలక్ట్రోఫెరోగ్రామ్ (electropherogram) నీ ఎలా చూపిస్తారు  అని.
+"यह वही है जो आप यहां देख रहे हैं , यह एक स्वचालित डीएनए सीक्वेंसर का रीडआउट है , और ये वे आधार हैं जिन्हें कहा जाता है और ये आगे के एमिनो एसिड कोडिंग ( amino acid coding ) में ट्रिपलेट्स कोडन हैं ।","ఇవి అవే  వేటిని మీరు చూస్తున్నారు, ఇది ఒక సెల్ఫ్ డ్రైవ్ డీఎన్ఏ  సీక్వెంసర్  యొక్క రీడ్ అవుట్, ఇంకా ఇవి ఆ ఆధారాలు వేటిని అంటారు ఇంకా ఇవి ముందున్న ఎమినో యాసిడ్ కోడింగ్ ( amino acid coding )  లో ట్రిప్లెట్స్  కోడు ఉంది."
+सही !,కరెక్ట
+ये जंगली जंगली प्रकार हैं जो आप देख रहे हैं यह एक जंगली प्रकार है ।,"ఇవి అడవి రకాలు, ఏవి మీరు చూస్తున్నారో అవి వైల్డ్ రకాలు."
+आप देख सकते हैं यह एक जंगली प्रकार है ।,ఇవి వైల్డ్ రకాలు అని మీరు చూడగలరు.
+यह विष ( Toxin ) मयुग्मजी ( heterozygous ) है यह समयुग्मक ( homozygous ) है ।,ఇది టాక్సిన్ ( Toxin )  భిన్నమైనది( heterozygous ) .  ఇది హోమోజైగస్ ( homozygous ).
+सही !,కరెక్ట
+"और , आप देख सकते हैं कि विष ( Toxin ) म स्थिति में , यहां से आप पाते हैं कि आपको दो जेनेटिक तत्व ( alleles ) आ रहे हैं ।",ఇంకా మీరు  చూడగలిగింది ఏమిటంటే టాక్సిన్ (Toxin)  స్థితిలో మీకు  రెండు జెనటిక్  తత్వం (alleles) వస్తున్నాయని ఇక్కడ మీకు తెలుస్తుంది.
+"तो , जो आप इसे देख रहे हैं वह उसी प्रकार का है जैसा कि जंगली प्रकार है जो टीजीएएटीटी और इसी तरह है ।","అయితే, ఏది మీరు ఇక్కడ చూడగలరో అది ఆ విధానంగా ఉంది ఎలాగా వైల్డ్ రకం ఉంది ఏది టిజీఎఎటిటి  ఇంకా ఇలాగే ఉంటుంది."
+"लेकिन यहाँ पर , आप जानते हैं कि निचला एक विलोपन ( deletion ) को दर्शाता है ।",కానీ ఇక్కడ మీకు తెలిసిందేమిటంటే కిందనే ఒక తొలగింపును(deletion) చూపిస్తుంది.
+"वास्तव में यह T और G आधार हटा दिया गया है , जिसके परिणामस्वरूप आप जानते हैं कि एक फ्रेम शिफ्ट है और आपके पास AATT है जो यहां आते ही शुरू हो जाना चाहिए ।","నిజంగా ఇది T ఇంకా G  ఆధారాల్ని తొలగించేశారు,  దీన్ని పరిణామ స్వరూపంగా ఒక  ఫ్రేమ్  శిఫ్ట  అని మీకు తెలుసు ఇంకా మీ దగ్గర AATT ఉంది ఏది ఇక్కడ వచ్చిన వెంటనే మొగల్ అయిపోవాలి."
+"तो , यहाँ विष ( Toxin ) मयुग्मजी ( heterozygous ) है और जाहिर है कि समयुग्मक ( homozygous ) है दोनों जेनेटिक तत्व ( alleles ) इस उत्परिवर्तन ( mutation ) को ले जाते हैं ।","అయితే,  ఇక్కడ టాక్సిన్ ( Toxin ) భిన్నమైనది( heterozygous )ఉంది  ఇంకా తెలిసిందేమిటంటే హోమోజైగస్ ( homozygous ) ఉంది. రెండు  జెనటిక్ తత్వం (alleles) ఈ న్యూట్రిషన్ నీ తీసుకుంటారు."
+"परिणामस्वरूप रीडिंग फ़्रेम में एक बदलाव होता है , और आपके पास एक स्टॉप कोडन ( codon ) होता है , जिसके बजाय आप एमिनो एसिड ( aminop acid ) सिस्टीन को जानते हैं ।","పరిణామ స్వరూపంగా రీడింగ్ ఫ్రేమ్ లో ఒక మార్పు వస్తుంది, ఇంకా మీ దగ్గర ఒక స్టాప్ కోడన్ (codon) ఉంటుంది, దేని బదులు మీరు ఏమి నో యాసిడ్ (amino acid) సిస్టీన్ గురించి మీకు తెలుసు."
+सही !,కరెక్ట
+जो आपको स्पष्ट रूप से बताता है कि आप कई प्रजातियों को देखकर कैसे जानते हैं और जीनोम की तुलना करके हम एक जीन की पहचान कर सकते हैं जो आपको फेनोटाइप ( phenotype ) देता है ।,ఏది మీకు స్పష్టంగా తెలియజేసేది ఏమిటంటే మీకు ఎన్నో ప్రజాతుల్ని చూడగానే గా ఎలా తెలుస్తుంది ఇంకా జీనోమ్ నీ పోల్చి మనం ఒక జీన్ నీ పోల్చగలనా ఏది మీకు ఫెనోటైప్( phenotype ) అందిస్తుంది.
+इसलिए यह फिर से कुत्ते या मवेशियों ( cattle ) के लिए प्रतिबंधित नहीं है ।,ఇది మళ్లీ కుక్క లేక పశువుల (cattle) లో  పరిమితం  కాదు.
+यह पहला सेमिनल पेपर है जो मैं दिखा रहा हूं ।,ఇది మొదటి సెమినార్ పత్రం దీన్ని నేను చూపిస్తున్నాను.
+उसके बाद कई अन्य कागज़ात हैं जो मानव में भी दुर्लभ स्थितियाँ हैं जिनमें आप जानते हैं कि आपकी ऐसी स्थिति है ।,దీని తర్వాత ఎన్నో ఇతర పత్రాలు ఉన్నాయి ఏవి  మనిషిలో కూడా  గొల్ల స్థితులు ఉన్నాయి ఎందులో  మీకు ఇలాంటి స్థితి ఉంది అని  ఉంది అని మీకు తెలుసు.
+"फंक्शन म्यूटेशन की समान मायोस्टैटिन ( myostatin ) परिवर्तन ( mutation ) हानि , सकल मांसपेशी अतिवृद्धि में परिणाम , यह एक बच्चे में मांसपेशियों की अत्यधिक वृद्धि है ।","ఫంక్షన్ న్యూ టేషన్ తో సమానంగా మయోస్టేటిన్ (myostatin) మ్యూటేశన్ (mutation) హానీ,  అన్ని కండరాల అతివృద్ధి  ఈ యొక్క పరిణామం,  ఇది ఒక బిడ్డలో  కండరాల యొక్క అత్యధికంగా వృద్ధి జరిగింది."
+"आप देख सकते हैं कि यह एक नवजात शिशु है , जिसका अर्थ है नवजात बच्चा और यह सात महीने का बच्चा है जब आप बच्चे थे , लेकिन आप जानते हैं कि आप मांसपेशियों को देख सकते हैं , वे बहुत बड़े होते हैं , आप जानते हैं कि आप जानते हैं कि यह क्या है ।","ఈ నవజాత శిశువు నీ మీరు చూడగలరు, దేని అర్థం  నవజాత శిశువు ఇంకా ఈ ఏడు నెలల బిడ్డ ఉన్నారు ఎప్పుడు మీరు పిల్లలుగా ఉన్నారు,  కానీ మీకు  తెలిసిందేమిటంటే మీ కండరాన్ని చూడగలరు,  ఇది చాలా పెద్దవి గా ఉంటాయి,  ఇవి ఏమిటో మీకు తెలుసు."
+"और , यह परिवार में चलता है आप देख सकते हैं कि यह एक प्रमुख विकार ( dominant disorder ) है कि पिता से यह आगे बढ़ता है ।","ఇంకా, ఈ కుటుంబంలో నడుస్తాయి. మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే ఒక ప్రముఖ వికారం (dominant disorder) ఉంది ఏది తండ్రి నుంచి ముందుకు కొనసాగుతుంది."
+और निश्चित रूप से ये ऐसी स्थितियां हैं जो वास्तव में एक व्यक्ति को शक्तिशाली बनाती हैं ।,ఇంకా  ఖచ్చితంగా ఇవి ఎలాంటి అంటే ఏవి వాస్తవంగా  ఒక వ్యక్తిని శక్తివంతుడు చేస్తుంది.
+"तो , यह है कि पत्रिका में एक सम्‍पूर्ण संपादकीय टिप्‍पणी ( editorial commentary ) है जो इस बारे में बात करती है कि इसे एक शक्तिशाली जीन के रूप में क्या कहा जाता है ।","అయితే, అదేమిటంటే పత్రికలో ఒక  సంపూర్ణ సంపాదకీయ వ్యాఖ్య (editorial commentary) ఉంది ఏది దీన్నీఒక శక్తివంతమైన జీన్ యొక్క రూపంలో ఏంటి అంటారు అన్న విషయం గురించి చెబుతుంది."
+"इसलिए , यहां यह पूरी तरह से कार्य का नुकसान है , लेकिन यह संभव है कि हम में से कुछ में भिन्नता हो सकती है जो कुछ हद तक प्रोटीन कार्यों में बदल जाती है , यह उतना कुशल नहीं है जितना कि अन्य व्यक्ति में है ।","ఎందుకే ఇక్కడ  పూర్తిగా పనిని నష్టం చేస్తుంది,  కానీ మనలో కొంచెం భిన్నంగా అవ్వచ్చు నే సంభవాలు ఉన్నాయి  ఏది కొంతవరకు ప్రోటీన్ యొక్క పనులు మారిపోతాయి, ఇది అంతా లైఫ్ లోనే ఉందా ఉండదు ఎంత ఇతర వ్యక్తులలో ఉంటుంది."
+इसलिए आप वास्तव में जान सकते हैं कि आपने सामान्य व्यक्ति की तुलना में बहुत अधिक मांसपेशियों को प्राप्त किया है जो मेरे लिए एक फायदा हो सकता है ।,ఎందుకంటే మీరు వాస్తవంగా తెలుసుకోగలిగింది ఏమిటంటే మీరు సామాన్య వ్యక్తి తో పోలిస్తే చాలా ఎక్కువ కండరాల్ని పొందేరు ఏది నాకు ఓ లాభం అవ్వచ్చు.
+"इस बात पर निर्भर करता है कि आपके पास किस तरह का पेशा है , यह मदद कर सकता है और अगर इसका चयन किया जाता है अगर कोई अन्य बीमार प्रभाव नहीं है , तो शायद यह मदद करेगा ।","మీ దగ్గర ఎలాంటి వృత్తి ఉందన్న విషయం మీద డిపెండ్ అయి ఉంటుంది, ఇది సహాయం చేస్తుంది కా ఒకవేళ దీన్ని కలిగితే ఇంకో  ఇతర ఏ జబ్బు ప్రభావం లేదు, అయితే బహుశా ఇది సహాయం చేస్తుంది."
+"तो , यह है कि आप उस का उदाहरण जानते हैं ।","అయితే,  ఇది  అంటే మీకు దాని ఉదాహరణం తెలుసు."
+"और , क्या आप जानते हैं कि यदि आप Google खोज में देख सकते हैं तो आपको ऐसे कई बच्चे मिलेंगे ।","ఇంకా,  మీకు తెలుసా ఒకవేళ మీరు Google  లో వెతికితే చూడగలిగింది ఏమిటంటే మీకు ఇలాంటి ఎందరో పిల్లలు దొరుకుతారు."
+उनमें से एक मैं सिर्फ सुपर मजबूत बच्चों को दिखा रहा हूं जो आनुवंशिक ( genetic ) रहस्य पकड़ सकते हैं ।,అందులోంచి  ఒకరైన  సూపర్ హలో బలంగా ఉన్న పిల్లల్ని చూపిస్తున్నాను ఎవరు జన్యు (genetic)  అన్ని పట్టుకోగలరు.
+"और , यह बच्चा जो सिर्फ तीन साल का है , उसे मायोस्टैटिन ( myostatin ) की कमी है , लेकिन वह वास्तव में मांसपेशियों में वृद्धि कर सकता है , इसलिए वह बहुत अधिक दिखाता है कि आप जानते हैं कि वह अपने साथियों की तुलना में अधिक शक्तिशाली है ।","ఇంకా,  బిడ్డ వయసు మూడేళ్లు మాత్రమే, తనకీ మాయోస్టేటిన్ (myostatin)  యొక్క కొరత ఉంది,  కానీ ఇది వాస్తవానికి కండరాన్ని వృద్ధి చేస్తుంది,  అందుకే  తను తన సహచరులు కన్నా ఎక్కువ శక్తివంతంగా కనిపిస్తున్నాడు."
+वास्तव में आप जानते हैं कि यह कम से कम बच्चों के लिए दिलचस्प है जो उस आदमी के आसपास हैं ।,వాస్తవంగా మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇది కనీసం పిల్లల కోసం ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది ఎవరైతే ఆ వ్యక్తికి దగ్గరలో ఉన్నారు.
+इसका महत्वपूर्ण नैदानिक महत्व ( clinical significance ) भी है ।,దీనికి చాలా ముఖ్యమైన క్లినికల్ ప్రాముఖ్యత ( clinical significance ) ఉంది.
+"उदाहरण के लिए , आप जानते हैं कि हम क्या जानते हैं कि यह प्रोटीन मायोस्टैटिन ( myostatin ) है , आप इसे खो देते हैं फिर आप बड़े मांसपेशी द्रव्यमान पर डालते हैं ।","ఉదాహరణ కోసం, ఇది ప్రోటీన్ మాయోస్టేటిన్ (myostatin) అని మీకు తెలుసు, మీరు దీన్ని పోగొట్టుకుంటారు తరువాత మీరు పెద్ద కండరాల ద్రవ్య మానం పై వేస్తారు."
+सही !,కరెక్ట
+"इसलिए , यदि आप जानते हैं कि यह प्रोटीन कैसे कार्य करता है , तो यह ठीक है और यदि आप कुछ ऐसे अणुओं ( molecules ) की पहचान करने में सक्षम हैं , जो आंशिक रूप से इस प्रोटीन मायोस्टैटिन ( myostatin ) के कार्य को अवरुद्ध कर सकते हैं या इसके रास्ते जिस पर इसका काम कर रहे हैं , तो आप यह जान सकते हैं कि हस्तक्षेप रणनीति मांसपेशियों को बढ़ाने के लिए ।","అందుకే, ఒకవేళ మీకు తెలిసిందేమిటంటే ప్రొటీన్ ఎలా పనిచేస్తుంది, అయితే ఇది సరి అయింది ఇంకా ఒకవేళ మీకు కొన్ని ఇలాంటి అణువులు( molecules ) నీ పోల్చట్టం లో సమర్ధులైతే, ఏది ఆంశిక రూపంగా ఈ ప్రోటీన్ మయోస్టేటిన్( myostatin ) యొక్క పన్నీ లో అడ్డు పడవచ్చు లేక దీన్ని దారిలో డీల్ ఇది పని చేస్తుంది, నో మీరు ఇది తెలుసుకోగలిగింది ఏమిటంటే జోక్యంచేసే వ్యూహం కండరాలు పెంచటానికి."
+"तो , यह एक पेपर है जो सेल मॉडल का उपयोग करके कम से कम इस तरह के अनुप्रयोगों के बारे में बात करता है ।","అయితే, ఇది ఒక ఏది సెల్ మోడల్ ని ఉపయోగించి  కనీసం ఇలాంటి అను ప్రయోగాలు గురించి చెప్తాయి."
+संभवतः आपको पता है कि यह हासिल किया जा सकता है और यह इंजीनियरिंग है ।,బహుశా ఇది సాధించవచ్చు ఇంకా  ఇది ఇంజనీరింగ్ అని మీకు తెలిసే ఉంటుంది.
+अब मैं एक और मिसाल पेश करने जा रहा हूँ ।,ఇప్పుడు మీకు ఇంకో ముందుమాటగా చెప్తున్నాను.
+इसलिए हालिया उदाहरण चीन में कुछ महीने पहले ही हुआ था ।,అందుకే ఇటీవల ఉదాహరణ ఏది చైనాలో కొన్ని నెలలు ముందే జరిగింది.
+"आपको याद है कि हमने एक शर्त पर चर्चा की थी जिसमें आप CRISPR - cas9 मॉडल रख सकते हैं , जिसमें आप जीनोम ( genome ) याद को संपादित कर सकते हैं ।","మీకు గుర్తుండేదేమిటంటే  మనం ఒక  పదేం గురించి చర్చించుకున్నాము ఇందులో మీరు CRISPR - cas9 మోడల్ పెట్టవచ్చు,  ఇందులో మీరు జీనోమ్ (genome)  మెమరీని  సవరించగలరు."
+"जैसा कि हमने कहा कि आप आरएनए गाइड का उपयोग कर सकते हैं , इसके साथ ही आपके पास यह एंडोन्यूक्लाइज ( endonuclease ) है , जो कट पर जा सकता है और आपको पता चलता है और फिर आप जो भी बदलाव चाहते हैं उसे बना सकते हैं ।","ఎలాగైతే నేను  చెప్పేనో మీరు  ఆర్ ఎన్ ఏ గైడ్ ని  ఉపయోగించవచ్చు,  దీంతోనే మీ దగ్గర ఈ ఎండోన్యూక్లైజ్(endonuclease)  ఉంది,  ఏది .....  ఇంకా మీకు తెలిసిపోతుంది అప్పుడు మీది ఏ మార్పు చేయాలనుకున్నా దాన్ని తయారు చేయవచ్చు."
+"चीन में एक समूह जो उन्होंने किया है , कुत्ते की एक सामान्य नस्ल है जो उन्होंने भ्रूण के स्टेम सेल को ठीक किया है , उन्होंने उस भ्रूण स्टेम सेल में जीन मायोस्टैटिन ( myostatin ) को संपादित किया , जैसे कि अब आपको पता है कि उन्होंने उत्परिवर्तन ( mutation ) शुरू कर दिया है और वे एक कल्पना ( chimera ) बनाया और उन्होंने एक कुत्ते का उत्पादन किया जो नायक की तरह है ।","చైనాలో ఒక సమూహం దేన్ని వాళ్లు చేసేరు, కుక్కల్లో ఒక సామాన్యమైన జాతి ఉంది దీన్ని వాళ్ళు పిండో యొక్క స్టెమ్ సెల్ నీ బాగు చేశారు, వాళ్లు పిండం స్టెమ్ సెల్ లో జీన్ మయొస్టేటిన్( myostatin) నీ సంపాదకీయం చేశారు, అయితే ఇప్పుడు మీకు తెలిసింది ఏమిటంటే వాళ్లు మ్యూటేషన్ ( mutation ) ని పెట్టారు ఇంకా వాళ్ళు ఒక కల్పన( chimera ) నీ తయారు చేశారు ఇంకా వాళ్లు ఒక కుక్క ని ఉత్పత్తి చేశారు ఏదైతే నాయకుడు లాగా ఉంది."
+अब पेशी कुत्ता आप बना सकते हैं ।,ఇప్పుడు మీరు ప్రొఫెషనల్ కుక్కని తయారు చేయవచ్చు.
+"इसलिए हम आपको उदाहरण के लिए एक नस्ल , एक दी गई नस्ल , जो आप जानते हैं , जो उदाहरण के लिए पता लगाने में बहुत अच्छी है , जो आप जानते हैं कि कुत्तों की अलग - अलग नस्लें हैं जिनकी अद्वितीय क्षमता है , बहुत अच्छी है ।","అందుకే మేము మీకు ఉదాహరణ కోసం ఒక జాతి,  ఒకటి ఇచ్చిన జాతి,  దేని గురించి నీకు తెలుసు, ఏది ఉదాహరణ కోసం తెలుసుకోవడానికి చాలా మంచిది, కుక్కలు యొక్క వేరు జాతులు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు వేటికీ అద్వితీయమైన సామర్థ్యం  ఉన్నవి చాలా మంచివి."
+"उदाहरण के लिए , गंध आप जानते हैं कि आपने देखा होगा कि पुलिस ने कुत्ते का उपयोग चारों ओर सूँघने के लिए किया है और पाया कि कोई विस्फोटक है ।","ఉదాహరణ కోసం, మీకు తెలిసిందేమిటంటే వాసన దీన్ని పోలీస్ కుక్కల్ని దొంగల్ని ఇంకా వాసం చూడడానికి ఉపయోగించడం మీరు చూసే ఉంటారు ఇంకా ఎన్నో పేలుడు పదార్థాల్ని వెతికేరు."
+सही !,కరెక్ట
+"वे प्रशिक्षित करते हैं , लेकिन ऐसा नहीं है कि किसी भी कुत्ते के तनाव को और अधिक प्रशिक्षित किया जा सकता है क्योंकि कुछ फेनोटाइप ( phenotype ) हैं जो चुने गए हैं और ये नस्लों ( breeds ) गंध के साथ बहुत अच्छे हैं और उन्हें प्रशिक्षित किया जा सकता है ।","వాళ్లు ప్రతి శిక్షణ ఇస్తారు,  కానీ  కుక్కకైనా ఉద్రిక్తత లో ఇంకా ఎక్కువ ప్రశిక్షణ ఇస్తారు అనేది ఉండదు ఎందుకంటే కొన్నిెనోటాఇప్(phenotype) ఉన్నాయి వేటిని ఎంచుకున్నారు ఇంకా ఈ జాతులలో (breeds) వాసన చాలా బాగా ఉంటాయి ఇంకా వాటికి ప్రశిక్షణ ఇస్తారు."
+"और लेकिन अगर आपको लगता है कि एक कुत्ते को तनाव है , तो यह अच्छी तरह से सूंघने में सक्षम है , लेकिन यह ठीक से नहीं चल सकता है ।","ఇంకా కానీ ఒకవేళ ఒక్క కుక్క ఉద్రిక్తతలో ఉంది అని మీకు అనిపిస్తే, అయితే ఇది వాసన చూడటం లో చాలా మంచి సామర్థ్యం గలది, కానీ ఇది బాగా నడవలేదు."
+"तो , इसलिए यह कुत्ता किसी विस्फोटक को सूँघ सकता है जो उस विस्फोटक के साथ भाग जाता है , फिर वह कुत्ता दूसरे हाथ से पीछा नहीं कर सकता ।","అయితే, ఎందుకు ఈ కుక్క ఏ పేలుడు పదార్థాలు యొక్క వాసన్ని చూడగలవు ఎవరు ఆ పేలుడు పదార్థాలతో పారిపోతాడు, తర్వాత ఆ కుక్క ఇంకో చేతి వెంట పడదు."
+"आप उस विशेष कुत्ते को और अधिक मांसपेशियों को लगाकर तेजी से भाग सकते हैं ; कि आप एक नई नस्ल बनाने में सक्षम हैं , जिसमें वांछनीय विशेषता ( desirable characteristic ) है , यही कारण है कि हम आपको गंध को जानते हैं जो आप अन्य को उजागर करना जानते हैं ।","మీరు ఆ ప్రత్యేకమైన కుక్కతో ఇంకా ఎక్కువ కండరాలు ఎన్ని జోడించి వేగంగా పరిగెత్తే గలవు ;  అంటే మీరు కొత్త జాతిని  తయారు చేయటంలో సమర్థ మంత్రులు, ఇందులో కావలసిన ప్రత్యేకత (desirable characteristic) ఉన్నాయి, ఇదే కారణం వల్ల మీ వాసన నీ పోల్చడం దీన్ని మీరు ఇతరులతో బహిర్గతం చెయ్యటం తెలుసు."
+"साथ ही आप उन्हें तेज दौड़ने के लिए मजबूत बनाते हैं , इसलिए यह एक फायदा है ।","దాంతోపాటు మీరు వాటిని వేగంగా పరుగెత్తడానికి బలంగా తయారుచేస్తారు,  అందుకే ఇది ఒక లాభం."
+तो ये कुछ ऐसे अनुप्रयोग हैं जो अब लोग पालतू जानवरों में शुरू करने की कोशिश कर रहे हैं ।,అయితే ఇవి కొన్ని ఇలాంటి అనుప్రయోగాలు వేటిని ఇప్పుడు ప్రజలు పెంపుడు జంతువులలో మొదలుపెట్టడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు.
+"तो , यह संभव है कि यह कुछ वांछनीय प्रभाव हो सकता है ।",అప్పుడు కొన్ని కావలసిన ప్రభావం ఉండే సంభావన ఉంది.
+"तो , यह कैसे तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) वास्तव में मदद करता है ।","అయితే, ఇది ఎలా తులనాత్మక ( comparative ) జీనోమిక్స్ ( genomics ) వాస్తవంగా సహాయం చేస్తుంది."
+"दूसरा उदाहरण , आप जानते हैं कि इस तरह के दृष्टिकोण से हमें उन जीनों को मैप करने में भी मदद मिली है जो आपके द्वारा ज्ञात गायों में उच्च वसा वाले दूध की उपज को बढ़ाते हैं ।","ఇంకో ఉదాహరణ, ఇలాంటి దృష్టితో మనం అలాంటి జీన్స్  నీ మ్యాప్ చెయ్యటానికి సహాయం అందిందని మీకు తెలుసు ఏది మీకు తెలిసిన ఆవుల్లో శ్రేష్టమైన కొవ్వు ఉన్న పాలు యొక్క ఉత్పత్తిని పెంచుతుంది."
+यह बढ़ जाता है ।,ఇది పెరిగిపోతుంది.
+"क्योंकि आपको पता है कि दूध आवश्यक वस्तुओं में से एक है , वास्तव में हम सभी की जरूरत है और अगर हम ऐसी गायों का उत्पादन कर सकते हैं जिनमें दूध में वसा अधिक होती है , तो संभवतः आप बहुत मदद कर सकते हैं ।","ఎందుకంటే పాలు అత్యవసర వస్తువుల్లో ఒకటి అని,  నిజంగానే మనందరికీ అవసరం ఉంది ఇంకా ఒకవేళ మనం ఎందులో అయితే పాలల్లో ఎక్కువ కొవ్వు ఉంది ఇలాంటి ఆవులు యొక్క ఉత్పత్తి చేస్తే, బహుశా మీరు అందరికీ సహాయం చేయగలరు."
+"तो , यह उच्च उत्पादन स्तर और संभावित महत्वपूर्ण आर्थिक प्रभाव के परिणामस्वरूप आपको पता है कि यह वास्तव में मदद करने वाला है ।","అయితే, ఇది అధిక ఉత్పాదన తర ఇంకా సంభావ్యత ఆర్థిక ప్రభావం యొక్క పని నామ స్వరూపం ఇది నిజంగానే సహాయం చేయగలదు అని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , फिर से लोगों ने आपको जीनोमिक दृष्टिकोण का उपयोग करने के लिए कहा है ।","ఎందుకె, ప్రజలు మళ్లీ మిమ్మల్ని జీనోమిక్  దృష్టిని ఉపయోగించమని చెప్పారు."
+लोगों ने अनुक्रम ( sequence ) के विभिन्न समूहों को विभिन्न गाय प्रजातियों के जीनोम का अनुक्रम ( sequence ) दिया है जो उच्च या तो दूध का एक उच्च मात्रा या उच्च वसा सामग्री का उत्पादन करते हैं ।,ప్రజలు అనుక్రమణ (న) యొక్క భిన్నమైన సమూహాలు కి భిన్నమైన ఆవు జాతులలో అనుక్రమణ (sequence) ఇచ్చారు అయితే అధిక లేక తో పాలు యొక్క అధిక మాత్ర లేక అధిక కొవ్వు సామగ్రి ఉత్పత్తి చేస్తాయి.
+"और , अगर हम इसे स्पष्ट रूप से एक साथ ला सकते हैं , तो यह बहुत ही वांछनीय परिणाम होगा , क्योंकि आप उच्च वसा वाले सामग्री के साथ अधिक दूध देने वाले हैं , वास्तव में मददगार है ।","ఇంకా, ఒకవేళ మనం దీన్ని స్పష్టరూపం గా ఒకే చోట కి తెస్తే, ఇప్పుడు ఇది చాలా కోరుకున్న పరిణామం అవుతుంది, ఎందుకంటే మీరు ఎక్కువ కొవ్వు గల సామగ్రితో పాటు ఎక్కువ పాలు ఇవ్వబోతే సాయి, నిజంగే ఇది ఉపయోగకరం."
+"और , ऐसे दृष्टिकोण हैं जिनका लोगों ने उपयोग और पहचान की है ।","ఇంకా, ఇలాంటి దృష్టి   ఏం ప్రజలకి ఉందో దీన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు  ఇంకా పోలుస్తున్నారు."
+"उदाहरण के लिए , वह जीन जो आपको प्रभावित करता है , जो उच्च उपज के अधिकार में मदद करता है ।","ఉదాహరణ కోసం,  ఆ జీన్ ఏదైతే మిమ్మల్ని ప్రభావితం చేస్తుందో అది అధిక దిగుబడి యొక్క అధికారంలో సహాయం చేస్తుంది."
+"और , अब उन्होंने इन जीनों की पहचान कर ली है ।",ఇక ఇప్పుడు వాళ్లు ఈ జీన్స్  మీ  పోల్చేసేరు.
+"अब , यदि आप इसी तरह आप जानते हैं कि आप हेरफेर कर सकते हैं या जीनोम को इंजीनियर कर सकते हैं तो शायद आप गाय की नस्लों ( breeds ) को जान पाएंगे जो वास्तव में बड़ी मात्रा में दूध का उत्पादन कर सकती हैं ।","ఇప్పుడు,  ఒకవేళ మీరు ఈ  విధంగే తారుమారు చేస్తే లేక  జినోమ్ నీ ఇంజనీర్  చెయ్యగలరు అప్పుడు బహుశా మీరు ఆవు యొక్క జాతులు (breeds) నీ అర్థం చేసుకోగలరు ఏవి వాస్తవంగా ఎక్కువ  మోతాదులో తాలూకు యొక్క ఉత్పత్తి చెయ్యగలవు."
+एक और उदाहरण है कि कैसे पक्षी भी हमें यह समझने में मदद कर सकते हैं कि हम कैसे बोलने में सक्षम हैं ।,ఒక ఉదాహరణం  ఏమిటంటే  మనం ఎలా మాట్లాడడంలో సమర్థం అని అర్థం చేసుకోవడానికి పక్షులు కూడా మనకి సహాయపడతాయి.
+सही !,కరెక్ట
+यह फिर से एक ऐतिहासिक अध्ययन है ।,ఇది మళ్లీ ఒక చారిత్రాత్మక అధ్యయనం.
+"लगभग 50 पक्षियों की प्रजातियों के जीनोम ( genome ) की तुलना में एक जीन नेटवर्क का पता चला है जो पक्षियों में गायन को रेखांकित करता है , जिसमें मानव भाषण और भाषा में महत्वपूर्ण भूमिका हो सकती है ।","సుమారు 50 పక్షుల యొక్క జాతులు యొక్క జీనోమ్ (genome) నీ పోల్చడం లో ఒక జీన్ నెట్వర్క్ గురించి తెలిసింది ఏవి పక్షులలో గానాన్ని రేఖాంకితం చేస్తాయి, ఎందులో మానవ సంభాషణ ఇంకా భాష యొక్క ముఖ్యమైన పాత్ర ఉండొచ్చు."
+"तो , भाषा मनुष्यों तक सीमित नहीं है ।","అయితే, భాష ఒక్క మనుషుల్కే పరిమితం కాదు."
+"सभी प्रजातियां संवाद ( communicate ) करती हैं , वे विभिन्न तरीकों से संवाद ( communicate ) करती हैं ।","అన్ని జాతులు సంభాషణ (communicate) చేస్తాయి, అవి భిన్నమైన విధాల లో సంభాషణ చేస్తాయి."
+हमें हमेशा समझ में नहीं आता है ।,మనకి ఎల్లప్పుడూ అర్థం కావు.
+"लेकिन पक्षियों में से एक आकर्षक शोध क्षेत्र था , ये पक्षी सही गाते हैं !","పక్షులలో ఒక ఆకర్షణీయమైన పరిశోధన క్షేత్రం ఉండేది, ఏ పక్షి సరిగ్గా పాడుతాయి."
+और यह वह तरीका है जिससे वे संवाद ( communicate ) करते हैं ।,ఇంకా ఇది ఆ పద్ధతి దీని ద్వారా వాళ్లు సంభాషణ(communicate) చేసుకుంటాయి.
+"उनके पास विभिन्न प्रकार के भाव हैं जो वास्तव में बताते हैं कि क्या वे खुश हैं , शिकारी ( predators ) हैं ।","వాళ్ల దగ్గర రకరకాల భావాలు ఉన్నాయి ఏవి వాస్తవికంగా చెప్పేదేంటంటే అవి సంతోషంగా ఉన్నాయా, ప్రిడేటర్(predators) ఉన్నారు."
+वे एक - दूसरे से संवाद ( communicate ) करते हैं ।,అవి ఒకరికొకరు సంభాషణ (communicate) చేసుకుంటాయి.
+"और ऐसा अधिकतर जानवरों के लिए होता है , लेकिन पक्षी एक ऐसी चीज़ है जो अद्वितीय है क्योंकि उनमें बहुत अधिक मिलावट है जिस तरह से वे एक दूसरे के साथ संवाद ( communicate ) करते हैं ।","ఇంకా ఇలాగా ఎక్కువగా పశువులు కోసం ఉంటాయి, కానీ  పక్షి ఒక అద్వితీయమైన జీవి ఎందుకంటే వాటిలో చాలా ఎక్కువ కల్తీ ఉన్నాయి ఏ విధంగా అవి ఒకరికొకరు తో సంభాషణ (communicate) చేసుకుంటాయి."
+"और वह यह है कि वे जानते हैं कि यह समझने की कोशिश करें कि वे जीन कैसे हैं जो उन्हें जानने में आपकी मदद करते हैं जो इस तरह की आवाजें निकालते हैं , जो कुछ खास जानकारी देते हैं ।","ఇంకా అదేమిటంటే వాటికి తెలుసు వీటిని అర్థం చేసుకునే ప్రయత్నించాలి,  ఏ జీన్ ఎలా ఉంటుంది ఏవి వాటిని అర్థం చేసుకోవడంలో మీకు సహాయ పడతాయి ఏవి ఇలాంటి ధ్వనలు తీస్తాయి, ఏవైనా ప్రత్యేక సమాచారం ఇస్తాయి."
+और मस्तिष्क किस तरह से सूचनाओं को संचित करने और संग्रहीत करने और उससे सूचना प्राप्त करने में सक्षम है क्योंकि यह एक स्मृति के रूप में भी है क्योंकि यह एक बार की घटना नहीं है ।,ఇంకా మెదడులో ఎలాంటి  సమాచారాన్ని సంచితం చెయ్యటానికి ఇంకా  సేకరణ చెయ్యటానికి మరియు వాటి ద్వారా సమాచారాన్ని అందుకునే సామర్థ్యం ఉంది ఎందుకంటే ఇది ఒక మెమరీ రూపంలో ఉంటుంది ఎందుకంటే ఇది ఒక్కసారి జరిగే సంఘటన కాదు.
+"तो , मस्तिष्क कैसे स्टोर करने में सक्षम है , यह जानकारी प्राप्त करें इसे संग्रहीत करें और प्रक्रिया करें और फिर इसका अर्थ निकालें ।","అయితే, మెదడులో ఎలా దాచుకునే సామర్థ్యం ఉందో, ఈ సమాచారాన్ని అందుకోండి ఇదే సేకరణ చెయ్యండి ఇంకా ప్రక్రియ చెయ్యండి ఇంకా అప్పుడు దీని అర్థం తియ్యండి."
+"यह पत्र वर्ष 2012 में न्यूरॉन में आया था , जहाँ वे वास्तव में बड़ी संख्या में जीन और नेटवर्क पर नज़र रखते हैं ।","ఈ పత్రం 2012  సంవత్సరంలో న్యూ రోన్ లో వచ్చింది,  ఎక్కడ వాళ్లు  వాస్తవికంగా పెద్ద సంఖ్యలో జీన్  ఇంకా నెట్వర్క్ పై దృష్టి మళ్ళించారు."
+"आप कितने अलग - अलग जीनों को जानते हैं , जो एक साथ कार्य करते हैं और जिसे आणविक माइक्रोक्रेसीट्री ( microcircuitry ) कहा जाता है और जो आपको पता है कि यह आपको यह समझने में मदद करता है कि न्यूरॉन स्तर पर जानकारी कैसे संसाधित और संग्रहीत की जाती है ।","మీరు ఎన్ని వేరు వేరు జీన్స్ గురించి తెలుసు, ఏవి ఒకేసారి పనిచేస్తాయి వేటి ఆణవికా మైక్రోసర్కిట్ (microcircuitry) అంటారు ఇంకా ఏది మీకు తెలిసిందే ఇది మీకు అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడేది ఏంటంటే న్యూరాన్హా స్థాయి లో సమాచారాన్ని ఎలా ప్రక్రియ చెయ్యాలి ఇంకా నిల్వ చేస్తారు."
+सही !,కరెక్ట
+"इस प्रकार , आप में से कुछ को सीखने की क्षमता पता है और फिर एक बार जब ये पक्षी अपने बच्चों को अपने वयस्कों से सीखते हैं तो वे इसका अभ्यास करने में सक्षम होते हैं और इसे अगली पीढ़ी को देते हैं और इसी तरह वे एक दूसरे के साथ संवाद ( communicate ) करते हैं ।","ఈ ప్రకారంగా,  కొంతమందికి నేర్చుకునే సామర్థ్యం తెలుస్తుంది ఇంకా మళ్ళీ ఒకసారి ఎప్పుడు ఏ పక్షి తన పిల్లలకి నుంచి నేర్చుకుంటాయో అవి వీటి అభ్యాసం చెయ్యడంలో సమర్థలౌవతారు ఇంకా దీన్ని ముందర తరం కి ఇస్తారు ఇంకా ఇలాగే అవి ఒకరికొకరు సంభాషణ (communicate) చేసుకుంటాయి."
+।,।
+"और यह न केवल आप जानते हैं कि आपने जो कुछ भी समझा था वह केवल पक्षियों को समझा था , लेकिन प्रसंस्करण यह भी समझ है कि मस्तिष्क कैसे जानकारी को संसाधित करता है , यहां तक कि हम मनुष्यों की भी मदद कर सकते हैं ; क्योंकि ऐसे बच्चे हैं जिनकी अक्षमता है ।","ఇంకా ఇది కేవలం మీరు ఏది అర్థం చేసుకున్నా అది కేవలం పక్షుల్ని అర్థం చేసుకున్నారు, కానీ మెదడులో సమాచారాన్ని ఎలా సవరించబడి తాయి ఇంకా ప్రాసెసింగ్ అవుతుంది  అన్నదాన్ని కూడా అర్థం చేసుకోవాలి, ఎంత వరకు అంటే మన మనిషికి కూడా సహాయపడతాయి ; ఎందుకంటే చేతకాని ఇలాంటి పిల్లలు ఉంటారు కాబట్టి."
+"मतलब कि उन्हें बोलने या समझने के लिए चुनौती दी जाती है कि लोग क्या कह रहे हैं , इसलिए उन्हें भाषण विकार कहा जाता है ।","అంటే వాళ్లకి మాట్లాడడం లేక అర్థం చేసుకోవడానికి సవాల్ వచ్చినప్పుడు ప్రజలు ఏమంటున్నారు, ఇందుకే వాళ్లకి ప్రసంగ వికారం అంటారు."
+"इसलिए , या तो वे शब्दों को एक साथ रखने और संवाद ( communicate ) करने में असमर्थ हैं या वे समझ नहीं पा रहे हैं कि क्या कहा गया है ।","ఇందుకే, అయితే ఈ పదాల్ని  ఒకే చోట ఉంచండి ఇంకా సంభాషణ (communicate) చేయటంలో చేతకాక పోయినా లేక  ఏది చెప్పినా వాళ్లకి అర్థం అవ్వట్లేదు."
+सही !,కరెక్ట
+"तो , यह इसलिए है क्योंकि मस्तिष्क जिस तरह से जानकारी को संसाधित करने में सक्षम है , कहीं न कहीं एक समस्या सही है ।","అయితే, ఇది ఎందుకు ఉందంటే మెదడులో సమాచారం ఎలా సవరించకునే సామర్థ్యం  ఉంది, ఎక్కడో ఒక దగ్గర  ఈ సమస్య సరైనది."
+"तो , इन बच्चों में क्या गलत हो जाता है , यह समझना बहुत कठिन है , लेकिन पक्षियों को पता हो सकता है कि पक्षियों के अध्ययन से आपको मदद मिल सकती है ।","అయితే ఈ పిల్లలలో ఏంటి పొరపాటు జరిగింది, అర్థం చేసుకోవడం చాలా కష్టం, కానీ పక్షులు తెలిసి వుండవచ్వచేది ఏమిటంటే పక్షుల యొక్క ధ్యానం తో మీకు సహాయం పొందవచ్చు."
+"क्योंकि अब जो हम जानते हैं , वह गीत सर्किट है ।",ఎందుకంటే ఇప్పుడు మనకి ఏం తెలుసు అది గీత్ సర్క్యూట్.
+सही !,కరెక్ట
+"तो , यहाँ क्या तुलना की गई है क्या आप मानव मस्तिष्क , पक्षी मस्तिष्क के साथ स्तनधारी ( mammalian ) मस्तिष्क और इतने पर जानते हैं ।","అయితే, ఇక్కడ దీంతో పోల్చేరు మీక మానవ మెదడు, పక్షి మెదడు తో క్షీరదాలు  మెదడు ఇంకా ఇంతటి గురించి తెలుసు."
+"और , आप जो देख रहे हैं , वह यह है कि जिस तरह से पक्षियों के मस्तिष्क की प्रक्रिया इस जानकारी से मिलती - जुलती है , वह मानव मस्तिष्क की जानकारी , विशेषकर भाषा की प्रक्रिया के समान है ।","ఇంకా, ఇప్పుడు మీరు ఏది చూస్తున్నారో, ఇది ఏంటంటే పక్షుల లో మెదడు యొక్క ప్రక్రియ సమాచారం కి దగ్గర్లో, మానవ మెదడు మాచారం, లెక్కించే ఆశ యొక్క ప్రక్రియ సమానంగా ఉంటాయి."
+"इसलिए , यदि आप यह समझने में गहरी समझ हासिल कर सकते हैं कि इसमें शामिल अन्य जीन संभवत : वापस जा सकते हैं और मानव आबादी में देख सकते हैं जिसमें आपको भाषण विकार हैं ।","ఇందుకే, ఒకవేళ మీరు దీన్న అర్థం చేసుకోవటానికి లోతైన జ్ఞానం పొందగలరు ఎందులో  ఇతర జీన్  తిరిగి వస్తుంది ఇంకా మానవ జనాభా లో చూడగలరు ఎందులో మీకు ప్రసంగ వికారం ఉంది."
+"और , फिर देखें कि क्या जीन में कोई परिवर्तन है जो संभवतः समझाता है कि आपको यह नुकसान क्यों है ।","ఇంకా,  అప్పుడు చూడండి జీన్ లో ఏమైనా పరివర్తన ఉందో ఏది బహుశా మీకు ఈ దోషం ఎందుకుందో బోదు పరుస్తుంది."
+इसलिए हम फिर से देख सकते हैं कि कैसे एक प्रजाति से अध्ययन वास्तव में हमें मानव सहित अन्य प्रजातियों को समझने में मदद कर सकता है ।,ఇందుకే మళ్లీ చూసేది ఏంటంటే ఎలా ఒక ప్రజాతి యొక్క వాస్తవ అధ్యయనంలో  మనకి మానవులతో పాటు ఇతర ప్రజాతులు గురించి అర్థం చేసుకోవడానికి పడవచ్చు.
+"फिर , यहाँ कुत्ते का उदाहरण जो आप जानते हैं , जैसा कि मैंने आपको कुत्तों की उपलब्ध नस्लों ( breeds ) की विशाल संख्या के बारे में बताया ।","మళ్ళీ, ఇక్కడ  కుక్క యొక్క ఉదాహరణ ఏది మీకు తెలుసు, ఎలాగైతే నేను మీకు కుక్కల్లో లభ్యమైన జాతుల (breeds) యొక్క విశాలమైన సంఖ్య గురించి చెప్పెను."
+कई कुत्ते हैं जिन्हें आप भी जानते हैं कि उन्हें कैंसर है ।,ఎన్నో కుక్కలు ఉన్నాయి ఎందులో వాటికి క్యాన్సర్ ఉందని మీకు తెలుసు.
+सही !,కరెక్ట
+चाहे वे कैंसर के लिए अधिक प्रवण हैं या वे कैंसर के लिए बहुत अच्छे मॉडल हैं और अनायास ( spontaneously ) वे कैंसर का विकास करते हैं ।,కావలిస్తే అవి క్యాన్సర్ యొక్క అధిక అవకాశం ఉంది లేక అది క్యాన్సర్ కి చాలా మంచి మోడల్ ఇంకా ఆకస్మికంగా (spontaneously) అవి క్యాన్సర్ని వికసింప చేస్తాయి.
+"इसलिए , आपको पता है कि चूंकि वे उच्च स्तनधारी ( mammalian ) हैं , तो आप उनका अध्ययन कर सकते हैं और इससे हमें मानव में भी कैंसर के आनुवांशिकी को समझने में मदद मिलेगी ।","ఇందుకే, అవి పెద్ద స్థాయి క్షీరదాలు (mammalian) అని మీకు తెలుసు, మీరు వాటి అధ్యయనం చెయ్యగలరు దీంతో మనకి మనిషిలో క్యాన్సర్ యొక్క జన్యు ని అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుంది."
+"और , फिर से एक कागज़ है जो यह बताता है कि प्राकृतिक रूप से होने वाले कैंसर के कुत्ते के मॉडल कैसे हैं ।","ఇంకా, మళ్లీ ఒక పత్రం ఉంది ఎందులో కుక్క యొక్క మోడల్ లో ప్రాకృతిక రూపంగా  క్యాన్సరు ఎలా ఉంది."
+"ये प्रेरित कैंसर नहीं हैं , ये स्वाभाविक रूप से आप कुत्ते के मॉडल को जानते हैं ।","ఇది మెరిట్ క్యాన్సర్ కాదు, ఇది స్వాభావిక రూపంగా మీ కుక్క యొక్క మోడల్ గురించి తెలుసు."
+"और , यह अध्ययन कैसे हमें इस तरह के कैंसर के रूप में आनुवंशिक ( genetic ) दोषों को समझने में मदद कर सकता है ।","ఇంకా, ఈ అధ్యయనం మనకి ఏ విధంగా క్యాన్సరు యొక్క రూపంలో జన్యు (genetic) దోషాల్ని అర్థం చేసుకోవడానికి మనకి సహాయం చేయగలవు."
+"और , और एक तरीका यह है कि आप जीन सी - मेट के उदाहरण के बारे में जानते हैं ।","ఇంకా, ఇంకా ఇదో పద్ధతి ఏంటంటే జీన్ సి- మెట్ యొక్క ఉదాహరణ గురించి నీకు తెలుసు."
+सी मौसम ( c - Met ) ।,సీ వాతావరణం ( c - Met )
+"आप जानते हैं कि यह उन जीनों में से एक है जिसे आप जानते हैं , जब यह सक्रिय होता है तब यह कैंसर की ओर जाता है ।","ఇది ఆ జీన్స్ లో నుంచి ఒకటి వేటి గురించి మీకు బాగా తెలుసు, ఎప్పటి వరకు ఇది ఉంటుందో అప్పటివరకూ క్యాన్సర్ వైపు వెళుతుంది."
+"हम यह अध्ययन कर सकते हैं कि आप कुत्ते को उदाहरण के लिए जानते हैं या नस्लों ( breeds ) के विशिष्ट जर्मलाइन वेरिएंट हैं जिन्हें आप जानते हैं कि ऐसे वेरिएंट होते हैं जो कि जीनोम होता है , जो पशु को बाद में कैंसर होने का अधिक खतरा होता है ।","మనం ఇది అధ్యయనం చేయవచ్చేది ఏంమిటంటే మీకు కుక్క యొక్క ఉదాహరణ కోసం తెలుసుకున్నారు లేక జాతుల (breeds) యొక్క విశిష్టజర్మలాఇన్ వేరియంట్ ఉంది దేని గురించి మీకు అదేంటంటే ఇలాంటి వేరే అంటూ ఏవి జినోమ్ ఉంటాయో, ఏ పశువు లో తర్వాత క్యాన్సర్ వచ్చే ఎక్కువ ప్రమాదం ఉంటుంది."
+आप कुछ नस्लों ( breeds ) को जानते हैं ।,మీకు కొన్ని జాతుల (breeds) గురించి తెలుసు.
+सही !,కరెక్ట
+"फिर कोई भी वापस जा सकता है और यह देख सकता है कि कुत्ते के जीनोम में कौन - कौन सी विविधताएं हैं , जिससे आपको कैंसर विकसित होने के उच्च जोखिम का पता चलता है ।",అయితే ఏదైనా తిరిగి రావచ్చు ఇంకా కుక్క యొక్క జినోమ్ లో ఏ - ఏ తేడాలు ఉన్నాయి దీని ద్వారా మీకు క్యాన్సర్ వికాస్ సమయే అత్యధిక ప్రమాదం గురించి తెలుస్తుంది.
+"और फिर , हम जा सकते हैं और उदाहरण के लिए तुलना कर सकते हैं अन्य प्रजातियों , मानव और अन्य आप उन जानवरों को जानते हैं जो हमें जीनोमिक हस्ताक्षर को समझने में मदद करेंगे , जो किसी दिए गए कैंसर के लिए भविष्यवाणी कर सकते हैं ।","ఇంకా అప్పటికీ,  మనం వెళ్లి ఉదాహరణ నాన్ని ఇతర జాతులతో పోల్చవచ్చు,  మనిషి ఇంకా ఇతర ఆ పశువుల్ని మీకు తెలుసు ఏవి మనకి జినోమిక్ సంతకాన్ని అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడతాయి, ఏది నిర్ణీత క్యాన్సర్ గురించి భవిష్యత్తు చెప్పొచ్చు."
+"और , जैसे कि आप मानव में क्या देखते हैं , दैहिक परिवर्तन होते हैं , केवल एक निश्चित ऊतक ( tissue ) की कुछ कोशिकाओं में आपके डीएनए में परिवर्तन होते हैं जिसके परिणामस्वरूप कैंसर होता है ।","ఇంకా, ఎలాగైతే మీరు మనుషి లో చూడగలరో,  సోమాటిక్ మార్పులు అవుతాయి,  కేవలం ఒక నిశ్చితమైన కణజాలం లో కొన్ని కణాలు లో మీకు డిఎన్ఏ లో మార్పు అవుతుంది దేని ఫలస్వరూపంగా క్యాన్సర్ వస్తుంది."
+"तो , हम कोशिकाओं में जीनोमिक विश्लेषण के माध्यम से उस तरह के उच्च कर सकते हैं , जो कैंसर की स्थिति का प्रतिनिधित्व करते हैं और इसकी तुलना सेल से करते हैं जो सामान्य हैं और यह समझने की कोशिश करते हैं कि जीनोमिक परिवर्तन क्या होता है ।","అయితే, మనం కణాలలో జీనోమిక్ విశ్లేషణ యొక్క మాధ్యమంతో అలాగా అధికం చెయ్యొచ్చు, ఏవి క్యాన్సర్ యొక్క స్థితిని ప్రతినిధిత్వం వహిస్తున్నాయి ఇంకా వీటిని సెల్తో  పోలుస్తాం ఏవి సామాన్యంగా ఉన్నాయి ఇంకా జీనోమిక్ మార్పులు ఏం జరుగుతుందో అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాము."
+और आप वास्तव में आप मनुष्यों के साथ सह - संबंध कर सकते हैं और यह आपको अंतर्दृष्टि प्रदान करता है कि यदि संभव हो तो मानव में किस क्षेत्र में बहुत समान प्रभाव पड़ सकता है ।,ఇంకా మీరు నిజంగా మీరు మనుషులతో సహా- సంబంధం ఏర్పరచుకోవచ్చు ఇంకా ఇది మీకు అంతర్దృష్టిని  ప్రసాదిస్తుంది ఒకవేళ సాధ్యమైతే మనుషి లో ఏ క్షేత్రంలో చాలా సామాన్యమైన ప్రభావం పడుతుంది.
+सही ।,సరైనది।
+"इसलिए , उदाहरण के लिए , जीनोमिक ( geonomic ) अस्थिरता ( instability ) सहित भारी संख्या में लाभ हैं ।","ఇందుకే, ఉదాహరణ కోసం, జీనోమిక్ (geonomic) అస్థిరత (instability) తో పాటు భారీ సంఖ్యలో లాభాలు ఉన్నాయి."
+"ऐसे क्षेत्र हैं जिन्हें डुप्लिकेट किया गया है , जिसका अर्थ है दो प्रतियाँ या ऐसे क्षेत्र हैं जिन्हें हटा दिया गया है ।","ఇలాంటి క్షేత్రాలు ఎక్కడైతే డూప్లికేట్ చేశారో, దీని అర్థం రెండు కాపీలు లేక ఎలాంటి క్షేత్రం వేటిని తొలగించేస్తారు."
+"उनमें से कोई भी , प्रतिलिपि ( copy ) संख्या भिन्नता फिर से कैंसर के लिए प्रमुख ट्रिगर में से एक है ।","అందులోంచి ఏది, కాపి (copy)  సంఖ్య బిన్నత్వం మళ్లీ క్యాన్సర్ కి ముఖ్యమైన ట్రిగర్స లో  ఒకటి."
+"और फिर , कुत्ते के मॉडल हैं जो वास्तव में हमें यह समझने में मदद करते हैं ।","ఇంక మళ్ళీ,  కుక్క యొక్క మోడల్ ఉంది ఏది నిజంగా మనకి అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడుతుంది."
+"तो , यह फिर से समझने के लिए एक बहुत ही शक्तिशाली मॉडल प्रणाली है यदि आप उस जीन को जानते हैं जो आप कर सकते हैं ।","అయితే, ఇది మళ్లీ అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా శక్తివంతమైన మోడల్ ప్రణాళిక ఒకవేళ మీక ఆ జీన్ తెలిస్తే  మీరు చెయ్యగలరు. చెయ్యగలరు"
+"और , कैंसर के उपचार के लिए कुत्ते की नैदानिक प्रासंगिकता ( clinical relevance ) के रूप में क्या कहा जाता है , इसके उदाहरण भी हैं , क्योंकि वे अनायास कैंसर विकसित करते हैं ।","ఇంకా, క్యాన్సర్ యొక్క చికిత్సకోసం ఒక్క యొక్క క్లినికల్ చికిత్స (clinical relevance ) యొక్క రూపంలో ఏంటి తెలియజేస్తుంది, దీన్ని ఉదాహరణం ఉంది, ఎందుకంటే అవి ఆకస్మికంగా క్యాన్సర్ వికసించుతాయి."
+"अब , आप विभिन्न रसायनों , उपचारों को आजमाकर देख सकते हैं कि ये रसायन कैंसर को नियंत्रित करने में कितने प्रभावी हैं ।","ఇప్పుడు,  మీరు విభిన్న రసాయనాలు, చికిత్సకోసం వాడి చూసానంటే ఈ రసాయనం క్యాన్సర్ నియంత్రణ లో ఎంత ప్రభావవంతంగా ఉంటుంది."
+"तो , आप यहां देख सकते हैं कि यह एक ऐसा है जिसे आप जानते हैं कि किसी दिए गए दवा के साथ ट्रिगर क्या कहा जाता है और यहां जो दिखाया गया है वह अस्तित्व है ।","అయితే, ఇక్కడ మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే ఇది ఇలాంటిదంటే  ఇది చాలా ఏదో మందు తో ట్రిగ్గర్ అయ్యింది అని చెప్పవచ్చు ఇంకా ఇక్కడ ఏది చూపించారో అది అస్తిత్వం."
+सही !,కరెక్ట
+"फिर समय के साथ प्रतिशत जानवर बच गए , और यह रेखा उस माध्यम ( vehicle ) का प्रतिनिधित्व करती है जिसका इलाज माध्यम ( vehicle ) के साथ किया जाता है , जिसका अर्थ है अनुपचारित ।","మళ్లీ సమయంతో పాటు కొంత శాతం పశువులు మిగిలిపోయా, ఇంకా ఈరేఖ  ఆ మాధ్యమం వాహనం యొక్క  ప్రతినిధిత్వం  వహిస్తుంది దేని చికిత్స మాధ్యమం వాహనం తో చేస్తారు, అర్థం చికిత్స చెయ్యలేదు."
+और आप देख सकते हैं कि समय के साथ आप पाएंगे कि लगभग 7 सप्ताह में आप जानते हैं कि लगभग 70 प्रतिशत कुत्ते पहले से ही कैंसर वाले हैं जिन्हें आप जानते हैं कि आप मर चुके हैं ।,ఇంకా మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే సమయంతో పాటు సుమారు 7 వారాల్లో మీరు తెలుసుకుని ఏంటంటే సుమారు 70 శాతం కుక్కలు ముందు నుంచి క్యాన్సర్ పిడుగులే మీకు తెలుసు అని చచ్చిపోయాయి అని.
+"जबकि , जिस व्यक्ति का इलाज किया जाता है , वे लंबे समय तक रहने में सक्षम होते हैं , जो आपको ड्रग्स स्क्रीनिंग प्लेटफॉर्म के लिए भी बहुत अच्छा मॉडल देता है ।","అయితే, ఏ వ్యక్తి యొక్క చికిత్స చేస్తారో, వాళ్లు చాలా కాలం వరకు సామరస్యంగా ఉంటారు, అప్పుడు మీకు డ్రగ్స్ స్క్రీనింగ్ ప్లాట్ ఫామ్ కి చాలా మంచి మోడల్ ఇస్తుంది."
+"तो , यह एक और निहितार्थ ( implication ) है क्योंकि आप जानते हैं कि इस कुत्ते में इस विशेष कैंसर में जीनोमिक ( geonomic ) परिवर्तन क्या होता है , और आप एक दवा का उपयोग करने की कोशिश कर रहे हैं ।","అయితే, ఇది ఇంకొక చిక్కు (implication) ఎందుకంటే కుక్క లో ఈ ప్రత్యేక క్యాన్సర్లో జీనోమిక్ (geonomic) మార్పు ఏమి అవుతుంది అన్నది మీకు తెలుసు, ఇంకా మీరు ఈ మందు యొక్క ఉపయోగం చెయ్యడం ప్రయత్నించవచ్చు."
+"तो , एक बार जब आप जानते हैं कि दवा इस मॉडल में ट्यूमर के विकास को नियंत्रित करने में सक्षम है , तो आप जानते हैं कि यह आसानी से मानव पर लागू किया जा सकता है ।","అయితే,  ఒకసారి మందు ఈ ట్యూమర్ యొక్క వికాసాన్ని నియంత్రించటంలో సామర్థ్యం ఉంది అని మీకు తెలుసు, అయితే ఇది సులువుగా మానవుల మీద కూడా వర్తిస్తుంది అని మీకు తెలుసు."
+जिन लोगों से आपको मिला है वे एक ही तरह के परिवर्तन को जानते हैं ।,ఏ వ్యక్తుల నుంచి మీకు అందెలతో వాళ్లకి ఇలాంటి మార్పు గురించి తెలుసు.
+"तो , यह वास्तव में हमें कैंसर के साथ - साथ मॉडल बनाने में मदद करता है ।","అయితే, ఇది వాస్తవంగా క్యాన్సర్ తో పాటు మోడల్ తయారు చేయడంలో కూడా మనకి సహాయం చేస్తుంది."
+"दूसरा उदाहरण है , आप यह भी समझ सकते हैं कि जीन शरीर के आकार , आकार को कैसे प्रभावित करता है ।","రెండో ఉదాహరణ,  మీకు ఇది కూడా అర్థమయ్యే దేమిటంటే జీన్ శరీరం యొక్క ఆకారం, ఆకారాన్ని ఎలా ప్రభావితం చేస్తుంది."
+"फिर से , कुत्ते अच्छे उदाहरण हैं और यह वास्तव में इसे कैसे प्रभावित करता है , तरक्की और विकास ( growth and development ) को बेहतर ढंग से समझने के लिए आपको पता है कि आपके पास सब कुछ संबंधित हो सकता है ।","మళ్లీ, కుక్కలు మంచి ఉదాహరణం ఇంకా ఇది నిజానికి దీన్ని ఎలా ప్రభావితం చేస్తుంది, వృద్ధి మరియు అభివృద్ధి (growth and development ) నీ మెరుగైన ఈ విధంగా అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు తెలిసిందే ఏంటంటే మీ దగ్గర అన్న సంబంధితమైనవి కావచ్చు."
+"उदाहरण के लिए , आपकी खोपड़ी का आकार सही है , यह बहुत महत्वपूर्ण है , चेहरे की विशेषताएं और आप खोपड़ी के बीच शरीर और इतने पर अपना अनुपात जानते हैं ।","ఉదాహరణ కోసం, మీ కాపాలము యొక్క ఆకారం సరిగ్గా ఉంది, ఇది చాలా ముఖ్యమైనది,  ముఖము యొక్క ప్రత్యేకతలు ఇంకా మీ కపాలము మధ్య శరీరం ఇంకా ఎంత పై మీ యొక్క నిష్పత్తి తెలుసు."
+कई बाध्यताएं ( constraints ) हैं क्योंकि अगर उस बाध्यताएं ( constraints ) में बदलाव किया जाता है तो यह जन्म में भी एक समस्या है ।,ఎన్నో అవరోధాలు (constraints) ఉన్నాయి ఎందుకంటే ఒకవేళ ఈ అవరోధాలు (constraints) లో మార్పులు చేస్తారు అప్పుడు ఈ జన్మలో కూడా ఒక సమస్య.
+"क्योंकि अगर बच्चे की खोपड़ी का आकार वांछित से बहुत बड़ा है , तो सामान्य जन्म नहीं हो सकता है ।","ఎందుకంటే ఒకవేళ బిడ్డ యొక్క కపాలం యొక్క ఆకారం కావలసిన దానికన్నా ఎక్కువ పెద్దదైతే, అప్పుడు సామాన్య జన్మం అవ్వదు."
+"क्योंकि आप जानते हैं कि बच्चे की कूल्हे की हड्डी के माध्यम से आना पड़ता है , और बच्चे के आने के लिए एक छोटी खिड़की होती है , इसलिए यह एक सीमा होने वाली है ।","ఎందుకంటే పిల్లల యొక్క హిప్ యొక్క ఎముకల మధ్య లో నుంచి వస్తుంది అని మీకు తెలుసు, ఇంకా బిడ్డ రావటానికి ఓ చిన్న కిటికీ ఉంటుంది, అందుకే ఇది ఒక పరిమిత కాబోతుంది."
+"तो , जीन पर सख्त नियंत्रण है और वे खोपड़ी के कार्य को कैसे नियंत्रित करते हैं ।",అయితే జీన్ పై కఠినమైన నియంత్రణ ఉంది ఇంకా అవి కపాలం యొక్క పనిని ఎలా నియంత్రిస్తాయి.
+"और , यह एक उदाहरण है कि कैसे कुत्तों की विभिन्न नस्लें ( breeds ) हैं जो आपको खोपड़ी के विभिन्न आकारों से मिली हैं ।","ఇంకా, ఇది ఒక ఉదాహరణం ఏంటంటే కుక్కల యొక్క విభిన్న జాతులు (breeds) ఉన్నాయి ఏవి మీ కపాలం యొక్క భిన్నమైన ఆకారాలలో దొరికాయి."
+"फिर से , प्रत्येक को एक विशेष जीन हस्ताक्षर से जोड़ा जा सकता है ।","మళ్లీ, ప్రతి ఒక్క దానికి ఒక ప్రత్యేక జీన్స్ సంతకంతో జోడించవచ్చు."
+और यही यहाँ दिखाया गया है ।,ఇంకా ఇదే అక్కడ చూపించి పడ్డాది.
+वहाँ आप जानते हैं कि आप देख सकते हैं और लोगों ने इसे मैप किया है ।,అక్కడ మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఇతర ప్రజలు దీన్ని మ్యాప్ చేసేరు అని మీరు చూడగలరు.
+"ये उदाहरण के लिए chromosome ( क्रोमोजोम ) 1 , chromosome ( क्रोमोजोम ) 5 , chromosome ( क्रोमोजोम ) 9 इत्यादि हैं ।","ఈ ఉదాహరణ కోసం chromosome (క్రోమోజోమ్) 1, chromosome (క్రోమోజోమ్) 5, chromosome (క్రోమోజోమ్) 9 మొదలైనవి."
+"वे अलग - अलग क्षेत्र हैं , विभिन्न क्रोमोजोम ( chromosome ) हैं ।","ఇవి వేరు - వేరు క్షేత్రాల్వి,  విభిన్న క్రోమోజోమ్ (chromosome ) ఉంటాయి."
+लोगों ने ऐसे जीनों की मैपिंग की है जो खोपड़ी के आकार और खोपड़ी की लंबाई और जटिलता को नियंत्रित करते हैं ।,ప్రజలు ఇలాంటి జీన్స్ యొక్క మ్యాపింగ్ చేశారు ఏవి కపాలం యొక్క ఆకారం ఇంకా కపాలం యొక్క పొడవు మరియు క్లిష్టతని నియంత్రిస్తాయి.
+सही !,కరెక్ట
+जो फिर से जीन को समझने का एक बहुत अच्छा तरीका है और शरीर के आकार को सही करने के लिए जीन के सेट क्या हैं ।,ఏవి మళ్లీ జీన్ నీ అర్థం చేసుకోవడానికి ఓ చాలా మంచి పద్ధతి ఇంకా శరీరం యొక్క ఆకారాన్ని సరిగ్గా చెయ్యటానికి జీన్ యొక్కసెట్ ఏది.
+"अब , आप क्या करते हैं आप मूल रूप से एक विशेष प्रजाति के कुत्ते का अनुक्रम ( sequence ) करते हैं और दूसरे कुत्ते के जीनोम अनुक्रम ( sequence ) के साथ तुलना करते हैं , इन दोनों में खोपड़ी की संरचना का अंतर है ।","ఇప్పుడు మీరు ఏం చేస్తారంటే మీరు మూల రూపంగా ఒక ప్రత్యేక ప్రజాతి యొక్క కుక్కకి అనుక్రమణ (sequence )  చేస్తారు ఇంకా ఇంకొక్క యొక్క జీనోమ్ అనుక్రమణ (sequence ) తో పోలుస్తారు, ఈ రెండూ కపాలం యొక్క ఆకృతి లో భేదం ఉంటుంది."
+"फिर आप देखते हैं कि कौन से जीन अलग - अलग हैं , और उनके कार्य को समझने की कोशिश करते हैं ।","మళ్లీ మీరు చూడగలిగింది ఏమిటంటే ఎందులో జీన్ వేరు - వేరుగా ఉంది, ఇంకా వాటి పనుల్ని అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించదాం."
+और जो हमें इस विशेष फेनोटाइप ( phenotype ) .,ఇంకా ఏది మనకి ఈ విషయంలో ప్రత్యేక ఫెనోటైప్ (phenotype).
+सही ( right ) जीन को मैप करने में मदद करेगा !,సరి అయిన (right) దీని యొక్క మ్యాప్ చేయటానికి సహాయపడుతుంది.
+"तो , यह फिर से एक शक्तिशाली उपकरण है जो वास्तव में वास्तव में हमारी मदद करता है ।","అయితే, మళ్లీ ఒక శక్తివంతమైన ఉపకరణం ఏదైతే వాస్తవంగా మనకి సహాయం చేస్తుంది."
+"तो आदमी का सबसे अच्छा दोस्त जीव विज्ञान का सबसे अच्छा शो बन जाता है , जिसका अर्थ है कि आप जानते हैं कि हम आपको उन कुत्तों को जान सकते हैं जिन्हें आप लंबे समय से जानते हैं और वे आदमी के साथ रह रहे हैं ।","అయితే మనిషి యొక్క అన్నిటికన్నా మంచి నేస్తం జీవి విజ్ఞానం యొక్క పెద్ద షో అయిపోతుంది, దేని అర్థం తెలిసిందేమిటంటే మీరు ఆ కుక్కల్ని అర్థం చేసుకుంటారు వేటిని మీకు దీర్ఘకాలం నుంచి తెలుసు ఇంకా అవి మనుషుల తోనే ఉంటున్నాయి."
+"वे इसे सबसे अच्छे दोस्त के रूप में कहते हैं , क्योंकि वे केवल आपको अन्य प्रजातियों के विपरीत जानने में मदद करते हैं जैसे कि यह एक सुअर या गाय या मवेशी ( cattle ) है या एक घोड़ा है जो उनके पास एक विशिष्ट कार्य है ।","వీటిని అన్నిటికన్నా మంచి నెక్స్ట్ ఓ రూపంలో చెబుతారు, ఎందుకంటే అవి కేవలం మిమ్మల్ని ఇతర ప్రజాతులు నుంచి వ్యతిరేకంగా తెలుసుకోవడానికి సహాయం చేస్తాయి ఎలాగంటే ఇది ఒక పంది లేక లేక పశువులు ఉన్నాయి లేక ఒక గుర్రం ఉంది ఏది వాళ్ల దగ్గర ప్రత్యేక పని ఉంది."
+सही !,కరెక్ట
+ज्यादातर परिवहन के लिए घोड़ा ।,చాలా వరకు రవాణా కోసం గుర్రం.
+"आपके पास ज्यादातर सुअर हैं , जिन्हें आप भोजन के बारे में जानते हैं , जैसे चिकन और इतने पर , या मवेशी ( cattle ) या तो आप जानते हैं कि आप कड़ी मेहनत करते हैं या दूध के लिए ।","మీ దగ్గర ఎక్కువ పందులు ఉన్నాయి, వీటిని మీరు భోజనం రూపంగా తెలుసు, అలాగే చికెన్ ఇంకా దానిపై పశువులు (cattle) లేక అయితే మీకు తెలిసిన ఏంటంటే మీరు చాలా కష్టపడతారు లేక పాల కోసం."
+कुत्तों में आप में से कई मनुष्यों के लिए उपयोगिता जानते हैं ।,కుక్కల్లో మీలో చాలా మానవులకి వినియోగం తెలుసు.
+सही !,కరెక్ట
+"एक अच्छा इंसान होने के नाते , आप जानते हैं कि पालतू जानवर , अपनी जमीन या अपने घर के एक क्रूर रक्षक ( ferocious defender ) होने के नाते , उदाहरण के लिए बर्फ के खेतों में वे गाड़ी खींच सकते हैं उदाहरण के लिए स्लेज कर सकते हैं ।","ఒక మంచి మనిషి అవ్వడం వలన, తెలిసిందేమిటంటే పెంపుడు పశువులు, తన భూమి లేక ఇంటిని ఒక క్రూర డిఫెండర్ (ferocious defender ) అవ్వడం వల్ల, ఉదాహరణ కోసం మంచు పొలాల్లో అవి బండి లాగ గలవు, ఉదాహరణ కోసంస్లేడ్జ్ చెయ్యగలవు."
+"और , और वहाँ आप की विविधता है कि कुत्ते की नस्ल देता है पता मदद करते हैं ।","ఇంకా, ఇంక అక్కడ మీ యొక్క వైవిధ్యం వలన కుక్కల యొక్క జాతి గురించి తెలుసుకోవటంలో సహాయపడుతుంది."
+"परिणामस्वरूप , प्रत्येक एक विशिष्ट कार्य के लिए लोग जिन्हें आप जानते हैं कि उन्होंने नस्ल का चयन किया है , उनकी पहचान की है , वे प्रजनन ( breeding ) करते हैं और उनके पास शुद्ध - ब्रेड स्ट्रेन होते हैं जो एक निश्चित है जिसे आप फेनोटाइप ( phenotype ) जानते हैं ।","ఫలస్వరూపంగా, ప్రతి ఒక్క ఒక విశిష్టమైన పని కోసం ప్రజలు దేన్ని మీకు తెలిసిందేమిటంటే జాతిని ఎంచుకున్నారు, వాటిని పోల్చారు, అవి వంశ వృద్ధి చేస్తాయి, ఇంకా వాళ్ల దగ్గర శుద్ధ-బ్రెడ్ స్ట్రేన్ ఉంది ఏదైతే స్థిరమైనది దేన్ని మీకు ఫెనోటైప్( phenotype ) గా తెలుసు."
+"इसलिए , चयनात्मक प्रजनन ( breeding ) के कारण कुत्ते की नस्ल में यह भिन्नता आकार , आकार , रंग और व्यवहार की एक बड़ी रेंज को समाहित करती है ।","ఇందువలన, చయనాత్మక పునరుత్పత్తి (breeding) కారణం వల్ల కుక్క యొక్క జాతిలో విభిన్నమైన ఆకారం, ఆకారం, రంగు ఇంకా ఈ వ్యవహారంలో ఒక పెద్ద పరిధి లో కలిగి ఉన్నాయి."
+"जैसा कि मैंने आपको बताया व्यवहार आप जानते हैं , चारों ओर सूँघना क्योंकि वे इस विशेष गुणवत्ता के लिए चुने गए हैं और फिर से चयनात्मक ( selective ) प्रजनन ( breeding ) करके ।","ఎలాగైతే నేను మీకు చెప్పిన వ్యవహారం మీకు తెలుసు, అన్ని వైపుల వాసన చూడటం ఎందుకంటే అది తన ప్రత్యేక నాణ్యత కోసం ఎంచుకో బడ్డాయి ఇంకా మళ్లీ సెలెక్టివ్ (selective) పునరుత్పత్తి (breeding) చేసి."
+"इसलिए , आपके पास अलग - अलग गंधों की पहचान करने का अत्यंत बहुमुखी तरीका है ।","అందుకే, మీ దగ్గర వేరు -  వేరు వాసనాల్ని పోల్చటం లో  అత్యంత బహుముక్తి విధానం."
+"आप जानते हैं कि आपने फिल्मों में देखा होगा , आप जानते हैं कि कोई ऐसा व्यक्ति है जिसका मृतक ( dead ) है ।","నీకు తెలిసింది ఏంటంటే మీరు సినిమాల్లో చూసే ఉంటారు, మీకు తెలిసింది ఏంటంటే ఏ వ్యక్తి ఎవరైతే చనిపోయారు (dead)."
+"और आप देखना चाहते हैं और अपराध स्थल में एक कपड़ा है जो कि बचा हुआ है , शायद पीड़ित का नहीं है , लेकिन उस व्यक्ति के कारण हो सकता है जिसने उसे मार डाला था ।","ఇంకా మీరు తెలుసుకోవాలనుకుంటారు ఇంకా అపరాధ స్థలంలో మిగిలిన బటన్ ఉంటుంది, బహుశా అది పీడిత వ్యక్తిని కాకపోవచ్చు, కానీ ఆ వ్యక్తి అయ్యుండొచ్చు ఎవరైతే తనని చంపేశారు."
+"और फिर , वे आपको कुत्ते को कपड़े का टुकड़ा दिखाते हैं , और जिस कुत्ते को आप जानते हैं , वह चारों ओर घूमता है और उस व्यक्ति को ढूंढता है , जो आप जानते हैं कि इस व्यक्ति को मार डाला है ।","దాని తర్వాత, వాళ్లు మీకు కి ఆ బట్ట ముక్కని చూపిస్తారు, ఇంకా ఏదైతే మీకు తెలిసిన కుక్క. అది అన్నివైపుల తిరుగుతుంది ఇంకా ఆ వ్యక్తిని వెతుకుతుంది, ఈ వ్యక్తిని చంపేసినట్లు మీకు తెలుసు."
+"तो , यह आपने देखा होगा लेकिन यह इसलिए है क्योंकि वे गंध को भेद करने में सक्षम हैं ।","అయితే, ఇది మీరు చూడవలసిందే కానీ ఇది ఇలా ఎందుకు అయిందంటే అవి వాసనల యొక్క వ్యత్యాసం చేయటంలో సమర్థులు."
+"और उनके पास एक सुंदर अच्छी तरह से विकसित रिसेप्टर है , जो विभिन्न गंध प्रकारों को भेद करने में सक्षम है , और बड़े पैमाने पर अच्छी तरह से मैप करने में सक्षम है ।","ఇంక వాళ్ల దగ్గర ఓ అందమైన చాలా బాగా వికసించిన రిసెప్షర్ ఉంది, ఏది భిన్నమైన వాసన రకాలలో  వ్యత్యాసం చెయ్యటంలో సమత్వంతులు, ఇంకా పెద్ద స్కేల్ లో చాలా బాగా మ్యాప్ చెయ్యటంలో సమానత్వంతులు."
+"तो , यह है कि आप कुत्ते में एक महत्वपूर्ण पहलुओं को जानते हैं , जो वास्तव में यही कारण है कि कुत्ते की प्रजातियों का बड़े पैमाने पर अध्ययन किया गया है और इससे बड़ी संख्या में खोज हुई हैं जो मानव पर भी प्रभाव डाल सकती हैं ।","అయితే, అంటే మీ కుక్క లో ముఖ్యమైన అంశాలలో ఒకటి గురించి తెలుసుకుందాం, ఏది వాస్తవంగా ఇదే కారణం అంటే కుక్కల యొక్క జాతుల యొక్క పెద్ద స్కేల్ లో  అధ్యయనం చేయబడింది ఇంకా దీంతో పెద్ద సంఖ్యలో కనుక్కున్నారు ఏది మానవుడు పై కూడా చాలా ప్రభావం నోయ్యగలదు."
+"उदाहरण के लिए , लैंडमार्क अध्ययन में से एक नींद विकार की पहचान करता है , और यह विकार कुत्ते को प्रभावित करता है ।","ఉదాహరణ కోసం, ల్యాండ్మార్క్ అధ్యయనంలో ఒకటి నిద్ర వికారాన్ని పోలుస్తుంది, ఇంకా ఈ వికారం కుక్కల్ని ప్రభావితం చేస్తాయి."
+और बाद में एक ही जीन एक उत्परिवर्तन ( mutation ) मानव में समान विकार का कारण बनता है ।,"ఇంకా,  తరువాత ఒక్క జీన్ ఒక్క మ్యుటేషన్ (mutation) మనిషిలో సమాన వికారానికి కారణమౌతుంది."
+तो वास्तव में इससे मदद मिली ।,అయితే వాస్తవంగా దీంతో చాలా సహాయం దొరికింది.
+"दूसरा उदाहरण है , आप जानते हैं कि एक और कुत्ते का मॉडल मिरगी ( epilepsy ) के बहुत घातक रूप को विकसित करता है , क्योंकि एक ही मिरगी ( epilepsy ) में होने वाले आनुवंशिक ( genetic ) परिवर्तन के कारण , एक ही जीन उत्परिवर्तन ( mutation ) के कारण मानव में जाना जाता है ।","రెండు ఉదాహరణం, తెలిసిందేమిటంటే ఇంకో కుక్క యొక్క మోడల్ మూర్ఛ ( epilepsy ) యొక్క వికారాల రూపంలో వికసింప చేస్తుంది, ఎందుకంటే ఒకే మూర్ఛ ( epilepsy ) లో జరిగే అనువంశిక( genetic ) మార్పుకి కారణం, ఓకే జీన్ లో మ్యూటేషన్( mutation ) వలన మానవుడిలో తెలుస్తుంది."
+सही !,సరైనది।
+"अब , जीन के संरक्षण कार्यों और उत्परिवर्तन ( mutation ) प्रक्रिया को समझने के अलावा , ये कुत्ते मॉडल वास्तव में हमें पैथोफिज़ियोलॉजी ( pathophysiology ) को समझने में भी मदद करते हैं ।","ఇప్పుడు, జీన్ యొక్క సంరక్షణ పని ఇంకా (mutation) న్యూ టేషన్ ప్రక్రియని అర్థం చేసుకోవడం తో పాటు ఈ కుక్క మోడల్ మనల్ని పేథోఫిజియాలజీ (pathophysiology) ని అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయం చేస్తాయి."
+"तो , उस तरह से जिस कुत्ते को आप जानते हैं , वह सबसे अच्छा अध्ययन किया गया उदाहरण है और वास्तव में हमें जीनोम विकास की विभिन्न प्रक्रिया को समझने में मदद करता है ।","అయితే, ఆ విధంగా ఏ కుక్క గురించి మీకు తెలుసు, అది అన్నిటికన్నా బాగా అధ్యయనం చేసిన ఉదాహరణం ఇంకా వాస్తవంగా మనకి జీనోమ్ అభివృద్ధికి వివిధ ప్రక్రియల్ని అర్థం చేసుకోవడంలో సహాయపడుతుంది."
+और यह बहुत अधिक है कि आप इस विशेष व्याख्यान का अंत जानते हैं और अगले व्याख्यान में फिर से देखेंगे ।,ఇంకా ఇది చాలా ఎక్కువ మీకు ఈ ప్రత్యేక వ్యాఖ్యానం యొక్క అంతం తెలుసు ఇంకా తరువాత వ్యాఖ్యానంలో మళ్లీ చూద్దాం.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Introduction_to_Functional_Genomics-u-98h4gDQoQ.hi.-sheet1_-_Sheet_1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Introduction_to_Functional_Genomics-u-98h4gDQoQ.hi.-sheet1_-_Sheet_1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..39cc2472a95e288ee5ba0f0b09f8af016d9005e4
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Introduction_to_Functional_Genomics-u-98h4gDQoQ.hi.-sheet1_-_Sheet_1.csv
@@ -0,0 +1,169 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi तो , पाठ्यक्रम के पहले सप्ताह के पहले व्याख्यान ( lecture ) में आपका स्वागत है एक कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) ।","WEBVTT Kind : captions Language : హాయ్, కోర్సు యొక్క మొదటి వారంలోని మొదటి ఉపన్యాసానికి స్వాగతం, క్రియాత్మక జినోమిక్స్ (functional genomics)."
+"इसलिए , आज के व्याख्यान ( lecture ) में हम जीनोमिक्स ( Genomics ) नामक क्षेत्र के विकास पर ध्यान देने जा रहे हैं ।",మనం ఈ రోజు లెక్చర్‌లో జినోమిక్స్ అనే రంగంలో జరుగుతున్న అభివృద్ధి గురించి తెలుసుకుందాం.
+यह विशेष क्षेत्र वास्तव में कैसे अस्तित्व में आया और मुख्य लोगों ने इस पाठ्यक्रम के विकास में योगदान दिया या क्षेत्र और इसलिए यह बड़ा इतिहास है लेकिन बहुत महत्वपूर्ण और दिलचस्प है ।,ఈ ప్రత్యేక రంగం వాస్తవానికి ఎలా ఉనికిలోకి వచ్చింది అనేది చూద్దాం ఈ కోర్సు లేదా రంగం యొక్క అభివృద్ధికి కీలకమైన వ్యక్తులు దోహదపడ్డారు. అందువల్ల దీనికి పెద్ద చరిత్ర ఉంది అది చాలా ముఖ్యమైనది మరియు ఆసక్తికరమైనది.
+"इसलिए , मुझे लगा कि मैं आपके साथ साझा करूंगा ।","కాబట్టి, నేను మీతో పంచుకోవాలని అనుకున్నాను"
+"यदि आप हमारे बारे में जानते हैं , मानव शरीर , तो आप जानते हैं कि कार्यक्षमता के संदर्भ में सबसे छोटी इकाई , आप इसे सेल और सेल के रूप में कह सकते हैं , जैसा कि आप सभी जानते हैं कि क्रोमोसोम ( chromosome ) मिला है , जो डीएनए मिल गया है और जेनेटिक मटेरियल , जिसमें सभी संकेत हैं कि सेल को उस ऊतक ( tissue ) के लिए कैसे कार्य करना है , जिसमें वह मौजूद होता है और उस ऊतक का किस प्रकार योगदान होता है प्रणाली का कार्य यह है कि यह त्वचा है , यह पाचन तंत्र है और फिर सफल जीव होने के लिए फ़ंक्शन के संदर्भ में सभी सिस्टम कैसे एकीकृत हो जाते हैं ।","మన గురించి, మానవ శరీరం గురించి మీకు తెలిస్తే, కార్యాచరణ పరంగా అతిచిన్న యూనిట్, క్రోమోజోమ్ (chromosome) కనుగొనబడిందని మీ అందరికీ తెలిసినట్లుగా, మీరు దానిని సెల్ మరియు సెల్ అని చెప్పవచ్చు. కనుగొనబడిన DNA మరియు జన్యు పదార్ధం, కణము ఉన్న కణజాలం కోసం కణం ఎలా పనిచేయాలి మరియు ఆ కణజాలం ఎలా దోహదపడుతుంది అనే దానిపై అన్ని ఆధారాలు ఉన్నాయి, అది వ్యవస్థ యొక్క పనితీరు అంటే, ఇది జీర్ణవ్యవస్థ మరియు తరువాత అన్ని వ్యవస్థలు విజయవంతమైన జీవులుగా ఉండటానికి ఫంక్షన్ పరంగా ఎలా కలిసిపోతాయి."
+"तो , एक मूलभूत जानकारी जो किसी कोशिका को चाहिए होती है या ऊतक ( tissue ) की आवश्यकता होती है या जीव की आवश्यकता होती है , आपके डीएनए में मौजूद है , यही हमारा विश्वास है लेकिन हम वास्तव में यह नहीं जानते कि अनुक्रम की जानकारी कैसे और किस तरह से समझी जाती है और कोशिका अपना कार्य करने में सक्षम है ।","కాబట్టి, కణానికి కణజాలం లేదా జీవికి అవసరమైన ప్రాథమిక సమాచారం మీ DNA లో ఉంది, అది మా నమ్మకం కాని క్రమం సమాచారాన్ని ఎలా పొందాలో మాకు నిజంగా తెలియదు. మరియు కణం ఎలా అర్థం చేసుకోబడుతుంది మరియు దాని పనితీరును నిర్వహించగలదు."
+"इसलिए , एक प्रमुख सवाल यह है कि अधिकांश वैज्ञानिक सदियों से पूछ रहे हैं कि यह समझना है कि आनुवांशिक सामग्री या मौलिक क्या है , जो जानकारी सेल में मौजूद है और उस जानकारी को कैसे प्राप्त और निष्पादित किया जाता है ।","అందువల్ల, చాలా మంది శాస్త్రవేత్తలు శతాబ్దాలుగా అడుగుతున్న ఒక ప్రధాన ప్రశ్న ఏమిటంటే, జన్యు పదార్ధం లేదా ప్రాథమికమైనది, కణంలో ఉన్న సమాచారం మరియు ఆ సమాచారం ఎలా స్వీకరించబడింది మరియు అమలు చేయబడుతుందో అర్థం చేసుకోవడం."
+ताकि आप इतिहास में वापस जा सकें और हम कुछ ऐतिहासिक खोजों पर गौर करेंगे कि हमने कैसे समझा ।,తద్వారా మీరు చరిత్రలో తిరిగి వెళ్ళవచ్చు మరియు మేము అర్థం చేసుకున్న కొన్ని చారిత్రక ఆవిష్కరణలను పరిశీలిస్తాము.
+"इसलिए , यदि आप स्लाइड में दिखाए गए गुणसूत्र में देखते हैं , तो आप गुणसूत्र ( chromosome ) से डीएनए ( DNA ) को बाहर निकाल सकते हैं , आप ऊपर से नीचे तक जानते हैं कि आप टेलोमेरेस को दो छोरों से क्या कहते हैं गुणसूत्र ( chromosome ) ।","కాబట్టి, మీరు స్లైడ్‌లో చూపిన క్రోమోజోమ్‌ను పరిశీలిస్తే, మీరు క్రోమోజోమ్ నుండి డిఎన్‌ఎను మినహాయించవచ్చు, క్రోమోజోమ్ యొక్క రెండు చివరల నుండి మీరు టెలోమీర్‌లను ఏమని పిలుస్తారో మీకు పై నుండి క్రిందికి తెలుసు. )."
+इनर एक डबल हेलिक्स ( helix ) है जो सभी तरह से चलता है ।,లోపలి భాగం డబుల్ హెలిక్స్.
+"तो , जिसे आप कहते हैं वह एक डीएनए ( DNA ) है ।","కాబట్టి, మీరు పిలిచేది DNA."
+"और निश्चित रूप से , डीएनए ( DNA ) का एक छोटा भाग जीन ( gene ) के कार्यात्मक भाग का गठन करता है ।","వాస్తవానికి, DNA యొక్క ఒక చిన్న భాగం జన్యువు యొక్క క్రియాత్మక భాగాన్ని కలిగి ఉంటుంది."
+"तो , इस जीन ( gene ) में वे सभी क्रम हैं जो जीन ( gene ) को उसके कार्य के संदर्भ में बनाते हैं ।","కాబట్టి, ఈ జన్యువు దాని పనితీరు పరంగా ఒక జన్యువును తయారుచేసే అన్ని సన్నివేశాలను కలిగి ఉంది."
+"उदाहरण के लिए इसमें वह क्षेत्र भी शामिल है जिसे आप जानते हैं कि आपको यह संकेत मिलता है कि प्रतिलेखन कहां से शुरू होना चाहिए और रोकना चाहिए और आरएनए ( RNA ) को किस अनुक्रम में अनुवादित किया जाना चाहिए , इसका अर्थ है कि इसे अमीनो एसिड ( amino acids ) बनाने के लिए पेप्टाइड ( peptide ) और इसी तरह से बनाया जाए ।","ఉదాహరణకు, ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఎక్కడ ప్రారంభించాలి మరియు ఆగిపోవాలి, మరియు RNA ను ఏ శ్రేణిలోకి అనువదించాలి అనేదానిని మీకు సూచించే ప్రాంతం కూడా ఇందులో ఉంది, అంటే దీనిని అమైనో ఆమ్లాలు అంటారు. పెప్టైడ్ అమైనో ఆమ్లాలు తయారు చేయడానికి మరియు మొదలైనవి."
+लेकिन अगर आप इतिहास में देखते हैं कि पहली बार किसी ने वास्तव में इस बारे में बात की थी कि आपके सेल में कुछ कारक हैं जो आपको एक विशेष फेनोटाइप ( phenotype ) देता है ।,"చరిత్రలో మీరు మొదటిసారి ఎవరైనా మాట్లాడినట్లు చూస్తే, మీ కణంలో కొన్ని కారకాలు మీకు ప్రత్యేకమైన సమలక్షణాన్ని ఇస్తాయి."
+"जब मैं फेनोटाइप ( phenotype ) कहता हूं , तो यह उन परिवर्तनों में से कोई भी हो सकता है जो आप उदाहरण के लिए एक शरीर में देखते हैं कि क्या आप जीभ को रोल करने में सक्षम हैं या आप जीभ को रोल करने में असमर्थ हैं , या जिस तरह से आपके बालों की बनावट है चाहे वह सीधी हो या घुंघराले ( curly ) या उदाहरण आपके पास मुक्त कान पालि है या यह कभी - कभी फ्यूज हो जाता है यह आपकी ऊंचाई हो सकती है और कई अन्य ऐसे फेनोटाइप ( phenotype ) हैं जो आपके डीएनए ( DNA ) द्वारा नियंत्रित हैं ।","నేను సమలక్షణం చెప్పినప్పుడు, మీరు శరీరంలో చూసే మార్పులలో ఏదైనా కావచ్చు, ఉదాహరణకు మీరు నాలుకను చుట్టగలరా లేదా మీరు నాలుకను రోల్ చేయలేకపోతున్నారా, లేదా మీ జుట్టు నిటారుగా లేదా వంకరగా ఉందా లేదా ఉదాహరణకు మీకు ఉచిత చెవి లోబ్ ఉందా లేదా అప్పుడప్పుడు ఫ్యూజ్ అవుతుంది. ఇది మీ ఎత్తు కావచ్చు మరియు అనేక ఇతర సమలక్షణాలు ఉన్నాయి. ఇవి మీ DNA ద్వారా నియంత్రించబడతాయి."
+"तो , आपके जीन ( gene ) में ऐसा क्या है , आनुवंशिक सामग्री ( material ) जो वास्तव में नियंत्रित करती है ?","కాబట్టి, వాస్తవానికి పదార్థాన్ని నియంత్రించే మీ జన్యువులో ఏమి ఉంది?"
+"यह समझ में आता है ग्रेग मेंडल ( Gregor Mendel ) नामक इस महन्त ( monk ) द्वारा किए गए अग्रगमन ( pioneering ) अध्ययनों में से एक है , उन्होंने पौधों को देखा , जैसा कि आप में से अधिकांश ने अध्ययन किया होगा , कुछ विपरीत विशेषता जैसे कि पौधे की ऊंचाई , फूल का रंग , यह आकार और बीज के और इतने पर और यह समझने की कोशिश करें कि क्या , जो भी कारक है जो यह निर्धारित करता है कि फेनोटाइप ( phenotype ) क्या होना चाहिए पौधे की ऊंचाई या फूल का रंग या बीज का आकार इन से प्रेषित होता है या नहीं एक पीढ़ी से दूसरी और वे कैसे संचरित होती हैं ।","ఇది అర్ధమే. గ్రెగర్ మెండెల్ అనే ఈ సన్యాసి చేసిన మార్గదర్శక అధ్యయనాలలో ఒకటి, అతను మొక్కలను చూశాడు, మీలో చాలామంది అధ్యయనం చేసినట్లుగా, కొన్ని విభిన్న లక్షణాలు మొక్క యొక్క ఎత్తు, పువ్వు యొక్క రంగు, విత్తనం యొక్క ఆకారం మరియు పరిమాణం మొదలైనవాటిని అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి మరియు ఏమైనా, సమలక్షణం ఏమిటో నిర్ణయించే ఏ అంశం అయినా. లేదా విత్తనం యొక్క పరిమాణం ఒక తరం నుండి మరొక తరం వరకు వ్యాపిస్తుందా మరియు అవి ఎలా వ్యాపిస్తాయి."
+"उसने देखा , उसने वास्तव में कुछ आश्चर्यजनक प्रयोग किए हैं , आपको वापस जाना होगा और मूल साहित्य का अध्ययन करना होगा जिसे आप समझ सकते हैं कि उसने कितनी अच्छी तरह से पौधे का चयन किया , कितनी अच्छी तरह से उसने फेनोटाइप ( phenotype ) का चयन किया और परिकल्पना के साथ आया , फिर उसने तीन परिकल्पना की , हम पृथक्करण , प्रभाव के बारे में बात करते हैं और जिसे स्वतंत्र वर्गीकरण के रूप में कहा जाता है उन्हें अब एक कानून के रूप में क्योंकि प्रत्येक जीन ( gene ) जो भी परिकल्पना का पालन करता है , इसलिए प्रस्तावित किया , वह उन्हें कानून कहता है ।","అతను చూశాడు, అతను కొన్ని అద్భుతమైన ప్రయోగాలు చేసాడు, మీరు తిరిగి వెళ్లి అసలు సాహిత్యాన్ని అధ్యయనం చేయాలి, అతను మొక్కను ఎంత బాగా ఎంచుకున్నాడో, అతను సమలక్షణాన్ని ఎంత బాగా ఎంచుకున్నాడో అర్థం చేసుకోవచ్చు. పూర్తయింది మరియు పరికల్పనతో ముందుకు వచ్చింది, అప్పుడు అతను మూడు పరికల్పనలను చేసాడు, మేము వేరుచేయడం, ప్రభావం గురించి మాట్లాడతాము మరియు స్వతంత్ర వర్గీకరణ అని పిలువబడేది ఇప్పుడు ఒక చట్టంగా ఉంది ఎందుకంటే ఏదైనా పరికల్పన యొక్క ప్రతి జన్యువు కాబట్టి ప్రతిపాదించిన ఓబీస్ వాటిని చట్టంగా పిలుస్తాడు."
+"तो , यह आनुवांशिकी का जन्म था , आम तौर पर लोग इस पर विचार करते हैं क्योंकि यह एक ऐसा है जो वास्तव में मौलिक समझ देता है कि कैसे जीन ( gene ) को विनियमित किया जा सकता है बिना आपको पता है कि मेंडल ( Mendel ) बेशक यह नहीं जानता था कि एक डीएनए ( DNA ) है , एक जीन ( gene ) है लेकिन उन्होंने कहा कि ये कुछ कारक हैं और खूबसूरती से दिखाए गए हैं और फिर भी , आप मानव आबादी या जानवर या पौधे को देखते हैं और यही आप देखते हैं ।","కాబట్టి, ఇది జన్యుశాస్త్రం యొక్క పుట్టుక, ప్రజలు దీనిని సాధారణంగా పరిగణిస్తారు ఎందుకంటే ఇది మెండెల్ అని మీకు తెలియకుండానే జన్యువులను ఎలా నియంత్రించవచ్చనే దానిపై ప్రాథమిక అవగాహన ఇస్తుంది. ఒక DNA ఉందని, ఒక జన్యువు ఉందని వాస్తవానికి తెలియదు, కానీ ఇవి కొన్ని కారకాలు చాలా అందంగా చూపించబడ్డాయి మరియు ఇంకా, మీరు మానవ జనాభా లేదా జంతువు లేదా మొక్కను చూస్తారు మరియు మీరు అదే చూస్తారు ."
+वे जानते हैं कि सभी जीन और उनके फेनोटाइप ( phenotype ) तीन परिकल्पना का पालन करते हैं जो मेंडल ( Mendel ) ने प्रस्तावित किया था और इसीलिए हम उन्हें कानून कहते हैं ।,"అన్ని జన్యువులు మరియు వాటి సమలక్షణాలు మెండెల్ ప్రతిపాదించిన మూడు పరికల్పనలను అనుసరిస్తాయని వారికి తెలుసు, అందుకే మేము వాటిని చట్టాలు అని పిలుస్తాము."
+"तो , यह अग्रणी खोज है और इस तरह की एक अवधारणा है कि आपके सेल में ऐसा कुछ है जो अगली पीढ़ी को प्रेषित करता है जो आपके चरित्र को नियंत्रित करती है ।",ఇది మీ పాత్రను నియంత్రించే తరువాతి తరానికి ప్రసారం చేసే ఏదో మీ సెల్‌లో ఉందని ఆవిష్కరణకు మార్గదర్శకత్వం ఉంది.
+"लगभग उसी समय , कुछ हद तक अतिव्यापी ( overlapping ) एक और व्यक्ति है जिसे फ्लेमिंग ( Flemming ) कहा जाता है ।","అదే సమయంలో, ఫ్లెమింగ్ అని పిలువబడే మరొక వ్యక్తి కొంతవరకు అతివ్యాప్తి చెందుతాడు."
+"फिर से जानने के बाद , उन्होंने पौधों को देखा लेकिन ग्रेगर मेंडल ( Gregor Mendel ) की तरह नहीं ।","తిరిగి తెలుసుకున్న తరువాత, అతను మొక్కలను చూశాడు కాని గ్రెగర్ మెండెల్ లాగా కాదు."
+"मेंडल ( Mendel ) ने पौधों को एक फेनोटाइप ( phenotype ) के रूप में देखा , उन्होंने देखा कि पौधे कैसे दिखते हैं , ऊंचाई क्या है , रंग क्या है , बीज क्या है और उन्होंने वास्तव में अद्भुत ( wonderful ) प्रयोग किए हैं ।","మెండెల్ మొక్కలను ఒక సమలక్షణంగా చూశాడు, మొక్కలు ఎలా ఉన్నాయో, ఎత్తు ఏమిటి, రంగు ఏమిటి, విత్తనాలు ఏమిటి మరియు అతను నిజంగా అద్భుతమైన (wonderful) ప్రయోగాలు చేసాడు."
+"वह उन्हें पार कर दूसरी पीढ़ी , दसवीं पीढ़ी को देखता था और कानूनों के साथ आता था ।","అతను వాటిని దాటి రెండవ తరం, పదవ తరం వైపు చూస్తూ చట్టాలతో ముందుకు వచ్చాడు."
+"लेकिन इस सज्जन फ्लेमिंग ( gentleman Flemming ) ने , अभूतपूर्व ( phenomenal ) काम किया ।",కానీ ఈ పెద్దమనిషి ఫ్లెమింగ్ అసాధారణమైన పని చేశాడు.
+"उसने पौधों की कोशिकाओं को देखा , ठीक है ।","అతను మొక్కల కణాల వైపు చూశాడు, సరియైనది."
+ये कोशिकाएं कैसे विभाजित करती हैं ।,ఈ కణాలు ఎలా విభజిస్తాయి.
+"तो , ( आप ) पावर प्वाइंट स्लाइड में दाईं ओर जो कुछ भी देखते हैं , वह उन ड्राइंग में से एक है जो उसने विभाजित कोशिकाओं को देखकर बनाई है ।","కాబట్టి, (మీరు) పవర్ పాయింట్ స్లైడ్‌లో కుడి వైపున మీరు చూసేది విభజన కణాలను చూడటం ద్వారా అతను చేసిన డ్రాయింగ్లలో ఒకటి."
+"इसलिए , आप उदाहरण के लिए , जिन्होंने अपने स्कूल में जीव विज्ञान ( biology ) किया है , आपको यह जानने के लिए प्याज की जड़ की नोक का उपयोग करना चाहिए कि कोशिकाएं मुख्य रूप से माइटोसिस ( mitosis ) को कैसे विभाजित करती हैं ।","ఉదాహరణకు, మీ పాఠశాలలో జీవశాస్త్రం చేసిన మీలో, కణాలు ప్రధానంగా మైటోసిస్‌ను ఎలా విభజిస్తాయో తెలుసుకోవడానికి మీరు ఉల్లిపాయ మూలం యొక్క కొనను ఉపయోగించాలి."
+"तो , मूल रूप से वह भी इसी तरह का था जो आप जानते हैं , वह शायद इस तरह के विश्लेषण के साथ शुरू किया गया है और इन सभी विभिन्न चरणों को आकर्षित किया है और आप अच्छे से गुणसूत्र ( chromosome ) देख सकते हैं जो मेटाफ़ेज़ में बन रहे हैं और कोशिका कैसे विभाजित करने वाली है और आपके पास यह है , कोशिकाओं को विभाजित करने के बारे में और इसी तरह वह आपके साथ आया , सिद्धांत के रूप में हम उन्हें कहते हैं जैसा कि आप जानते हैं , जिस अवधारणा के बारे में आप अभी बात कर रहे हैं , गुणसूत्र ( chromosome ) और क्रोमेटिन ( chromatin ) , जिसका अर्थ है कि आप गुणसूत्र ( chromosome ) जानते हैं एक अलग इकाई जो दूसरे से अलग है ।","కాబట్టి, ప్రాథమికంగా అది మీకు తెలిసినదానికి సమానంగా ఉంటుంది, అతను బహుశా ఈ రకమైన విశ్లేషణతో ప్రారంభించాడు మరియు ఈ విభిన్న దశలను గీసాడు మరియు మీరు క్రోమోజోమ్‌ను మెటాఫేస్ అందంగా చూడవచ్చు మరియు కణం ఎలా విభజించబోతోంది మరియు మీరు దానిని కలిగి ఉన్నారు, కణాలను విభజించడం గురించి మరియు అది మీతో ఎలా వచ్చింది, ఒక సూత్రప్రాయంగా మీకు తెలిసినట్లుగా మేము వాటిని పిలుస్తాము, భావన మీరు ఇప్పుడు మాట్లాడుతున్న దానిలో, క్రోమోజోమ్ మరియు క్రోమాటిన్, అంటే క్రోమోజోమ్ ఒక ప్రత్యేక సంస్థ అని మీకు తెలుసు, ఇది మరొకదానికి భిన్నంగా ఉంటుంది."
+"क्रोमेटिन ( chromatin ) क्या आप जानते हैं , जिसे आप प्रोटीन के साथ डीएनए ( DNA ) के रूप में कहते हैं जो कॉम्पैक्ट संरचना बनाता है ।","క్రోమాటిన్ (క్రోమాటిన్) అంటే ఏమిటో మీకు తెలుసా, కాంపాక్ట్ నిర్మాణాలను రూపొందించే ప్రోటీన్లతో మీరు డి‌ఎన్‌ఏ గా పిలుస్తారు."
+"अब , यह वही है जो उसने आकर्षित किया और उसने उन्हें गुणसूत्र ( chromosome ) और क्रोमेटिन ( chromatin ) कहा ।","ఇప్పుడు, అతను ఆకర్షించినది మరియు అతను వాటిని క్రోమోజోమ్ మరియు క్రోమాటిన్ అని పిలిచాడు."
+"बहुत अवधारणा यह है कि आपके पास ऐसा कुछ है , जो कॉम्पैक्ट हो जाता है और जब सेल विभाजित होता है , तो वे इस सज्जन फ्लेमिंग के रूप में आते हैं ।","చాలా భావన ఏమిటంటే, మీరు కాంపాక్ట్ అయ్యే ఏదో ఉంది మరియు సెల్ విడిపోయినప్పుడు, వారు ఈ పెద్దమనిషి ఫ్లెమింగ్ వలె వస్తారు."
+"इसलिए , यह उनका अभूतपूर्व योगदान ( phenomenal contribution ) है , हम देख सकते हैं जब आप जानते हैं , संभवतः यह हो सकता है ।","ఇది వారి అసాధారణ సహకారం, మీకు తెలిసినప్పుడు మేము చూడవచ్చు, బహుశా అది జరగవచ్చు."
+"और फिर एक और व्यक्ति आया , बोवरी ( Boveri ) , आप फिर से अभूतपूर्व ( phenomenal ) हो सकते हैं , उन्होंने मूल रूप से गुणसूत्रों ( chromosomes ) में देखा और उन्होंने देखा कि क्या अर्धसूत्रीविभाजन कहा जाता है , कैसे कोशिकाएं जर्म कोशिकाओं में विभाजित होती हैं जो कि कोशिकाएं बनाती हैं ।","ఆపై మరొక వ్యక్తి వచ్చాడు, బోవేరి, మీరు మళ్ళీ అసాధారణంగా ఉండవచ్చు, అతను ప్రాథమికంగా క్రోమోజోమ్‌లను చూశాడు మరియు అతను మియోసిస్ అని పిలువబడేదాన్ని చూశాడు, కణాలు బీజ కణాలుగా ఎలా విభజిస్తాయో. అది కణాలను సృష్టిస్తుంది."
+"इसलिए , उन्होंने रिडक्शन डिवीजन में देखा जबकि फ्लेमिंग ( Flemming ) ने आपके माइटोसिस ( meiosis ) सामान्य कोशिका विभाजन को देखा ।","అందువల్ల, వారు తగ్గింపు విభాగంలో చూశారు, ఫ్లెమింగ్ మీ మియోసిస్ సాధారణ కణ విభజనను చూశారు."
+"तो , बोवेरी ( Boveri ) ने वास्तव में एक तरह का स्पष्टीकरण दिया कि मेंडल ( Mendel ) ने जो प्रस्ताव दिया है , वह यह है कि आपके पास जीन ( gene ) के विभिन्न रूप हैं जिन्हें आप एलील्स ( alleles ) कहते हैं , उदाहरण के लिए एक जीन ( gene ) आपकी ऊंचाई निर्धारित कर सकता है ।","కాబట్టి, మెండెల్ ప్రతిపాదించినది ఏమిటంటే, మీరు యుగ్మ వికల్పాలు అని పిలిచే వివిధ రకాల జన్యువులను కలిగి ఉన్నారని బోవేరి వాస్తవానికి ఒక రకమైన వివరణ ఇచ్చారు, ఉదా. ఉదాహరణకు, ఒక జన్యువు మీ ఎత్తును నిర్ణయించగలదు."
+"तो , आपके पास जीन ( gene ) के दो वेरिएंट हो सकते हैं , एक जो आपको लंबा फेनोटाइप ( phenotype ) देता है , दूसरा जो आपको कुछ हद तक कम फेनोटाइप ( phenotype ) देता है और इन दोनों को आप जानते हैं , जिसे गैमेटोजेनेसिस ( gametogenesis ) कहा जाता है ।","కాబట్టి, మీరు ఒక జన్యువు యొక్క రెండు వైవిధ్యాలను కలిగి ఉండవచ్చు, ఒకటి మీకు పొడవైన సమలక్షణాన్ని ఇస్తుంది, మరొకటి మీకు కొంత తక్కువ సమలక్షణాన్ని ఇస్తుంది మరియు ఈ రెండూ మీకు తెలిసినవి, వీటిని గేమ్‌టోజెనిసిస్ ( గేమెటోజెనిసిస్)."
+"इसलिए , यदि आप एक पौधे को पार करते हैं जो लंबा है , लेकिन एक एलील ( allele ) है , तो आप जानते हैं कि जब फेनोटाइप ( phenotype ) दिया जाता है तो वह लंबा नहीं होता है और इसे दूसरे पौधे के साथ पार करें जो लंबा नहीं है , तो आप अगली पीढ़ी में 50 प्रतिशत की उम्मीद करेंगे ।","కాబట్టి, మీరు పొడవైన, కాని యుగ్మ వికల్పం ఉన్న మొక్కను దాటితే, ఒక సమలక్షణం ఇచ్చినప్పుడు అది పొడవైనది కాదని, మరొక మొక్కతో దాటండి ఎక్కువ కాలం కాకపోతే, మీరు తరువాతి తరంలో 50 శాతం ఆశిస్తారు."
+"इतना लंबा नहीं , सही है ।","అంత పెద్దది కాదు, సరియైనది."
+"तो , इसका मतलब है कि आप जो गुणसूत्रों ( chromosomes ) को जानते हैं , दो एलील्स ( alleles ) को दो युग्मकों ( gametes ) में क्रमबद्ध किया जाता है , जब कोशिका ( cell ) माइटोसिस ( meiosis ) से गुजरती है और मूल रूप से , वह मेइओटिक ( meiotic ) की प्रक्रिया से गुजरते दिखाया है कि आप जानते हैं कि यह गुणसूत्र ( chromosomes ) वर्गीकृत हो जाते हैं और वे बन जाते हैं , जैसे कि आप पुन : विभाजन के प्रकार को जानते हैं ।","మీకు తెలిసిన క్రోమోజోములు రెండు గామేట్‌లుగా క్రమబద్ధీకరించబడతాయి, సెల్ మియోసిస్‌కు గురైనప్పుడు మరియు ప్రాథమికంగా, ఈ క్రోమోజోములు వర్గీకరించబడతాయని మీకు తెలుసని చూపించడానికి అతను మెయోటిక్ ప్రక్రియ ద్వారా వెళ్ళాడు మరియు మీకు తెలిసినట్లుగా, పునర్వ్యవస్థీకరణ రకం."
+"ऐसा होता है और यह कुछ ऐसा है कि उसका योगदान , फिर से यह समझने के संदर्भ में बहुत बड़ा योगदान है कि आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) कैसे होती है , फिर वे नहीं जानते कि यह आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) थी लेकिन जो भी हो , वह सेल में क्रमबद्ध है ।","ఇది జరుగుతుంది మరియు ఇది ఒక జన్యు పదార్ధం ఎలా ఉందో అర్థం చేసుకోవడంలో దాని సహకారం మళ్ళీ భారీ సహకారం, అప్పుడు అది ఒక జన్యు పదార్ధం అని వారికి తెలియదు కాని ఏమైనా హో, అతను సెల్ లో క్రమబద్ధీకరించబడ్డాడు."
+"लेकिन लगभग उसी समय में ये तीनों लोग मेंडेल ( Mendel ) , फ्लेमिंग ( Flemming ) और बोवेरी ( Boveri ) सभी यूरोपीय मूल के थे और वे यूरोप से काम कर रहे थे , लेकिन उसी समय वाल्टर सटन ( Walter Sutton ) वह एक अमेरिकी हैं , जो यह भी एक ही घटना को देख रहा था कि मेयोटिक ( meiotic ) कोशिका में गुणसूत्रों ( chromosomes ) को कैसे सॉर्ट किया जाता है और दाईं ओर क्या दिखाया जाता है , यह एक अवलोकन ( phenomenon ) है ।","కానీ అదే సమయంలో, ఈ ముగ్గురు వ్యక్తులు యూరోపియన్ సంతతికి చెందినవారు, మెండెల్, ఫ్లెమింగ్ మరియు బోవేరి, మరియు యూరప్ నుండి పనిచేస్తున్నారు, కానీ అదే సమయంలో, వాల్టర్ సుట్టన్ ఒక అమెరికన్, మెయోటిక్ కణంలో క్రోమోజోములు ఎలా క్రమబద్ధీకరించబడుతున్నాయో మరియు కుడి వైపున చూపబడినది అదే పరిశీలన."
+"उन्होंने मूल रूप से दिखाया है कि एक कोशिका , जो कोशिका विभाजन के अंत में अर्धसूत्रीविभाजन से गुजर रही है , गुणसूत्रों ( chromosomes ) की संख्या आधी हो जाती है ।",కణ విభజన చివరిలో మియోసిస్‌కు గురైన ఒక కణం క్రోమోజోమ్‌ల సంఖ్యను సగానికి తగ్గించిందని వారు మొదట చూపించారు.
+"इसलिए , हम देख सकते हैं कि जिसे वह एक दैहिक श्रृंखला ( somatic series ) के रूप में पुकारता है , उसके द्वारा नाम दिए गए गुणसूत्र ( chromosomes ) और फिर आप दैहिक श्रृंखला ( somatic series ) कहते हैं यदि यह कम श्रृंखला में 2 है तो यह इसका आधा होगा ।","అందువల్ల, అతను సోమాటిక్ సిరీస్‌గా పిలిచేదాన్ని క్రోమోజోమ్‌లు అని పిలుస్తారు మరియు దిగువ శ్రేణిలో 2 ఉంటే మీరు సోమాటిక్ సిరీస్ అని పిలుస్తారు. అది సగం ఉంటుంది."
+"तो , उन्होंने मूल रूप से दिखाया है कि रिडक्शन डिवीजन ( reductional division ) कैसे होता है और फिर उन्होंने युग्मकों ( gametes ) में संयोजन और युग्मनज ( zygotes ) में संयोजन जब आप यह जानते हैं , तो 2 शुक्राणु युग्मक ( gametes ) करते हैं और डिंब और जब फ्यूज मिलकर बनता है जिसे आप युग्मनज ( zygote ) कहते हैं ।","కాబట్టి, తగ్గింపు విభజన ఎలా జరుగుతుందో వారు ప్రాథమికంగా చూపించారు మరియు మీకు తెలిసినప్పుడు వారు గామేట్స్ మరియు జైగోట్లలో కలయిక చేసారు, 2 స్పెర్మ్ గామేట్స్ మరియు గుడ్డు మరియు ఫ్యూజ్ మీరు జైగోట్ అని పిలిచే దానితో తయారైనప్పుడు."
+कैसे उन्होंने फिर से मूल संख्या को बहाल किया जो वहां देखा गया था ।,అక్కడ కనిపించిన అసలు సంఖ్యను అతను మళ్ళీ ఎలా పునరుద్ధరించాడు.
+"इसलिए , मूल रूप से यदि आप जानते हैं , तो इन सभी चीजों को देखा और इस तरह से उन्होंने दिखाया है कि अर्धसूत्रीविभाजन कोशिकाएं ( meiotic cells ) गुजरती हैं जिन्हें रीडेक्शनल डिवीजन ( reductional division ) कहा जाता है जो एक अद्भुत खोज है ।","కాబట్టి, ప్రాథమికంగా మీకు తెలిస్తే, ఈ విషయాలన్నీ చూశాము మరియు ఈ విధంగా వారు మెయోటిక్ కణాలు తగ్గింపు విభాగం అని పిలువబడే గుండా వెళుతున్నాయని చూపించారు, ఇది అద్భుతమైన ఆవిష్కరణ."
+"तो , ये सभी हैं , आप जानते हैं कि स्वतंत्र बोवेरी ( Boveri ) और सटन ( Sutton ) ने स्वतंत्र अवलोकन किया है जो अंततः ( eventually ) एक ही हैं ।","కాబట్టి, ఇవన్నీ మీకు తెలుసు, స్వతంత్ర బోవేరి మరియు సుట్టన్ స్వతంత్ర పరిశీలనలు చేసారు, అవి చివరికి (చివరికి) ఒకే విధంగా ఉంటాయి."
+"यहाँ दिलचस्प बात यह है कि इस घटना को समझने के लिए उन्होंने किस तरह के जीवों का उपयोग किया है , चाहे वह माइटोसिस ( mitosis ) हो या अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) जो कि आप अच्छे से जानते हैं ।","ఇక్కడ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, ఈ దృగ్విషయాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి వారు ఏ విధమైన జీవులను ఉపయోగించారు, ఇది మైటోసిస్ లేదా మియోసిస్ అయినా మీకు బాగా తెలుసు."
+"तो , आप जानते हैं कि क्या यह पौधे , जानवर , मानव है जिसे आप कोशिका विभाजन को विकसित करने या माइटोसिस ( mitosis ) द्वारा क्षतिग्रस्त हिस्से को ठीक करने के लिए विभाजित करते हैं ।","కాబట్టి, కణ విభజనను అభివృద్ధి చేయడానికి  ముందు మైటోసిస్ యొక్క దెబ్బతిన్న భాగాన్ని నయం చేయడానికి మిమ్మల్ని విభజించే మొక్క, జంతువు లేదా మానవుడు కానీ  మీకు తెలుసు."
+"तो , फिर आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) प्रतिकृति ( replicates ) का अर्थ है एक और प्रतिलिपि बनाता है और फिर अंततः सेल विभाजित करता है और पुनः निर्माण ( restore ) करता है कि गुणसूत्रों ( chromosomes ) की सामान्य संख्या क्या है , लेकिन यह बहुत मुश्किल है , आप 1960 तक नहीं जानते हैं , लोगों ने वास्तव में मानव प्रणाली में नहीं देखा है क्योंकि यह बहुत कठिन है ।","కాబట్టి, DNA ప్రతిరూపాలు మరొక ప్రతిరూపం అని మీకు తెలుసు, చివరికి కణం విభజించి సాధారణ క్రోమోజోమ్‌ల సంఖ్యను పునరుద్ధరిస్తుంది, కానీ ఇది చాలా కష్టం, 1960 వరకు మీకు తెలియదు, ప్రజలు నిజంగా మానవ వ్యవస్థను పరిశీలించలేదు ఎందుకంటే ఇది చాలా కష్టం."
+"इसलिए , उन्होंने समझने के लिए विभिन्न प्रकार के जीवों का उपयोग किया है , उदाहरण के लिए , फ्लेमिंग ( Flemming ) ने कहा उन्होंने पौधों को देखा और क्योंकि आसानी से कोई भी तैयारी कर सकता है और गुणसूत्र ( chromosome ) को देख सकता है , इसीलिए उसने इसे गुणसूत्र ( chromosome ) और क्रोमेटिन ( chromatin ) के रूप में नाम दिया है , लेकिन बोवरी ( Boveri ) और सटन ( Sutton ) , उन्होंने अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) को देखा जो बहुत कठिन है ।","అందువల్ల, అతను అర్థం చేసుకోవడానికి అనేక రకాల జీవులను ఉపయోగించాడు, ఉదాహరణకు, ఫ్లెమింగ్ అతను మొక్కలను చూశానని మరియు సులభంగా సన్నాహాలు చేయగలడు మరియు క్రోమోజోమ్‌ను చూడగలడని చెప్పాడు, అందుకే అతను దీనికి క్రోమోజోమ్ మరియు క్రోమాటిన్ అని పేరు పెట్టాడు, కాని బోవేరి మరియు సుట్టన్, అతను మియోసిస్‌ను గమనించాడు, ఇది చాలా కష్టం."
+"इसलिए , उन्होंने जाकर पशु प्रणाली को देखा ।","అందువలన, అతను వెళ్లి జంతు వ్యవస్థ వైపు చూశాడు."
+"तो , माइटोसिस ( mitosis ) के लिए शुरुआती वर्षों में हमारी बहुत समझ पौधों से आई है जबकि अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) जानवरों से आए हैं ।","కాబట్టి, మైటోసిస్ కోసం ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో, మొక్కల నుండి మన అవగాహన చాలా వచ్చింది, మరియు  మియోసిస్ జంతువుల నుండి వచ్చింది."
+"हालांकि , ऐसे कोशिका विभाजन पौधों में भी होते हैं , जब वे जानते हैं कि आप शुक्राणु बनाते हैं ।","అయినప్పటికీ, మీరు స్పెర్మ్ తయారు చేస్తారని తెలిసినప్పుడు మొక్కలలో కూడా ఇటువంటి కణ విభజన జరుగుతుంది."
+"Boveri यहाँ इस्तेमाल किया जाने वाला कीड़ा जिसे Ascaris कहा जाता है , आप जानते हैं , उसने उस पर गौर किया और फिर अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) की प्रक्रिया को देखा , जबकि Sutton ने ग्रासहॉपर ( Grasshopper ) में एक स्पष्ट रूप से कीट ( insect ) , अमेरिकी कीट को देखा और इनमें से आपको प्रजाति का पता चल जाता है , जो युग्मक ( gamete ) वृषण ( testis ) को बनाते हैं , मुलायम , विच्छेदन ( dissect ) कर सकते हैं और देखते हैं कि आप जानते हैं कि यह एक माइक्रोस्कोप ( microscope ) के नीचे पतली परत बनाता है और फिर हम गुणसूत्र ( chromosome ) के लिए निशान लगा सकते हैं और देख सकते हैं और इस तरह वे वास्तव में इन खोजों के साथ सही आए हैं ।","బోవేరి ఇక్కడ ఉపయోగించిన పురుగును అస్కారిస్ అని పిలుస్తారు, మీకు తెలుసా, అతను దానిని చూసాడు మరియు తరువాత మియోసిస్ ప్రక్రియను చూశాడు, సుట్టన్ మిడతలో స్పష్టంగా పురుగును చూశాడు. అమెరికన్ కీటకాన్ని చూసారు మరియు వీటి నుండి మీరు జాతుల గురించి తెలుసుకుంటారు, ఇవి గామేట్ వృషణాలను మృదువుగా చేస్తాయి, విడదీయవచ్చు మరియు ఇది సూక్ష్మదర్శిని అని మీకు తెలుసు. ), ఆపై మనం క్రోమోజోమ్ కోసం గుర్తించవచ్చు మరియు చూడవచ్చు మరియు అందువల్ల అవి ఈ ఆవిష్కరణలతో నిజమయ్యాయి."
+"तो , जीव विज्ञान ( biology ) में एक वर्णनात्मक विज्ञान ( descriptive science ) के रूप में बोली जाने वाली आम तौर पर आप क्या जानते हैं ?","కాబట్టి, జీవశాస్త్రంలో వివరణాత్మక శాస్త్రంగా మాట్లాడటం మీకు సాధారణంగా ఏమి తెలుసు?"
+"इस तरह के अवलोकन ( observation ) से कैसे आता है , जो कुछ भी नहीं है , लेकिन जब आप एक सेल को ठीक करते हैं , तो घटना के विभिन्न स्नैप शॉट्स ( snap shots ) में देखा गया था और उन्हें देखते हैं और संभवत : अनुक्रम के रूप में सहसंबंधित बनाने की कोशिश की और वे खोज के साथ आए जो आश्चर्यजनक है ।","ఈ రకమైన పరిశీలన ఎలా వస్తుంది, ఇది మీరు ఒక కణాన్ని పరిష్కరించినప్పుడు తప్ప, ఈవెంట్ యొక్క వివిధ స్నాప్ షాట్లలో కనిపించింది మరియు వాటిని చూడండి మరియు బహుశా క్రమం వారు పరస్పర సంబంధం కలిగి ఉండటానికి ప్రయత్నించినప్పుడు మరియు వారు అద్భుతమైన ఆవిష్కరణతో ముందుకు వచ్చారు."
+"तो , इसलिए विज्ञान में यह वर्णनात्मक ( descriptive ) या विश्लेषणात्मक प्रयोगात्मक विज्ञान ( analytical experimental sciences ) विज्ञान के नाम पर कुछ भी नहीं है जिसे आप लोगों को याद रखना चाहिए जब भी कुछ भी अध्ययन करें ।","కాబట్టి, ఈ వివరణాత్మక శాస్త్రం (వివరణాత్మక) లేదా విశ్లేషణాత్మక ప్రయోగాత్మక శాస్త్రం (విశ్లేషణాత్మక ప్రయోగాత్మక ((পরীক্ষামূলক | এক্সপেরিমেন্টাল | ప్రయోగాత్మక)) ((પ્રાયોગિક | એક્સ્પરીમેન્ટલ | ప్రయోగాత్మక)) శాస్త్రాలు) మీరు ప్రజలను గుర్తుంచుకునే సైన్స్ పేరిట ఏమీ లేదు ఎప్పుడు అధ్యయనం చేయాలి."
+"तो , यह है कि एस्केरिस ( Ascaris ) और टिड्डा ( grasshopper ) जैसी प्रणाली ने वास्तव में इस अवधारणा को समझने में योगदान दिया कि आज भी मनुष्यों के बारे में बात करते हैं या नहीं , यह विकार ( disorder ) या प्रजनन ( reproduction ) या सामान्य विकास है जो उन्होंने किसी भी प्रणाली में बनाए हैं , वास्तव में यह समझने में हमारी मदद करती है कि हमारे शरीर में क्या होता है ।","కాబట్టి, అస్కారిస్ మరియు మిడత వంటి వ్యవస్థలు వాస్తవానికి మానవులు నేటికీ మాట్లాడుకుంటున్నారా, అది రుగ్మత లేదా పునరుత్పత్తి కాదా అనే భావనకు దోహదపడింది. సాధారణ అభివృద్ధి అంటే వారు ఏ వ్యవస్థలోనైనా సృష్టించారు, ఇది మన శరీరంలో ఏమి జరుగుతుందో అర్థం చేసుకోవడానికి నిజంగా సహాయపడుతుంది"
+"इसलिए , मैं जिस पांचवे व्यक्ति का परिचय देने जा रहा हूं वह बेटसन ( Bateson ) है ।",నేను పరిచయం చేయబోయే ఐదవ వ్యక్తి బేట్సన్.
+"तो , वह फिर से वही है जिसने आनुवंशिकी ( genetics ) के क्षेत्र को बनाया या समाप्त किया है , वह वह है जिसने यह शब्द दिया है और वह वह है जो वास्तव में समझ गया है कि ग्रेगर मेंडल ( Gregor Mendel ) ने क्या किया है ।","అతను మళ్ళీ జన్యుశాస్త్ర రంగాన్ని సృష్టించాడు లేదా ముగించాడు, అతను ఈ పదాన్ని ఇచ్చినవాడు మరియు గ్రెగర్ మెండెల్ ఏమి చేసాడో నిజంగా అర్థం చేసుకున్నవాడు"
+"तब तक मेंडल ( Mendel ' s ) के योगदान का पता नहीं चला था , उन्होंने ऐसा किया है और उन्होंने रिकॉर्ड किया और छोड़ दिया लेकिन किसी ने वास्तव में निहितार्थों ( implications ) पर ध्यान नहीं दिया ।","అప్పటి వరకు మెండెల్ యొక్క సహకారం వెల్లడించలేదు, అతను అలా చేసాడు మరియు అతను రికార్డ్ చేసి వదులుకున్నాడు కాని చిక్కులపై ఎవరూ నిజంగా దృష్టి పెట్టలేదు."
+"उनमें से कुछ जो यह महसूस करते थे कि उन्होंने जो किया है वह निरर्थक ( absurd ) है और कुछ भी नहीं समझा रहा है , यह मनुष्यों और जानवरों पर लागू नहीं हो सकता है और इसी तरह ।","తాము చేసినవి అసంబద్ధమైనవి మరియు ఏదైనా వివరించడం లేదని భావించిన వారిలో కొందరు, ఇది మానవులకు మరియు జంతువులకు వర్తించదు."
+"लेकिन यह बेटसन ( Bateson ) ही था जिसने वास्तव में मेंडल ( Mendel ) के आंकड़ों पर ध्यान दिया और फिर उसने क्षेत्र का विकास किया , उसने आनुवांशिकी ( genetics ) नाम के क्षेत्र का विकास किया , और फिर उन्होंने कहा कि मेंडल ( Mendel ) ने प्रत्येक जीवों पर लागू किया ।","కానీ మెండెల్ యొక్క డేటాను నిజంగా చూసిన బాట్సన్, ఆపై అతను ఈ క్షేత్రాన్ని అభివృద్ధి చేశాడు, అతను జన్యుశాస్త్రం అనే పేరుతో అభివృద్ధి చేశాడు, ఆపై అతను మెండెల్ ప్రతి జీవికి వర్తించబడుతుంది."
+"इसलिए , यदि मेंडल ( Mendel ) ने जो किया है , वह बहुत लोकप्रिय है तो लोगों ने मेंडल ( Mendel ) के योगदान पर ध्यान दिया ।","అందువల్ల, మెండెల్ చేసినది బాగా ప్రాచుర్యం పొందితే, ప్రజలు మెండెల్ యొక్క సహకారంపై దృష్టి పెట్టారు."
+जब मेंडल ( Mendel ) अब नहीं रहे थे ।,మెండెల్ ఇక లేనప్పుడు.
+"तो , यह एक महान काम है जो वह किया गया था ।","కాబట్టి, ఇది గొప్ప పని."
+"तो , ऐसे लोग हैं जो वास्तव में समझने के लिए मॉडल प्रणाली ( model system ) को देखने की कोशिश करते हैं क्योंकि आप किस प्रश्न को पूछ रहे हैं , इसके आधार पर आपको समझने के लिए उपयुक्त मॉडल प्रणाली ( model system ) की आवश्यकता है , जब कि मॉर्गन ( Morgan ) आए , एक अमेरिकी आनुवंशिकीविद् ( geneticist ) और उन्होंने सबसे प्रसिद्ध मॉडल प्रणाली ( model system ) का उपयोग करना शुरू कर दिया जो हमारे पास ड्रोसोफिला ( drosophila ) पर है ।","కాబట్టి, అర్థం చేసుకోవడానికి మోడల్ సిస్టమ్‌ను చూడటానికి నిజంగా ప్రయత్నించే వ్యక్తులు ఉన్నారు, ఎందుకంటే మీరు ఏ ప్రశ్న అడుగుతున్నారనే దాని ఆధారంగా, అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు తగిన మోడల్ సిస్టమ్ అవసరం, మోర్గాన్ వచ్చినప్పుడు, ఒక అమెరికన్ జన్యు శాస్త్రవేత్త మరియు అతను డ్రోసోఫిలాపై మన దగ్గర ఉన్న అత్యంత ప్రసిద్ధ మోడల్ వ్యవస్థను ఉపయోగించడం ప్రారంభించాడు."
+"इसलिए , उन्होंने मूल रूप से एक मॉडल के रूप में कीटों का उपयोग करने के साथ क्या किया , लेकिन आप ड्रोसोफिला ( drosophila ) को सरल कारण के लिए बहुत बेहतर पाते हैं , इसका एक छोटा जीवन काल है , ताकि आप उन्हें अगली पीढ़ी के लिए पार कर सकें और इसलिए क्योंकि आनुवंशिकी ( genetics ) नहीं कर सकते क्या आप जानते हैं , पीढ़ियों और दो जीवों को देखे बिना किए गए गुणसूत्रों ( chromosome ) की संख्या कम है ।","కాబట్టి, వారు మొదట కీటకాలను మోడల్‌గా ఉపయోగించడం ద్వారా ఏమి చేసారు, కానీ సాధారణ కారణంతో మీరు డ్రోసోఫిలాను చాలా మెరుగ్గా కనుగొన్నారు, దీనికి తక్కువ ఆయుష్షు ఉంది, కాబట్టి మీరు వాటిని తరువాతి తరానికి ఉపయోగించవచ్చు అందువల్ల జన్యుశాస్త్రం తరాల మరియు రెండు జీవులను చూడకుండా తయారు చేసిన క్రోమోజోమ్‌ల సంఖ్య తక్కువగా ఉంటుంది."
+"तो , मूल रूप से वह चाहता था कि आप ऐसे जीव को जानें जिसमें गुणसूत्र ( chromosome ) की संख्या कम हो ।",ప్రాథమికంగా తక్కువ క్రోమోజోమ్‌లను కలిగి ఉన్న ఒక జీవిని మీరు తెలుసుకోవాలని ఆయన కోరుకున్నారు.
+"इसलिए , जहां भी वर्ण में गुणसूत्र ( chromosome ) या उससे कम जुड़े हुए हैं , वे बेहतर तरीके से समझ पाएंगे ।","పాత్రలోని క్రోమోజోమ్ ఎక్కడ ఎక్కువ లేదా తక్కువ అనుసంధానించబడిందో, అవి బాగా అర్థం చేసుకోబడతాయి."
+"तो , आपके दाहिनी ओर की स्लाइड में यहाँ शीर्ष ( top ) पर क्या दिखाया गया है , एक महिला और पुरुष ड्रोसोफिला ( drosophila ) से गुणसूत्र ( chromosome ) का योजनाबद्ध गुणसूत्र ( chromosome ) है , जिसे आप जानते हैं , निश्चित रूप से , आपके पास मानव की तरह यह है , आपके पास ऑटोसम ( autosome ) हैं जो हैं दोनों तरफ चित्रित किया गया है और फिर आपके पास सेक्स गुणसूत्र ( sex chromosome ) है जो XX या XY है ।","కాబట్టి, మీ కుడి స్లైడ్‌లో పైభాగంలో ఇక్కడ చూపబడినది ఆడ మరియు మగ డ్రోసోఫిలా నుండి క్రోమోజోమ్ యొక్క స్కీమాటిక్ క్రోమోజోమ్, ఇది మీకు తెలుసు, అయితే, మీ ఇది మానవుడిలా ఉంది, మీకు రెండు వైపులా వర్ణించబడిన ఆటోసోమ్‌లు ఉన్నాయి, ఆపై మీకు సెక్స్ క్రోమోజోమ్ ఉంది, ఇది XX లేదా XY."
+"तो , उन्होंने इसका उपयोग किया है कि आप गुणसूत्रों ( chromosomes ) को समझने के लिए ड्रोसोफिला ( drosophila ) को जानते हैं और वह वह है जो वास्तव में स्थापित है जिसे आप एक आनुवंशिक लिंकेज ( genetic linkage ) के रूप में कहते हैं जिसका अर्थ है कि क्रोमोसोम ( chromosome ) के विभिन्न खंड ( segments ) हैं और ये खंड ( segments ) एक चरित्र का प्रतिनिधित्व करते हैं जैसे कि मेंडल ( Mendel ) का कहना है कि आप इसे कह सकते हैं एक जीन जो आपकी ऊंचाई निर्धारित करता है या यह एक ऐसा जीन ( gene ) हो सकता है जो आपको पता हो , उदाहरण के लिए आपका कोई अन्य फेनोटाइप ( phenotype ) , पौधों में यह पौधे का रंग हो सकता है , यह बीज का आकार हो सकता है और इसी तरह और उन्होंने कहा कि वे शारीरिक रूप से एक दूसरे से जुड़े हुए हैं और फिर उन्होंने यह भी कहा कि हालांकि वे शारीरिक रूप से जुड़े हुए हैं जब आपके पास गुणसूत्र ( chromosome ) की एक जोड़ी होती है जो समरूप अर्थ समरूप हैं लेकिन युग्मकों ( gametes ) के निर्माण के दौरान अलग होने के बारे में , जीन के वैरिएंट ( variant ) के रूप में कहा जाता है कि प्रत्येक होमोलॉगस ( homologous ) हो सकता था ।","కాబట్టి, క్రోమోజోమ్‌లను అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు డ్రోసోఫిలా తెలుసునని వారు ఉపయోగించారు మరియు వాస్తవానికి ఇది మీరు జన్యుసంబంధమైన అనుసంధానంగా పిలిచేది. క్రోమోజోమ్ యొక్క విభిన్న విభాగాలు ఉన్నాయని మరియు ఈ విభాగాలు మెండెల్ వంటి పాత్రను సూచిస్తాయని మీరు మీ ఎత్తును నిర్ణయించే జన్యువు అని పిలవవచ్చు లేదా అది ఒక మీకు తెలిసిన ఒక జన్యువు ఉండవచ్చు, ఉదాహరణకు మీ యొక్క ఏదైనా ఇతర సమలక్షణం, మొక్కలలో ఇది మొక్క యొక్క రంగు కావచ్చు, ఇది విత్తనాల ఆకారం కావచ్చు మరియు మొదలైనవి మరియు అవి భౌతికంగా ఉన్నాయని వారు చెప్పారు ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉంటే, అప్పుడు మీరు ఒక జత క్రోమోజోమ్‌లను కలిగి ఉన్నప్పుడు అవి శారీరకంగా అనుసంధానించబడినప్పటికీ అవి సజాతీయమైనవి, కాని గామేట్‌లు ఏర్పడేటప్పుడు భిన్నంగా ఉంటాయి. ప్రతి హోమోలాగస్ (హోమోలోగౌ) జన్యువు యొక్క వైవిధ్యంగా చెప్పబడుతుంది. ఇది జరిగి ఉండవచ్చు."
+"दिए गए जीन का दूसरा रूप जिसे आप एलील ( allele ) कहते हैं और वहां फेरबदल ( shuffling ) हो सकता है , जिसका अर्थ है कि एक होमोलॉग ( homologue ) से दूसरे में डीएनए ( DNA ) सामग्री ( material ) का आदान - प्रदान हो सकता है और जिसे हम क्रॉसिंग ओवर ( crossing over ) कहते हैं ।","మీరు యుగ్మ వికల్పం అని పిలిచే ఇచ్చిన జన్యువు యొక్క మరొక రూపం షఫ్లింగ్ కావచ్చు, అనగా ఒక హోమోలాగ్ నుండి మరొకదానికి DNA పదార్థం యొక్క మార్పిడి సంభవించవచ్చు. మరియు మేము క్రాసింగ్ ఓవర్ అని పిలుస్తాము."
+"इसलिए , उन्होंने केवल गुणसूत्रों को देखकर सब कुछ परिकल्पित किया उड़ना और फिर विभिन्न ( seg ) के दौरान आप पीढ़ियों को जानते हैं और फिर क्या ( हम ) देख रहे हैं कि कैसे फ्लाई लुक पसंद है ।","అతను క్రోమోజోమ్‌లను చూడటం ద్వారా ప్రతిదీ ఉహించాడు. ఫ్లై ఆపై వేర్వేరు (సెగ్) సమయంలో మీకు తరాలు తెలుసు, ఆపై (మేము) ఫ్లై ఎలా ఉంటుందో చూస్తున్నాము."
+"इसलिए , मेंडल ( Mendel ) की तरह उन्होंने भी मक्खियों का चयन किया जिनके उदाहरण के रूप में हम कैसे दिखते हैं , यह उदाहरण के लिए कैसा दिखता है , यह आंख का रंग हो सकता है , यह पंख का आकार हो सकता है , यह मक्खी का आकार हो सकता है स्वयं , उनका रंग , शरीर का रंग और कई अलग - अलग पैटर्न हैं जिनके बारे में हम थोड़ी देर बाद चर्चा करेंगे ।","కాబట్టి, మెండెల్ మాదిరిగా, అతను ఎలా కనిపిస్తున్నాడో, ఉదాహరణకు ఎలా ఉంటుందో దానికి ఉదాహరణ ఉన్న ఫ్లైస్‌ను కూడా ఎంచుకున్నాడు, ఇది కంటి రంగు కావచ్చు, ఇది రెక్క ఆకారం కావచ్చు, అది ఒక ఫ్లై కావచ్చు. ఆకారం స్వీయ, వాటి రంగు, శరీర రంగు మరియు అనేక విభిన్న నమూనాలు కావచ్చు, వీటిని మనం కొంచెం తరువాత చర్చిస్తాము."
+"तो , उन्होंने यह दिखाने के लिए कि इन सभी फेनोटाइप ( phenotype ) का उपयोग किया है जैसे कि मेंडल ( Mendel ) ने परिवारों में अलग - अलग पीढ़ियों के माध्यम से चला सकते हैं और वे गुणसूत्र ( chromosome ) से जुड़े हुए हैं उनमें से कुछ एक ही गुणसूत्र ( chromosome ) हैं इसलिए , आप दिखा सकते हैं कि अधिक बार वे आपको जानते हैं ।","కాబట్టి, వారు మెండెల్ కుటుంబాలలో వేర్వేరు తరాల ద్వారా నడపగలరని మరియు వారు క్రోమోజోమ్‌తో అనుసంధానించబడ్డారని చూపించడానికి ఈ సమలక్షణాలన్నింటినీ ఉపయోగించారు. వాటిలో కొన్ని అదే క్రోమోజోమ్. అందువల్ల, వారు మీకు తరచుగా తెలుసు అని మీరు చూపించగలరు."
+सही से एक साथ प्रसारित ( transmitted ) है ।,కుడి నుండి ఒకేసారి ప్రసారం చేయబడుతుంది.
+"तो , मेंडल ( Mendel ) और मॉर्गन ( Morgan ) के बीच यह मुख्य अंतर है क्योंकि मेंडल ( Mendel ) ने जो भी चरित्र लिया उन्होंने ऐसा किया या उन्होंने उन चरित्रों को चुना जो अलग - अलग गुणसूत्रों ( chromosome ) पर मौजूद हैं यही कारण है कि उनका कानून , तीसरा कानून जिसे आपने स्वतंत्र वर्गीकरण ( independent assortment ) कहा है क्योंकि कानून उन जीनों पर लागू होता है जो आप पात्रों को जानते हैं , जीन ( gene ) अलग - अलग गुणसूत्रों ( chromosome ) में मौजूद होते हैं यही कारण है कि वे एक दूसरे से स्वतंत्र हैं ।","కాబట్టి, మెండెల్ మరియు మోర్గాన్ మధ్య ఇది ప్రధాన వ్యత్యాసం, ఎందుకంటే మెండెల్ తాను చేసిన ఏ పాత్ర అయినా చేసాడు లేదా అతను వేర్వేరు క్రోమోజోమ్‌లలోని పాత్రలను ఎంచుకున్నాడు. వారి చట్టం మూడవ నియమం, దీనిని మీరు స్వతంత్ర కలగలుపు అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే ఈ చట్టం మీకు తెలిసిన జన్యువులకు అక్షరాలుగా వర్తిస్తుంది, జన్యువులు వేర్వేరు క్రోమోజోమ్‌లపై ఉంటాయి. అందువల్ల అవి ఒకదానికొకటి స్వతంత్రంగా ఉంటాయి. "
+"तो , यह कानून एक ही गुणसूत्र ( chromosome ) पर मौजूद दो जीन ( gene ) को लागू नहीं करता है ।",ఒకే క్రోమోజోమ్‌లో ఉన్న రెండు జన్యువులకు ఈ చట్టం వర్తించదు.
+"ऐसा इसलिए है क्योंकि यदि वे एक - दूसरे के करीब होते हैं तो वे अक्सर साथ जाने वाले होते हैं या अलग हो जाते हैं , लेकिन वे उस कानून का पालन नहीं कर सकते हैं जो उन्होंने 9 : 3 : 3 : 1 दिया है जो केवल तभी लागू होता है जब वे विभिन्न गुणसूत्र में मौजूद हों ।","ఎందుకంటే వారు ఒకరికొకరు దగ్గరగా ఉంటే వారు తరచూ దెగ్గరగా ఉంటారు లేదా విడిపోవడానికి ప్రయత్నిస్తారు, కాని వారు ఇచ్చిన చట్టాన్ని వారు పాటించలేరు 9: 3: 3: 1 ఇది వివిధ క్రోమోజోమ్‌లలో ఉన్నప్పుడు మాత్రమే వర్తిస్తుంది."
+"तो , यह वह जगह है जहां वास्तव में लिंकेज ( linkage ) को दिखाने के लिए मॉर्गन ( morgan ) ने योगदान दिया है और उन्होंने पुनर्संयोजन आवृत्ति ( recombination frequency ) और इतने पर देखकर जीन ( gene ) के बीच एक आनुवांशिक दूरी ( genetic distance ) के रूप में जो कहा जाता है और यह मॉडल जो उन्होंने विकसित किया वह बहुत प्रसिद्ध मॉडल ( famous model ) और आनुवांशिक ( genetic ) , अवधारणाएं ( concepts ) और विकासात्मक जीव विज्ञान ( developmental biology ) जिसे आप कहते हैं कि जीन ( gene ) विकास को कैसे नियंत्रित करते हैं , इस सुंदर प्रणाली में कैसे आते हैं जो मॉर्गन ( Morgan ) का योगदान है ।","కాబట్టి, మోర్గాన్ వాస్తవానికి అనుసంధానం చూపించడానికి దోహదపడింది మరియు పున: సంయోగం ఫ్రీక్వెన్సీని చూడటం ద్వారా జన్యువుల మధ్య జన్యుపరమైన దూరాన్ని చూశాడు. అతను అభివృద్ధి చేసిన ఈ నమూనా చాలా ప్రసిద్ధ మోడల్ మరియు జన్యు, భావనలు మరియు అభివృద్ధి జీవశాస్త్రం, దీనిని మీరు జన్యు అభివృద్ధి అని పిలుస్తారు. మోర్గాన్ యొక్క సహకారం అయిన ఈ అందమైన వ్యవస్థలోకి ప్రవేశిస్తారు."
+"इसलिए , उन्होंने न केवल विकासशील मॉडल ( developing model ) के संदर्भ में योगदान दिया , बल्कि उन्होंने अपने छात्रों को अधिक गहन मौलिक प्रश्न पूछने ( deeper fundamental questions ) के लिए प्रशिक्षित किया , जिनमें से कुछ वे परीक्षण नहीं कर सके ।","అతను అభివృద్ధి చెందుతున్న నమూనాకు దోహదం చేయడమే కాకుండా, తన విద్యార్థులకు లోతైన ప్రశ్నలు అడగడానికి శిక్షణ ఇచ్చాడు, వాటిలో కొన్ని పరీక్షించలేకపోయాడు."
+"उनके छात्रों में से एक मॉर्गन ( Morgan ) के छात्रों को आप जानते हैं कि बाद में किसी अन्य पहलू को देखने के लिए चला गया , लेकिन अवधारणा बहुत अवधारणा है जिसे विरासत के गुणसूत्र ( chromosome ) सिद्धांत के रूप में कहा जाता है , जिसका अर्थ है कि आपकी कोशिकाओं में एक आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) होती है जिसे आप गुणसूत्र ( chromosome ) कहते हैं और ये आप जानते हैं कि क्रोमोसोम ( chromosome ) हैं ।","అతని విద్యార్థులలో ఒకరు, మీకు తెలిసిన మోర్గాన్ విద్యార్థులు తరువాత మరొక కోణాన్ని పరిశీలించారు, కాని ఈ భావన వారసత్వ క్రోమోజోమ్ సిద్ధాంతం అని పిలువబడే చాలా భావన, అనగా మీ కణాలలో మీరు క్రోమోజోమ్ అని పిలిచే జన్యు పదార్ధం ఉందా మరియు అవి క్రోమోజోములు అని మీకు తెలుసు."
+"अगली पीढ़ी को प्रेषित और गुणसूत्रों ( chromosomes ) के कुछ खंड होते हैं , जो निर्धारित करते हैं कि आप अपने फेनोटाइप ( phenotype ) को क्या कहेंगे , हम गुणसूत्र ( chromosome ) के सिद्धांत को वंशानुक्रम कहते हैं और इसे सिद्धांत के रूप में कहा जाता है क्योंकि यह विशुद्ध रूप से अवलोकन है , यह दिखाने के लिए कोई सबूत नहीं है कि मामला क्या है क्योंकि उन्हें यह नहीं पता था कि क्रोमोसोम ( chromosome ) किस चीज से बने होते हैं और वास्तव में किसके लिए फेनोटाइप ( phenotype ) होना चाहिए , वे क्या आप इस बारे में स्पष्ट नहीं जानते थे , लेकिन उन्होंने यह सिद्धांत बनाया था लेकिन अब आप निश्चित रूप से जानते हैं , क्रोमोसोम ( chromosome ) मूल हैं सामग्री और ये लोग जिन्हें आप स्क्रीन में देखते हैं , प्रमुख योगदानकर्ता हैं ।","తరువాతి తరం ప్రసారం చేయబడుతుంది మరియు మీ వంశవృక్షాన్ని మీరు పిలిచే క్రోమోజోమ్‌లలో కొన్ని విభాగాలు ఉన్నాయి, వీటిని మేము క్రోమోజోమ్ వారసత్వ సూత్రం అని పిలుస్తాము మరియు దానిని ఫార్ములా అంటారు. ఇది పూర్తిగా పరిశీలించదగినది కనుక, క్రోమోజోమ్ ఏమి తయారు చేయబడిందో మరియు ఫినోటైప్ నిజంగా ఎలా ఉందో వారికి తెలియదు కాబట్టి విషయం ఏమిటో చూపించడానికి ఆధారాలు లేవు. మీకు ఇది స్పష్టంగా తెలియకపోవచ్చు, కానీ అతను ఈ సిద్ధాంతాన్ని రూపొందించాడు, కానీ ఇప్పుడు మీకు ఖచ్చితంగా తెలుసు, క్రోమోజోమ్ అసలు పదార్థం మరియు మీరు తెరపై చూసే ఈ వ్యక్తులు ప్రధాన సహకారం అందించారు. "
+ऐसे कई अन्य लोग हैं जिनकी मैंने चर्चा नहीं की है लेकिन ये लोग हमारी समझ के लिए प्रमुख योगदानकर्ता हैं कि कैसे गुणसूत्र ( chromosome ) आपके संदर्भ में योगदान करते हैं जो आपके फेनोटाइप ( phenotype ) को जानते हैं जो एक पीढ़ी से दूसरी पीढ़ी तक जाता है ताकि यह एक प्रमुख योगदान है ।,"నేను చర్చించని చాలా మంది ఉన్నారు, కాని మీ వ్యక్తులు సమకాలీకరణకు క్రోమోజోములు ఎలా దోహదపడతాయనే దానిపై మన అవగాహనకు ఈ వ్యక్తులు ప్రధాన సహకారి. కనుక ఇది పెద్ద సహకారం."
+"जैसा कि मैंने आपको बताया कि ये योगदान न केवल विज्ञान में हैं , बल्कि उन्होंने लोगों को प्रशिक्षित ( trained ) किया है , यही कारण है कि मॉर्गन ( Morgan ’ s ) की विरासत आज भी आप उन्हें देखते हैं क्योंकि आप जानते हैं , उन्होंने छात्रों को प्रशिक्षित ( trained ) किया है जो नई चुनौतियां लीं और नए मॉडल विकसित किए जो इस बात पर निर्भर करते थे कि वे किस प्रकार के प्रश्न पूछ रहे हैं और इसके कारण जीन ( gene ) और डीएनए ( DNA ) की खोज होती है ।","నేను మీకు చెప్పినట్లుగా, ఈ రచనలు సైన్స్ లో మాత్రమే కాదు, వారు విద్యార్థులకు శిక్షణ ఇచ్చారు, అందుకే మోర్గాన్ వారసత్వం నేటికీ వారు చూస్తున్నారు ఎందుకంటే మీకు తెలుసు, వారు విద్యార్థులకు నేర్పించారు కొత్త సవాళ్లను తీసుకున్న మరియు కొత్త మోడళ్లను అభివృద్ధి చేసిన శిక్షణ, అవి ఏ విధమైన ప్రశ్నలను అడుగుతున్నాయి మరియు జన్యువులు మరియు DNA యొక్క ఆవిష్కరణకు దారితీసింది."
+"तो , आइए हम यहां देखें , उदाहरण के लिए , कार्टून में यहां क्या दिखाया गया है , अब तक हमने गुणसूत्र ( chromosome ) के बारे में बात की है ।","ఇక్కడ చూద్దాం, ఉదాహరణకు, కార్టూన్లో ఇక్కడ చూపబడినవి, ఇప్పటివరకు మేము క్రోమోజోమ్ గురించి మాట్లాడాము."
+"विरासत का गुणसूत्र ( chromosome ) सिद्धांत लेकिन आपने डीएनए ( DNA ) को बाहर निकाल दिया है जैसा कि डीएनए ( DNA ) ने कहा है जैसा कि हम जानते हैं कि अब हमें ऐसे खंड मिल गए हैं जो कार्यात्मक इकाई हैं जिन्हें जीन ( gene ) कहा जाता है , एक गुणसूत्र ( chromosome ) में हजारों और हजारों जीन ( gene ) हो सकते हैं ।","వారసత్వ క్రోమోజోమ్ సిద్ధాంతం కానీ మీరు DNA ను మినహాయించారు, DNA చెప్పినట్లుగా, ఇప్పుడు మనకు తెలిసినట్లుగా మనకు జన్యువులు అని పిలువబడే ఫంక్షనల్ యూనిట్లు ఉన్నాయి. అలాగే, ఒక క్రోమోజోమ్‌లో వేల మరియు వేల జన్యువులు ఉంటాయి."
+"अब , सवाल यह है कि हमें वास्तव में कैसे पता चला कि गुणसूत्र ( chromosome ) डीएनए ( DNA ) से बना है क्योंकि जो भी हो , पिछला भाग जो हमने देखा है कि क्या बोवेरी ( Boveri ) या सटन ( Sutton ) या मॉर्गन ( Morgan ) है ।","ఇప్పుడు, ప్రశ్న ఏమిటంటే క్రోమోజోమ్ DNA తో తయారైందని మనకు ఎలా తెలుసు ఎందుకంటే అది ఏమైనప్పటికీ, మనం చూసిన వెనుక అధ్యాయనంలో బోవేరి మరియు సుట్టన్ లేదా మోర్గాన్ (మోర్గాన్) కాదా."
+"उन्होंने कुछ ऐसा देखा जो सेल के अंदर होता है जो आपको विशेष रूप से तनावपूर्ण संपत्ति देता है जो कॉम्पैक्ट ( compact ) हो जाता है जिसे आप जानते हैं कि बेटियों को सेल में विभाजित किया जा रहा है लेकिन वे इसे गुणसूत्र ( chromosome ) के रूप में नाम देते हैं बिना यह जाने कि यह क्या है , यह ऐसा है जैसे आप देख रहे हैं लेकिन बिना यह जाने कि यह क्या है ।","సెల్ లోపల జరిగే ఏదో వారు గమనించారు, ఇది మీకు ప్రత్యేకించి ఒత్తిడితో కూడిన ఆస్తిని ఇస్తుంది, ఇది కుమార్తెలచే కణాలుగా విభజించబడుతుందని మీకు తెలుసు, కాని వారు దానిని క్రోమోజోమ్ అని పిలుస్తారు నేను పేరు ఏమిటో తెలియదు, మీరు చూస్తున్నట్లుగా ఉంది, కానీ అది ఏమిటో తెలియకుండానే."
+"इसी तरह से आप वास्तव में बहुत से जानते हैं , ऐसे कई वैज्ञानिक हैं जो इस गुणसूत्र ( chromosome ) को देखते हैं ?","అదే విధంగా మీకు చాలా మందికి తెలుసు, ఈ క్రోమోజోమ్‌ను చూసే శాస్త్రవేత్తలు చాలా మంది ఉన్నారా?"
+"गुणसूत्र ( chromosome ) की एक रासायनिक संरचना ( chemical composition ) क्या है और उस रासायनिक मौन ( chemical moiety ) या बायोमोलेक्यूल ( biomolecule ) जो वहां मौजूद है , वास्तव में जानकारी देता है कि आपके पास क्या फेनोटाइप ( phenotype ) होना चाहिए ।","క్రోమోజోమ్ యొక్క రసాయన కూర్పు అంటే ఏమిటి మరియు ఆ రసాయన మోయిటీ ((অর্ধাংশ | মইটি | మోయిటీ)) (((આશિંક ભાગ. Mo. మోయిటీ))) లేదా అక్కడ ఉన్న జీవఅణువు , వాస్తవానికి మీరు కలిగి ఉన్న సమలక్షణం గురించి సమాచారం ఇస్తుంది."
+"तो , यह फिर से आया है कि आप कई वैज्ञानिक जानते हैं जो मॉर्गन ( morgan ) के बाद आए थे , उनमें से दो ये लोग जॉर्ज वेल्स ( George wells ) और एडवर्ड फ़्यूरी ( Edward Fleury ) हैं ।","కాబట్టి, మోర్గాన్ తరువాత వచ్చిన చాలా మంది శాస్త్రవేత్తలు మీకు తెలుసని మళ్ళీ వచ్చింది, వారిలో ఇద్దరు జార్జ్ వెల్స్ మరియు ఎడ్వర్డ్ ఫ్లెరీ."
+ये वे लोग हैं जिन्होंने एक जीन ( gene ) एक एंजाइम परिकल्पना ( enzyme hypothesis ) नामक सिद्धांत दिया था ।,జన్యు (gene) పరికల్పన (enzyme) అనే సిద్ధాంతాన్ని ఇచ్చిన వ్యక్తులు వీరు.
+"यदि आप जैव रसायन पाठ्यपुस्तक ( biochemistry textbook ) या आनुवांशिकी ( genetics ) में भी पाठ्य पुस्तक को देखते हैं , तो इसे कैसे कहा जाएगा और यह बहुत प्रसिद्ध परिकल्पना है क्योंकि उन्होंने कहा कि गुणसूत्र ( chromosome ) में कुछ निश्चित खंड होते हैं जो एक जानकारी देते हैं कि प्रोटीन ( protein ) क्या होना चाहिए और इसलिए यहाँ आप स्पष्ट रूप से जानते हैं , कि प्रोटीन ( protein ) एक एंजाइम ( enzyme ) है जिसे उन्होंने देखा था ।","మీరు బయోకెమిస్ట్రీ పాఠ్యపుస్తకాన్ని లేదా జన్యుశాస్త్రంలో పాఠ్యపుస్తకాన్ని పరిశీలిస్తే, దీనిని ఎలా పిలుస్తారు మరియు ఇది చాలా బాగా తెలిసిన పరికల్పన ఎందుకంటే క్రోమోజోమ్ ఒక సమాచారంలో కొన్ని విభాగాలను కలిగి ఉందని వారు చెప్పారు. ప్రోటీన్ ఏమిటో చెప్పండి మరియు ఇక్కడ మీకు స్పష్టంగా తెలుసు, ప్రోటీన్ వారు చూసిన ఎంజైమ్."
+"वे दोनों मॉर्गन ( morgan ) के छात्र हैं , दोनों को ड्रोसोफिला ( drosophila ) में प्रशिक्षित किया गया था और फिर वे उन सभी आनुवंशिकी ( genetics ) को जानते हैं , जिनके बारे में हमने कुछ समय पहले चर्चा की थी , लेकिन उन्होंने महसूस किया कि आप जानते हैं कि केवल गुणसूत्रों ( chromosomes ) की तलाश में और गहराई से जाने के लिए आपको पता है ।","వారు ఇద్దరూ మోర్గాన్ విద్యార్థులు, ఇద్దరూ డ్రోసోఫిలాలో శిక్షణ పొందారు, ఆపై కొంతకాలం క్రితం మేము చర్చించిన అన్ని జన్యుశాస్త్రం వారికి తెలుసు, కాని వారు దానిని గ్రహించారు క్రోమోజోమ్‌ల కోసం మాత్రమే లోతుగా ఎలా వెళ్ళాలో మీకు తెలుసు."
+अगली पीढ़ी फेनोटाइप ( phenotype ) क्या है ?,తదుపరి తరం సమలక్షణం ఏమిటి?
+"हमें यह समझना होगा कि गुणसूत्र ( chromosome ) में जो कुछ भी है , वह कैसे तय करता है कि जीव कैसे होता है , उदाहरण के लिए मक्खी व्यवहार करती है या उसके पास क्या फेनोटाइप ( phenotype ) है ।","క్రోమోజోమ్‌లో ఉన్నది జీవి ఎలా జరుగుతుందో నిర్ణయిస్తుందని మనం అర్థం చేసుకోవాలి, ఉదాహరణకు ఫ్లై ప్రవర్తిస్తుంది లేదా దానిలో ఏ సమలక్షణం ఉంది."
+"तो , उन्होंने पाया कि मॉडल सिस्टम आनुवांशिकी ( genetics ) के लिए अच्छा है जिसका अर्थ है कि अलगाव पैटर्न पर गुणसूत्र ( chromosome ) को देखना लेकिन आप के संदर्भ में इतना अच्छा नहीं है कि आप समझ सकें कि क्रोमोसोम ( chromosome ) किस तरह की जानकारी देता है ।","కాబట్టి, మోడల్ సిస్టమ్ జన్యుశాస్త్రానికి మంచిదని వారు కనుగొన్నారు, అనగా ఐసోలేషన్ నమూనాలో క్రోమోజోమ్‌ను చూడటం, కానీ క్రోమోజోమ్ ఎలాంటి సమాచారం అని మీరు ఎలా అర్థం చేసుకుంటున్నారో పరంగా అంత మంచిది కాదు. ఇస్తుంది."
+"इसलिए , उन उपलब्ध साधनों के साथ जो उनके पास थे वे गहरे नहीं जा सकते थे ।","అందువల్ల, అందుబాటులో ఉన్న మార్గాలతో వారు లోతుగా వెళ్ళలేరు."
+"इसलिए , उन्होंने कुछ प्रणाली को देखा , जहां वे जा सकते हैं और उदाहरण के लिए अध्ययन कर सकते हैं , आप प्रोटीन ( proteins ) का अर्थ एंजाइम ( enzymes ) , उनके कार्यों और इतने पर जानते हैं ।","వారు కొన్ని వ్యవస్థను చూశారు, అక్కడ వారు వెళ్లి అధ్యయనం చేయవచ్చు, ప్రోటీన్లు, ఎంజైములు, వాటి పనితీరు మరియు మొదలైన వాటి యొక్క అర్థం మీకు తెలుసు."
+उसी समय वे उसी तकनीक का उपयोग करते हैं जिसका उपयोग मॉर्गन ( Morgan ) करता था जो आपको परिवर्तन ज्ञात करता है ।,అదే సమయంలో వారు మార్పులను మీకు చెప్పడానికి మోర్గాన్ ఉపయోగించిన అదే పద్ధతిని ఉపయోగిస్తారు.
+"उन्होंने जो किया वह अलग - अलग मक्खियों में देखा गया जहां प्राकृतिक रूपांतर था इस भिन्नता के परिणामस्वरूप विभिन्न फ़िनोटाइप ( phenotype ) थे , चाहे वह आंखों का रंग हो या शरीर की संरचना या पंख का आकार और इसी तरह ।",వారు చేసినవి సహజమైన వైవిధ్యం ఉన్న వేర్వేరు ఫ్లైస్‌లో కనిపించాయి.ఈ వైవిధ్యం కంటి రంగు లేదా శరీర కూర్పు లేదా రెక్క ఆకారం మరియు వేర్వేరు ఫినోటైప్‌లకు దారితీసింది.
+"इसलिए , वे एक ऐसी प्रणाली के लिए गए , जो आपको निश्चित रूप से से पता हो ( जो हम ) आप आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) जो भी कुछ परिवर्तन कर सकते हैं और फिर फ़िनोटाइप ( phenotype ) को देखें और फिर प्रोटीन पर जाएं और प्रोटीन का अध्ययन करें ।","కాబట్టి, వారు మీకు తెలిసిన ఒక వ్యవస్థ కోసం వెళ్ళారు (అంటే), మీరు జన్యు పదార్ధంలో ఏమైనా మార్పులు చేయగలిగితే, ఆపై సమలక్షణాన్ని చూసి, ఆపై ప్రోటీన్‌కు వెళ్లి ప్రోటీన్ అధ్యయనం చేయండి."
+"तो , उन्होंने न्यूरोस्पोरा ( neurospora ) नामक प्रणाली का चयन किया , यह एक कवक का सांचा है और ऐसे रूप हैं जिन्हें आप हापलॉइड ( haploid ) के रूप में कहते हैं जिसका अर्थ है एक युग्मक ( gamete ) की तरह , जैसे जीनोम ( genome ) या डेफ्लोइड ( deploid ) की एक प्रति जो जीनोम ( genome ) की दो प्रतियाँ हैं और इसी तरह और आप उत्परिवर्तन ( mutations ) बना सकते हैं और फिर उदाहरण के लिए अलग - थलग पड़ सकते हैं , जिससे आप उन्हें विकसित कर सकते हैं और आप वहां से प्रोटीन निकाल सकते हैं और प्रोटीन के कार्य को समझ सकते हैं ।","కాబట్టి, వారు న్యూరోస్పోరా అనే వ్యవస్థను ఎంచుకున్నారు, ఇది శిలీంధ్రాల అచ్చు మరియు మీరు హాప్లోయిడ్ అని పిలిచే రూపాలు ఉన్నాయి, అంటే జన్యువు వంటి గామేట్ లాగా. లేదా డిప్లాయిడ్ యొక్క కాపీ, ఇది జన్యువు యొక్క రెండు కాపీలు మరియు మొదలైనవి మరియు మీరు ఉత్పరివర్తనాలను సృష్టించవచ్చు మరియు తరువాత వేరుచేయవచ్చు, మీరు వాటిని మరియు మీరు అభివృద్ధి చేయవచ్చు అక్కడ నుండి ప్రోటీన్లను తీయవచ్చు మరియు ప్రోటీన్ల పనితీరును అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+"इसलिए , उन्होंने जैव रसायन एंजाइम ( biochemistry enzyme ) गतिविधि को देखा और आनुवांशिकी ( genetics ) के संयोजन को देखा जैव रसायन विज्ञान ( bio - chemistry ) के साथ और उन्होंने स्पष्ट समझ के साथ कहा कि कुछ फेनोटाइप ( phenotype ) हैं जो एंजाइम ( enzyme ) की कमी के कारण होते हैं और ये केवल एक जीन ( gene ) हो सकते हैं ।","అందువల్ల, వారు బయోకెమిస్ట్రీ ఎంజైమ్ కార్యకలాపాలను చూశారు మరియు బయోకెమిస్ట్రీతో జన్యుశాస్త్రం యొక్క కలయికను చూశారు మరియు ఎంజైమ్ లోపం వల్ల కొన్ని సమలక్షణాలు ఉన్నాయని మరియు ఇవి కేవలం ఒక జన్యువు మాత్రమేనని వారు స్పష్టమైన అవగాహనతో చెప్పారు."
+"जो इस प्रकार तब तक उन्होंने इस शब्द को जीन ( gene ) कहा जाता है , एक खंड जो संभवतः जानकारी देता है कि आपको यहां क्या कार्य करना चाहिए , यह एक प्रोटीन है जो एक एंजाइम गतिविधि है ।","ఇప్పటివరకు అతను జన్యువు అనే పదాన్ని పిలిచాడు, మీరు ఇక్కడ ఏమి చేయాలి అనే దాని గురించి సమాచారం ఇచ్చే విభాగం, ఇది ఎంజైమ్ కార్యకలాపాలను కలిగి ఉన్న ప్రోటీన్."
+"इसलिए , उन्होंने प्रोटीन को समझने के लिए इस विशेष मॉडल प्रणाली ( model system ) को विकसित किया ।",ప్రోటీన్లను అర్థం చేసుకోవడానికి అతను ఈ ప్రత్యేకమైన మోడల్ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేశాడు.
+"इसलिए , लोगों के लिए प्रोटीन बहुत आसान हो गया , फिर भी डीएनए ( DNA ) दूर है ।","ప్రోటీన్ ప్రజలకు చాలా సులభం అయ్యింది, అయినప్పటికీ డి‌ఎన్‌ఏ చాలా దూరంలో ఉంది."
+"इसलिए , उन्होंने प्रोटीन इन्फैक्ट ( infact ) का अध्ययन करना शुरू कर दिया , आप जानते हैं , हम इसके बारे में थोड़ी देर बाद बात करेंगे , हम प्रोटीन को पहले ही अनुक्रम करने में सक्षम थे कि हम डीएनए ( DNA ) का अनुक्रम कर सकते हैं ।","వారు ప్రోటీన్ ఇన్ఫాక్ట్ అధ్యయనం చేయడం ప్రారంభించారు, మీకు తెలుసా, మేము దాని గురించి కొంచెం తరువాత మాట్లాడుతాము, మేము ప్రోటీన్ ను ముందే క్రమం చేయగలిగాము, మేము డి‌ఎన్‌ఏ  ను క్రమం చేయగలము"
+"तो , हमारी बहुत सी समझ और प्रोटीन डीएनए ( DNA ) अनुक्रम से बहुत पहले आ चुके हैं , डीएनए संरचना ( DNA structure ) या यहां तक कि आरएनए ( RNA ) जिसे आप संरचना जानते हैं या यदि अनुक्रम हल किया गया था ।","మా అవగాహన మరియు ప్రోటీన్లు చాలా వరకు డి‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్స్,  డి‌ఎన్‌ఏ నిర్మాణం లేదా ఆర్‌ఎన్‌ఏ కి ముందే మీకు నిర్మాణం తెలుసు లేదా క్రమం పరిష్కరించబడి ఉంటే."
+इस तरह वे एक जीन ( gene ) के साथ प्रोटीन को जोड़ने के मामले में अग्रणी थे ।,ఈ విధంగా అతను ప్రోటీన్‌లను జన్యువుతో అనుసంధానించడంలో మార్గదర్శకుడు.
+"तब हम लोगों ने सेट किया है , फिर से आपने पाठ्य पुस्तक में इसका अध्ययन किया होगा , यह एवरी , मैकलॉड ( MacLeod ) और मैककार्थी ( McCarty ) हैं , इन तीनों सौम्य लोगों ने मिलकर आपको सिद्ध किया कि डीएनए ( DNA ) आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) है ।","అప్పుడు మేము సెట్ చేసాము, మళ్ళీ మీరు దానిని పాఠ్యపుస్తకంలో అధ్యయనం చేసి ఉండాలి, అది అవేరి, మాక్లియోడ్ మరియు మెక్‌కార్తీ, ఈ ముగ్గురు సున్నితమైన వ్యక్తులు కలిసి డి‌ఎన్‌ఏ  (డి‌ఎన్‌ఏ) జన్యు పదార్ధం ( జన్యు పదార్థం)."
+"हालांकि , प्रोटीन वेल्स और लॉरी ने कहा कि प्रोटीन डीएनए ( DNA ) या जीन ( gene ) से जुड़ता है , यह जाने बिना कि जीन ( gene ) क्या है , लेकिन ये तीनों अच्छे हैं जो वास्तव में , आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) एक आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) है ।","ఏదేమైనా, ప్రోటీన్ వెల్స్ మరియు లారీ జన్యువు ఏమిటో తెలియకుండా ప్రోటీన్ డి‌ఎన్‌ఏ లేదా జన్యువుతో బంధిస్తుందని పేర్కొంది, అయితే ఈ మూడింటినీ మంచివి, మీకు తెలుసా, డి‌ఎన్‌ఏ) ఒక జన్యు పదార్థం."
+"तब तक हम जानते हैं कि आप सभी जीवित प्रणाली को जानते हैं कि कोशिकाओं को तीन प्रमुख बायोमोलेक्यूल्स ( biomolecules ) मिले हैं ; प्रोटीन , न्यूक्लिक एसिड ( nucleic acid ) और लिपिड ( lipid ) और वे कार्बोहाइड्रेट ( carbohydrate ) और इतने पर करने में सक्षम हैं और यह दिखाने में सक्षम थे कि यह प्रोटीन नहीं है लेकिन यह डीएनए ( DNA ) है जो फेनोटाइप्स ( phenotypes ) देता है ।","కణాలకు మూడు ప్రధాన జీవ అణువులు లభించిన జీవన వ్యవస్థ మీ అందరికీ తెలుసు అని అప్పటికి మాకు తెలుసు; ప్రోటీన్లు, న్యూక్లియిక్ ఆమ్లాలు మరియు లిపిడ్లు, మరియు అవి కార్బోహైడ్రేట్ మరియు మొదలైనవి చేయగలవు మరియు ఇది ప్రోటీన్ కాదని చూపించగలిగాయి, అయితే ఇది సమలక్షణాలను ఇచ్చే DNA. ఉంది."
+"तो , आपने इस बारे में अध्ययन किया होगा कि किस प्रकार उन्होंने रोगाणुओं ( microbes ) का उपयोग किया है जो कि विषाणु हैं जो पशु को मार सकते हैं और वे प्रोटीन या लेबल प्रोटीन ( labels protein ) को अलग करने में सक्षम होते हैं और डीएनए ( DNA ) उन्हें मिश्रण करते हैं और फिर दिखाते हैं कि डीएनए ( DNA ) वह है जो फेनोटाइप ( phenotype ) को वायरलेंस राइट ( virulence right ) देता है ।","కాబట్టి, జంతువులను చంపగల వైరస్లు మరియు ప్రోటీన్లు లేదా లేబుల్ ప్రోటీన్లు మరియు DNA లను వేరు చేయగలిగే సూక్ష్మజీవులను వారు ఎలా ఉపయోగించారో మీరు అధ్యయనం చేసి ఉండాలి. (DNA) వాటిని మిళితం చేసి, ఆపై వైరలెన్స్‌కు సరైన సమలక్షణాన్ని ఇచ్చేది DNA అని చూపిస్తుంది."
+"तो , आप उस पर गौर कर सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు దానిని పరిశీలించవచ్చు."
+"मैं विस्तार में नहीं जा रहा हूं , लेकिन अधिकांश पाठ्यपुस्तकें वास्तव में इसके बारे में बात करती हैं ।","నేను వివరంగా చెప్పడం లేదు, కానీ చాలా పాఠ్యపుస్తకాలు వాస్తవానికి దాని గురించి మాట్లాడతాయి."
+"तो , अब आप जो देखेंगे वह एक बदलाव है ।",మీరు ఇప్పుడు చూసేది మార్పు.
+"इसलिए , जब सिद्धांत में गुणसूत्र ( chromosome ) के बारे में था , तो हमने देखा कि ज्यादातर पौधे और कीड़े यह समझने के लिए इस्तेमाल किए जा रहे हैं कि गुणसूत्र ( chromosome ) कैसे कार्य करता है , लेकिन अब आप पाएंगे कि अचानक लोग नई प्रणाली में जा रहे हैं क्योंकि आप जो सवाल पूछते हैं , वह बहुत अलग है , तो आप पाते हैं कि न्यूरोसोरल फंगस ( neurosporal fungus ) का उपयोग किया गया था और फिर आप जल्दी से फिर से पाएंगे कि ये रोगाणु ( microbes ) हैं जो वास्तव में आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) नामक अवधारणा से आ रहे हैं जहां आप वास्तव में अणु में देखते हैं कि क्या आप जानते हैं कि क्या यह है क्या डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) या प्रोटीन ये सभी समझ रोगाणुओं से आए हैं क्योंकि उन्हें संस्कृति में संभालना और विकसित करना बहुत आसान है और फिर जटिलता कम होती है ।","కాబట్టి, క్రోమోజోమ్ గురించి సిద్ధాంతం ఉన్నప్పుడు, క్రోమోజోమ్ ఎలా పనిచేస్తుందో అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా మొక్కలు మరియు కీటకాలు ఉపయోగించబడుతున్నాయని మేము చూశాము, కాని ఇప్పుడు అకస్మాత్తుగా ప్రజలు కొత్త వ్యవస్థను కనుగొంటారని మీరు కనుగొంటారు. మీరు అడిగే ప్రశ్న చాలా భిన్నంగా ఉన్నందున దానిలోకి వెళ్లడం, అప్పుడు న్యూరోస్పోరల్ ఫంగస్ ఉపయోగించబడిందని మీరు కనుగొంటారు, ఆపై ఇవి వాస్తవానికి సూక్ష్మజీవులు అని మీరు త్వరగా కనుగొంటారు. మాలిక్యులర్ బయాలజీ అని పిలువబడే ఒక భావన నుండి వస్తున్నది, ఇక్కడ మీరు నిజంగా అణువులో చూసేటప్పుడు DNA లేదా RNA లేదా ప్రోటీన్లు అన్నీ ఈ అవగాహన సూక్ష్మజీవుల నుండి వచ్చాయా అని మీకు తెలుసా. వారు సంస్కృతిలో నిర్వహించడానికి మరియు అభివృద్ధి చేయడానికి చాలా సులభం మరియు తరువాత సంక్లిష్టతను తగ్గిస్తారు."
+"तो , अब आप पाएंगे कि आप वास्तव में जानते हैं कि रोगाणुओं ( microbes ) की समझ किस क्षेत्र को ले जाती है , जिसे आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) कहा जाता है जिसके कारण मैं जीनोमिक्स ( genomics ) में वापस आ गया हूं ।","సూక్ష్మజీవుల యొక్క ఏ రంగాన్ని అర్థం చేసుకోవాలో మీకు తెలుసని ఇప్పుడు మీరు కనుగొంటారు, దీనిని మాలిక్యులర్ బయాలజీ అని పిలుస్తారు, ఈ కారణంగా నేను తిరిగి జన్యుశాస్త్రానికి వచ్చాను."
+"बेशक , इसे लैंडमार्क खोज माना जाता है ।","వాస్తవానికి, ఇది మైలురాయి శోధనగా పరిగణించబడుతుంది."
+1953 में वॉटसन ( Watson ) और क्रिक ( Crick ) के विवाद भी हैं जिन्होंने डीएनए ( DNA ) के लिए मॉडल प्रस्तावित किया ।,1953 లో డిఎన్‌ఎ కోసం ఒక నమూనాను ప్రతిపాదించిన వాట్సన్ మరియు క్రిక్‌ల వివాదాలు కూడా ఉన్నాయి.
+"इसलिए , हालांकि एवरी ( Avery ) , मैकलॉयड ( MacLeod ) , मैककार्टी ( McCarty ) ने कहा कि डीएनए ( DNA ) एक आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) है ।","అవేరి (Avery), మాక్లియోడ్, మెక్కార్టీ డి‌ఎన్‌ఏ ఒక జన్యు పదార్ధం అని పేర్కొన్నారు."
+"संरचना और उस विशेष अणु एक आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) के रूप में कैसे काम कर सकते हैं जब तक कि वॉटसन ( Watson ) और क्रिक ( Crick ) ने हल नहीं किया , तब तक उन्होंने हल नहीं किया कि वे अपने मॉडल का प्रस्ताव रखें जो यहां दिखाया गया है ।","వాట్సన్ మరియు క్రిక్ దీనిని పరిష్కరించే వరకు నిర్మాణం మరియు నిర్దిష్ట అణువు జన్యు పదార్ధంగా ఎలా పనిచేస్తుందో, వారి నమూనాను ప్రతిపాదిస్తుంది. ఇది ఇక్కడ చూపబడింది"
+"यह स्क्रीन के दाईं ओर है जो आप देखते हैं कि डीएनए डबल हेलिक्स ( DNA double helix ) के लिए एक प्रस्तावित मॉडल में , प्रकृति में सिर्फ एक पृष्ठ पर प्रकाशित सेमिनल पेपर ( seminal paper ) है , यह अब मॉडल है कि आप जानते हैं कि यह अब कोई मॉडल नहीं है जो वास्तव में है संरचना और यह मूल रूप से एक समझ देता है कि डीएनए ( DNA ) में आनुवंशिक सामग्री ( genetic material ) कैसे काम कर सकती है क्योंकि यह डबल हेलिक्स ( double helix ) है ; यह समानांतर है , पूरक है , उल्टा पूरक है , ये सभी चीजें डीएनए को आनुवंशिक सामग्री के रूप में कार्य करने में मदद करती हैं , क्योंकि एक स्ट्रैंड एक नए स्ट्रैंड बनाने के लिए एक टेम्पलेट के रूप में काम कर सकता है और इसी तरह नए स्ट्रैंड एक डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) हो सकता है ।","స్క్రీన్ కుడి వైపున, DNA డబుల్ హెలిక్స్ కోసం ప్రతిపాదిత నమూనాలో, ప్రకృతిలో కేవలం ఒక పేజీలో ప్రచురించబడిన ఒక సెమినల్ పేపర్ ఉంది, ఇది ఇప్పుడు మీకు తెలిసిన మోడల్ ఇది ఇకపై నిర్మాణం వాస్తవానికి ఒక నమూనా కాదు మరియు ఇది ప్రాథమికంగా DNA లోని జన్యు పదార్ధం ఎలా పనిచేస్తుందనే దానిపై అవగాహన ఇస్తుంది ఎందుకంటే ఇది డబుల్ హెలిక్స్; ఇది సమాంతరంగా, పరిపూరకంగా, విలోమంగా పరిపూరకరమైనది, ఈ విషయాలన్నీ జన్యు పదార్ధంగా పనిచేయడానికి DNA కి సహాయపడతాయి, ఎందుకంటే ఒక స్ట్రాండ్ కొత్త స్ట్రాండ్‌ను రూపొందించడానికి ఒక టెంప్లేట్‌గా ఉపయోగపడుతుంది మరియు కొత్తది స్ట్రాండ్ DNA లేదా RNA కావచ్చు."
+"यदि यह आरएनए ( RNA ) है , तो यह सही प्रतिलिपि है कि वहां क्या अनुक्रम है और यह संकेत दे सकता है कि इसे क्या प्रोटीन बनाना है ।","ఇది ఆర్‌ఎన్‌ఏ అయితే, ఇది ఏ క్రమం ఉందో దాని యొక్క నిజమైన కాపీ మరియు ఇది ఏ ప్రోటీన్ తయారు చేయాలో సూచిస్తుంది."
+"तो , इस तरह से आपको पता था कि इसे एक भूमि चिह्न की खोज माना जाता है और सभी पाठ्यपुस्तकों में वर्णित है कि यह खोज कितनी महत्वपूर्ण है ।",ఈ విధంగా ఇది ల్యాండ్ మార్క్ డిస్కవరీగా పరిగణించబడుతుందని మీకు తెలుసు మరియు ఈ ఆవిష్కరణ ఎంత ముఖ్యమో అన్ని పాఠ్యపుస్తకాల్లో వివరించబడింది.
+"तो , आप आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) के रूप में जिसे कहते हैं उसका जन्म होता है ।",మీరు మాలిక్యులర్ బయాలజీ అని పిలుస్తారు.
+"तो , जिस क्षण हम जानते हैं कि चार आधार होते हैं और वे एक दूसरे और आधार युग्म के पूरक होते हैं और वे इस तरह के समानांतर की तरह एक संरचना बनाते हैं और फिर लोग बस इस बात का अध्ययन करने लगते हैं कि डीएनए ( DNA ) को डीएनए ( DNA ) की दूसरी प्रतिलिपि में या कैसे कॉपी किया जाता है आरएनए ( RNA ) और यह वास्तव में एक बायोमोलेक्यूल ( biomolecule ) के रूप में कैसे कार्य करता है ।","కాబట్టి, నాలుగు స్థావరాలు ఉన్నాయని మనకు తెలిసిన క్షణం మరియు అవి ఒకదానికొకటి మరియు బేస్ జతను పూర్తి చేస్తాయి మరియు అవి ఈ సమాంతరంగా ఒక నిర్మాణాన్ని ఏర్పరుస్తాయి మరియు తరువాత ప్రజలు ఆ DNA ను అధ్యయనం చేయడం ప్రారంభిస్తారు. DNA యొక్క మరొక కాపీలోకి లేదా అది RNA కి ఎలా కాపీ చేయబడింది మరియు వాస్తవానికి ఇది జీవఅణువుగా ఎలా పనిచేస్తుంది."
+"इसलिए , अब हम चर्चा करने जा रहे हैं , ४० वर्षों के इतिहास की , जहाँ आप आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) के युग को क्या कहते हैं , ताकि मूल रूप से आप जिसे अब जीनोमिक्स ( genomics ) कहते हैं , उसके लिए नींव की भूमिका निभाई जा सके ।","ఇప్పుడు మేము 40 సంవత్సరాల చరిత్ర గురించి చర్చించబోతున్నాము, ఇక్కడ మీరు పరమాణు జీవశాస్త్ర యుగం అని పిలుస్తారు, తద్వారా ప్రాథమికంగా మీరు ఇప్పుడు మనం జన్యుశాస్త్రం అని పిలుస్తాము. పాత్ర పోషించడానికి."
+"आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) के रूप में क्या कहा जाता है की क्रांति हम एक जीनोमिक्स ( genomics ) के रूप में जो आप देखते हैं , उस तक नहीं पहुंचेंगे ।",మాలిక్యులర్ బయాలజీ అని పిలువబడే విప్లవం మీరు జన్యుశాస్త్రంగా చూసే వాటికి చేరదు.
+आइए देखें कि यह यात्रा कैसे शुरू होती है ।,ఈ ప్రయాణం ఎలా ప్రారంభమవుతుందో చూద్దాం.
+"यह सब कोर्नबर्ग के साथ शुरू हुआ जिन्होंने फिर से देखा , यह जो भी आप 1956 से 1990 के बारे में बात कर रहे हैं , उनमें से अधिकांश सूक्ष्मजीवों पर आधारित अध्ययन हैं जो कि एक फेज है , क्या यह एक बैक्टीरिया ( bacteria ) है और ई ( E ) ।","ఇదంతా కార్న్‌బెర్గ్‌తో మొదలైంది, మీరు 1956 నుండి 1990 వరకు ఏమి మాట్లాడుతున్నారో, వాటిలో ఎక్కువ భాగం సూక్ష్మజీవుల ఆధారంగా ఒక దశ, అవి ఒక దశ, ఇది బ్యాక్టీరియా మరియు ఇ"
+कोलाई ( coli ) और इसी तरह खमीर ( yeast ) और इतने पर ।,కోలి మరియు ఈస్ట్ మరియు మొదలైనవి.
+"तो , कॉर्नबर्ग ( Kornberg ) वह है जो वास्तव में डीएनए ( DNA ) की प्रतिलिपि बनाने की प्रक्रिया में देखा गया था ।",కార్న్‌బెర్గ్ అంటే వాస్తవానికి డి‌ఎన్‌ఏ ను కాపీ చేసే ప్రక్రియలో కనిపించింది.
+"तो , उन्होंने एक एंजाइम ( enzyme ) को देखा , जो एक किस्में को पढ़ता है और फिर उसकी एक प्रति बनाता है ।","కాబట్టి, అతను ఒక ఎంజైమ్ ((এনজ াইম | ఎంజైమ్)) చూసాడు ((ઉત ് ് ് ચ | એ એન મ এনজ મમ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ | મમ | ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ | | ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్ ఎంజైమ్) అది."
+यह फिर से पता चलता है कि आप फिर से जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) को कैसे कॉपी किया जा सकता है क्योंकि यह कोशिका को विभाजित करने के लिए महत्वपूर्ण है ।,కణాన్ని విభజించడానికి ఇది చాలా ముఖ్యమైనది కనుక డి‌ఎన్‌ఏ  ను ఎలా కాపీ చేయవచ్చో మీకు మళ్ళీ తెలుసని ఇది మళ్ళీ చూపిస్తుంది.
+"कोशिका को विभाजित करना पड़ता है , उसे पूरे जीनोम ( genome ) की एक प्रति बनानी होती है और फिर आप जानते हैं , उन्हें दो विभाजित कोशिकाओं में डालते हैं कि हम कैसे बढ़ते हैं ।","కణం విభజించవలసి ఉంది, అది మొత్తం జన్యువు యొక్క కాపీని తయారు చేయాలి, ఆపై మీకు తెలుసా, వాటిని మనం రెండు పెరిగే కణాలుగా ఉంచండి."
+"तो , यह किसी भी जीवित प्रणाली के लिए मौलिक है कि क्या आप बहु - सेलुलर ( multi - cellular ) या एककोशिकीय ( unicellular ) हैं ।",మీరు బహుళ సెల్యులార్ లేదా యూనిసెల్యులర్ అయినా ఏదైనా జీవన వ్యవస్థకు ఇది ప్రాథమికమైనది.
+"तो , यह एक सेमिनल डिस्कवरी की शुरुआत उसी से हुई ।","కాబట్టి, ఇది ఒక సెమినల్ డిస్కవరీ యొక్క ప్రారంభం."
+"फिर हम जैकब ( Jacob ) और मोनोड ( Monod ) आए क्योंकि ये वही लोग हैं , जो वास्तव में आपको दिखाते हैं कि कैसे डीएनए ( DNA ) को कॉपी किया जाता है जिसे मैसेंजर आरएनए ( messenger RNA ) या एमआरएनए ( mRNA ) कहा जाता है और आप पाठ्यपुस्तक में जो अध्ययन करते हैं उसे जोकोब - मोनोड ( Jocob - Monod ) मार्ग के रूप में कहा जाता है , द लैक ऑपेरोन ( Lac operon ) और इसी तरह की खोज हैं जीन कैसे व्यवस्थित है , इसके बारे में भी बात करता है ?","అప్పుడు మేము జాకబ్ మరియు మోనోడ్ వద్దకు వచ్చాము ఎందుకంటే మెసెంజర్ RNA లేదా mRNA అని పిలువబడే DNA ని ఎలా కాపీ చేయాలో మీకు చూపించే వారు ఇదే. మరియు మీరు పాఠ్యపుస్తకంలో అధ్యయనం చేసే వాటిని జోకోబ్-మోనోడ్ మార్గం, లాక్ ఒపెరాన్ మరియు ఇలాంటి ఆవిష్కరణలు అంటారు.ఇది జన్యువులు ఎలా నిర్వహించబడుతుందనే దాని గురించి కూడా మాట్లాడుతుంది. "
+"जीन के कार्य को नियंत्रित करने वाले विभिन्न तत्व क्या हैं और mRNA कैसे बनाया जाता है , इसकी प्रतिलिपि बनाई गई है और जो भी फेनोटाइप ( phenotype ) देखते हैं , उसके लिए आरएनए ( RNA ) महत्वपूर्ण है ।",జన్యువు యొక్క పనితీరును నియంత్రించే వివిధ అంశాలు ఏమిటి మరియు యం ఆర్‌ఎన్‌ఏ  ఎలా ఉత్పత్తి అవుతుందో కాపీ చేయబడతాయి మరియు సమలక్షణం గమనించిన వాటికి ఆర్‌ఎన్‌ఏ ముఖ్యమైనది.
+,
+1961 में आई यह बहुत ही मौलिक खोज है ।,ఇది 1961 లో చాలా అసలైన ఆవిష్కరణ.
+"तब हमारे पास इस अच्छे मार्शल निरेनबर्ग ( Marshall Nirenberg ) फिर से एक अमेरिकी वैज्ञानिक हैं , जिन्होंने आनुवांशिक कोड ( genetic code ) को तीन गुना कर दिया , तीन आधार एक साथ एक कोड देते हैं कि अमीनो एसिड क्या होना चाहिए जब आरएनए ( RNA ) का अनुवाद किया जाए अर्थ डिकोडेड और बाद में निश्चित रूप से हमारे पास भारतीय मूल के हमारे वैज्ञानिक हैं , खुराना ( Khurana ) ने वास्तव में आपको जानने में मदद की , आप सभी को जानते हैं कि विभिन्न कोड कोडोन आपके पास तालिका में हैं , ऐसे लोग हैं जिन्होंने इसे हल किया है और लेकिन अर्ध योगदान यह है कि तीन आधार एक साथ मिलकर एक कोडन बनाते हैं जो निरबर्ग ( Nirenberg ) के अध्ययन से आया है ।","అప్పుడు మనకు ఈ మంచి మార్షల్ నైరెన్‌బర్గ్, జన్యు సంకేతాన్ని మూడు రెట్లు పెంచిన ఒక అమెరికన్ శాస్త్రవేత్త, మూడు స్థావరాలు కలిసి RNA ఉన్నప్పుడు అమైనో ఆమ్లాలు ఎలా ఉండాలో కోడ్ ఇస్తాయి అర్ధం డీకోడ్ చేయబడి, తరువాత మనకు భారతీయ మూలానికి చెందిన శాస్త్రవేత్తలు ఉన్నారు, ఖురానా మీకు నిజంగా సహాయపడింది, మీ అందరికీ పట్టికలో ఉన్న విభిన్న కోడ్ కోడన్లు తెలుసు, దీనిని పరిష్కరించిన వ్యక్తులు ఉన్నారు మరియు అయితే మూడు స్థావరాలు కలిసి నైరెన్‌బర్గ్ అధ్యయనం నుండి వచ్చిన కోడాన్‌ను ఏర్పరుస్తాయి."
+"1970 में , एक और मील का पत्थर है ।","1970 లో, మరొక మైలురాయి ఉంది."
+"यहां , उन्होंने एक अन्य एंजाइम ( enzyme ) को देखा जो आरएनए ( RNA ) को डीएनए ( DNA ) में कॉपी करता है जिसे आप रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस ( reverse transcriptase ) के रूप में कहते हैं ।","ఇది చెప్పినట్లు ఇక్కడ, వారు మరొక ఎంజైమ్ ((ઉત ચ াইম | ఎంజైమ్)) ను చూశారు (ఇది ఆర్‌ఎన్‌ఏ ను డి‌ఎన్‌ఏ లోకి అనువదిస్తుంది, రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్షన్  అని పిలుస్తారు"
+"यह रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस ( reverse transcriptase ) से आया था , समूह बाल्टीमोर ( Baltimore ) , डेलबैंको ( Delbanco ) और टेमिन ( Temin ) वे एक विशेष पोलीमरेज़ को समझने में योगदान करते थे जो आप जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) को डीएनए ( DNA ) में कॉपी किया जाता है जो वास्तव में हमें यह समझने में मदद करता है कि वायरस कैसे कार्य करता है और वे अन्य कोशिकाओं को कैसे संक्रमित कर सकते हैं ।","ఇది రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేజ్, బాల్టిమోర్, డెల్బాంకో మరియు టెమిన్ సమూహాల నుండి వచ్చింది.ఆర్ఎన్ఎను డిఎన్ఎ అని పిలుస్తారు. వైరస్లు ఎలా పనిచేస్తాయో మరియు అవి ఇతర కణాలకు ఎలా సోకుతాయో అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు నిజంగా కాపీ చేయబడింది."
+"वायरस जिसमें एक जीनोम के रूप में केवल आरएनए ( RNA ) होता है और वह खोज हिस्सा है , लेकिन वास्तव में इसने हमें कई उपकरण बनाने में मदद की है , उदाहरण के लिए , अब हम समझते हैं कि आरएनए क्या हैं जो हमने उन्हें डीएनए ( DNA ) में परिवर्तित किया है जो केवल इस विशेष एंजाइम द्वारा ही संभव है उस तरह से रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस ( reverse transcriptase ) कहा जाता है जो कि वीर्य ( seminal ) है ।","జన్యువు వలే RNA ను మాత్రమే కలిగి ఉన్న వైరస్లు మరియు ఇది ఆవిష్కరణ భాగం, కానీ వాస్తవానికి ఇది చాలా సాధనాలను రూపొందించడంలో మాకు సహాయపడింది, ఉదాహరణకు, ఇప్పుడు RNA లను మనం అర్థం చేసుకున్నాము, మేము వారికి DNA ఇచ్చాము ( ఈ ప్రత్యేక ఎంజైమ్ ద్వారా మాత్రమే సాధ్యమయ్యే DNA) ను రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేజ్ అంటారు, ఇది సెమినల్."
+"फिर एक 70 में आया , हैमिल्टन स्मिथ ( Hamilton Smith ) ने माइक्रोब ( microbe ) से फिर से एक और एंजाइम ( enzyme ) की खोज की ।","అప్పుడు 70 లలో ఒకటి వచ్చింది, హామిల్టన్ స్మిత్ మళ్ళీ సూక్ష్మజీవి నుండి మరొక ఎంజైమ్ ((| এনজাইম | ఎంజైమ్)) ((ઉત | એન્ઝ્યમ | ఎంజైమ్)) ను కనుగొన్నాడు."
+इन्हें प्रतिबंध एंजाइम ( enzyme ) कहा जाता है जिसे आप अब जानते हैं कि ये एंजाइम ( enzyme ) हैं जो डीएनए ( DNA ) में अनुक्रम के एक अद्वितीय सेट की पहचान कर सकते हैं और वहां एक कट बना सकते हैं और इस बात की परवाह किए बिना कि आप इन एंजाइमों ( enzymes ) को जोड़ते हैं केवल तभी काटेंगे यदि ऐसा क्रम अन्यथा मौजूद नहीं है ।,"వీటిని పరిమితి ఎంజైమ్‌లు అని పిలుస్తారు, ఈ ఎంజైమ్‌లు DNA లోని ప్రత్యేకమైన సన్నివేశాలను గుర్తించగలవు మరియు అక్కడ ఒక కోత చేయవచ్చు మరియు దానితో సంబంధం లేకుండా ఈ ఎంజైమ్‌లు లేకుండా మీరు అలాంటి క్రమం లేకపోతే మాత్రమే కట్ చేస్తారు."
+"तो , इससे आपको वास्तव में क्रांति हुई कि आप डीएनए ( DNA ) को समझते हैं क्योंकि तथाकथित पुनः संयोजक डीएनए ( ecombinant DNA ) का अर्थ है , आपके लिए दो अलग - अलग स्रोतों से डीएनए ( DNA ) को मिलाना इस एंजाइम ( enzyme ) के कारण संभव है क्योंकि अब , हम डीएनए ( DNA ) को एंजाइम ( enzyme ) से काट सकते हैं और उनसे जुड़ सकते हैं साथ में फिर से एक शानदार उपलब्धि है और इससे आपको पहली बार पता चलता है कि पॉल बर्ग ( Paul Berg ) ने दो अलग - अलग स्रोतों से एक डीएनए ( DNA ) बनाया जिसे आप आरडीएनए ( rDNA ) या पुनः संयोजक डीएनए ( recombinant DNA ) के रूप में कहते हैं जो फिर से एक अर्धवृत्त खोज है जिसे आप डीएनए ( DNA ) को एक साथ जोड़ सकते हैं और बना सकते हैं एक नए सिंथेटिक डीएनए ( synthetic DNA ) का अलग - अलग स्रोत होना कुछ आश्चर्यजनक है क्योंकि यही वह है जिसे हम अब हर दिन पुनः संयोजक डीएनए ( recombinant DNA ) प्रौद्योगिकी या आणविक जीव विज्ञान जीनोमिक्स ( molecular biology genomics ) इत्यादि में उपयोग करते हैं ।","కాబట్టి, మీరు DNA ను అర్థం చేసుకోవడంలో ఇది నిజంగా విప్లవాత్మకమైనది, ఎందుకంటే పున సంయోగ DNA అని పిలవబడేది ఈ ఎంజైమ్ యొక్క రెండు వేర్వేరు వనరుల నుండి DNA ను కలపడం. కారణం సాధ్యమే ఎందుకంటే ఇప్పుడు, మేము ఎంజైమ్ నుండి డిఎన్ఎను కత్తిరించవచ్చు మరియు వాటితో చేరవచ్చు మళ్ళీ గొప్ప విజయం మరియు ఇది పాల్ బెర్గ్ రెండు ఇచ్చిన మొదటిసారి మీకు చూపిస్తుంది మీరు rDNA లేదా పున omb సంయోగం DNA అని పిలిచే వివిధ వనరుల నుండి DNA ను సృష్టించండి, ఇది మళ్ళీ మీరు అర్ధ వృత్తాకార శోధన, మీరు DNA తో మరియు క్రొత్త సింథటిక్ డిఎన్‌ఎ యొక్క వేరే మూలాన్ని కలిగి ఉండటం ఆశ్చర్యకరంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఇప్పుడు మనం ప్రతిరోజూ పున omb సంయోగం చేసే డిఎన్‌ఎ టెక్నాలజీ లేదా మాలిక్యులర్ బయాలజీ జెనోమిక్స్ మొదలైన వాటిలో ఉపయోగిస్తున్నాము. మేము చేస్తాము."
+"77 में फिर से एक मील का पत्थर , गिल्बर्ट ( Gilbert ) और सेंगर ( Sanger ) ने एक साथ आए और डीएनए ( DNA ) को अनुक्रम देने के लिए एक विधि या एक स्थापित विधि का प्रस्ताव दिया , तब तक हम डीएनए ( DNA ) के बारे में बात कर रहे हैं कि वास्तव में एक न्यूक्लिक एसिड ( nucleic acid ) के बिना कोई उपकरण नहीं है यह समझने के लिए कि एक अनुक्रम क्या है , बहुत कुछ ।","మళ్ళీ 77 లో, ఒక మైలురాయి, గిల్బర్ట్ మరియు సాంగెర్ కలిసి వచ్చి DNA ను క్రమం చేయడానికి ఒక పద్ధతి లేదా ఏర్పాటు చేసిన పద్ధతిని ప్రతిపాదించారు, అప్పటి వరకు మేము DNA ను ఉపయోగిస్తున్నాము న్యూక్లియిక్ ఆమ్లం లేని సాధనం గురించి మాట్లాడటం నిజంగా ఒక క్రమం ఏమిటో అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా ఉంది."
+"प्रोटीन अनुक्रम बहुत हैं जो प्रोटीन अनुक्रम से जाना जाता है , लेकिन ये लोग इस पद्धति के साथ आए हैं जिसे हम डिडॉक्सी अनुक्रमण ( dideoxy sequencing ) कहते हैं जो डीएनए अनुक्रमण ( DNA sequencing ) के लिए एक बहुत ही अच्छा उपकरण है ।","ప్రోటీన్ సీక్వెన్సులు అని పిలువబడే చాలా ప్రోటీన్ సీక్వెన్సులు ఉన్నాయి, కానీ ఈ వ్యక్తులు మేము డిడియోక్సీ సీక్వెన్సింగ్ అని పిలిచే ఒక పద్ధతిని తీసుకువచ్చాము, ఇది డి‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్సింగ్ కోసం చాలా మంచి సాధనం."
+"उन्होंने प्रस्तावित किया और वे स्थापित करते हैं , उन्हें दिखाया जाता है कि इसका उपयोग किया जा सकता है और इससे आपको भारी डेटा का पता चलता है क्योंकि तब हर लैब ने डीएनए ( DNA ) और आरएनए ( RNA ) का अनुक्रमण करना शुरू कर दिया था क्योंकि अब , आपके पास रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस ( reverse transcriptase ) है ।","వారు ప్రతిపాదించారు మరియు వారు స్థాపించారు, అది ఉపయోగించబడుతుందని వారు చూపించారు మరియు ఇది మీకు భారీ డేటాను చూపిస్తుంది ఎందుకంటే ప్రతి ల్యాబ్ DNA మరియు RNA లను క్రమం చేయడం ప్రారంభించింది ఎందుకంటే ఇప్పుడు, మీకు రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేజ్ ఉంది."
+"तो , हम आरएनए ( RNA ) को डीएनए ( DNA ) में बदल सकते हैं और डीएनए ( DNA ) को अनुक्रम कर सकते हैं ।",మేము ఆర్‌ఎన్‌ఏ ను డి‌ఎన్‌ఏ మరియు సీక్వెన్స్ డి‌ఎన్‌ఏ గా మార్చవచ్చు.
+"तो , मूल रूप से आप डीएनए ( DNA ) से आरएनए ( RNA ) के अनुक्रम को उसी विधि का उपयोग करके समझ सकते हैं जो फिर से एक अर्ध - योगदान ( seminal contribution ) है और अंतिम लेकिन कम से कम कारी मुलिस ( Kary Mullis ) से योगदान नहीं है , उन्होंने 1956 या आर्थर कॉर्नबर्ग ( Arthur Kornberg ) से इस सभी सिद्धांत का सही उपयोग किया है एंजाइम ( enzyme ) हैं जो डीएनए ( DNA ) को दोहरे हेलिक्स अवधारणा ( double helix concept ) और इतने पर कॉपी करते हैं ।","కాబట్టి, ప్రాథమికంగా మీరు DNA నుండి RNA యొక్క క్రమాన్ని అదే పద్ధతిని ఉపయోగించి అర్థం చేసుకోవచ్చు, ఇది మళ్ళీ సెమినల్ కంట్రిబ్యూషన్ మరియు చివరిది కాని క్యారీ ముల్లిస్. దీనికి దోహదపడింది, వారు ఈ సిద్ధాంతాన్ని 1956 లేదా ఆర్థర్ కార్న్‌బెర్గ్ నుండి సరిగ్గా ఉపయోగించారు.డబ్ల్యు హెలిక్స్ భావనకు డిఎన్‌ఎను కాపీ చేసే ఎంజైమ్‌లు ఉన్నాయి."
+वह अपने सरल दृष्टिकोण के साथ एक एंजाइम डीएनए पोलीमरेज़ ( enzyme DNA polymerase ) और डीएनए ( DNA ) के चार आधारों का उपयोग करके डीएनए के एक छोटे सेगमेंट की लाखों प्रतियां बनाने के लिए आया था और हम एक ट्यूब में 5 - 6 घंटों में बड़ी संख्या में जल्दी से बना सकते हैं ।,ఎంజైమ్ డిఎన్‌ఎ పాలిమరేస్ మరియు డిఎన్‌ఎ యొక్క నాలుగు స్థావరాలను ఉపయోగించి డిఎన్‌ఎ యొక్క చిన్న విభాగం యొక్క మిలియన్ల కాపీలు తయారు చేయడానికి అతను తన సరళమైన విధానంతో ముందుకు వచ్చాడు మరియు మేము 5 - 6 గంటల్లో ఒక గొట్టంలో పెరుగుతాము. సంఖ్యలను త్వరగా తయారు చేయవచ్చు.
+"क्या ये तरीका वास्तव में आपके डीएनए ( DNA ) को देखने का तरीका बदल गया है , क्योंकि पहले लोग एक मेजबान के अंदर डीएनए को अक्सर ई ।","ఈ పద్ధతి మీరు డి‌ఎన్‌ఏ . ను చూసే విధానాన్ని నిజంగా మార్చివేసింది, ఎందుకంటే మొదట ప్రజలు తరచుగా హోస్ట్ లోపల డి‌ఎన్‌ఏ ను ఉపయోగిస్తారు."
+कोलाई के लिए इस्तेमाल करते थे और ई कोलाई ( E .,ఈ. కోలి కోసం ఉపయోగిస్తారు మరియు ఈ . కోలి (ఈ .
+"coli ) को बढ़ने और अपने तरीके से प्रतियां बनाने की अनुमति देते थे , ताकि आप जानते हैं कि यह सभी बोतल गर्दन को हटा दिया गया है और आप एक छोटे सेगमेंट की लाखों प्रतियां बनाने में सक्षम हैं , जो अब हर दिन क्लिनिक ( clinic ) में , निदान के लिए प्रयोगशाला में , किसी अन्य प्रकार के दृष्टिकोण के लिए उपयोग किया जा रहा है ।","కోలి) వారి స్వంత మార్గంలో పెరగడానికి మరియు కాపీలు చేయడానికి అనుమతించబడ్డాయి, తద్వారా ఇది అన్ని బాటిల్ మెడలను తీసివేసిందని మరియు మీరు ఒక చిన్న విభాగం యొక్క మిలియన్ల కాపీలు తయారు చేయగలుగుతున్నారని మీకు తెలుసు, ఇది ఇప్పుడు క్లినిక్‌లో ప్రతి రోజు అందుబాటులో ఉంది లో, రోగ నిర్ధారణ కోసం ప్రయోగశాలలో, మరొక రకమైన విధానాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు."
+"इस प्रकार , 1956 से लेकर लगभग 1980 के दशक में हमने जिस योगदान की बात की है , वह कुछ ऐसा है , जिसे आप आणविक जीवविज्ञान युग ( molecular biology era ) कहते हैं , क्योंकि वे डीएनए ( DNA ) को समझने , समझने और विश्लेषण करने में सक्षम थे और इसने उस क्षेत्र का नेतृत्व किया जिसे जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है ।","కాబట్టి, మేము 1956 నుండి 1980 ల వరకు మాట్లాడిన సహకారం మీరు పరమాణు జీవశాస్త్ర యుగం అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే అవి DNA ను అర్థం చేసుకోవడం, అర్థం చేసుకోవడం మరియు విశ్లేషించడం మరియు ఇది జన్యుశాస్త్రం అని పిలువబడే ఒక రంగానికి దారితీసింది."
+और हम अपनी अगली कक्षा में देखेंगे ।,మరియు మనము దానిని మా తదుపరి తరగతిలో చూస్తాము.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_1-AumnPV0LTGA.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_1-AumnPV0LTGA.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..c5a74f8b65d1197381e14b7a85c57958648275ac
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_1-AumnPV0LTGA.hi.csv
@@ -0,0 +1,223 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi सभी को नमस्कार और अब तक आप औपचारिक ( formal ) व्याख्यान में जानते हैं कि हम सैद्धांतिक ( theoretical ) पहलुओं को देख रहे हैं कि वास्तव में कार्यात्मक जीनोमिक्स का क्या मतलब है ।,"వెబ్ వి‌టి‌టిరకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్ అందరికీ హలో మరియు ఇప్పుడు మీరు అధికారిక ఉపన్యాసాలలో తెలుసు, ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ వాస్తవానికి అర్థం ఏమిటో సైద్ధాంతిక అంశాలను మేము చూస్తున్నాము.",
+"तो यह सत्र अधिक परिचय देने के लिए है कि प्रयोगशालाएं कैसे होती हैं , इसलिए आमतौर पर एक प्रयोगशाला क्या होती है जिसे आप जानते हैं कि कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) के लिए आवश्यक कुछ अस्सेस ( assays ) को पूरा करना है ।","ఈ సెషన్ ప్రయోగశాలలు ఎలా ఉన్నాయో మరింత పరిచయం ఇవ్వడానికి ఉద్దేశించినవి, కాబట్టి సాధారణంగా మీకు తెలిసిన ప్రయోగశాల అంటే ఫంక్షనల్ జన్యుశాస్త్రానికి అవసరమైన కొన్ని పరీక్షలను నెరవేర్చాలి.",
+तो यह मेरी लैब है और हमारे पास 12 में से ग्रुप मेंबर्स हैं ।,ఇది నా ల్యాబ్ మరియు మాకు 12 మందిలో గ్రూప్ సభ్యులు ఉన్నారు.,
+"इनमें पोस्ट - डॉक्टोरल फॉलोवर्स शामिल हैं , जिन्होंने पीएचडी किया है , जो पीएचडी में हैं और जो पीएचडी में रुचि रखते हैं , लेकिन लैब में कुछ प्रशिक्षण लेते हैं ।","వీరిలో పోస్ట్ డాక్టరల్ అనుచరులు, పీహెచ్‌డీ చేసిన వారు, పీహెచ్‌డీలో ఉన్నవారు మరియు పీహెచ్‌డీ పట్ల ఆసక్తి ఉన్నవారు, కాని ల్యాబ్‌లో కొంత శిక్షణ కలిగి ఉంటారు.",
+तो जो मैं आपको दिखाऊंगा वह यह है ।,నేను మీకు చూపిస్తాను ఇది.,
+"यह एक विशिष्ट है जिसे आप लैब सेट अप जानते हैं , इसलिए हमारे पास ऐसे उपकरण और उपकरण हैं जो डीएनए ( DNA ) , आरएनए ( RNA ) या प्रोटीन की विशेषता के लिए एक जीनोमिक ( geonomic ) अनुप्रयोगों के लिए आवश्यक हैं और उन्हें मात्रात्मक ( quantify ) बनाने और कुछ कार्यात्मक अस्सेस ( assays ) करने के लिए ।","ఇది మీకు తెలిసిన ఒక నిర్దిష్ట ప్రయోగశాల, కాబట్టి DNA, RNA లేదా ప్రోటీన్లను వర్గీకరించడానికి మరియు వాటిని లెక్కించడానికి జన్యు అనువర్తనానికి అవసరమైన సాధనాలు మరియు పరికరాలు మన వద్ద ఉన్నాయి ( లెక్కించండి) మరియు కొన్ని క్రియాత్మక పరీక్షలను నిర్వహించడానికి.",
+"मेरी प्रयोगशाला से परे , हमारे विभाग में कई अन्य सुविधाएं हैं , जिन्हें हम नियमित रूप से समझने के लिए उपयोग करते हैं कि आप जानते हैं कि जीनोम ( genome ) कैसे कार्य करता है ।","నా ప్రయోగశాలకు మించి, మా విభాగంలో అనేక ఇతర సౌకర్యాలు ఉన్నాయి, జన్యువు ఎలా పనిచేస్తుందో మీకు ఎలా తెలుస్తుందో అర్థం చేసుకోవడానికి మేము క్రమం తప్పకుండా ఉపయోగిస్తాము.",
+"तो यह सत्र मुख्य रूप से आपको कुछ विचार देने के लिए है जैसे कि प्रयोगशाला क्या है , हैट ( hat ) आपके पास उपकरण हैं , आपके पास सुविधाएं हैं और ये कैसे उपयोग किए जा रहे हैं ।","ఈ సెషన్ ప్రధానంగా మీకు ల్యాబ్ అంటే ఏమిటి, మీ వద్ద ఉన్న పరికరాలు, మీ వద్ద ఉన్న సౌకర్యాలు మరియు అవి ఎలా ఉపయోగించబడుతున్నాయి వంటి కొన్ని ఆలోచనలను ఇవ్వడం.",
+सही !,కరెక్ట్,
+"इसलिए , जैसा कि आप देख सकते हैं कि प्रयोगशाला में कई ऐसे काम हैं जो आपको उपकरणों का समर्थन करने वाले बेंचेस ( benches ) को जानते हैं ।","అందువల్ల, ప్రయోగశాలలో ఇలాంటి అనేక రచనలు ఉన్నాయని మీరు చూడగలిగినట్లుగా, పరికరాలకు మద్దతు ఇచ్చే బెంచీలు మీకు తెలుసు.",
+"इसलिए , मैं उनमें से कुछ के माध्यम से जाऊंगा , यहां हमारे पास कोमल है , मेरा छात्र उन पहलुओं पर काम कर रहा है जो यह बताता है कि मस्तिष्क में कई अन्य दूतों के अनुवाद कैसे विनियमित होते हैं इसलिए मुख्य परियोजना है और अभी वह कुछ को देख रही है लिपियों ( transcripts ) कि वह बढ़ रही है ।","అందుకు, నేను వాటిలో కొన్నింటిని చూస్తాను, ఇక్కడ మనకు సున్నితమైనది ఉంది, నా విద్యార్థి మెదడులోని అనేక ఇతర దూతల అనువాదాలు ఎలా నియంత్రించబడతాయో వివరించే అంశాలపై పని చేస్తున్నాడు, కనుక ఇది ప్రధాన ప్రాజెక్ట్ మరియు ప్రస్తుతం అది కొన్ని అది పెరుగుతున్న ట్రాన్స్‌క్రిప్ట్‌లను చూస్తోంది.",
+"आप देख सकते हैं कि यह आम तौर पर आप जेल बॉक्स ( gel box ) के रूप में कहते हैं , जहां आप एक जेल ( gel ) डालते हैं और आप उस डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) को दागने में सक्षम होते हैं और जो डीएनए या आरएनए की गुणवत्ता ( quantity ) और मात्रा के बारे में कुछ छवियां देते हैं जो आप देख रहे हैं ।",ఇది సాధారణంగా మీరు జెల్ పెట్టెను జెల్ బాక్స్ అని పిలుస్తారు మరియు మీరు ఆ డిఎన్ఏ లేదా ఆర్ఎన్ఏ ను మరక చేయగలుగుతారు. ఇది మీరు చూస్తున్న డిఎన్ఏ లేదా ఆర్ఎన్ఏ యొక్క నాణ్యత మరియు పరిమాణం గురించి కొన్ని చిత్రాలను ఇస్తుంది.,
+पर ।,కానీ,
+आप हमें क्यों नहीं समझा रहे हैं कि आप क्या कर रहे हैं ?,మీరు ఏమి చేస్తున్నారో మీకు ఎందుకు అర్థం కాలేదు?,
+"छात्र : तो , मैंने इस विशेष निर्माण pCDNA वेक्टर के पाचन ( digestion ) को दो प्रतिबंध एंजाइमों के साथ निर्धारित किया है और मैंने इसे काट दिया है और फिर इसे जेल ( gel ) पर लाद दिया है और मैं यह देखने की कोशिश कर रहा हूं कि क्या पाचन ( digestion ) यह विशेष रूप से वेक्टर हुआ है या नहीं प्रोफेसर : तो मूल रूप से यह एक ऐसा उपकरण है जिसमें एक यूवी बॉक्स होता है , जिसे आप ट्रांसिल्यूमिनेटर ( transilluminator ) कहते हैं जिसे आप कहते हैं , इसलिए जब आप डीएनए को दागते हैं , तो आरएएनए कुछ उदाहरण के लिए ऐथिडियम ( एथेनियम ) ब्रोमाइड कुछ इस तरह के होते हैं , आप जानते हैं कि डीएनए या आरएनए बाउंड ( bound ) डाइ कब अलग - अलग तरंग दैर्ध्य में उत्तेजित / प्रतिदीप्त ( excite / fluoresce ) होगा ।","విద్యార్థి: కాబట్టి, ఈ ప్రత్యేకమైన నిర్మాణ పిసిడిఎన్ఎ వెక్టర్ యొక్క జీర్ణక్రియను నేను రెండు పరిమితి ఎంజైమ్‌లతో నిర్ణయించాను మరియు నేను దానిని కత్తిరించి జెల్ పైకి ఎక్కించాను మరియు నేను చూడటానికి ప్రయత్నిస్తున్నాను ఈ జీర్ణక్రియ ఒక నిర్దిష్ట వెక్టర్ కాదా ప్రొఫెసర్: కాబట్టి ప్రాథమికంగా ఇది UV పెట్టెను కలిగి ఉన్న పరికరం, దీనిని మీరు ట్రాన్సిల్లుమినేటర్ అని పిలుస్తారు, మీరు పిలుస్తారు, కాబట్టి మీరు DNA తీసుకున్నప్పుడు ఆర్‌ఎన్‌ఏ లాంటిది, ఉదాహరణకు ఇథిడియం (ఎథీనియం) బ్రోమైడ్, డిఎన్‌ఎ లేదా ఆర్‌ఎన్‌ఎ బౌండ్ డై ఎప్పుడు వేర్వేరు తరంగదైర్ఘ్యాల వద్ద ఉత్తేజపరుస్తుంది / ఫ్లోరోస్ చేస్తుంది అని మీకు తెలుసు. .",
+"तो , आप उन्हें आसानी से देख पाएंगे जहां डीएनए ( DNA ) और आरएनए ( RNA ) है ।",డి‌ఎన్‌ఏ మరియు ఆర్‌ఎన్‌ఏ  ఎక్కడ ఉన్నాయో మీరు సులభంగా చూడగలరు.,
+"और , जो मैं आपको दिखाऊंगा , आप उनमें से कुछ चित्र जैसे आप यहाँ देख सकते हैं ।","మరియు, నేను మీకు ఏమి చూపిస్తాను, మీరు ఇక్కడ చూడగలిగిన కొన్ని చిత్రాలు",
+"तो ये वे चित्र हैं जो आपके बारे में स्पष्ट रूप से बात करते हैं , उदाहरण के लिए डीएनए को जानते हैं हमारे पास दो बैंड हैं इसके अलावा आकार मानकों ( standards ) के साथ आप यह जानने में सक्षम हैं कि आप डीएनए को चिह्नित करते हैं ।","కాబట్టి ఇవి మీ గురించి స్పష్టంగా మాట్లాడే చిత్రాలు, ఉదాహరణకు DNA తెలుసు. మాకు రెండు బ్యాండ్లు ఉన్నాయి. పరిమాణ ప్రమాణాలతో మీరు DNA ను గుర్తించారని తెలుసుకోగలుగుతారు.",
+लेकिन इसके अलावा हमारे पास अन्य मशीनों के कुछ जोड़े हैं ।,కానీ అది కాకుండా మన దగ్గర కొన్ని ఇతర యంత్రాలు కూడ ఉన్నాయి.,
+"फिर , मैं कोमल को समझाने का अनुरोध करूंगा ।",నేను కోమల్‌ను వివరించమని అభ్యర్థిస్తాను.,
+यह एक ऐसी मशीन है जिसे आप में से अधिकांश ने सैद्धांतिक ( theoretical ) पाठों में अध्ययन किया होगा और हमने चर्चा की थी ।,ఇది మీలో చాలా మంది సైద్ధాంతిక పాఠాలలో చదివే యంత్రం మరియు మేము చర్చించాము.,
+"यह एक पीसीआर मशीन , एक मशीन है जिसमें पोलीमर्स ( polymerase ) चेन रिएक्शन होता है ।","ఇది పిసిఆర్ యంత్రం, ఇది పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్ కలిగి ఉన్న యంత్రం.",
+लेकिन इसमें कुछ अंतर है लेकिन यह वह भी कर सकता है जिसे वास्तविक समय पीसीआर कहा जाता है ।,కానీ కొన్ని తేడాలు ఉన్నాయి కాని ఇది రియల్ టైమ్ పిసిఆర్ అని కూడా పిలువబడుతుంది.,
+"मतलब जितनी जल्दी उत्पादों को प्रवर्धित ( amplified ) किया जा रहा है , हम उतने ही समय में कर सकते हैं , उतने ही समय में आप उन बदलावों को मापने में सक्षम होंगे जो आप जानते हैं कि डीएनए की मात्रा बढ़ रही है ।","ఉత్పత్తులు ఎంత త్వరగా విస్తరించబడతాయో అర్థం, మేము ఎక్కువ సమయం చేయగలము, ఎక్కువ సమయం మీరు డి‌ఎన్‌ఏ  మొత్తాన్ని పెంచుతున్నారని మీకు తెలిసిన మార్పులను కొలవగలుగుతారు.",
+सही !,కరెక్ట్,
+इसलिए यह बहुत संवेदनशील है और इसका उपयोग तब किया जा रहा है जब आप उदाहरण के लिए प्रतिलेख स्तर में अंतर को माप रहे हैं ।,ఇది చాలా సున్నితమైనది మరియు మీరు ట్రాన్స్క్రిప్ట్ స్థాయిలలో తేడాలను కొలిచినప్పుడు ఉపయోగించబడుతుంది.,
+सही !,కరెక్ట్,
+"ताकि यह लागू हो और फिर से , मैं कोमल को समझाने के लिए कहूँ ।","ఇది వర్తిస్తుంది మరియు మళ్ళీ, నేను కోమల్‌కు వివరిస్తాను.",
+तो यह एक प्रतिक्रिया है जो आप कर सकते हैं आप कोमल को बता सकते हैं कि प्रयोग क्या है ।,ఇది మీరు చేయ గలిగె  ప్రతిచర్య. ప్రయోగం ఏమిటో మీరు కోమల్‌కు తెలియజేయవచ్చు.,
+छात्र : तो मैं आपको अपने कुछ परिणामों के साथ दिखाऊंगा ।,విద్యార్థి: నేను నా ఫలితాలను  చూపిస్తాను.,
+"इसलिए , यह मेरे प्रयोगों के परिणामों में से एक है जिसमें मैंने विशेष जीन के लक्ष्यों की जांच की है ।",నిర్దిష్ట జన్యువుల లక్ష్యాలను నేను పరిశోధించిన నా ప్రయోగాల ఫలితాల్లో ఇది ఒకటి.,
+मैंने इस लक्ष्य के प्रतिलेख स्तर को विशेष रूप से रोग मॉडल में और उस समय के तहत हालत में देखने की कोशिश की है और मैं इन रोग मॉडल और एक जंगली प्रकार में इन लक्ष्यों के स्तर को देखने की कोशिश कर रहा हूं ।,"నేను ఈ లక్ష్యం యొక్క ట్రాన్స్క్రిప్ట్ స్థాయిలను చూడటానికి ప్రయత్నించాను, ముఖ్యంగా ఆ సమయంలో వ్యాధి నమూనా మరియు స్థితిలో మరియు ఈ లక్ష్యాల స్థాయిలలో మరియు అడవి రకంలో ఈ లక్ష్యాల స్థాయిని చూడటానికి ప్రయత్నిస్తున్నాను.",
+ये सीटी मान हैं और इससे पता चलता है कि इन लक्ष्यों के स्तर में कोई बदलाव नहीं हुआ है ।,ఇవి సి‌టి  విలువలు మరియు ఈ లక్ష్యాల స్థాయిలో ఎటువంటి మార్పు లేదని ఇది సూచిస్తుంది.,
+छात्र : यह इसी तरह से पूरी प्लेट की तरह दिखता है ।,విద్యార్థి: ఇది మొత్తం ప్లేట్ లాగానే కనిపిస్తుంది.,
+हम इन लक्ष्यों के स्तर की जांच के लिए यहां प्लेटें लगाते हैं और फिर जब प्रतिक्रिया चल रही होती है तब प्रतिक्रिया होती है ।,ఈ లక్ష్యాల స్థాయిని తనిఖీ చేయడానికి మేము ఇక్కడ ప్లేట్లను ఉంచుతాము మరియు తరువాత ప్రతిచర్య జరుగుతున్నప్పుడు ప్రతిస్పందిస్తాము.,
+वास्तविक समय में इसकी प्रतिलिपि ( transcript ) स्तर की आवश्यकता होती है और यह परिणाम है जो दिखाता है कि बीमारी और जंगली प्रकार के मॉडल के मामले में मेरे लक्ष्य का स्तर कैसे बदल जाता है ।,దీనికి నిజ సమయంలో ట్రాన్స్క్రిప్ట్ స్థాయి అవసరం మరియు వ్యాధి మరియు అడవి-రకం నమూనాల పరంగా నా లక్ష్య స్థాయిలు ఎలా మారుతాయో చూపించే ఫలితం.,
+प्रोफेसर : सही है !,ప్రొఫెసర్: సరైనదేన !,
+"तो , कि एक आवेदन है ।",ఇది ఒక అప్లికేషన్.,
+इसी तरह हम पुट मशीन के माध्यम से फिर से एक उच्च है ।,అదేవిధంగా మనం మళ్ళీ పుట్ మెషీన్ ద్వారా అధికంగా ఉన్నాము.,
+"इस मशीन में आपको प्लेट को माइक्रो प्लेट रीडर के रूप में जाना जाता है , जिसमें 96 आप इस चीज को खोल सकते हैं , इसलिए इसमें 96 वेल्स ( wells ) हैं ।","ఈ యంత్రంలో, ప్లేట్‌ను మైక్రోప్లేట్ రీడర్ అని పిలుస్తారు, దీనిలో 96 ప్లేట్లు ఉన్నాయి కాబట్టి మీరు వాటిని తెరవగలరు, కాబట్టి వాటికి 96 బావులు ఉన్నాయి.",
+"उदाहरण के लिए , आप जान सकते हैं कि आप जानते हैं कि टेस्ट ट्यूब या छोटी ट्यूब जो 96 हैं हम इसे अंदर डाल सकते हैं और फिर हम सभी प्रकार के अस्सेस ( assays ) कर सकते हैं ।","ఉదాహరణకు, పరీక్షా గొట్టాలు లేదా చిన్న గొట్టాలు 96 అని మేము మీకు తెలుసు అని మీరు తెలుసుకోవచ్చు, ఆపై మేము అన్ని రకాల పరీక్షలు చేయవచ్చు.",
+"उदाहरण के लिए , इसका उपयोग प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) के लिए किया जा सकता है , यह प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) को पढ़ सकता है उदाहरण के लिए आप उन कोशिकाओं ( cells ) को विकसित कर सकते हैं जिनके पास एक लक्ष्य के तहत एक GFP का निर्माण होता है ताकि आप देख सकें कि क्या लक्ष्य प्रवर्धित ( amplified ) है या लक्ष्य कमजोर पड़ने पर चालू हो रहा है ।","ఉదాహరణకు, దీనిని ఫ్లోరోసెన్స్ కోసం ఉపయోగించవచ్చు, ఇది ఫ్లోరోసెన్స్‌ను చదవగలదు.ఉదాహరణకు మీరు లక్ష్యం కింద GFP ఉన్న కణాలను పెంచుకోవచ్చు. తద్వారా లక్ష్యం విస్తరించబడిందా లేదా లక్ష్యం బలహీనంగా ఉన్నప్పుడు ఆన్ చేయబడిందో మీరు చూడవచ్చు.",
+ताकि इसे बाहर पढ़ा जा सके या उदाहरण के लिए इसमें ल्यूमिनेन्सेंट ( luminescent ) हो सकता है ताकि आप सभी को अवशोषित कर सकें ।,"తద్వారా ఇది వెలుపల చదవవచ్చు లేదా ఉదాహరణకు ఇది ప్రకాశించే పదార్థాన్ని కలిగి ఉండవచ్చు, తద్వారా మీరు అన్నింటినీ గ్రహించవచ్చు.",
+"तो , आमतौर पर ये वे प्लेटें हैं जिनका हम उपयोग करते हैं ।",సాధారణంగా ఇవి మనం ఉపయోగించే ప్లేట్లు.,
+ये आप देख सकते हैं कि 96 वेल्स ( wells ) हैं ।,96 బావులు ఉన్నాయని మీరు చూడవచ్చు.,
+"तो मूल रूप से आप प्रतिक्रियाएं कर सकते हैं ; एंजाइम ( enzymes ) कैनेटीक्स जो आप कर सकते हैं , आप कोशिकाओं ( cells ) को संस्कृति दे सकते हैं और आप पढ़ सकते हैं ।","ప్రాథమికంగా మీరు ప్రతిచర్యలు చేయవచ్చు; మీరు చేయగల ఎంజైమ్ గతిశాస్త్రం, మీరు కణాలను సంస్కృతి చేయవచ్చు మరియు మీరు చదువుకోవచ్చు.",
+"तो , यह है कि आप वास्तव में इसे अंदर कैसे डालते हैं और फिर यह मशीन इसे ले जाएगी और हम उस तापमान को निर्धारित कर सकते हैं जिसे आप कंप्यूटर में सब कुछ दर्ज कर सकते हैं और यह आपको परिणाम देगा ।","మీరు దీన్ని నిజంగా ఎలా ఉంచుతారు, ఆపై ఈ యంత్రం దాన్ని తీసుకుంటుంది మరియు మీరు కంప్యూటర్‌లోని ప్రతిదాన్ని నమోదు చేయగల ఉష్ణోగ్రతను మేము సెట్ చేయవచ్చు మరియు అది మీకు ఫలితాన్ని ఇస్తుంది.",
+"तो , आप स्पेक्ट्रोफोटोमीटर ( spectrophotometer ) की तरह पालन कर सकते हैं जो आपने पढ़ा होगा ।",స్పెక్ట్రోఫోటోమీటర్ లాగా మీరు చదివిన వాటిని మీరు అనుసరించవచ్చు.,
+"फिर , आप एक फ्लोरोमेट्रिक ( fluorometric ) रीडिंग कर सकते हैं और आप ल्यूमिनेसेंस ( luminescence ) भी कर सकते हैं ।","అప్పుడు, మీరు ఫ్లోరోమెట్రిక్ పఠనం చేయవచ్చు మరియు మీరు కాంతిని కూడా చూడ వచ్చు.",
+आप जानते हैं कि ये तीन चीजें हैं जो आप कर सकते हैं ऐसी कई मशीनें हैं जिनमें से कुछ हम यहां बताएंगे ।,"ఇవి మీరు చేయగల మూడు విషయాలు అని మీకు తెలుసు. చాలా యంత్రాలు ఉన్నాయి, వాటిలో కొన్నింటిని మేము ఇక్కడ వివరిస్తాము.",
+"तो , यह एक विशिष्ट प्रयोगशाला है , आणविक जीवविज्ञान प्रयोगशाला है इसलिए हमारे पास प्रयोगशाला बेंच हैं और आप देख सकते हैं कि रोहित वह एक प्रतिक्रिया स्थापित कर रहा है और हम देख सकते हैं कि आपको पता है कि आपके पास एक ब्लॉक पर रखी गई ट्यूब हैं ।","ఇది ఒక నిర్దిష్ట ప్రయోగశాల, మాలిక్యులర్ బయాలజీ ల్యాబ్ కాబట్టి మాకు ల్యాబ్ బెంచీలు ఉన్నాయి మరియు రోహిత్ ఒక ప్రతిచర్యను ఏర్పాటు చేస్తున్నారని మీరు చూడవచ్చు మరియు మీకు ట్యూబ్ హుహ్ ఉందని మీకు తెలుసని మేము చూడవచ్చు.",
+यह ब्लॉक 4 डिग्री पर है इसलिए वह जिसे आप पोलीमर्स ( polymerase ) चेन रिएक्शन कहते हैं उसके लिए एक प्रतिक्रिया सेट कर रहे हैं ।,ఈ బ్లాక్ 4 డిగ్రీల వద్ద ఉంది కాబట్టి మీరు పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్ అని పిలిచే దానికి ప్రతిచర్యను సెట్ చేస్తున్నారు.,
+"तो , आपके पास बर्फ पर रखे गए सभी नमूने और बफर और एंजाइम ( enzymes ) हैं ।",మీరు అన్ని నమూనాలను మరియు బఫర్‌లను మరియు ఎంజైమ్‌లను మంచు మీద ఉంచారు.,
+"और , यह सब आप बनाए रखते हैं क्योंकि आप प्रोटीन को कोई थर्मल झटका नहीं देना चाहते हैं ।",మీరు ప్రోటీన్‌కు ఎటువంటి థర్మల్ షాక్ ఇవ్వడానికి ఇష్టపడనందున మీరు ఇవన్నీ నిర్వహిస్తారు.,
+यदि आप उन्हें उच्च तापमान पर उजागर करते हैं तो प्रोटीन अप्रभावी हो जाएगा ।,మీరు వాటిని అధిక ఉష్ణోగ్రతలకు గురిచేస్తే ప్రోటీన్లు పనికిరావు.,
+यह आप जानते हैं कि उसकी परख है ।,ఇది అతని పరీక్ష అని మీకు తెలుసు.,
+और और यदि आप यहां आते हैं तो यह कीर्ति है और वह जो कर रही है वह जेल ( gel ) स्थापित कर रही है ।,మరియు మీరు ఇక్కడకు వస్తే అది కీర్తి మరియు ఆమె చేస్తున్నది జెల్ ఏర్పాటు.,
+तो आप यह क्यों नहीं दिखाते हैं ।,మీరు ఎందుకు చూపించరు.,
+"तो , यह एक ऐसा उपकरण है जिसमें आप जैल को पॉलिकैलामाइड ( polyacylamide ) जैल कह सकते हैं ।","ఇది ఒక పరికరం, దీనిలో మీరు జెల్స్‌ను పాలియాసిలామైడ్ జెల్స్‌గా పిలుస్తారు.",
+"तो , ये बहुत पतली जैल हैं , जिन्हें आप उदाहरण के लिए अलग करने के लिए उपयोग कर सकते हैं प्रोटीन या ओलिगोनुक्लेओटिदेस ( oligonucleotides ) या डीएनए , आरएनए जो कि आधार 100 , 50 आधार 100 अड्डों और इतने पर आकार में बहुत छोटे हैं और इसलिए कि वह इसे स्थापित कर रहा है ।","కాబట్టి, ఇవి వేరు చేయడానికి మీరు ఉపయోగించే చాలా సన్నని జెల్లు, ఉదాహరణకు, ప్రోటీన్లు లేదా ఒలిగోన్యూక్లియోటైడ్స్ (ఒలిగోన్యూక్లియోటైడ్లు) లేదా DNA, RNA పరిమాణం చాలా తక్కువగా ఉంటుంది, బేస్ 100, బేస్ 50, బేస్ 100 మరియు మొదలైనవి. అతను దానిని ఏర్పాటు చేస్తున్నాడు. ",
+पोल्यक्रीलामीदे ( polyacrylamide ) जेल ( gel ) ।,పాలియాక్రిలమైడ్ జెల్.,
+"और , ये हैं आप माइक्रो सेंट्रीफ्यूज ( centrifuges ) ।",దీనినే మీరు  మైక్రో సెంట్రిఫ్యూజెస్ అని పిలుస్తారు,
+"आप डीएनए , आरएनए की या तो शुद्धि के लिए या प्रोटीन की एकाग्रता के लिए नमूनों का उपयोग कर सकते हैं और आपके पास यह है ।","మీరు డి‌ఎన్‌ఏ, ఆర్‌ఎన్‌ఏ యొక్క శుద్ధీకరణ కోసం లేదా ప్రోటీన్ కోసం నమూనాలను ఉపయోగించవచ్చు",
+"तो , यह फिर से नियमित मशीन हैं जिन्हें आप पोलीमर्स ( polymerase ) चेन रिएक्शन मशीन कहते हैं ।",ఇవి మళ్ళీ మీరు పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్ మెషీన్లు అని పిలిచే సాధారణ యంత్రాలు.,
+खैर मैं आपको उनमें से एक दिखाऊंगा ।,సరే నేను వాటిలో ఒకదాన్ని మీకు చూపిస్తాను.,
+"तो , हम यहां देख सकते हैं कि आपके पास फिर से एक प्लेट है जिसमें हम 96 ट्यूब ले सकते हैं इसलिए हम 96 नमूनों की प्रतिक्रिया कर सकते हैं ।","మీరు మళ్ళీ ఒక ప్లేట్ కలిగి ఉన్నారని మేము ఇక్కడ చూడవచ్చు, దీనిలో మేము 96 గొట్టాలను తీసుకోవచ్చు, తద్వారా మేము 96 నమూనాలకు ప్రతిస్పందించవచ్చు.",
+"इसलिए , आप ऐसे कार्यक्रमों को सेटअप कर सकते हैं जिन्हें आप आमतौर पर एक पीसीआर में जानते हैं ।",మీరు సాధారణంగా పిసిఆర్‌లో తెలిసిన ప్రోగ్రామ్‌లను సెటప్ చేయవచ్చు.,
+"आपके पास तीन चरण हैं जिन्हें आप उम्मीद ( annealing ) , विस्तार ( extension ) और विकृतीकरण ( denaturation ) कहते हैं ।","మీరు ఎనియలింగ్, ఎక్స్‌టెన్షన్ మరియు డినాటరేషన్ అని పిలిచే మూడు దశలు ఉన్నాయి.",
+"तो , आप यह निर्धारित कर सकते हैं कि तापमान क्या होना चाहिए , जिस पर आप प्राइमर की उम्मीद ( annealing ) , विस्तार ( extension ) और विकृतीकरण ( denaturation ) कर सकते हैं ।","ఉష్ణోగ్రత ఎలా ఉండాలో మీరు నిర్ణయించవచ్చు, దీనిలో మీరు ప్రైమర్ యొక్క ఎనియలింగ్, ఎక్స్‌టెన్షన్ మరియు డీనాటరేషన్ చేయవచ్చు.",
+"और , आप एक अवधि देते हैं जो उस उत्पाद के आकार पर निर्भर करता है जिसे आपने पूर्व प्रवर्धित ( amplified ) किया है ।",మీరు ఇంతకు ముందు విస్తరించిన ఉత్పత్తి పరిమాణంపై ఆధారపడి ఉండే వ్యవధిని ఇస్తారు.,
+तो यह है कि आप प्ररूपी ( typical ) प्रयोगशाला सेट अप पता है ।,తద్వారా ఏర్పాటు చేసిన విలక్షణమైన ప్రయోగశాల మీకు తెలుసు.,
+"इसलिए , हमारे पास वर्षा एक इंटर्न है जिसे हम देख सकते हैं कि वह जेल ( gel ) इलेक्ट्रोफोरेसिस ( electrophoresis ) स्थापित करने की कोशिश कर रही है ।","మనకు వర్షా ఇంటర్న్ ఉంది, ఆమె జెల్ (ఎలెక్ట్రోఫోరేసిస్) ను స్థాపించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నట్లు మనం చూడవచ్చు.",
+"( स्लाइडसमय का संदर्भ लें : 9 : 43 ) छात्र : हाँ , मैं पहले ही जेल ( gel ) सेट कर चुका हूँ ।","(స్లైడ్ సమయం చూడండి: 9:43) విద్యార్థి: అవును, నేను ఇప్పటికే జెల్ సెట్ చేసాను.",
+सही !,కరెక్ట్,
+तो यह है ।,కాబట్టి ఇది.,
+"यह पहले से ही है , अब मैं अपने नमूने चलाने जा रहा हूं ।","ఇది ఇప్పటికే ఉంది, ఇప్పుడు నేను నా నమూనాలను అమలు చేయబోతున్నాను.",
+मैंने अपना आरएनएआई अलगाव ( isolation ) पहले ही पूरा कर लिया है ।,నేను ఇప్పటికే నా ఆర్‌ఎన్‌ఏ‌ఐ  ఐసోలేషన్ పూర్తి చేశాను.,
+"इसलिए , मैं गुणवत्ता ( quantity ) के साथ - साथ एकाग्रता की जांच करने जा रहा हूं ।",నేను నాణ్యతను అలాగే ఏకాగ్రతను తనిఖీ చేయబోతున్నాను.,
+"प्रोफेसर : तो , यह एक विशिष्ट जाति है ।","ప్రొఫెసర్: కాబట్టి, ఇది ఒక నిర్దిష్ట జాతి.",
+"तो , आपके पास एक साँचा है जिसमें आप जानते हैं कि आप कंघी रखते हैं , यही वह जगह है जहाँ अच्छी तरह से संरचना होती है जहाँ आप डीएनए लोड कर सकते हैं ।","మీకు ఒక అచ్చు ఉంది, దీనిలో మీకు దువ్వెన ఉందని మీకు తెలుసు, అక్కడే మీరు డి‌ఎన్‌ఏ  ని లోడ్ చేయగల నిర్మాణం బాగా ఉంది.",
+"और , आप इसे पिघलाते हैं और इसे वहां छोड़ते हैं और जेल ( gel ) बनाते हैं और इसे इस उपकरण के अंदर रखा जा सकता है जो इलेक्ट्रोफोरेटिक ( electrophretic ) चैंबर है ।","మీరు దానిని కరిగించి అక్కడ వదిలి జెల్ తయారు చేసి, దానిని ఎలక్ట్రోఫ్రెటిక్ చాంబర్ అయిన పరికరం లోపల ఉంచవచ్చు.",
+"तो , आपके पास एक बफर है और फिर जेल ( gel ) को अंदर रखें और डीएनए को लागू करें और फिर आप उन्हें बिजली के क्षेत्र में डाल दें ।","మీకు బఫర్ ఉంది, ఆపై జెల్ లోపల ఉంచండి మరియు డి‌ఎన్‌ఏ ను వర్తించండి మరియు మీరు వాటిని విద్యుత్ క్షేత్రంలో ఉంచండి.",
+"चूंकि डीएनए को नकारात्मक ( negatively ) रूप से चार्ज किया जाता है , यह सकारात्मक ( positive ) पक्ष की ओर बढ़ेगा और फिर आपके बीच एक जेल ( gel ) होगा जो आपको पता होगा कि छोटे डीएनए को तेजी से माइग्रेट ( migrate ) करने की अनुमति है कि कैसे आप डीएनए को अलग से जानते हैं ।","DNA ప్రతికూలంగా ఛార్జ్ చేయబడినందున, ఇది సానుకూల వైపుకు వెళుతుంది మరియు మీ మధ్య ఒక జెల్ ఉంటుంది, ఇది మీకు తెలిసిన చిన్న DNA వేగంగా వలస వెళ్ళడానికి అనుమతిస్తుంది. మీకు విడిగా DNA ఎలా తెలుసు.",
+"तो , आपके पास यहाँ एक और सुविधा है ।",మీకు ఇక్కడ మరొక సౌకర్యం ఉంది.,
+"हम यह देख सकते हैं कि यह प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) माइक्रोस्कोप ( microscope ) है जो सामान्य रूप से आपके लिए उपयोग किया जाता है यह जानते हैं कि कोशिकाओं ( cells ) के भीतर डिब्बों को कैसे और किस तरह के संकेतों को देखने के लिए देखते हैं , यह सलोनी है ।","ఇది ఫ్లోరోసెన్స్ మైక్రోస్కోప్ అని మేము చూడవచ్చు, ఇది కణాలలోని కంపార్ట్మెంట్లను చూడటానికి ఎలా మరియు ఎలాంటి సంకేతాలను ఉపయోగిస్తుందో తెలుసుకోవడానికి సాధారణంగా ఉపయోగిస్తారు. , నేను సలోని.",
+छात्र : अभी तो मैं हेला कोशिकाओं ( cells ) के लिए इमेजिंग कर रहा हूं ।,విద్యార్థి: ప్రస్తుతం నేను హెలా కణాల కోసం ఇమేజింగ్ చేస్తున్నాను.,
+"जहां मैं माइटोकॉन्ड्रिया ( mitochondria ) देखने की कोशिश कर रहा हूं जहां मैं तीन फिल्टर एफआईटीसी , टीआरआईटीसी और आगे के नीले फिल्टर का उपयोग कर रहा हूं और मैंने यहां कुछ चित्र लिए हैं ।","నేను మైటోకాండ్రియా (మైటోకాండ్రియా) ను చూడటానికి ప్రయత్నిస్తున్నాను, అక్కడ నేను ఎఫ్‌ఐ‌టి‌సి , టి‌ఆర్‌ఐ‌టి‌సి మరియు మూడు ఫిల్టర్లను ఉపయోగిస్తున్నాను మరియు నేను ఇక్కడ కొన్ని చిత్రాలు తీశాను.",
+"प्रोफेसर : तो , आप यहाँ देख सकते हैं कि आप जानते हैं कि आप नीले रंग में देख रहे हैं , जो कोशिका के अपने नाभिक की पहचान कर रहे हैं और फिर आपके पास लाल रंग है जो माइटोकॉन्ड्रिया ( mitochondria ) है और हरे रंग के कोशिकीय ( cellular ) डिब्बे , साइटोप्लाज्मिक ( cytoplasmic ) डिब्बे हैं ।","ప్రొఫెసర్: కాబట్టి, మీరు నీలం రంగులో చూస్తున్నారని, మీ సెల్ యొక్క కేంద్రకాన్ని గుర్తించారని మీకు తెలుసు, ఆపై మీకు ఎరుపు రంగు ఉంటుంది, ఇది మైటోకాండ్రియా మరియు ఆకుపచ్చ సెల్యులార్ (సెల్యులార్) కంపార్ట్మెంట్లు సైటోప్లాస్మిక్ కంపార్ట్మెంట్లు.",
+"तो , यह है कि आप कोशिकाओं ( cells ) को कैसे देखते हैं , हम जाएंगे और देखेंगे कि आपके द्वारा ज्ञात ऊतकों ( tissues ) का विश्लेषण कैसे किया जाता है , उदाहरण के लिए आप यह समझना चाहते हैं कि कोमल कहां है ।","మీరు కణాలను ఎలా చూస్తారు, మేము వెళ్లి మీకు తెలిసిన కణజాలాలను ఎలా విశ్లేషించాలో చూస్తాము, ఉదాహరణకు మీరు మృదువైన చోట అర్థం చేసుకోవాలి.",
+"आप किसी भी जीन के फ़ंक्शन को रिवर्स जेनेटिक्स में समझने जा रहे हैं यदि आपको याद है कि हमने चर्चा की है , यदि आप जीनोम में जीन को हटाते हैं और फिर सेल में इसका क्या कार्य है , इस पर गौर करें ।","రివర్స్ జెనెటిక్స్లో ఏదైనా జన్యువు యొక్క పనితీరును మీరు అర్థం చేసుకోబోతున్నారు. మేము చర్చించినది మీకు గుర్తుంటే, మీరు జన్యువులోని జన్యువును తీసివేసి, ఆ కణంలో దాని పనితీరు ఏమిటో చూడండి.",
+पर ।,పై,
+"तो , माइक्रोस्कोप ( microscope ) में आप सेल को देख सकते हैं कि क्या गलत है , लेकिन क्या आप जान सकते हैं कि जानवर पैदा करने के लिए ट्रांसजेनिक या नॉकआउट तकनीक का उपयोग किया जा सकता है जिसमें एक विशेष जीन की कमी होती है और यह पूछने की कोशिश करते हैं कि ऊतक ( tissue ) और जीव स्तर पर क्या होता है ।","కాబట్టి, సూక్ష్మదర్శినిలో మీరు కణంలో ఏది తప్పు అని చూడవచ్చు, కాని ఒక నిర్దిష్ట జన్యువు లేని జంతువులను ఉత్పత్తి చేయడానికి ట్రాన్స్జెనిక్ లేదా నాకౌట్ టెక్నిక్ ఉపయోగించవచ్చో మీకు తెలుసా? కణజాలం మరియు జీవి స్థాయిలో ఏమి జరుగుతుందో అడగడానికి ప్రయత్నించండి.",
+"इसलिए , यहाँ प्रियंका एक ऐसे पहलू को देख रही है ।",ప్రియాంక ఇక్కడ అలాంటి ఒక కోణాన్ని చూస్తోంది.,
+यह देखना है कि ऊतक ( tissue ) स्तर पर क्या गलत है ।,కణజాల స్థాయిలో ఏది తప్పు అని చూడటం.,
+"तो , यह आपको पता है कि उसने मूल रूप से एक जानवर के ऊतक ( tissue ) को तय किया है जिसमें एक विशेष जीन पटक ( knockedout ) दिया और वह समझने की कोशिश कर रही है कि ऊतक ( tissue ) स्तर पर क्या गलत है ।","ఆమె ప్రాథమికంగా ఒక జంతువు యొక్క కణజాలాన్ని పరిష్కరించిందని మీకు తెలుసు, దీనిలో ఒక నిర్దిష్ట జన్యువు పడగొట్టబడుతుంది మరియు కణజాల స్థాయిలో తప్పు ఏమిటో ఆమె అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుంది.",
+"तो , आप प्रियंका को क्यों नहीं समझाते ?",మీరు ప్రియాంకకు ఎందుకు వివరించలేదు?,
+"छात्र : तो , यह वैक्स स्टेशन है जो हमारे पास है ।",విద్యార్థి:  ఇది మన వద్ద ఉన్న మైనపు స్టేషన్.,
+"हम , ऐतिहासिक विश्लेषण के लिए हम ऊतक ( tissue ) को इस ऊतक ( tissue ) एम्बेडेड स्टेशन में एम्बेड करते हैं क्योंकि हम इसे यहां देख सकते हैं ।","మేము, చారిత్రక విశ్లేషణ కోసం, ఈ కణజాలం ఎంబెడెడ్ స్టేషన్‌లో కణజాలాన్ని పొందుపరుస్తాము.",
+"जैसा कि आप जानते हैं , ऊतक ( tissue ) बहुत नरम है , इसलिए हमें इसे एक तो , हम क्या करते हैं यह एक मोम स्टेशन है और इसमें हम मोम में ऊतक ( tissues ) को एम्बेड करते हैं और फिर यह शीतलन प्लेट है जहां हम उन खंडों को ठंडा करते हैं जहां हम ब्लॉकों को ठंडा करते हैं और फिर ब्लॉकों के पर्याप्त ठंडा होने के बाद ।","మీకు తెలిసినట్లుగా, కణజాలం చాలా మృదువైనది, కాబట్టి మనం దీన్ని చేయాలి, మనం చేసేది ఇది మైనపు స్టేషన్ మరియు దీనిలో మనం కణజాలాన్ని మైనపులో పొందుపరుస్తాము మరియు తరువాత మనం ఇక్కడ కూలింగ్ ప్లేట్ మేము బ్లాకులను చల్లబరుస్తున్న చోట బ్లాకులను చల్లబరుస్తుంది మరియు తరువాత బ్లాక్స్ తగినంతగా చల్లబడిన తరువాత.",
+"फिर , यह कटिंग सेक्शन टिशू कटिंग सेक्शन है ।",ఈ కట్టింగ్ విభాగం ని  కణజాల కట్టింగ్ విభాగం అని అంటారు.,
+"यहां , जैसा कि आप देख सकते हैं कि हम पैरामीटर ( parameters ) सेट कर सकते हैं जैसे कि आप कितने पतले सेक्शन चाहते हैं या आप अपनी जरूरत के हिसाब से कितने मोटे सेक्शन चाहते हैं ।","ఇక్కడ, మీరు చూడగలిగినట్లుగా, మీకు ఎంత సన్నని విభాగం కావాలి లేదా మీ అవసరానికి అనుగుణంగా ఎంత మందపాటి విభాగం కావాలి వంటి పారామితులను మేము సెట్ చేయవచ్చు.",
+"जैसे , अभी मुझे ऐसे वर्गों की आवश्यकता है जो पतले हैं जो लगभग 10 माइक्रो मीटर हैं ।",ప్రస్తుతం నాకు 10 మైక్రో మీటర్ల సన్నగా ఉండే విభాగాలు అవసరం.,
+"इसलिए , हमने लगभग 10 माइक्रो मीटर के खंड को काट दिया और फिर जैसा कि हम यहां देख सकते हैं कि ये ऊतकों ( tissues ) के पतले रिबन हैं , जिसमें आप देख सकते हैं कि यह समय के प्रसंस्करण का सबसे ब्राई ( brai ) ऊतक ( tissue ) है ।","మేము సుమారు 10 మైక్రోమీటర్ల విభాగాన్ని కత్తిరించాము మరియు ఇవి కణజాలాల సన్నని రిబ్బన్లు అని ఇక్కడ మనం చూడవచ్చు, దీనిలో ఇది ప్రాసెసింగ్ సమయం యొక్క అత్యంత బ్రాయి కణజాలం అని మీరు చూడవచ్చు ( కణజాలం).",
+"ब्लॉक में , मस्तिष्क यहाँ खत्म हो गया है जो इस मोम में अंतर्निहित ( embedded ) है और फिर यह ऊतक ( tissue ) का 10 माइक्रो मीटर पतला खंड है जिसे हमें गर्म पानी में तैरना है जो कि लगभग 40 के आसपास है 42 डिग्री सेल्सियस ।","బ్లాక్లో, మెదడు ఇక్కడ పూర్తయింది, ఇది ఈ మైనపులో పొందుపరచబడింది మరియు ఇది 10 మైక్రో మీటర్ల సన్నని కణజాలం, మనం 42 డిగ్రీల సెల్సియస్ వద్ద 40 చుట్టూ ఉన్న వెచ్చని నీటిలో ఈత కొట్టాలి.",
+"ताकि ऊतक ( tissue ) पूरी तरह से बाहर फैल जाए और फिर हम इसे बस स्लाइड में बाहर ले जाएं , बस इस तरह और फिर हमें इसे 37 डिग्री सेल्सियस पर रात भर सूखना होगा ताकि ऊतक ( tissue ) अधिक स्पष्ट रूप से फैल जाए ।","కణజాలం పూర్తిగా వ్యాపించి, ఆపై దాన్ని స్లైడ్‌లోకి తీసుకువెళతాము, ఈ విధంగానే, ఆపై 37 ° C వద్ద రాత్రిపూట ఆరబెట్టాలి, తద్వారా కణజాలం మరింత స్పష్టంగా వ్యాపిస్తుంది.",
+प्रोफेसर : तो यह एक विशेष सुविधा है जिसे हम संस्कृति कक्ष कहते हैं ।,ప్రొఫెసర్:  ఇది కల్చర్ రూమ్ అని పిలిచే ఒక ప్రత్యేక సౌకర్యం.,
+"तो , जब आप कोशिका जीव विज्ञान अनुप्रयोगों के लिए संस्कृति करते हैं , तो सभी स्तनधारी ( mammalian ) कोशिका , मानव कोशिका या माउस कोशिकाएं ( cells ) यहां की जाती हैं ।","మీరు సెల్ బయాలజీ అనువర్తనాల కోసం సంస్కృతిని చేసినప్పుడు, అన్ని క్షీరద కణాలు, మానవ కణాలు లేదా మౌస్ కణాలు ఇక్కడ చేయబడతాయి.",
+"इसलिए , मैं आपको इस सुविधा के माध्यम से लेने जा रहा हूं और संक्षेप में समझाता हूं कि क्या है ।",నేను ఈ లక్షణం ద్వారా మిమ్మల్ని తీసుకెళ్తాను మరియు ఏమిటో క్లుప్తంగా వివరించబోతున్నాను.,
+जैसा कि आप देख सकते हैं कि मुख्य रूप से किसी भी संदूषण ( contamination ) को रोकने के लिए यह एक विभाजन है क्योंकि इस तरह की सेल संस्कृति सुविधाओं से आपको पता है कि रोगाणुओं ( microbes ) और कवक ( fungi ) को दूषित होने के लिए आकर्षित किया है ।,"మీరు చూడగలిగినట్లుగా ఇది కలుషితాన్ని నివారించడానికి ప్రధానంగా ఒక విభాగం, ఎందుకంటే అలాంటి సెల్ కల్చర్ సౌకర్యాలతో సూక్ష్మజీవులు మరియు శిలీంధ్రాలు కలుషితమవుతాయని మీకు తెలుసు.",
+"तो , यहाँ सुविधा है ताकि आप यहाँ देख सकेंएक कमरा है जिसे एकांत में रखा गया है और आपके पास जैव सुरक्षा कैबिनेट के रूप में जाना जाता है ।","ఇక్కడ సౌకర్యం ఉంది, తద్వారా మీరు ఇక్కడ చూడగలిగే గది ఏకాంతంలో ఉంచబడింది మరియు మీకు బయో సేఫ్టీ క్యాబినెట్ అని పిలుస్తారు.",
+यह कक्षा दो प्रकार की कैबिनेट है जिसमें आप जानते हैं कि कैबिनेट में फेंकी जाने वाली हवा को निष्फल ( sterilized ) किया जाता है और फिर इसे फिर से फ़िल्टर किया जाता है ।,"ఈ తరగతి రెండు రకాల క్యాబినెట్, దీనిలో క్యాబినెట్‌లోకి విసిరిన గాలి క్రిమిరహితం చేయబడి, మళ్లీ ఫిల్టర్ చేయబడిందని మీకు తెలుసు.",
+"तो , आप देख सकते हैं कि आपके पास एक लौ है , आपके पास संस्कृति के लिए आवश्यक सभी बर्तन हैं ।","మీకు మంట ఉందని మీరు చూడవచ్చు, సంస్కృతికి అవసరమైన అన్ని పాత్రలు మీకు ఉన్నాయి.",
+"और , यहां भूपेंद्र हैं जो एक संस्कृति की स्थापना कर रहे हैं ।",ఇక్కడ భూపేంద్ర మరి  ఒక సంస్కృతిని స్థాపించారు.,
+आप भूपेंद्र को क्यों नहीं समझाते ।,మీరు భూపేంద్రకు ఎందుకు వివరించలేదు.,
+आप बैठकर समझा सकते हैं ।,మీరు కూర్చుని వివరించవచ్చు.,
+छात्र : ठीक है !,విద్యార్థి: సరే !,
+"इसलिए , जैसा कि महोदय ने आपको बताया कि यह संस्कृति कक्ष है और हम यहां संस्कृति कोशिकाएँ ( cells ) हैं ।","సర్ మీకు చెప్పినట్లుగా, ఇది ఒక సంస్కృతి కణం మరియు మేము ఇక్కడ సంస్కృతి కణాలు చూశాం.",
+"इसलिए , अभी मैं जो कर रहा हूं , मेरे पास एक ऐसा व्यंजन है जो कोशिकाओं ( cells ) से भरा है और पोषक तत्वों ( nutrients ) का सेवन किया गया है ।","నేను ప్రస్తుతం ఏమి చేస్తున్నానో, నా దగ్గర కణాలు నిండిన వంటకం ఉంది మరియు పోషకాలు తినబడుతున్నాయి.",
+"इसलिए , अभी मैं कुछ कोशिकाओं ( cell ) को नए डिश में स्थानांतरित कर रहा हूं जिसमें नए मीडिया को रखा गया है ताकि वे वहां विकसित हो सकें ।","ప్రస్తుతం నేను కొన్ని కణాలను ((কোষ | সেল | సెల్)) ((કોષ | સેલ | సెల్)) కొత్త డిష్‌లోకి బదిలీ చేస్తున్నాను, అందులో అవి అక్కడ పెరిగేలా కొత్త మీడియా ఉంచబడతాయి.",
+"और फिर , हम इन सेल लाइनों के साथ प्रयोग कर सकते हैं ।","ఆపై, మేము ఈ సెల్ లైన్లతో ప్రయోగాలు చేయవచ్చు.",
+ये अमर या कैंसर कोशिका रेखाएँ हैं और उनके पास अनिश्चित काल तक बढ़ने की संपत्ति होती है जब तक कि वे पोषक तत्वों ( nutrients ) की कमी से नहीं चलती हैं ।,ఇవి అమరత్వం లేదా క్యాన్సర్ కణ తంతువులు మరియు పోషక లోపాల నుండి అయిపోయే వరకు నిరవధికంగా పెరిగే ఆస్తిని కలిగి ఉంటాయి.,
+और यह एक है ।,మరియు ఇది ఒకటి.,
+"तो , यह कुछ दिखाएगा ।","కాబట్టి, ఇది ఏదో చూపిస్తుంది.",
+हमारे यहां सेल हैं ।,మనకు ఇక్కడ కణాలు ఉన్నాయి.,
+तो अगर आप यहाँ भी है ।,మీరు కూడా ఇక్కడ ఉన్నారు.,
+"नहीं , हम नहीं ।",లేదు మేము చేయము .,
+प्रोफेसर : तो ये वही हैं जिन्हें आप इनक्यूबेटर्स ( incubators ) कहते हैं ।,ప్రొఫెసర్: కాబట్టి వీటిని మీరు ఇంక్యుబేటర్స్ అని పిలుస్తారు.,
+"तो , मूल रूप से ये ऐसी मशीनें हैं जो 37 डिग्री पर तापमान बनाए रखती हैं ।",ప్రాథమికంగా ఇవి 37 డిగ్రీల ఉష్ణోగ్రతని నిర్వహించే యంత్రాలు.,
+"इतना ही नहीं , यह कार्बन - डाय - ऑक्साइड को भी बनाए रखता है ।","ఇది మాత్రమే కాదు, ఇది కార్బన్-డి-ఆక్సైడ్ను కూడా నిర్వహిస్తుంది.",
+ठीक !,మంచిది!,
+यानी मध्यम पीएच को बनाए रखना है ।,అంటే మితమైన పిహెచ్‌ని నిర్వహించడం.,
+"इसलिए , मैं आपको केवल यह दिखाने के लिए एक दिखा रहा हूं कि आपको इनक्यूबेटर ( incubator ) कैसा दिखता है और आप देख सकते हैं कि इसमें कई अलग - अलग प्रकार के व्यंजन हैं , आप जानते हैं कि आपके पास एक छोटा है , एक बड़ा और जिसे आप T - 20 फ्लास्क ( flask ) कहते हैं ।","కాబట్టి, ఇంక్యుబేటర్ ఎలా ఉంటుందో మీకు చూపించడానికి నేను మీకు ఒకదాన్ని చూపిస్తున్నాను మరియు దానిలో అనేక రకాల వంటకాలు ఉన్నాయని మీరు చూడవచ్చు, మీకు చిన్నది, పెద్దది ఉందని మీకు తెలుసు. మరియు మీరు T - 20 ఫ్లాస్క్ అని పిలుస్తారు.",
+हर एक का माध्यम है और कोशिकाएं ( cells ) बढ़ रही हैं विभिन्न प्रकार की कोशिकाएं ( cells ) उसी के भीतर विकसित होती हैं ।,ప్రతిదానికి ఒక మాధ్యమం ఉంది మరియు కణాలు పెరుగుతున్నాయి. దానిలో వివిధ రకాల కణాలు అభివృద్ధి చెందుతాయి.,
+सेल लाइन का उपयोग सेल स्तर पर जीन के कार्यों को समझने के लिए है ।,సెల్ స్థాయిలో జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకోవడానికి సెల్ లైన్లు ఉపయోగించబడతాయి.,
+"उदाहरण के लिए , जीन एक प्रक्रिया को विनियमित कर सकता है प्रक्रिया स्रावित हो सकती है या जीन एक विशेष प्रक्रिया को विनियमित कर सकता है जो कहता है कि माइटोकॉन्ड्रियल ( mitochondrial ) विखंडन ( fission ) जिसका अर्थ है कि माइटोकॉन्ड्रिया ( mitochondria ) का खंडित ( fragmented ) हो जाना या फ्यूज ( fusing ) होना एक ऐसी घटना है जिसे आप जानते हैं या जिसे आप जानते हैं कि हम एंडोसाइटोसिस या एक्सोसाइटोसिस ( endocytosis or exocytosis ) कहते हैं ।","ఉదాహరణకు, ఒక జన్యువు ఒక ప్రక్రియను నియంత్రించవచ్చు, ఒక ప్రక్రియ స్రవిస్తుంది లేదా ఒక జన్యువు మైటోకాన్డ్రియల్ విచ్ఛిత్తి అంటే మైటోకాండ్రియా విచ్ఛిన్నమైందని పేర్కొన్న ఒక నిర్దిష్ట ప్రక్రియను నియంత్రించవచ్చు ( విచ్ఛిన్నం) లేదా ఫ్యూజింగ్ అనేది మీకు తెలిసిన లేదా మేము ఎండోసైటోసిస్ లేదా ఎక్సోసైటోసిస్ అని పిలుస్తాము.",
+वेसिक्युलर ( vesical ) हैं जो आप जानते हैं कि एक निश्चित फ़ंक्शन देने के लिए फ्यूज़ ( fuse ) और फिर उनके वेल्स ( wells ) से सेल को अंदर से बाहर तक अणुओं ( molecules ) को स्रावित ( secrete ) करना ।,"వెసికిల్స్ అంటే ఫ్యూజ్ ఒక నిర్దిష్ట పనితీరును ఇచ్చి, వాటి బావుల నుండి అణువులను కణాల నుండి లోపలి నుండి బయటికి స్రవిస్తుంది.",
+"तो , ये चीजें हैं जो आप कोशिकाओं ( cells ) का उपयोग करके अध्ययन कर सकते हैं और जब आप कुछ जीनों के कार्य को समझना चाहते हैं , तो आप आरएनएआई दृष्टिकोण का उपयोग करके जीन को नीचे गिरा देते है , हमने चर्चा की थी कि हमारे सिद्धांत वर्ग ( theory class ) में ।","కాబట్టి, ఇవి మీరు కణాలను ఉపయోగించి అధ్యయనం చేయగల విషయాలు మరియు మీరు కొన్ని జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకోవాలనుకున్నప్పుడు, మీరు ఆర్‌ఎన్‌ఏ‌ఐ  విధానాన్ని ఉపయోగించి జన్యువులను పడగొట్టండి, మేము చర్చించాము సిద్ధాంత తరగతిలో ((শ্রেণী | ক্লাস | తరగతి)) ((વર્ગ | ક્લાસ | తరగతి))).",
+"तो , इस तरह से हम कुछ जीन को नीचे गिरा सकते हैं और फिर इन जीनों को जानते हैं ।",ఈ విధంగా మనం కొన్ని జన్యువులను పడగొట్టవచ్చు మరియు తరువాత ఈ జన్యువులను తెలుసుకోవచ్చు.,
+तो यह विशिष्ट सेल - संस्कृति सुविधा है ।,కనుక ఇది ఒక నిర్దిష్ట సెల్-కల్చర్ సౌకర్యం.,
+"०३ अब , हम इस बात पर गौर करने जा रहे हैं कि कैसे एक विशिष्ट क्लोनिंग और इस तरह के अन्य आणविक ( molecular ) जीव विज्ञान किए जा रहे हैं ।","03 ఇప్పుడు, ఒక నిర్దిష్ట క్లోనింగ్ మరియు ఇతర సారూప్య పరమాణు జీవశాస్త్రం ఎలా జరుగుతుందో మనం చూడబోతున్నాం.",
+"तो , ऐसे काम के लिए आवश्यक भाग ( essential component ) में से एक फ्रीज़र है ।","కాబట్టి, అటువంటి పనికి అవసరమైన భాగాలలో ఒకటి ఫ్రీజర్.",
+"तो , आप देख सकते हैं कि यह एक उपकरण है जो माइनस 20 को अंदर रखता है ।",ఇది మైనస్ 20  లోపల ఉంచే పరికరం అని మీరు చూడవచ్చు.,
+"आप देख सकते हैं कि ये पहले से ही बर्फ बन चुके हैं इसलिए आपके पास उदाहरण के लिए सभी नमूने हैं जो यहां संग्रहीत हैं , यह एंजाइम ( enzymes ) होगा , यह डीएनए हो सकता है या यह भी हो सकता है कि आप उनमें से कुछ को जान सकें जो आप ठीक रसायनों को जानते हैं जो किसी भी आवश्यक हैं प्रयोगों ।","ఇవి ఇప్పటికే మంచుగా మారాయని మీరు చూడవచ్చు, ఉదాహరణకు ఇక్కడ నిల్వ చేయబడిన అన్ని నమూనాలను మీరు కలిగి ఉన్నారు, ఇది ఎంజైమ్‌లు, ఇది DNA కావచ్చు లేదా వాటిలో కొన్నింటిని మీరు కలిగి ఉండవచ్చు ఏదైనా ప్రయోగాలలో అవసరమైన చక్కటి రసాయనాలు మీకు తెలుసని తెలుసుకోవడం.",
+"और हम यहां देख सकते हैं कि कोमल फिर से क्लास - 1 लेमिनर ( laminar ) फ्लो का उपयोग कर काम कर रही है , जिसमें हवा को अंदर लिया जाता है और आपके पास फिल्टर होता है जो हवा को निष्फल ( sterilized ) करता है और इस क्षेत्र से बाहर फेंकता है ।","కోమల్ మళ్ళీ క్లాస్ - 1 లామినార్ ప్రవాహాన్ని ఉపయోగించి పనిచేస్తున్నాడని మనం ఇక్కడ చూడవచ్చు, దీనిలో గాలిని తీసుకుంటారు మరియు మీకు గాలిని క్రిమిరహితం చేసిన ఫిల్టర్ ఉంది ప్రాంతం నుండి విసిరివేస్తుంది.",
+"इसलिए , चैम्बर भीतर साफ है ।","అందువల్ల, గది లోపల శుభ్రంగా ఉంటుంది.",
+"और , वह एक प्रयोग कर रही है , जहां वह एक जीन का क्लोन बनाने की कोशिश कर रही है और जो आप गोल - गोल देख रहे हैं , वह बैक्टीरिया से बने व्यंजन हैं ।",ఆమె ఒక జన్యువును క్లోన్ చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్న ఒక ప్రయోగం చేస్తోంది మరియు మీరు రౌండ్ మరియు రౌండ్ చూసేవన్నీ బ్యాక్టీరియాతో చేసిన వంటకాలు.,
+"और , कोमल !","మరియు, మరి  సున్నితమైనది !",
+तुम क्यों नहीं समझाते ?,మీరు ఎందుకు వివరించలేదు,
+छात्र : यह एक बंधाव ( ligation ) मिश्रण है जिसमें मैंने क्लोन किया है जिसमें मैंने अपने वेक्टर को निर्माण और एक लिगेज एंजाइम ( enzymes ) के साथ रखा है और मैं इसे प्लेट पर रखने जा रहा हूं जिसमें एम्पीसिलीन ( ampicillin ) है ' उन कॉलोनियों को रद्द करें जो मेरे लिए विशिष्ट हैं जो मेरे क्लोन के लिए विशिष्ट होंगी ।,"విద్యార్థి: ఇది నేను క్లోన్ చేసిన ఒక బంధన మిశ్రమం, దీనిలో నేను నా వెక్టర్‌ను నిర్మాణంతో మరియు ఒక లిగేస్ ఎంజైమ్ (ఎంజైమ్‌లు) తో ఉంచాను మరియు నేను దానిని ఆంపిసిలిన్ కలిగి ఉన్న ప్లేట్‌లో ఉంచబోతున్నాను. నా క్లోన్‌కు ప్రత్యేకమైన నా కోసం ప్రత్యేకంగా ఉన్న వాటిని రద్దు చేయండి.",
+"इसलिए , मैं जो करने जा रहा हूं , ये निष्फल ( sterilized ) रंग हैं जो इस कॉलोनी में अपनी कॉलोनियों को प्लेट करने के लिए उपयोग करेंगे ।","నేను చేయబోయేది ఈ స్టెరిలైజ్డ్ రంగులు, ఈ కాలనీలోని వారి కాలనీలను ప్లేట్ చేయడానికి ఉపయోగించబడతాయి.",
+"इसलिए , एक बार कालोनियों को समान रूप से फैलाने के बाद , मैं सिर्फ प्लेट को सील कर दूंगा और अगले 12 घंटों के लिए 37 डिग्री सेल्सियस पर इनक्यूबेटर ( incubator ) में प्लेट रखूंगा और उन कॉलोनियों की तलाश करूंगा जो एम्पीसिलीन ( ampicillin ) और मेरे क्लोन के लिए सकारात्मक ( positive ) हैं ।","కాబట్టి, కాలనీలు సమానంగా వ్యాపించిన తర్వాత, నేను ప్లేట్‌ను మూసివేసి, ప్లేట్‌ను 37 ° C వద్ద వచ్చే 12 గంటలు ఇంక్యుబేటర్‌లో ఉంచుతాను మరియు ఆంపిసిలిన్ మరియు నా కాలనీల కోసం చూస్తాను. క్లోన్లకు అనుకూలమైనది.",
+"तो , इसी तरह मैं सभी कॉलोनियों को प्लेट करूँगा और इसी तरह मैं सभी प्लेटों को प्लेट करूँगा और उन्हें इनक्यूबेटर ( incubator ) में रखूँगा ।",అదేవిధంగా నేను అన్ని కాలనీలను ప్లేట్ చేస్తాను మరియు అదేవిధంగా నేను అన్ని ప్లేట్లను ప్లేట్ చేసి ఇంక్యుబేటర్లో ఉంచుతాను.,
+प्रोफेसर : यहाँ एक उपकरण है जो आपने अपनी प्रयोगशालाओं में देखा होगा ।,ప్రొఫెసర్: మీ ల్యాబ్‌లలో మీరు చూసిన పరికరం ఇక్కడ ఉంది.,
+इन्हें अपकेंद्रित्र ( centrifuge ) कहा जाता है ।,వీటిని సెంట్రిఫ్యూజెస్ అంటారు.,
+"लेकिन इसकी और अधिक अग्रिम विशेषताएं हैं जिन्हें आप जान सकते हैं कि मशीनों को प्रोग्राम करें कि ऐसी कौन सी गति है जो आप चाहते हैं कि रोटर आपको पता हो कि स्पिन क्या है और इसकी गति कितनी होनी चाहिए , यह कितनी देर तक घूमना चाहिए और इसकी गति कितनी होनी चाहिए एक पड़ाव ।","రోటర్ ఏ స్పిన్ మరియు దాని వేగం ఎంత ఉండాలి, ఎంతసేపు తిప్పాలి మరియు తెలుసుకోవాలనుకుంటున్న రోటర్ మీకు ఏ వేగంతో యంత్రాలను ప్రోగ్రామ్ చేయాలో తెలుసుకోగలిగే మరింత ముందస్తు లక్షణాలు ఉన్నాయి. దాని వేగం ఎలా ఉండాలి, ఒక స్టాప్.","రోటర్ ఏ స్పిన్ మరియు దాని వేగం ఎంత ఉండాలి, ఎంతసేపు తిప్పాలి మరియు తెలుసుకోవాలి దాని వేగం ఎలా ఉండాలి, ఒక స్టాప్."
+"हम यह भी जानते हैं कि इस चैम्बर के तापमान को आप यहाँ बनाए रख सकते हैं , यह सब - ज़ीरो तक जा सकता है ।","మీరు ఇక్కడ ఈ గది యొక్క ఉష్ణోగ్రతను నిర్వహించగలరని మాకు తెలుసు, ఇవన్నీ సున్నా వరకు వెళ్ళవచ్చు.",
+हम यहाँ पर कई अनुप्रयोगों के लिए 4 अवशिष्ट बनाए रख सकते हैं ।,మేము ఇక్కడ అనేక అనువర్తనాల కోసం 4 అవశేషాలను నిర్వహించగలము.,
+और आप देख सकते हैं कि ये ट्यूबों ( tubes ) हैं जिनमें से आप जान सकते हैं कि आपने बैक्टीरिया कोशिकाओं ( cells ) को नीचे गिराने के लिए या डीएनए या आरएनए को शुद्ध करने के लिए किया है और यह एक विशिष्ट उपकरण है जिसका उपयोग हम आपके लिए इन बायोमॉलिक्युलस ( biomolecules ) को शुद्ध करने में करते हैं ।,కణాలు పడగొట్టడానికి లేదా DNA లేదా RNA ని శుద్ధి చేయడానికి మీరు బ్యాక్టీరియాను ఉపయోగించారా లేదా అని తెలుసుకోగల గొట్టాలు ఇవి అని మీరు చూడవచ్చు మరియు ఇది మేము ఉపయోగించే ఒక నిర్దిష్ట సాధనం మీరు ఈ జీవఅణువులను శుద్ధి చేయడానికి.,కణాలు పడగొట్టడానికి లేదా DNA లేదా RNA ని శుద్ధి చేయడానికి మీరు బ్యాక్టీరియాను ఉపయోగించారా లేదా అని తెలుసుకోగల గొట్టాలు ఇవి అని మీరు చూడవచ్చు మరియు ఇది మేము ఉపయోగించే ఒక నిర్దిష్ట సాధనం మీరు ఈ జీవఅణువులను శుద్ధి చేయడానికి.
+।,1,
+"इसलिए , जो हम आपको दिखाने जा रहे हैं वह एक स्टोरेज डिवाइस है , इसलिए सभी बैक्टीरियल सेल या स्तनधारी ( mammalian ) सेल लाइनों या यहां तक कि आपको पता है कि माउस भ्रूण ( embryo ) आपके वाइबिलिटी को खोए बिना कई सालों तक संग्रहीत किए जा सकते हैं ।","మేము  మీకు చూపించబోయేది నిల్వ పరికరం, కాబట్టి అన్ని బ్యాక్టీరియా కణాలు లేదా క్షీరద కణ తంతువులు లేదా మౌస్ పిండం మీ సాధ్యతను కోల్పోకుండా చాలా సంవత్సరాలు నిల్వ చేయవచ్చని మీకు తెలుసు.",
+"तो , यह एक संभावना है और यह क्रायोप्रिजर्वेशन नामक तकनीक का उपयोग करने से कहीं अधिक है ।",ఇది ఒక అవకాశం మరియు ఇది క్రియోప్రెజర్వేషన్ అనే టెక్నిక్‌ను ఉపయోగించడం కంటే ఎక్కువ.,
+"तो आप कोशिकाओं ( cells ) को या तो ई कोलाई ( E.coli ) बैक्टीरियल यीस्ट या स्तनधारी ( mammalian ) कोशिकाओं ( cells ) के साथ कुछ निश्चित माध्यमों में मिलाते हैं , जो कि DMSO या आने वाले एंटी - फ्रीजिंग ( anti - freezing ) माध्यमों के लिए है और फिर आप इन्हें मिलाते हैं और फिर इसे तरल नाइट्रोजन ( nitrogen ) में संग्रहित करते हैं ।","కాబట్టి మీరు కణాలను కొన్ని మాధ్యమాలలో E. కోలి బాక్టీరియల్ ఈస్ట్ లేదా క్షీరద కణాలతో కలపాలి, ఇది DMSO లేదా ఇన్కమింగ్ యాంటీ ఫ్రీజింగ్. మాధ్యమాల కోసం మరియు మీరు వాటిని కలపండి మరియు తరువాత ద్రవ నత్రజనిలో నిల్వ చేయండి.","కాబట్టి మీరు కణాలను కొన్ని మాధ్యమాలలో E. కోలి బాక్టీరియల్ ఈస్ట్ లేదా క్షీరద కణాలతో కలపాలి, ఇది DMSO లేదా ఇన్కమింగ్ యాంటీ ఫ్రీజింగ్. మాధ్యమాల కోసం మరియు మీరు వాటిని కలపండి మరియు తరువాత ద్రవ నత్రజనిలో నిల్వ చేయండి"
+"तो , रोहित तुम इसे क्यों नहीं खोलते और दिखाते हो ।",రోహిత్ నువ్వు ఎందుకు చెప్పి చూపించకూడదు.,
+"हम इसके कंटेनर को देख सकते हैं , जिनके अंदर कोशिकाएं ( cells ) हैं ।","దాని కంటైనర్లను మనం చూడవచ్చు, దానిలో కణాలు ఉన్నాయి.",
+"हम देख सकते हैं कि .. सावधान रहें , इसलिए आपके पास बक्से हैं और फिर अंदर रखे ट्यूब हैं और ये आप ठंड में जानते हैं हालत और सामान्य रूप से शून्य से 140 , 120 डिग्री सेल्सियस है जो कि जहां बनाए रखा जा रहा है और आप किसी भी समय उन्हें पुनर्जीवित ( revive ) कर सकते हैं ।","మేము దానిని చూడగలం .. జాగ్రత్తగా ఉండండి, కాబట్టి మీకు పెట్టెలు మరియు తరువాత గొట్టాలు ఉన్నాయి మరియు మీకు ఇది చల్లని స్థితిలో తెలుసు మరియు సాధారణంగా మైనస్ 140, 120 డిగ్రీల సెల్సియస్, ఇది నిర్వహించబడుతోంది మరియు మీరు వాటిని ఎప్పుడైనా పునరుద్ధరించవచ్చు.","మేము దానిని చూడగలం .. జాగ్రత్తగా ఉండండి, కాబట్టి మీకు పెట్టెలు మరియు తరువాత గొట్టాలు ఉన్నాయి మరియు మీకు ఇది చల్లని స్థితిలో తెలుసు మరియు సాధారణంగా మైనస్ 140, 120 డిగ్రీల సెల్సియస్, ఇది నిర్వహించబడుతోంది మరియు మీరు వాటిని ఎప్పుడైనా పునరుద్ధరించవచ్చు."
+"इसलिए , जब आप किसी विशेष लाइन का उपयोग नहीं कर रहे हैं तो यह है कि इसे कैसे संग्रहीत किया जाता है और बाद में आप इसका उपयोग कर सकते हैं , कुछ प्रोटोकॉल ( protocols ) का उपयोग करके उन्हें पुनर्जीवित ( revive ) करें फिर से आप उन्हें संस्कृति दे सकते हैं और चालू स्थिति में कोशिकाएं ( cells ) रख सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఒక నిర్దిష్ట పంక్తిని ఉపయోగించనప్పుడు, ఇది ఈ విధంగా నిల్వ చేయబడుతుంది మరియు మీరు దానిని తరువాత ఉపయోగించవచ్చు, కొన్ని ప్రోటోకాల్‌లను ఉపయోగించి వాటిని పునరుద్ధరించండి. వాటిని పండించండి మరియు కణాలను పని స్థితిలో ఉంచండి.",
+तो यह स्टोर करने का सबसे अच्छा तरीका है ।,దీన్ని నిల్వ చేయడానికి ఇది ఉత్తమ మార్గం.,
+"तो , यह एक और स्टोरेज डिवाइस है और बस आप यहाँ देख सकते हैं यह दिखाता है कि यह चैम्बर माइनस 80 बना हुआ है ।",ఇది మరొక నిల్వ పరికరం మరియు మీరు ఇక్కడ చూడగలిగినట్లే ఈ గది మైనస్ 80 గా ఉందని చూపిస్తుంది.,
+"इसलिए , तापमान के अंदर का पूरा कक्ष माइनस 80 है ।",గది లోపల ఉష్ణోగ్రత మైనస్ 80 డిగ్రీలు.,
+आप देख सकते हैं कि नमूनों को जानने के लिए फिर से यह एक और उपकरण है ।,నమూనాలను నేర్చుకోవడానికి ఇది మరో సాధనం అని మీరు చూడవచ్చు.,
+अनुपमा तुम समझाती क्यों नहीं ?,అనుపమ ఎందుకు వివరించలేదు?,
+छात्र : हाँ !,విద్యార్థి: అవును!,
+"ये अलग - अलग रैक हैं और हमने अपने नमूनों को बॉक्स में रखा है , जो भी आवश्यक हो इन बॉक्सों में माइनस 80 पर स्टोर किया जाना चाहिए ।","ఇవి వేర్వేరు రాక్లు మరియు మేము మా నమూనాలను పెట్టెలో ఉంచాము, ఈ పెట్టెల్లో అవసరమైన విధంగా మైనస్ 80 వద్ద నిల్వ చేయాలి.",
+"इसलिए हम उन्हें इस तापमान पर सालों तक सुरक्षित रख सकते हैं , ये महत्वपूर्ण पैरामीटर ( parameters ) नमूने हैं ।","మేము వాటిని ఈ ఉష్ణోగ్రత వద్ద సంవత్సరాలు సంరక్షించగలము, ఇవి ముఖ్యమైన పారామితి నమూనాలు.",
+"प्रोफेसर : तो यह एंजाइम ( enzymes ) हो सकता है , यह प्रोटीन हो सकता है , यह फिर से ई.कोलाई ( E.coli ) हो सकता है या कोशिकाओं ( cells ) को इस तरह से संग्रहीत किया जा सकता है ।","ప్రొఫెసర్: కాబట్టి ఇది ఎంజైమ్‌లు కావచ్చు, ఇది ప్రోటీన్లు కావచ్చు, అది మళ్ళీ ఇ.coli కావచ్చు లేదా కణాలను ఈ విధంగా నిల్వ చేయవచ్చు.",
+"तो , यहाँ आपको एक और सुविधा है यह एक संस्कृति सुविधा भी है ।","ఇక్కడ మీకు మరొక సౌకర్యం ఉంది, ఇది కూడా సంస్కృతి సౌకర్యం.",
+सही !,కరెక్ట్,
+"तो , आपके पास इन्क्यूबेटर्स ( incubators ) वैसे ही हैं जैसे आपने सेल कल्चर सुविधा के रूप में देखा है जहां आपके पास इन्क्यूबेटर्स ( incubators ) हैं और फिर आपके पास एक बहुत ही उच्च अंत माइक्रोस्कोप ( microscope ) सेट है ।","మీరు ఇంక్యుబేటర్లను కలిగి ఉన్న సెల్ కల్చర్ సదుపాయంగా మీలాంటి ఇంక్యుబేటర్లను కలిగి ఉన్నారు, ఆపై మీకు చాలా హై ఎండ్ మైక్రోస్కోప్ సెట్ ఉంది.",
+"तो , आप जानते हैं कि यह सेट अप ऐसा है कि आप इमेज सेल भी कर सकते हैं , जो सेल बढ़ रहे हैं ।","ఈ సెటప్ మీరు కణాలను కూడా ఇమేజ్ చేయగలదని మీకు తెలుసు, అవి పెరుగుతున్న కణాలు.",
+"तो , मूल रूप से आपके पास एक माइक्रोस्कोप ( microscope ) है और आप यहां एक चैंबर रख सकते हैं ।",ప్రాథమికంగా మీకు సూక్ష్మదర్శిని ఉంది మరియు మీరు ఇక్కడ ఒక గదిని కలిగి ఉండవచ్చు.,
+ये वे कक्ष हैं जिनमें आप कोशिकाओं ( cells ) को संस्कारित कर सकते हैं ।,మీరు కణాలను దహనం చేయగల కణాలు ఇవి.,
+"और , आपके पास ये सभी पैरामीटर ( parameters ) हैं , जिसमें आप फीड कर सकते हैं कि आप किस तरह का तापमान जानते हैं , चैंबर को बनाए रखते हैं , कार्बन - डाई - ऑक्साइड का स्तर बनाए रखते हैं , ऑक्सीजन का स्तर बनाए रखते हैं और जब वे बड़े हो रहे होते हैं , तब कोशिकाओं ( cells ) को देखते हैं , इसलिए आप इसके भीतर होने वाले गतिशील परिवर्तनों को देख सकते हैं ।","మరియు, మీకు ఈ పారామితులన్నీ ఉన్నాయి, దీనిలో మీకు ఏ విధమైన ఉష్ణోగ్రత తెలుస్తుంది, గదిని నిర్వహించండి, కార్బన్-డి-ఆక్సైడ్ స్థాయిని నిర్వహించండి, ఆక్సిజన్ స్థాయిని నిర్వహించవచ్చు మరియు అవి పెరుగుతున్నప్పుడు, అవి కణాలను చూస్తాయి, కాబట్టి మీరు దానిలో జరుగుతున్న డైనమిక్ మార్పులను చూడవచ్చు.",
+"और , आप सेल के विभिन्न डिब्बों को टैग करने के लिए विभिन्न प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) अणुओं ( molecules ) का उपयोग कर सकते हैं और फिर आप देख सकते हैं कि इन डिब्बों को आप कैसे जानते हैं ।",మీరు సెల్ యొక్క విభిన్న కంపార్ట్మెంట్లను ట్యాగ్ చేయడానికి వేర్వేరు ఫ్లోరోసెన్స్ అణువులను ఉపయోగించవచ్చు మరియు ఈ కంపార్ట్మెంట్లు మీకు ఎలా తెలుసు అని మీరు చూడవచ్చు.,
+"इसलिए , संस्कृति और अन्य के लिए कोशिकाओं ( cells ) को स्थापित करने में मदद करने के लिए हमारे पास ऐसे तरीके हैं जैसे हमारे पास जैव - सुरक्षा अलमारियाँ और अन्य सुविधाएं हैं ।",సంస్కృతి మరియు ఇతరుల కోసం కణాలను స్థాపించడంలో సహాయపడటానికి జీవ భద్రత క్యాబినెట్‌లు మరియు ఇతర సౌకర్యాలు వంటి పద్ధతులు మాకు ఉన్నాయి.,
+"और , हमारे साथ हैं अनामिका और रश्मि जो विभिन्न पहलुओं को देख रहे हैं ।",మాతో విభిన్న కోణాలను చూస్తున్న అనామిక మరియు రష్మి ఉన్నారు.,
+"उदाहरण के लिए , अनामिका गैर - कोडिंग आरएनए में से कुछ को देख रही है ।","ఉదాహరణకు, ఉంగరం వ్రేలు  కొన్ని కోడింగ్ కాని ఆర్‌ఎన్‌ఏ  లను చూస్తోంది.",
+हमने गैर कोडिंग आरएनए के बारे में चर्चा की और मनुष्यों में इनमें से कुछ गैर - कोडिंग आरएनए केवल तभी व्यक्त किए जाते हैं जब कोशिकाएं ( cells ) तनाव में होती हैं ।,నాన్-కోడింగ్ RNA ల గురించి మేము చర్చించాము మరియు మానవులలో ఈ కోడింగ్ కాని ఆర్‌ఎన్‌ఏ ల  కొన్ని కణాలు ఒత్తిడిలో ఉన్నప్పుడు మాత్రమే వ్యక్తమవుతాయి.,
+"उदाहरण के लिए , कोशिकाओं ( cells ) को उच्च तापमान के लिए 42 डिग्री , 45 डिग्री कहते हैं ।","ఉదాహరణకు, కణాలను 42 °, 45 అని అంటారు అధిక ఉష్ణోగ్రత కోసం.",
+"तो , यह कोशिकाओं ( cells ) पर एक तनाव है और सेल को एक प्रतिक्रिया माउंट करने के लिए सॉर्ट करना पड़ता है इसलिए यह उस उच्च तापमान के साथ जीवित रह सकता है ।","ఇది కణాలపై ఒత్తిడి మరియు కణాన్ని ప్రతిచర్యను మౌంట్ చేయడానికి క్రమబద్ధీకరించాలి, తద్వారా అది అధిక ఉష్ణోగ్రతతో జీవించగలదు.",
+उसने एक ऐसे आरएनए की विशेषता बताई जो कोशिकाओं ( cells ) के तनाव में होने पर ही व्यक्त किया जाता है ।,కణాలు ఒత్తిడికి గురైనప్పుడు మాత్రమే వ్యక్తీకరించబడే ఆర్‌ఎన్‌ఏ ను అతను వర్ణించాడు.,
+यह उसका काम है और वह उनमें से कुछ को यहाँ समझाएगा ।,ఇది అతని పని మరియు వాటిలో కొన్నింటిని ఇక్కడ వివరిస్తాడు.,
+"और फिर , हमारे पास रश्मि है और वह इसके विभिन्न पहलुओं को देखती है उदाहरण के लिए हीट शॉक प्रतिक्रिया जो कि यह सेल बहुत अधिक तापमान के संपर्क में है ।","ఆపై, మనకు రష్మి ఉంది మరియు ఆమె దానిలోని వివిధ అంశాలను చూస్తుంది, ఉదాహరణకు ఈ కణం చాలా అధిక ఉష్ణోగ్రతల వద్ద బహిర్గతమయ్యే హీట్ షాక్ రియాక్షన్.",
+यह क्या करता है कि यह थोड़ी देर के लिए अनुवाद प्रक्रिया को भी रोक देता है इसलिए आप असामान्य प्रोटीन नहीं बनाते हैं ।,"అది ఏమిటంటే, ఇది కొంతకాలం అనువాద ప్రక్రియను కూడా ఆపివేస్తుంది కాబట్టి మీరు అసాధారణమైన ప్రోటీన్‌లను తయారు చేయరు.",
+"इसलिए , वह इस पहलू पर गौर कर रही है कि कोशिकाओं ( cells ) के तनाव में होने पर अनुवाद कैसे रुका हुआ है ।",కణాలు ఒత్తిడికి గురైనప్పుడు అనువాదం ఎలా నిలిచిపోతుందో ఆమె ఈ అంశాన్ని పరిశీలిస్తోంది.,
+सही !,కరెక్ట్,
+"इसलिए , वह उन दोनों को देख रही है जो इस प्रक्रिया में शामिल होने वाले जीन हैं और इसलिए हम समझ सकते हैं कि प्रक्रिया कैसे काम करती है ।",ఈ ప్రక్రియలో పాల్గొన్న జన్యువులైన రెండింటినీ ఆమె చూస్తోంది మరియు అందువల్ల ఈ ప్రక్రియ ఎలా పనిచేస్తుందో మనం అర్థం చేసుకోవచ్చు.,
+"और आप इस चित्र को यहाँ देख सकते हैं और हम आपके पास एक अलग रंग रख सकते हैं और ये कुछ नहीं हैं , लेकिन आप देख सकते हैं कि ये नीले रंग के नाभिक हैं और आपके पास हरे रंग के हैं , हरे रंग के हैं तनाव ग्रैन्यूल ( stress granules ) नामक संरचनाएं जब कोशिकाएं ( cells ) तनाव में होती हैं ।","మరియు మీరు ఈ చిత్రాన్ని ఇక్కడ చూడవచ్చు మరియు మేము మీకు వేరే రంగును కలిగి ఉండగలము మరియు అవి ఏమీ కాదు కానీ ఇవి నీలి కేంద్రకాలు అని మీరు చూడవచ్చు మరియు మీకు ఆకుపచ్చ, ఆకుపచ్చ ఒత్తిడి ఉంది కణాలు ఒత్తిడికి గురైనప్పుడు స్ట్రెస్ కణికలు అని పిలువబడే నిర్మాణాలు.",
+"यह क्या करता है यह सभी राइबोसोम डालता है , जो आरएनए का एक डिब्बे में अनुवाद कर रहे हैं और उनके अनुवाद को रोकते हैं ।","ఇది ఏమిటంటే, ఇది అన్ని రైబోజోమ్‌లను ఉంచుతుంది, ఇవి RNA ను ఒక కంపార్ట్‌మెంట్‌లోకి అనువదిస్తాయి మరియు వాటి అనువాదాన్ని నిరోధించాయి.",
+"इसलिए कोशिकाएं ( cells ) प्रोटीन नहीं बनाती हैं जब वे तनाव में होते हैं और आप जानते हैं कि आप समझा सकते हैं कि आप किस प्रकार जानते हैं कि इन उपकरणों का उपयोग कैसे किया जा सकता है , तो आप इन कार्यों को समझ सकते हैं ।","కణాలు ఒత్తిడికి గురైనప్పుడు ప్రోటీన్లు తయారు చేయవు మరియు ఈ పరికరాలను ఎలా ఉపయోగించవచ్చో మీకు ఎలా తెలుస్తుందో మీకు వివరించవచ్చని మీకు తెలుసు, కాబట్టి మీరు ఈ విధులను అర్థం చేసుకోవచ్చు.",
+हम शुरू करते हैं ... छात्र : तो नमस्कार !,మేము ప్రారంభిస్తాము ... విద్యార్థి: కాబట్టి హలో!,
+मैं तनाव प्रतिक्रिया में एक नॉनकोडिंग आरएनए की भूमिका का अध्ययन करने के लिए काम कर रहा हूं और मैंने इस आरएनए के कार्य पर काम करने की कोशिश की है जो यह कार्य करेगा कि यह सेल में खेल रहा है ।,"ఒత్తిడి ప్రతిస్పందనలో నాన్‌కోడింగ్ ఆర్‌ఎన్‌ఏ పాత్రను అధ్యయనం చేయడానికి నేను కృషి చేస్తున్నాను మరియు ఈ ఆర్‌ఎన్‌ఎ యొక్క పనితీరుపై పని చేయడానికి ప్రయత్నించాను, అది సెల్‌లో ఆడుతున్నట్లుగా పనిచేస్తుంది.",
+"और , यह अध्ययन करने के लिए कि मैं कुछ तकनीकों का उपयोग कर रहा हूं , जिसमें मैं इस आरएनए को सेल में इस नॉनकोडिंग आरएनए की कल्पना ( visualized ) कर सकता हूं , इस तकनीक में से एक आरएनए - इन - सीटू संकरण ( in - situ hybridization ) है ।","నేను కొన్ని టెక్నిక్‌లను ఉపయోగిస్తున్నానో లేదో అధ్యయనం చేయడానికి, ఈ ఆర్‌ఎన్‌ఏను సెల్‌లో నేను visual హించగలను, ఈ నాన్‌కోడింగ్ ఆర్‌ఎన్‌ఎ ఆర్‌ఎన్‌ఎ-ఇన్-సిటు హైబ్రిడైజేషన్ (ఇన్ -) అని పిలువబడే పద్ధతుల్లో ఒకటి. సిటు హైబ్రిడైజేషన్ ((সংকরকরণ | হাইব্রিডাইজেশন | హైబ్రిడైజేషన్)) ((વર્ણસંકર | હાઇબ્રીડાઇઝેશન | హైబ్రిడైజేషన్))).",
+"तो , हम उस तकनीक में क्या करते हैं कि हम एक जांच का उपयोग करते हैं , जो एक ऐसा है जो सेल में मौजूद आरएनए की अर्थ प्रतिलेख में आरएनए के लिए मानार्थ ( complimentary ) बांधता है और इसलिए और यह जांच एक फ्लोरोफोरे ( fluorophore ) के लिए मंचित होती है और जब वह बांधता है इसकी मानार्थ ( complimentary ) RNA , और हम एक फ्लोरोसेंट माइक्रोस्कोप ( microscope ) के साथ कोशिकाओं ( cells ) को प्रतिदीप्त करते हैं , ताकि RNA की कल्पना ( visualized ) की जा सके ।","కాబట్టి, ఆ పద్ధతిలో మనం చేసేది ఏమిటంటే, మేము ఒక ప్రోబ్‌ను ఉపయోగిస్తాము, ఇది కణంలో ఉన్న RNA యొక్క సెమాంటిక్ ట్రాన్స్‌క్రిప్ట్‌లో RNA కి అభినందనలు కలుపుతుంది మరియు ఈ ప్రోబ్ ఒక ఫ్లోరోఫోర్. మరియు కాంప్లిమెంటరీ ఆర్‌ఎన్‌ఎ బంధించినప్పుడు, మరియు మేము కణాలను ఫ్లోరోసెంట్ మైక్రోస్కోప్‌తో ఫ్లోరోస్ చేస్తాము, తద్వారా ఆర్‌ఎన్‌ఎను దృశ్యమానం చేయవచ్చు.",
+"छात्र : यह वही हो सकता है जो मैंने बताया था कि इस छवि में देखा जा सकता है यह एक आरएनए इन - सीटू संकरण ( in - situ hybridization ) छवि है जिसमें नीला रंग जो आप देखते हैं वह है डीएपीआई और गुलाबी दाने जो आप देखते हैं देखें आरएनए जो इस आरएनए के खिलाफ एक एंटीसेन्स ओलिगो ( antisense oligo ) द्वारा जांचे जा रहे हैं जो कि एक को टैग किया गया है , जिसे एक फ्लोरोफोर ( fluorophore ) को टैग किया गया है ।","విద్యార్థి: ఈ చిత్రంలో చూడగలిగేది నేను చెప్పాను. ఇది ఒక ఇన్-సిటు హైబ్రిడైజేషన్ ఇమేజ్, దీనిలో మీరు చూసే నీలం రంగు DAPI మరియు మీరు చూసే గులాబీ ధాన్యం. ఈ RNA కి వ్యతిరేకంగా యాంటిసెన్స్ ఒలిగో ద్వారా ప్రదర్శించబడే RNA ని చూడండి, ఇది a కు ట్యాగ్ చేయబడింది, ఇది ఫ్లోరోఫోర్‌కు ట్యాగ్ చేయబడింది.",
+"तो , इसे प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) इन - सीटू संकरण ( in - situ hybridization ) कहा जाता है ।","కాబట్టి, దీనిని ఇన్-సిటు హైబ్రిడైజేషన్ ((সংকরকরণ | হাইব্রিডাইজেশন | హైబ్రిడైజేషన్)) ((વર્ણસંકર | હાઇબ્રીડાઇઝેશન | హైబ్రిడైజేషన్)) అంటారు).",
+"और , यह सूक्ष्मदर्शी जिसे आप यहां देखते हैं यह एक है , यह एक प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) माइक्रोस्कोप ( microscope ) है जो इस माइक्रोस्कोप ( microscope ) का मूल सिद्धांत है ।","మీరు ఇక్కడ చూసే ఈ సూక్ష్మదర్శిని ఇది, ఇది ఫ్లోరోసెన్స్ మైక్రోస్కోప్, ఇది ఈ సూక్ష్మదర్శిని యొక్క ప్రాథమిక సూత్రం.",
+"और , यह उत्सर्जित करता है क्योंकि हम कोशिकाओं ( cells ) को अलग - अलग तरंगों की लंबाई तक उजागर करते हैं और फ्लोरोफोरे ( fluorophore ) के अनुसार प्रोटीन या न्यूक्लिक एसिड जिसे हम कल्पना ( visualized ) करना चाहते हैं और प्रकाश की तरंग दैर्ध्य जिसे हम उत्सर्जन करते हैं , उसके अनुसार हम एक रंगीन संकेत देखते हैं ।","మరియు, ఇది ఉద్గారమవుతుంది ఎందుకంటే మేము కణాలను వేర్వేరు తరంగదైర్ఘ్యాలకు బహిర్గతం చేస్తాము మరియు ఫ్లోరోఫోర్ ప్రకారం, మనం చూడాలనుకునే ప్రోటీన్ లేదా న్యూక్లియిక్ ఆమ్లం మరియు కాంతి తరంగదైర్ఘ్యం ఉద్గారాల ప్రకారం, మనకు రంగు సిగ్నల్ కనిపిస్తుంది",
+संकेत ।,సూచన.,
+"तो , यह प्रतिदीप्ति ( fluorescence ) माइक्रोस्कोपी की माइक्रोस्कोपी का मूल प्रमुख है और रश्मि आपको उसके काम के बारे में अधिक बताएगी ।",ఇది ఫ్లోరోసెన్స్ మైక్రోస్కోపీ మైక్రోస్కోపీ యొక్క ప్రాథమిక అధిపతి మరియు రష్మి తన పని గురించి మీకు మరింత తెలియజేస్తుంది.,
+छात्र : ठीक है !,విద్యార్థి: సరే !,
+"जैसा कि पहले ही श्रीमान ने आपको बताया था कि जब कोशिकाएं ( cells ) विभिन्न तनावों के संपर्क में आती हैं , तब वे होमोस्टैसिस ( homeostasis ) को बनाए रखने के लिए प्रतिक्रिया करती हैं , वे अनुवाद को रोककर तनाव ग्रैन्यूल ( stress granules ) बनाते हैं ।","మిస్టర్ ఇప్పటికే మీకు చెప్పినట్లుగా, కణాలు వివిధ ఒత్తిళ్లకు గురైనప్పుడు, అవి హోమియోస్టాసిస్‌ను నిర్వహించడానికి ప్రతిస్పందిస్తాయి, అవి అనువాదాన్ని నిరోధిస్తాయి మరియు ఒత్తిడి కణికలను సృష్టిస్తాయి.",
+"और , यह यहाँ है इस हरे आप देख सकते हैं ये तनाव दाने हैं ।",ఇక్కడ ఈ ఆకుపచ్చ  గా ఉంది మీరు వీటిని ఉద్రిక్తంగా చూడవచ్చు.,
+"जब अनुवाद रुका हुआ होता है तब ये रूप होते हैं और यह सामान्य रूप से जब भी यह कोशिकाएँ ( cells ) पुनः प्राप्त हो रही होती हैं , तो वे आत्मकेंद्रित होकर साफ़ हो जाती हैं ।",అనువాదం నిలిపివేయబడినప్పుడు ఈ రూపాలు సంభవిస్తాయి మరియు ఈ కణాలు తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నప్పుడల్లా అవి సాధారణంగా ఆటిజం-స్పష్టంగా కనిపిస్తాయి.,
+": और , इसके अलावा माइक्रोस्कोप ( microscope ) से हम लाइव सेल इमेजिंग भी कर सकते हैं और यहां एक प्रयोग किया गया है ।","ఇది కాకుండా, మేము సూక్ష్మదర్శినితో లైవ్ సెల్ ఇమేజింగ్ కూడా చేయవచ్చు మరియు ఇక్కడ ఒక ప్రయోగం జరిగింది.",
+"और यहाँ , यह एक डीआईसी छवि है और यह हरे रंग की यह अभिव्यक्ति GFP टैग पर बाधा है ।","ఇక్కడ, ఇది డి‌ఐ‌సి చిత్రం మరియు ఈ ఆకుపచ్చ వ్యక్తీకరణ జి‌ఎఫ్‌పి  ట్యాగ్‌పై అవరోధం.",
+यह लफोरिन - एलडीएच जीएफपी है और यह लाल है यह आरएफपी - टीआईए 1 है ।,ఇది లుఫోరిన్ - ఎల్‌డిహెచ్ జిఎఫ్‌పి మరియు ఇది ఎరుపు రంగులో ఉంటుంది.ఇది ఆర్‌ఎఫ్‌పి - టిఐఐ 1.,
+यह एक और तनाव दाना मार्कर है और इन कोशिकाओं ( cells ) को गर्मी के झटके से उजागर किया गया था ।,ఇది మరొక ఒత్తిడి కణిక మార్కర్ మరియు ఈ కణాలు వేడి షాక్‌కు గురయ్యాయి.,
+"तो , इसके लिए मैंने इस जियो सेल इमेजिंग पूरी सुविधा का उपयोग किया है ।",దీని కోసం నేను ఈ లైవ్ సెల్ ఇమేజింగ్ పూర్తి సౌకర్యాన్ని ఉపయోగించాను.,
+"और , इसके लिए हम इसका उपयोग कर सकते हैं एक चैम्बर जहां हम इस के अंदर 35 मिमी ग्लास बॉटम डिश रखते हैं और फिर हम इन मॉड्यूल और आर्द्रता के माध्यम से तापमान और सीओ 2 को बनाए रखते हैं ।","దీని కోసం మనం ఒక గదిని ఉపయోగించవచ్చు, ఇక్కడ మనం 35 మి.మీ గ్లాస్ బాటమ్ డిష్‌ను లోపల ఉంచుతాము, ఆపై ఈ మాడ్యూల్స్ మరియు తేమ ద్వారా ఉష్ణోగ్రత మరియు సి‌ఓ2 ను నిర్వహిస్తాము.",
+सभी मापदंडों ( parameters ) को सेट करके और फिर हम सभी मापदंडों ( parameters ) को बनाए रख सकते हैं और हम कल्पना ( visualized ) करते हैं कि इस सेल के अंदर क्या हो रहा है ।,"అన్ని పారామితులను సెట్ చేయడం ద్వారా, ఆపై మేము అన్ని పారామితులను నిర్వహించగలము మరియు సెల్ లోపల ఏమి జరుగుతుందో మనం ఉహించుకుంటాము.",
+छात्र : इस जीवन कोशिका इमेजिंग के अलावा हमारे पास अन्य सूक्ष्मदर्शी भी हैं ।,విద్యార్థి: ఈ లైఫ్ సెల్ ఇమేజింగ్ తో పాటు మనకు ఇతర మైక్రోస్కోపులు ఉన్నాయి.,
+हमारे पास इनवर्टर के रूप में एक है और अन्य में एक स्टिरियोमाइरोस्कोप ( stereomicroscope ) है या आप कह सकते हैं कि यह एक विदारक माइक्रोस्कोप ( microscope ) है ।,మనకు ఒకటి ఇన్వర్టర్‌గా ఉంది మరియు మరొకటి స్టీరియోమైక్రోస్కోప్‌ను కలిగి ఉంది లేదా ఇది విడదీసే సూక్ష్మదర్శిని అని మీరు చెప్పగలరు.,
+"तो , यह आम तौर पर हम चूहों भ्रूण ( embryo ) से एक मस्तिष्क विदारक मस्तिष्क की तरह मिनट बाहर फैलाने के लिए उपयोग करते हैं और यह हम आकृति विज्ञान ( morphology ) की कल्पना ( visualized ) करने के लिए उपयोग करते हैं ।",ఎలుకల పిండాల నుండి మెదడును విడదీసే మెదడు వంటి నిమిషం విస్తరించడానికి ఇది సాధారణంగా ఉపయోగిస్తాము మరియు ఇది మనం దృశ్యమానం చేయడానికి (పదనిర్మాణ శాస్త్రం) ఉపయోగిస్తాము.,
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_2-MY3W-AiQn5c.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_2-MY3W-AiQn5c.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..8ec5c79c0fa1e4b70a5e34fadaaedaedc0f8a03f
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Session_2-MY3W-AiQn5c.hi.csv
@@ -0,0 +1,197 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi छात्र 1 : हम उस सुविधा में हैं जहां हम अपने चूहों को रखते हैं , इन चूहों को रखा जाता है नियंत्रित और विनियमित ( regulated ) तापमान और आर्द्रता ( humidity ) की स्थिति के तहत रखा जाता है और यह भी कि उन्हें HEPA फिल्टर का उपयोग करके फ़िल्टर की गई हवा दी जाती है ।","WEBVTT రకం: శీర్షికల భాష: హాయ్ విద్యార్థి 1: మనం ఉన్న సౌకర్యం/ఫెసిలిటీ మనం మన ఎలుకల్ని ఉంచేది, ఈ ఎలుకలు పెట్టబడేది నియంత్రిత ఉష్ణోగ్రత మరియు తేమ ఉన్న స్థితిలో ఉంచబడతాయి మరియు అది కూడా వాటిని HEPA ఫిల్టర్ ని వాడి ఫిల్టర్ చేయబడిన గాలి ఇవ్వబడుతుంది. "
+"इसलिए , ये मशीनें इस मशीन के तापमान , आर्द्रता ( humidity ) को नियंत्रित करती हैं और साथ ही इस पिंजरे प्रणाली को एक HEPA फ़िल्टर्ड हवा प्रदान करती हैं जहाँ ये चूहे रखे जाते हैं ।","అందుకని, ఈ యంత్రాలు ఈ యంత్రం యొక్క ఉష్ణోగ్రతను, తేమను నియంత్రించి ఉంచుతాయి మరియు దానితో పాటుగా ఈ కేజ్ వ్యవస్థకు ఒక HEPA ద్వారా ఫిల్టర్ చేయబడిన గాలిని ఈ ఎలకల్ని ఉంచిన చోట ప్రసరిస్తుంది."
+"तो , हमारे पास विभिन्न प्रकार के चूहे हैं ।","కాబట్టి, మనవద్ద రకరకాల ఎలుకలు ఉన్నాయి."
+हमारे पास जंगली प्रकार के चूहे हैं जो एक सामान्य चूहे हैं जबकि सामान्य हैं क्योंकि उनमें किसी भी प्रकार का विलोपन या सम्मिलन ( deletions or insertion ) या किसी भी प्रकार का उत्परिवर्तन ( mutations ) नहीं होता है ।,మన దగ్గర సాధారణమైనటువంటి ఎలుకలైన అడవి రకపు ఎలకలు ఉన్నాయి అవి సాధారణమైనవి యెందుకంటే వాటిలో ఏ రకమైనటువంటి ఎరేజర్కానీ లేదా చేర్పులు కానీ లేక ఏ విధమైన మ్యుటేషన్ కానీ ఉండవు.
+जबकि हमारे पास नॉकआउट चूहे हैं जिनमें ब्याज की एक जीन को जानबूझकर नष्ट या उत्परिवर्तित ( mutated ) किया जाता है और इसलिए माउस के जीवनकाल में ब्याज की जीन व्यक्त नहीं की जाती है ।,మన దగ్గర నాకౌట్ ఎలుకలు ఉన్నాయి వాటిలో ఆసక్తికి సంబంధిన ఒక జన్యువును కావాలని నష్టపరచడమో లేక మ్యుటేషన్ చేయడమో జరుగుతుంది మరియు అందువలన ఈ ఎలుక జీవనకాలంలో ఆసక్తి వ్యక్తం అవదు.
+"जबकि हमारे पास सशर्त नॉकआउट चूहे भी हैं जिनमें ब्याज के जीन को विशेष रूप से हटा दिया जाता है , विशेष रूप से समय के दौरान व्यक्त नहीं किया जाता है ।","పైగా మన దగ్గర ఆసక్తి జన్యువును ప్రత్యేకించి తొలగించబడిన, ప్రత్యేకించి సరైన సమయంలో వ్యక్తమవని షరతులతో కూడిన నాకౌట్ ఎలుకలు ఉన్నాయి."
+समय का कोई विशेष कोर्स जिसमें हम करते हैं जिसमें हम विशेष जीन की कार्यात्मक ( Functional ) प्रासंगिकता ( relevance ) का अध्ययन करते हैं ।,సమయానికి సంబంధించిన ప్రత్యేకమైన కోర్సు ఏదైతే మనం చేస్తున్నామో దానిలో మనం ప్రత్యేకమైన జన్యువు యొక్క విధానపరమైన ఔచిత్యం గురించి అధ్యయనం చేస్తాం.
+"तो , हम इन जानवरों का उपयोग मानव रोगों को मॉडल करने के लिए करते हैं , जैसे कि जीन में उत्परिवर्तन ( mutation ) के कारण कोई बीमारी है जो मनुष्यों में होती है इसलिए , हम इन चूहों के मॉडल में विशेष रूप से उस जीन को हटा देंगे ताकि हम इन में मानव रोग की नकल कर सकें चूहों मॉडल ।","కాబట్టి, మనం ఈ జంతువులను మానవ రోగులకు మోడల్ చేయడానికి ఉపయోగిస్తాం, ఎలా అంటే జన్యువులో మ్యుటేషన్ వలన మానవులలో ఏదైనా రోగం ఉంటే అందుకని, మనం ఈ ఎలుకల మోడల్ లో మానవుల రోగాన్ని కాపీ చేసేందుకు ప్రత్యేకించి ఆ జన్యువును తొలగిస్తాం.  "
+"के लिये उदाहरण , यहाँ हमारे पास मिर्गी का एक चूहा मॉडल है ।","ఎలుకల మోడల్ కొరకు మన దగ్గర ఉన్న ఉదాహరణ, ఇక్కడ మన దగ్గర మిర్గి యొక్క ఎలుకల మోడల్ ఉంది."
+"छात्र 2 : अब , रिवर्स जेनेटिक्स दृष्टिकोण के अलावा जैसा कि अब वहां बताया गया है , हमारे पास चूहों के मॉडल हैं जो आगे के आनुवंशिक ( genetic ) दृष्टिकोण के अच्छे उदाहरण हैं ।","విద్యార్థి 2: ఇప్పుడు, రివర్స్ జెనెటిక్స్ దృష్టిలోనే కాకుండా ఇప్పుడు అక్కడ చెప్పబడినట్లుగా, మా దగ్గర భావి అనువంశిక దృష్టికి మంచి ఉదాహరణగా ఉండే ఎలుకల మోడల్స్ ఉన్నాయి."
+"रिवर्स जेनेटिक एप्रोच के अलावा जिसमें एक जीन जानबूझकर संबंधित होता है , हमारे पास चूहों के मॉडल होते हैं जो एक फॉरवर्ड जेनेटिक्स दृष्टिकोण के परीक्षा होते हैं ।","ఒక ప్రత్యేకమైన జన్యువుకి సంబంధించిన రివర్స్ జెనెటిక్ విధానంతో పాటుగా, మా దగ్గర ఫార్వర్డ్ జెనెటిక్స్ దృష్టికి పరీక్ష అనదగిన ఎలుకల మోడల్స్ కూడా ఉంటాయి."
+आगे के आनुवांशिकी दृष्टिकोण में हमारे पास पशु में एक उत्परिवर्तन ( mutations ) होता है जिसे फेनोटाइप ( phenotype ) के माध्यम से देखा जा सकता है लेकिन हम यह नहीं जानते हैं कि जीन उत्परिवर्तन ( mutations ) या कौन सा जीन उत्परिवर्तित ( mutated ) है जो इस फेनोटाइप ( phenotype ) के लिए अग्रणी है ।,భావి అనువంశిక దృష్టిలో మా దగ్గర పశువుల్లో ఫెనోటైప్ మాధ్యమం ద్వారా చూడగలిగిన ఒక మ్యుటేషన్ జరుగుతుంది కానీ జన్యువు మ్యుటేషన్ అయినదో లేక ఈ ఫెనోటైప్ కొరకు ప్రధానమైన ఏ జన్యువు మ్యుటేషన్ అయినదో మాకు తెలియదు. 
+"इसके लिए , उस फेनोटाइप ( phenotype ) के लिए जिम्मेदार जीन को ठीक ( pin point ) करने के लिए विभिन्न स्क्रीनिंग की जाती है ।","అందుకొరకు, ఆ ఫెనోటైప్ కు కారణమైన జన్యువును గుర్తించేందుకు విభిన్నమైన స్క్రీనింగ్ చేయబడుతుంది."
+"एक बार जिम्मेदार जीन ज्ञात हो जाने के बाद , हम विभिन्न अन्य प्रयोगों द्वारा उस जीन के कार्य की विस्तृत समझ रख सकते हैं ।","ఒకసారి ఆ కారక జన్యువును తెలుసుకున్నాక, మనం విభిన్న రకాల ప్రయోగాల ద్వారా ఆ జన్యువు యొక్క విధులకు సంబంధించిన విస్తృత పరిజ్ఞానాన్ని పొందవచ్చును."
+"और अगर उस उत्परिवर्तन ( mutations ) का फेनोटाइप ( phenotype ) मानव रोग से कुछ से संबंधित है , तो चूहों को उस बीमारी की विस्तृत समझ प्राप्त करने के लिए मॉडल के रूप में इस्तेमाल किया जा सकता है ।","మరియు ఒకవేళ ఆ మ్యుటేషన్ యొక్క ఫెనోటైప్ మానవ రోగాలలో కొన్నిటికి సంబంధించినదైతే, అప్పుడు ఆ రోగమునకు సంబంధించిన విస్తృత సమాచారం తెలుసుకునేందుకు ఎలుకలను మోడల్ రూపంలో ఉపయోగించవచ్చును."
+"( संदर्भस्लाइड देखें : 2 : 43 ) के लिये उदाहरण , यहाँ हम इन दोनों चूहों को देख सकते हैं कि दोनों एक ही माँ से पैदा हुए हैं और एक ही उम्र के हैं ।","(సంబంధిత స్లయిడ్ చూడండి : 2: 43) దానికి ఉదాహరణ, ఇక్కడ మనం చూడవచ్చు ఈ రెండు ఎలుకలు ఒకే తల్లినుండి జన్మించినవి అనీ మరియు ఒకే వయసులో ఉన్నవని."
+"लेकिन आप उनके आकारों में अंतर की सराहना कर सकते हैं , इसलिए यह एक मोटे चूहों की तरह है और अन्य चूहों की तुलना में बहुत अधिक ग्लूकोज रक्त शर्करा का स्तर है ।","కానీ మీరు వాటి ఆకారాలలో తేడాను గుర్తించవచ్చును, అందుకని ఇవి లావుపాటి ఎలుకల వంటివి మరియు ఇతర ఎలుకలతో పోలిస్తే అధిక గ్లూకోస్ రక్త చక్కర స్థాయి ఉన్నది."
+"तो यह चूहों , इस मोटे चूहों को मधुमेह ( diabetes ) के लिए मॉडल के रूप में इस्तेमाल किया जा सकता है और इसका उपयोग विस्तार मधुमेह ( diabetes ) के बारे में विस्तृत जानकारी प्राप्त करने के साथ - साथ मधुमेह ( diabetes ) के खिलाफ लक्षित दवाओं को विकसित करने के लिए किया जा सकता है ।","కాబట్టి ఈ ఎలుకలను, ఈ లావుపాటి ఎలుకలను మధుమేహం యొక్క మోడల్ రూపంలో ఉపయోగించవచ్చును మరియు దీని ఉపయోగాన్ని మధుమేహం గురించిన విస్తృత సమాచారాన్ని తెలుసుకునేందుకు మాత్రమే కాకుండా మధుమేహానికి వ్యతిరేకముగా లక్షిత మందులను తయారుచేసేందుకు ఉపయోగించవచ్చును. "
+"- - - छात्र 3 : हाय सब तो यह हमारी संगरोध ( quarantine ) सुविधा है , जिसमें एडिट करने की भी सुविधा है जीनोम जैसा कि हमने अपने व्याख्यान में सीखा है , जीनोम को संपादित करने की प्रक्रियाएं ।","- - - విద్యార్థి 3 : హాయ్ ఇదంతా మా క్వారెంటైన్ సౌకర్యం/ఫెసిలిటీ, ఇందులో ఎడిట్ చేసుకునే సౌకర్యం కూడా ఉంది, జీనోమ్ మనం మన ఉపన్యాసంలో నేర్చుకున్నట్లు, జీనోమ్ ను సవరించే ప్రక్రియలు."
+"इसलिए यहां कुछ लोग काम कर रहे हैं , आइए हम देखें कि वे क्या कर रहे हैं ।","అందుకని ఇక్కడ కొంత మంది పని చేస్తున్నారు, రండి మనం కూడా చూద్దాం వాళ్ళు ఏం చేస్తున్నారో."
+छात्र ३ : हाय आकांशा छात्र ४ : हाय छात्र 3 : आप लोग क्या कर रहे हैं छात्र ४ : वास्तव में यहाँ हम ट्रांसजेनिक ( transgenic ) चूहों को बनाने की कोशिश कर रहे हैं जो जीनोम संपादन की एक प्रक्रिया है ।,విద్యార్థి 3 : హాయ్ ఆకాంక్ష విద్యార్థి 4: హాయ్ విద్యార్థి 3 : మీరు ఏం చేస్తున్నారు? విద్యార్థి 4: వాస్తవానికి మేము ఇక్కడ జీనోమ్ సవరణ ప్రక్రియలో ఒకటైన ట్రాన్సజెనిక్ ఎలుకలను తయారు చేసేందుకు ప్రయత్నిస్తున్నాం.
+यहां हम कोशिश कर रहे हैं कि हम आईसीएसआई का उपयोग कर रहे हैं जो इंट्रासाइटोप्लाज्मिक ( intracytoplasmic ) शुक्राणु ( sperm ) इंजेक्शन है ।,ఇక్కడ మేము ఇంట్రాసైటోప్లాస్మిక్ శుక్ర కాన ఇంజక్షన్ ఐసిఎస్ఐని ఉపయోగించే ప్రయత్నం చేస్తున్నాం.
+"हम एक महीने पुराने चूहों के वृषण ( testis ) में एक निर्माण को इनसेट करने की कोशिश कर रहे हैं , इसलिए यहां कोमल है और वह तकनीक है ।","మేము ఒక నెల వయసు ఉన్న ఎలుకల వృషణాల్లో ఒక నిర్మాణాన్ని చొప్పించే ప్రయత్నం చేస్తున్నాం, అందుకని ఇక్కడ కోమల్ ఉన్నారు మరియు ఆ ప్రక్రియ ఉంది."
+"स्टूडेंट 5 : तो , जैसा कि यहां आकांशा ने बताया कि हम वृषण ( testis ) ट्रांस - जेनेसिस करने की कोशिश कर रहे हैं ।","విద్యార్థి 5 : కాబట్టి, ఆకాంక్ష చెప్పినట్లు మేము వృషణాల ట్రాన్స్-జెనెసిస్ చేసేందుకు ప్రయత్నిస్తున్నాం."
+यह चूहों है जो isofluorene आइसोफ्लुरेन का उपयोग कर एनेस्थीसिया ( anaesthesia ) से गुजर रहा है ।,ఇవి isoflourine ఐసోఫ్లోరిన్ ఉపయోగించి అనేస్తేషియా ఇవ్వబడిన ఎలుకలు.
+"इसलिए , मैं जो करने जा रहा हूं , वह हैमिल्टन सिरिंज है जिसके साथ मैं इस चूहों के वृषण ( testis ) में ट्रांस - जीन इंजेक्ट करने जा रहा हूं ।","అందువలన, నేను చేయబోయేది ఏమిటంటే, ఈ హామిల్టన్ సిరింజితో నేను ఈ ఎలుకల వృషణాల్లో ట్రాన్స్-జన్యువును ఇంజెక్ట్ చేయబోతున్నాను."
+प्रक्रिया देखते हैं ।,ప్రక్రియ చూస్తారు.
+"तो , यह सिरिंज क्या है ?","అయితే, ఈ సిరంజి ఏమిటి?"
+"तो , यह विशेष प्रकार का सिरिंज हैमिल्टन सिरिंज है , जो त्वचा को नुकसान नहीं पहुंचाता है और अभी भी त्वचा में प्रवेश कर सकता है और सीधे नर की जर्म कोशिकाओं ( cells ) में एक ट्रांसजेन ( transgene ) पहुंचाता है ।","కాబట్టి, ఇది ఒక ప్రత్యేక రకమైన సిరంజి హామిల్టన్ సిరంజి, ఇది చర్మానికి హాని కలిగించదు మరియు ఇప్పుడు కూడా చర్మంలోకి ప్రవేశించగలదు మరియు తిన్నగా పురుష సూక్ష్మక్రిమి కణాల్లోకి ట్రాన్స్ జన్యువును చేర్చగలదు."
+वीर्योत्पादक ( seminiferous ) नलिकाओं ( tubules ) में मौजूद रोगाणु ( germ ) कोशिकाओं ( cells ) को लक्षित करते हैं ।,వీర్యోత్పాదక నాళాల్లో ఉన్న రోగకారక కణాలను లక్ష్యం చేసుకుంటాయి.
+"तो , यहाँ यह है ... अकांशा क्या आप कृपया सिरिंज दबा सकते हैं जब मैं ... ठीक है !","అయితే, ఇక్కడ ఇది ... ఆకాంక్ష దయచేసి మీరు సిరంజి నొక్కగలరా నేను ... సరి!"
+"तो , क्या आप उस डाई को देखने के लिए थोड़ा और ज़ूम कर सकते हैं ।","అయితే, మీరు ఆ డైను చూసేందుకు మరి కాస్త జూమ్ చేయగలరా."
+"तो , इस तरह हम इलेक्ट्रोपोरेशन ( electroporation ) के बाद वृषण ( testis ) में ट्रांसजीन ( transgene ) को इंजेक्ट ( inject ) करते हैं जिसमें दोनों वृषणों को प्रत्येक को 60 वोल्ट की चार दालें देना शामिल है ।","అయితే, ఈ రకముగా మనం ఎలెక్ట్రోపోరేషన్ తరువాత వృషణాల్లో ట్రాన్స్ జన్యువును ఇంజెక్ట్ చేస్తాం అందులో రెండు వృషణాలు ఒక్కోదానికి 60 వోల్టుల నాలుగు డోసులు ఇవ్వడం భాగం."
+चार उल्टे और चार आगे ।,నాలుగు వెనక మరియు నాలుగు ముందు.
+"इसलिए , हम वृषण ( testis ) को इलेक्ट्रोड ( electrodes ) के बीच में रखेंगे और फिर हम पल्सेस ( pulses ) को , चार फॉरवर्ड पल्सेस ( pulses ) और चार को उलट देंगे ।","అందుకని, మనం వృషణాలని ఎలక్ట్రోడ్ల మధ్యన ఉంచుతాం మరియు తరువాత నాడులని, నాలుగు ఫార్వర్డ్ నాడులు గా ఇచ్చి మరియు నాలుగింటిని తిరగేస్తాం."
+"अंत में , हम वृषण ( testis ) - आयोडीन ( providine - iodine ) के इस घोल को वृषण ( testis ) पर लागू करते हैं ताकि सिरिंज के साथ होने वाली किसी भी क्षति को अंदर प्रवेश न करें ।","చివరగా, మనము సిరంజి తో జరిగే ఎటువంటి హానీ కూడా లోపాలకి ప్రవేశించకుండా వృషణ-అయోడిన్( providine-iodine )మిశ్రమాన్ని వృషణాల మీద ప్రయోగిస్తాం."
+"और फिर इस चूहे को 30 दिनों के लिए रखा जाता है , इसलिए ठीक होने के लिए और फिर 35 दिनों के बाद हम एक महिला के साथ इस चूहे के संभोग को सेट करते हैं और हम संतान ( progeny ) के ट्रांसजेनिक ( transgenic ) होने की उम्मीद करते हैं ।","మరియు తరువాత ఈ ఎలుక 30 రోజులపాటు ఉంచబడుతుంది, అందువల్ల కోలుకోవడానికి మరియు 35 రోజుల తరువాత ఒక ఆడ ఎలుకతో ఈ ఎలుక సంభోగాన్ని సెట్ చేస్తాం మరియు మేము వీటి సంతానం ట్రాన్సజెనిక్ అవుతుందని ఆశిస్తున్నాం."
+छात्र ४ : तो सभी का स्वागत है !,విద్యార్థి 4 : అయితే అందరికి స్వాగతం !
+हम कुछ मॉडल जीवों की तलाश करेंगे जो पहले से ही हमारे विभाग में हैं ।,మనం మన విభాగంలో ఉన్న కొన్ని మోడల్ జీవులను అన్వేషిస్తాం.
+हम संबंधित लोगों से बात करेंगे जो उन पर काम कर रहे हैं ।,మనం వాటి మీద పని చేస్తున్న సంబంధిత వ్యక్తులతో మాట్లాడుతాం.
+तो हम अंदर आ सकते हैं ।,అయితే మనం లోపలకి రావచ్చును.
+बस देखना चाहते हैं ।,చూడాలనుకుంటున్నాం అంతే.
+"तो , स्वेक्त्रिती ( Sweekriti ) आप मॉडल जीव के रूप में मच्छरों पर काम करते हैं ।","అయితే, స్వీకృతి మీరు మోడల్ జీవుల క్రింద దోమలపై పని చేస్తారు."
+"तो , क्या आप हमें कुछ दिखा सकते हैं जैसे आप उन्हें कैसे संस्कृति देते हैं ।","అయితే, మీరు మాకు ఏదైనా చూపగలరా ఎలాగంటే మీరు వాటికీ ఎలాంటి సంస్కృతిని ఇస్తారో."
+"छात्र 6 : तो , हमारे पास है .. ये इन पिंजरों में मच्छर हैं ।","విద్యార్థి 6 : అయితే, మా వద్ద ఉన్నాయి ... ఇవి ఈ పంజరాల్లోని దోమలు."
+हम आपको बताने जा रहे हैं कि हमने मच्छरों को कैसे पाला ।,మేము దోమల్ని ఎలా పెంచాము అనేది మీకు మేము చెప్పబోతున్నాము.
+"तो , यह बहुत पहला चरण है इसलिए ये काले डॉट्स ये अंडे हैं ।","అయితే, ఇది చాల మొదటి చరణం అందువలన ఈ నల్లటి చుక్కలు ఈ గ్రుడ్లు."
+"इसलिए , हम इन अंडों को पानी में डालते हैं और तीन से चार दिनों के भीतर वे लार्वा ( larva ) में लार्वा ( larvae ) से नफरत करते हैं ।","అందువలన, మనం ఈ గ్రుడ్లని నీటిలో వేస్తాం మరియు మూడు నుండి నాలుగు రోజులలోపు అవి లార్వాలో (larva) లార్వేను(larvae) ద్వేషిస్తాయి."
+"तो , ये लार्वा ( larva ) हैं , इसलिए लार्वा ( larva ) को प्यूपा ( pupa ) के अगले चरण में उभरने में लगभग 8 से 9 दिन लगते हैं ।","అయితే, ఇవి లార్వా (larva), అందువలన లార్వా (larva) కి పూప (pupa) యొక్క తదుపరి చరణంలోకి ఉద్భవించడానికి దాదాపు 8 నుంచి 9 రోజులు పడుతుంది."
+"तो , ये बहुत ही गोलाकार ( spherical ) हैं , गोल संरचनाएं बहुत छोटी हैं ये प्यूपा ( pupa ) हैं ।","అయితే, ఇవి చాలా గోళాకారంలో ఉన్నవి, గోళాకార నిర్మాణాలు చాలా చిన్నవి ఇవి పూప (pupa)."
+छात्र ४ : ये काले बिंदु क्या हैं ?,విద్యార్థి 4 : ఈ నల్లటి బిందువులు ఏంటి?
+छात्र ६ : वे अंडे हैं ।,విద్యార్థి 6 : అవి గ్రుడ్లు.
+छात्र ४ : ठीक है ये अंडे हैं ।,విద్యార్థి 4 : నిజమే ఇవి గృడ్లే.
+"छात्र ६ : और इसलिए , ये इन्हीं के आसपास हैं ... इसलिए , लार्वा ( larva ) तीन चरणों में हैं पहला इंस्टार ( instar ) जो आप नहीं देख पा रहे हैं क्योंकि वे बहुत छोटे हैं ।","విద్యార్థి 6 : మరియు అందుకని, ఇవి వీటి చుట్టుపక్కలే ఉన్నాయి ... అందుకని, లార్వా (larva) మూడు చరణాల్లో ఉన్నాయి మొదటిది ఇన్స్టార్ (instar) మీరు చూడలేకపోతున్నారే అది ఎందుకంటే అవి చాలా చిన్నవి."
+तो ये लगभग दूसरे इंस्टार ( instar ) लार्वा ( larva ) हैं और ये तीसरे इंस्टार ( instar ) लार्वा ( larva ) हैं ।,అయితే ఇవి దాదాపు రెండో ఇన్స్టార్ (instar) లార్వా (larva) మరియు ఇవి మూడో ఇన్స్టార్ (instar) లార్వా(larva).
+"तो , जिसके बाद वे प्यूपा ( pupa ) में परिवर्तित हो जाते हैं जैसा कि मैंने आपको पहले ही बताया है ।","అయితే, దీని తరువాత అవి పూప(pupa) గా మారిపోతాయి మీకు నేను ముందుగానే చెప్పినట్లు."
+फिर ये प्यूपा ( pupa ) हम उन्हें पिंजरों में रखते हैं ।,తరువాత ఇవి ప్యూపా(pupa) మనం వీటిని పంజరాల్లొ ఉంచుతాం.
+- - ( स्लाइडसमय देखें : 8.13 ) तो ये पिंजरे हैं और ये कंटेनर हमारे पास प्यूपा ( pupa ) है ।,- - (స్లయిడ్ సమయం చూడండి : 8.13 ) అయితే ఇవి పంజరాలు మరియు ఈ కంటైనర్లు మన దగ్గర ఉన్న పూప(pupa).
+इसलिए 2 से 3 दिनों के भीतर वे मच्छरों में उभर जाते हैं ।,అందువల్ల 2 నుంచి 3 రోజులలోపు అవి దోమల్లో ఉద్భవిస్తాయి.
+तो ये मच्छर हैं ।,అయితే ఇవి దోమలు.
+"तो मच्छर चीनी पर फ़ीड करता है , इसलिए यह एक चीनी फीडर है इसलिए यह एक चीनी फीडर है ।","అయితే దోమలు చక్కెరను తింటాయి, అందువలన ఇది ఒక చక్కెర ఫీడర్ అందువలన ఇది ఒక చక్కెర ఫీడర్."
+"इसलिए हमने 10 फीसदी सुक्रोज रखा , इसलिए छात्र 4 : यह क्या है ?","అందుకని మేము 10 రేట్లు సుక్రోజ్ ఉంచాం, అందువలన విద్యార్థి 4 : ఇది ఏంటి?"
+Student 6 : यह मूल रूप से है ... यहाँ हम अंडे स्टोर करते हैं ।,విద్యార్థి 6 : ఇది అసలు రూపంలో ఉంది ... ఇక్కడ మేము గ్రుడ్లని స్టోర్ చేస్తాం.
+"इसलिए , 3 से 4 दिनों के भीतर मच्छरों के रूप में उभरने के बाद ।","అందువలన, 3 నుంచి 4 రోజులలోపు దోమలుగా ఉద్భవించిన తరువాత."
+फिर हम उन्हें 3 से 4 दिन तक संभोग करने की अनुमति देते हैं ।,తరువాత మేము వాటికీ 3 నుంచి 4 రోజులవరకు సంభోగం చేసేందుకు అనుమతిస్తాం.
+"तो , फिर हम उन्हें माउस का उपयोग करके रक्त खिलाते हैं ताकि ये चूहे हों ।","అయితే, తరువాత మేము అవి ఎలుకలు అయ్యేందుకు వీలుగా మౌస్ ని ఉపయోగించి రక్తం తాగిస్తాం."
+"इसलिए , रक्त पिलाने के बाद फिर रक्त पिलाने के 3 दिनों के बाद हम उनसे अंडे एकत्र करते हैं और फिर चक्र जारी रहता है ।","అందువలన, రక్తం తాగించిన తరువాత మరలా రక్తం తాగించిన 3 రోజుల తరువాత మేము వాటి నుంచి గ్రుడ్లను సేకరిస్తాం మరియు చక్రం కొనసాగుతూ ఉంటుంది."
+छात्र 4 : तो इस मॉडल के जीवों को दूसरों पर क्या फायदे हैं या हम किस तरह के सवाल कर सकते हैं इस मॉडल का उपयोग करके उत्तर दें जैसा आप कह सकते हैं ।,విద్యార్థి 4 : అయితే ఈ మోడల్ జీవులతో ఇతరులపై ఎటువంటి లాభాలున్నాయి లేదా ఈ మోడల్ ఉపయోగించి మేము ఎటువంటి ప్రశ్నలు వేయగలము జవాబివ్వండి మీరు ఎలా చెప్పగలిగితే అలా.
+"छात्र 7 : तो , जैसा कि आप सभी जानते हैं कि मलेरिया और डेंगू जैसे मच्छर मनुष्यों में बहुत सारी बीमारियाँ पैदा कर रहे हैं ।","విద్యార్థి 7 : అయితే, మీకందరికీ తెలిసినట్లుగా దోమలు మనుషులలో మలేరియా మరియు డెంగీ లాంటి రోగాలను సృష్టిస్తున్నాయి."
+"तो , हमारा मूल प्रश्न यह है कि कैसे घ्राण मनुष्य को मच्छरों के आकर्षण में एक भूमिका निभाता है ।","అయితే, మా అసలు ప్రశ్న ఏంటీ అంటే ఘ్రాణ శక్తి దోమలను మనుష్యులవైపు ఆకాశించడంలో ముఖ్య భూమికను ఎలా పోషిస్తుంది అని."
+"तो , घ्राण , गंध ( odours ) की भावना है ।","అయితే, ఘ్రాణ శక్తి, గంధము (odours) కి సంబంధించిన భావన."
+"इसलिए , हम मूल रूप से अध्ययन करते हैं कि किस तरह की गंध ( odours ) जो मच्छरों को आकर्षित करती है जो मच्छरों के लिए प्रतिकारक हैं और हमारा अंतिम लक्ष्य कुछ रासायनिक विधियों या अन्य तरीकों को डिजाइन करना है , जिनका उपयोग हम मच्छर को मारने या मारने के लिए कर सकते हैं और ऐसा नहीं है कि वे इनका कारण नहीं बन सकते पहले बीमारी ।","అందువలన, మేము అసలు రూపంతో అధ్యయనం చేస్తాం ఎలాంటి గంధం(odours) దోమలను ఆకర్షిస్తుందో ఏది దోమలకి ప్రతికూలమైనదో మరియు మా అంతిమ లక్ష్యం కొన్ని రసాయనిక పద్ధతులను లేదా ఇతర పద్ధతులను డిజైన్ చేయడం, వాటిని మనం దోమల్ని చంపేందుకు లేదా చంపడానికి ఉపయోగించగలం మరియు అవి వీటికి కారణం అవ్వకూడదు అనేమీ లేదు ముందు రోగం. "
+छात्र 4 : और जैसा कि हमारा पाठ्यक्रम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( Functional Genomics ) से है इसलिए हम उसी के संबंध में रिकॉर्डिंग कर रहे हैं ।,విద్యార్థి 4 : మరియు మన సిలబస్ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ అయినందువల్ల మేము దానికి సంబందించిన వాటి వరకే రికార్డు చేస్తున్నాము.
+"तो , क्या यह आप पूरे जीनोमिक जीन एक्सप्रेशन विश्लेषण ( analysis ) को पहचानने के लिए करते हैं , जो कि किसी विशेष जीन में वृद्धि या कमी का कारण बन रहा है या इस प्रकार के अध्ययन भी किए जाते हैं कि यह मॉडल ।","అయితే, మీరు పూర్తి జెనోమిక్ జన్యు వ్యక్తీకరణ విశ్లేషణను గుర్తించడానికి చేస్తున్నారా, ఏదైతే ఏదేని ప్రత్యేక జన్యువులో వృద్ధిని లేక లోటుకు కారణం అవుతుందో లేక ఈ ప్రకారమైన అధ్యయనాలు కూడా చేస్తారా ఈ మోడల్స్."
+"छात्र 7 : वे अलग हैं , लेकिन हम उन्हें अभी नहीं करते हैं लेकिन शायद हम करेंगे भविष्य में ऐसा करो ।","విద్యార్థి 7 : అవి వేరు, కానీ ఇప్పుడైతే మేము వాటిని చేయడం లేదు కానీ బహుశా భవిష్యత్తులో మేము  అలా చేసే అవకాశం ఉంది అనుకుంటున్నాం."
+छात्र 6 : हाँ हमारी प्रयोगशाला में हमारी दो प्रजातियाँ हैं ।,విద్యార్థి 6 : అవును మా ప్రయోగశాలలో మావి రెండు జాతులు.
+"तो , यह एक प्रजाति है जो हमें दिल्ली में मलेरिया इंस्टीट्यूट से मिली और यह एक अन्य प्रजाति लिवरपूल ( liverpool ) है इसलिए उन्हें अनुक्रमित किया जाता है ।","అయితే, ఇది మాకు ఢిల్లీలోని మలేరియా ఇన్స్టిట్యూట్ నుంచి లభించిన జాతి మరియు ఇది లివర్పూల్ (liverpool) నుంచి లభించిన మరొక జాతి అందువలన వారికి సూచన పంపించబడుతూ ఉంటుంది."
+तो उनके पूरे जीनोम को सीक्वेंस किया जाता है ।,అయితే వాటి జీనోమ్ మొత్తాన్ని సీక్వెన్స్ చేయబడుతుంది.
+धन्यवाद ।,ధన్యవాదములు.
+छात्र 4 : तो यह थी डॉ ।,విద్యార్థి 4 : అయితే ఇదే డా.
+नितिन गुप्ता की टीम हमारे विभाग की और से धन्यवाद ।,నితిన్ గుప్తా గారి టీం మా విభాగం తరపున ధన్యవాదములు.
+छात्र 8 : यह ड्रोसोफिला ( drosophila ) स्टॉक को बनाए रखने के लिए एक कमरा है और कमरे का तापमान 18 डिग्री सेल्सियस पर बनाए रखा जाता है ।,విద్యార్థి 8 : ఇది డ్రోసోఫీల (drosophila) స్టాక్ ను ఉంచడానికి ఉద్దేశించిన గది మరియు గదిలోని ఉష్ణోగ్రత 18 డిగ్రీ సెల్సియస్ వద్ద ఉంచబడుతుంది.
+"तो , आमतौर पर ड्रोसोफिला ( drosophila ) एक ठंडा खून वाला जानवर है , लेकिन उनकी व्यवहार्य स्थितियों को जानने के लिए तापमान 18 से 25 डिग्री सेल्सियस है ।","అయితే, డ్రోసోఫీల(drosophila) ఒక కోల్డ్ బ్లడెడ్ జంతువూ, కానీ దాని వ్యవహార స్థితిగతులను తెలుకునేందుకు ఉష్ణోగ్రత 19 నుండి 25 డిగ్రీ  సెల్సియస్."
+यह 18 से नीचे या 25 से ऊपर नहीं होगा ।,ఇది 18 కంటే తక్కువ లేదా 25 కంటే ఎక్కువ ఉండరాదు.
+"तो , यह ड्रोसोफिला ( drosophila ) मक्खियों की एक फ्लास्क है जो चढ़ाई कर रहे हैं ।","అయితే, ఇది పైకి ఎక్కుతున్న ద్రోసోఫీల (drosophila) ఈగల ఫ్లాస్క్."
+"इसलिए , यह एक प्लास्टिक की बोतल है ।","అందువలన, ఇది ప్లాస్టిక్ బాటిల్."
+"तो , नीचे ड्रोसोफिला ( drosophila ) भोजन है जिसे हमने अंदर रखा है ।","అయితే, క్రింద మేము ఉంచింది ద్రోసోఫీల (drosophila) భోజనం."
+"भोजन में चीनी , मकई का आटा और फिर खमीर के अलावा कुछ नहीं होता है ।","భోజనంలో చక్కెర, మొక్కజొన్న పిండి మరియు మళ్ళీ ఈస్ట్ తప్ప ఇంకేమీ ఉండవు."
+"इसलिए , और निश्चित रूप से इसे एक अर्ध ठोस माध्यम के रूप में बनाने के लिए , इसलिए हम इस पर आगर जोड़ते हैं ।","అందువలన, మరియు ఖచ్చితంగా దీన్ని  మాధ్యమ రూపంలోకి తేవడానికి, అందువలన మేము దీని మీద అగరుని జోడిస్తాం."
+"इसलिए , जमने के बाद हम मक्खियों को अंदर डाल देते हैं और अंडे देने जैसी अन्य सभी गतिविधियाँ आपको पता चल जाती हैं कि लार्वा ( larva ) और प्यूपा ( pupa ) का निर्माण होता है और इस मक्खी का पूरा जीवन चक्र इसी बोतल में होता है ।","అందువలన, గట్టిపడిన తరువాత మనం ఈగలను లోపాలకి వదులుతాం మరియు గ్రుడ్లు పెట్టుట వంటి అన్ని స్థితిగతులు మీకు తెలిసిపోతాయి లార్వా (larva) మరియు పూప (pupa) యొక్క నిర్మాణం జరుగుతుంది అని మరియు ఈ ఈగ యొక్క జీవన చక్రం మొత్తం ఈ బాటిల్ లోనే జరుగుతుంది."
+"जो बड़ी संख्या में जेनेटिक लाइन्स को हम मेनटेन कर लेते हैं , जो हमें ब्लू मेंटेनेंस स्टॉक ड्रोसोफिला ( drosophila ) स्टॉक सेंटर से मिलता है इसलिए , और हम यहां बनाए रखते हैं यह हमारी जरूरत पर निर्भर करता है ।","పెద్ద సంఖ్యలో మనము జెనెటిక్ లైన్స్ ని మైంటైన్  చేస్తామో, అది మాకు బ్లూ మైంటైనెన్సు స్టాక్ ద్రోసోఫీల (drosophila) స్టాక్ సెంటర్ నుంచి లభిస్తుంది అందువలన, మరియు మేము ఇక్కడ ఉంచుతాము ఇది మా అవసరాన్ని బట్టి ఉంటుంది."
+यह है एक विदारक ( dissecting ) माइक्रोस्कोप ।,ఇది ఒక డిసెక్టింగ్ మైక్రోస్కోప్.
+"तो , हम यहाँ क्या है वयस्क ड्रोसोफिला ( drosophila ) मक्खियों ।","అయితే, మనం ఇక్కడ ఏమున్నాయి వయసులో ఉన్న ద్రోసోఫీల (drosophila) ఈగలు."
+"तो , ये सामान्य जंगली प्रकार की मक्खियाँ हैं ।","అయితే, ఇవి సాధారణ అడవి జాతి ఈగలు."
+ठीक !,కదా!
+"इसलिए , एक सेटअप में डायथाइल ईथर का उपयोग करते हुए , जिसे हमने सिर्फ स्वदेशी ड्रोसोफिला ( drosophila ) ईथरेटर ( etheriser ) बनाया था , इसलिए यह कार्टून के अलावा कुछ भी नहीं है और फिर आप छिद्रित ( perforated ) प्लास्टिक की शीशी को जानते हैं जिस पर एक फ़नल रखा गया था और यह कुछ भी नहीं है , लेकिन आप डायथाइल ईथर ( diethyl ether ) 2 से 3 बूँदें इस तरह डालते हैं ।","అందువలన, ఒక సెటప్ లో డైఈథైల్ ఈథర్ ని ఉపయోగిస్తూ, దేన్నైతే మేము కేవలం స్వదేశీ ద్రోసోఫీల (drosophila) ఈథరైజర్ గా చేశామో, అందువలన ఇది కేవలం కార్టన్ తప్ప మరేమీ కాదు మరియు మళ్ళీ మీకు చిల్లుల (perforated) ప్లాస్టిక్ అద్దం గురించి తెలిసే ఉంటుంది దాని మీద ఒక గఱతు ఉంచబడినది మరియు ఇది అసలు ఏమీ కాదు, కానీ మీరు డైఈథైల్ ఈథర్ (diethyl ether) 2 నుంచి 3 చుక్కలు ఇలా వేస్తారు. "
+"२ से ३ बूँदें और चूंकि यह अस्थिर ( volatile ) है इसलिए छिद्रित ( perforated ) ट्यूब के माध्यम से यह अंदर जाएगा और आपकी मक्खियों को नीचे रख देगा , इसलिए यह ईथर हो जाएगा ।","2 నుంచి 3 చుక్కలు మరియు ఇది అస్థిరమైనది (volatile) అందువలన చిల్లుల (perforated) ట్యూబు మాధ్యమం ద్వారా ఇది లోపాలకి వెళ్తుంది మరియు మీ ఈగలను క్రింద ఉంచుతుంది, అందువలన ఇది ఈథర్ అవుతుంది."
+"- - - अब , ये एनेस्थेटिक ( anesthetised ) मक्खियाँ हैं जिन्हें यहाँ रखा जाता है और आप इन मक्खियों को माइक्रोस्कोप के नीचे बहुत स्पष्ट रूप से देख सकते हैं ।","- - - ఇప్పుడు, ఇవి మత్తు ఇవ్వబడిన (anesthetised) ఈగలు అవి ఇక్కడ ఉంచబడతాయి మరియు మీరు ఈ ఈగలను మైక్రోస్కోప్ క్రింద చాలా స్పష్టంగా చూడవచ్చును."
+यह एक मादा ( female ) मक्खी है आमतौर पर मादा ( female ) मक्खी को बड़े एब्डोमेन की विशेषता होती है और विशेष रूप से समग्र आकार बड़ा होता है जब इसकी तुलना पुरुष मक्खी से होती है जो बायीं ओर होती है ।,ఇది ఒక ఆడ(female) ఈగ సాధారణంగా ఆడ (female) ఈగ ప్రత్యేకత పెద్ద పొట్ట మరియు ప్రత్యేకించి మొత్తం ఆకారం పెద్దది గా ఉంటుంది దీన్ని మగ ఈగతో పోల్చినప్పుడు ఎడమ వైపు ఉంటుంది.
+तो कुछ बॉडी मार्कर हैं जिनका उपयोग हम आमतौर पर पुरुष और महिला में अंतर करने के लिए करते हैं ।,అయితే కొన్ని బాడీ మార్కర్లు ఉంటాయి వాటిని మేము స్త్రీ మరియు పురుష తేడాను కనుగొనేందుకు ఉపయోగిస్తాము.
+"और , यह एक सामान्य जंगली प्रकार की मक्खियाँ होती हैं , जिनमें लाल रंग की आंखें होती हैं और ऐसे कई उत्परिवर्तन ( mutations ) होते हैं जिनका उपयोग हम आम तौर पर विकसित करने के लिए करते हैं ।","మరియు, ఇవి ఒక సామాన్య అడవి రకపు ఈగలు, వీటిలో ఎరుపు వర్ణపు కళ్ళు ఉంటాయి మరియు మేము సాధారణముగా అభివృద్ధి చేయడానికి ఉపయోగించే ఇలాంటి ఎన్నో  మ్యుటేషన్స్ (mutations) ఉంటాయి"
+"विकसित और विशेषता , कई जीन हैं जो शरीर के अंगों के लिए उत्परिवर्ती हैं ।","అభివృద్ధి మరియు లక్షణం, శరీరంలోని అంగములకోసం మ్యుటేషన్ చేయబడిన ఎన్నో జన్యువులు ఉన్నాయి."
+"मान लीजिए , अगर हमारे पास सफेद नामक जीन के लिए एक उत्परिवर्ती है , तो आंख का रंग सफेद हो जाएगा ।","ఉదాహరణకు, ఒకవేళ మన దగ్గర తెలుపు అనే జన్యువు యొక్క మ్యుటేషన్ ఉందీ అనుకుందాం, అప్పుడు కంటి వర్ణము తెల్లగా అయిపోతుంది."
+"यह उत्परिवर्ती मक्खी में से एक है , यह विशेष रूप से विंग के साथ - साथ आंख में भी उत्परिवर्तन ( mutations ) है ।","ఇది మ్యుటేషన్ చేయబడిన ఈగలలో ఒకటి, ఇది ప్రత్యేకించి రెక్కలతో పాటుగా కాంతిలో కూడా మ్యుటేషన్ (mutation) చేయబడినది."
+आंख का रंग सफेद होता ।,కంటి వర్ణము తెల్లగా ఉంటుంది.
+तो यह ऐन्टेना और ommatidial आंख है ।,అయితే ఇది ఆంటిన్నా మరియు ommatidial కన్ను.
+"तो , हम जो करना चाहते थे वह ताजा बोतल में वापस स्थानांतरित करने से पहले है ।","అయితే, మేము చేయాలి అనుకునేది అది తాజా బాటిల్ లోకి తరలించబడిబోయే ముందు."
+"तो यह है , अगले 45 दिनों के लिए आप इसे रख सकते हैं ।","అయితే ఇది, తదుపరి 45 రోజులవరకు దీన్ని మీరు ఉంచుకొనవచ్చును."
+हाँ ।,అవును.
+छात्र ४ : तो क्या आप भी म्यूटेंट करते हैं या आप ... छात्र 8 : आमतौर पर इस लैब में हम सामान्य रूप से म्यूटेंट नहीं बनाते हैं क्योंकि ये सभी म्यूटेंट जिन्हें आप जानते हैं कि ब्लूमिंगटन स्टॉक सेंटर से खरीदते हैं ।,విద్యార్థి 4 : అయితే మీరు కూడా మ్యుటేట్ చేస్తారా లేక మీరు .. విద్యార్థి 8 : సాధారణంగా ఈ ల్యాబ్ లో మేము మ్యుటేట్ చేయము ఎందుకంటే మీకు తెలిసిన అన్ని మ్యుటెంట్లన్నీ బ్లూమింగ్టన్ స్టాక్ సెంటర్ నుంచి కొంటాము.
+"मान लीजिए अगर हम कोई ट्रांसजेनिक ( transgenic ) स्टॉक उत्पन्न करना चाहते हैं , तो भारत में हमारे पास बेंगलुरु NCBS बैंगलोर में cCAMP की सुविधा है ।","ఒకవేళ మనము ఏదేని ట్రాన్సజెనిక్ స్టాక్ తయారు చేయాలి అనుకున్నాము అనుకుందాం, అయితే భారత్ లో మన వద్ద NCBS బెంగళూరు cCAMP బెంగళూరులో ఈ సౌకర్యం ఉంది."
+इसलिए वहां वे ट्रांसजेनिक ( transgenic ) विकसित करेंगे ।,అందువలన అక్కడ వారు ట్రాన్సజెనిక్ లను అభువృద్ధి చేస్తారు.
+"छात्र 4 : ड्रोसोफिला ( drosophila ) में जिन तकनीकों का लोग उपयोग करते हैं , वे जीनोम को क्या कहते हैं ?","విద్యార్థి 4 : ద్రోసోఫీల (drosophila) లో ఏ టెక్నిక్స్ ని జనం ఉపయోగిస్తారో, వారు జీనోమ్ ను ఏమంటారు?"
+छात्र 8 : हाँ !,విద్యార్థి 8 : అవును!
+मुख्य तकनीक जिसका हम उपयोग करते हैं वह है पी - एलिमेंट म्यूटेनेसिस ।,మనము ఉపయోగించే ముఖ్యమైన టెక్నిక్ పీ - ఎలిమెంట్ మ్యుటేనెసిస్.
+"तो , एक जंपिंग जीन है जिसे हम जीव विज्ञान या ट्रांसपोज़न में कहते हैं ।","అయితే, ఒక జంపింగ్ జన్యువు ఉంది దాన్ని మనం జన్యు శాస్త్రం లేదా ట్రాన్స్పోషన్ లో చెప్పుకుంటాం."
+"तो , ये ट्रांसपोसॉन प्रमुख रूप से ड्रोसोफिला ( drosophila ) ट्रांसजेनिक ( transgenic ) पैदा करने वाली ट्रांसजेनिक ( transgenic ) लाइनें हैं ।","అయితే, ఈ ట్రాన్స్పోషన్ ముఖ్యంగా ద్రోసోఫీల (drosophila) ట్రాన్సజెనిక్ ని ఉత్పత్తి చేసే ట్రాన్సజెనిక్ లైన్స్."
+"इसलिए , हमारे पास जो है वह है हम आनुवंशिक ( genetic ) रूप से इन ट्रांसपोज़न को इंजीनियर करेंगे ।","అందువలన, మన దగ్గర ఉన్నదేదో ఉంది మనము అనువంశిక (genetic) రూపంలో ఈ ట్రాన్స్పోషన్ ను ఇంజనీర్ చేస్తాం."
+"इसलिए , हम अपनी रुचि के जीन को सम्मिलित करते हैं तब हम इसे एक प्लास्मिड में देते हैं और ट्रेस करते हैं और आपको उन सुविधाओं को जानते हैं ।","అందువలన, మనము మనకిష్టమైన జన్యువును చేరుస్తాము అప్పుడు మనము దీన్ని ఒక ప్లాస్మిడ్లో ఇస్తాము మరియు ట్రేస్ చేస్తాము మరియు మీకు ఆ సౌకర్యాల గురించి తెలియజేస్తాము."
+"वे जो करते थे , वह ड्रोसोफिला ( drosophila ) के भ्रूण ( embryo ) चरण में होता है , हमारे पास कोशिकाओं ( cells ) का एक समूह होता है जिसे ध्रुव कोशिका कहा जाता है , ये रोगाणु ( germ ) कोशिकाएं होती हैं ।","వాళ్ళు చేస్తూ ఉండెడిది, అది ద్రోసోఫీల (drosophila) యొక్క భ్రూణ చరణంలో ఉంటుంది, ధ్రువ కణం అని పిలువబడే కణాల (cells) సమూహం ఉంటుంది, ఇవి రోగకారక క్రిముల (germ) కణాలు."
+"तो , वे इन प्लास्मिड का सूक्ष्म निषेध करेंगे ।","అయితే, అవి ప్లాస్మిడ్ యొక్క సూక్ష్మ నిషేధం చేస్తాయి."
+"इसलिए , वे अब इस प्लास्मिड को ड्रोसोफिला ( drosophila ) जीनोम में एकीकृत करेंगे ।","అందువలన, అవి ఇప్పుడు ఈ ప్లాస్మిడ్ ను ద్రోసోఫీల (drosophila) జీనోమ్ లో ఐక్యం చేస్తాయి."
+"तो , अब मक्खियों की अगली पीढ़ी इस ट्रांसजेनिक ( transgenic ) मक्खियों को ले जाएगी ।","అయితే, ఇప్పుడు ఈగల తదుపరి తరం ఈ ట్రాన్సజెనిక్ (transgenic) ఈగలను తీసుకుంటుంది."
+"इसलिए , अब हमें इसे हल करने की आवश्यकता है और फिर हम इसे विकसित करेंगे यह एक प्रमुख है ।","అందువలన, ఇప్పుడు మనకు దీన్ని పరిష్కరించాల్సిన అవసరం ఉంది మరియు మళ్ళీ మనము దీనిని అభివృద్ధి చేస్తాం అనేది ముఖ్యం."
+छात्र 4 : धन्यवाद ।,విద్యార్థి 4 : ధన్యవాదములు.
+"छात्र 4 : तो , आपका स्वागत है हम चिकन प्रयोगशाला में हैं जहाँ वे अपने मॉडल जीवों के रूप में चिकन का उपयोग करते हैं और हम तथागत ( Tathagata ) से जानेंगे कि वे जीनोम को कैसे संपादित करते हैं या चिकन भ्रूण ( embryo ) में विदेशी डीएनए कैसे डालते हैं ।","విద్యార్థి 4 : అయితే, మీకు స్వాగతం మా చికెన్ ప్రయోగశాలలోకి ఎక్కడైతే మేము మా మోడల్ జీవుల రూపంలో చికెన్ ని ఉపయోగిస్తామో మరియు మేము తథాగతుని (tathagata) ద్వారా తెలుసుకోబోతున్నాం వారు జీనోమ్ ని ఎలా సవరిస్తారో లేదా చికెన్ భ్రూణములో విదేశీ డీయెన్ఏ ని ఎలా వేస్తారో."
+"तो , मुझे लगता है कि यह इनक्यूबेटर ( incubator ) है ।","అయితే, నాకు అనిపిస్తున్నది ఇది ఇంక్యూబేటర్ (incubator) అని."
+छात्र 9 : तो यह 37 डिग्री इनक्यूबेटर ( incubator ) है जहां हम अंडे रखते हैं ताकि वे आगे बढ़ सकें चरणों ।,విద్యార్థి 9 : అయితే ఇది మేము గ్రుడ్లను ఉంచి అవి తదుపరి చరణాల్లోకి అభివృద్ధి చెందేలా చేసే 37 డిగ్రీల ఇంక్యూబేటర్ (incubator).
+"इसलिए , जब हम उन्हें शुरू करते हैं तो वे बहुत प्रारंभिक अवस्था ( early stages ) में होते हैं ।","అందువలన, మేము వాటిని ఆరంభించినప్పుడు అవి చాల ప్రాధమిక దశలో (early stages) ఉంటాయి."
+कहो कि वे शून्य के माध्यम से प्रगति ( progress ) करते हैं .. चिकन पूरी तरह से विकसित भ्रूण ( embryo ) में पूरी तरह से विकसित होने में लगभग 21 दिन लगते हैं ।,అవి సున్నా ద్వారా ప్రగతి(progress) సాధిస్తున్నాయి అనుకుందాము .. చికెన్ పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందిన భ్రూణములో (embryo) పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందడానికి దాదాపు 21 రోజులు పడుతుంది.
+"तो , हम अपनी लैब में क्या करते हैं , हमारे पास दो लैब हैं जिनमें एक काम करने वाली इनब्रेन ( inbrain ) और दूसरी एक हड्डी पर काम करने वाली है ।","అయితే, మేము మా ల్యాబ్ లో ఏమి చేస్తాం, మా దగ్గర రెండు ల్యాబ్స్ ఉన్నాయి అందులో ఒకటి పని చేసే ఇన్ బ్రెయిన్ (inbrain) మరియు ఇంకోటి ఎముకల మీద పని చేసేది."
+"तो , हम वायरल डीएनए का उपयोग करते हैं और हम वायरल डीएनए को चिकन टिशू में बदल देते हैं और क्योंकि वायरल डीएनए वायरल डीएनए खुद चिकन जीनोम में एकीकृत हो जाता है और फिर हमें आवश्यक फेनोटाइप ( phenotype ) मिल जाता है कि हम किस जीन का अध्ययन कर चुके हैं या हम चाहते हैं ।","అయితే, మేము వైరల్ డీయెన్ఏని ఉపయోగిస్తాము మరియు మేము వైరల్ డీయెన్ఏని చికెన్ కణజాలంగా మార్చేస్తాము మరియు ఎందుకంటె వైరల్ డీయెన్ఏ స్వయంగా చికెన్ జీనోమ్ లో ఐక్యం అయిపోతుంది మరియు మళ్ళీ మనకి కావాల్సిన ఫెనోటైప్ (phenotype) దొరుకుతుంది మనము ఏ జన్యువు మీదయితే అధ్యయనం చేసి ఉన్నామో లేదా చేయాలనీ అనుకుంటున్నామో. "
+अध्ययन ।,అధ్యయనం.
+छात्र 4 : क्या हम इसे खोल सकते हैं ?,విద్యార్థి 4 : మేము దీనిని తెరవవచ్చునా?
+छात्र 9 : यह इनक्यूबेटर ( incubator ) है ।,విద్యార్థి 9 : ఇది ఒక ఇంక్యూబేటర్ (incubator).
+"आपके पास अलग - अलग प्लेटों वाले छात्र हैं और जैसा कि आप देख सकते हैं कि खिड़की है , मैं अंडे में से एक दिखाऊंगा ।","మీ దగ్గర వేరు - వేరు ప్లేట్లు ఉన్న విద్యార్థులు ఉన్నారు మరియు మీరు చూస్తున్నట్లు కిటికీ ఉంది, నేను గ్రుడ్లలో ఒకదానిని చూపిస్తాను."
+तो हम जो करते हैं वह यह है कि क्या हम एक छोटी सी खिड़की खोलते हैं और फिर हम भ्रूण ( embryo ) को अंदर से जोड़ते हैं और फिर हम इसे फिर से सीलो टेप से सील करते हैं और फिर हम फिर से प्रयोगों के अनुसार इसे बाकी दिनों के लिए वापस रख देते हैं ।,అయితే మేము చేసేది ఏంటి అంటే మేము ఒక చిన్న కిటికీని తెరుస్తాం మరియు మళ్ళీ మేము భ్రూణమును(embryo) లోపల నుంచి జోడిస్తాం మరియు మళ్ళీ మేము దీనిని సెల్లో టేప్ తో సీల్ చేస్తాం మరియు మళ్ళీ మేము ప్రయోగాలకు అనుగుణముగా మిగిలిన రోజుల కొరకు ప్రక్కన పెట్టేస్తాం.
+"यदि आपको इसकी आवश्यकता वयस्क भ्रूण ( embryo ) है तो हम इसे 10 - 12 दिनों तक रख सकते हैं , यदि आपको इसकी आवश्यकता है तो हम इसे 3 दिनों के भीतर काट सकते हैं ।","ఒకవేళ మీకు దీని అవసరం వయసులో ఉన్న భ్రూణమైతే (embryo) మేము దీన్ని 10 - 12 రోజుల వరకు ఉంచగలము, ఒకవేళ మీకు దీని అవసరం ఉంటే మూడు రోజుల లోపు దీన్ని కోయగలము."
+अब हम इलेक्ट्रोपोरेशन ( electroporation ) डेस्क पर जा सकते हैं एक छात्र पहले से ही इलेक्ट्रोपोरेशन ( electroporation ) कर रहा है जहां हम वोल्टेज की मदद से डीएनए पेश करते हैं ।,ఇప్పుడు మనము ఎలెక్ట్రోపోరేషన్ (electroporation) డెస్క్ దగ్గరకి వెళ్ళగలం ఒక విద్యార్థి అప్పటికే ఎలెక్ట్రోపోరాటిన్ (electroporation) చేస్తున్నారు అక్కడ మనము వోల్టేజ్ సాయంతో డీఎన్ఏని ప్రదర్శిస్తాం.
+"इसलिए , डीएनए को नियमित रूप से चार्ज किया जा रहा है ।","అందువలన, డీఎన్ఏని క్రమం తప్పకుండా ఛార్జ్ చేయబడుతుంది."
+तो हम क्या करते हैं हम डीएनए को एक थैली में इंजेक्ट कर सकते हैं शायद अंग की थैली में या मस्तिष्क की थैली में और फिर हम इलेक्ट्रोड ( electrodes ) का उपयोग करते हैं जो लगभग एक झटका दिया जाता है और डीएनए सेल के अंदर चला जाता है और फिर हम महत्वपूर्ण जीन के साथ हेरफेर करने के लिए जीनोम तैयार करते हैं ।,అయితే మేము ఏమి చేస్తాం అంటే మేము డీఎన్ఏను ఒక సంచిలోకి ఇంజెక్ట్ చేయగలం బహుశా అంగమునకు సంబంధించిన సంచిలో లేదా మస్తిష్కానికి సంబంధించిన సంచిలో మరియు మళ్ళీ మేము ఎలక్ట్రోడ్లను (electrodes) ఉపయోగించి దాదాపు ఒక కుదుపు లాంటిది ఇవ్వబడుతుంది మరియు డీఎన్ఏ సెల్ లోనికి వెళ్ళిపోతుంది మరియు మళ్ళీ మేము ముఖ్యమైన జన్యువును తారుమారు చేయుటకు జీనోమ్ ను తయారు చేస్తాం. 
+"तो , यह चैम्बर है और यह बाबा है , जो हमारी प्रयोगशाला का एम.टेक छात्र है ।","అయితే, ఇది ఛాంబర్ మరియు ఈయన బాబా, మా ప్రయోగశాలలో ఎమ్.టెక్ విద్యార్థి."
+वह जो कर रहा है वह डाल करने के लिए इलेक्ट्रोड ( electrodes ) का उपयोग कर रहा है ।,ఆయన ఏమి చేస్తున్నారు అంటే అందులో వేయడానికి ఎలక్ట్రోడ్లను (electrodes) ఉపయోగిస్తున్నారు.
+10 छात्र : आप एक प्रदर्शन चाहते हैं ।,10 విద్యార్థులు : మీరు ఒక ప్రదర్శన కోరుకుంటున్నారు.
+छात्र 9 : तो यह वास्तव में एक यूवी है यह माइक्रो इंजेक्टर है जिसके माध्यम से हम परिचय देते हैं ... यह डीएनए को इंजेक्ट करने के लिए उपयोग किया जाने वाला माइक्रोइंजेक्टर ( microinjector ) है ।,విద్యార్థి 9 : అయితే ఇది వాస్తవానికి ఒక యువీ ఇది మైక్రో ఇంజెక్టర్ దీని ద్వారా మేము పరిచయం చేస్తాం ... ఇది డీఎన్ఏని ఇంజెక్ట్ చేయడానికి ఉపయోగించే మైక్రో ఇంజెక్టర్(microinjector).
+"तो , आपके पास यह चुंबकीय आधार है जिसके साथ हम इसे बेस मेटल बेस पर चिपकाते हैं ।","అయితే, మీ దగ్గర ఈ అయస్కాంతీకరించబడిన ఆధారం ఉంది దానిని మేము ఈ బేస్ మెటల్ బేస్ మీద అంటిస్తాం."
+हमारे पास केशिका ( capillary ) ट्यूब है जिसमें हमारे पास हमारा डीएनए समाधान है ।,మా దగ్గర కేశనాళిక గొట్టం ఉంది దానిలో మా డీఎన్ఏ పరిష్కారం ఉంది.
+"और , हम वायवीय दबाव पंप का उपयोग करते हैं , जिसके माध्यम से हम भ्रूण ( embryo ) में डीएनए में बल देते हैं ।","మరియు, మేము వాయు పీడన పంపును ఉపయోగిస్తాం, దాని ద్వారా మేము భ్రూణములో (embryo) డీఎన్ఏకి బలాన్ని చేకూర్చుతాము."
+"तो , मैं सिर्फ एक अंडे का उपयोग करूंगा ।","అయితే, నేను కేవలం ఒక గ్రుడ్డును ఉపయోగిస్తాను."
+"हम क्या करते हैं , सबसे पहले हम भ्रूण ( embryo ) को कम करते हैं कि हम अंडों से एल्बुमिन ( embryos ) की कुछ मात्रा बाहर निकालते हैं ताकि जर्दी ( yolk ) नीचे बैठ जाए और फिर हम क्या कर सकते हैं हम शीर्ष पर एक छोटी खिड़की काट सकते हैं और हमारे पास , आपके पास जर्दी ( yolk ) देख सकते हैं ।","మేము ఏమి చేస్తాము అంటే, మొట్టమొదట మేము భ్రూణాన్ని తగ్గిస్తాం మేము అండములనుంచి కొద్దీ మొత్తంలో అల్బుమిన్ (embryo) ను బయటకు తీస్తాం దానివలన పచ్చసొన(yolk) క్రిందికి వచ్చేస్తుంది మరియు మనము ఏమి చేయగలము అంటే మనము శిరమున ఒక చిన్న కిటికీని కోయగలము మరియు మా దగ్గర, మీ దగ్గర పచ్చసొనను(yolk) చూడవచ్చును. "
+"अभी व , यह बहुत प्रारंभिक चरण भ्रूण ( embryo ) है जैसे कि और आप भ्रूण ( embryo ) को ज्यादा नहीं देख पाएंगे , लेकिन एक भ्रूण ( embryo ) है जो बहुत प्रारंभिक चरण विकसित कर रहा है ।","ఇప్పటికి, ఇది చాలా ప్రాధమిక చరణంలో ఉన్న భ్రూణము (embryo) అనగా మీరు భ్రూణమును (embryo) ఎక్కువ చూడలేరు, కానీ ప్రాధమిక చరణపు అభివృద్ధిని చేస్తున్న ఒక భ్రూణము (embryo) ఉంది."
+"स्टेज 10 तो यह लगभग एक दिन ऊष्मायन ( incubation ) की तरह है , इसलिए यह लाइन का एक स्पेक है ।","10 వ దశ అయితే దాదాపు ఒక రోజు ఇంక్యూబేషన్ (incubation) లాంటిది, అందువలన ఇది లైన్ యొక్క ఒక స్పెక్."
+हम जो करते हैं वह सब कुछ है जिसे हम माइक्रोस्कोप ( microscope ) के माध्यम से करना चाहते हैं और फिर हम सीलो टेप से वापस सील कर देते हैं ।,మనము ఏదైతే చేయాలి అనుకుంటున్నామో అది అంతా మనము మైక్రోస్కోప్ (microscope) ద్వారా చేయాలి అనుకుంటాము మరియు మళ్ళీ మనము సెల్లో టేప్ తో సీల్ చేసేస్తాము.
+"इसलिए मैं सिर्फ यह दिखाऊंगा कि हम जो पहला काम करते हैं , वह करते हैं ।","అందువలన నేను మేము ముందు ఏ పనైతే చేస్తామో దానిని మాత్రమే చూపిస్తాను, అది చేస్తాము."
+देखो माइक्रोस्कोप में और भ्रूण ( embryo ) पर एक माइक्रो इंजेक्टर का लक्ष्य रखेगा ।,చూడండి మైక్రోస్కోప్ లో మరియు భ్రూణము (embryo) మీద ఒక మైక్రో ఇంజెక్టర్ యొక్క లక్ష్యమును ఉంచండి.
+"इसलिए , यह हमें युद्धाभ्यास ( manoeuvres ) की क्षमता ऊपर और नीचे बाएँ और दाएँ देता है और प्रत्येक प्रेस के साथ वायवीय पंप में जाने वाला दबाव होता है जो डीएनए को ऊतक में ले जाता है ।","అందువలన, ఇది మనకు యుక్తుల (manoeuvres) యొక్క దక్షతను పైన మరియు క్రింద ఎడమ మరియు కుడి వైపు ఇస్తుంది మరియు ప్రత్యేకమైన వత్తిడితో వాయు పీడన పంపు లో వెళ్లేందుకు వత్తిడి ఉంటే డీఎన్ఏను కణజాలంలోకి తీసుకువెళ్తుంది."
+"हमारे पास एक डाई है जैसा कि आपने पहले देखा होगा , यह एक नीली डाई है जिसमें हम उपयोग करते हैं ताकि हम देख सकें कि डीएनए भ्रूण ( embryo ) में ठीक से मिल रहा है या नहीं ।","మీరు ముందు చూసినట్లుగా మా దగ్గర ఒక డై ఉంది, ఇది నీలి వర్ణపు డై దీనిని మనము ఉపయోగిస్తాము డీఎన్ఏ భ్రూణములో (embryo) సరిగ్గా దొరుకుతున్నదా లేదా అని చూడగలిగేందుకు."
+"और फिर , जब यह अंत में किया जाता है , तो हमारे पास दो इलेक्ट्रोड ( electrodes ) होते हैं और हम डीएनए को सकारात्मक ( positive ) छोर की ओर निर्देशित करते हैं क्योंकि डीएनए को नकारात्मक ( negatively ) रूप से चार्ज किया जाता है और दूसरे छोर से हम इसे जर्दी ( yolk ) के नीचे दबाते हैं ।","మరియు, దీన్ని చివరన చేసినప్పుడు, మన దగ్గర రెండు ఎలెక్ట్రోడ్స్ (electrodes) ఉంటాయి మరియు మనము డీఎన్ఏను పాజిటివ్(positive) మూల వైపు పంపిస్తాం ఎందుకంటే డీఎన్ఏను నెగటివ్ (negative) రూపంలో ఛార్జ్ చేస్తుంటాం మరియు రెండవ మూల నుంచి మనము దీనిని పచ్చ సొన (yolk) క్రింద అదిమి ఉంచుతాం.  "
+) तो हम जगह देते हैं अंडे के तल पर एक इलेक्ट्रोड ( electrodes ) और दूसरा शीर्ष पर होगा ।,అయితే మనము చోటు ఇచ్చేది గ్రుడ్డు యొక్క నేల మీద ఒక ఎలక్ట్రోడ్ (electrode) మరియు రెండవది శిరమున ఉంటుంది.
+"और फिर हमारे पास एक और स्विच है जिसे हम अपने प्रकाश के साथ संचालित करते हैं जिसमें यह इलेक्ट्रोपोरेटेड ( electroporated ) यूनिट होता है जो ... अब 10 वोल्ट पर सेट करें जैसा कि आप देख सकते हैं , समय 50 पर है माइक्रो सेकंड और ऑफ टाइम 950 माइक्रोसेकंड है ।","మరియు మనదగ్గర ఈ ఎలెక్ట్రోపోరేటెడ్ (electroporated) యూనిట్ ఉన్న మనం మన వెలుగుతో పని చేయించే ఇంకొక స్విచ్ ఉంది ... ఇప్పుడు మీరు చూస్తున్నట్లుగా 10 వోల్ట్స్ మీద సెట్ చేయండి, సమయం 50 మీద ఉంది మైక్రో సెకండ్ మరియు ఆఫ్ టైం 950 మైక్రో సెకండ్స్."
+तो यह वोल्टेज पल्स की पल्स दर है जो हमने कुल 5 चक्रों के लिए दी है जो कि 5 सेकंड है ।,ఇది 5 సెకండ్స్ చొప్పున మొత్తము 5 చక్రములకు మనము ఇచ్చిన వోల్టేజ్ పల్స్ యొక్క పల్స్ రేటు.
+तो दूसरी गिनती के साथ एक प्रेस के साथ ।,అయితే రెండోది లెక్కించడానికి ఇంకోటి ప్రెస్ తోటి.
+"तो , इसकी 5 सेकंड की एक पूर्ण नाड़ी ( pulse ) जो अंदर जाती है और हम इसका उपयोग डीएनए को सेल में डालने के लिए करते हैं ।","అయితే, లోనికి వెళ్లే దీని 5 సెకండ్ల ఒక పూర్తి నాడి (pulse) మరియు మనము దీనిని డీఎన్ఏని సెల్ లోనికి పంపేందుకు ఉపయోగిస్తాం."
+एक बार जब यह सेल के अंदर हो जाता है तो हम इसे वापस डाल देते हैं और हम इसे ऊष्मायन ( incubation ) के लिए रख देते हैं ।,ఒకసారి ఇది లోపాలకి వెళ్ళిపోయినట్లైతే మనము దీనిని తెరిగి పెట్టేస్తాం మరియు దీనిని ఇంక్యూబేషన్ (incubation) కోసం ఉంచేస్తాం.
+"अब स्पष्ट रूप से जीन के बारे में 8 घंटे लगते हैं हम कहते हैं कि हम एक फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) जीन , GFP या mCherry का उपयोग करते हैं इसलिए इसे प्रदर्शित होने में लगभग 8 - 10 घंटे लगते हैं इसलिए मैं क्या कर सकता हूं मैं आपको कुछ छवियां दिखा सकता हूं जो अंत में मिलेंगे अंगों को बाहर ।","ఇప్పుడు స్పష్టంగా జన్యువు గురించి 8 గంటలు పడుతుంది మనము చెప్పుకునేది ఏమిటంటే ఒక ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) జన్యువు, GFP లేదా mCherry ని ఉపయోగిస్తుంది అందువలన ఇది ప్రదర్శితమవడానికి దాదాపు 8 - 10 గంటలు పడుతుంది అందువలన నేను ఏమి చేయగలను అంటే నేను మీకు చివరలో అంగముల బయట దొరికే కొన్ని చిత్రాలు చూపగలను. "
+"तो दिन 2 में आपका इलेक्ट्रोपोरेटिंग ( electroporating ) मैं सिर्फ एक अंग दिखाएगा , जिसमें एक हरे रंग का फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन होता है इसलिए पूरे अंग को पूरी तरह से हरा होने दें ।","అయితే 2వ రోజు మీ ఎలెక్ట్రోపోరేటింగ్ (electroporating) లో కేవలం ఒక అంగమును చూపిస్తుంది, అందులో ఒక ఆకుపచ్చని వర్ణపు ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ప్రోటీన్ ఉంటుంది అందువలన పూర్తి అంగమును పూర్తిగా ఆకుపచ్చగా అవనివ్వండి."
+"इसलिए , जैसा कि आप देख सकते हैं कि हमने हरे रंग के फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन को विकसित करने में डाल दिया है , जैसा कि आपने उस समय इसके केवल एक लकीर को देखा था , लेकिन अगर आप इसे अधिक समय तक रहने देते हैं तो यह एक दिन में 8 भ्रूण ( embryo ) है ।","అందువలన, మీరు చూస్తున్నట్లుగా మనము ఆకు పచ్చని రంగును ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ప్రోటీన్ ని అభివృద్ధి చేసేందుకు వేసేశాము, మీరు అప్పుడు దీనిలో కేవలం ఒక గీత మాత్రమే చూసినట్లుగా, కానీ ఒకవేళ మీరు దీనిని ఎక్కువ సమయం వరకు ఉంచితే ఇది ఒక రోజులో 8 భ్రూణములు (embryo)."
+तो यह एक अंग था जिसमें मैंने RCAS - GFP को शामिल किया था ।,అయితే ఇది నేను RCAS - GFP ని పొందుపరచినటువంటి ఒక అంగము.
+यह हरे रंग के फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन के साथ वायरल रेक्टर है ।,ఇది ఆకుపచ్చని రంగులోని ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ప్రోటీన్ తో పాటు వైరల్ రెక్టర్.
+"इसलिए क्योंकि यह एक वायरल वेक्टर है और यह अनिवार्य रूप से एक वायरस है , इसलिए यह अंग के साथ फैलता है ।","ఎందువల్లనంటే ఇది ఒక వైరల్ వెక్టార్ మరియు ఇది తప్పనిసరిగా ఒక వైరస్, అందువలన ఇది అంగముతోపాటుగా వ్యాప్తి చెందుతుంది."
+"और अब , मैंने जिस पूरे अंग को इलेक्ट्रोपोरेट ( electroporated ) किया था , वह फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) ग्रीन लेबल है जैसा कि आप देख सकते हैं कि यह हरे रंग का है जैसा कि आप देख सकते हैं और यह एक अन्य है जिसमें ऐसा कोई भी हरा फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन नहीं है ।","మరిప్పుడు, నేను ఏ అంగమునైతే పూర్తిగా ఎలెక్ట్రోపోరేట్ (electroporated) చేశానో, అది ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ఆకుపచ్చని లేబుల్ మీరు చూస్తున్నట్లుగా ఇది ఆకుపచ్చని రంగులో ఉంది మీరు చూస్తున్నట్లుగా మరియు ఇది ఎలాంటి హరితవర్ణపు ఫ్లోరోసెంట్ fluorescent) ప్రోటీన్ లేనటువంటిది ఇంకోటి. "
+"इसलिए , मैंने यहां प्रयोग किए जाने वाले फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन के बजाय हड्डी के विकास के विभिन्न पहलुओं का अध्ययन करने के लिए विभिन्न जीनों का उपयोग कर सकता हूं ।","అందువలన, నేను ఇక్కడ ప్రయోగం కొరకు ఉపయోగించబడే ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ప్రోటీన్ బదులుగా ఎముకల అభివృద్ధి యొక్క వివిధ అంశాలను అధ్యయనం చేయడానికి వివిధ జన్యువులను ఉపయోగించగలను."
+"और , वहाँ कई अन्य है जैसे मैंने विभिन्न जीनों का उपयोग विभिन्न प्रकार के फेनोटाइप ( phenotype ) और अध्ययन करने के लिए किया है कि वे कैसे हैं और इसी तरह आप मस्तिष्क विकास हैं ।","మరియు, అక్కడ ఇంకా ఇతరాలు ఉన్నాయి నేను వివిధ జన్యువులను వివిధ రకాల ఫెనోటైప్ (phenotype) మరియు అవి ఎలా ఉన్నాయి అని అధ్యయనం చేయడానికి ఉపయోగించినట్లుగా మరియు ఇదే విధముగా మీ మస్తిష్కము యొక్క అభివృద్ధి."
+छात्र ४ : हाय नीलेश ।,విద్యార్థి 4 : హాయ్ నీలేష్.
+छात्र १० : नमस्कार ।,విద్యార్థి 10 : నమస్కారము.
+"छात्र 4 : तो , इस मॉडल `ज़ेबरा मछली ( Zebra fish ’ ) ' के रूप में कार्यात्मक ( Functional ) जीनोमिक्स के संबंध में , कैसे करना है आप इस मछली मॉडल को कैसे बनाए रखते हैं और आप इस के जीनोम को कैसे संपादित करते हैं ।","విద్యార్థి 4 : అయితే, ఈ మోడల్ జీబ్రా చేప (zebra fish) రూపంలో ఫంక్షనల్ (functional) జెనోమిక్స్ కి సంబంధించి, ఎలా చేయాలి మీరు ఈ చేప మోడల్ ను ఎలా ఉంచగలుగుతున్నారు మరియు మీరు దీని జీనోమ్ ను ఎలా సవరించగలుగుతున్నారు."
+छात्र 10 : जीनोम के संपादन के लिए विभिन्न तकनीकों जैसे हाल ही में सबसे हाल ही में एक CRISPR - CAS छात्र 4 : इसका उपयोग इसमें किया जा सकता है ।,విద్యార్థి 10 : జీనోమ్ సవరణ కోసం వివిధ టెక్నిక్స్ అంటే ఈ మధ్యనే చాలా కొద్దీ కాలం క్రితమే ఒక CRISPR - CAS విద్యార్థి 4 : దీని ఉపయోగం ఇందులో చేయవచ్చును.
+"छात्र 10 : इसका उपयोग तब किया जा सकता है क्योंकि यह पहले ही मछली प्रणाली के लिए अनुकूलित ( optimised ) हो चुका होता है , तब हत्या के तरीके टोल - 2 ट्रांसपोसॉन transposon ) आधारित विधियाँ उपलब्ध हैं .. हमारे पास CRISPR है ।","విద్యార్థి 10 : దీని ఉపయోగం అప్పుడు చేయవచ్చును ఎందుకంటే మొదటినుంచీ ఇది చేప వ్యవస్థకి అనుకూలముగా (optimised) చేయబడినది, అప్పుడు హత్య యొక్క మార్గాలు టోల్ - 2 ట్రాన్స్పోసాన్(transposon) ఆధారిత విధులు లభ్యమవుతున్నవి .. మా దగ్గర CRISPR ఉంది."
+छात्र 4 : और यह एक विशेष रूप से लाल क्यों है ।,విద్యార్థి 4 : మరియు ఇది ప్రత్యేకముగా ఎరుపులో ఎందుకు ఉంది.
+छात्र ४ : क्या यह मछली के प्राकृतिक रंग जैसा है ?,విద్యార్థి 4 : ఇది చేప యొక్క సాహజసిద్ధ ప్రకృతి లాంటిదా?
+"छात्र 10 : नहीं , यह प्राकृतिक रंग नहीं है यह अल्फा एक्टिन - एक RFP है ।","విద్యార్థి 10 : కాదు, ఇది సహజసిద్ధ రంగు కాదు ఇది ఆల్ఫా ఆక్టిన్ - ఒక RFP."
+छात्र 4 : ठीक है !,విద్యార్థి 4 : సరే!
+ओह ! तो यह एक RFP मॉडल है इसलिए लाल फ्लोरोसेंट ( fluorescent ) प्रोटीन इसे व्यक्त किया जाता है ।,ఓహ్ ! అయితే ఇది ఒక RFP మోడల్ అందువలన ఎరుపు ఫ్లోరోసెంట్ (fluorescent) ప్రోటీన్ ఇందులో వ్యక్తం చేయబడుతుంది.
+और ये वाला ?,మరి ఇదీ?
+छात्र 10 : यह एक CASPer मॉडल है ।,విద్యార్థి 10 : ఇది ఒక CASPer మోడల్.
+"मूल रूप से त्वचा इस मॉडल में पारदर्शी ( transparent ) है , इसलिए सभी आंतरिक अंग दिखाई देते हैं जो आप बिना किसी चीज के जानते हैं ।","అసలు రూపంలో చర్మం ఈ మోడల్ లో పారదర్శకం (transparent), అందువలన అన్ని గుప్త అంగములు కనిపిస్తాయి మీరు దేని అవసరం లేకుండానే తెలుసుకొనవచ్చును."
+एक जीवित जीव में आप तंत्रिका और अन्य चीजों को देख सकते हैं ।,ఒక బ్రతికి ఉన్న జీవిలో మీరు నాడి మరియు ఇతర వస్తువులను చూడవచ్చును.
+छात्र 4 : क्या आप हमें एक मछली दिखा सकते हैं ।,విద్యార్థి 4 : మీరు మాకు ఒక చేపను చూపగలరా?
+कुछ कि शरीर की यह पारदर्शिता ( transparency ) दिखाई जा सकती है ।,శరీరంలో ఈ పారదర్సకత్వం(transparency) కనిపించేవి కొన్ని.
+"छात्र 10 : ज़रूर , मैं तुम्हें दिखा सकता हूँ ।","విద్యార్థి 10 : తప్పకుండా, నేను మీకు చూపించగలను."
+"तो , यह व्यक्ति एक मादा ( female ) है और यदि आप इसे बग़ल में देखते हैं , तो पूंछ की ओर थोक सफेद भाग अंडे हैं ।","అయితే, ఈ వ్యక్తి ఒక స్త్రీ (female) మరియు ఒకవేళ దీనిని ప్రక్కనుంచి చూసినట్లయితే, తోక వైపున ముదురు తెలుపు రంగు గ్రుడ్లు."
+"सामने का हिस्सा जो थोड़ा पीला होता है , जिसमें लिवर और आस - पास के अंगों में अग्न्याशय ( pancreas ) होता है , आप लाल रेखा की तरह सामने से पीछे की ओर जाते हुए देखते हैं कि लाल रेखा मछली की किडनी है ।","కొంచెం పసుపు రంగులో ఉన్న ముందు భాగం, అందులో లివర్ మరియు దాని చుట్టుపక్కల అంగములలో క్లోమం (pancreas) ఉంటుంది, మీరు ఎరుపు గీతవలె ముందు నుంచి వెనుకకు పోతున్నట్లు చూస్తున్నారుగా ఆ యేరు గీత చేప యొక్క కిడ్నీ."
+"प्रोफेसर : तो , आशा है कि आपने प्रयोगशाला यात्राओं का आनंद लिया है ।","ప్రొఫెసర్ : అయితే, ప్రయోగశాల యాత్రలను ఆనందించారని ఆశిస్తున్నాం."
+इसलिए यह विचार आपको देना था कि मैं इस बात को देखता हूं कि जीनोमिक अनुप्रयोगों के लिए लोग किन सुविधाओं का उपयोग करते हैं और इस सत्र के साथ हम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) नामक 10 घंटे के पाठ्यक्रम का समापन कर रहे हैं ।,అందువలన మీకు ఈ ఆలోచన మీకు ఇవ్వాలని ఏమంటే జనం జెనోమిక్ ప్రయోగాలకు ఎటువంటి సౌకర్యాలను ఉపయోగిస్తారో అనే విషయాన్నీ నేను చూడాలి అనీ మరియు ఈ సెషన్తో మనం ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) 10 గంటల పాఠ్యాంశమును ముగిస్తున్నాము.
+मुझे आशा है कि आपने पाठ्यक्रम का आनंद लिया है और यदि आपके कोई प्रश्न या संदेह हैं तो आप हमें लिखने के लिए स्वागत करते हैं ।,మీరు పాఠ్యాంశమును ఆనందిచారని ఆశిస్తున్నాను మరియు ఒకవేళ మీకు ఏమైనా ప్రశ్నలు లేక సందేహాలు ఉన్నట్లయితే మాకు జాబు వ్రాసేందుకు ఆహ్వానిస్తున్నాం.
+हम संबोधित करने का प्रयास करेंगे ।,మేము వాటికీ జవాబివ్వడానికి ప్రయత్నిస్తాం.
+"हम यह भी जानते हैं कि आप एक अंतिम हैंगआउट सत्र ले रहे हैं , इसलिए हम अधिक बातचीत करेंगे ।","మీరు ఒక అంతిమ హ్యాంగౌట్ సెషన్ తీసుకుంటున్నారని మాకు తెలుసు, అందువలన మనము ఎక్కువ చర్చిద్దాము."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Techniques_in_Chemistry.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Techniques_in_Chemistry.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..0b3df62cf0512512e13b95607b00bb59405b8edc
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Laboratory_Techniques_in_Chemistry.csv
@@ -0,0 +1,790 @@
+स्कूल अथवा कॉलेज में कार्यरत प्रयोगशाला तकनीकज्ञ को प्रायोगिक कार्य के लिए आवश्यक उपकरण एवं उपस्कर उपलब्ध कर प्रयोगशाला के दैनिक संचालन की व्यवस्था करनी होती है।,పాఠశాల లేదా కళాశాలలో పనిచేసే ప్రయోగశాల సాంకేతిక నిపుణుడు ఆచరణాత్మక పనికి అవసరమైన పరికరాలు మరియు సామగ్రిని అందించడం ద్వారా ప్రయోగశాల యొక్క రోజువారీ నిర్వహణకు ఏర్పాట్లు చేయాలి.,,,
+"साथ ही उसे उपकरणों का रखरखाव, विलयन एवं गैसें बनाना, अनेक उपकरणों और रासायनिक पदार्थों का स्टॉक बनाए रखना, सुरक्षा सुनिश्चित करना और प्रयोगशाला अपशिष्टों के समुचित निपटान की व्यवस्था भी करनी होती है।","ఇది పరికరాలను నిర్వహించడం, పరిష్కారాలు మరియు వాయువులను తయారు చేయడం, అనేక సాధనాలు మరియు రసాయన పదార్థాల నిల్వను నిర్వహించడం, భద్రతను నిర్ధారించడం మరియు ప్రయోగశాల వ్యర్ధాలను సరైన పారవేయడానికి ఏర్పాట్లు చేయడం.",,,
+इस पाठ्यक्रम का उद्देश्य रसायन प्रयोगशाला में उपर्युक्त कार्यों को दक्षतापूर्वक संपन्न करने के लिए आवश्यक कौशल प्राप्त करना है।,రసాయన ప్రయోగశాలలో పైన పేర్కొన్న పనులను సమర్థవంతంగా నిర్వహించడానికి అవసరమైన నైపుణ్యాలను పొందడం ఈ కోర్సు యొక్క లక్ష్యం.,,,
+इस पाठ्यक्रम में दो खंड हैं।,ఈ కోర్సులో రెండు విభాగాలు ఉన్నాయి.,,,
+खंट 1 में तीन इकाइयां हैं जिनमें रसायन प्रयोगशाल में उपलब्ध विभिन्न प्रकार के उपकरणों और उपस्करों का उल्लेख है।,"పేజీ 1 లో మూడు యూనిట్లు ఉన్నాయి, వీటిలో రసాయన ప్రయోగశాలలో వివిధ రకాల పరికరాలు మరియు పరికరాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి.",,,
+"इकाई 1 में विभिन्न कांच उपकरणों, सामान्य तापन उपकरणों, और प्रयोगशाला अपकेन्द्रित्र का वर्णन है।","యూనిట్ 1 వివిధ గాజు పరికరాలు, సాధారణ తాపన పరికరాలు మరియు ప్రయోగశాల సెంట్రిఫ్యూజ్ గురించి వివరిస్తుంది.",,,
+इकाई 2 में आयतन और द्रव्यमान मापने की युक्तियों की चर्चा की गयी है।,వాల్యూమ్ మరియు ద్రవ్యరాశిని కొలవడానికి చిట్కాలు యూనిట్ 2 లో చర్చించబడ్డాయి.,,,
+इकाई 3 में कांच पात्रों की देखभाल और रखरखाव का वर्णन किया गया है।,యూనిట్ 3 లో గాజు పాత్రల సంరక్షణ మరియు నిర్వహణ గురించి వివరించారు.,,,
+खंड 2 में विभन्न प्रयोगशला तकनीकों के विशय में बताया गया है।,విభాగం 2 వివిధ ప్రయోగాత్మక పద్ధతులను వివరిస్తుంది.,,,
+खंड 2 में इस खंड में तीन इकाईयाँ- इकाईयाँ 4.5 और 6 हैं।,"సెక్షన్ 2 లో ఈ విభాగంలో మూడు యూనిట్లు ఉన్నాయి - యూనిట్లు 4.5 మరియు 6.""DSC""",,,
+इकाई 4. में हम विलयनों के घटकों और किस्मों का अध्ययन करेंगे।,"యూనిట్ 4 లో, మేము పరిష్కారాల యొక్క భాగాలు మరియు రకాలను అధ్యయనం చేస్తాము.",,,
+इस इकाई के अंत में विलयन की सान्द्रता को व्यक्त करने वाले विभिन्न पदो और विलयनों को बनाने की तकनीकों का उल्लेख किया जाएगा।,ఈ యూనిట్ ముగింపులో పరిష్కారం యొక్క ఏకాగ్రతను వ్యక్తీకరించే వివిధ నిబంధనలు మరియు పరిష్కారాలను రూపొందించే పద్ధతులు పేర్కొనబడతాయి.,,,
+इकाई 5 में हन तापन और पश्चवाहन का वर्णन करेंगे।,"యూనిట్ 5 లో, హాన్ తాపన మరియు ఎదురుదెబ్బ గురించి వివరిస్తుంది.",,,
+"इसके बाद सामान्य प्रयोगशाला तकनीकों जैसे निस्यंदन, क्रिस्टलन तथा लनांक निर्धारण और आसवन तथा क्वथनांक नर्धारण का विस्तार से वर्णन किया जाएगा।","వడపోత, స్ఫటికీకరణ మరియు స్థిరీకరణ మరియు స్వేదనం మరియు మరిగే నిలుపుదల వంటి సాధారణ ప్రయోగశాల పద్ధతులు వివరంగా వివరించబడతాయి.",,,
+ये तकनीके यौगिकों को शुद्ध करने में तथा उनकी पहचान करने में सहायक होती हैं।,సమ్మేళనాలను శుద్ధి చేయడానికి మరియు గుర్తించడానికి ఈ పద్ధతులు సహాయపడతాయి.,,,
+"इकाई 6 में एक अन्य तकनीक जिसे वर्णलेखिकी कहते हैं, के बारे में बताया गया है।",యూనిట్ 6 లో క్రోమాటోగ్రఫీ అనే మరో పద్ధతిని పరిచయం చేసింది.,,,
+यह तकनीक भी यौगिकों को शुद्ध करने और उनकी पहचान करने में सहायक होती है।,సమ్మేళనాలను శుద్ధి చేయడంలో మరియు గుర్తించడంలో కూడా ఈ సాంకేతికత సహాయపడుతుంది.,,,
+यहाँ आप वर्णलेखिकी के विभिन्न प्रकारों के बारे में तथा इस तकनीक की सामान्य संकल्पनाओं का अध्ययन करेंगे।,ఇక్కడ మీరు ఈ టెక్నిక్ యొక్క వివిధ రకాల క్రోమాటోగ్రఫీ మరియు సాధారణ భావనలను అధ్యయనం చేస్తారు.,,,
+"इन खंडों में प्रत्येक तकनीक के सिद्धांत और प्रक्रिया, आवश्यक उपकरण और प्रत्येक तकनीक के दौरान आवश्यक सुरक्षा उपायों का उल्लेख है।","ఈ విభాగాలు ప్రతి టెక్నిక్ యొక్క సూత్రాలు మరియు విధానాలు, అవసరమైన పరికరాలు మరియు ప్రతి టెక్నిక్ సమయంలో అవసరమైన భద్రతా చర్యలను సూచిస్తాయి.",,,
+यह पाठ्यक्रम दो क्रेडिट का है।,ఈ కోర్సు లో రెండు క్రెడిట్స్ ఉన్నాయి.,,,
+"हम अपेक्षा करते हैं कि इस पाठ्यक्रम के अध्ययन एवं इसमें वर्णित प्रयोगों को करने के पश्चात्, आपः सामान्य प्रयोगशाला उपकरण एवं उपस्कर को पहचान सकेंगे।","ఈ కోర్సును అధ్యయనం చేసి, దానిలో వివరించిన ప్రయోగాలు చేసిన తరువాత, మీరు సాధారణ ప్రయోగశాల పరికరాలు మరియు పరికరాలను గుర్తించగలరని మేము ఆశిస్తున్నాము.",,,
+संग्रहण एवं समुच्चयन कर सकेंगे।,సేకరించి సమగ్రపరచగలుగుతారు.,,,
+विभिन्न द्रव्यमान एवं आयतन मापी युक्तियों का प्रयोग कर सकेंगे।,మేము వేర్వేరు ద్రవ్యరాశి మరియు వాల్యూమ్ ను కొలిచే పరికరాలను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+"प्रयोगशाल में दुघर्टना होने पर जो प्रथम सहायता उपाय अपनाए जाते हैं, उनका वर्णन कर सकेंगे, मानक विलयन एवं अभिकर्मकों के विलयन तैयार कर सकेंगे।","ప్రయోగశాలలో ప్రమాదం సంభవించినప్పుడు అనుసరించే ప్రథమ చికిత్స చర్యలను మీరు వివరించగలుగుతారు, ప్రామాణిక పరిష్కారాలు మరియు కారక పరిష్కారాలను సిద్ధం చేయవచ్చు.",,,
+"विभिन्न विरचन, पृथक्करण और शोधन तकनीकों के सिद्धांत एवं महत्व का वर्णन कर सकेंगे, और विभिन्न वर्णलेखिकी तकनीकों द्वारा पदार्थों की शुद्धता की जांच कर सकेंगे।","మేము వివిధ కల్పన, విభజన మరియు శుద్దీకరణ పద్ధతుల యొక్క సిద్ధాంతం మరియు ప్రాముఖ్యతను వివరించగలుగుతాము మరియు వివిధ క్రోమాటోగ్రాఫిక్ పద్ధతుల ద్వారా పదార్థాల స్వచ్ఛతను తనిఖీ చేయగలము.",,,
+इस पाठ्यक्रम का यह पहला खंड है।,ఈ కోర్సు యొక్క మొదటి విభాగం ఇది.,,,
+इस खंड में तीन इकाइयां हैं।,ఈ విభాగంలో మూడు యూనిట్లు ఉన్నాయి.,,,
+इकाई 1 की अभिकल्पना प्रयोगशाला कार्य में आने वाले वैज्ञानिक उपकरण से आपका परिचय कराने के उद्देश्य से की गयी है इस इकाई में पहले आप सामान्य कांच पात्र एवं तापन उपकरण की पहचान करने का अध्ययन करेंगे।,ప్రయోగశాల పనిలో ఉపయోగించే శాస్త్రీయ పరికరాలను మీకు పరిచయం చేయడానికి యూనిట్ 1 రూపొందించబడింది.ఈ యూనిట్‌లో మీరు మొదట సాధారణ గాజు పాత్రలను మరియు తాపన పరికరాలను గుర్తించడానికి అధ్యయనం చేస్తారు.,,,
+उसके पश्चात् सामन्य प्रयोगों के लिए उपकरण के चयन एवं स्थापन के विशय में अध्ययन करेंगे।,"ఆ తరువాత, సాధారణ ప్రయోగాల కోసం పరికరాల ఎంపిక మరియు సంస్థాపన అనే అంశంలో అధ్యయనం చేస్తాము.",,,
+इसी इकाई में आप प्रयोगशाला अपकेन्द्रित्र के महत्व एवं उसको कार्य प्रणाली के विषय में पढ़ेंगे।,ఈ యూనిట్లో మీరు ప్రయోగశాల సెంట్రిఫ్యూజ్ యొక్క ప్రాముఖ్యత మరియు దాని పనితీరు గురించి చదువుతారు.,,,
+इकाई 2 की अभिकल्पना वैज्ञानिक मापन के सिद्धांत की व्याख्या करने एवं आधारभूत मापी यंत्रों का उपयोग सिखाने के उद्देश्य से की गयी है।,శాస్త్రీయ కొలత సూత్రాన్ని వివరించడానికి మరియు ప్రాథమిక కొలత పరికరాల వాడకాన్ని నేర్పడానికి యూనిట్ 2 రూపొందించబడింది.,,,
+इस इकाई में आप विभिन्न वैश्लेषिक तुलाओं और फिर विभिन्न आयतन मापी युक्तियों का अध्ययन करेंगे।,ఈ యూనిట్లో మీరు వివిధ విశ్లేషణాత్మక బరువులు మరియు వేర్వేరు వాల్యూమ్ కొలిచే పరికరాలను అధ్యయనం చేస్తారు.,,,
+इकाई 3 कांच पात्रों एवं उपस्करों की मरम्मत एवं देखभाल के विषय हैं।,గాజుసామాను మరియు పరికరాల మరమ్మత్తు మరియు నిర్వహణతో యూనిట్ 3 వ్యవహరిస్తుంది.,,,
+"इस इकाई में आप कांच पात्रों की सफाई, कांच उपकरण के समुच्चयन एवं उनके संग्रहण के विषय में अध्ययन करेंगे।","ఈ యూనిట్లో మీరు గాజు పాత్రల శుభ్రపరచడం, గాజు పరికరాల సేకరణ మరియు వాటి నిల్వ గురించి అధ్యయనం చేస్తారు.",,,
+"इस इकाई में आप कांच उपकरण के वहन, संग्रहण एवं हस्तलन लिए सुरक्षा उपायों का भी अध्ययन करेंगे।","ఈ యూనిట్లో మీరు గాజు పరికరాలను తీసుకెళ్లడం, నిల్వ చేయడం మరియు నిర్వహించడం కోసం భద్రతా చర్యలను కూడా అధ్యయనం చేస్తారు.",,,
+इस खंड के अध्ययन के उपरान्त आपःसामान्य उपकरण के अवयवों की पहचान कर सकेंगे और उनके नाम बता सकेंगे।,"ఈ విభాగాన్ని అధ్యయనం చేసిన తరువాత, మీరు సాధారణ పరికరాల భాగాలను గుర్తించి వాటికి పేరు పెట్టగలరు.",,,
+सामान्य उपकरण के सही एवं सुरक्षित उपयोग को बता सकेंगे और उसका निदर्शन कर सकेंगे।,వారు సాధారణ పరికరాల యొక్క సరైన మరియు సురక్షితమైన వాడకాన్ని చూపించగలరు మరియు ప్రదర్శించగలరు.,,,
+विभिन्न आयतन मापी युक्तियों के उपयोग का वर्णन कर सकेंगे।,విభిన్నమైన వాల్యూమ్ లు కొలిచే పరికరాల వాడకాన్ని వివరించగలుగుతారా.,,,
+द्रव्यमान ज्ञात करने के लिए विभिन्न वैश्लेषिक तुलाओं का प्रयोग कर सकेंगे।,ద్రవ్యరాశిని కనుగొనడానికి మేము వేర్వేరు విశ్లేషణాత్మక బరువులను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+कांच पात्रों की सही तरह से सफाई और उनका रखरखाव कर सकेंगे और टूट-फूट का ब्यौरा रख सकेंगे और समय-समय पर उसकी सूचना दे सकेंगे।,గాజు పాత్రలను వాటిని సరిగ్గా శుభ్రపరచడం మరియు నిర్వహించడం మరియు నష్టం యొక్క రికార్డును ఉంచడం మరియు ఎప్పటికప్పుడు సమాచారం ఇవ్వగలరు.,,,
+इस इकाई की तैयारी उन वैज्ञानिक उपकरणों से परिचित कराने के लिए की गई है जिनका उपयोग आप प्रयोगशाला कार्यों में करेंगे।,ప్రయోగశాల పనిలో మీరు ఉపయోగించే శాస్త్రీయ పరికరాలతో మీకు పరిచయం చేయడానికి ఈ యూనిట్ రూపొందించబడింది.,,,
+"इस इकाई का संबंध सामान्य प्रयोगशाला उपकरणों और उपस्करों की पहचान, उपयोग और रखरखाव से है।","ఈ యూనిట్ సాధారణ ప్రయోగశాల పరికరాలు మరియు పరికరాల గుర్తింపు, ఉపయోగం మరియు నిర్వహణకు సంబంధించినది.",,,
+उपकरणों की सफाई और उनके रखरखाव की इकाई 3 में विस्तार से चर्चा की गई है।,పరికరాలను  శుభ్రపరచడం మరియు నిర్వహణ యూనిట్ 3 లో వివరంగా చర్చించబడింది.,,,
+अतः यहां प्रमुख रखरखाव तकनीकों का संक्षेप में उल्लेख किया जाएगा ताकि उपकरणों का व्यावसायिक तौर पर और क्षति के बिना उपयोग किया जा सके।,"అందువల్ల, ప్రధాన నిర్వహణ పద్ధతులు క్లుప్తంగా ఇక్కడ ప్రస్తావించబడతాయి, తద్వారా పరికరాలను వాణిజ్యపరంగా మరియు నష్టం లేకుండా ఉపయోగించవచ్చు.",,,
+इस इकाई को पढ़ने के बाद आपःउपकरणों की पहचान कर उनके नाम बता सकेंगे।,"ఈ యూనిట్ చదివిన తరువాత, మీరు: పరికరాలను గుర్తించి వాటి పేర్లు చెప్పగలుగుతారు.",,,
+किसी प्रयोग के लिए सबसे उपयुक्त उपकरण का वरण कर सकेंगे और वरण करने का कारण बता सकेंगे।,ఏదైనా ప్రయోగానికి అత్యంత అనుకూలమైన సాధనాన్ని ఎంచుకోగలుగుతారు మరియు ఎంపికకు కారణం ఇవ్వగలరు.,,,
+यह बता सकेंगे कि सामान्य उपकरणों का सुरक्षित और सही उपयोग कैसे किया जाता है और उसे निदर्शित भी कर सकेंगे।,సాధారణ పరికరాలను సురక్షితంగా మరియు సరిగ్గా ఎలా ఉపయోగించాలో వారు మీకు చూపుతారు మరియు దానిని ప్రదర్శించగలుగుతారు.,,,
+यह भी बता सकेंगे कि किसी उपकरण को सही आधार कैसे दिया जाता है;और अपकेन्द्रित्र की कार्यप्रणाली का वर्णन कर सकेंगे।,పరికరానికి సరైన పునాది ఎలా ఇవ్వబడుతుందో వారు వివరించగలరు మరియు సెంట్రిఫ్యూజ్ యొక్క పనిని వివరిస్తారు.,,,
+उपकरणों की पहचन में सबसे पहले यह सुनिश्चित करना है कि आप उपकरण के विभिन्न अवयवों के सही नाम जानते हैं।,"పరికరాలను గుర్తించడంలో మొదటి విషయం ఏమిటంటే, పరికరం యొక్క వివిధ భాగాల యొక్క సరైన పేర్లు మీకు తెలుసని నిర్ధారించుకోవడం.",,,
+नीचे सामान्य प्रयोगशाला उपकरण की सूची दी गयी है।,క్రింద సాధారణ ప్రయోగశాల పరికరాల జాబితా ఉంది.,,,
+भले ही आप विश्वस्त हों कि आप उपकरणों को पहचान सकते हैं फिर भी हम आपको सलाह देते हैं कि आप इस पैराग्राफ को अवश्य पढ़ें क्योंकि इसमें वह संपूर्ण सूचना दी गई है जिसकी जानकारी आवश्यक है।,"మీరు పరికరాలను గుర్తించగలరని మీకు నమ్మకం ఉన్నప్పటికీ, అవసరమైన అన్ని సమాచారాన్ని అందించేందున ఈ పేరాను చదవమని మేము మీకు సలహా ఇస్తున్నాము.",,,
+कांच के उपकरण जो आप उपयोग में लाते हैं ठीक होने चाहिए।,మీరు ఉపయోగించే గాజు వస్తువు శుభ్రంగా మరియు చక్కగా ఉండాలి.,,,
+जिन कांच के उपकरणों में दरार है उन्हें कभी भी उपयोग में न लाएं।,పగుళ్లు ఉన్న గాజు ఉపకరణాలను ఎప్పుడూ ఉపయోగించవద్దు.,,,
+बीकर : बीकर की सामान्यतः सपाट तली के साथ बेलनाकार आकृति होती है।,బీకర్: బీకర్ సాధారణంగా ఫ్లాట్ బాటమ్‌తో స్థూపాకార ఆకారాన్ని కలిగి ఉంటుంది.,,,
+अनुमान लगाइए कि बीकरों के बिना प्रयोगशाला में काम करना कितना मुश्किल होगा।,బీకర్లు లేకుండా ప్రయోగశాలలో పని చేయడం ఎంత కష్టమో ఊహించండి.,,,
+आप जो भी बीकर लें वह दुरुस्त होना चाहिए।,మీరు తీసుకునే ఏదైనా బీకర్ తప్పక ఫిట్‌గా ఉండాలి.,,,
+"इसका उपयोग द्रव के विलोडन, मिश्रण और गरम करने में होता है।","ఇది ద్రవాలను కరిగించడం, కలపడం మరియు వేడి చేయడంలో ఉపయోగిస్తారు.",,,
+ये विभिन्न साइजों में उपलब्ध रहते हैं।,అవి వివిధ పరిమాణాలలో లభిస్తాయి.,,,
+क्वथन नली (boiling tube) : क्वथन नली एक छोटा बेलनाकार पात्र है जिसे पदार्थों के गरम करने में प्रयोग करते हैं।,"మరిగే గొట్టం: మరిగే గొట్టం ఒక చిన్న స్థూపాకార పాత్ర, ఇది పదార్థాలను వేడి చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+ब्यूरेट: ब्यूरेट एक अंशकेत कांच की नली है जिसमें टोंटी लगी होती है।,బ్యూరెట్: బ్యూరెట్ ఒక చిమ్ముతో కూడిన భిన్నమైన గాజు గొట్టం.,,,
+"जलशोषित्र (Desiccators): जलशोषित्र का उपयोग, उपकरण अथवा पदार्थों से आर्द्रता की शेष अल्पमात्राओं को पृथक कर उन्हें शुष्क रखने के लिए किया जाता है।",డెసికేటర్లు: పరికరాలు లేదా పదార్థాల నుండి మిగిలిన చిన్న పరిమాణంలో తేమను వేరు చేయడానికి మరియు వాటిని పొడిగా ఉంచడానికి హైడ్రోస్పియర్స్ ఉపయోగించబడతాయి.,,,
+जल-शोषक के ऊपर तार के रैक में रखने से पदार्थ शीघ्र सूख जाते हैं।,నీటిని పీల్చుకునే వాటిపై వైర్ రాక్లో ఉంచడం ద్వారా పదార్థాలు త్వరగా ఎండిపోతాయి.,,,
+जलशोषक के रूप में निर्जल कैल्सयम क्लोराइड का सर्वाधिक उपयोग होता है।,అన్‌హైడ్రస్ కాల్షియం క్లోరైడ్‌ను నీటి వికర్షకంగా ఎక్కువగా ఉపయోగిస్తారు.,,,
+किन्तु अन्य पदार्थों का उपयोग भी किया जाता है।,కానీ ఇతర పదార్థాలు కూడా వాడతారు.,,,
+ढक्कन और आधार के घर्षित कांच किनारों पर हल्का ग्रीज लगा देना चाहिए तथा ग्रीज को फैलाने के लिए ढक्कन को इधर-उधर खिसकाना चाहिए ताकि वायुरुद्र सील बन जाए।,"తేలికపాటి గ్రీజును మూత మరియు బేస్ యొక్క బహిర్గతమైన గాజు అంచులకు వర్తించాలి మరియు గ్రీజును వ్యాప్తి చేయడానికి, మూతను చుట్టూ కదలించాలి, తద్వారా గాలి మూసివేయబడుతుంది.",,,
+जलशोषित्र में कोई गरम वस्तु रखते समय इस बात की सावधानी रखें कि अंदर दाब न बने क्योंकि उससे ढक्कन को अधखुला छोड़ दें अथवा टोंटी को खुला रख दें।,"వాటర్ హీటర్‌లో వేడి వస్తువును ఉంచేటప్పుడు, మూత అజార్‌ వదిలేటప్పుడు లేదా బాటిల్‌ను తెరిచి ఉంచేటప్పుడు ఒత్తిడి పెరగకుండా జాగ్రత్త వహించండి.",,,
+ढक्कन को हटाने के लिए उसे खिसकाएं।,దాన్ని తొలగించడానికి మూత  తీసివేయండి,,,
+उसे उठाने का प्रयत्न न करें।,దాన్ని ఎత్తడానికి ప్రయత్నించవద్దు.,,,
+ऐसा करने से अनेक बार पीठ में चोट लगने का खतरा रहता है।,దీన్ని చాలాసార్లు చేయడం ద్వారా వెన్నునొప్పి వచ్చే ప్రమాదం ఉంది.,,,
+निस्पंदक फ्लास्क (Filter flask) : निस्यदक फ्लास्क की पार्श्व भुजा को निर्वात पंप के साथ जोड़ दिया जाता है।,ఫిల్టర్ ఫ్లాస్క్: ఫిల్టర్ ఫ్లాస్క్ యొక్క పార్శ్వ చేయి వాక్యూమ్ పంపుతో కలుపుతారు.,,,
+बहुधा इसका उपयोग बुकनर कीप के साथ किया जाता है।,ఇది తరచుగా బుచ్నర్ గరాటుతో ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+यदि इसकी गर्दन घर्षित कांच की हो तो इसे बुकनर फ्लास्क कहते हैं (किन्तु इसका प्रयोजन भी वही है)।,"దాని మెడ గాజుతో ఉంటే, దానిని బుచ్నర్ ఫ్లాస్క్ అంటారు (కానీ దాని ఉద్దేశ్యం కూడా అదే).",,,
+चपटे पैंदे का फ्लास्क (Flat-bottomed flask): इस फ्लास्क को न तो गरम करना चाहिए और न दाब परिवर्तन के प्रभाव में रखना चाहिए क्योंकि पैंदे के चारों ओर कांच प्रतिबल के प्रभाव में रहता है।,ఫ్లాట్-బాటమ్డ్ ఫ్లాస్క్: ఈ ఫ్లాస్క్ వేడి చేయకూడదు లేదా ఒత్తిడి మార్పులో ఉంచకూడదు ఎందుకంటే అడుగు చుట్టూ ఉన్న గాజు ఒత్తిడి ప్రభావంలో ఉంటుంది.,,,
+कीप (Funnel): इसका उपयोग निस्पंदक पत्र के साथ गुरुत्व द्वारा सामान्य निस्यंदन के लिए किया जाता है।,గరాటు: ఇది వడపోత కాగితంతో గురుత్వాకర్షణ ద్వారా సాధారణ వడపోత కోసం ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+"गैस जार (Gas jar): यह एक बेलनाकार पात्र है जिसे गैस जैसे कि ऑक्सीजन, हाइड्रोजन और नाइट्रोजन एकत्र करने में करते हैं।","గ్యాస్ జార్: ఇది ఒక స్థూపాకార పాత్ర, ఇది ఆక్సిజన్, హైడ్రోజన్ మరియు నత్రజని వంటి వాయువులను సేకరించడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+इसे कागज वर्णले रखीकी में भी प्रयोग कर सकते हैं जिसका अध्ययन इकाई 6 में करेंगे।,"దీనిని కాగితం వర్ణమాలలో కూడా ఉపయోగించవచ్చు, ఇది యూనిట్ 6 లో అధ్యయనం చేయబడుతుంది.",,,
+मापक सिलिंडर (Measuring cylinder): मापी सिलिंडर के पार्श्व में आयतन का पैमाना होता है जिससे उनमें मौजूद विलयन के लगभग आयतन की जानकारी मिलती है।,"కొలిచే సిలిండర్: కొలిచిన సిలిండర్ యొక్క పార్శ్వ వైపు వాల్యూమ్ యొక్క స్కేల్ ఉంది, ఇది వాటిలో ద్రావణం యొక్క వాల్యూమ్ గురించి సమాచారాన్ని ఇస్తుంది.",,,
+इनकी विस्तृत चर्चा इकाई 2 में की जाएगी।,వీటిని యూనిట్ 2 లో వివరంగా చర్చిస్తారు.,,,
+पेट्रीडिश: इसका उपयोग भी सूक्ष्मजैविकी में संवर्धन के लिए होता है।,ప్యాట్రిడిష్: ఇది మైక్రోబయాలజీలో ప్రమోషన్ కోసం కూడా ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+"कांच की पैट्रीडिश का पुनः उपयोग हो सकता है, किन्तु प्रयोज्य प्लास्टिक की पैट्रीडिश का पुनः उपयोग नहीं करना चाहिए क्योंकि उनका समुचित निर्जीकरण नहीं हो सकता है।","గ్లాస్ పేట్రిడిష్‌లను తిరిగి ఉపయోగించుకోవచ్చు, కాని పునర్వినియోగపరచలేని ప్లాస్టిక్ పేట్రిడిష్‌లను సరిగా క్రిమిరహితం చేయకపోవడంతో వాటిని తిరిగి ఉపయోగించకూడదు.",,,
+पिपेटः (क) पिपेट का उपयोग तरल की ज्ञात मात्रा को एक पात्र से दूसरे पात्र में स्थानांतरण करने में करते हैं।,పైపెట్: (ఎ) ఒక కంటైనర్ నుండి మరొక పాత్రకు తెలిసిన ద్రవాన్ని బదిలీ చేయడానికి పైపెట్లను ఉపయోగిస్తారు.,,,
+इनकी विस्तृत चर्चा भी इकाई 2 में की गई है।,వీటిని యూనిట్ 2 లో కూడా వివరంగా చర్చించారు.,,,
+गोल पैंदे का फ्लास्क (Round-bottomed flask): इस फ्लास्क का उपयोग तब करना चाहिए जब स्वयं फ्लास्क अथवा उसमें रखी-वस्तुओं पर तीव्र ऊष्मा का प्रभाव पड़ता है।,రౌండ్-బాటమ్డ్ ఫ్లాస్క్: ఫ్లాస్క్ లేదా దానిలోని వస్తువులు బలమైన ఉష్ణ ప్రభావాన్ని కలిగి ఉన్నప్పుడు ఈ ఫ్లాస్క్ ఉపయోగించాలి.,,,
+अथवा वायुमंडलीय दाब से उसके दाब में भिन्नता होती है।,లేదా దాని పీడనం వాతావరణ పీడనం నుండి భిన్నమైనది.,,,
+पृथक्कारी कीप (Separating funnel): इसका उपयोग किसी विलयन से पदार्थ को निष्कर्षित करने के लिए किया जाता है।,గరాటును వేరుచేయడం: ఇది ఒక పరిష్కారం నుండి పదార్థాన్ని తీయడానికి ఉపయోగిస్తారు.,,,
+इसके लिए विलयन को ऐसे कार्बनिक विलायक के साथ मिलाया जाता है जिसमे पदार्थ अधिक विलय हो ।,"దీని కోసం, ద్రావణాన్ని సేంద్రీయ ద్రావకంతో కలుపుతారు, దీనిలో పదార్థం మరింత విలీనం అవుతుంది.",,,
+पृथक्कारी कीप को प्रयुक्त करते समय उसे दोनों हाथों से मजबूती से पकड़ा।,"వేరుచేసే గరాటును ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు, అతను దానిని రెండు చేతులతో గట్టిగా పట్టుకున్నాడు.",,,
+कुछ कुछ समय बाद किप को उल्टा करे और टूटी खोल दे।,కొంత సమయం తరువాత కిప్‌ను తలక్రిందులుగా చేసి తెరిచి ఉంచండి.,,,
+ताकि बाष्प निकल जाय।,తద్వారా ఆవిరి బయటకు వస్తుంది.,,,
+परख नली (Test tubes): 16 मिमी व्यास की परख नलियों को अधिक पसन्द किया जाता है क्योंकि उनके सिरे पर अंगूठा आसानी से फिट हो जाता है।,పరీక్ష గొట్టాలు: 16 మిమీ వ్యాసం కలిగిన పరీక్ష గొట్టాలకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది ఎందుకంటే బొటనవేలు వాటి చివర్లలో సులభంగా సరిపోతుంది.,,,
+परख नली में द्रव कभी न उबालें।,పరీక్ష గొట్టంలో ద్రవాన్ని ఎప్పుడూ ఉడకబెట్టకండి.,,,
+उसके लिए क्वथन नली का उपयोग करें।,దాని కోసం మరిగే గొట్టాన్ని ఉపయోగించండి.,,,
+आयतनमापी फ्लास्क (Volumetric flask): आयतनमापी फ्लास्क का उपयोग ज्ञात सान्द्रता और निश्चित आयतन का विलयन बनाने के लिए किया जाता है।,వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్: తెలిసిన ఏకాగ్రత మరియు స్థిర వాల్యూమ్ పరిష్కారాలను చేయడానికి వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్ ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+वॉच ग्लास: यह शब्द छोटे. काचों के लिए प्रयुक्त होता है।,వాచ్ గ్లాస్: చిన్న పదం. బురద కోసం ఉపయోగిస్తారు.,,,
+जिनका व्यास 100 मिमी के आसपास होता है उन्हें क्लॉक ग्लास कहते हैं।,100 మిమీ వ్యాసం కలిగిన వారిని క్లాక్ గ్లాస్ అంటారు.,,,
+बुकलर कीप: इसका उपराग मुरगत कावनिक रसायन पप को एकत्रित करन और इसका उपयोग चोट निस्यंदन पत्र के साथ किया जाता है।,బుచ్లర్స్ ఫన్నెల్: కావెర్నస్ రసాయన పైపును మరియు గాయం వడపోత షీట్తో దాని ఉపయోగాన్ని సేకరించడానికి ఇది ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+बुन्सेन ज्वालक (Bunsen bumer): लैब में तापन के लिए सबसे प्रमुख साधन है।,బన్సెన్ బమర్: ప్రయోగశాలలో వేడి చేయడానికి చాలా ముఖ్యమైన సాధనం.,,,
+बुन्सेन ज्वालक की वर्ष में कम से कम एक बार सर्विस योग्यता के लिए जांच कर लेनी चाहिए।,బన్సెన్ ఫ్లేమ్ కనీసం సంవత్సరానికి ఒకసారి సేవా అర్హత కోసం తనిఖీ చేయాలి.,,,
+तागु संरोहण ट्यूब इन्लेट ट्यूब गैस आपूर्ति पाईप वायु नियामक स्लीव जेट आधार।,టాగు ప్రొటెక్షన్ ట్యూబ్ ఇన్లెట్ ట్యూబ్ గ్యాస్ సప్లై పైప్ ఎయిర్ రెగ్యులేటర్ స్లీవ్ జెట్ బేస్.,,,
+बुन्सेन ज्वालक रिटॉट क्लैम्प के साथ ब्यूरेट स्टैंड: जैसाकि नाम से पता लगता है इसका उपयोग मुख्यतः ब्यूरेट को पकड़े रखने में होता है।,"బన్సెన్ ఫ్లేమ్ రెటోట్ క్లాంప్‌తో బ్యూరెట్ స్టాండ్: పేరు సూచించినట్లుగా, ఇది ప్రధానంగా బ్యూరెట్‌ను పట్టుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+इसका उपयोग फनेल स्टैंड के रूप में भी होता है।,ఇది గరాటు స్టాండ్‌గా కూడా ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+रिटॉट क्लैम्प के साथ ब्यूरेट स्टैंड।,రెటోట్ బిగింపుతో బ్యూరెట్ స్టాండ్.,,,
+सिरेमिक जाली (Ceramic gauze): पहले इनमें सिरेमिक के स्थान पर ऐस्बेटॉस प्रयुक्त होता था किन्तु अब उसे छोड़ दिया गया है।,"సిరామిక్ గాజుగుడ్డ: అంతకుముందు, సిరామిక్ స్థానంలో ఆస్బెస్టాస్ ఉపయోగించబడింది, కానీ ఇప్పుడు అది వదిలివేయబడింది.",,,
+जाली का काम बुन्सेन ज्वालक द्वारा उत्पन्न ऊष्णा को विसरित करना है ताकि गरम किए जा रहे पात्र को ऊष्मीय आघात न लगे।,"లాటిస్ యొక్క పని బన్సెన్ మంట ద్వారా ఉత్పన్నమయ్యే వేడిని వ్యాప్తి చేయడం, తద్వారా వేడి చేయబడిన పాత్ర థర్మల్ షాక్‌కు గురికాదు.",,,
+यदि जाली के बीच में रंध्रों में सिरेमिक न हो तो जाली का उपयोग नहीं करना चाहिए।,"మెష్ మధ్యలో రంధ్రాలలో సిరామిక్ లేకపోతే, మెష్ వాడకూడదు.",,,
+सिरेमिक मध्य के बिना स्टेनलेस स्टील जाली का उपयोग भी किया जा सकता है।,సిరామిక్ మిడిల్ లేకుండా స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ లాటిస్ కూడా ఉపయోగించవచ్చు.,,,
+कार्क वेषक (Corts borers): इसका उपयोग कार्क में छिद्र करने के लिए होता है।,కార్ట్స్ బోర్ర్స్: ఇది కార్క్ చిల్లులు వేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.,,,
+वाष्पन द्रोणी (Evaporating basin): ये कांच अथवा पार्सिलेन के बने होते हैं।,బాష్పీభవన బేసిన్: అవి గాజు లేదా పార్సిలియన్‌తో తయారు చేయబడతాయి,,,
+ऋतिबल के सामान पोतिलेन द्रोणी भी तेज गरम करने पर टूट सकती है।,రాటిబాల్ మాదిరిగా పొటిలైన్ బేసిన్లు కూడా వేడి చేసినప్పుడు విరిగిపోతాయి.,,,
+इसलिए उपयोग से पहले उनकी अक्षतता की उसी प्रकार जांच कर लेनी पादिर जिस प्रकार कृत्सिवल के लिए की थी।,"కాబట్టి ఉపయోగం ముందు, క్రిటివాల్ పండుగ మాదిరిగానే వారి సమగ్రతను తనిఖీ చేయండి.",,,
+फिल्टर पम्प: इस प्रकार के पम्प को ठंडे पानी की टॉटी के साथ जोड़ दिया जाता है।,ఫిల్టర్ పంప్: ఈ రకమైన పంపును చల్లటి నీటి ట్యాంకుతో కలుపుతారు.,,,
+जिसे खोलने से आंशिक निर्वात हो जाता है।,వీటిని తెరవడం పాక్షిక శూన్యతకు దారితీస్తుంది.,,,
+यह ध्यान रखें कि पम्य का चौड़ा सिरा जल सप्लाई के साथ संयुक्त रहे।,పైపు యొక్క విస్తృత చివర నీటి సరఫరాతో కలపాలని గుర్తుంచుకోండి.,,,
+गूच क्रूसिबल: इसका उपयोग गुरुत्वनापी रासायनिक विश्लेषण में अकार्बनिक उत्परदों के संग्रहण और शुष्कन के लिए किया जाता है।,గూచ్ క్రూసిబుల్: గురుత్వాకర్షణ రసాయన విశ్లేషణలో,,,
+खताओं के पास में सिन्टरित कांच डिस्क उपलब्ध होती है।,గనుల దగ్గర సింథటిక్ గ్లాస్ డిస్క్‌లు అందుబాటులో ఉన్నాయి.,,,
+संख्या जितनी बड़ी होगीख आमाप उतना ही छोटा होगा।,"పెద్ద సంఖ్య, చిన్న పరిమాణం.",,,
+धारित होने वाला कण जितना सूक्ष्म होगा निरयंदन उतना ही होगा।,"పట్టుకున్న చిన్న కణం, వడపోత ఎక్కువ అవుతుంది",,,
+मोर क्लिप: इसका उपयोग बंद अथवा खुली रबर नलिका को कसने के लिए किया जाता है।,మరింత క్లిప్: మూసివేసిన లేదా ఓపెన్ రబ్బరు నాజిల్లను బిగించడానికి ఇది ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+इस क्लिप के साथ कोई मध्यवर्ती स्थिति नहीं होती है।,ఈ క్లిప్‌తో ఇంటర్మీడియట్ స్థానం లేదు.,,,
+पाइपमृत्तिका त्रिभुज (Pipeclay triangle): इसका उपयोग बुन्सेन ज्वाला के ऊपर क्रूसिबल को अवलंब देने के लिए किया जाता है।,పైప్‌క్లే త్రిభుజం: బన్‌సెన్ మంటపై క్రూసిబుల్‌కు మద్దతు ఇవ్వడానికి ఇది ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+सफेद पाइपमृत्तिका भंगुर होती है और गरम करने के बाद शीघ्र टूट जाती है।,తెల్ల పైపు బంకమట్టి పెళుసుగా ఉంటుంది మరియు వేడి చేసిన తర్వాత త్వరగా విరిగిపోతుంది.,,,
+"किन्तु टूटे टुकड़ों का उपयोग, स्वच्छ अवस्था में, सरंध पात्र के स्रोत के रूप में उबलते-द्रवों के उच्छलन को रोकने के लिए किया जाता है।","కానీ విరిగిన ముక్కలు కుండ యొక్క మూలంగా, శుభ్రమైన స్థితిలో, ద్రవాలను మరిగించకుండా నిరోధించడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+सिरेमिक की नलियों से आच्छादित लोहे की तार के त्रिभुज भी उपलब्ध हैं।,సిరామిక్ గొట్టాలతో కప్పబడిన ఐరన్ వైర్ త్రిభుజాలు కూడా అందుబాటులో ఉన్నాయి.,,,
+ये पाइपमृत्तिका त्रिभुजों से अधिक समय तक चलते हैं।,ఈ పైపులు త్రిభుజాల కన్నా ఎక్కువసేపు ఉంటాయి.,,,
+पिपेट पूरक (Pipette fillers): पिपेटों को भरने के लिए पिपेट का उपयोग करना चाहिए।,పైపెట్ ఫిల్లర్లు: పైపెట్లను పూరించడానికి పైపెట్లను వాడాలి.,,,
+पिपेट में मुंह से द्रव न भरें।,పైపును నోటి నుండి ద్రవంతో నింపవద్దు.,,,
+मूराली और खरल: पात्र को खरल कहते हैं।,మురళి మరియు ఖార్ల్: పాత్రను ఖార్ల్ అంటారు.,,,
+"प्रयोग के समय मूसली को मजबूती के साथ पकड़कर, खरल में गोल और पेषण गति में घुमाना चाहिए।","ఉపయోగం సమయంలో, ముస్లీని గట్టిగా పట్టుకోవాలి, గుండ్రంగా తిప్పడం మరియు మోర్టార్లో కదలికను పంపడం.",,,
+रिटॉर्ट वलय (Retort ring): बड़े रिटॉर्ट वलय का उपयोग त्रिपाद स्टैड के बजाए पात्र के नीचे तार की जाली को अवलंब देने के लिए किया जाता है।,రిటార్ట్ రింగ్: త్రిపాద స్టాండ్‌కు బదులుగా ఓడ కింద వైర్ మెష్‌కు మద్దతు ఇవ్వడానికి పెద్ద రిటార్ట్ రింగ్ ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+बहुधा उनका उपयोग पृथक्कारी कीपों को अवलंब देने के लिए किया जाता है।,అవి తరచుగా వివిక్త ఫన్నెల్స్‌కు మద్దతు ఇవ్వడానికి ఉపయోగిస్తారు.,,,
+छोटे वलयों का उपयोग गुरुत्व कीप स्टैंड के रूप में किया जाता है।,చిన్న రింగులను గురుత్వాకర్షణ గరాటు స్టాండ్‌గా ఉపయోగిస్తారు.,,,
+स्पिरिट लैम्प: प्रयोगशाला स्पिरिट लैम्प का उपयोग उन प्रयोगशाला प्रयोगों में किया जाता है जहां गरम करने की आवश्यकता होती है।,స్పిరిట్ లాంప్: తాపన అవసరమయ్యే ప్రయోగశాల ప్రయోగాలలో ప్రయోగశాల స్పిరిట్ లాంప్స్ ఉపయోగించబడతాయి.,,,
+यह लैम्प स्पिरिट या एल्कोहॉल को सुरक्षित तरीके से दहन करने के लिए अनुकूल है।,స్పిరిట్ లాంప్స్ లేదా ఆల్కహాల్స్‌ను సురక్షితంగా దహించటానికి  ఇది సరిపోతుంది.,,,
+स्पैचुला:उपयुक्त नहीं हैं क्योंकि अनेक रासायनिक द्रव्य उनके साथ क्रिया करते हैं।,గరిటెలాంటి: తగినది కాదు ఎందుకంటే చాలా రసాయన పదార్థాలు వాటితో సంకర్షణ చెందుతాయి.,,,
+ये निकल अथवा स्टेनलेस इस्पात के बनाए जाते हैं।,అవి నికెల్ లేదా స్టెయిన్లెస్ స్టీల్తో తయారు చేయబడతాయి.,,,
+प्लास्टिक स्पेचुला परख नली धारक (Test-tube holder): (क) यह स्टेनलेस स्टील तार क्लैंप किस्म का होता है।,ప్లాస్టిక్ గరిటెలాంటి టెస్ట్ ట్యూబ్ హోల్డర్: (ఎ) ఇది ఒక రకమైన స్టెయిన్లెస్ స్టీల్ వైర్ బిగింపు.,,,
+इसे नूफील्ड परख नली धारक भी कहते हैं (ख) लकड़ी का परख नली धारक।,దీనిని నౌఫీల్డ్ టెస్ట్ ట్యూబ్ హోల్డర్ అని కూడా పిలుస్తారు (బి) చెక్క టెస్ట్ ట్యూబ్ హోల్డర్.,,,
+इस किस्म की जच करते रहना चाहिए क्योंकि इसके जबड़े झुलस कर आसानी से टूट जाते हैं।,ఈ రకాన్ని అనుసరించాలి ఎందుకంటే దాని దవడలు సులభంగా కాలిపోయి విరిగిపోతాయి.,,,
+परख नली रैक (Tast-uborack): यदि लकड़ी के नये रेक पर स्वच्छ वार्निश के दो लेप कर दिए जाएं तो वह बहुत समय तक सराब नहीं होता है।,"టెస్ట్ ట్యూబ్ ర్యాక్ (టేస్ట్-ఉబొరాక్): చెక్క యొక్క కొత్త రాక్ పై శుభ్రమైన వార్నిష్ యొక్క రెండు కోటింగ్ లు వర్తింపజేస్తే, అది ఎక్కువ కాలం తడిసిపోదు.",,,
+दीले पैगों को अच्छे सरेस से पुनः चिपकाया जा सकता है।,మెంతులు పెగ్స్ మంచి జిగురుతో తిరిగి అతికించవచ్చు.,,,
+क्रसिबल टांग्स: ये स्टील के बने होते हैं इसका उपयोग गरम पात्रों और क्रसिबल टांग्स को पकड़े रहने में होता है।,"క్రూసిబుల్ పటకారు: అవి ఉక్కుతో తయారు చేయబడ్డాయి, ఇది వేడి నాళాలు మరియు క్రూసిబుల్ కాళ్ళను పట్టుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+त्रिपाद स्टैंड (Tripod stand) : इसे टागों के निचले भाग से पकड़ना चाहिए ताकि अंगुलियों के जलने का खतरा न रहे।,త్రిపాద స్టాండ్: వేలు కాలిపోయే ప్రమాదం ఉండకుండా కాళ్ళ దిగువ నుండి పట్టుకోవాలి.,,,
+घावन बोतल (Wash bottle): इसमें शुद्ध जल रखा जाता है।,వాష్ బాటిల్: స్వచ్ఛమైన నీటిని అందులో ఉంచుతారు.,,,
+यदि उसने आसुत जल के अलावा अन्य द्रय रख तो बातल के चारों ओर उसका नाम लिखा दें और जल की बातला से अलग रखें।,"అతను స్వేదనజలం కాకుండా వేరే ద్రవాన్ని ఉంచినట్లయితే, అతని పేరును టాకర్ చుట్టూ వ్రాసి నీటి చర్చ నుండి వేరుగా ఉంచండి.",,,
+प्रयोगशाला में तापन के लिए निम्नलिखित विधियों का उपयोग किया जाता है।,ప్రయోగశాలలో వేడి చేయడానికి క్రింది పద్ధతులు ఉపయోగించబడతాయి.,,,
+बुन्सेन ज्वालक सामान्य प्रयोगशाला में ऊष्मा उत्पादन की अनेक विधियां हैं किन्तु बुन्सेन ज्वालक सर्वाधिक प्रयुक्त साधन है।,"బన్సెన్ బర్నర్ జనరల్ లాబొరేటరీలో ఉష్ణ ఉత్పత్తికి అనేక పద్ధతులు ఉన్నాయి, కాని బన్సెన్ బర్నర్ ఎక్కువగా ఉపయోగించే పరికరం.",,,
+जब वायु छिद्र पूरा खुला होता है तो बुन्सेन ज्वाला सबसे अधिक गरम होता है।,గాలి రంధ్రం పూర్తిగా తెరిచినప్పుడు బన్సెన్ మంట అత్యంత వేడిగా ఉంటుంది.,,,
+उसका ताप 1000°C तक हो सकता है।,దీని ఉష్ణోగ్రత 1000°C వరకు ఉండవచ్చు.,,,
+वायु छिद्र को बंद कर बुन्सेन ज्यालक न जलाएं अन्यथा पात्र पर काजल जमा हो जाएगा।,"గాలి రంధ్రాలను మూసివేయడం ద్వారా బన్సెన్ సూక్ష్మక్రిమిని కాల్చవద్దు, లేకపోతే కాజల్ ఓడలో పేరుకుపోతుంది.",,,
+यद्यपि बुन्सेन ज्यालक सामान्य तापन के लिए उपयोगी हैं किन्तु उन्हें ज्वलनशील द्रयों के निकट इस्तेमाल नहीं करना चाहिए।,"సాధారణ తాపనానికి బన్సెన్ స్ఫటికాలు ఉపయోగపడతాయి, అయితే అవి మండే ద్రవాల దగ్గర వాడకూడదు.",,,
+उस स्थिति में आगामी भागों में वर्णित उपकरणों का उपयोग किया जा सकता है।,అలాంటప్పుడు తరువాతి భాగాలలో వివరించిన పరికరాలను ఉపయోగించవచ్చు.,,,
+बुन्सेन ज्यालक की वर्ष में कम से कम एक बार सर्विस योग्यता के लिए जांच कर लेनी चाहिए।,బన్సెన్ జిలాక్ కనీసం సంవత్సరానికి ఒకసారి సేవా అర్హత కోసం పరీక్షించబడాలి.,,,
+अनुमोदित जांच सूची इस प्रकार है।,ఆమోదించబడిన చెక్‌లిస్ట్ ఈ క్రింది విధంగా ఉంది.,,,
+चिमनी निकालकर यह सुनिश्चित करें कि छिद्र खुला है।,రంధ్రం తెరిచి ఉండేలా చిమ్నీని తొలగించండి.,,,
+धागे के चारों ओर पेट्रोलियम जेली लगाने से चिमनी को दुबारा आसानी से फिट किया जा सकता है।,థ్రెడ్ చుట్టూ పెట్రోలియం జెల్లీని వేయడం ద్వారా చిమ్నీని సులభంగా తిరిగి అమర్చవచ్చు.,,,
+यह सुनिश्चित करें कि कॉलर आसानी से घूमता है।,కాలర్ సజావుగా తిరుగుతుందని నిర్ధారించుకోండి.,,,
+कुछ लोगों की प्रवृत्ति होती है।,కొంతమందికి ధోరణి ఉంటుంది.,,,
+कि वे रबर नलिका को निकालकर दूसरे कामों के लिए प्रयुक्त करते हैं।,వారు రబ్బరు నాజిల్లను తీసివేసి ఇతర ప్రయోజనాల కోసం ఉపయోగిస్తారు.,,,
+इसे रोकने के लिए नलिका को ज्यालक की गैस की प्रवेश नली के साथ बांध दें।,"దీనిని నివారించడానికి, నాజిల్లను ఇన్లెట్ గ్యాస్ ఇన్లెట్తో కట్టండి.",,,
+बीच-बीच में इस बात की भी जांच करते रहें कि रबर नलिका कटी तो नहीं है।,రబ్బరు గొట్టం కత్తిరించబడలేదని పదేపదే తనిఖీ చేయండి.,,,
+आवश्यक हो तो उसे बदल दें।,అవసరమైతే మార్చండి.,,,
+प्लास्टिक नलिका का उपयोग न करें क्योंकि वह आसानी से गलकर विकृत हो जाती है।,తేలికగా కరిగిపోయి రూపవికృతి చెందినప్లాస్టిక్ నాజిల్స్ ఉపయోగించవద్దు.,,,
+प्राकृतिक गैस और सिलिंडर में भरी गैस दोनों के साथ उपयोग के लिए बुन्सेन ज्वालक उपलब्ध हैं।,సహజ వాయువు మరియు సిలిండర్ నిండిన వాయువు రెండింటితో ఉపయోగం కోసం బన్సెన్ ఫ్లేమర్లు అందుబాటులో ఉన్నాయి.,,,
+विभिन्न प्रकार के ज्यालकों को आपस में मिलाएं क्योंकि वे अंतर्परिवर्तनी य नहीं होते हैं।,వివిధ రకాలైన ఆమ్లాలు పరస్పరం మార్చుకోలేనందున వాటిని కలపండి.,,,
+जिन बुन्सेन ज्यालको को सिलिडर में भरी गैसों के लिए प्रयुक्त किया जाता है ।,బన్సెన్ జియెల్కోను సిలిండర్లలో నింపిన వాయువుల కోసం ఉపయోగిస్తారు.,,,
+उनमें चिमनी की पैदी में गैस के जाने के लिए बड़े छिद्र होते हैं।,చిమ్నీ గుండా వాయువు వెళ్ళడానికి వాటికి పెద్ద రంధ్రాలు ఉన్నాయి.,,,
+जल बाथ यह मुख्यतः एक जल पात्र है जिसे गरम किया जाता है।,నీటి స్నానం ఇది ప్రధానంగా వేడిచేసిన నీటి పాత్ర.,,,
+जल पात्र को बुन्सेन ज्यालक अथया विद्युत् द्वारा गरम किया जाता है।,నీటి పాత్రను బన్సెన్ నీరు లేదా విద్యుత్ ద్వారా వేడి చేస్తారు.,,,
+साधारण जल बाथ में जल का बीकर अथवा ऐलुमिनियम पात्र होता है जो पृथक होने वाले वलयों के सेट द्वारा आच्छादित रहता है।,"ఒక సాధారణ నీటి స్నానంలో బీకర్ లేదా అల్యూమినియం పాత్ర ఉంటుంది, ఇది వేరు వేరు వలయాల ద్వారా కప్పబడి ఉంటుంది.",,,
+विद्युत् तप्त जल बाथ में स्थिर-तल युक्ति लगी रहती है जिससे जल वाष्पन के कारण होने वाली समस्याओं का निराकरण हो जाता है।,"విద్యుదీకరించిన నీటి స్నానంలో స్థిరమైన-దిగువ పరికరం వ్యవస్థాపించబడింది, ఇది నీటి బాష్పీభవనం వల్ల కలిగే సమస్యలను పరిష్కరిస్తుంది.",,,
+इस युक्ति का प्रयोग तब किया जाता है ।,ఈ పరికరం అప్పుడు ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+जब जल-बाथ का उपयोग उच्च ताप पर किया जाता है और जल का पर्याप्त वाष्पन होता है अथवा जल बाथ का लंबे समय तक उपयोग किया जाता है।,అధిక ఉష్ణోగ్రత వద్ద నీటి స్నానం ఉపయోగం మరియు నీరు తగినంత ఆవిరి అయినప్పుడు లేదా ఎక్కువ సమయం పాటు వాటర్ బాత్ ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+प्रत्येक स्थिति में जल अंतर्गम को तार द्वारा टोंटी के साथ तथा जल निर्गम को स्थिर तल युक्ति के साथ जोड देना चाहिए ताकि प्रयोगशाला में पानी न फैले।,"ప్రతి సందర్భంలో, వాటర్ ఇన్లెట్ వైర్ ద్వారా ఒక చిమ్ముతో మరియు నీటి ఉత్పత్తిని స్థిరమైన దిగువ పరికరంతో అనుసంధానించాలి, తద్వారా ప్రయోగశాలలో నీరు ప్రసరించదు.",,,
+जल-बाथ का उपयोग अभिक्रिया-मिश्रण को 100°C तक गरम करने के लिए किया जाता है।,ప్రతిచర్య మిశ్రమాన్ని 100 ° C కు వేడి చేయడానికి నీరు-స్నానాలు ఉపయోగిస్తారు.,,,
+तेल बाथ यह जल बाथ के सामान ही है किन्तु जल के स्थान में तेल का उपयोग किया जाता है।,ఆయిల్ బాత్: ఇది నీటి స్నానానికి సమానంగా ఉంటుంది కాని నీటి స్థానంలో నూనెను ఉపయోగిస్తారు.,,,
+इसमें द्रव पैराफिन का उपयोग किया जा सकता है किन्तु वह लगभग 200°C पर झुलस कर धूम उत्पन्न करने लगता है।,"ద్రవ పారాఫిన్‌ను ఇందులో ఉపయోగించవచ్చు, కాని ఇది సుమారు 200 ° C వద్ద కాలిపోతుంది మరియు ఒక స్పట్టర్ ఉత్పత్తి చేస్తుంది.",,,
+सिलिकन तरल उपयुक्त रहता है जब तक उसकी दुबारा आवश्यकता न हो।,సిలికాన్ ద్రవము అనుకూలంగా ఉంటుంది మళ్ళీ అవసరమయ్యే వరకు.,,,
+बाथ को प्रचलित विधियों द्वारा गरम किया जाता है।,ప్రసిద్ధ పద్ధతుల ద్వారా స్నానాలు వేడి చేయబడతాయి.,,,
+हॉट प्लेट यह धातु शिला होती है जिसमें विद्युत् तापन कुंडली लगी होती है।,హాట్ ప్లేట్ అనేది ఎలక్ట్రిక్ హీటింగ్ కాయిల్‌తో కూడిన మెటల్ ప్లేట్.,,,
+"जहां युन्सेन ज्यालक का उपयोग न किया जा सके यहां इसके द्वारा जल बाथ, तेल बाथ,अथवा सीधे पात्र को गरम करने के लिए किया जाता है।","యున్సెన్ జిలాక్ ఉపయోగించలేని చోట, నీటి స్నానం, ఆయిల్ బాత్ లేదా ప్రత్యక్ష పాత్రను వేడి చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.",,,
+विलयनों को बनाने में इसका विशेष रूप से उपयोग है।,ఇది ముఖ్యంగా పరిష్కారాలను తయారు చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.,,,
+दुर्भाग्यवश इस बात का कोई संकेत नहीं होता है कि उपयोग के बाद हॉट प्लेट गरम है।,దురదృష్టవశాత్తు హాట్ ప్లేట్ ఉపయోగించిన తర్వాత వేడిగా ఉన్నట్లు సూచనలు లేవు.,,,
+इसलिए सावधानी की आवश्यकता होती है और चेतावनी सूचना उपयोगी रहती है।,అందువల్ల జాగ్రత్త అవసరం మరియు హెచ్చరిక సమాచారం ఉపయోగపడుతుంది.,,,
+हॉट प्लेट को 250°C तक गरम किया जा सकता है।,వేడి పలకను 250 ° C కు వేడి చేయవచ్చు.,,,
+तापन मेंटल इसमें कांच रेशा तंतु (glass fiber yarn) में आच्छादित नम्य विद्युत् तापन ऐलीमेंट होता।,తాపన మాంటిల్ ఇది గ్లాస్ ఫైబర్ నూలుతో కప్పబడిన సాగే విద్యుత్ తాపన మూలకాన్ని కలిగి ఉంటుంది.,,,
+यह धातु पात्र में आरुढ रहता है जिसमें ताप नियंत्रण के लिए ऊर्जा नियामक होता है।,ఇది ఉష్ణ నియంత్రణ కోసం శక్తి నియంత్రకాన్ని కలిగి ఉన్న ఒక లోహ పాత్రలో అమర్చబడి ఉంటుంది.,,,
+मेंटल पर्याप्त नम्य होता है जो प्रयुक्त पलास्क के चारों ओर चुस्त फिट आता है।,ఉపయోగించిన పలాస్క్ చుట్టూ గట్టిగా సరిపోయేలా మాంటిల్ అనువైనది.,,,
+यह अपेक्षाकृत कम ताप पर काम करता है।,ఇది తక్కువ ఉష్ణోగ్రతల వద్ద పనిచేస్తుంది.,,,
+अतः इसका उपयोग उस स्थान पर किया जा सकता है जहां आग का खतरा हो।,"అందువల్ల, అగ్ని ప్రమాదం ఉన్న ప్రదేశంలో దీనిని ఉపయోగించవచ్చు.",,,
+इसके बावजुद तापन मेंटल का सामान्य अधिकतम कार्य ताप लगभग 450°C हो।,"అయినప్పటికీ, తాపన మాంటిల్ యొక్క సాధారణ గరిష్ట పని ఉష్ణోగ్రత 450 ° C ఉండాలి.",,,
+"यदि बीकर को बुन्सेन ज्वालक में गरम करना हो तो बुन्सेन ज्वाला और बीकर के बीच कौन सी वस्तु रखेंगे? स्टार्च पर लार के प्रभाव को ज्ञात करने का प्रयोग (इसे शरीर के ताप, लगभग 37°C पर रखने की आवश्यकता होती है)।","బన్సెన్ మంటలో బీకర్ వేడి చేయాలంటే, బన్సెన్ మంట మరియు బీకర్ మధ్య ఏ వస్తువు ఉంచబడుతుంది? పిండిపై లాలాజల ప్రభావాన్ని నిర్ణయించే ఉపయోగం (దీనిని శరీర ఉష్ణోగ్రత వద్ద ఉంచాలి, సుమారు 37 ° C).",,,
+ज्वलनशील द्रव को बनाने का प्रयोग।,మండే ద్రవాలను తయారు చేయడం.,,,
+"पैराफिन मोम, जिसका गलनांक 64°C है, के शीतलन वक्र को आलेखित करने का प्रयोग।","పారాఫిన్ మైనపు యొక్క శీతలీకరణ వక్రతను గ్రాఫింగ్ యొక్క ఉపయోగం, ఇది 64 ° C ద్రవీభవన స్థానాన్ని కలిగి ఉంటుంది.",,,
+बेन्जोइक अम्ल का गलनांक ज्ञात करना जो 100°C और 150°C के बीच होता है।,100 ° C మరియు 150 ° C మధ్య ఉండే బెంజాయిక్ ఆమ్లం యొక్క ద్రవీభవన స్థానాన్ని కనుగొనడం.,,,
+सोडियम क्लोराइल के जलीय विलयन का आसवन करना।,సోడియం క్లోరైల్ యొక్క సజల ద్రావణం యొక్క స్వేదనం.,,,
+आपने देखा होगा कि अनेक प्रयोगशाला उपकरण कांच के बने होते हैं।,అనేక ప్రయోగశాల పరికరాలు గాజుతో తయారు చేయబడినవని  మీరు గమనించాలి.,,,
+अब इसके विषय में चर्चा करेंगे।,ఇప్పుడు మేము దాని గురించి చర్చిస్తాము.,,,
+कांच का प्रयोगशाला में बहुत महत्व है।,ప్రయోగశాలలో గాజు కు గొప్ప ప్రాముఖ్యత ఉంది.,,,
+क्या आप धातु-पात्रों मे प्रयोग करने की बात सोच सकते हैं? कम से कम वे आसानी से टूटेंगे तो नहीं! कांच पात्र में प्रयोग करने का लाभ यह है कि आप देख सकते हैं कि क्या हो रहा है।,లోహ అక్షరాలను ఉపయోగించడం గురించి మీరు ఆలోచించగలరా? కనీసం అవి తేలికగా విరిగిపోవు! గ్లాస్ పాన్ ఉపయోగించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనం ఏమిటంటే మీరు ఏమి జరుగుతుందో చూడవచ్చు.,,,
+कांच में अनेक गुण हैं।,గాజు చాలా లక్షణాలను కలిగి ఉంది.,,,
+यह अपेक्षाकृत निष्क्रिय होता है।,ఇది సాపేక్షంగా నిద్రాణమైనది.,,,
+अर्थात् वह रखी वस्तु के अभिक्रिया नहीं करता है।,"అంటే, ఉంచిన వస్తువుపై ఇది స్పందించదు.",,,
+निश्चित अंश तक उस पर ताप का प्रभाव नहीं पड़ता है और उसे साफ करना बहुत आसान होता है (यद्यपि यह बात सदैव सत्य न हो)।,వేడి కొంతవరకు ప్రభావితం కాదు మరియు శుభ్రం చేయడం చాలా సులభం (ఇది ఎల్లప్పుడూ నిజం కానప్పటికీ).,,,
+प्रयोगशाला में कांच पात्रों के सर्वोत्तम उपयोग के लिए कुछ बातों का ध्यान रखना चाहिए जो इस प्रकार हैं।,ప్రయోగశాలలో గాజు పాత్రల యొక్క ఉత్తమ ఉపయోగం కోసం కొన్ని విషయాలు ఈ క్రింది విధంగా గుర్తుంచుకోవాలి.,,,
+"यदि परख नली, बीकर, फ्लास्क आदि कांच पात्र को गरम करना हो तो वह बोरोसिलिकेट कांच का बना हो।","పరీక్షా పాత్ర, బీకర్, ఫ్లాస్క్ మొదలైనవి, గాజు పాత్రను వేడి చేయాలంటే, అది బోరోసిలికేట్ గాజుతో తయారు చేయాలి.",,,
+मृदु कांच अथवा सोडा कांच को लगभग 450°C तक गरम किया जा सकता है।,మృదువైన గాజు లేదా సోడా గాజును 450 ° C వరకు వేడి చేయవచ్చు.,,,
+इस ताप पर वह मृदु होकर विकृत हो जाता है।,ఈ ఉష్ణోగ్రత వద్ద అది మృదువుగా మరియు వక్రీకరిస్తుంది.,,,
+"बोरोसिलिकेट कांच को 500°C तक गरम किया जा सकता है, उसके ऊपर यह मृदु होकर विकृत हो जाता है।","బోరోసిలికేట్ గాజును 500 ° C కు వేడి చేయవచ్చు, దాని పైన అది మృదువుగా మరియు వైకల్యంగా మారుతుంది.",,,
+किन्तु योरोसिलिकेट कांच यांत्रिकतः सोडा कांच से मजबूत होता है और ताप परिवर्तन को अधिक सहन कर सकता है।,కానీ యోరోసిలికేట్ గ్లాస్ సోడా గ్లాస్ కంటే యాంత్రికంగా బలంగా ఉంటుంది మరియు వేడి మార్పులను ఎక్కువగా తట్టుకోగలదు.,,,
+कांच पात्रों में कोई दरार नहीं होनी चाहिए ।,గాజు పాత్రలలో పగుళ్లు ఉండకూడదు.,,,
+गरम करने पर दरार फैलती है और पात्र टूट जाता है।,వేడిచేసినప్పుడు పగుళ్లు వ్యాపించి ఓడ విరిగిపోతుంది.,,,
+जब कांच पात्र गरम किया जाता है तो वांछित ताप तक गरम करने के लिए उसे धीरे-धीरे गरम करना चाहिए ताकि तापीय आघात न पहुंचे।,"గాజు పాత్రను వేడి చేసినప్పుడు, థర్మల్ షాక్ జరగకుండా కావలసిన ఉష్ణోగ్రతకు నెమ్మదిగా వేడి చేయాలి.",,,
+त्रिपाद स्टैंड के ऊपर रखी जाली के नीचे जलता युन्सेन ज्यालक रखने के बाद गरम जाली पर बीकर आदि रखना ठीक नहीं है।,త్రిపాడ్ స్టాండ్ పైన ఉంచిన మెష్ కింద యున్సెన్ మంట బర్నింగ్ ఉంచిన తరువాత వేడిచేసిన మెష్ మీద బీకర్స్ మొదలైనవి ఉంచడం సరైనది కాదు.,,,
+इसके बजाय पात्र को जाली के ऊपर रखकर फिर नीचे युन्सेन ज्यालक रखकर उसे जलाना चाहिए।,"బదులుగా, ఓడను నెట్ పైన ఉంచాలి, ఆపై యున్సెన్ జిలాక్‌ను క్రింద ఉంచడం ద్వారా కాల్చాలి.",,,
+"सभी कांच पात्र साफ होने चाहिए तथा किनारों में खरोंच, छीलन आदि क्षति नहीं होनी चाहिए।","అన్ని గాజు పాత్రలు శుభ్రంగా ఉండాలి మరియు అంచులలో గీతలు, షేవింగ్ మొదలైనవి ఉండకూడదు.",,,
+इन दोषों के कारण कांच पृष्ठ का यांत्रिक सामर्थ्य कम हो जाता है।,ఈ లోపాల వల్ల గాజు ఉపరితలం యొక్క యాంత్రిక బలం తగ్గుతుంది.,,,
+जिससे टूटने की संभावना रहती है।,విచ్ఛిన్నం అయ్యే అవకాశం ఉంది.,,,
+पारदर्शक होता है ।,అపారదర్శక.,,,
+आसानी से टूट जाता है ।,సులభంగా విరిగిపోతుంది.,,,
+सस्ता होता है ।,చౌకైనది.,,,
+अभिक्रियाशील नहीं होता है ।,రియాక్టివ్ కాదు,,,
+500 ° C तक गरम किया जा सकता है ।,500 ° C కు వేడి చేయవచ్చు.,,,
+साफ करना आसान है ।,శుభ్రం చేయడం సులభం.,,,
+किसी विलयन को सोडा कांच परखनली में लेकर बुन्सेन ज्वालक के ऊपर उबालना ठीक है ।,సోడా గ్లాస్ టెస్ట్ ట్యూబ్‌లో బన్‌సెన్ మంట మీద ద్రావణాన్ని ఉడకబెట్టడం సరైందే.,,,
+यह कथन सही है अथवा गलत ? कारण बताइए ।,ఈ ప్రకటన నిజమా కాదా? కారణాలు చెప్పండి,,,
+इस भाग की रचना का उद्देश्य आपको अपकेन्द्रण ( centrifugation ) तकनीक से परिचित कराना है ।,ఈ విభాగం యొక్క సృష్టి యొక్క ఉద్దేశ్యం మిమ్మల్ని సెంట్రిఫ్యూగేషన్ టెక్నిక్‌కు పరిచయం చేయడం.,,,
+यह प्रयोगशाला में निलंबन के सान्द्रण और पायसों के विभाजन के लिए प्रयुक्त की जाने वाली अत्यंत महत्वपूर्ण तकनीक है ।,ఇది సస్పెన్షన్ ఏకాగ్రత మరియు ఎమల్షన్ విభజన కోసం ప్రయోగశాలలో ఉపయోగించే చాలా ముఖ్యమైన టెక్నిక్.,,,
+उदाहरण के लिए यदि आप बेरियम सल्फेट के निलंबन को पानी में स्थिर रहने दें तो आप पाएंगे कि वह शीघ्र ठोस और द्रव प्रभागों के रूप में पृथक हो जाता है ।,"ఉదాహరణకు, బేరియం సల్ఫేట్ యొక్క సస్పెన్షన్ నీటిలో స్థిరంగా ఉండటానికి మీరు అనుమతిస్తే, అది త్వరగా ఘన మరియు ద్రవ విభాగాలుగా విడిపోతుందని మీరు కనుగొంటారు.",,,
+किन्तु यदि काजल के निलंबन को साबुन के पानी में स्थिर रहने दें तो स्पष्ट पृथक्करण में कई महीने लग सकते हैं ।,"అయినప్పటికీ, మాస్కరా యొక్క సస్పెన్షన్ సబ్బు నీటిలో స్థిరంగా ఉంటే, స్పష్టమైన విభజన చాలా నెలలు పడుతుంది.",,,
+इन दो निलंबनों के बीच भिन्न व्यवहार का कारण निलंबन के कणों पर काम करने वाले बलों में भिन्नता है ।,ఈ రెండు సస్పెన్షన్ల మధ్య భిన్నమైన ప్రవర్తనకు కారణం సస్పెన్షన్ కణాలపై పనిచేసే శక్తుల వైవిధ్యం.,,,
+काजल के हल्के कणों की अपेक्षा बेरियम सल्फेट के भारी कणों पर गुरुत्वाकर्षण अधिक प्रबल होता है ।,మాస్కరా యొక్క తేలికపాటి కణాల కంటే బేరియం సల్ఫేట్ యొక్క భారీ కణాలపై గురుత్వాకర్షణ బలంగా ఉంటుంది.,,,
+"अन्य बल , तरल में कणों की गति में बाधा डालते हैं जैसे कि विसरण और श्यानता में होता है ।",ఇతర శక్తులు వ్యాప్తి మరియు స్నిగ్ధత వంటి ద్రవంలో కణాల కదలికకు ఆటంకం కలిగిస్తాయి.,,,
+"सूक्ष्म निलंबनों में कण , इन बलों को पराभूत नहीं कर सकते हैं ।",మైక్రోస్కోపిక్ సస్పెన్షన్లలోని కణాలు ఈ శక్తులను భర్తీ చేయలేవు.,,,
+प्रयोगशाला में निलंबनों के सान्द्रण अथवा पृथक्करण और पायसों के विभाजन में अपकेन्द्रित्रों का विस्तृत उपयोग होता हैं।,"ప్రయోగశాలలో, సస్పెన్షన్లను కేంద్రీకరించడానికి లేదా వేరు చేయడానికి మరియు ఎమల్షన్లను విభజించడానికి సెంట్రిఫ్యూజ్ విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతుంది.",,,
+आप पूछेगे कि अपकेन्द्रण तकनीक की क्या विशेषता है जो सुनियोजित निस्पंदन में नहीं है।,ప్రణాళికాబద్ధమైన వడపోతలో లేని సెంట్రిఫ్యూగేషన్ టెక్నిక్ యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటి అని మీరు అడుగుతారు.,,,
+विशेष रूप से जबकि सामान्य निस्पंदन उपस्कर की कीमत कुछ ही रुपये है किन्तु बेन्च शीर्ष अपकेन्द्रित्र की कीमत हजारों रुपये होती है ।,"ముఖ్యంగా, సాధారణ వడపోత పరికరాలకు కొన్ని రూపాయలు మాత్రమే ఖర్చవుతుండగా, బెంచ్ టాప్ సెంట్రిఫ్యూజ్‌కు వేల రూపాయలు ఖర్చవుతుంది.",,,
+दो तकनीकों के पक्ष और विपक्ष है।,రెండు పద్ధతులు వాటి లాభాలు ఉన్నాయి.,,,
+कीमती में लंबी चर्चा करने की अपेक्षा नीचे एक संक्षिप्त सारणी दी गई है जिसमें उनके लाभ और हानि का उल्लेख किया गया है ।,"ప్రెషియస్లో సుదీర్ఘ చర్చకు బదులుగా, సంక్షిప్త పట్టిక క్రింద ఇవ్వబడింది, ఇది వారి లాభం మరియు నష్టాన్ని ప్రస్తావించింది.",,,
+उपस्कर प्रायः रखरखाव की पृथक्करण कठिन पृथक्करण खराब हो जाता आवश्यकता नहीं है।,"పరికరాలకు తరచుగా నిర్వహణ, వేరుచేయడం,  క్షీణించడం అవసరం లేదు.",,,
+संभव है ।,సాధ్యమే.,,,
+पायसों का उच्च वेग पर विभाजन नहीं का विभाजन नमूना गरम हो कर सकता है ।,ఎమల్షన్‌ను అధిక వేగంతో విభజించకపోవడం నమూనా వేడెక్కడానికి కారణమవుతుంది.,,,
+इस इकाई के अध्ययन के बाद आप निम्नलिखित कार्य कर सकेंगे : उपकरण के प्रमुख हिस्सों की पहचान करना और नाम बताना ।,ఈ యూనిట్‌ను అధ్యయనం చేసిన తర్వాత మీరు ఈ క్రింది వాటిని చేయగలుగుతారు: పరికరం యొక్క ముఖ్య భాగాలను గుర్తించడం మరియు పేరును పేర్కొనడం.,,,
+किसी दिए गए प्रयोग के लिए उपयुक्त उपकरण का चयन करना और चुनाव का कारण बताना ।,ఇచ్చిన ప్రయోగానికి తగిన పరికరాలను ఎంచుకోవడం మరియు ఎంపికకు కారణం ఇవ్వడం.,,,
+"यह बताना और निदर्शित करना कि सामान्य उपकरणों का सुरक्षित और सही उपयोग कैसे किया जाता है , और अपकेन्द्रित्र की उपयोगिता का वर्णन करना ।",సాధారణ పరికరాలు ఎలా సురక్షితంగా మరియు సరిగ్గా ఉపయోగించబడుతున్నాయో వివరించడం మరియు ప్రదర్శించడం మరియు సెంట్రిఫ్యూజ్ యొక్క ఉపయోగాన్ని వివరిస్తుంది.,,,
+इस इकाई को वैज्ञानिक माप संबंधी सिद्धांतों की व्याख्या करने और प्रमुख मापी उपकरणों की उपयोगिता की जांच करने के उद्देश्य से तैयार किया गया है ।,ఈ యూనిట్ శాస్త్రీయ కొలత సూత్రాలను వివరించడానికి మరియు ప్రధాన కొలిచే పరికరాల ప్రయోజనాన్ని పరీక్షించడానికి రూపొందించబడింది.,,,
+एक प्रयोगशाला सहायक / तकनीशियन को यथार्थ और सुस्पष्ट माप लेने में दक्ष होना चाहिए ।,ప్రయోగశాల సహాయకుడు / సాంకేతిక నిపుణుడు ఖచ్చితమైన మరియు స్పష్టమైన కొలతలు తీసుకోవడంలో నైపుణ్యం కలిగి ఉండాలి.,,,
+"इस तरह का कौशल निदर्शन के लिए प्रयोग तैयार करने , उपकरण की जांच करने अथवा प्रयोग का परीक्षण करने में इस निपुणता का स्वतः उपयोग होता है ।","ప్రదర్శన, పరీక్షా పరికరాలు లేదా పరీక్ష ప్రయోగాల కోసం ప్రయోగాలను రూపొందించడానికి ఈ రకమైన నైపుణ్యం స్వయంచాలకంగా ఉపయోగించబడుతుంది.",,,
+आपको अत्यंत यथार्थता के साथ काम करना चाहिए ।,మీరు చాలా ఖచ్చితత్వంతో పనిచేయాలి.,,,
+ऐसी प्रवृति केवल अनुभव से ही प्राप्त होती है ।,ఇటువంటి ధోరణి అనుభవం నుండి మాత్రమే వస్తుంది.,,,
+"इस इकाई के अध्ययन के बाद आप  त्रुटि , यथार्थता और परिशुद्धता का वर्णन कर सकेंगे।","ఈ యూనిట్‌ను అధ్యయనం చేసిన తర్వాత మీరు లోపం, ఖచ్చితత్వం మరియు ఖచ్చితత్వాన్ని వివరించగలుగుతారు.",,,
+सामान्य प्रयोगशाला मापों के लिए समुचित यथार्थता निर्दिष्ट कर सकेंगे।,సాధారణ ప్రయోగశాల కొలతలకు తగిన ఖచ్చితత్వాన్ని పేర్కొనగలుగుతారు.,,,
+आयतन मापने की युक्तियों का उपयोग कर सकेंगे।,మేము వాల్యూమ్ కొలిచే చిట్కాలను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+अंशांकित कांच पात्र पर अंकित शब्दों का अर्थ बता सकेंगे ।,క్రమాంకనం చేసిన గాజు పాత్రలోని పదాల అర్థాన్ని తెలియజేస్తుంది.,,,
+किसी द्रव का निश्चित आयतन प्राप्त करने के लिए ब्यूरेट का उपयोग कर सकेंगे।,ద్రవం యొక్క నిర్దిష్ట పరిమాణాన్ని పొందడానికి మీరు బ్యూరెట్‌ను ఉపయోగించగలరు.,,,
+किसी द्रव का निश्चित आयतन प्राप्त करने के लिए पिपेट का उपयोग कर सकेंगे।,ద్రవం యొక్క స్థిర వాల్యూమ్ పొందటానికి మేము పైపెట్‌ను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+ब्यूरेट और पिपेट द्वारा प्राप्त आयतन की यथार्थता बता सकेंगे।,బ్యూరెట్ మరియు పైపెట్ ద్వారా పొందిన వాల్యూమ్ యొక్క ఖచ్చితత్వాన్ని మాకు చెప్పండి.,,,
+उपलब्ध सभी प्रकार की तुलाओं का मूल्यांकन कर सकेंगे।,అందుబాటులో ఉన్న అన్ని రకాల బరువులను అంచనా వేయగలుగుతారు.,,,
+किसी पदार्थ का द्रव्यमान निर्धारित करने के लिए अनेक आधुनिक तुलाओं का उपयोग कर सकेंगे।,ఒక పదార్ధం యొక్క ద్రవ్యరాశిని నిర్ణయించడానికి అనేక ఆధునిక బరువులు ఉపయోగించబడతాయి.,,,
+रसायन प्रयोगशाला में मापन जब हम किसी मात्रा का मापन करते हैं।,మేము ఒక పరిమాణాన్ని కొలిచినప్పుడు రసాయన ప్రయోగశాలలో కొలత.,,,
+तो हमरा लक्ष्य वास्तविक मान ज्ञात करना होता है ।,కాబట్టి అసలు విలువను కనుగొనడమే మా లక్ష్యం.,,,
+अपूर्ण युक्ति से मापन करने पर जैसे कि मापी सिलिंडर का उपयोग से आयतन ज्ञात करना हो ऐसी अवस्था में कितनी भी सावधानी बरते या न बरते जब हम उसी मापन को दोहराते हैं तो शायद ही हमें एकदम वही माप प्राप्त हो ।,"ఒక అసంపూర్ణ పరికరంతో కొలవడం, ఒక కొలత ను ఉపయోగించి ఘనపరిమాణాన్ని కనుగొనడం వంటి, మనం ఎంత జాగ్రత్తగా ఉన్నా లేదా అదే కొలతను పునరావృతం చేసినా, మనకు ఒకే కొలత ను పొందలేము.",,,
+अतः हम कह सकते हैं कि हमारे मापन में त्रुटि की संभावना है और दोहराए माप आम तौर पर एक दूसरे से थोड़े ही भिन्न होते हैं ।,"అందువల్ల, మా కొలతలలో లోపం ఉండే అవకాశం ఉందని మేము చెప్పగలం మరియు పదేపదే కొలతలు సాధారణంగా ఒకదానికొకటి భిన్నంగా ఉంటాయి.",,,
+इसलिए यह आवश्यक हो जाता है कि किसी भी मापन में माप की वास्तविक मान ज्ञात करने के लिए त्रुटि का ज्ञात करना ।,అందువల్ల కొలత యొక్క వాస్తవ విలువను కనుగొనడానికి ఏదైనా కొలతలో లోపాన్ని కనుగొనడం అవసరం అవుతుంది.,,,
+"इस भाग में हम त्रुटि , यथार्थता और परिशुद्धता पर चर्चा करेंगे ।","ఈ విభాగంలో లోపం, ఖచ్చితత్వం మరియు ఖచ్చితత్వం గురించి చర్చిస్తాము.",,,
+अगले भाग में आयतन और द्रव्यमान के मापन में प्रयुक्त विभिन्न युक्तियों का वर्णन करेंगे ।,తదుపరి విభాగంలో వాల్యూమ్ మరియు ద్రవ్యరాశి కొలతలో ఉపయోగించే వివిధ పరికరాలను వివరిస్తాము.,,,
+आपने अनुभव किया होगा कि एकल मापन एक यथार्थ परिणाम नहीं माना जा सकता है ।,ఒకే కొలతను ఖచ్చితమైన ఫలితంగా పరిగణించలేమని మీరు గ్రహించి ఉండాలి.,,,
+एक एकल परिणाम गलत भी हो सकता है ।,ఒకే ఫలితం కూడా తప్పు కావచ్చు.,,,
+जब हम अन्तिम परिणामों का निर्धारण करते हैं तो हमें निम्न बातों का आकलन करना चाहिए।,"మేము తుది ఫలితాలను నిర్ణయించినప్పుడు, మేము ఈ క్రింది అంశాలను అంచనా వేయాలి.",,,
+"उनकी यथार्थता , और  उनकी परिशुद्धता ।","వారి ఖచ్చితత్వం, మరియు వారి ఖచ్చితత్వం.",,,
+विश्लेषणात्मक आंकड़ों के मूल्यांकन के लिए इन दोनों को समझना आवश्यक है ।,విశ్లేషణాత్మక డేటా మూల్యాంకనం కోసం ఈ రెండింటిని అర్థం చేసుకోవడం అవసరం.,,,
+त्रुटि भौतिक मापन से प्राप्त आंकड़ों की त्रुटियों और स्वभाव पर हमेशा प्रश्न चिन्ह रहता है ।,లోపాలు భౌతిక కొలతల నుండి పొందిన డేటా యొక్క లోపాలు మరియు స్వభావంపై ఎల్లప్పుడూ ప్రశ్న గుర్తు ఉంటుంది.,,,
+मात्रात्मक रासायनिक विश्लेषणों में विभिन्न प्रकार की त्रुटि पैदा हो सकती है ।,పరిమాణ రసాయన విశ్లేషణలు వివిధ రకాల లోపాలను కలిగిస్తాయి.,,,
+अतः यह उचित होगा कि उनका लेखा रखा जाए ।,"అందువల్ల, వారి ఖాతాలను ఉంచడం సముచితం.",,,
+अब हम जानेंगे त्रुटि क्या है ? परिणाम की यथार्थता का व्युत्क्रम मापन त्रुटि कहलाता है ।,లోపం ఏమిటో ఇప్పుడు మనకు తెలుస్తుంది? ఫలితం యొక్క ఖచ్చితత్వం యొక్క విలోమాన్ని కొలత లోపం అంటారు.,,,
+जितनी कम त्रुटि होगी परिणाम उतना ही अधिक यथार्थ होगा ।,"తక్కువ లోపం, మరింత ఖచ్చితమైన ఫలితం.",,,
+गणितीय रूप में त्रुटि प्रेक्षित मान और वास्तविक मान के उन्तर हैं।,గణితశాస్త్రంలో లోపం గమనించిన విలువ మరియు నిజమైన విలువ.,,,
+"जैसे कि E = 0 - T यह E त्रुटि ( Error ) , 0 प्रेक्षित ( Observed ) मान और वास्तविक ( True ) मान है ।","ఉదాహరణకు E = 0 - T ఇది E లోపం, 0 గమనించిన విలువ మరియు నిజమైన విలువ.",,,
+उदाहरण के लिए मापक फ्लास्क जिसकी वास्तविक क्षमता 250 cm है पर विचार कीजिए एक विश्लेषक ने श्रेणीबद्ध तरीके से पांच मापन किए ।,"ఉదాహరణకు, 250 సెంటీమీటర్ల వాస్తవ సామర్థ్యంతో కొలిచే ఫ్లాస్క్‌ను పరిగణించండి.ఒక విశ్లేషకుడు క్రమానుగత పద్ధతిలో ఐదు కొలతలు చేశాడు.",,,
+उसके मापन से प्राप्त त्रुटियों को सारणी 2.1 में निरुपित किया है ।,దాని కొలత నుండి పొందిన లోపాలు టేబుల్ 2.1 లో సూచించబడతాయి.,,,
+त्रुटि के स्रोत त्रुटियाँ कई स्रोतों के कारण हो सकती हैं ।,లోపం యొక్క మూలాలు అనేక మూలాల వల్ల లోపాలు సంభవించవచ్చు.,,,
+सभी का यहां बताना आवश्यक नहीं परन्तु कुछ प्रमुख स्रोतों का वर्णन नीचे दिया गया है।,"ఇక్కడ ప్రతి ఒక్కరికీ చెప్పడం అవసరం లేదు, కానీ కొన్ని ప్రధాన వనరులు క్రింద ఇవ్వబడ్డాయి.",,,
+उपकरण के कारण त्रुटियांः इस प्रकार की त्रुटियां उपकरण के दोषपूर्ण होने या अंशशोधित न होने के कारण उत्पन्न होती है ।,పరికరాల వల్ల లోపాలు: పరికరాల లోపాల వల్ల లేదా క్రమాంకనం చేయకపోవడం వల్ల ఈ రకమైన లోపాలు సంభవిస్తాయి.,,,
+"उदाहरण के लिए , तुला दंडों की असमानता या तुला की अपर्याप्त यथार्थता न होना।","ఉదాహరణకు, తుల శిక్షల యొక్క అసమానత లేదా తుల యొక్క తగినంత ఖచ్చితత్వం ఉండకపోవడం.",,,
+मापक पात्र का अंशशोधित न होना या बाटों का अंशशोधित न होन।,కొలిచే నాళాల క్రమాంకనం ఉండకపోవడం లేదా బరువులు క్రమాంకనం ఉండకపోవడం.,,,
+अभिकर्मकों के कारण त्रुटियाः मात्रात्मक विश्लेषण में अभिकर्मकों की गुणवत्ता बहुत महत्वपूर्ण हैं ।,కారకాల వల్ల లోపాలు: పరిమాణాత్మక విశ్లేషణలో కారకాల నాణ్యత చాలా ముఖ్యం.,,,
+कुछ अभिकर्मकों में अपद्रव्य हो सकते हैं जो कि मात्रात्मक विश्लेषण में हस्तक्षेप करते हैं ।,కొన్ని కారకాలలో పరిమాణాత్మక విశ్లేషణకు ఆటంకం కలిగించే మలినాలు ఉండవచ్చు.,,,
+अनुमापन में गलत तरीके से मानकीकृत विलयन के प्रयोग से भी त्रुटि हो सकती है ।,టైట్రేషన్‌లో తప్పుగా ప్రామాణికమైన పరిష్కారాలను ఉపయోగించడం కూడా లోపానికి దారితీస్తుంది.,,,
+व्यक्तिगत त्रुटियां इस प्रकार की त्रुटियां विश्लेषक के कुछ प्राकृतिक कमजोरी के कारण हो सकती है ।,వ్యక్తిగత లోపాలు ఈ రకమైన లోపాలు విశ్లేషకుడి యొక్క కొన్ని సహజ బలహీనత వల్ల కావచ్చు.,,,
+उदाहरण के लिए अनुमापन में कुछ लोग सूचक के रंग परिवर्तन को भलीभांति ज्ञात करने में असमर्थ रहते हैं ।,"ఉదాహరణకు, టైట్రేషన్‌లో, కొంతమంది పాయింటర్ యొక్క రంగు మార్పును సరిగ్గా గుర్తించలేకపోతున్నారు.",,,
+व्यक्तिगत त्रुटियों में मनोवैज्ञानिक त्रुटियां भी सम्मिलित हैं जैसे कि कुछ छात्र वास्तविक ब्यूरेट पाठयांक न लेकर वे अपने साथी या पहले से प्राप्त पाठयांक से प्रभावित होकर उसके आसपास के पाठयांक को चुन लेते हैं ।,"వ్యక్తిగత లోపాలు కూడా మానసిక లోపాలను కలిగి ఉంటాయి, కొంతమంది విద్యార్థులు అసలు బ్యూరెట్ పఠనాన్ని తీసుకోరు, వారు తమ భాగస్వామిచే లేదా ఇప్పటికే అందుకున్న పఠనంచే ప్రభావితమయ్యి మరియు దాని చుట్టూ ఉన్న పఠనాన్ని ఎన్నుకొంటారు.",,,
+स्पष्ट रूप से इस तरह के परिणाम कम सही होंगे ।,అటువంటి ఫలితాలు తక్కువ ఖచ్చితంగా ఉంటాయని స్పష్టంగా తెలుస్తున్నది.,,,
+संक्रियात्मक ( operational ) त्रुटियाः संक्रियात्मक त्रुटि किसी विश्लेषण के प्रचालन के कारण उत्पन्न होती है ।,కార్యాచరణ లోపాలు: విశ్లేషణ యొక్క ఆపరేషన్ కారణంగా కార్యాచరణ లోపాలు సంభవిస్తాయి.,,,
+ये त्रुटियां मात्रात्यक कार्यों में प्रचालक की असावधानियों के कारण मुख्यतः होती है जैसे कि बिना ढके विलयन का गर्म करते समय छटकने से क्षय होना ।,ఈ లోపాలు ప్రధానంగా క్వాంటం ఆపరేషన్లలో ఆపరేటర్ యొక్క అజాగ్రత్త కారణంగా బయటపడని ద్రావణాన్ని వేడి చేసేటప్పుడు విడిపోవడం ద్వారా క్షయం.,,,
+पाद्धतिक त्रुटियां ( Methodic errors ) : कभी - कभी किसी दिए नमूने में विशिष्ट संघटक को ज्ञात करने वाली विशिष्ट विधि एक दम सही नहीं होती है ।,పద్దతి లోపాలు: కొన్నిసార్లు ఇచ్చిన నమూనాలో నిర్దిష్ట పదార్ధాన్ని కనుగొనే నిర్దిష్ట పద్ధతి ఎల్లప్పుడూ సరైనది కాదు.,,,
+"यह हो सकता है कि आवश्यक परास के लिए आपने गलत प्रक्रिया चुन ली हो , उदाहरण के लिए , जल में लौह ( लेश मात्र में ) की मात्रा निर्धारण के लिए मात्रात्मक विश्लेषण सही परिणाम नहीं देगा ।","అవసరమైన పరిధికి మీరు తప్పు విధానాన్ని ఎంచుకున్నట్లు కావచ్చు, ఉదాహరణకు, నీటిలో ఇనుము మొత్తాన్ని (కొరడా దెబ్బలలో) నిర్ణయించడానికి పరిమాణాత్మక విశ్లేషణ సరైన ఫలితాలను ఇవ్వదు.",,,
+यह प्राकृतिक त्रुटियां विधि में अंतनिर्हित होती हैं और इन्हें ठीक नहीं किया जा सकता है जब तक कि सही विधि का उपयोग न हो ।,ఈ సహజ లోపాలు పద్ధతిలో అంతర్లీనంగా ఉన్నాయి మరియు సరైన పద్ధతిని ఉపయోగించకపోతే సరిదిద్దలేము.,,,
+ते SIT बोध प्रश्न 1 एक विश्लेषण में प्रेक्षित मान 5.24 g तथा वास्तविक मान 5.28 g है ।,టీ సిట్ పర్సెప్షన్ ప్రశ్న 1 విశ్లేషణలో గమనించిన విలువ 5.24 గ్రా మరియు అసలు విలువ 5.28 గ్రా.,,,
+त्रुटि का परिकलन कीजिए ।,లోపాన్ని లెక్కించండి.,,,
+आपने अनुभव किया होगा कि एक अकेली माप को यथार्थ परिणाम के रूप में नहीं लिया जा सकता है ।,ఒకే కొలతను ఖచ్చితమైన ఫలితంగా తీసుకోలేమని మీరు గ్రహించి ఉండాలి.,,,
+एक अकेला परिणाम त्रुटिपूर्ण हो सकता है ।,ఒకే ఫలితం లోపభూయిష్టంగా ఉంటుంది.,,,
+जब अन्तिम परिणाम का  आकलन करते हैं।,తుది ఫలితాన్ని అంచనా వేసేటప్పుడు.,,,
+तो यह आवश्यक हो जाता है कि उसकी ( i ) यथार्थता और ( ii ) परिशुद्धता ज्ञात हो ।,కాబట్టి అతని (i) ఖచ్చితత్వం మరియు (ii) ఖచ్చితత్వం తెలుసుకోవడం అవసరం అవుతుంది.,,,
+विश्लेषणात्मक आकड़ों के मूल्यांकनों के लिए यह उचित होगा कि इन दोनों के अर्थ की समझ हो ।,"విశ్లేషణాత్మక డేటా యొక్క మూల్యాంకనం కోసం, రెండింటి యొక్క అర్ధాన్ని అర్థం చేసుకోవడం సముచితం.",,,
+किसी मापन की वास्तविक मान से निकटता को यथार्थता कहते हैं ।,కొలత యొక్క వాస్తవ విలువకు సామీప్యాన్ని ఖచ్చితత్వం అంటారు.,,,
+यथार्थता का संबंध परिणामों की विश्वसनीयता से होता है ।,ఖచ్చితత్వం ఫలితాల విశ్వసనీయతకు సంబంధించినది.,,,
+इसे त्रुटि से व्यक्त किया जाता है ।,ఇది లోపం ద్వారా వ్యక్తీకరించబడింది.,,,
+त्रुटि माप की यथार्थता का व्युत्क्रम ( inverse ) है ।,లోపం కొలత యొక్క ఖచ్చితత్వానికి విలోమం.,,,
+त्रुटि का मान ज्ञात होने पर यथार्थता में कमी को अनुमानित कर सकते हैं ।,లోపం విలువ తెలిసినప్పుడు ఖచ్చితత్వ తగ్గింపును అంచనా వేయవచ్చు.,,,
+मापों की पुनरावर्तनीयता को परिशुद्धता के रूप में परिभाषित करते हैं ।,కొలతల పునరావృతతను ఖచ్చితత్వంగా నిర్వచించండి.,,,
+यह बार - बार ज्ञात संख्यात्मक मानों के बीच समानता को दर्शाता है ।,ఇది తెలిసిన సంఖ్యా విలువల మధ్య సారూప్యతను పదేపదే చూపిస్తుంది.,,,
+त्रुटियों की मात्रा विश्लेषणात्मक परिणामों की परिशुद्धता को निर्धारित करती है ।,లోపాల మొత్తం విశ్లేషణాత్మక ఫలితాల యొక్క ఖచ్చితత్వాన్ని నిర్ణయిస్తుంది.,,,
+परिशुद्धता सामान्यतः विचलन ( deviation ) से व्यक्त करते हैं ।,ఖచ్చితత్వం సాధారణంగా విచలనం ద్వారా వ్యక్తీకరించబడుతుంది.,,,
+कम विचलन परिणाम में अधिक परिशुद्धता होता है ।,తక్కువ విచలనం ఫలితంలో మరింత ఖచ్చితత్వం సంభవిస్తుంది.,,,
+विभिन्न मापनों के मापित मान और मध्य ( औसत ) मान के उत्तर को विचलन के रूप में परिभाषित करते हैं ।,వేర్వేరు కొలతల యొక్క కొలిచిన విలువను మరియు సగటు (మధ్యస్థ) విలువను జవాబు విచలనం వలె నిర్వచిస్తుంది.,,,
+विचलन का संबंध मध्य मान से उसी प्रकार है जैसे कि निरपेक्ष त्रुटि और वास्तविक मान के बीच ।,విచలనం సంపూర్ణ లోపం మరియు వాస్తవ విలువ మధ్య మాదిరిగానే సగటు విలువకు సంబంధించినది.,,,
+यथार्थता और परिशुद्धता के बीच अंतर यथार्थता को परिशुद्धता के साथ भ्रमित नहीं होना चाहिए ।,ఖచ్చితత్వం మరియు ప్రెసిషన్ మధ్య వ్యత్యాసం ఖచ్చితత్వంతో అయోమయం చెందకూడదు.,,,
+परिशुद्धता में यथार्थता सुनिश्चित नहीं होती है ।,ప్రెసిషన్ లో ఖచ్చితత్వం నిర్ధారించలేదు.,,,
+"समानांतर निर्धारण में अच्छी समानता का प्रतीक है कि निर्धारण लगभग समान परिस्थितियों में किया गया है , यह परिणामों की यथार्थता का विश्वास नहीं दिलाता है ।","సమాంతర నిర్ణయంలో మంచి సమాంతరత అనేది దాదాపు ఒకే పరిస్థితులలో అంచనా వేయబడిందని సూచిస్తుంది, ఇది ఫలితాల ఖచ్చితత్వానికి భరోసా ఇవ్వదు.",,,
+एक विधि परिशुद्ध हो सकती है पर यथार्थ नहीं अगर अधिक क्रमबद्ध त्रुटि हुई है ।,మరింత క్రమబద్ధమైన లోపం సంభవించినట్లయితే ఒక పద్ధతి ఖచ్చితమైనది కాని ఖచ్చితమైనది కాదు.,,,
+दूसरी तरफ अच्छी परिशुद्धता के बिना यथार्थता लगभग असंभव है ।,"మరోవైపు, మంచి ప్రెసిషన్ లేకుండా, ఖచ్చితత్వం దాదాపు అసాధ్యం.",,,
+तीन बंदूकधारीयों द्वारा शूटिंग बंदूकधारी A आदर्श निशानेबाज है ।,ముగ్గురు ముష్కరులు తుపాకీ కాల్చడం గన్నర్ A ఆదర్శవంతమైన షూటర్.,,,
+इसके सभी हिट केन्द्र में है ।,దాని హిట్స్ అన్నీ కెంద్రంలో ఉన్నాయి.,,,
+उसका परिणाम दोनों ही यथार्थ और परिशुद्ध हैं ।,ఫలితాలు రెండు నిజం మరియు పరిపూర్ణమైనది.,,,
+बंदूकधारी B के हिट से संकेत मिलता है कि निशानेबाज निस्संदेह संगत है और अधिकतर निशान एक ही स्थान के निकट है पर सही लक्ष्य से दूर गलत स्थान पर है ।,గన్నర్ బి చేత కొట్టడం షూటర్ నిస్సందేహంగా స్థిరంగా ఉందని మరియు చాలా గుర్తులు ఒకే ప్రదేశానికి సమీపంలో ఉందని సూచిస్తుంది కాని సరైన లక్ష్యానికి దూరంగా ఉన్న తప్పు స్థానంలో ఉంది.,,,
+अतः यह निशानेबाजी यथार्थता का निरुपण नहीं करती है ।,"కాబట్టి, ఈ షూటింగ్ ఖచ్చితత్వాన్ని సూచించదు.",,,
+इस निशानेबाज के परिणाम परिशुद्ध तो है पर वास्तविक मान से भिन्न है अतः यथार्थ नहीं ।,ఈ షూటర్ యొక్క ఫలితం ఖచ్చితంగా ఉంది కాని వాస్తవ విలువకు భిన్నంగా ఉంటుంది మరియు అందువల్ల నిజం కాదు.,,,
+बंदूकधारी C की निशानेबाजी से पता चलता है कि हिट लक्ष्य पर सभी जगह फैले हैं ।,గన్నర్ సి నుండి కాల్పులు హిట్స్ టార్గెట్ అంతటా వ్యాపించాయని తెలుస్తుంది.,,,
+ऐसा लगता है कि बंदूकधारी को निशानेबाजी का कोई अनुभव नहीं है ।,ముష్కరుడికి షూటింగ్ అనుభవం లేదని తెలుస్తోంది.,,,
+इसके हिट केवल दुर्घटनावस है इसलिए इन परिणामों को न यथार्थ न ही परिशुद्ध कह सकते हैं ।,"దాని హిట్స్ ప్రమాదవశాత్తు మాత్రమే, కాబట్టి ఈ ఫలితాలను నిజం లేదా ఖచ్చితమైనవి అని చెప్పలేము.",,,
+हम पाते हैं कि अच्छे यथार्थता के लिए अच्छे परिशुद्धता की आवश्यकता होती है ।,మంచి ఖచ్చితత్వానికి మంచి ప్రెసిషన్ అవసరమని మేము కనుగొన్నాము.,,,
+आयतन मापने के लिए प्रयुक्त युक्तियों को दो वर्गों में विभाजित किया जा सकता है ।,వాల్యూమ్‌ను కొలవడానికి ఉపయోగించే పరికరాలను రెండు తరగతులుగా విభజించవచ్చు.,,,
+सन्निकटन युक्तियां प्रयोगशाला में प्रयुक्त कुछ कांच पात्रों जैसे मापी सिलिंडर के पार्श्व में आयतन का पैमाना होता है जिससे उनमें मौजूद विलयन के लगभग आयतन की जानकारी मिलती है ।,"ఉజ్జాయింపు పరికరాలు ప్రయోగశాలలో ఉపయోగించే కొన్ని గాజు నాళాలు, కొలిచిన సిలిండర్ వైపు వంటివి, వాటిలో ఉన్న పరిష్కారం యొక్క వాల్యూమ్ గురించి సమాచారాన్ని ఇచ్చే వాల్యూమ్ స్కేల్ కలిగి ఉంటాయి.",,,
+"यथार्थ मापी युक्तियां वे हैं जिनसे यथार्थ आयतन प्राप्त होता है जैसे ब्यूरेट , पिपेट आदि ।","ఖచ్చితమైన కొలిచే పరికరాలు బ్యూరెట్లు, పైపెట్‌లు మొదలైన వాటి నుండి ఖచ్చితమైన వాల్యూమ్‌లను పొందగలవు.",,,
+अंशांकित कांच पात्र की यथार्थता का अनुमान जल की उस मात्रा को तोलकर लगाया जा सकता है जो उसमें होती है अथवा उससे प्राप्त होती है ।,క్రమాంకనం చేసిన గాజు పాత్ర యొక్క ఖచ్చితత్వాన్ని దానిలోని లేదా దాని నుండి పొందిన నీటి బరువును అంచనా వేయవచ్చు.,,,
+( यह माना जाता है कि सामान्य ताप पर 1 cm शुद्ध जल का द्रव्यमान 1.00 g होता है ) ।,(సాధారణ ఉష్ణోగ్రత వద్ద 1 సెం.మీ స్వచ్ఛమైన నీరు 1.00 గ్రా ద్రవ్యరాశిని కలిగి ఉంటుందని భావించబడుతుంది).,,,
+आयतन मापने के लिए यथार्थ युक्तियों का उपयोग करते समय आवश्यक है कि उनका ठीक - ठीक इस्तेमाल किया जाए ।,"వాల్యూమ్‌ను కొలవడానికి ఖచ్చితమైన పరికరాలను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు, వాటిని సరిగ్గా ఉపయోగించడం అవసరం.",,,
+अंशांकित कांच पात्र पर अन्य सूचना भी दी जाती है और आपको प्रत्येक चिहन का अर्थ मालूम होना चाहिए ।,క్రమాంకనం చేసిన గాజు పాత్రలో ఇతర సమాచారం కూడా అందించబడుతుంది మరియు మీరు ప్రతి గుర్తు యొక్క అర్ధాన్ని తెలుసుకోవాలి.,,,
+1 ) ml- अंशांकित कांच पात्र को प्रायः मिलीलिटर ( mI ) में अंशांकित किया जाता है ।,1) ml- క్రమాంకనం చేసిన గాజు పాత్ర తరచుగా మిల్లీలీటర్లలో (mI) క్రమాంకనం చేయబడుతుంది.,,,
+यह एक मिलीलिटर को 1 cm ' के तुल्य माना जाता है ।,ఈ మిల్లీలీటర్ 1 సెం.మీ.కు సమానంగా పరిగణించబడుతుంది.,,,
+2 ) 27 ° c- कांच पात्र को 27 ° C पर अंशांकित किया जाता है ।,2) 27 ° C - గాజు పాత్ర 27 ° C వద్ద క్రమాంకనం చేయబడుతుంది.,,,
+ब्यूरेट और पिपेट दोनों आयतनमापी कांच पात्र हैं जिनसे द्रय का ठीक - ठीक आयतन प्राप्त किया जा सकता है ।,"బ్యూరెట్ మరియు పైపెట్ రెండూ వాల్యూమెట్రిక్ గాజు నాళాలు, వీటి నుండి ద్రవం యొక్క ఖచ్చితమైన వాల్యూమ్లను పొందవచ్చు.",,,
+जबकि आयतनमापी अथवा मानक फ्लास्क को निर्दिष्ट आयतन रखने के लिए बनाया जाता है ।,ఒక నిర్దిష్ట వాల్యూమ్‌ను కలిగి ఉండటానికి వాల్యూమీటర్ లేదా ప్రామాణిక ఫ్లాస్క్ తయారు చేయబడింది.,,,
+ब्यूरेट कांच की नली होती है जो एक टोंटी पर फिट रहती है ।,"బ్యూరెట్ ఒక గాజు గొట్టం, ఇది ఒక చిమ్ముపై సరిపోతుంది.",,,
+इसका उपयोग द्रव की निर्दिष्ट किन्तु विविध आयतनों को दूसरे पात्र में स्थानांतरित करने के लिए किया जाता है ।,పేర్కొన్న కాని వైవిధ్యమైన ద్రవాన్ని మరొక కంటైనర్‌కు బదిలీ చేయడానికి ఇది ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+सामान्यतया ब्यूरेट की धारिता 50 cm होती है और वे cm ' ( अथवा मिली ) में अंशांकित रहती हैं इसके निचले सिरे पर एक रोधनी होती है जो वाहित विलयन की मात्रा को नियंत्रित करती है ।,సాధారణంగా బ్యూరెట్ 50 సెం.మీ కెపాసిటెన్స్ కలిగి ఉంటుంది మరియు అవి సెం.మీ '(లేదా మిల్లీ) లో క్రమాంకనం చేయబడతాయి. దిగువ చివరలో కరిగిన ద్రావణాన్ని నియంత్రించే ఇన్సులేషన్ ఉంటుంది.,,,
+ब्यूरेट में कांच अथवा पी.टी.एफ.ई. ( पॉलिटेट्रा फ्लुओरो - एथिलीन ) की टोटियां होती हैं अथवा कांच जेट पिंच वाल्व द्वारा अंशांकित नली से जुड़ा रहता है ।,బ్యూరెట్‌లో గ్లాస్ లేదా పిటిఎఫ్‌ఇ (పాలిటెట్రా ఫ్లోరో-ఇథిలీన్) లేదా చిటికెడు వాల్వ్ ద్వారా క్రమాంకనం చేసిన గొట్టానికి ఒక గ్లాస్ జెట్ జతచేయబడుతుంది.,,,
+टोंटी पर हल्का ग्रीज लगा देना चाहिए जिसके लिए वैसलीन अथवा रबर ग्रीज का उपयोग किया जा सकता है ( सिलिकोन नहीं ) ।,"చిమ్మును తేలికగా గ్రీజు వేయాలి, దీని కోసం వాసెలిన్ లేదా రబ్బరు గ్రీజు వాడవచ్చు (సిలికాన్ కాదు).",,,
+ब्यूरेट के उपयोग का तरीका स्मरणीय है कि ब्यूरेट में ऊपर से नीचे को 1 cm डिविजनों में चिह्न अंकित रहते हैं ।,బ్యూరెట్ ను ఉపయోగించే విధానం చిరస్మరణీయమైనది,పై నుంచి దిగువ 1సెంమీ విభాగాలలో బురెట్ కు గుర్తులు ఉంటాయి.,,
+आगे बढ़ने से पहले ब्युरेट के आरेख को देखें ।,కొనసాగడానికి ముందు బురాట్ యొక్క రేఖాచిత్రాన్ని చూద్దాం.,,,
+ब्यूरेट को उपयोग करते समय निम्नलिखित प्रक्रिया का अनुसरण सहायक होगा ।,బ్యూరెట్ ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు క్రింది విధానం సహాయపడుతుంది.,,,
+ब्यूरेट का अनेक बार आसुत जल से प्रक्षालन करें ( जल को प्रत्येक बार टोंटी से निकालें ) ।,స్వేదనజలంతో బ్యూరెట్‌ను చాలాసార్లు కడగాలి (ప్రతిసారీ నీటిని అడ్డంకి నుండి తీసివేయండి).,,,
+ब्यूरेट का मापे जाने वाले विलयन से प्रक्षालन करें ( विलयन को टोंटी से निकालें ) ।,కొలిచిన ద్రావణంతో బ్యూరెట్ శుభ్రం చేయు (బాటిల్ నుండి ద్రావణాన్ని తొలగించండి).,,,
+उदाहरणार्थ ब्यूरेट में आधे से कम विलयन भर उसे बार - बार घुमाएं और तिरछा करें ताकि वह अंदर से आर्द्र हो जाए ।,"ఉదాహరణకు, బ్యూరెట్‌ను సగం కంటే తక్కువ ద్రావణంతో నింపి, పదేపదే తిప్పండి, స్లాంట్ చేయండి, తద్వారా ఇది లోపలి నుండి తేమగా మారుతుంది.",,,
+टोंटी बंद कर दें ।,బాటిల్నెక్ మూసివేయండి.,,,
+कीप द्वारा ब्यूरेट में विलयन भरें ।,గరాటు ద్వారా బ్యూరెట్‌లో ద్రావణాన్ని నింపండి.,,,
+विलयन को शून्य के चिह्न से एक या दो cm ऊपर तक भरें ।,సున్నా గుర్తు పైన ఒకటి లేదా రెండు సెంమీ వరకు ద్రావణాన్ని నింపండి.,,,
+पद 7 के अनुसार बढ़ने से पहले कीप को हटा दें ।,7 వ వచనం ప్రకారం గరాటు పెరిగే ముందు దాన్ని తొలగించండి.,,,
+यदि कीप न हटाया गया तो उसमें से द्रव के गिरने से पाठ्यांक गलत हो सकता है ।,"గరాటు తొలగించబడకపోతే, దాని నుండి ద్రవం పడటం వలన పఠనం తప్పు కావచ్చు.",,,
+अब टोंटी खोलें ताकि कोशिका में विलयन भर जाए और अतिरिक्त विलयन निकाल दें ।,ఇప్పుడు బాటిల్ తెరిచి తద్వారా ద్రావణం కణాన్ని నింపుతుంది మరియు అదనపు ద్రావణాన్ని తొలగిస్తుంది.,,,
+रंगहीन द्रव के मेनिस्कस के निचले भाग का पाठ्यांक नोट कर लें ।,రంగులేని ద్రవం యొక్క నెలవంక వంటి దిగువ భాగాన్ని చదవడం గమనించండి.,,,
+इसे आरंभिक पाठ्यांक अथवा आरंभिक आयतन कहते हैं ।,దీనిని ప్రారంభ పఠనం లేదా ప్రారంభ వాల్యూమ్ అంటారు.,,,
+ब्यूरेट के नीचे शंक्वाकार फ्लास्क अथवा ऐसा ही अन्य पात्र रखें ।,శంఖాకార ఫ్లాస్క్ లేదా ఇలాంటి కంటైనర్‌ను బ్యూరెట్ కింద ఉంచండి.,,,
+अब बाएं अंगुठे और तर्जनी अंगुली से ब्यूरेट की टोंटी को घुमाकर द्रव का आवश्यक आयतन निकालें ।,"ఇప్పుడు, బ్యూరెట్ యొక్క చిమ్మును ఎడమ బొటనవేలు మరియు చూపుడు వేలితో కదిలించడం ద్వారా, అవసరమైన ద్రవాన్ని తొలగించండి.",,,
+उससे आपका दाहिना हाथ विलयनों को मिलाने अथवा ब्यूरेट से च्यवन ( leaks ) को रोकने के लिए खाली रहेगा ।,"దీనితో, పరిష్కారాలను కలపడానికి లేదా బ్యూరెట్ నుండి లీక్‌లను నివారించడానికి మీ కుడి చేయి ఖాళీగా ఉంటుంది.",,,
+ब्यूरेट से द्रव निकालने की सही विधि चित्र 23 में दिखाई गई है ।,బ్యూరెట్ నుండి ద్రవాన్ని తీసే సరైన పద్ధతి చిత్రం 23 లో చూపబడింది.,,,
+पूरा द्रव निकलने दें और फिर अंतिम पाठ्यांक लिख लें ।,"మొత్తం ద్రవాన్ని హరించడానికి అనుమతించి, ఆపై తుది పఠనాన్ని రాయండి.",,,
+पद 7 में लिए गए आरंभिक पाठ्यांक के साथ इस पाठ्यांक की जांच करें ।,7 వ వచనంలో తీసుకున్న ప్రారంభ పఠనంతో ఈ పఠనాన్ని తనిఖీ చేయండి.,,,
+इस बात की जांच कर लें कि केशिका के सिरे में द्रव न रह जाए ।,కేశనాళిక చిట్కాలో ద్రవం మిగిలి లేదని తనిఖీ చేయండి.,,,
+केशिका के सिरे को फ्लास्क के भीतरी पृष्ठ से छुएं ताकि उसमें मौजूद द्रव निकल जाए ।,"ఫ్లాస్క్ లోపలి ఉపరితలం నుండి కేశనాళిక చివరను తాకండి, తద్వారా దానిలోని ద్రవం బయటకు వస్తుంది.",,,
+इस प्रक्रिया के अंत में ब्यूरेट को खाली कर दें और आसुत जल से अनेक बार धो लें ।,"ఈ ప్రక్రియ చివరిలో, బ్యూరెట్‌ను ఖాళీ చేసి, స్వేదనజలంతో చాలాసార్లు కడగాలి.",,,
+ब्यूरेट से द्रव का निकलना अनुमापन के दौरान पद 5 से आगे के पदों को तब तक दोहराया जाएगा जब तक संगत पाठ्यांक प्राप्त न हो जाए ।,"బ్యూరెట్ నుండి ద్రవ విడుదల టైట్రేషన్ సమయంలో, 5 వ పద్యానికి మించిన స్థానాలు సంబంధిత పఠనం సాధించే వరకు పునరావృతమవుతాయి.",,,
+अभिक्रिया मिश्रण में आप विलयन मिला रहे थे उसके रंग से आपको पता लग जाएगा कि अभिक्रिया कब पूरी हुई ।,ప్రతిచర్య మిశ్రమానికి మీరు జోడించిన ద్రావణం యొక్క రంగు ద్వారా ప్రతిచర్య పూర్తయినప్పుడు మీకు తెలుస్తుంది.,,,
+आप ब्यूरेट का दूसरा पाठ्यांक रिकार्ड कर लेंगे ।,మీరు బ్యూరెట్ యొక్క రెండవ పఠనాన్ని రికార్డ్ చేస్తారు.,,,
+पाठ्यांक निकटतम 0.05 / 0.1 cm में होने चाहिए ।,రీడింగులు సమీప 0.05 / 0.1 సెం.మీ.లో ఉండాలి.,,,
+"यदि आप किसी कांच पात्र में द्रव के पृष्ठ को गौर से देखें तो आप पाएंगे कि जहां द्रव और कांच मिलते हैं , वहा द्रव कांच के सहारे कुछ ऊपर चढ़ जाता है ।","మీరు ఒక గాజు పాత్రలోని ద్రవం యొక్క ఉపరితలాన్ని దగ్గరగా చూస్తే, ద్రవం మరియు గాజు కలిసే చోట, గాజు సహాయంతో ద్రవం పైకి లేస్తుందని మీరు కనుగొంటారు.",,,
+पढ़ने में कठिनाई होती है क्योंकि ऐसा द्रव - कांच संधि पर पूरी परिधि में होता है ।,అటువంటి ద్రవం - గాజు ఉమ్మడిపై పూర్తి చుట్టుకొలతలో ఉన్నందున చదవడానికి ఇబ్బంది.,,,
+इस परिघटना को मेनिस्कस कहते हैं ।,ఈ దృగ్విషయాన్ని మెనిస్కస్ అని అంటారు.,,,
+कीप को हटाने के बाद कुछ द्रव निकालकर मेनिस्कस को अंशांकित चिन्ह पर समंजित कर लिया जाता है ।,"గరాటును తొలగించిన తరువాత, కొంత ద్రవం తొలగించబడుతుంది మరియు మెనిస్కస్ క్రమాంకనం చేయబడ్డ మార్క్ కు సర్దుబాటు చేయబడుతుంది.",,,
+"ब्यूरेट में विलयन तल पढ़ते समय आपकी आंख अंशांकन चिन्ह के तल पर होनी चाहिए , अन्यथा लंबन ( पैरेलैक्स ) के कारण त्रुटि हो जाएगी ।","బ్యూరెట్‌లో సొల్యూషన్ ప్లేన్‌ను చదివేటప్పుడు, మీ కన్ను అమరిక చిహ్నం దిగువన ఉండాలి, లేకపోతే పారలాక్స్ లోపం కలిగిస్తుంది.",,,
+यदि शून्य का चिन्ह आपकी आंख से बहुत ऊपर हो तो यह आवश्यक नहीं कि मेनिस्कस को शून्य पर समंजित किया जाए ।,"సున్నా యొక్క సంకేతం మీ కంటికి చాలా పైన ఉంటే, మెనిస్కస్ ని సున్నాకి సర్దుబాటు చేయబడటం అవసరం లేదు.",,,
+आप उसे 5.0 cm अथवा किसी भी अन्य सुविधाजनक तल पर समंजित कर सकते हैं ।,మీరు దీన్ని 5.0 సెం.మీ లేదా ఇతర సౌకర్యవంతమైన అంతస్తులో సర్దుబాటు చేయవచ్చు.,,,
+"अनुमापनमितीय विश्लेषण में ब्यूरेट पठन में त्रुटि , आमतौर पर होने वाली त्रुटि है ।",బ్యూరెట్ పఠనంలో లోపం అనేది నామమాత్ర విశ్లేషణలో సాధారణంగా సంభవించే లోపం.,,,
+"मेनिस्कस के स्पष्ट दिखाई देने और यह सुनिश्चित करने के लिए वह सदैव एकसमान दिखाई दे , ब्यूरेट के पीछे एक परदा लगाना सुविधाजनक रहता है ।",మెనిస్కస్ స్పష్టంగా కనిపించేలా మరియు ఎల్లప్పుడూ ఒకేలా కనిపించేలా చేయడానికి బ్యూరెట్ వెనుక ఒక కర్టెన్ ఉంచడం సౌకర్యంగా ఉంటుంది.,,,
+इसके लिए कार्ड बोर्ड के एक टुकड़े पर सफेद कागज लगा सकते हैं और निचले हिस्से को स्याही से काला कर सकते हैं ।,"దీని కోసం, మీరు కార్డ్ బోర్డ్ యొక్క భాగానికి తెల్ల కాగితాన్ని వర్తించవచ్చు మరియు దిగువ భాగాన్ని సిరాతో నల్ల చేయవచ్చు.",,,
+उसे लंबन कार्ड कहते हैं ।,దీనిని పారలాక్స్ కార్డు అంటారు.,,,
+कार्ड बनाने के विधि आप अपने परामर्शदाता से पूछ सकते हैं ।,కార్డ్ తయారీ పద్ధతి మీరు మీ సలహాదారుని అడగవచ్చు.,,,
+पारद पृष्ठ पर मेनिस्कस उल्टा होता है और उसका पठन शीर्ष पर लिया जाता है ।,మెర్కురీ పేజీపై మెనిస్కస్ తలక్రిందులుగా ఉంటుంది మరియు దాని పఠనం పైభాగంలో తీసుకోబడుతుంది.,,,
+ब्यूरेटों की भांति पिपेटों का निर्माण भी द्रवों की ज्ञात मात्राओं को एक पात्र से दूसरे पात्र में स्थानांतरित करने के लिए किया जाता है ।,బ్యూరెట్ మాదిరిగా,పైపెట్ల నిర్మాణం కూడా,తెలిసిన పరిమాణంలో ద్రవాలు,ఒక కంటైనర్ నుండి మరొక కంటైనర్కు బదిలీ చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.
+आमतौर पर प्रयुक्त पिपेट दो प्रकार के होते हैं और उनका भिन्न उपयोग होता है ।,సాధారణంగా ఉపయోగించే పైపెట్‌లు రెండు రకాలు మరియు విభిన్న ఉపయోగాలు కలిగి ఉంటాయి.,,,
+अंशांकित पिपेट  अनेक धारिताओं में पाए जाते हैं और इस प्रकार अंशांकित रहते हैं कि शून्य और अधिकतम के बीच ज्ञात आयतन प्राप्त किया जा सकता है ।,క్రమాంకనం చేసిన పైపెట్‌లు చాలా హోల్డింగ్‌లలో కనిపిస్తాయి మరియు సున్నా మరియు గరిష్ట మధ్య తెలిసిన వాల్యూమ్‌ను పొందగలిగే విధంగా క్రమాంకనం చేయబడతాయి.,,,
+"कुछ इस प्रकार अंशांकित रहते हैं कि अधिकतम नोंक के पास अंकित रहता है , जबकि दूसरों में अधिकतम आयतन शीर्ष के पास अंकित रहता है ।","కొన్ని గరిష్ట అవశేషాలను బిందువు దగ్గర లెక్కించే విధంగా క్రమాంకనం చేయబడతాయి, మరికొన్నింటిలో గరిష్ట వాల్యూమ్ తల దగ్గర గుర్తించబడతాయి.",,,
+बल्ब अथवा एक - चिन्ह पिपेट ये भी अनेक धारिताओं में उपलब्ध होते हैं किन्तु 25 cm का आमतौर पर प्रयुक्त होता है ।,బల్బులు లేదా వన్-సైన్ పైపెట్‌లు కూడా అనేక షేడ్స్‌లో లభిస్తాయి కాని సాధారణంగా 25 సెం.మీ. లో మాత్రమే,,,
+वे 27 ° C पर द्रव का निश्चित आयतन प्राप्त करने के लिए बने होते हैं ।,అవి 27 ° C వద్ద స్థిర ద్రవాన్ని పొందటానికి తయారు చేయబడతాయి.,,,
+इस प्रकार के पिपेट को स्थानांतरण पिपेट भी कहते हैं ।,ఈ రకమైన పైపెట్‌ను బదిలీ పైపెట్ అని కూడా అంటారు.,,,
+पिपेट इस प्रकार अंशांकित किए जाते हैं कि कुछ द्रव पिपेट में ही रहे ।,"పిపెట్స్ లో కొన్ని ద్రవాలు ఉండేవిధంగా పిపెట్ లను క్రమాంకనం చేయబడతాయి.,DSC""",,,
+इसलिए उन्हें फूंकना नहीं चाहिए ।,కాబట్టి వాటిని చెదరగొట్టకూడదు.,,,
+"कुछ अपवाद भी होते हैं , इसलिए निर्माता के विनिर्देशों को ध्यानपूर्वक देख लें ।","కొన్ని మినహాయింపులు కూడా ఉన్నాయి, కాబట్టి తయారీదారు యొక్క వివరాలను జాగ్రత్తగా తనిఖీ చేయండి.",,,
+पिपेट के उपयोग का तरीका द्रवों के आयतनों को नापने के लिए पिपेटों के उपयोग में निम्नलिखित प्रक्रिया सहायक होगी ।,పైపెట్ల వాడకం విధానం ద్రవాల వాల్యూమ్లను కొలవడానికి పైపెట్ల వాడకంలో కింది విధానం సహాయపడుతుంది.,,,
+ब्यूरेट की भांति पिपेट को भी आसुत जल से भली - भांति प्रक्षालित कर उसे निकाल दें ।,"బ్యూరెట్ మాదిరిగా, స్వేదనజలంతో పైపెట్‌ను పూర్తిగా పైప్ చేసి తొలగించండి.",,,
+पिपेट की बाहरी सतह भली - भांति सुखा लें ।,పైపెట్ యొక్క బయటి ఉపరితలాన్ని పూర్తిగా ఆరబెట్టండి.,,,
+पिपेट के सिरे को उस द्रव की सतह से लगभग 3cm नीचे रखें जिसे मापना हो और लगभग 5 cm द्वय चूस ले ।,పైపెట్ యొక్క చివరను కొలవవలసిన ద్రవం యొక్క ఉపరితలం క్రింద 3సెంమీ దిగువన ఉంచండి మరియు సుమారు 5 సెం.మీ ద్రవం పీల్చండి.,,,
+अपनी तर्जनी को पिपेट के ऊपरी सिरे पर रखें ।,మీ చూపుడు వేలిని పైపెట్ పైభాగంలో ఉంచండి.,,,
+"उसे क्षैतिजतः घुमाएं और यह सुनिश्चित कर लें कि द्रय पिपेट के पूरे भीतरी पृष्ठ को , अंशांकित रेखा के ठीक ऊपर तक , प्रक्षालित कर लेता है ।",దాన్ని అడ్డంగా తిప్పండి మరియు ద్రవ పైపెట్ యొక్క మొత్తం లోపలి ఉపరితలాన్ని క్రమాంకనం చేసిన రేఖకు పైన మిళితం చేసిందని నిర్ధారించుకోండి.,,,
+पिपेट से द्रव को निकाल लें ।,పైపెట్ నుండి ద్రవాన్ని తొలగించండి.,,,
+पद को दोहराएं और फिर से द्रव को निकाल लें ।,"పద్యం పునరావృతం చేసి, ద్రవాన్ని మళ్లీ హరించండి.",,,
+पिपेट में अंशांकित रेखा से ऊपर तक द्रव भरें और तर्जनी को ऊपरी सिरे पर रख दें ।,క్రమాంకనం చేసిన రేఖ పైభాగం వరకు పైపెట్‌ను ద్రవంతో నింపి,చూపుడు వేలును పైభాగంలో ఉంచండి.,,
+पिपेट और अपने हाथ का घनिष्ठ संपर्क न होने दें अन्यथा आपके शरीर की ऊष्मा से द्रव फैल सकता है ।,"పైపెట్ మరియు మీ చేతి దగ్గరి సంబంధంలో ఉండటానికి అనుమతించవద్దు, లేకపోతే మీ శరీర వేడి ద్రవం ప్రసరించడానికి కారణమవుతుంది.",,,
+आंखों के तल को अंशांकित चिन्ह पर रखते हुए अतिरिक्त द्रव को धीरे - धीरे निकाल लें ताकि मेनिस्कस का निचला तल चिन्ह को छुए ।,"కంటి యొక్క దిగువభాగాన్ని క్రమాంకనం చేయబడ్డ గుర్తు మీద ఉంచడం ద్వారా అదనపు ద్రవాన్ని నెమ్మదిగా తొలగించండి, తద్వారా మెనిస్కస్ యొక్క దిగువ భాగం గుర్తును తాకుతుంది.",,,
+पिपेट के सिरे पर लगे विलयन को पृथक करने के लिए उसे बीकर की भीतरी दीवार से छुएं ।,"పైపెట్ చివరిలో ద్రావణాన్ని వేరు చేయడానికి, బీకర్ లోపలి గోడ నుండి దాన్ని తాకండి.",,,
+पिपेट से विलयन को आवश्यक पात्र में निकाल दें ।,అవసరమైన పాత్రలో పైపెట్ నుండి ద్రావణాన్ని తొలగించండి.,,,
+पिपेट के निकास समय के कुछ सेकेंड बाद पिपेट के सिरे को ग्राही पात्र के भीतरी पृष्ठ से छुएं ।,"పిపెట్ యొక్క నిష్క్రమణ సమయం తరువాత కొన్ని సెకన్ల తరువాత, రిసెప్టాకిల్ లోపలి ఉపరితలం నుండి పిపెట్ చివరను తాకండి.",,,
+( द्रव को फूंक कर न निकालें क्योंकि पिपेट के अंशांकन में इसका प्रावधान रहता है ) ।,(పిపెట్ యొక్క క్రమాంకనం కోసం ద్రవాన్ని అందించవద్దు).,,,
+उपयोग के बाद पिपेट को आसुत जल से भली - भांति धोलें ।,స్వేదనజలంతో ఉపయోగించిన తరువాత పైపెట్ శుభ్రం చేయండి.,"DSC:
+आयतनमापी फ्लास्क आयतनमापी फ्लास्क का उपयोग ज्ञात सान्द्रता के विलयन का ज्ञात आयतन बनाने के लिए किया जाता है ।,వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్ తెలిసిన ఏకాగ్రత పరిష్కారం యొక్క తెలిసిన వాల్యూమ్ చేయడానికి వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్ ఉపయోగించబడుతుంది.
+आयतनमापी फ्लास्क का चपटा पैंदा और लंबी","संकीर्ण गर्दन होती है ।""","వాల్యూమీటర్ ఫ్లాస్క్ ఫ్లాట్ బాటమ్ మరియు పొడవైన, ఇరుకైన మెడను కలిగి ఉంటుంది."
+उसकी गर्दन पर अंशांकित चिन्ह होता है जो यह बतलाता है कि फ्लास्क पर अंकित आयतन प्राप्त करने के लिए फ्लास्क को उस चिन्ह तक भरना चाहिए ।,"దాని మెడలో క్రమాంకనం చేసిన గుర్తు ఉంది, ఫ్లాస్క్‌లో గుర్తించబడిన వాల్యూమ్‌ను పొందడానికి ఫ్లాస్క్‌ను ఆ గుర్తుకు నింపాలి.",,,
+आप प्रयोगशाला में 100 cm और 250 cm धारिता के आयतनमापी फ्लास्कों का उपयोग करेंगे ।,మీరు ప్రయోగశాలలో 100 సెం.మీ మరియు 250 సెం.మీ కెపాసిటెన్స్ కలిగిన వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్‌లను ఉపయోగిస్తారు.,,,
+उपयोग से पहले फ्लास्क को भली - भांति साफ कर लिया जाता है और आसुल जल से धोकर बह जाने दिया जाता है ।,"ఉపయోగం ముందు, ఫ్లాస్క్ పూర్తిగా శుభ్రం చేసి బూడిద నీటితో కడిగి, హరించడానికి అనుమతిస్తారు.",,,
+तुले यौगिक को कीप की मदद से फ्लास्क में स्थानांतरित कर दिया जाता है ।,బరువున్న సమ్మేళనం ఒక గరాటు సహాయంతో ఫ్లాస్క్‌కు బదిలీ చేయబడుతుంది.,,,
+उसे पर्याप्त आसुत जल में घोलकर सावधानीपूर्वक अतिरिक्त जल मिलाते हुए चिन्ह तक भर लिया जाता है ।,ఇది తగినంత స్వేదనజలంలో కరిగించబడుతుంది మరియు అదనపు నీటిని జోడించడం ద్వారా జాగ్రత్తగా గుర్తుకు నింపబడుతుంది.,,,
+जल धावन बोतल अथवा अधिक अच्छा हो पिपेट से मिलाया जाए ।,"వాటర్, బాటిల్ లేదా, ప్రాధాన్యంగా, పైపెట్ తో కలపండి.",,,
+फ्लास्क पर डाट लगाकर उपयोग से पहले खूब हिला लेना चाहिए जिससे समांगी विलयन प्राप्त हो जाए ।,"ఒక స్టాపర్తో ఉపయోగించే ముందు ఫ్లాస్క్ పూర్తిగా కదిలించాలి, తద్వారా ఒక సజాతీయ పరిష్కారం లభిస్తుంది.",,,
+आयतनमापी फ्लास्क कभी - कभी अंशांकित कांच पात्र की यथार्थता की जांच करना आवश्यक होता है ।,వాల్యూమీటర్ ఫ్లాస్క్ కొన్నిసార్లు క్రమాంకనం చేయబడ్డ గ్లాస్ కంటైనర్ యొక్క ఖచ్చితత్త్వాన్ని తనిఖీ చేయాల్సి ఉంటుంది.,,,
+इसके लिए दो विधियां हैं ।,దీనికి రెండు పద్ధతులు ఉన్నాయి.,,,
+दोनों ही विधियों में जल के लिए निश्चित आयतन को तोला जाता है ।,"రెండు పద్ధతులలో, నీటి కోసం ఒక స్థిర వాల్యూమ్ బరువు ఉంటుంది.",,,
+इसमें जल आयतन को तोलने में बहुत सावधानी रखनी पड़ती है ।,ఇందులో నీటి పరిమాణాన్ని తూకం వేయడానికి చాలా జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి.,,,
+आयतनमापी फ्लास्क को कभी भी गरम न करें और न ही उसमें गरम पानी मिलाएं ।,"వోల్టమీటర్ ఫ్లాస్క్‌ను ఎప్పుడూ వేడి చేయవద్దు, దానికి వేడినీరు జోడించవద్దు.",,,
+इससे इसकी क्षमता बदल सकती है ।,ఇది దాని సామర్థ్యాన్ని మార్చగలదు.,,,
+उपयोग से पहले फ्लास्क में कस कर डाट लगाकर हिलाएं जिससे विलयन समांगी हो सके ।,ద్రావణాన్ని కరిగించడానికి అనుమతించడానికి ముందు ఫ్లాస్క్‌లో గట్టిగా కదిలించు.,,,
+तुलाएं यथार्थमापी यंत्र हैं और उन्हें सावधानीपूर्वक इस्तेमाल करना चाहिए ।,బరువులు ఖచ్చితమైన సాధనాలు మరియు జాగ్రత్తగా వాడాలి.,,,
+आजकल इलेक्ट्रॉनिक शीर्ष पलड़े की तुलाओं का विस्तृत उपयोग किया गया है ।,ఈ రోజుల్లో ఎలక్ట్రానిక్ హెడ్ పాన్ బరువు విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతోంది.,,,
+आपको इलेक्ट्रॉनिक शीर्ष पलड़े वाली तुला के उपयोग का अवसर भी प्राप्त हो सकता है ।,ఎలక్ట్రానిక్ టాప్ పుల్లర్ బ్యాలెన్స్‌ను ఉపయోగించుకునే అవకాశం కూడా మీకు ఉండవచ్చు.,,,
+तुलाओं का वर्गीकरण इस प्रकार किया जा सकता है ।,బరువులు ఈ క్రింది విధంగా వర్గీకరించవచ్చు.,,,
+स्थूल तुलाएं ( 1g तक यथार्थ तोल सकती हैं ।,స్థూలమైన బరువు 1 గ్రా వరకు తూకం వెయ్యవచ్చు.,,,
+) सामान्य प्रयोजन तुलाएं ( 0.01 g तक यथार्थ तोल सकती हैं।,) సాధారణ ప్రయోజన బరువులు (0.01 గ్రా వరకు ఖచ్చితంగా తూకం వెయ్యవచ్చు).,,,
+) वैश्लेषिक तुलाएं ( 0.001 g तक अथवा अधिक यथार्थ तोल सकती हैं ) ।,) విశ్లేషణాత్మక బరువులు (0.001 గ్రా వరకు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ తూకం వెయ్యవచ్చు).,,,
+आपको प्रत्येक किस्म की तुला की जानकारी होनी चाहिए और उस तुला का चयन करना चाहिए जिससे आवश्यक यथार्थ प्राप्त हो सके ।,"మీరు ప్రతి రకమైన బరువును తెలుసుకోవాలి మరియు బరువును ఎంచుకోవాలి, తద్వారా అవసరమైన వాస్తవికతను పొందవచ్చు.",,,
+उदाहरणार्थ विलयनों को बनाने के लिए इसमें से किसी भी तुला का उपयोग किया जा सकता है जो इस बात पर निर्भर करता है कि विलयन का किस कार्य के लिए उपयोग किया जा रहा है ।,"ఉదాహరణకు, పరిష్కారాలను రూపొందించడానికి ఏదైనా బెంట్ ఉపయోగించవచ్చు పరిష్కారం ఏ పని కోసం ఉపయోగించబడుతుందో దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది.",,,
+"उदारणार्थ बेंच विलयनों के पदार्थों को स्थूल तुला में , अभिकर्मक विलयनों के पदार्थों को सामान्य प्रयोजन तुला में , तथा यथार्थ आयतनमापी विलयनों के लिए रासायनिक द्रव्यों को वैश्लेषिक तुला में तोला जा सकता है ।","ఉదాహరణకు, బెంచ్ సొల్యూషన్స్ యొక్క పరిష్కారాలను స్థూల సమతుల్యతతో, సాధారణ ప్రయోజన సమతుల్యతలో రియాజెంట్ సొల్యూషన్స్ యొక్క పదార్థాలను మరియు విశ్లేషణాత్మక వాల్యూమెట్రిక్ పరిష్కారాల కోసం రసాయన ద్రవాలను తూకం చేయవచ్చు.",,,
+साधारणतया रासायनिक प्रयोगशाला में दो प्रकार की वैश्लेषिक तुलाएं प्रयुक्त की जाती हैं ।,"సాధారణంగా, రసాయన ప్రయోగశాలలో రెండు రకాల విశ్లేషణాత్మక బరువులు ఉపయోగిస్తారు.",,,
+तुला के साथ कठोर व्यवहार नहीं करना चाहिए ।,తుల పట్ల కఠినంగా వ్యవహరించకూడదు.,,,
+किसी भी प्रकार की तुला द्वारा सही तोलन के लिए तुला को ऐसे स्थान पर रखना चाहिए जहां वायु प्रवाह अथवा कंपन के कारण व्यवधान की संभावना न हो ।,"ఏ రకమైన బ్యాలెన్స్ ద్వారా సరైన బరువు కోసం, గాలి ప్రవాహం లేదా కంపనం కారణంగా జోక్యం చేసుకునే అవకాశం లేని ప్రదేశంలో తులని ఉంచాలి.",,,
+यह उचित है कि उसे भारी मेज अथवा पत्थर की शिला के ऊपर रखा जाए जिससे कंपनों का अवमंदन हो जाए ।,"ఇది ఒక భారీ టేబుల్ లేదా రాతి శిల పైన ఉంచడం సముచితం, ఇది కంపనాల ప్రకంపనకు కారణమవుతుంది.",,,
+तुला के समतलन के लिए पाद पेचों को घुमाया जाता है और स्पिरिट लेबल का उपयोग किया जाता है ।,ఫుట్ స్క్రూలు తిప్పబడతాయి మరియు బరువులు సమతుల్యం చేయడానికి స్పిరిట్ లేబుల్స్ ఉపయోగించబడతాయి.,,,
+"ठोसों , द्रवों और पाउडरों को उपयुक्त पात्रों में तोलना चाहिए ।","ఘనపదార్థాలు, ద్రవాలు మరియు పొడులను తగిన కంటైనర్లలో తూకం వేయాలి.",,,
+यह ध्यान देने की बात है कि यदि खाली पात्र को पलड़े में रखने के बाद तुला को शून्य पर पुनर्नियोजित करने की सुविधा न होती तो अंतिम पाठ्यांक में खाली पात्र के भार को घटाना पड़ेगा ।,"పాన్లో ఖాళీ కంటైనర్ను ఉంచిన తర్వాత బ్యాలెన్స్ను సున్నాకి తిరిగి ఉపయోగించుకునే సదుపాయం లేకపోతే, తుది పఠనంలో ఖాళీ పాత్ర యొక్క బరువును తగ్గించాల్సి ఉంటుంది.",,,
+तुला के पलड़ों को साफ करें और अंगुलियों से न छुएं ।,తుల పాన్లను శుభ్రపరచండి మరియు వేళ్ళతో తాకవద్దు.,,,
+अन्य आवश्यक बात यह है कि यदि तुला पूर्ण सुग्राहित के लिए चालू स्थिति में हो तो पलड़ें में कोई वस्तु रखने अथवा उठाने से तुला क्षतिग्रस्त हो सकती है ।,"మరో ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, బెంట్ పూర్తి సున్నితత్వం కోసం పని చేసే స్థితిలో ఉంటే, పాన్లలో ఒక వస్తువును ఉంచడం లేదా ఎత్తడం ద్వారా, బ్యాలెన్స్ దెబ్బతింటుంది.",,,
+अनेक आधुनिक तुलाओं में बंद और चालू करने की स्थितियों के अलावा अर्धमोचन युक्ति भी होती है ।,చాలా ఆధునిక బ్యాలెన్స్ లు ఆన్ మరియు ఆఫ్ చేసే కండిషన్ లకు అదనంగా సెమియాటోమాటిక్ పరికరాలను కలిగి ఉన్నాయి.,,,
+इसके लिए निपुणता की आवश्यकता होती है ।,దీనికి పాండిత్యం అవసరం.,,,
+किन्तु आपको इस बात की जांच करनी होगी कि आप जिस तुला का उपयोग कर रहे हैं उसमें यह सुविधा है या नहीं ।,కానీ మీరు ఉపయోగిస్తున్న తులకి ఈ లక్షణం ఉందా లేదా అని మీరు తనిఖీ చేయాలి.,,,
+अगले पैरा में सामान्य संकेतों का उल्लेख किया जाएगा ।,తదుపరి పేరాలో సాధారణ సంకేతాలు ప్రస్తావించబడతాయి.,,,
+1 ) द्रवों को तोलना उचित नहीं है ।,1) ద్రవాలను తూకం వేయడం సముచితం కాదు.,,,
+इसके बजाय आप उसका आयतन परिकलित करें जिससे आवश्यक द्रव्यमान प्राप्त हो जाएगा ।,"బదులుగా మీరు దాని వాల్యూమ్‌ను లెక్కిస్తారు, దీని ద్వారా అవసరమైన ద్రవ్యరాశి లభిస్తుంది.",,,
+2 ) यह सुनिश्चित करें कि पात्र और तुलने वाला पदार्थ दानों सामान्य ताप पर हों ।,2) ఓడ మరియు పోల్చదగిన పదార్థం రెండూ సాధారణ ఉష్ణోగ్రత వద్ద ఉన్నాయని నిర్ధారించుకోండి.,,,
+गरम वस्तुओं को तुला के पलड़े में नहीं रखना चाहिए क्योंकि ऊष्मा का पलड़े से होते हुए तुला की यंत्रावली में चालन हो सकता है ।,"తుల పాన్లో వేడి వస్తువులను ఉంచకూడదు, ఎందుకంటే తుల యొక్క యంత్రాంగంలో వేడి పాన్ ద్వారా కదులుతుంది.",,,
+पात्र की बाहरी तरफ सूखी होनी चाहिए अन्यथा पलड़ा गीला हो जाएगा और तोल सही नहीं होगी ।,"పాత్ర యొక్క వెలుపలి భాగం పొడిగా ఉండాలి, లేకపోతే పాన్ తడిగా ఉంటుంది మరియు బరువు సరిగ్గా ఉండదు.",,,
+3 ) तुला के पलड़े में रखे पात्र में पदार्थ निकालना बुरी आदत है ।,3) తుల పాన్లో ఉంచిన పాత్రలో పదార్థాన్ని తొలగించడం చెడ్డ అలవాటు.,,,
+आपका कार्यस्तर ऊंचा होना चाहिए और आप अपने को इस प्रक्रिया से बाध्य न समझें ।,మీ పని స్థాయి ఎక్కువగా ఉండాలి మరియు ఈ ప్రక్రియ ద్వారా మీరు బాధ్యత వహించకూడదు.,,,
+किन्तु पलड़े अथवा पेटी में कुछ गिर जाए तो उसे जितनी जल्दी हो सके पोंछ लें ।,"కానీ పాన్ లేదా పెట్టెలో ఏదైనా పడితే, వీలైనంత త్వరగా తుడవండి.",,,
+( यह माना जा सकता है कि निपुणता के उपरांत भी वस्तुएं कभी - कभी गिर जाती है ) ।,(సామర్థ్యం తర్వాత కూడా వస్తువులు కొన్నిసార్లు పడిపోతాయని అనుకోవచ్చు).,,,
+4 ) अंत में आपको तोलों को लिखने के बारे में सलाह दी जाएगी ।,4) చివరికి మీరు బరువులు వ్రాయమని సలహా ఇస్తారు.,,,
+पदार्थ को तोलते समय कागज और पेन्सिल को हाथ में रखें ताकि तोलने के शीघ्र बाद आप पदार्थ का द्रव्यमान लिख लें ।,"పదార్థాన్ని తూకం వేసేటప్పుడు, కాగితం మరియు పెన్సిల్‌ను మీ చేతిలో ఉంచండి, తద్వారా పదార్థం యొక్క బరువును తూకం వేసిన వెంటనే మీరు వ్రాస్తారు.",,,
+अपनी स्मरणशक्ति के बारे में आप चाहे कितने भी विश्वस्त क्यों न हों ध्यान भंग होने की संभावना तो रहती ही है ।,"మీ జ్ఞాపకశక్తి గురించి మీరు ఎంత నమ్మకంగా ఉన్నా, పరధ్యానంలో పడే అవకాశం ఉంది.",,,
+तुला को जिस बेंच अथवा मेज पर प्रयुक्त करना हो तो उसे उस पर रखकर समतल करना आवश्यक है ।,బెంట్ ని ఉపయోగించాల్సిన బెంచ్ లేదా టేబుల్ మీద ఉంచి చదును చేయడం అవసరం.,,,
+यदि समतल न किया जाए तो उससे गलत पाठ्यांक प्राप्त हो सकते हैं ।,"సమం చేయకపోతే, అది తప్పు రీడింగులకు దారితీస్తుంది.",,,
+सुग्राही तुलाएं कंपनों और वायु - प्रवाह के प्रति संवेदनशील होती हैं अतः उन्हें दरवाजे से दूर स्थित बेंच के ऊपर रखा जाता है ।,"సున్నితమైన బరువులు కంపనాలు మరియు వాయు ప్రవాహానికి సున్నితంగా ఉంటాయి, కాబట్టి అవి తలుపుకు దూరంగా ఉన్న బెంచీల పైన ఉంచబడతాయి.",,,
+यदि तुला को स्थानांतरित करना आवश्यक हो तो निर्माता के निर्देशों को पढ़ लें ।,"సమతుల్యతను తరలించాల్సిన అవసరం ఉంటే, తయారీదారు సూచనలను చదవండి.",,,
+हो सकता है कि स्थानांतरण से पूर्व पलड़े पर ताला लगाना आवश्यक हो ताकि यंत्रावलि को हानि न पहुंचे ।,యాంత్రిక పరికరానికి నష్టం జరగకుండా బదిలీకి ముందు పాన్ లాక్ చేయడం అవసరం కావచ్చు.,,,
+जहां तक रखरखाव का प्रश्न है विशेषतः इलेक्ट्रॉनिक तुलाओं के लिए तुला की पेटी और पलड़ों को धूल और रासायनिक द्रव्यों से मुक्त रखना आवश्यक है ।,"నిర్వహణకు సంబంధించినంతవరకు, ముఖ్యంగా ఎలక్ట్రానిక్ బరువులు కోసం, వెఫ్ట్ బెల్ట్ మరియు పాన్లను దుమ్ము మరియు రసాయన పదార్ధాల నుండి దూరంగా ఉంచడం అవసరం.",,,
+तुला की उपयोगिता अवधि और यथार्थता इस बात पर भी निर्भर करती है कि उसका किस प्रकार उपयोग किया जाता है ।,తుల యొక్క ఉపయోగం మరియు ఖచ్చితత్వం కూడా అది ఎలా ఉపయోగించబడుతుందో దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది.,,,
+दो पलड़ों की वैश्लेषिक तुला दो पलड़ों की वैश्लेषिक तुलाओं का अब प्रचलन नहीं है किन्तु कुछ प्रयोगशाला में इलेक्ट्रॉनिक अथवा एक - पलड़ा तुला के न होने से उनका उपयोग किया जाता है ।,"రెండు పాన్ల యొక్క విశ్లేషణాత్మక బరువులు రెండు పాన్ల యొక్క విశ్లేషణాత్మక బరువులు ఇప్పుడు చెలామణిలో లేవు, అయితే ఎలక్ట్రానిక్ లేదా వన్-పాన్ బరువులు లేకపోవడం వల్ల అవి కొన్ని ప్రయోగశాలలలో ఉపయోగించబడతాయి.",,,
+दो पलड़ों की वैश्लेषिक तुला का उपयोग कैसे किया जाता है ।,రెండు పాన్ల యొక్క విశ్లేషణాత్మక సమతుల్యత ఎలా ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+चित्र में तुला के विभिन्न हिस्सों को नामांकित किया गया है ।,తుల యొక్క వివిధ భాగాలు చిత్రంలో నమోదు చేయబడ్డాయి.,,,
+इस्तेमाल करने से पहले तुला का शून्य बिन्दु निर्धारित करना आवश्यक है ।,ఉపయోగం ముందు తుల యొక్క సున్నా బిందువును నిర్ణయించడం అవసరం.,,,
+इस कार्य के लिए तुला पार्श्व द्वार बंद कर दिए जाते हैं और प्रग्राही पुंडी को धीरे - धीरे और सावधानीपूर्वक बाईं ओर घुमाया जाता है ।,"ఈ ప్రయోజనం కోసం, తుల పార్శ్వ ద్వారాలు మూసివేయబడతాయి మరియు ప్రగతిశీల కప్పి నెమ్మదిగా మరియు జాగ్రత్తగా ఎడమ వైపుకు తిప్పబడుతుంది.",,,
+झटकों से बचें क्योंकि उनसे तुला को सेट करने में बाधा आ सकती है ।,తుల అమరికకు ఆటంకం కలిగించే విధంగా వణుకు మానుకోండి.,,,
+जब प्रग्राही पुंडी को पूरी तरह बाईं ओर घुमाया जाता है तो संकेत  पैमाने के मध्य  के दोनों ओर दोलन करने लगता है ।,కదిలే పుండిని పూర్తిగా ఎడమ వైపుకు తిప్పినప్పుడు సిగ్నల్ స్కేల్ మధ్యలో ఇరువైపులా డోలనం ప్రారంభమవుతుంది.,,,
+पहले दो दोलनों को छोड़ दिया जाता है ।,మొదటి రెండు డోలనాలు తొలగించబడ్డాయి.,,,
+तीसरे दोलन से आरंभ कर दोलनों की चरम स्थितियों को नोट कर लिया जाता है ।,"మూడవ డోలనం నుండి, డోలనాల యొక్క తీవ్రమైన స్థానాలు గుర్తించబడతాయి.",,,
+दाहिनी ओर के दोलन धन और बाईं ओर के दोलन ऋण होते हैं ।,కుడి వైపు డోలనాలు డబ్బు మరియు ఎడమ వైపు డోలనాలు రుణం.,,,
+बाईं और दाहिनी ओर के पाठ्यांकों का अलग - अलग औसत निकाल लिया जाता है और इन औसतों का मध्य ज्ञात कर लेते हैं जो शुन्य बिन्दु होता है ।,"ఎడమ మరియు కుడి పాఠకుల వేర్వేరు సగటులు ఉత్పన్నమయ్యాయి మరియు ఈ సగటుల మధ్యస్థాన్ని కనుగొంటాయి, ఇది సున్నా పాయింట్.",,,
+शून्य बिन्दु दाहिनी ओर +0.25 अर्थात् 0.25 यूनिट है ।,కుడి వైపున ఉన్న సున్నా పాయింట్ +0.25 అంటే 0.25 యూనిట్లు.,,,
+शून्य बिन्दु और पैमाने के मध्य इन अल्प विचलनों को छोड़ा जा सकता है ।,సున్నా పాయింట్ మరియు స్కేల్ మధ్య ఈ చిన్న వ్యత్యాసాలను వదిలివేయవచ్చు.,,,
+क्योंकि के नगण्य हैं ।,ఎందుకంటే అతితక్కువ.,,,
+किन्तु यदि विचलन अधिक हो अर्थात् 1.5 यूनिट से अधिक हो तो पेचों  द्वारा तुला को समंजित कर लेना चाहिए ।,"కానీ విచలనం ఎక్కువగా ఉంటే, అంటే 1.5 యూనిట్ల కంటే ఎక్కువ ఉంటే, అప్పుడు బ్యాలెన్స్ మరలు ద్వారా సర్దుబాటు చేయాలి.",,,
+इसके लिए अपने परामर्शदाता से प्रार्थना कर सकते हैं ।,దీని కోసం మీరు మీ సలహాదారుని ప్రార్థించవచ్చు.,,,
+तुला के शून्य बिन्दु को समंजित करने के बाद ( यदि आवश्यक हो तोलने का काम आरंभ करते हैं ।,తుల యొక్క సున్నా బిందువును సర్దుబాటు చేసిన తరువాత (అవసరమైతే తూకం వేసే పని ప్రారంభించండి).,,,
+सबसे पहले वस्तु का लगभग द्रव्यमान ज्ञान करने के लिए उसे स्थूल तुला में तोल लिया जाता है ।,"అన్నింటిలో మొదటిది, వస్తువు యొక్క ద్రవ్యరాశిని అర్థం చేసుకోవడానికి, అది స్థూల సమతుల్యతతో తూకం వేసుకొంటారు.",,,
+उसके बाद वैश्लेषिक तुला का बाईं ओर का दरवाजा खोलकर वस्तु को बाईं ओर के पलड़े में रख देते हैं और दरवाजा बंद कर देते हैं ।,"ఆ తరువాత, విశ్లేషణాత్మక బ్యాలెన్స్ యొక్క ఎడమ వైపు తలుపు తెరవడం ద్వారా, వారు వస్తువును ఎడమ వైపు పాన్లో ఉంచి తలుపును మూసివేస్తారు.",,,
+उसी प्रकार दाहिने दरवाजे से वस्तु के लगभग द्रव्यमान के बराबर बाटों को बाट पेटी से उठाकर दाहिनी ओर के पलड़े में रख देते हैं ।,"అదేవిధంగా, కుడి తలుపు నుంచి వస్తువు యొక్క దాదాపు ద్రవ్యరాశికి సమానంగా బరువులను బరువు బాక్సు నుంచి పైకి ఎత్తి, వాటిని కుడివైపు పాన్లో ఉంచవచ్చు.",,,
+प्रग्राही धुंडी से पलड़ों को उठाने से पहले तुला के दोनों दरवाजों को बंद कर दें ।,ప్రగతిశీల ఇరుసు నుండి గుళికలను ఎత్తే ముందు తుల యొక్క రెండు తలుపులు మూసివేయండి.,,,
+बाट पेटी और बाट प्रग्राही धुंडी को फिर एक बार बाईं ओर घुमाकर संकेतक की गति देखी जाती है ।,బరువు బాక్సు మరియు ప్రగతిశీల ధుండి మరోసారి ఎడమ వైపుకు తిప్పడం ద్వారా సూచిక యొక్క కదలిక కనిపిస్తుంది.,,,
+यदि वह बाईं ओर को अधिक दूर जाए तो बोतल के द्रव्यमान से बाटों का द्रव्यमान अधिक है ।,"ఇది ఎడమ వైపుకు దూరంగా వెళితే, బాటిల్ యొక్క ద్రవ్యరాశి కంటే బరువుల ద్రవ్యరాశి ఎక్కువగా ఉంటుంది.",,,
+उस स्थिति में कुछ बाट हटाने पड़ेंगे ।,అలాంటప్పుడు కొన్ని బరువులు తొలగించాల్సి ఉంటుంది.,,,
+दूसरी ओर यदि संकेतक दाहिनी ओर जाए तो रखे गए बाट पर्याप्त नहीं हैं और अतिरिक्त बाट रखने की आवश्यकता है ।,"మరోవైపు సూచిక కుడి వైపుకు వెళితే, ఉంచిన బరువులు సరిపోవు మరియు అదనపు బరువులు అవసరం.",,,
+दंड की गति को रोकने के लिए प्रग्राही डी को पूर्णतया दाहिनी ओर घुमाएं ।,పెనాల్టీ యొక్క కదలికను నివారించడానికి యాంప్లిఫైయర్ D ని కుడి వైపుకు తిప్పండి.,,,
+दाहिनी ओर के दरवाजे के खोलें ताकि आवश्यकतानुसार बाटों को रखा अथवा निकाला जा सके ।,కుడి వైపు తలుపు తెరవండి,తద్వారా బరువులు ఉంచవచ్చు లేదా అవసరమైన విధంగా తొలగించవచ్చు.,,
+प्रनाही पुंडी को घुमाकर संकेतक की गति की फिर से जांच करें ।,నాబ్‌ను తిప్పడం ద్వారా సూచిక యొక్క వేగాన్ని తిరిగి తనిఖీ చేయండి.,,,
+इस प्रक्रम को तब तक करते रहें जब तक 1 g का बाट रखने से दाहिनी ओर का पलड़ा भारी तथा उसे हटाने से हल्का न हो जाए ।,"1 గ్రా బరువును ఉంచడంతో, కుడి వైపు పాన్ భారీగా మరియు దానిని తొలగించడం వలన తేలికగా కాని వరకు ఈ ప్రక్రియను కొనసాగించండి.",,,
+उदारणार्थ यदि भार 15.5 g हो तो 15 g हल्का होगा जबकि 16 भारी होगा ।,"ఉదాహరణకు, బరువు 15.5 గ్రా అయితే 15 గ్రా తేలికగా ఉంటుంది, 16 బరువుగా ఉంటుంది.",,,
+"इसके बाद आंशिक बाटों को , जो मिलीग्राम में अंकित होते हैं , घटते क्रम में रखा जाता है ताकि दोनों पार्श्व संतुलित हो जाएं ।","పాక్షిక బరువులు, మిల్లీగ్రాములలో సూచించబడతాయి, తరువాత రెండు వైపులా సమతుల్యతతో తగ్గుతున్న క్రమంలో ఉంచబడతాయి.",,,
+10 mg से कम आंशिक बाटों का उपयोग न करें ।,10 mg కంటే తక్కువ పాక్షిక బరువులు ఉపయోగించవద్దు.,,,
+उनके स्थान पर राइडर का प्रयोग किया जा सकता है ।,రైడర్ వారి స్థానంలో ఉపయోగించవచ్చు.,,,
+"राइडर ,धातु का पतला तार होता है जो इस प्रकार मुड़ा होता है कि उसे तुला के दंड पर रखा जा सके ।","రైడర్ అనేది సన్నని లోహపు తీగ, ఇది తుల యొక్క దండపై ఉంచే విధంగా వంగి ఉంటుంది.",,,
+राइडर को वाहक की सहायता से दंड  के दाहिनी ओर रखा जाता है ।,రైడర్ ఒక క్యారియర్ సహాయంతో దండ యొక్క కుడి వైపున ఉంచబడుతుంది.,,,
+दंड में राइडर की स्थिति बदलकर विराम बिन्दु ज्ञात कर लिया जाता है जबकि दोनों पलड़े संतुलित रहते हैं ।,రెండు పాన్లు సమతుల్యంగా ఉన్నప్పుడు దండలోని రైడర్ యొక్క స్థానాన్ని మార్చి విరామ చిహ్నం నిర్ణయించబడుతుంది.,,,
+10 mg / 0.18 से नीचे समंजन के लिए राइडर का उपयोग किया जाता है ।,10 mg / 0.18 కంటే తక్కువ సర్దుబాట్ల కోసం రైడర్ ఉపయోగించబడుతుంది.,,,
+दंड पैमाने में दोनों ओर 0-10 तक चिन्ह लगे होते हैं ।,దండ స్కేల్ రెండు వైపులా 0–10 సంకేతాలను కలిగి ఉంది.,,,
+"वह इस प्रकार अंशांकित रहता है कि जब राइडर उसके ऊपर रखा जाता है तो प्रत्येक मुख्य डिविजन , संख्यात्मकतः मिलीग्राम में द्रव्यमान के बराबर होता है ।","ఇది క్రమాంకనం చేయబడుతుంది, దాని పైన రైడర్ ఉంచినప్పుడు, ప్రతి ప్రధాన విభాగం సంఖ్యాపరంగా మిల్లీగ్రాములలోని ద్రవ్యరాశికి సమానంగా ఉంటుంది.",,,
+प्रत्येक मुख्य डिविजन पुनः 5 उपडिविजन में विभाजित रहता है और प्रत्येक उपडिविजन 0.2 mg के बराबर होता है ।,ప్రతి ప్రధాన విభాగం మళ్ళీ 5 ఉపవిభాగాలుగా విభజించబడింది మరియు ప్రతి ఉపవిభాగం 0.2 mg కి సమానం ఉంటుంది.,,,
+अतः इस वैश्लेषिक तुला की यथार्थता केवल 0.2 mg तक होती है ।,"కాబట్టి, ఈ విశ్లేషణాత్మక సంతులనం యొక్క ఖచ్చితత్వం 0.2 మి.గ్రా వరకు మాత్రమే ఉంటుంది.",,,
+निम्नलिखित सूत्र से वस्तु का द्रव्यमान परिकलित किया जा सकता है ।,క్రింది సూత్రం నుండి వస్తువు యొక్క ద్రవ్యరాశిని లెక్కించవచ్చు.,,,
+"वस्तु का द्रव्यमान - ( ग्रामों में रखे गए बाट ) + ( रखे गए आंशिक बाट x 0.001 ) g + ( राइडर की स्थिति के मुख्य डिविजन x 0.001 ) 8 + ( राइडर की स्थिति के उपडिविजन x 0.0002 ) g आइए , इस सूत्र को स्पष्ट रूप से समझें ।",వస్తువు యొక్క ద్రవ్యరాశి - (గ్రాముల బరువులు) + (పాక్షిక బరువులు x 0.001) గ్రా + (రైడర్ స్థానం యొక్క ప్రధాన విభాగం x 0.001) 8 + (రైడర్ స్థానం యొక్క ఉపవిభాగం x 0.0002) గ్రా ఈ సూత్రాన్ని స్పష్టంగా అర్థం చేసుకుందాం,,,
+"माना किसी वस्तु को तोलते समय दाहिने पलड़े में रखे गए बाट 15 g , 200 mg और 2x20 mg हैं ।","ఒక వస్తువు బరువు 15 గ్రా, 200 మి.గ్రా మరియు 2x20 మి.గ్రా అని కుడి పాన్ లో ఉంచినట్లు అనుకుందాం.",,,
+माना राइडर की स्थिति मुख्य डिविजन में 2 और उपडिविजन में 3 है ।,రైడర్ యొక్క స్థితి ప్రధాన విభాగంలో 2 మరియు ఉపవిభాగంలో 3 గా ఉండనివ్వండి.,,,
+वस्तु का द्रव्यमान = 15.00 g + ( 240x0.001 ) 8 + ( 2x0.001 ) g + ( 3x0.0002 ) 8 = 15.24268 आप पढ़ चुके हैं ।,వస్తువు యొక్క ద్రవ్యరాశి = 15.00 గ్రా + (240x0.001) 8 + (2x0.001) గ్రా + (3x0.0002) 8 = 15.24268 మీరు చదివారు.,,,
+कि किसी वस्तु को ठीक - ठीक कैसे तोला जाता है ।,ఒక వస్తువును ఖచ్చితంగా ఎలా తూకం వేస్తారు.,,,
+यदि किसी पदार्थ को तोल बोतल में तोलना हो तो अंतर द्वारा तोलने की विधि का उपयोग किया जाता है ।,"ఒక పదార్థాన్ని బరువు బాటిల్‌లో తూకం వేయాలంటే, అవకలన బరువు పద్ధతిని ఉపయోగిస్తారు.",,,
+इसके लिए पहले तोल बोतल को लगभग तोल लिया जाता है ।,"దీని కోసం, ముందు బరువు బాటిల్ దాదాపు తూకం వేస్తారు.",,,
+जिस पदार्थ को तोलना हो तो उसे बोतल में लेकर ( आवश्यक मात्रा से कुछ अधिक ) ठीक - ठीक तोल लिया जाता है ।,తూకం వేయవలసిన పదార్థం ఒక సీసాలో తీసుకొని (అవసరమైన పరిమాణం కంటే కొంచెం ఎక్కువ) తూకం వేస్తారు.,,,
+पदार्थ को आयतनमापी फ्लास्क में स्थानांतरित कर बोतल को पुनः ठीक - ठीक तोल लिया जाता है ।,పదార్థం వాల్యూమిటర్ ఫ్లాస్క్‌లోకి బదిలీ చేయబడుతుంది మరియు బాటిల్ మళ్లీ తూకం వేస్తారు.,,,
+दो द्रव्यमानों के अंतर ( ma - m2 ) g से स्थानांतरित यौगिक की सही मात्रा ( mg ) प्राप्त होती है ।,రెండు ద్రవ్యరాశి (ma - m2) g మధ్య వ్యత్యాసం బదిలీ చేయబడిన సమ్మేళనం యొక్క సరైన మొత్తాన్ని (mg) ఇస్తుంది.,,,
+अगले पैराग्राफ में तोल बोतल के उपयोग पर विचार करेंगे ।,తదుపరి పేరా బరువు బాటిల్ వాడకాన్ని పరిశీలిస్తుంది.,,,
+तोल बोतल प्रायः कांच का बना छोटा पात्र होती है ।,బరువు బాటిల్ సాధారణంగా గాజుతో చేసిన చిన్న కంటైనర్.,,,
+जिस पर परिशुद्ध भार के लिए घर्षित कांच का ढक्कन होता है ।,దానిపై ఖచ్చితమైన లోడ్ ఉన్న గాజు కవర్ ఉంటుంది.,,,
+इसका उद्देश्य पदार्थों को वायुमंडल के संपर्क के बिना तोलना है ।,వాతావరణానికి గురికాకుండా పదార్థాలను తూకం వేయడం దీని ఉద్దేశ్యం.,,,
+यह सुनिश्चित कर लेना चाहिए कि बोतल और ढक्कन पूर्णतया शुष्क हैं और उन्हें सावधानीपूर्वक इस्तेमाल करना चाहिए ।,బాటిల్ మరియు మూత పూర్తిగా పొడిగా ఉండేలా చూసుకోవాలి మరియు జాగ్రత్తగా వాడాలి.,,,
+तोल बोतल को हाथ से न छुएं जिससे आपकी अंगुलियों की ग्रीज उस पर न लगे ।,మీ వేళ్ల గ్రీజు అంటకుండా ఉండటానికి బరువున్న బాటిల్‌ను చేతితో తాకవద్దు.,,,
+"इलेक्ट्रॉनिक तुला में , जिसे अंकीय तुला भी कहते हैं , तोली जाने वाली वस्तु का द्रव्यमान अंकों में निदर्शित होगा ।","ఎలక్ట్రానిక్ బ్యాలెన్స్‌లో, డిజిటల్ బ్యాలెన్స్ అని కూడా పిలుస్తారు, బరువున్న వస్తువు యొక్క ద్రవ్యరాశి సంఖ్యలలో సూచించబడుతుంది.",,,
+इलेक्ट्रॉनिक तुलाओं में बिना किसी परेशानी के पदार्थों को रखा अथवा निकाला जा सकता है ।,"ఎలక్ట్రానిక్ బరువులలో, పదార్థాలు ఎటువంటి ఇబ్బంది లేకుండా ఉంచవచ్చు లేదా తొలగించవచ్చు.",,,
+एक पलड़े की इलेक्ट्रॉनिक वैश्लेषिक तुला इलेक्ट्रॉनिक तुलाओं का उपयोग तुलाओं के साथ कठोर व्यवहार नहीं करना चाहिए ।,పాన్ యొక్క ఎలక్ట్రానిక్ విశ్లేషణాత్మక బ్యాలెన్స్‌లు కఠినమైన బరువులు ఉపయోగించకూడదు.,,,
+सदैव समंजन धीरे - धीरे और सावधानीपूर्वक करने चाहिए ।,ఎల్లప్పుడూ నెమ్మదిగా మరియు జాగ్రత్తగా సర్దుబాట్లు చేయండి.,,,
+अधिकांश अवसरों पर यह सुनिश्चित करना होगा कि तोलने से पहले तुला पर शून्य पर समंजित है ।,చాలా సందర్భాలలో బరువుకు ముందు బ్యాలెన్స్ సున్నాకి సర్దుబాటు చేయబడిందని నిర్ధారించుకోవాలి.,,,
+किन्तु आप आधेय तोलन की सुविधा से संपन्न तुला का उपयोग कर रहे हों तो तुला को शून्य पर लाना आवश्यक नहीं है ।,"కానీ మీరు సగం మార్గం సమతుల్యతతో తులని ఉపయోగిస్తుంటే, బ్యాలెన్స్‌ను సున్నాకి తీసుకురావడం అవసరం లేదు.",,,
+आधेय तोलन में पात्र का द्रव्यमान निरस्त हो जाता है और पात्र के द्रव्यमान का हिसाब रखे बिना पदार्थ का आवश्यक द्रव्यमान तोल लेते हैं ।,"సగం బరువులో, పాత్ర యొక్క ద్రవ్యరాశి విస్మరించబడుతుంది మరియు పదార్థం యొక్క అవసరమైన ద్రవ్యరాశి పాత్ర యొక్క ద్రవ్యరాశిని పరిగణనలోకి తీసుకోకుండా తూకం వేస్తారు.",,,
+यदि पात्र के पूर्ण द्रव्यमान का आधेय तोलन न भी कर सकें तो भी आधेय तोलन का उपयोग पैमाने द्वारा निदर्शित द्रव्यमान को पूर्ण संख्या में समंजित करने के लिए किया जा सकता है ।,"పాత్ర యొక్క మొత్తం ద్రవ్యరాశిలో సగం బరువు ఉండలేక పోయినప్పటికీ, సగం బరువును స్కేల్ ద్వారా సూచించే ద్రవ్యరాశిని సంపూర్ణ సంఖ్యకు సర్దుబాటు చేయడానికి ఉపయోగించవచ్చు.",,,
+"उदाहरण के लिए आप जिस तुला का उपयोग कर रहे हैं माना यह केवल 10g का आधेय तोलन कर सकती है किन्तु पात्र का भार 22.45 g है और आपको 8.70g पदार्थ की आवश्यकता है , तो पात्र को तोलने ,उसके द्रव्यमान को पदार्थ के आवश्यक द्रव्यमान में जोड़ने , और  पात्र में पदार्थ मिलाने जब तक तुला परिकलित द्रव्यमान का पठन न करे ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఉపయోగిస్తున్న బ్యాలెన్స్ అది 10 గ్రా బరువు మాత్రమే కలిగి ఉంటుందని, కాని కంటైనర్ యొక్క బరువు 22.45 గ్రా మరియు మీకు 8.70 గ్రాముల పదార్థం అవసరం, కంటైనర్ తూకం వేయడం, పదార్థం యొక్క అవసరమైన ద్రవ్యరాశిలో దాని ద్రవ్యరాశి జోడించడం, మరియు బ్యాలెన్స్ లెక్కించిన ద్రవ్యరాశిని చదివే వరకు పాత్రకు పదార్థాన్ని జోడించడం.",,,
+के स्थान पर पात्र के प्रदर्शित द्रव्यमान को 20.00g पठन के लिए समंजित करने और पात्र में पदार्थ मिलाने ( ताकि तुला का पठन 28.70 g हो ) के लिए आधेय तोलन का उपयोग किया जा सकता है ।,సగం బరువును 20.00 గ్రాముల పఠనం కోసం ఓడ యొక్క ప్రదర్శిత ద్రవ్యరాశిని సర్దుబాటు చేయడానికి మరియు పదార్థాన్ని ఓడలో చేర్చడానికి ఉపయోగించవచ్చు (తద్వారా వంగిన పఠనం 28.70 గ్రా).,,,
+इससे गलत परिकलन के कारण तोल में होने वाली त्रुटियों से बच सकते हैं ।,ఇది తప్పు లెక్కల వల్ల కలిగే బరువు లోపాలను నివారించవచ్చు.,,,
+तोलन का काम समाप्त करने के बाद आधेय को हटा दें और तुला को शून्य पठन के लिए समंजित करें ।,"బరువు పని పూర్తయిన తర్వాత, సగం తీసివేసి, సున్నా పఠనం కోసం బ్యాలెన్స్ సర్దుబాటు చేయండి.",,,
+ऊपर उदाहरण में पात्र का उल्लेख किया गया है ।,"పై ఉదాహరణలో వస్తువు యొక్క స్వభావం కోసం ప్రస్తావించబడింది.
+",,,
+यहां अन्य महत्वपूर्ण बात का उल्लेख भी आवश्यक है ।,ఇతర ముఖ్యమైన విషయాలను కూడా ఇక్కడ ప్రస్తావించడం అవసరం.,,,
+आप जिस पदार्थ को तोल रहे हैं उसके लिए सदैव पात्र का उपयोग करें ।,మీరు ఏ పదార్థాన్ని తూకం వేస్తున్నారొ దాని కోసం ఎల్లప్పుడూ పాత్ర వాడండి.,,,
+पात्र के अलावा कोई भी वस्तु सीधे पलड़े में न तोलें ।,పాత్ర తప్ప వేరే వస్తువును నేరుగా పాన్లోకి తరలించవద్దు.,,,
+निस्पंदन पात्र का टुकड़ा भी उपयुक्त नहीं है क्योंकि ठोस रासायनिक पदार्थ आसानी से तुला के पलड़े में गिर सकते हैं ।,ఘన రసాయన పదార్థాలు సులభంగా బెంట్ పాన్ లోకి వస్తాయి కాబట్టి వడపోత పాత్ర కూడా సరిపోదు.,,,
+जैसा कि बताया जा चुका है ।,ముందు చెప్పిన విధంగా.,,,
+अथवा प्लास्टिक की छोटी तोल बोतलें उपलब्ध रहती हैं ।,లేదా చిన్న ప్లాస్టిక్ సీసాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి.,,,
+यथार्थ तोलन के लिए ( जैसे मानक विलयन बनाने के लिए ) तोल बोतल का उपयोग आवश्यक है ।,"ఖచ్చితమైన బరువు కోసం (ప్రామాణిక పరిష్కారాలను తయారు చేయడం వంటివి), బరువు బాటిల్ ఉపయోగించడం అవసరం.",,,
+तुलाओं की जांच करना मानक बाटों द्वारा नियमित जांच की जा सकती है जिनका उपयोग अत्यंत सावधानीपूर्वक करना चाहिए ।,"బరువులు తనిఖీ చేయడం ప్రామాణిక బరువులు ద్వారా చేయవచ్చు, దీనిని చాలా జాగ్రత్తగా వాడాలి.",,,
+इन बाटों को अंगुलियों अथवा धातु द्वारा नहीं छूना चाहिए और न उन्हें रासायनिक द्रव्यों द्वारा संदूषित होने देना चाहिए ।,ఈ బరువులు వేళ్లు లేదా లోహంతో తాకకూడదు మరియు రసాయన పదార్ధాల ద్వారా కలుషితం కాకూడదు.,,,
+एक ही वस्तु को विभिन्न तुलाओं में तोलकर शीघ्र जांच की जा सकती है ।,ఒకే వస్తువును వేర్వేరు బరువులలో తూకం వేసీ త్వరగా పరీక్షించవచ్చు.,,,
+यदि पाठ्यांक भिन्न हों तो संभवतः सर्विस करने की आवश्यकता है ।,"రీడింగులు భిన్నంగా ఉంటే, బహుశా బాగు చేయవలసిన అవసరం ఉంది.",,,
+ध्यान देने की बात है कि तुलाओं की इंजीनियर द्वारा वर्ष में एक बार जांच की जानी चाहिए और उसका रिकार्ड रखना चाहिए ।,వెయిటింగ్ మెషీన్ను సంవత్సరానికి ఒకసారి ఇంజనీర్ తనిఖీ చేయాలి మరియు దాని రికార్డును ఉంచాలి.,,,
+यथार्थता और परिशुद्धता के बीच अंतर बता सकेंगे।,ఖచ్చితత్వం మరియు ప్రెసిషన్ మధ్య వ్యత్యాసాన్ని చెప్పగలుగుతారు.,,,
+आयतन मापने के लिए मापक युक्तियों का उपयोग कर सकेंगे ।,వాల్యూమ్‌ను కొలవడానికి మేము కొలిచే పరికరాలను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+अंशांकित कांच पात्र में अंकित शब्दों का अर्थ बता सकेंगे ।,క్రమాంకనం చేసిన గాజు పాత్రలోని పదాల అర్థాన్ని తెలియజేస్తుంది.,,,
+किसी द्रव का निश्चित आयतन प्राप्त करने के लिए ब्यूरेट का उपयोग कर सकेंगे ; किसी द्रव का निश्चित आयतन प्राप्त करने के लिए पिपेट का उपयोग कर सकेंगे ।,ద్రవం యొక్క స్థిర వాల్యూమ్ పొందటానికి బ్యూరెట్‌ను ఉపయోగించగలుగుతారు; ద్రవం యొక్క స్థిర వాల్యూమ్ పొందటానికి మేము పైపెట్‌ను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+उपलब्ध विभिन्न तुलाओं का मूल्यांकन कर सकेंगे ; और किसी पदार्थ का द्रव्यमान निर्धारित करने के लिए अनेक आधुनिक तुलाओं का उपयोग कर सकेंगे ।,అందుబాటులో ఉన్న వివిధ బరువులను అంచనా వేయగలుగుతారు; మరియు ఒక పదార్ధం యొక్క ద్రవ్యరాశిని నిర్ణయించడానికి మేము అనేక ఆధునిక బరువులను ఉపయోగించగలుగుతాము.,,,
+पिछली दो इकाइयों में आपने कुछ वैज्ञानिक उपकरणों के बारे में पढ़ा ।,చివరి రెండు యూనిట్లలో మీరు కొన్ని శాస్త్రీయ పరికరాల గురించి చదివారు.,,,
+"इस इकाई का निर्माण प्रयोगशाला में प्रयुक्त उपकरणों की सफाई , मरम्मत और जानकारी प्राप्त करने के उद्देश्य से किया गया है ।","ప్రయోగశాలలో ఉపయోగించే పరికరాలపై శుభ్రపరచడం, మరమ్మత్తు చేయడం మరియు సమాచారాన్ని పొందడం కోసం ఈ యూనిట్ నిర్మించబడింది.",,,
+इस इकाई में कुछ ऐसे कौशलों की चर्चा की जाएगी जिनका उपयोग आप प्रयोगशाला तकनीक के रूप में करेंगे ।,ఈ యూనిట్ మీరు ప్రయోగశాల పద్ధతులుగా ఉపయోగించే కొన్ని నైపుణ్యాలను చర్చిస్తుంది.,,,
+मुख्यतः ये हैं : 1 ) कांच पात्रों की सफाई और देखभाल ।,ప్రధానంగా ఇవి: 1) గాజు పాత్రల శుభ్రపరచడం మరియు వాటిని సమరక్షిస్తారు,,,
+2 ) कांच पात्रों का हस्तचालन और संग्रहण ।,2) గాజు పాత్రల నిర్వహణ మరియు నిల్వ.,,,
+"उद्देश्य इस इकाई के अध्ययन के बाद आप पानी , किसी वाणिज्यिक उत्पाद और क्रोमिक अम्ल विधि द्वारा कांच पात्रों को साफ कर सकेंगे ।","లక్ష్యాలు ఈ యూనిట్‌ను అధ్యయనం చేసిన తరువాత, మీరు గాజు పాత్రలను నీరు, ఏదైనా వాణిజ్య ఉత్పత్తి మరియు క్రోమిక్ యాసిడ్ పద్ధతి ద్వారా శుభ్రం చేయగలరు.",,,
+कांच नलिकाओं और उपकरणों के सम्मुचयन में संभावित खतरों को स्वीकार करेंगे ।,గాజు నాళాలు మరియు పరికరాల కలయికలో సంభావ్య ప్రమాదాలను అంగీకరిస్తుంది.,,,
+कांच उपकरणों के संग्रहण की उपयुक्त विधियों की आवश्यकता को स्वीकार करेंगे ।,గాజు పరికరాలను నిల్వ చేయడానికి తగిన పద్ధతుల అవసరాన్ని అంగీకరిస్తుంది.,,,
+दागों और अविलेय अवशिष्टों के निराकरण के लिए उपलब्ध सूची से सर्वोत्तम रासायनिक विधि का चयन कर सकेंगे और टूट - फूट का रिकार्ड रख सकेंगे और निर्देशानुसार उन्हें रिपोर्ट कर सकेंगे ।,మరకలు మరియు కరగని అవశేషాల పారవేయడం కోసం మీరు అందుబాటులో ఉన్న జాబితా నుండి ఉత్తమమైన రసాయన పద్ధతిని ఎంచుకోగలుగుతారు మరియు విచ్ఛిన్నాల రికార్డులను ఉంచవచ్చు మరియు వాటిని సూచించినట్లు నివేదించగలరు.,,,
+3.2 कांच और उसकी प्रकार प्रयोगशाला कांच के अध्ययन से पहले आइए कांच के बारे में कुछ और जानकारी प्राप्त करें ।,"3.2 గ్లాస్ మరియు దాని రకాలు ప్రయోగశాల గాజు అధ్యయనం చేసే ముందు, గాజు గురించి మరికొంత సమాచారం తీసుకుందాం.",,,
+इस शताब्दी में हम कांच के अनेक रूपों से परिचित हैं जिनमें भोजन पात्र से लेकर खिड़कियों के सीसों तक और टेलीविजन के परदे से लेकर झाड़ - फनूस तक शामिल हैं ।,"ఈ శతాబ్దంలో, ఆహార పాత్రల నుండి కిటికీ మరియు టెలివిజన్ తెరల నుండి షాన్డిలియర్ల వరకు అనేక రకాల గాజులతో మనకు పరిచయం ఉంది.",,,
+जब हम कांच शब्द का उपयोग करते हैं तो इसका क्या अर्थ है ? कांच की जिन विभिन्न किस्मों से हम परिचित हैं क्या वे सब समान हैं ? कांच की एक तकनीकी परिभाषा इस प्रकार है ।,మేము గాజు అనే పదాన్ని ఉపయోగించినప్పుడు దాని అర్థం ఏమిటి? మనకు తెలిసిన వివిధ రకాల గాజులు ఒకేలా ఉన్నాయా? గాజు యొక్క సాంకేతిక నిర్వచనం క్రింది విధంగా ఉంది,,,
+कांच एक अतिशीतित क्षार और क्षारीय मृदा धातुओं के सिलिकेट मिश्रण का विलयन है ।,గ్లాస్ అనేది సూపర్హీట్ ఆల్కలీ మరియు ఆల్కలీన్ మట్టి లోహాల సిలికేట్ మిశ్రమం యొక్క పరిష్కారం.,,,
+"कांच एक अकार्बनिक पदार्थ है जो कि अक्रिस्टलीय , भंगुर , समांगी , कठोर , ద్రుఢమైన , उच्च श्यानता , पारदर्शी या पारभासी है ।","గ్లాస్ అనేది అకర్బన పదార్థం, ఇది నిరాకార, పెళుసైన, సజాతీయ, కఠినమైన, దృఢమైన, అధిక స్నిగ్ధత, పారదర్శక లేదా అపారదర్శక.",,,
+कांच की तीन प्रमुख किस्में हैं ।,గాజులో మూడు ప్రధాన రకాలు ఉన్నాయి.,,,
+प्रयोगशालाओं में प्रयुक्त अधिकांश कांच उपकरण दो वर्गों में से किसी एक में आते हैं यह हैं मृदु अथवा सोडा कांच और कठोर अथवा बोरोसिलिकेट कांच ।,ప్రయోగశాలలలో ఉపయోగించే చాలా గాజు పరికరాలు రెండు తరగతులలో ఒకటిగా వస్తాయి: మృదువైన లేదా సోడా గాజు మరియు కఠినమైన లేదా బోరోసిలికేట్ గాజు.,,,
+तीसरा वर्ग सिलिका कांच है ।,మూడవ తరగతి సిలికా గ్లాస్.,,,
+अधिक कीमत के कारण सिलिका कांच का उपयोग प्रयोगशाला उपकरणों के लिए नहीं किया जाता है ।,సిలికా గ్లాస్ అధిక ధర కారణంగా ప్రయోగశాల పరికరాలకు ఉపయోగించబడదు.,,,
+क ) मृदु या सोडा कांच : इसे सोडालाइम कांच के नाम से भी जाना जाता है ।,ఎ) సాఫ్ట్ లేదా సోడా గ్లాస్: దీనిని సోడాలిమ్ గ్లాస్ అని కూడా అంటారు.,,,
+"यह अपेक्षाकृत सस्ता , रासायनिक तौर पर स्थिर , यथोचित कठोर , अत्यधिक व्यावहारिक है कयोंकि इसे बार - बार मृदु किया जा सकता है और आवश्यकता अनुसार आकार दिया जा सकता है ।","ఇది సాపేక్షంగా చవకైనది, రసాయనికంగా స్థిరంగా ఉంటుంది, సహేతుకంగా దృఢమైనది, అత్యంత ఆచరణాత్మకమైనది, ఎందుకంటే ఇది పదేపదే మృదువుగా మరియు అవసరమైన విధంగా ఆకారంలో ఉంటుంది.",,,
+"सोडा कांच सोडियम कार्बोनेट ( सोडा ) , लाइम , डोलोमाइट , सिलिकॉन डाइऑक्साइड ( सिलिका ) , ऐल्युमिनियम डाइऑक्साइड ( ऐलुमिना ) और कुछ मात्रा में परिष्करण कर्मक जैसे कि सोडियम सल्फेट , सोडियम क्लोराइड को एक कांच भट्टी में 1 ° C गरम करने से प्राप्त होता है ।","సోడియం కార్బోనేట్ (సోడా), సున్నం, డోలమైట్, సిలికాన్ డయాక్సైడ్ (సిలికా), అల్యూమినియం డయాక్సైడ్ (అల్యూమినా) మరియు సోడియం సల్ఫేట్, సోడియం క్లోరైడ్ వంటి కొన్ని శుద్ధి ఏజెంట్లు గాజు కొలిమిలో 1 ° C వేడి చేయడం ద్వారా పొందవచ్చు.",,,
+"रसायन प्रयोगशाला में इसका उपभोग्य उपकरण जैसे कि नली , छड़ और सस्ते पात्र के लिए होता है ।","రసాయన ప్రయోగశాలలో, గొట్టం, రాడ్లు మరియు చౌకైన కంటైనర్లు వంటి పరికరాలకు ఇది వినియోగించబడుతుంది.",,,
+यह क्षारीय विलयनों के साथ क्रिया करता है तथा तीव्र तापन के लिए अनुप्रयुक्त होता है ।,ఇది ఆల్కలీన్ ద్రావణాలతో చర్య జరుపుతుంది మరియు వేగంగా వేడి చేయడానికి వర్తించబడుతుంది.,,,
+"ख ) बोरोसिलिकेट कांच : सिलिका और बोरिक ऑक्साइड , बोरोसिलिकेट कांच के प्रमुख घटक हैं ।",బి) బోరోసిలికేట్ గాజు: బోరోసిలికేట్ గాజులో సిలికా మరియు బోరిక్ ఆక్సైడ్ ప్రధాన భాగాలు.,,,
+बोरोसिलिकेट कांच को सामान्य रूप में पाइरैक्स और बोरोसिल के नाम से भी जाना जाता है ।,బోరోసిలికేట్ గాజును సాధారణంగా పైరెక్స్ మరియు బోరోసిల్ అని కూడా పిలుస్తారు.,,,
+यह कांच तापन के लिए उपयुक्त होता है ।,ఈ గాజు తాపనానికి అనుకూలంగా ఉంటుంది.,,,
+ग ) सिलिका कांच : यह कांच चरम स्थितियों और ताप में आकस्मिक परिवर्तन उपयुक्त है ।,సి) సిలికా గ్లాస్: ఈ గ్లాస్ తీవ్రమైన పరిస్థితులకు మరియు ఉష్ణోగ్రతలో ఆకస్మిక మార్పుకు అనుకూలంగా ఉంటుంది.,,,
+इसका उपयोग अधिक कीमत और अधिक ताप कर्म के कारण सामान्य प्रयोगशाला उपकरणों में नहीं होता है ।,అధిక ధర మరియు అధిక ఉష్ణోగ్రత పనితీరు కారణంగా ఇది సాధారణ ప్రయోగశాల పరికరాలలో ఉపయోగించబడదు.,,,
+सिलिका कांच सामान्य अम्लों के साथ प्रतिरोधी व्यवहार दर्शाता है ।,సిలికా గ్లాస్ సాధారణ ఆమ్లాలతో నిరోధక ప్రవర్తనను ప్రదర్శిస్తుంది.,,,
+स्वच्छता के मानक भिन्न - भिन्न प्रयोगशालाओं में भिन्न - भिन्न होते हैं जो प्रयोगशाला में किए जाने वाले कार्य की किस्म पर निर्भर करते हैं ।,పరిశుభ్రత యొక్క ప్రమాణాలు ప్రయోగశాలలో చేసే పనిని బట్టి ప్రయోగశాల నుండి ప్రయోగశాల వరకు మారుతూ ఉంటాయి.,,,
+"जिस भी मानक की आवश्यकता हो , कांच पात्रों की स्वच्छता की मूल विधियां सार्वत्रिक होती हैं ।","ఏ ప్రమాణం అవసరమైనా, గాజు పాత్రల పరిశుభ్రత యొక్క ప్రాథమిక పద్ధతులు సార్వత్రికమైనవి.",,,
+"प्रायोगिक कार्य की विश्वसनीयता , स्वच्छ कांच पात्रों की उपलब्धता पर निर्भर करती हैं ।",ప్రయోగాత్మక పని యొక్క విశ్వసనీయత శుభ్రమైన గాజు పాత్రల లభ్యతపై ఆధారపడి ఉంటుంది.,,,
+"उदाहरण के लिए यदि ब्यूरेट अथवा आयतनमापी फ्लास्क ग्रीजयुक्त , गंदे और संदूषित हों तो अनुमापन पाठ्यांक की यथार्थता पर बहुत कम विश्वास होगा ।","ఉదాహరణకు, బ్యూరెట్ లేదా వాల్యూమెట్రిక్ ఫ్లాస్క్ గ్రీజు, మురికి మరియు కలుషితమైనట్లయితే, టైట్రేషన్ పఠనం యొక్క ఖచ్చితత్వంపై తక్కువ విశ్వాసం ఉంటుంది.",,,
+"कांच पात्रों के लिए मुख्य सफाई कारक पदार्थ इस प्रकार हैं : 1 ) जल 2 ) 3 ) वाणिज्य उत्पाद , उदाहरणार्थ , अपमार्जक अथवा साबुन ।","గాజు పాత్రలకు ప్రధాన శుభ్రపరిచే అంశాలు: 1) నీరు 2) 3) వాణిజ్య ఉత్పత్తులు, ఉదా., స్కావెంజర్స్ లేదా సబ్బు.",,,
+"सान्द्र सल्फ्यूरिक अम्ल , सान्द्र सोडियम डाइक्रोमेट ( VI ) और सान्द्र नाइट्रिक अम्ल पर आधारित विरचित पदार्थ ।","సాంద్రీకృత సల్ఫ్యూరిక్ ఆమ్లం, సాంద్రీకృత సోడియం డైక్రోమేట్ (VI) మరియు సాంద్రీకృత నైట్రిక్ ఆమ్లం ఆధారంగా సాంద్రీకృత పదార్థాలు.",,,
+"4 ) प्रोपेनोन ( ऐसीटोन ) अथवा टेट्राक्लोरोएथेन आदि कार्बनिक विलायक , सामान्य उपयोग के लिए उपयुक्त नहीं है किन्तु कभी - कभी ग्रीज और कार्बनिक यौगिकों को घोलने के लिए उनकी आवश्यकता होती है ।",4) ప్రొపనోన్ (అసిటోన్) లేదా టెట్రాక్లోరోఎథేన్ వంటి సేంద్రీయ ద్రావకాలు సాధారణ ఉపయోగం కోసం తగినవి కావు కాని కొన్నిసార్లు అవి గ్రీజు మరియు సేంద్రీయ సమ్మేళనాలను కరిగించడానికి అవసరమవుతాయి.,,,
+"क्षार ,उदाहरणार्थ सोडियम हाइड्रोक्साइड ( कास्टिक सोडा ) अथवा पोटैशियम हाइड्रॉक्साइड ( कास्टिक पोटैश ) का 5 % जलीय विलयन ।","క్షార యొక్క 5% సజల ద్రావణం, ఉదా. సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ (కాస్టిక్ సోడా) లేదా పొటాషియం హైడ్రాక్సైడ్ (కాస్టిక్ పొటాష్).",,,
+5 ) 6 ) जलीय 1 % पौटेशियम मैंगनेट ( VII ) खना चाहिए ।,5) 6) సజల 1% పొటాషియం మాంగనేట్ (VII) తినాలి.,,,
+"कांच पात्रों को साफ करते समय निम्नलिखित बातों का ध्यान रखना चाहिए : 1 ) कांच पात्रों को साफ करने के बारे में एक महत्वपूर्ण बात यह है कि चाहे जिस विधि का उपयोग करें , प्रयोग के तुरंत बाद उन्हें साफ कर देना चाहिए ।","గాజు పాత్రలను శుభ్రపరిచేటప్పుడు ఈ క్రింది అంశాలను గుర్తుంచుకోవాలి: 1) గాజు పాత్రలను శుభ్రపరచడం గురించి ఒక ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, వారు ఏ పద్ధతిని ఉపయోగించినా, వాటిని ఉపయోగించిన వెంటనే శుభ్రం చేయాలి.",,,
+शीघ्र साफ करने का विकल्प यह है कि उपकरण का प्रयुक्त विलायक से प्रक्षालन कर लें और यदि ऐसा करना सुरक्षित हो तो फिर साफ करने तक उपकरण को पानी में डुबाकर रखें ।,"శీఘ్ర శుభ్రపరచడానికి ప్రత్యామ్నాయం ఉపయోగించిన ద్రావకంతో పరికరాలను శుభ్రపరచడం మరియు అలా చేయడం సురక్షితం అయితే, పరికరాన్ని శుభ్రపరిచే వరకు నీటిలో ముంచండి.",,,
+वाथ से कांचपात्रों को निकालने में चिमटी का उपयोग करें ।,స్నానం నుండి గాజుసామాను తొలగించడానికి పట్టకార్లు ఉపయోగించండి.,,,
+"2 ) कांच पात्रों से अवशिष्ट के निराकरण के लिए निम्नलिखित का उपयोग कभी न करें : हाइड्रोफ्लुओरिक अम्ल , सीधे गरम करना , सान्द्र नाइट्रिक अम्ल और ऐल्कोहॉल ।","2) గాజు నాళాల నుండి అవశేషాలను తొలగించడానికి ఈ క్రింది వాటిని ఎప్పుడూ ఉపయోగించవద్దు: హైడ్రోఫ్లోరిక్ ఆమ్లం, ప్రత్యక్ష తాపన, సాంద్రీకృత నైట్రిక్ ఆమ్లం మరియు ఆల్కహాల్.",,,
+सामान्य प्रयोगशाला में अधिकांश काच पात्रों को अपमार्जक से धोकर साफ किया जा सकता है ।,"సామాన్యమైన  ప్రయోగశాలలో చాలావరకు గాజు పాత్రలను స్కావెంజింగ్ ద్వారా కడిగి శుభ్ర పరుస్తారు. 
+",,,
+उसके बाद बहते नल के पानी से प्रक्षालित कर अंत में आसुत जल और / अथवा ऐसीटोन की अल्पमात्रा से धोकर कैबिनेट में सुखाने के लिए रख देना चाहिए ।,ఆ తరువాత దానిని పంపు నీటితో కడిగి చివరకు కొద్దిపాటి స్వేదనజలం మరియు / లేదా అసిటోన్‌తో కడిగి ఆరబెట్టడానికి క్యాబినెట్‌లో ఉంచాలి.,,,
+यदि इस उपचार से दाग न छुटें तो कांच पात्रों को जलीय 1 % पोटैशियम मैंगनेट ( VII ) आदि किसी ऑक्सीकारक के विलयन में डुबो देना चाहिए ।,"ఈ చికిత్స మరకలను తొలగించకపోతే, గాజు పాత్రలను సజల 1% పొటాషియం మాంగనేట్ (VII) వంటి ఆక్సిడైజర్ యొక్క ద్రావణంలో ముంచాలి.",,,
+यह विधि आयतनमापी कांच पात्रों के लिए विशेष उपयोगी होता है ।,ఈ పద్ధతి ముఖ్యంగా వాల్యూమెట్రిక్ గాజు నాళాలకు ఉపయోగపడుతుంది.,,,
+पोटैशियम मैंगनेट ( VI ) विलयन के साथ उपचार के बाद भूरे दाग रह जाएं तो उन्हें किंचित सान्द्र हाइड्रोक्लोरिक अम्ल से साफ कर लें ।,"పొటాషియం మాంగనేట్ (VI) ద్రావణంతో చికిత్స తర్వాత మీకు గోధుమ రంగు మచ్చలు వస్తే, వాటిని కొన్ని సాంద్రీకృత హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంతో శుభ్రం చేయండి.",,,
+ऐसीटोन की अल्पमात्रा से प्रक्षालित कर ग्रीज अथवा तेल की सूक्ष्म मात्राओं को पृथक किया जा सकता है ।,మైక్రో మొత్తంలో గ్రీజు లేదా నూనెను బ్లీచింగ్ ద్వారా తక్కువ మొత్తంలో అసిటోన్‌తో వేరు చేయవచ్చు.,,,
+कोलतारी पदार्थों अथवा रेजिन के निक्षेपों के लिए विशेष अपमार्जकों की आवश्यकता होती है ।,గడ్డకట్టిన పదార్థాలు లేదా రెసిన్ల నిక్షేపాలకు ప్రత్యేక డిటర్జెంట్లు అవసరం.,,,
+बहुधा इनका उपयोग पराश्रव्य मार्जन टंकियों में किया जाता है ।,పరాన్నజీవి శుభ్రపరిచే ట్యాంకులలో వీటిని తరచుగా ఉపయోగిస్తారు.,,,
+साधारण रूप से क्षार विलयनों का उपयोग आयतनमापी कांच पात्रों को साफ करने के लिए नहीं करना चाहिए ।,వాల్యూమెట్రిక్ గాజు పాత్రలను శుభ్రం చేయడానికి సాధారణంగా క్షార పరిష్కారాలను ఉపయోగించకూడదు.,,,
+किन्तु यदि करना हो तो कांच पात्रों को क्षार में डुबोने से पहले सभी डाटों और टोंटियों को निकाल दें अन्यथा वे जाम हो जाएंगे ।,"మీరు కావాలనుకుంటే, గ్లాస్ కంటైనర్లను క్షారంలో ముంచే ముందు అన్ని బ్యాట్స్ మరియు టోట్లను తొలగించండి, లేకుంటే అవి జామ్ అవుతాయి.",,,
+"कुछ दागों का हटाना कठिन होता है जैसे , 1 ) पोटैशियम परमैंगनेट / मैंगनीज डाइऑक्साइड - इन्हें साफ करने के लिए सोडियम थायोसल्फेट , हाइड्रोजन परॉक्साइड , सोडियम सल्फाइड आदि का अम्लीय विलयन इस्तेमाल करें ।","1) పొటాషియం పర్మాంగనేట్ / మాంగనీస్ డయాక్సైడ్ వంటి కొన్ని మరకలను తొలగించడం కష్టం - వాటిని శుభ్రం చేయడానికి సోడియం థియోసల్ఫేట్, హైడ్రోజన్ పెరాక్సైడ్, సోడియం సల్ఫైడ్ మొదలైన ఆమ్ల ద్రావణాన్ని వాడండి.",,,
+2 ) लौह ऑक्साइड ( II ) ( फेरिक ऑक्साइड ) 50 % हाइड्रोक्लोरिक अम्ल में डुबाएं अथवा उबालें ।,2) ఐరన్ ఆక్సైడ్ (II) (ఫెర్రిక్ ఆక్సైడ్) ను 50% హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంలో ముంచండి లేదా ఉడకబెట్టండి.,,,
+3 ) कार्बन निक्षेप- जलीय अथवा ऐल्कोहॉली क्षार का उपयोग किया जा सकता है किंतु वह कांच के साथ किया जाता है ।,3) కార్బన్ డిపాజిట్ - సజల లేదా ఆల్కహాలిక్ ఆల్కలీ వాడవచ్చు కాని గాజుతో చేస్తారు.,,,
+4 ) जैव निक्षेप - 4 % हाइड्रोक्लोरिक अम्ल में पेप्सिन इस्तेमाल करें अथवा किसी वाणिज्यिक अपमार्जक में लंबे समय तक भिगो दें ।,4) బయో డిపాజిట్ - పెప్సిన్‌ను 4% హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లంలో వాడండి లేదా వాణిజ్య స్కావెంజర్‌లో ఎక్కువసేపు నానబెట్టండి.,,,
+यदि अम्ल में दहन नलियां साफ करनी हों तो कांच की नली में जमा मैग्नीशियम सिलिसाइड जैसे धात्विक निक्षेपों के कारण उग्र अभिक्रियाएं हो सकती हैं जिसके कारण विषैली गैसें उत्पन्न हाती हैं ।,"దహన గొట్టాలలో ఆమ్లాన్ని శుభ్రం చేయవలసి వస్తే, గాజు గొట్టంలో నిక్షిప్తం చేసిన మెగ్నీషియం సిలిసైడ్లు వంటి లోహ నిక్షేపాలు మండుతున్న ప్రతిచర్యలకు కారణమవుతాయి, విష వాయువులకు కారణమవుతాయి.",,,
+अतः सावधानी की आवश्यकता है ।,అందువల్ల జాగ్రత్త అవసరం.,,,
+अंत में यह विचार करें कि आपको प्रति मिनट कितना भुगतान किया जाता है और एक परख नली को साफ करने में कितना समय लगता है ।,చివరగా మీకు నిమిషానికి ఎంత చెల్లించబడుతుందో మరియు పరీక్షా గొట్టాన్ని శుభ్రం చేయడానికి ఎంత సమయం పడుతుందో పరిశీలించండి.,,,
+यदि खाली समय न हो अथवा दाग को हटाना और परख नलियों को साफ करना कठिन हो तो उनका बहिष्कार करना अधिक सस्ता होता है ।,"ఖాళీ సమయం లేకపోతే లేదా మరకలను తొలగించి పరీక్ష గొట్టాలను శుభ్రం చేయడం కష్టమైతే, వాటిని బహిష్కరించడం తక్కువ.",,,
+प्रयोगशाला में प्रयुक्त कांच पात्रों को साफ करने के लिए पानी का बहुधा उपयोग किया जाता है और वाणिज्यक स्वच्छकारकों का भी विस्तृत उपयोग होता है ।,ప్రయోగశాలలో ఉపయోగించే గాజు పాత్రలను శుభ్రం చేయడానికి నీటిని తరచుగా ఉపయోగిస్తారు మరియు వాణిజ్య క్లీనర్లను కూడా విస్తృతంగా ఉపయోగిస్తారు.,,,
+क्या आप प्रयोगशाला कांच पात्रों को साफ करने के लिए प्रयुक्त तीन अन्य स्वच्छकारकों के नाम बता सकते हैं ? एक परखनली में कोलतारी पदार्थ की फिल्म का दाग लगा है ।,ల్యాబ్ గ్లాస్ కంటైనర్లను శుభ్రం చేయడానికి ఉపయోగించే మరో మూడు క్లీనర్ల పేరు చెప్పగలరా? ఒక పరీక్ష గొట్టంలో ఘర్షణ పదార్థం యొక్క ఫిల్మ్ స్టెయిన్ ఉంది.,,,
+दाग को छुड़ाने के लिए प्रयुक्त विधि बताइए ।,మరకను తొలగించడానికి ఉపయోగించే పద్ధతిని వివరించండి.,,,
+कांच पात्रों को साफ करने के अलावा प्रयोगशाला तकनीकज्ञों को कांच उपस्करों की देखभाल और रखरखाव करना पड़ता है ।,"గాజు పాత్రలను శుభ్రపరచడంతో పాటు, ప్రయోగశాల సాంకేతిక నిపుణులు గాజు పరికరాలను జాగ్రత్తగా చూసుకోవాలి.",,,
+"अंतर्गत मरम्मत , उपकरणों का स्थापन , कांच नलिका द्वारा साधारण कार्य / करना आदि आते हैं ।","ఇది గ్లాస్ ట్యూబ్ ద్వారా మరమ్మత్తు, పరికరాల సంస్థాపన, సాధారణ పని / చేయడం మొదలైనవి వర్తిస్తుంది.",,,
+कांच पात्रों का गलत उपयोग संभवतः प्रयोगशाला में दुर्घटनाओं का सबसे प्रमुख कारण है ।,ప్రయోగశాల ప్రమాదాలకు గాజు పాత్రల యొక్క సరికాని ఉపయోగం బహుశా ప్రముఖ కారణం.,,,
+दुर्घटनाएं और टूट - फूट या तो उपकरण को जोड़ते / खोलते समय अथवा उपयोग करते समय होती है ।,పరికరాలను జోడించేటప్పుడు / తెరిచేటప్పుడు లేదా ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు ప్రమాదాలు మరియు నష్టం సంభవిస్తాయి.,,,
+कांच उपकरणों के समुच्चयन के समय आपको स्वयं से निम्नलिखित प्रश्न पूछने चाहिए :,"గాజు పరికరాలను సమీకరించేటప్పుడు, మీరు ఈ క్రింది ప్రశ్నలను మీరే ప్రశ్నించుకోవాలి:",,,
+1 ) क्या प्रयुक्त कार्य के लिए कांच पात्र सही प्रकार के कांच का बना है ?,1) ఉపయోగించిన పనికి గాజు పాత్ర సరైన రకం గాజుతో తయారు చేయబడిందా?,,,
+"2 ) क्या उपकरणों के स्थिर आधार हैं ? क्या रिटार्ट स्टैंड समतल पृष्ठ पर स्थापित हैं , क्या वे विरूपित हैं अथवा क्या उनके अभिलंब ढीले अथवा झुके हैं ?","2) పరికరాలకు స్థిరమైన స్థావరాలు ఉన్నాయా? రిటైల్ స్టాండ్‌లు చదునైన ఉపరితలంపై వ్యవస్థాపించబడ్డాయా, అవి వైకల్యంతో ఉన్నాయా లేదా వాటి లక్షణాలు వదులుగా ఉన్నాయా లేదా వంగి ఉన్నాయా?",,,
+3 ) क्या क्लैंप मजबूत किन्तु बहुत कसे हुए तो नहीं हैं ?,3) బిగింపులు బలంగా ఉన్నా చాలా గట్టిగా ఇతే లేవు కదా?,,,
+यदि कांच को गरम करने पर कांच का बहुत प्रसार होता हो तो क्लैंपों को बहुत कसने से कांच में दरार पड़ सकती है ।,"గ్లాస్ వేడిచేసినప్పుడు చాలా విస్తరణ ఉంటే, బిగింపులను బిగించడం వల్ల గాజు పగుళ్లు ఏర్పడవచ్చు.",,,
+विभंजन की संभावना कम करने के लिए शिकंजों के जबड़ों पर पैड होने चाहिए और वे इतने कसे हों कि वस्तु खिसके नहीं ।,పగుళ్లు వచ్చే అవకాశాన్ని తగ్గించడానికి స్క్రూలకు దవడలపై ప్యాడ్లు ఉండాలి మరియు కదలకుండా గట్టిగా ఉంటాయి.,,,
+4 ) क्या कांच संधियों अथवा नलियों में तनाव अथवा दबाव हैं ? इससे बचने के लिए योजकों को लगाने से पहले मुख्य समुच्चयों को खड़ा कर उनकी ऊंचाई निश्चित कर लेनी चाहिए ।,"4) గాజు కీళ్ళు లేదా గొట్టాలలో ఒత్తిడి లేదా ఒత్తిడి ఉందా? దీనిని నివారించడానికి, సంకలనాలను వ్యవస్థాపించే ముందు ప్రధాన సమావేశాలను ఏర్పాటు చేయాలి మరియు వాటి ఎత్తును నిర్ణయించాలి.",,,
+कांच नलियों को ठीक प्रकार जोड़ने की आवश्यकता होती है अर्थात् न तो बहुत लंबी हों और न बहुत छोटी ।,"గ్లాస్ గొట్టాలను సరిగ్గా అనుసంధానించడం అవసరం, అంటే చాలా పొడవుగా ఉండకూడదు మరియు చాలా తక్కువ ఉండకూడదు.",,,
+5 ) सभी डाट और रबर नलिकाएं काम में लाने योग्य और उपयुक्त हैं या नहीं ? गलत फिट करने से अथवा रबर पदार्थों के उपयोग से समुच्चय करते और खोलते समय कांच पात्रों पर अधिक बल लगाना पड़ता है ।,"5) అన్ని స్టాపర్ మరియు రబ్బరు నాళాలు పని చేయగలుగుతాయా మరియు అనుకూలంగా ఉన్నాయా లేదా? రబ్బరు పదార్థాల తప్పు అమరిక లేదా ఉపయోగం కారణంగా, గాజు నాళాలు సమీకరించేటప్పుడు మరియు తెరిచేటప్పుడు ఎక్కువ శక్తిని కలిగి ఉండాలి.DSC""",,,
+यदि घर्षित कांच संधियों और मानक उपकरणों का उपयोग किया जाए तो इस प्रकार की समस्याएं कम होती हैं ।,రాపిడి గాజు ఒప్పందాలు మరియు ప్రామాణిక పరికరాల వాడకం ఉంటే ఈ రకమైన సమస్యలు తగ్గించబడతాయి.,,,
+इस प्रकार के उपकरण पर्याप्त मात्रा में उपलब्ध रहते हैं ।,ఇటువంటి పరికరాలు తగినంత పరిమాణంలో లభిస్తాయి.,,,
+"क्या ऊष्मा का उपयोग हो रहा है ? यदि हां , तो ऊष्मा क्षय के लिए तार की जाली आदि कोई साधन उपलब्ध हैं ? क्या कांच पात्र तापन के लिए उपयुक्त हैं ? क्या उपकरण के कोई ऐसे भाग हैं जिन्हें अप्रत्यक्ष रूप से ऊष्मा प्राप्त हो रही हो जो उसे सहन नहीं कर सकेंगे ।","వేడిని ఉపయోగిస్తున్నారా? అలా అయితే, కాబట్టి వేడి నష్టానికి వైర్ మెష్ యొక్క మార్గాలు ఏమైనా ఉన్నాయా?? గ్లాస్ కంటైనర్లు తాపనానికి అనుకూలంగా ఉన్నాయా? పరికరం యొక్క ఏదైనా భాగాలు పరోక్షంగా వేడిని పొందుతున్నాయా, అది తట్టుకోలేకపోతుంది.",,,
+उदाहरणार्थ उपकरण के अंदर प्रवाहित होने वाले गरम द्रव अथवा गैसें ।,"ఉదాహరణకు, పరికరం లోపల ప్రవహించే వేడి ద్రవాలు లేదా వాయువులు.",,,
+7 ) क्या आसवन आदि में अत्यधिक ताप प्रयुक्त हो रहा है ? क्या सभी कांच पात्र इसके लिए उपयुक्त है ? क्या कांच पात्रों की ठीक मरम्मत की गई हैं ? खरोंच अथवा दरार वाले कांच पात्रों पर उच्च दाब अथवा आंशिक दाब प्रयुक्त नहीं करना चाहिए ।,7) స్వేదనం మొదలైన వాటిలో అధిక వేడిని ఉపయోగిస్తున్నారా? అన్ని గాజుసామాను దీనికి అనుకూలంగా ఉందా? గాజు పాత్రలు సరిగ్గా మరమ్మతులు చేయబడుతున్నాయా? గీతలు లేదా పగుళ్లతో గాజు పాత్రలపై అధిక పీడనం లేదా పాక్షిక పీడనం వాడకూడదు.,,,
+"क्या घर्षित कांच संधियों पर पेट्रोलियम जेली अथवा उत्तम कोटि का रबर ग्रीज लगाया गया है ?  जब कांच उपकरण के अंदर का दाब , वायुमंडलीय दाब से भिन्न होता है तो दो प्रकार से दुर्घटनाओं के होने की संभावना रहती है ।","పెట్రోలియం జెల్లీ లేదా మంచి నాణ్యత గల రబ్బరు గ్రీజును గాజు పేన్లపై వేస్తున్నారా? గాజు పరికరం లోపల ఒత్తిడి వాతావరణ పీడనానికి భిన్నంగా ఉన్నప్పుడు, రెండు రకాల ప్రమాదాలు జరుగుతాయి.",,,
+पहला है खरोंच लगे अथवा दरार पड़े उपकरण पर दाब में परिवर्तन और दूसरा है विलायक का पश्च चूषण ।,మొదటిది గీసిన లేదా పగిలిన పరికరాలపై ఒత్తిడిలో మార్పు మరియు రెండవది ద్రావకం యొక్క వెనుక చూషణ.,,,
+"दोनों के कारण विस्फोट , अंतः स्फोट अथवा टूटने का भय रहता है ।","రెండింటి కారణంగా, పేలుడు, పేలుడు లేదా విచ్ఛిన్నం అనే భయం ఉంది.",,,
+विस्फोट ( अधिक बाहरी दाब के कारण ) और अंतः स्फोट ( कम भीतरी दाब के कारण ) से होने वाले खतरे दो प्रकार के होते हैं ।,పేలుడు (అధిక బాహ్య పీడనం కారణంగా) మరియు అంతర్గత పేలుడు (తక్కువ అంతర్గత పీడనం కారణంగా) నుండి రెండు రకాల ప్రమాదాలు ఉన్నాయి.,,,
+1 ) उड़ते हुए कांच का खतरा ।,1) ఎగిరే గాజు ప్రమాదం.,,,
+2 ) रासायनिक द्रव्यों के फुहार का खतरा ।,2) రసాయన ద్రవాలను చల్లడం ప్రమాదం.,,,
+"अंतः स्फोट और विस्फोट दोनों से कांच के उड़ने का खतरा एकसमान होता है , किन्तु गरम रासायनिक द्रव्यों के फुहार का खतरा विस्फोट में अधिक होता है ।","పేలుడు మరియు పేలుడు రెండింటి నుండి గాజు వీచే ప్రమాదం ఒకటే, కాని పేలుడులో వేడి రసాయన ద్రవాల ప్రమాదం ఎక్కువగా ఉంటుంది.",,,
+किसी प्रयोग में जब वायुमंडलीय दाब की अपेक्षा उपकरण के दाब में परिवर्तन किया जा रहा हो तो सुरक्षा परदे का उपयोग करना चाहिए ।,వాతావరణ పీడనానికి బదులుగా పరికరం యొక్క పీడనం మార్చబడుతున్నప్పుడు భద్రతా స్క్రీన్‌ను ఒక ప్రయోగంలో ఉపయోగించాలి.,,,
+"कबाड़ी से प्राप्त पुरानी कार की खिड़की , प्रभावकारी सुरक्षा परदे का काम कर सकती है ।",స్క్రాప్ నుండి పొందిన పాత కారు కిటికీలు సమర్థవంతమైన భద్రతా తెరలుగా ఉపయోగపడతాయి.,,,
+सुरक्षा चश्मे का प्रयोग फिर भी अवश्य ही करना चाहिए ।,భద్రతా అద్దాలను ఇప్పటికీ ఉపయోగించాలి.,,,
+परिशिष्ट में कांच पात्रों की सुरक्षा एवं हस्त - चालन के विषय में महत्वपुर्ण सूचना एवं पूर्वोपाय दिए गए हैं ।,గాజు పాత్రల భద్రత మరియు నిర్వహణకు సంబంధించి అనుబంధంలో ముఖ్యమైన సమాచారం మరియు జాగ్రత్తలు ఇవ్వబడ్డాయి.,,,
+यह सच है कि कांच पात्र सामान्यतः उपयोग करते समय टूट जाते हैं ।,గ్లాస్ కంటైనర్లు సాధారణంగా ఉపయోగించినప్పుడు విరిగిపోతుందనేది నిజం.,,,
+यह न केवल प्रयोगशाला का बल्कि घरेलू जीवन का भी खेदजनक किन्तु अवश्यंभावी तथ्य है ।,"ఇది ప్రయోగశాల మాత్రమే కాదు, దేశీయ జీవితం కూడా విచారకరం కాని అనివార్యమైన వాస్తవం.",,,
+आपने अनजाने कितनी ही परख नलियां अथवा प्याले और प्लेटें तोड़ी होंगी ।,మీరు అనుకోకుండా ఎన్ని పరీక్ష గొట్టాలు లేదా కప్పులు మరియు పలకలను విచ్ఛిన్నం చేసి ఉండాలి.,,,
+"( हम आपको परेशान करना नहीं चाहते , इसलिए आपको इस प्रश्न का उत्तर देने की आवश्यकता नहीं है ) ।","(మేము మిమ్మల్ని ఇబ్బంది పెట్టడం ఇష్టం లేదు, కాబట్టి మీరు ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పాల్సిన అవసరం లేదు).",,,
+संग्रहण में आपको कितने कांच पात्र टूटे मिले ? हस्तचालन के अलावा अनुपयुक्त संग्रहण भी टूट - फूट और गंदगी का कारण होता है ।,"సేకరణలో ఎన్ని గ్లాస్ కంటైనర్లు విరిగిపోయాయని మీరు కనుగొన్నారు? మాన్యువల్ హ్యాండ్లింగ్‌తో కాకుండా, అనుచితమైన నిల్వ కూడా నష్టం మరియు ధూళికి కారణమవుతుంది.",,,
+"कारण जो भी हो , प्रयोगशाला में होने वाली टूट - फूट का रिकार्ड अवश्य रखना चाहिए ।","కారణం ఏమైనప్పటికీ, ప్రయోగశాలలో విచ్ఛిన్నం యొక్క రికార్డును ఉంచాలి.",,,
+"तकनीकों के उपयोग से आप प्रयोगशाला में कांच पात्रों के टूटने , क्षतिग्रस्त होने और गंदगी फैलाने के अवसर कम कर सकते हैं ।","మెళుకువలను ఉపయోగించి మీరు గ్లాస్ కంటైనర్లు పగలగొట్టడం, దెబ్బతినడం మరియు ప్రయోగశాలలో ధూళిని వ్యాప్తి చేసే అవకాశాలను తగ్గించవచ్చు.",,,
+"उदाहरण के लिए , 1 ) ड्रॉअर , ट्रे , बक्स , ट्रॉली आदि गतिशील संग्रह पात्र ।","ఉదాహరణకు, 1) డ్రాయర్లు, ట్రేలు, పెట్టెలు, ట్రాలీలు మొదలైన వాటి యొక్క డైనమిక్ సేకరణ.",,,
+निम्नलिखित विधियों को अपनाकर उपकरणों का हिलना डुलना रोका जा सकता है ।,కింది పద్ధతులను అనుసరించడం ద్వారా కదిలే పరికరాలను నిరోధించవచ్చు.,,,
+"क ) टी . एंगल , कुंडलिनी आदि छोटी वस्तुओं के लिए खानों ( कक्षों ) की व्यवस्था ।","ఎ) టి.యాంగిల్, కుండలిని మొదలైన చిన్న వస్తువులకు గనుల (గదులు) ఏర్పాటు.",,,
+उत्तम तो यह है कि प्रत्येक खाने की तली पर ऐसा आरेख बना हो जिससे समान घटकों को कुशन की संग्रहित किया जा सके ।,"ప్రతి ఆహారం దిగువన అటువంటి రేఖాచిత్రాన్ని గీయడం ఉత్తమమైనది, తద్వారా అదే భాగాలు పరిపుష్టిపై నిల్వ చేయబడతాయి.",,,
+"लकड़ी के विभाजन द्वारा ( जबकि एक प्रकार के कुशन की आवश्यकता होगी ) अथवा पॉलिस्टिरीन सांचों द्वारा खाने बनाए जा सकते हैं , अथवा ख ) पिपेटों अथवा ब्यूरेटों के लिए क्लिप युक्त रैक और पैड युक्त कॉलर ; अथवा स्लाइड आदि प्रकाशिक उपस्करों के लिए पैडयुक्त खांचे ।",కలపను విభజించడం ద్వారా (ఒక రకమైన పరిపుష్టి అవసరం) లేదా పాలీస్టైరిన్ అచ్చులు ద్వారా షెల్ఫ్ లు తయారు చేయవచ్చు లేదా బి) పైపెట్‌లు లేదా బ్యూరెట్‌ల కోసం క్లిప్‌ రాక్ మరియు ప్యాడ్‌లతో కాలర్‌లను తయారు చేయవచ్చు; లేదా స్లైడ్స్ వంటి ఆప్టికల్ పరికరాల కోసం మెత్తటి పొడవైన కమ్మీలు.,,,
+"2 ) दीवारों , बेन्चों , अलमारियों ( फर्श और दीवार ) में शेल्फ : क ) लकड़ी प्लास्टिक आदि मृदु पदार्थों के शेल्फों का उपयोग करके टकराने से होने वाली टूट - फूट को रोकें ।","2) గోడలు, బెంచీలు, అల్మారాలు (నేల మరియు గోడ) లో షెల్ఫ్: ఎ) కలప ప్లాస్టిక్ వంటి మృదువైన పదార్థాల యొక్క అల్మారాలును ఉపయొగించి ఘర్షణతో అయ్యే నష్టాన్ని ఆపాలి.",,,
+"इसके लिए कांच , संगमरमर अथवा धातु आदि कठोर वस्तुओं का उपयोग न करें ।","దీని కోసం గాజు, పాలరాయి లేదా లోహం వంటి కఠినమైన వస్తువులను ఉపయోగించవద్దు.",,,
+"ख ) उपकरणों को स्थिर रखें और हिलने न दें , उदाहरणार्थ फ्लास्कों को ताकों वाले शेल्फों में , परख नलियों को रैकों में , छड़ों अथवा नलियों को परनालों में रखें ।","బి) పరికరాలను స్థిరంగా ఉంచండి మరియు తరలించడానికి అనుమతించవద్దు, ఉదాహరణకు ఫ్లాస్క్‌లను షెల్వింగ్ అల్మారాల్లో, రాక్లలో పరీక్ష గొట్టాలు, రాడ్లు లేదా గొట్టాలను ఛానెళ్లలో ఉంచండి.",,,
+"ग ) संग्रहण के दौरान धूल जमा न होने दें , उदाहरणार्थ बीकरों को उल्टा रख दें , आदि ।","సి) సేకరణ సమయంలో దుమ్ము పేరుకుపోవడానికి అనుమతించవద్దు, ఉదా. బీకర్లను తలక్రిందులుగా ఉంచండి.",,,
+घ ) छड़ों अथवा नलियों को परनालों में रखें ।,డి) ఛానెళ్లలో రాడ్లు లేదా గొట్టాలను ఉంచండి.,,,
+"उन्हें खड़ा करके न रखें , क्योंकि वह विरूपित हो सकती हैं ।",అవి వైకల్యంతో ఉన్నందున వాటిని నిటారుగా ఉంచవద్దు.,,,
+टूट - फूट को कम करने के लिए कुछ अन्य सावधानीयां भी ली जा सकती हैं जो इस प्रकार हैं : कांच उपकरणों को ठीक प्रकार क्लैंप में कसकर अवलंब दें ।,"నష్టం తగ్గించడానికి కొన్ని ఇతర జాగ్రత్తలు తీసుకోవచ్చు, అవి ఈ క్రింది విధంగా ఉన్నాయి: గాజు పరికరాలను బిగింపులలో గట్టిగా బిగించండి.",,,
+द्रव भरी बड़ी बोतलों को गीले हाथों से न पकड़ें ।,తడి చేతులతో పెద్ద ద్రవ సీసాలను పట్టుకోకండి.,,,
+"बोतल , फ्लास्क , थर्मामीटर आदि को शेल्फ अथवा बेन्च के किनारों के नजदीक न सकर अवलंब  रखें ।","సీసాలు, ఫ్లాస్క్‌లు, థర్మామీటర్లు మొదలైన వాటిని షెల్ఫ్ లేదా బెంచ్ అంచులకు దగ్గరగా ఉంచవద్దు.",,,
+. प्रयोगशाला में प्रयुक्त नली आमापों ( व्यासों ) को मानकीकृत कर ढीले “ टाइट फिट ' से बचें ।,"వదులుగా ""గట్టిగా సరిపోయే"" నివారించడానికి ప్రయోగశాలలో ఉపయోగించే గొట్టం పరిమాణాలను ప్రామాణీకరించండి.",,,
+“ एक अन्य रिकार्ड पुस्तिका रखनी पड़ती है ।,“మరో రికార్డ్ బుక్ ఉంచాలి.,,,
+"हम मानेंगे कि आपकी प्रयोगशाला की व्यवस्था , व्यावसायिक है और आप इन प्रश्नों का अनुमान से कोई उत्तर नहीं देना चाहेंगे ।",మీ ప్రయోగశాల అమరిక వృత్తిపరమైనదని మేము అనుకుంటాము మరియు మీరు ఈ ప్రశ్నలకు  ఉహాజనితంగా సమాధానం ఇవ్వడానికి ఇష్టపడరు.,,,
+टूट पुस्तिका में आप किस वस्तु की प्रविष्ट करते हैं और किस की नहीं करते यह आपके विवेक पर निर्भर करता है ।,విరిగిన పుస్తకంలో మీరు ఏ వస్తువును నమోదు చేస్తారు మరియు మీరు చేయనిది మీ అభీష్టానుసారం ఆధారపడి ఉంటుంది.,,,
+हमारे विचार से कांच पात्रों को तीन वर्गों में विभाजित करना चाहिए ।,మన దృష్టిలో గాజు అక్షరాలను మూడు తరగతులుగా విభజించాలి.,,,
+"क ) उपभोज्य जैसे , परख नलियां , सूक्ष्मदर्शी स्लाइड , टी आदि ।","ఎ) అస్సే ట్యూబ్స్, పరీక్ష గొట్టాలు, మైక్రోస్కోప్ స్లైడ్స్, టీస్ వంటి వినియోగ వస్తువులు.",,,
+ये छोटी - छोटी वस्तुएं हैं जो सस्ती होती हैं और आसानी से प्रतिस्थापित की जा सकती हैं ।,ఇవి చవకైన చిన్న వస్తువులు మరియు వాటిని సులభంగా మార్చవచ్చు.,,,
+"ख ) प्रतिस्थापनीय जैसे फ्लास्क , बीकर , थर्मामीटर आदि ।","బి) ఫ్లాస్క్‌లు, బీకర్లు, థర్మామీటర్లు మొదలైన వాటి స్థానంలో.",,,
+सामान्य उपयोग में इन वस्तुओं के टूटने की संभावना नहीं रहती है ।,ఈ వస్తువులు సాధారణ ఉపయోగంలో విచ్ఛిన్నమయ్యే అవకాశం లేదు.,,,
+किन्तु टूटती अवश्य हैं और सामान्य कीमत में उन्हें प्रतिस्थापित किया जा सकता है ।,కానీ విరామాలు ఉన్నాయి మరియు వాటిని సాధారణ ధర వద్ద భర్తీ చేయవచ్చు.,,,
+यदि संभव हो तो टूटे थर्मामीटर से पारे को बचा लें ।,"వీలైతే, పాదరసం విరిగిన థర్మామీటర్‌తో సేవ్ చేయండి.",,,
+"अगर पारा दरारों में भर जाय , तो उसका उपचार ( कम से कम एक दिन के लिए ) चूना अथवा गंधक से करें ।","పాదరసం పగుళ్లలో నిండి ఉంటే, దానిని (కనీసం ఒక రోజు అయినా) సున్నం లేదా సల్ఫర్‌తో చికిత్స చేయండి.",,,
+"ग ) कीमती वस्तुएं , जैसे सतत आसवन उपकरण , कांच चूषित्र आदि ।","సి) నిరంతర స్వేదనం పరికరాలు, గాజు వడపోత వంటి విలువైన వస్తువులు.",,,
+वस्तुएं कीमती होती हैं और विशेष देखभाल की आवश्यकता होती है ।,అంశాలు విలువైనవి మరియు ప్రత్యేక శ్రద్ధ అవసరం.,,,
+फालतू पुरजे प्रयोगशाला में नहीं होते हैं और उनकी जगह नये मंगाने में कुछ समय लगता है ।,విడి భాగాలు ప్రయోగశాలలో లేవు మరియు వాటిని మార్చడానికి కొంత సమయం పడుతుంది.,,,
+अतः क ) वर्ग के उपस्करों का रिकार्ड रखने की आवश्यकता नहीं है ।,అందువల్ల ఎ) తరగతి పరికరాల రికార్డులను ఉంచాల్సిన అవసరం లేదు.,,,
+किन्तु ख ) और ग ) वर्ग के प्रत्येक उपकरण की टूट का रिकार्ड रखना चाहिए ।,కానీ బి) మరియు సి) తరగతి యొక్క ప్రతి పరికరాల విచ్ఛిన్నం యొక్క రికార్డును ఉంచాలి.,,,
+"इसके अंतर्गत रिकार्ड - तिथि , वस्तु का वर्णन और उसे किसने तोड़ा इन बातों का उल्लेख होना चाहिए ।","దీని కింద, రికార్డు - తేదీ, వస్తువు యొక్క వివరణ మరియు ఎవరు దానిని విరిచారు - ఈ విషయాలు ప్రస్తావించాలి.",,,
+टूट का रिकार्ड रखने का एक लाभ यह भी है कि उससे दुर्घटनाओं के स्रोत अथवा असुरक्षित कार्यविधि की जानकारी मिलेगी जो सुरक्षा अधिकारियों अथवा प्रतिनिधियों के लिए बहुत उपयोगी होगी ।,"విచ్ఛిన్నం యొక్క రికార్డును ఉంచడం వల్ల కలిగే ఒక ప్రయోజనం ఏమిటంటే, ఇది ప్రమాదాల మూలం లేదా అసురక్షిత విధానం గురించి సమాచారాన్ని అందిస్తుంది, ఇది భద్రతా అధికారులు లేదా ప్రతినిధులకు చాలా ఉపయోగకరంగా ఉంటుంది.",,,
+vi ) कांच के अग्रभाग वाले कैबिनेट के अंदर पिछले हिस्से में खांचेदार पट्टियों में क्लिप करके रखना ।,గ్లాస్ ఫ్రంట్ క్యాబినెట్ లోపల వెనుక భాగంలో స్లాబ్ పట్టీలలో క్లిప్ చేయబడింది.,,,
+"पानी , वाणिज्य उत्पाद और क्रोमिक अम्ल विधि द्वारा कांच पात्रों को साफ कर सकेंगे ।","నీరు, వాణిజ్య ఉత్పత్తులు మరియు క్రోమిక్ యాసిడ్ పద్ధతి గాజు పాత్రలను శుభ్రం చేయగలవు.",,,
+विशिष्ट स्थिति में कांच के पात्रों को साफ करने के लिए उचित विधि का चयन कर सकेंगे ।,మీరు ఒక నిర్దిష్ట పరిస్థితిలో గాజు పాత్రలను శుభ్రం చేయడానికి తగిన పద్ధతిని ఎంచుకోగలుగుతారు.,,,
+कांच नलियों और उपकरणों के समुच्चयन में संभावित खतरों को बता सकेंगे ।,గాజు గొట్టాలు మరియు పరికరాలను సమీకరించడంలో సంభావ్య ప్రమాదాలను వెల్లడించండి.,,,
+वायु दाब से भिन्न गैस दाब वाले कांच उपकरण के खतरों को बता सकेंगे ।,వాయు పీడనం కాకుండా గ్యాస్ ప్రెజర్డ్ గాజు పరికరాల ప్రమాదాలను తెలియజేయగలదు.,,,
+कांच उपकरण के संग्रहण की समुचित विधियों की आवश्यकता को स्वीकार करेंगे ।,గాజు పరికరాలను నిల్వ చేయడానికి సరైన పద్ధతుల అవసరాన్ని అంగీకరిస్తుంది.,,,
+दागों और अविलेय अवशिष्टों को हटाने के लिए दी गई सूची से सर्वोत्तम रासायनिक विधि का चयन कर सकेंगे ।,మరకలు మరియు కరగని అవశేషాలను తొలగించడానికి మీరు ఇచ్చిన జాబితా నుండి ఉత్తమ రసాయన పద్ధతిని ఎంచుకోగలుగుతారు.,,,
+और टूट का रिकार्ड रख सकेंगे और निर्देशानुसार समय - समय पर रिपोर्ट कर सकेंगे ।,మరియు విరామం యొక్క రికార్డును ఉంచగలుగుతారు మరియు ఎప్పటికప్పుడు సూచించినట్లు నివేదించవచ్చు.,,,
+"ब्यरेट को साफ करते समय आपका ध्यान उस परामर्श की ओर आकर्षित किया जाता है कि "" आयतनमापी कांच पात्रों को साफ करने के लिए क्षार विलयनों का उपयोग नहीं करना चाहिए ।","బ్యూరెట్‌ను శుభ్రపరిచేటప్పుడు, ""వాల్యూమెట్రిక్ గ్లాస్ కంటైనర్లను శుభ్రం చేయడానికి క్షార పరిష్కారాలను ఉపయోగించరాదు"" అనే సలహాపై మీ దృష్టిని ఆకర్షిస్తారు.",,,
+तदनुसार आप ब्युरेट को साफ करने से पहले कांच की टोंटी को अलग करते हैं और पानी से उसका भली - भांति प्रक्षालन करते हैं ।,దీని ప్రకారం మీరు బ్యూరెట్ శుభ్రపరిచే ముందు గ్లాస్ బాటిల్‌ను వేరు చేసి నీటితో బాగా శుభ్రం చేసుకోండి.,,,
+किन्तु छिद्र में बारीक तार डालने के बाद भी ब्यूरेट के जेट में कुछ अवशिष्ट रह जाता है ।,"కానీ చక్కటి తీగను రంధ్రంలోకి చేర్చిన తరువాత కూడా, బ్యూరెట్ యొక్క జెట్‌లో కొన్ని అవశేషాలు మిగిలి ఉన్నాయి.",,,
+अंतिम अवशिष्ट के निराकरण के लिए आप नीचे दी गई विधियों में से किस विधि का उपयोग करेंगे ? क ) जेट का हाइड्रॉफ्लुओरिक अम्ल से प्रक्षालन करेंगे ।,తుది అవశేషాలను పరిష్కరించడానికి మీరు ఈ క్రింది పద్ధతుల్లో ఏది ఉపయోగిస్తారు? ఎ) జెట్‌ను హైడ్రోఫ్లోరిక్ ఆమ్లంతో కడుగుతారు.,,,
+ख ) जेट का सोडियम हाइड्रॉक्साइड विलयन से प्रक्षालन करेंगे ।,బి) జెట్ సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ ద్రావణంతో శుభ్రం చేయబడుతుంది.,,,
+ग ) जेट का ऐल्कोहॉल से प्रक्षालन करेंगे ।,సి) మద్యం నుండి జెట్ శుభ్రం చేయబడుతుంది.,,,
+घ ) जेट का सान्द्र नाइट्रिक अम्ल से प्रक्षालन करेंगे ।,డి) జెట్ యొక్క కాన్సెన్ట్రేట్స్  ని  నైట్రిక్ ఆమ్లంతో కడుగుతారు.,,,
+ड . ) अवशिष्ट को जलाने के लिए जेट की नोक को बुन्सेन ज्वालक से गरम करेंगे ।,ఇ. ) అవశేషాలను కాల్చడానికి జెట్ యొక్క కొనను బన్సెన్ మంటతో వేడి చేస్తుంది.,,,
+. यह भाग कांच पात्रों की सुरक्षा और हस्तचालन के बारे में है ।,ఈ విభాగం గాజు పాత్రల భద్రత మరియు నిర్వహణ గురించి.,,,
+इसे इसलिए शामिल किया गया है कि यह तकनीकज्ञों को कांचपात्रों के साथ काम करते समय अतिरिक्त प्रायोगिक सलाह और सुझाव देता है ।,గాజుసామానులతో పనిచేసేటప్పుడు సాంకేతిక నిపుణులకు అదనపు ఆచరణాత్మక సలహాలు మరియు సలహాలను ఇస్తుంది కాబట్టి ఇది చేర్చబడింది.,,,
+अधिकांश विषयों को उल्लेख झ और ड में अन्यत्र किया गया है किन्तु सुरक्षा और सुविधा की दृष्टि से यहां उनकी पुनरावृत्ति की गई है ।,"జె  మరియు డి  లలో చాలాచోట్ల చాలా విషయాలు ప్రస్తావించబడ్డాయి, అయితే అవి భద్రత మరియు సౌలభ్యం పరంగా ఇక్కడ పున: ప్రారంభించబడ్డాయి.",,,
+कांच पात्रों का परिचालन टूटा कांच प्रयोगशाला में दुर्घटना का संभवतः सबसे प्रमुख कारण है ।,గాజు ప్రయోగశాలలో ప్రమాదానికి బ్రోకెన్ గ్లాస్ ఆపరేషన్లు చాలా ముఖ్యమైన కారణం.,,,
+कटने से विशेष रूप से धमनी के कट जाने से अति रक्तस्राव के कारण होने वाला खतरा स्पष्ट है ।,"కోతలు, ముఖ్యంగా ధమని కారణంగా అధిక రక్తస్రావం జరిగే ప్రమాదం స్పష్టంగా ఉంది.",,,
+किन्तु थोड़ा कटने से भी अनाच्छादित छोड़ देने से होने वाले संक्रमण के कारण खतरा हो सकता है ।,కానీ కొంచెం కోత కూడా సంక్రమణ కారణంగా సంక్రమణకు గురవుతుంది.,,,
+"संक्रमण का कारण जीवाणु ( जैव संकट ) , विकिरणी रासायनिक द्रव्य ( विकिरण संकट ) अथवा आविषालु रासायनिक द्रव्य ( विषालु संकट ) हो सकता है , और ये दीर्घ अवधि में स्वास्थ्य के लिए अत्यंत गंभीर हो सकते हैं ।","బాక్టీరియా (బయో-క్రైసిస్), రేడియేటివ్ కెమికల్ మెటీరియల్ (రేడియేషన్ హజార్డ్) లేదా ఇన్వాసివ్ కెమికల్ మెటీరియల్ (టాక్సిక్ హజార్డ్) వల్ల అంటువ్యాధులు సంభవిస్తాయి మరియు దీర్ఘకాలిక ఆరోగ్యానికి చాలా తీవ్రంగా ఉంటాయి.",,,
+इस दृष्टि यदि कहीं पर कट जाए तो उसे साफ करने के बाद उस पर मरहम पट्टी करना सबसे ठीक रहता है ।,"ఈ దృష్టిని ఎక్కడో కత్తిరించినట్లయితే, దానిని శుభ్రపరిచిన తరువాత, దానిపై లేపనం వేయడం మంచిది.",,,
+यह ठीक ही कहा गया है इलाज से रोकथाम बेहतर है और इस कहावत को ध्यान में रखते हुए कांच पात्रों को इस्तेमाल करते समय निम्नलिखित बातों को ध्यान में रखना चाहिए ।,"నివారణ కంటే నిరోధన మంచిదని మరియు ఈ మాటను దృష్టిలో ఉంచుకుని, గాజు పాత్రలను ఉపయోగించినప్పుడు ఈ క్రింది విషయాలను గుర్తుంచుకోవాలి.",,,
+कांच पात्रों को संग्रहित करने के लिए प्रयुक्त खाने आगे से होंठदार होने चाहिए ताकि कांच पात्रों को गिरने से रोका जा सके ।,గ్లాస్ కంటైనర్లు పడకుండా ఉండటానికి గ్లాస్ కంటైనర్లను నిల్వ చేయడానికి ఉపయోగించే పెట్టెలు పెదవి బట్టతల ఉండాలి.,,,
+कांच पात्रों का संग्रह इतनी ऊंचाई पर करें जहां सीढ़ी का प्रयोग किए बिना पहुंचा जा सके ।,నిచ్చెనను ఉపయోగించకుండా చేరుకోగల ఎత్తులో గాజు పాత్రలను సేకరించండి.,,,
+"लंबे कांच पात्रों को पीछे , छोटों को आगे , भारी कांच पात्रों को नीचे और हल्के कांच पात्रों को ऊपर के खानों में संग्रहित करना चाहिए ।","పొడవైన గాజు పాత్రలను వెనుక భాగంలో, చిన్న వాటిని ముందుకు, దిగువన భారీ గాజు పాత్రలను మరియు పైభాగంలో తేలికపాటి గాజు పాత్రలను నిల్వ చేయాలి.",,,
+भरे पात्रों को सिर की ऊंचाई से ऊपर नहीं रखना चाहिए ।,స్టఫ్డ్ అక్షరాలను తల ఎత్తు పైన ఉంచకూడదు.,,,
+कांच नलिकाओं और छड़ों को क्षैतिजतः रखना चाहिए ।,గాజు గొట్టాలు మరియు రాడ్లను అడ్డంగా ఉంచాలి.,,,
+कोई भी वस्तु खाने के बाहर न निकले ।,ఏ వస్తువైనా షెల్ఫ్ నుండి బయటకు పడకూడదు.,,,
+संग्रह - रैकों को रास्ते में अथवा रास्ते के आसपास कभी न रखें ।,సేకరణ - దారిపై లేదా చుట్టుపక్కల రాక్లను ఎప్పుడూ ఉంచవద్దు.,,,
+बिन्दु पातियों और पिपेटों को खड़ा न रखें ।,ఎలక్ట్రానిక్ చుక్కలు మరియు పిపెట్‌లను  నిలబెట్ట వద్దు.,,,
+उन्हें बक्सों अथवा रैकों में तिरछा रखना चाहिए ।,వాటిని పెట్టెలు లేదా రాక్లలో వాలుగా ఉంచాలి.,,,
+भरे विन्चेस्टरों और अन्य बड़े पात्रों का परिवहन विशेष रूप से निर्मित तार के बास्केटों में करना चाहिए ।,నింపిన వించెస్టర్లు మరియు ఇతర పెద్ద అక్షరాలను ప్రత్యేకంగా నిర్మించిన వైర్ బుట్టల్లో రవాణా చేయాలి.,,,
+"कांच पात्रों को प्रयोगशाला - कोट की जेबों में नहीं ले जाना चाहिए हाथ से बोतलों को ले जाते समय एक हाथ बोतल के पैंदे पर रखें , केवल गर्दन पकड कर न ले जाएं ।","గ్లాస్ కంటైనర్లను ల్యాబ్-కోట్ పాకెట్స్ లో తీసుకెళ్లకూడదు. చేతితో బాటిల్స్ మోసేటప్పుడు, బాటిల్ బాటమ్స్ మీద ఒక చేతిని ఉంచండి, మెడ పట్టుకొని మాత్రమే తీసుకెళ్లకండి.",,,
+द्रव भरे फ्लास्क को गर्दन से पकड़कर न तो उठाना चाहिए और न एक ओर खींचना चाहिए ।,"ద్రవం నిండిన ఫ్లాస్క్ మెడ ద్వారా పట్టుకోకూడదు, ఎత్తకూడదు.",,,
+आकस्मिक खिंचाव से वह टूट सकता है ।,ప్రమాదవశాత్తు సాగడం అది విచ్ఛిన్నం కావడానికి కారణం కావచ్చు.,,,
+एक हाथ से गर्दन को पकड़कर दूसरे से पेंदे को सहारा देना चाहिए ।,ఒక చేత్తో మెడ పట్టుకోవడం  రెండవది దిగువకు మద్దతు ఇవ్వాలి,,,
+पात्रों को भरते समय इतना स्थान छूटा हो कि द्रव को सुरक्षित डाला जा सके ।,"అక్షరాలను నింపేటప్పుడు, ద్రవం సురక్షితంగా నిల్వ చేయడానికి చాలా స్థలం మిగిలి ఉంది.",,,
+द्रव डालते समय बोतल को इस प्रकार पकड़ें कि लेबर ऊपर की ओर रहे ताकि द्रव से लेबर विरूपित न हो ।,"ద్రవాన్ని జతచేసేటప్పుడు, శ్రమ ద్రవంతో వక్రీకరించకుండా ఉండటానికి శ్రమ పైకి ఉండే విధంగా బాటిల్‌ను పట్టుకోండి.",,,
+"रासायनिक द्रव्यों , विलायकों , अम्ल आदि को कांच पात्रों में संग्रहित करते समय , पात्रों को धूप और / अथवा विकिरकों की निकटता , फर्श के नीचे तापन आदि से दूर रखें क्योंकि ताप और दाब में वृद्धि से बंद कांच पात्र टूट सकता है और द्रव के बिखरने से खतरा हो सकता है ।","రసాయనాలు, ద్రావకాలు, ఆమ్లాలు మొదలైనవాటిని గాజు పాత్రలలో నిల్వ చేసేటప్పుడు, కంటైనర్లను సూర్యరశ్మికి మరియు / లేదా రేడియేటర్లకు సమీపంలో, నేల కింద వేడి మొదలైనవి నుండి దూరంగా ఉంచండి. ఎందుకంటే వేడి మరియు పీడనం పెరగడం వల్ల మూసివేసిన గాజు పాత్ర విచ్ఛిన్నం కావడానికి మరియు ద్రవం చెదరగొట్టడానికి కారణమవుతుంది ప్రమాదం కలిగిస్తుంది.",,,
+जिन पात्रों में गरम द्रव हो उन पर मजबूती से डाट नहीं लगानी चाहिए क्योंकि द्रव के ठंडा होने पर पात्र में निर्यात हो जाएगा ।,"వేడి ద్రవం కలిగిన కుండలను గట్టిగా నొక్కకూడదు, ఎందుకంటే ద్రవం చల్లబడినప్పుడు పాత్ర ఎగుమతి అవుతుంది.",,,
+यदि किसी द्रव को गरम करना हो तो पात्र को पूरा न भरें ।,"ఏదైనా ద్రవాన్ని వేడి చేయాలంటే, పాత్రను పూర్తిగా నింపవద్దు.",,,
+लगभग एक चौथाई खाली छोड़ दें ताकि द्रव के प्रसार के लिए स्थान रहे ।,"పావు శాతం ఖాళీగా ఉంచండి, తద్వారా ద్రవం వ్యాప్తి చెందడానికి స్థలం ఉంటుంది.",,,
+"छोटी बोतलों में रखें कैंसर जन , तीव्र अम्ल आदि हानिकारक पदार्थों को लचीले प्लास्टिक के दोहरे पात्रों में ले जाना चाहिए ताकि वे टूटे नहीं अथवा टूट जाने पर द्रव बिखरे नहीं ।","చిన్న బాటిళ్లలో క్యాన్సర్జె జన్, స్ట్రాంగ్ యాసిడ్ వంటి హానికరమైన పదార్థాలను అనువైన ప్లాస్టిక్ డబుల్ కంటైనర్లలో ఉంచండి, తద్వారా అవి విచ్ఛిన్నమైతే ద్రవం విరిగిపోవు.",,,
+सीढ़ियों को पार करते समय वजन इतना रहे कि एक हाथ से ले जा सकें ।,"మెట్లు దాటేటప్పుడు, బరువు చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది, దానిని ఒక చేత్తో మోయవచ్చు.",,,
+दूसरा हाथ खाली रहना चाहिए ताकि लड़खड़ाने अथवा संतुलन खोने की स्थिति में उससे किसी सहारे को पकड़ लें और गिरने से बच जाएं ।,"రెండో  హ్యాండ్ ఖాళీగా ఉండాలి, తద్వారా నత్తిగా మాట్లాడటం లేదా సమతుల్యత కోల్పోవడం వంటివి జరిగితే, దాని నుండి ఏదైనా మద్దతును పొందండి మరియు పడకుండా ఉండండి.",,,
+यदि वायुमंडलीय दाब से अधिक दाब पर काम करना हो तो उच्च दाब पर काम करने के लिए निर्मित कांच का ही प्रयोग करना चाहिए ।,"వాతావరణ పీడనం కంటే ఎక్కువ స్థాయిలో పనిచేయాలంటే, అధిక పీడనంతో పనిచేయడానికి తయారు చేసిన గాజును మాత్రమే ఉపయోగించాలి.",,,
+यदि निर्वात पर काम करना हो तो उसके लिए निर्मित फ्लास्कों के साथ ही काम करना चाहिए ।,"వాక్యూమ్‌లో పనిచేస్తుంటే, దాని కోసం తయారుచేసిన ఫ్లాస్క్‌లతో పని చేయాలి.",,,
+निर्वात कार्य के लिए पतली दीवार के शंक्वाकार अथवा चपटे पैदे के फ्लास्कों का उपयोग नहीं करना चाहिए ।,సన్నని గోడ శంఖాకార లేదా ఫ్లాట్-బాటమ్ ఫ్లాస్క్‌లను వాక్యూమ్ పని కోసం ఉపయోగించకూడదు.,,,
+उपयोग से पहले सभी दाब पात्रों की दोष के लिए जांच कर लें ।,ఉపయోగం ముందు లోపాల కోసం అన్ని పీడన అక్షరాలను తనిఖీ చేయండి.,,,
+जिस फ्लास्क के साथ दाब अथवा निर्वात में काम किया जाता है उसमें तनाव रहता है ।,ఫ్లాస్క్‌లో ఒత్తిడి లేదా వాక్యూమ్ పనిచేసే ఉద్రిక్తత ఉంది.,,,
+उसमें कोई खरोंच अथवा दरार नहीं होनी चाहिए अन्यथा यह टूट सकता है ।,అందులో గీతలు లేదా పగుళ్లు ఉండకూడదు లేకపోతే అది విరిగిపోతుంది.,,,
+नेत्र सुरक्षा उपाय करने चाहिए इसके लिए या तो सुरक्षा चश्में पहनने चाहिए अथवा पूरे चेहरे को ढक लेना चाहिए ।,"కంటి రక్షణ చర్యలు తీసుకోవాలి, భద్రతా గాగుల్స్ ధరించడం లేదా ముఖం మొత్తం కప్పడం.",,,
+यदि संभव हो तो दाब कार्य धूम कक्ष में करें ।,"వీలైతే, ధూమ్ రూమ్‌లో ప్రెజర్ వర్క్ చేయండి.",,,
+दाब पात्रों को तार के जाल अथवा प्लास्टिक के पिंजरों में रखना चाहिए अथवा आसंजक टेप से बांधकर शीर्णरोधी बना देना चाहिए ।,పీడన నాళాలను వైర్ మెష్ లేదా ప్లాస్టిక్ బోనులలో ఉంచాలి లేదా అంటుకునే టేపుతో కట్టి యాంటీ తుప్పు చేయాలి.,,,
+दाब पर पात्रों को न ले जाएं ।,అక్షరాలను ఒత్తిడికి గురిచేయవద్దు.,,,
+निर्वातित पात्रों में निर्यात को अकस्मात् समाप्त न करें ।,వాక్యూమ్ అక్షరాలలో ఎగుమతులను ఆకస్మికంగా ముగించవద్దు.,,,
+पूरे दाब पर वायु के प्रवेश से पात्र टूट सकता है ।,"పూర్తి పీడనంతో గాలి ప్రవేశించడం ద్వారా పాత్రను విచ్ఛిన్నం చేస్తుంది.""DSC""",,,
+यदि घर्षित कांच संधि में रुकावट आ जाए तो उसे ढीला करने के लिए पहले कठोर लकड़ी के टुकड़ें ( धातु नहीं ) से अथवा बेन्च के किनारे पर थपथपाएं ।,"చెడిపోయిన గాజు ఉమ్మడిలో అవరోధం ఉంటే, మొదట దానిని గట్టి చెక్క ముక్కతో (లోహం కాదు) లేదా బెంచ్ అంచున వదులుగా ఉంచండి.",,,
+"य पात्र में खतरनाक पदार्थ , विशेष रूप से द्रव अथवा विलयन , हों तो शंकु और गर्तिका को पृथक करते समय संरक्षी चश्मे और दस्ताने पहन लें ।","పాత్రలో ప్రమాదకర పదార్థాలు, ముఖ్యంగా ద్రవాలు లేదా పరిష్కారాలు ఉంటే, కోన్ మరియు సాకెట్‌ను వేరుచేసేటప్పుడు రక్షణ గాజులు మరియు చేతి తొడుగులు ధరిస్తారు.",,,
+यदि ऊपर व विधि से सफलता न मिले तो संधि गर्तिका वाले भाग को सावधानी पूर्वक हल्का गरम करें ।,"పైన మరియు పద్ధతి ద్వారా విజయవంతం కాకపోతే, సాకెట్ యొక్క భాగం జాగ్రత్తగా వేడి చేయబడుతుంది.",,,
+उसके प्रसार से शंकु मुक्त हो जाता है ।,కోన్ దాని వ్యాప్తి నుండి విముక్తి పొందింది.,,,
+यदि बंद पात्र में ज्वलनशी अथवा वाष्पशील पदार्थ हो अथवा पहले रही हो तो अत्यंत सावधानीपूर्वक गरम करें ।,"మూసివేసిన పాత్రలో మండే లేదా అస్థిర పదార్థం ఉంటే లేదా ఇంతకుముందు ఉంటే, దానిని చాలా జాగ్రత్తగా వేడి చేయండి.",,,
+बुन्सेन ज्वालक की पीली ज्वाला का उपयोग केवल तब तक करें जब पा ज्वलनशील पदार्थों का अंश लेषमात्र भी न हो ।,"బన్సెన్ మంట యొక్క పసుపు మంటను వాడండి, మండే పదార్థాల భిన్నం కూడా తక్కువగా లేనప్పుడు మాత్రమే.",,,
+अन्यथा गर्तिका को गरम करने लिए गरम पानी में भिगोए कपड़े का उपयोग करें ।,లేకపోతే సాకెట్ వేడి చేయడానికి వేడి నీటిలో నానబెట్టిన గుడ్డను వాడండి.,,,
+कोहनी बंक द्वारा कांच नलिका पर रबर नलिका लगाते समय कांच के ऊपर ए वस्त्र रखें तो उसे यथासंभव समकोण पर और सिरे पर पकड़ें ।,"మోచేయి బంక్ ద్వారా గాజు గొట్టంపై రబ్బరు గొట్టం ఉంచినప్పుడు, గాజు పైన ఒక గుడ్డ ఉంచండి, ఆపై దానిని లంబ కోణంలో మరియు చిట్కా వద్ద పట్టుకోండి.",,,
+पहले नलिका र सनेहित करना न भूलें ।,మొదట ట్యూబ్‌ను జతచేయడం మర్చిపోవద్దు.,,,
+बुन्सेन ज्वालक अथवा तापन मेंटल द्वारा गरम करने से पहले कांच पात्र की बा तरफ पोंछकर सुखा लें ।,"బన్సెన్ మంట లేదా తాపన మాంటిల్ ద్వారా వేడి చేయడానికి ముందు, ఎడమ వైపున ఉన్న గాజు పాత్రను తుడిచి ఆరబెట్టండి.",,,
+जब तक चपटे पैदे अथवा फ्लास्कों को विशेष रूप से तापन को सहन करने के लिए न बनाया गया हो तब तक पदार्थों को गोल पैंदे फ्लास्कों में ही गरम करें ।,తాపనను తట్టుకునేందుకు ప్రత్యేకంగా ఫ్లాట్ రేకులు లేదా ఫ్లాస్క్‌లను తయారుచేసే వరకు రౌండ్ బాటమ్ ఫ్లాస్క్‌లలో పదార్థాన్ని వేడి చేయండి.,,,
+"उपकरणों को खोलते समय , कॉर्क अथवा डॉट में अटकी हुई कांच नलिका को ऐंठने अथवा खींचने के लिए बल का प्रयोग न करें ।","పరికరాలను తెరిచేటప్పుడు, కార్క్ లేదా చుక్కలో చిక్కుకున్న గాజు గొట్టాన్ని పిండడానికి లేదా లాగడానికి శక్తిని ఉపయోగించవద్దు.",,,
+अच्छा यह है कि तेज चाद से डॉट की नलिका के तल तक काट लें और कटे हुए दो हिस्सों को फैलाकर नली को ढीला कर लें ।,ట్యూబ్ యొక్క డాట్ పైభాగాన్ని పదునైన షీట్తో కత్తిరించడం మరియు ముక్కలు చేసిన రెండు భాగాలను వ్యాప్తి చేయడం ద్వారా ట్యూబ్‌ను విప్పుకోవడం మంచిది.,,,
+रक्षा के लिए हाथ में दस्ताना पहन लें ।,రక్షణ కోసం చేతి తొడుగులు ధరించండి.,,,
+कठिन स्थितिय में डॉट को काटना पड़ सकता है ।,"క్లిష్ట పరిస్థితులలో, చుక్కను కత్తిరించాల్సి ఉంటుంది.",,,
+कांच पात्र उपयोग करने से पहले सभी कांच पात्रों की दोषों के लिए जांच कर लें ।,"గాజు పాత్రను ఉపయోగించే ముందు, లోపాల కోసం అన్ని గాజు పాత్రలను తనిఖీ చేయండి.",,,
+यदि कोई दरार या खरोंच हो तो उपयोग न करें ।,ఏదైనా పగుళ్లు లేదా గీతలు ఉంటే ఉపయోగించవద్దు.,,,
+बहुत छोटी दरारों के लिए फ्लास की विशेष रूप से जांच करें ।,"చాలా చిన్న పగుళ్ల కోసం, ఫ్లోస్‌ను ప్రత్యేకంగా తనిఖీ చేయండి.",,,
+दोषपूर्ण कांच पात्रों को साफ कर लें ।,లోపభూయిష్ట గాజు పాత్రలను తుడిచివేయండి.,,,
+फिर ठीक प्रकार से लपेट लें अथवा संवेष्टिता कर लें उसके बाद मरम्मत के लिए कांच धमन करने वाले के पास भे दें अथवा टूटे कांच को रखने के लिए निर्धारित पात्र में डाल दें ।,"అప్పుడు దాన్ని సరిగ్గా చుట్టండి లేదా సున్నితత్వం పొందండి, ఆపై మరమ్మత్తు కోసం గ్లాస్ పుల్లర్‌కు పంపండి లేదా విరిగిన గాజును ఉంచడానికి సూచించిన కంటైనర్‌లో ఉంచండి.",,,
+मोटे कांच पात्रों को आकस्मिक ताप परिवर्तन के प्रभाव में न लाएं ।,ప్రమాదవశాత్తు వేడి మార్పులకు మందపాటి గాజు పాత్రలను బహిర్గతం చేయవద్దు.,,,
+सूक्ष्मदर्शी स्लाइडों के सभी आवरण क्लिपों को हटा दें ।,మైక్రోస్కోప్ స్లైడ్‌ల యొక్క అన్ని కవర్ క్లిప్‌లను తొలగించండి.,,,
+ये पतले कांच के छोटे - छोट वर्गों के आकार के होते हैं और दिखाई नहीं देते हैं ।,అవి సన్నని గాజు యొక్క చిన్న విభాగాల ఆకారంలో ఉంటాయి మరియు కనిపించవు.,,,
+ये टूट जाएं त अंगुलियों के लिए खतरा पैदा कर सकते हैं ।,ఈ చీలికలు వేళ్ళకు ముప్పు తెస్తాయి.,,,
+कांच पात्रों को हाथ से धोते समय सिंक के पैंदे के ऊपर पतला मैट अथवा का बिछा दें ।,"గాజు పాత్రలను చేతితో కడిగేటప్పుడు, సింక్ బాటమ్‌లపై సన్నని చాప వేయండి.",,,
+पात्रों को अंदर से ब्रुश से साफ करना चाहिए ।,అక్షరాలు లోపలి నుండి శుభ్రంగా బ్రష్ చేయాలి.,,,
+अंगुलियों अथवा वस्त्र साफ करने से दाब पड़ने के कारण कांच पात्र टूट सकता है ।,వేళ్లు లేదా బట్టలు శుభ్రపరచడం వల్ల ఒత్తిడి వల్ల గాజు పాత్ర విరిగిపోతుంది.,,,
+टूट कांच को मुलायम ब्रुश से झाड़कर धूलि - पात्र में डाल देना चाहिए ।,విరిగిన గాజును మృదువైన బ్రష్‌తో దుమ్ము దులిపి డస్ట్ కంటైనర్‌లో ఉంచాలి.,,,
+इसमें आवश्यकता से अधिक क्षेत्र को झाड़ना चाहिए ।,ఇది అవసరమైన దానికంటే ఎక్కువ ప్రాంతాన్ని స్వీప్ చేయాలి.,,,
+टूट और निपटान है ।,విరిగిన మరియు పారవేయడం.,,,
+कांच के छोटे - छोटे टुकड़ों को कठिन स्थानों से निकालने अथवा फर्श के ऊपर फैली नुकीली छिपाटियों को उठाने के लिए अंगुलियों का नहीं बल्कि प्लास्टिसीन का प्रयोग करें ।,"కఠినమైన ప్రదేశాల నుండి చిన్న గాజు ముక్కలను తొలగించడానికి లేదా నేల పైన ఉన్న గుండ్రని దాచులను ఎత్తడానికి ప్లాస్టిసిన్ ఉపయొగించండి, వేళ్లు కాదు.",,,
+सिंक में ग्रिड से टूटे कांच के टुकड़ों को उठाने के लिए चिमटियों अथवा टांग्स का इस्तेमाल करें ।,సింక్‌లోని గ్రిడ్ నుండి విరిగిన గాజు ముక్కలను ఎత్తడానికి పటకారు లేదా టాంగ్స్ ను ఉపయోగించండి.,,,
+टूटे कांच का निपटान करने के लिए उसे पॉलिथीन के थैले में रखकर सरल पात्र में डाल दें ताकि कांच बाहर न निकल सके ।,"విరిగిన గాజును పారవేసేందుకు, పాలిథిన్ సంచిలో వేసి, గాజు బయటకు రాకుండా సాధారణ కంటైనర్‌లో ఉంచండి.",,,
+"कांच आदि तीखी / नुकीली वस्तुओं को अन्य अपशिष्ट से अलग रखना चाहिए और स्पष्ट लेबल लगा होना चाहिए जिससे सफाई करने वालों , ढोने वालों आदि को कोई खतरा न हो ।","గాజు / పదునైన వస్తువులు మొదలైనవి ఇతర వ్యర్థాల నుండి వేరుగా ఉంచాలి మరియు స్కావెంజర్స్, టిప్పర్స్ మొదలైన వాటికి ఎటువంటి ప్రమాదం జరగకుండా స్పష్టంగా లేబుల్ చేయాలి.",,,
+कांच को कूड़ादानी में न फेंकें क्योंकि उससे छिपटियों के उड़ने का भय रहता है ।,బల్లులు ఎగరడానికి భయపెడుతున్నందున గాజును చెత్తలో వేయవద్దు.,,,
+उसे सावधानीपूर्वक रखें ।,"దానిని జాగ్రత్తగా ఉంచండి.""DSC""",,,
+प्रयोगशाला में खुले पंजे के जूते अथवा सैंडल कभी न पहनें ।,ప్రయోగశాలలో ఎప్పుడూ ఓపెన్-టూడ్ బూట్లు లేదా చెప్పులు ధరించవద్దు.,,,
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Outcome_of_Comparative_Genomics-oR6nZSAes04.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Outcome_of_Comparative_Genomics-oR6nZSAes04.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..17609201639380779fd99674571fc76281afc71a
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Outcome_of_Comparative_Genomics-oR6nZSAes04.hi.csv
@@ -0,0 +1,365 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi इस कार्यात्मक जीनोमिक्स पाठ्यक्रम में आपका स्वागत है जहां हम इस विषय पर चर्चा कर रहे हैं कि आप तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) के रूप में क्या पसंद करते हैं ।,"WEBVTT రకం: శీర్షికల భాష: హాయ్, ఈ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ కోర్సుకు స్వాగతం, ఇక్కడ మీరు ఇష్టపడేదాన్ని తులనాత్మక జన్యుశాస్త్రంగా చర్చిస్తున్నాము."
+जीनोम की तुलना करने से हमें यह समझने में मदद मिलती है कि जीनोम ( genome ) कैसे कार्य करता है ?,జన్యువులను పోల్చడం జన్యువు (genome) ఎలా పనిచేస్తుందో అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడుతుంద?
+"इसलिए , पिछले व्याख्यान में हमने देखा कि कैसे आप जानते हैं कि जीनोमिक्स ( genomics ) अनुक्रम ( sequence ) की तुलना हमें उन क्षेत्रों की पहचान करने में मदद करती है जो संभवत : नियामक तत्वों के रूप में कार्य कर सकते हैं ।","అందువల్ల, మునుపటి ఉపన్యాసంలో, జన్యుశాస్త్ర శ్రేణి యొక్క పోలిక రెగ్యులేటరీ ఎలిమెంట్స్‌గా పనిచేసే ప్రాంతాలను గుర్తించడంలో మాకు సహాయపడుతుందని మీకు ఎలా తెలుసు అని మేము చూశాము."
+"यह बढ़ाने वाले तत्व ( elements ) हो सकते हैं , जिन पर कुछ प्रोटीन आते हैं और जीन प्रतिलेखन और इसी तरह से बंधे होते हैं और इसलिए , अगर आप वहां बदलाव करते हैं तो जीन कार्यात्मक ( function ) प्रभावित हो सकता है ।","ఇది కొన్ని ప్రోటీన్లు వచ్చే జన్యు మూలకాలు (elements) కావచ్చు మరియు జన్యు లిప్యంతరీకరణతో కట్టుబడి ఉంటాయి మరియు అందువల్ల, మీరు అక్కడ మార్పులు చేస్తే, జన్యు పనితీరు (funtion) ప్రభావితమవుతుంది."
+"इसलिए , हम ऐसे ही एक उदाहरण पर ध्यान देने जा रहे हैं ।","అందువల్ల, మేము అలాంటి ఒక ఉదాహరణపై దృష్టి పెట్టబోతున్నాము."
+"यहां यह मानव में होने वाला एक विकार है , क्योंकि जीनोमिक क्षेत्र में परिवर्तन के कारण जीन से कई मेगा आधार हैं ।","ఇక్కడ ఇది మానవులలో సంభవించే రుగ్మత, ఎందుకంటే జన్యుసంబంధమైన ప్రాంతంలో మార్పుల వల్ల జన్యువుల నుండి చాలా మెగా బేస్‌లు ఉన్నాయి."
+फिर भी यह जीन समारोह को प्रभावित करता है और आपकी एक स्थिति है ।,అయినప్పటికీ ఇది జన్యు పనితీరును ప్రభావితం చేస్తుంది మరియు మీకు ఒక పరిస్థితి ఉంది.
+"तो , स्क्रीन पर जो दिखाया गया है वह एक कागज है और यह पेपर गुणसूत्र ( chromosome ) विराम बिंदुओं के कारण स्थिति के प्रभाव के बारे में बात करता है जो कि 900 kb अपस्ट्रीम ( upstreame ) और 1 .","కాబట్టి, తెరపై చూపబడినది ఒక కాగితం మరియు ఈ కాగితం 900 kb అప్‌స్ట్రీమ్ (upstreame) మరియు 1 వరకు ఉండే క్రోమోజోమ్ (chromosome) బ్రేక్‌పాయింట్ల కారణంగా స్థానం యొక్క ప్రభావం గురించి మాట్లాడుతుంది."
+जीन के 3 मेगा बेस डाउनस्ट्रीम ( downstreame ) के बारे में बताता है जिसे कैंपेलिक डिस्प्लासिआ के साथ 2 रोगियों में SOX9 कहा जाता है ।,క్యాంపెలిక్ డైస్ప్లాసియా ఉన్న ఇద్దరు రోగులలో SOX9 అనే జన్యువు యొక్క 3 మెగా బేస్ డౌన్ స్ట్రీమ్ ను (డౌన్ స్ట్రీమ్) వివరిస్తుంది.
+"तो , यह जीन SOX9 दो अलग - अलग मार्गों में शामिल है ।","కాబట్టి, ఈ జన్యువు SOX9 రెండు విభిన్న మార్గాల్లో పాల్గొంటుంది."
+"एक , हड्डी निर्माण , उपास्थि के गठन में शामिल होने के लिए तो यह हड्डी बनाने के लिए बहुत महत्वपूर्ण है ।","ఒకటి, ఎముక ఏర్పడటం, మృదులాస్థి ఏర్పడటానికి ఎముక ఏర్పడటం చాలా ముఖ్యం."
+लेकिन यह जीन वृषण के गठन और कार्य में भी शामिल है ।,కానీ ఇది జన్యు వృషణాల నిర్మాణం మరియు పనితీరులో కూడా పాల్గొంటుంది.
+तो पुरुष में दूसरे शब्दों में यह वृषण के गठन और हड्डी में दो कार्य मिला है ।,కాబట్టి మగవారిలో మరో మాటలో చెప్పాలంటే వృషణము మరియు ఎముక ఏర్పడటానికి రెండు విధులు వచ్చాయి.
+मादा को केवल एक ही फंक्शन मिला है जो हड्डी के निर्माण के लिए है ।,ఆడవారికి లభించిన ఏకైక కార్యం ఎముక ఏర్పడటం.
+"अब यदि आपके पास दोष हैं तो आप दो चीजों की अपेक्षा करेंगे , एक यदि वह व्यक्ति XY गुणसूत्र ( chromosome ) है और SOX9 जीन प्रभावित है ।","ఇప్పుడు మీకు లోపాలు ఉంటే మీరు రెండు విషయాలను ఆశిస్తారు, ఒకటి ఆ వ్యక్తి XY క్రోమోజోమ్ మరియు SOX9 జన్యువు ప్రభావితమైతే."
+"फिर उन्हें विसंगतियों के लिए जाना होगा , एक वे XY महिला बन जाते हैं जिसका अर्थ है कि वे वृषण विकसित नहीं कर सकते हैं परिणामस्वरूप वे फेनोटाइपिक महिला बन जाते हैं ।","అప్పుడు వారు క్రమరాహిత్యాల కోసం వెళ్ళవలసి ఉంటుంది, ఒకటి వారు XY మహిళలు అవుతారు అంటే వారు వృషణాలను అభివృద్ధి చేయలేరు, ఫలితంగా వారు సమలక్షణ స్త్రీలుగా మారతారు."
+इन्हें सेक्स उल्टा मादा कहा जाता है और इनमें ऐसी स्थिति होगी जिसमें हड्डी की विकृति समान होती है ।,వారిని సెక్స్ విలోమ ఆడవారు అని పిలుస్తారు మరియు ఎముక వైకల్యాలు సమానంగా ఉండే పరిస్థితి ఉంటుంది.
+"लेकिन , अगर वे XX हैं तो आप जानते हैं कि वृषण किसी भी तरह से विकसित नहीं होगा , वे मादा बने रहते हैं , लेकिन वे दिखाएंगे कि आप हड्डी की असामान्यता के रूप में क्या कहते हैं ।","కానీ, అవి XX అయితే, వృషణాలు ఏ విధంగానూ అభివృద్ధి చెందవని మీకు తెలుసు, అవి ఆడవిగా ఉంటాయి, కానీ అవి మీరు ఎముక అసాధారణత అని పిలుస్తారు."
+मजे की बात तो यह है कि जीन के कोडिंग सीक्वेंस में बहुसंख्यक टॉक्सर्स म्यूटेशन दिखाते हैं ।,"ఆసక్తికరంగా, చాలావరకు టాక్సర్లు జన్యువు యొక్క కోడింగ్ క్రమంలో ఉత్పరివర్తనాలను చూపుతాయి."
+"इसलिए प्रोटीन या तो यह नहीं बनता है या आप असामान्य तरीके से बनाया हुआ जानते हैं , इसलिए जीन आपके लिए दोष के रूप में कार्यात्मक नहीं है ।","కాబట్టి ప్రోటీన్ దానిని తయారు చేయదు లేదా అది అసాధారణ రీతిలో తయారైందని మీకు తెలుసు, కాబట్టి జన్యువు మీకు లోపంగా పనిచేయదు."
+"लेकिन ऐसे रोगी हैं जिनमें इस पत्र पर चर्चा की जाती है जहां अनुवाद या संरचनात्मक परिवर्तन जीन के 1 मेगा बेस अपस्ट्रीम ( upstreame ) या डाउनस्ट्रीम ( downstream ) के बारे में हुआ था , फिर भी यह जीन कार्यात्मक ( function ) को प्रभावित करता था जिसके परिणामस्वरूप आप सेक्स रिवर्सल और कम्पोमेलिक ( campomelic ) चेप्लासिया जैसी स्थिति जानते हैं ।","1 మెగా బేస్ జన్యువు అప్‌స్ట్రీమ్(upstreame) లేదా డౌన్ స్ట్రీమ్ (downstream)కు అనువాదం లేదా నిర్మాణాత్మక మార్పు ఎక్కడ జరిగిందో ఈ పేపర్ చర్చిస్తున్న రోగులు ఉన్నారు, అయినప్పటికీ ఇది యు సెక్స్ ఫలితంగా జన్యు కార్యాచరణను ప్రభావితం చేసింది. రివర్సల్ మరియు క్యాంపొమెలిక్ ( campomelic) పరిస్థితులను చెప్లాసియా అంటారు."
+"इसलिए , जो एक परिकल्पना ( hypothesis ) सामने आ सकती है , वह यह है कि ये क्षेत्र विलोपन थे या संरचनात्मक परिवर्तन जीन से बहुत दूर हुए थे , फिर भी आपके पास शर्त है ; कुछ तत्वों को प्रभावित कर सकता है जो सामान्य रूप से जीन के कार्य को नियंत्रित करते हैं ।","అందువల్ల, ఉద్భవించే ఒక పరికల్పన (hypothesis) ఏమిటంటే, ఈ ప్రాంతాలు తొలగింపులు లేదా నిర్మాణాత్మక మార్పులు జన్యువులకు దూరంగా ఉన్నాయి, అయినప్పటికీ మీకు ఇంకా ఈ పరిస్థితి ఉంది; సాధారణంగా జన్యువుల పనితీరును నియంత్రించే కొన్ని అంశాలను ప్రభావితం చేయవచ్చు."
+"इसलिए , मैं और अन्य कागजात पर चर्चा करने जा रहा हूं , यह दिखाने के लिए है कि तंत्र को समझने और संभावना का परीक्षण करने के लिए तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) दृष्टिकोण का उपयोग कैसे किया जा सकता है ।","అందువల్ల, నేను ఇతర పత్రాలు చర్చించబోతున్నాను, ఒక తులనాత్మక (comparative) జన్యుశాస్త్రం (genomics) విధానం యంత్రాంగాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు అవకాశాన్ని పరీక్షించడానికి ఎలా ఉపయోగపడుతుందో చూపించడానికి."
+सही !,సరైనది !
+"तो , यह एक है ।","కాబట్టి, ఇది ఒకటి."
+"इसलिए , उन्होंने यहां जो दिखाया है , वह यह है कि आप जानते हैं कि ये ऐसे क्षेत्र हैं जिन्हें आप इस क्षेत्र को जानते हैं और यह क्षेत्र वह है जहां ब्रेक प्वाइंट हुआ था ।","అందువల్ల, వారు ఇక్కడ చూపించినది ఏమిటంటే, ఈ ప్రాంతం మీకు తెలిసిన ప్రాంతాలు మరియు బ్రేక్ పాయింట్ సంభవించిన ప్రదేశం అని మీకు తెలుసు."
+गुणसूत्र ( chromosome ) का अनुवाद हो गया और आप जानते हैं कि संभवतः आपको पता है कि आप SOX9 जीन के कार्य को प्रभावित करते हैं ।,క్రోమోజోమ్ (chromosome) అనువదించబడింది మరియు మీరు SOX9 జన్యువు యొక్క పనితీరును ప్రభావితం చేస్తారని మీకు తెలుసు.
+"तो उनके पास यह परिकल्पना ( hypothesis ) थी कि यहाँ एक क्षेत्र हो सकता है , है ना !","కాబట్టి వారికి ఇక్కడ క్షేత్రం ఉండవచ్చు అనే పరికల్పన (hypothesis) ఉంది, కదా?"
+जिसमें ऐसे तत्व ( elements ) हैं जिन पर कुछ प्रतिलेखन कारक आ सकते हैं और जीन अभिव्यक्ति को बांध और नियंत्रित कर सकते हैं ।,కొన్ని ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలు వచ్చి జన్యు వ్యక్తీకరణను బంధించి నియంత్రించగల అంశాలు ఉన్నాయి.
+"अगर ऐसा है तो , अगर वास्तव में ऐसा ही है तो ये ऐसे सेगमेंट हैं जो आने वाले कुछ प्रतिलेखन कारकों का प्रतिनिधित्व करते हैं और बाइंडिंग करते हैं , जो आप उम्मीद करते हैं कि आपके पास यहां प्रमोटर ( promoter ) है , है ना !","అదే జరిగితే, వాస్తవానికి ఇదే జరిగితే, ఇవి కొన్ని ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలను సూచించే మరియు బంధించే విభాగాలు, మీకు ఇక్కడ ప్రమోటర్ (promoter) ఉందని మీరు ఆశిస్తున్నారు, కదా!"
+"और फिर , इसलिए आपके पास यहां प्रमोटर ( promoter ) है और तत्व ( elements ) यहां और यहां हैं ।","ఆపై, మీరు ఇక్కడ ప్రమోటర్ (promoter) మరియు ఇక్కడ మూలకాలను (elements) కలిగి ఉన్నారు."
+तो इन तत्वों को आप कैसे जान सकते हैं कि यहाँ पर मौजूद प्रमोटर ( promoter ) के साथ संवाद हो सकता है ।,కాబట్టి ఇక్కడ ప్రమోటర్‌తో (promoter) సంభాషణలు ఉండవచ్చని అంశాలను మీరు ఎలా తెలుసుకోగలరు.
+"तो , क्या माना जाता है और निश्चित रूप से अन्य जीन खंड ( segment ) में दिखाया गया है कि यह आपका प्रमोटर ( promoter ) है और यदि संभवत : ये डीएनए बाहर लूप कर सकते हैं और उदाहरण के लिए तत्वों को अपस्ट्रीम ( upstream ) तत्व ( elements ) और डाउनस्ट्रीम ( downstream ) तत्व ( elements ) कुछ इस तरह से ला सकते हैं और आपके पास आपके पास है जानिए प्रोटीन के आने और जीन Xप्रेशन को संतुलित और विनियमित करने का जटिल ।","కాబట్టి, ఇతర జన్యు విభాగాలలో పరిగణించబడే మరియు ఖచ్చితంగా చూపబడినది ఏమిటంటే ఇది మీ ప్రమోటర్ మరియు వీలైతే వారు DNA ను లూప్ చేయవచ్చు మరియు ఉదాహరణకు అప్‌స్ట్రీమ్ (upstream) మూలకాలు ( elements ) మరియు డౌన్ స్ట్రీమ్ ( downstream ) మూలకాలు ( elements ) ఇలాంటివి తీసుకురాగలవు మరియు మీకు తెలుసు, ప్రోటీన్ల సంక్లిష్టత వస్తోంది మరియు వెళుతుంది మరియు జన్యు X ను సమతుల్యం చేస్తుంది మరియు నియంత్రిస్తుంది."
+यह एक परिकल्पना ( hypothesis ) है ।,ఇది ఒక పరికల్పన ( hypothesis ).
+"यदि वास्तव में ऐसा होता है , तो यदि आप एक सेल में इस और इस खंड ( segment ) के बीच की दूरी की तलाश करते हैं , जो सामान्य रूप से कार्य करने की उम्मीद है और SOX9 व्यक्त किया जा रहा है , तो किसी अन्य जीन में समान क्षेत्र की तुलना में दूरी बहुत कम होनी चाहिए जहां कोई भी नहीं है आप इस तरह के तत्वों को जानते हैं ।","వాస్తవానికి ఇది జరిగితే, మీరు సాధారణంగా పనిచేస్తారని మరియు SOX9 వ్యక్తీకరించబడుతున్న సెల్‌లో ఈ మరియు ఈ విభాగానికి ( segment ) మధ్య దూరం కోసం చూస్తే, మరొక జన్యువు ఏదీ లేని అదే ప్రాంతం కంటే దూరం చాలా తక్కువగా ఉండాలి.అలాంటి అంశాలు మీకు తెలుసు."
+सही !,సరైనది !
+"इसलिए , इस विशेष अध्ययन में जो उन्होंने किया है उसका परीक्षण यह है कि उन्होंने उदाहरण के लिए एक जीन पर गौर किया है उन्होंने एक जीन लिया है जिसमें ऐसा कोई नियंत्रण तत्व ( elements ) नहीं है और फिर उन्होंने जीन के बीच की दूरी को देखा ।","అందువల్ల, ఈ ప్రత్యేక అధ్యయనంలో వారు చేసిన పరీక్ష ఏమిటంటే వారు ఒక జన్యువును చూశారు.అలాంటి నియంత్రణ అంశాలు లేని ఒక జన్యువును వారు తీసుకున్నారు మరియు తరువాత వారు జన్యువుల మధ్య దూరాన్ని చూశారు."
+जांच जो जीन से लगभग 1 मेगा बेस दूर हो रही है ।,జన్యువు నుండి 1 మెగా బేస్ దూరంలో ఉన్న ప్రోబ్.
+सही !,సరైనది !
+"और , यह वही है जो यहां दिखाया गया है आप इस नीले घेरे में देख सकते हैं यह एक नाभिक के अलावा और कुछ नहीं है ।","మరియు, ఇది ఇక్కడ చూపబడింది. మీరు ఈ నీలి వృత్తంలో చూడవచ్చు ఇది న్యూక్లియస్ తప్ప మరొకటి కాదు."
+सही !,సరైనది !
+एक सेल जिसमें उन्होंने जीन के लिए एक लाल रंग की जांच और गुणसूत्र ( chromosome ) के एक क्षेत्र के लिए एक हरे रंग की जांच का उपयोग किया है जो कि एक मेगा बेस या तो अपस्ट्रीम ( upstream ) या डाउनस्ट्रीम ( downstream ) है ।,"సెల్ లో వారు ఒక జన్యువు కోసం ఎరుపు ప్రోబ్‌ను మరియు క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) యొక్క ప్రాంతానికి ఆకుపచ్చ ప్రోబ్‌ను ఉపయోగించారు, ఇది మెగా బేస్ లేదా అప్‌స్ట్రీమ్ ( upstream ) లేదా డౌన్ స్ట్రీమ్ ( downstream)."
+ठीक !,మంచిది!
+और आप देख सकते हैं कि हरे और लाल के बीच की दूरी बहुत दूर है ।,ఆకుపచ్చ మరియు ఎరుపు మధ్య దూరం చాలా దూరం అని మీరు చూడవచ్చు.
+ये दो प्रतियां ( copies ) हैं जो आप यहां देख सकते हैं ।,ఇవి రెండు కాపీలు ( copies ) వాటిని మీరు ఇక్కడ చూడగలరు.
+"और फिर , उन्हें एक अन्य जीन पर देखा जाता है , जो जीन को ऐसे नियामक तत्व ( elements ) के रूप में जाना जाता है जिसका अर्थ है कि इसमें 1 मेगा बेस ऊपर की ओर एक नियामक तत्व ( elements ) है और उन्होंने उस दूरी को देखा जो आप देख सकते हैं कि वे लगभग एक दूसरे के करीब मौजूद हैं इस विशेष मॉडल के कारण है कि मैं प्रस्ताव कर रहा हूं कि वे प्रोटीन के एक जटिल के रूप में एक साथ आते हैं , जीन को बांधते हैं और सक्रिय करते हैं ।","ఆపై, అవి మరొక జన్యువుపై కనిపిస్తాయి, ఈ జన్యువును అటువంటి నియంత్రణ మూలకాలు ( elements ) అని పిలుస్తారు, అంటే దీనికి 1 మెగా బేస్ అప్‌స్ట్రీమ్ ఉందని, మరియు వారు ఆ దూరాన్ని తీసుకున్నారు అవి ఒకదానికొకటి దగ్గరగా ఉన్నాయని మీరు చూడగలిగారు, ఈ ప్రత్యేకమైన మోడల్ కారణంగా అవి ప్రోటీన్ల సముదాయంగా కలిసి రావాలని, జన్యువులను బంధించి, సక్రియం చేయాలని నేను ప్రతిపాదిస్తున్నాను."
+"इसलिए , दूरी लगभग आप नगण्य जानते हैं ।","అందువల్ల, దూరం దాదాపు చాలా తక్కువ."
+"हालाँकि वे अलग हो गए हैं , आप जानते हैं कि इन दो खंडों के बीच की दूरी लगभग 1 मेगा बेस है लेकिन आप जानते हैं कि वे एक संरचना बनाते हैं जिसमें ये दोनों तत्व ( elements ) एक साथ आते हैं ।","అవి వేరు చేయబడినప్పటికీ, ఈ రెండు విభాగాల మధ్య దూరం 1 మెగా బేస్ అని మీకు తెలుసు, కాని అవి ఈ రెండు అంశాలు ( elements ) కలిసి వచ్చే నిర్మాణాన్ని ఏర్పరుస్తాయని మీకు తెలుసు."
+"अब उन्होंने परीक्षण किया कि क्या यह इस मामले के लिए सही है जहां SOX9 है , क्या आप जानते हैं कि यहां या तो ब्रेक प्वाइंट है और यहां कुछ तत्व ( elements ) प्रभावित हो रहे हैं और यही वह है जो यहां उदाहरण के लिए दिखाया गया है ।","SOX9 ఉన్న సందర్భంలో ఇది నిజమా అని ఇప్పుడు వారు పరీక్షించారు, ఇక్కడ బ్రేక్ పాయింట్ ఉందని మరియు ఇక్కడ కొన్ని అంశాలు ( elements ) ప్రభావితమవుతున్నాయని మీకు తెలుసా మరియు ఇది ఇక్కడ చూపబడిన ఉదాహరణ ఉంది."
+"इन दोनों स्थितियों में , सही है कि क्या आप SOX9 जीन के डाउनस्ट्रीम ( downstream ) या SOX9 जीन के अपस्ट्रीम ( upstream ) के लिए एक जांच का उपयोग कर रहे हैं , आप पाएंगे कि दो सिग्नल के बीच की दूरी लाल और हरे रंग की है जो कि एक अन्य जीन के लिए दिखाया गया है ।","ఈ రెండు సందర్భాల్లో, మీరు SOX9 జన్యువు యొక్క డౌన్ స్ట్రీమ్ ( downstream ) ప్రవాహం కోసం లేదా SOX9 జన్యువు యొక్క అప్‌స్ట్రీమ్ ( upstream ) కోసం ప్రోబ్‌ను ఉపయోగిస్తున్నారా, రెండు సంకేతాల మధ్య దూరం ఎరుపు మరియు ఆకుపచ్చగా ఉందని మీరు కనుగొంటారు, ఇది మరొక జన్యువు కోసం చూపబడుతుంది."
+जो 1 मेगा बेस अपस्ट्रीम ( upstream ) के बारे में नियंत्रण तत्व ( elements ) स्थापित करने के लिए स्थापित है ।,1 మెగా బేస్ అప్‌స్ట్రీమ్ ( upstream ) గురించి నియంత్రణ అంశాలను ( elements ) స్థాపించడానికి ఇది ఏర్పాటు చేయబడింది.
+सही !,సరైనది !
+तो यह स्पष्ट रूप से बताता है कि जीन से दूर मौजूद कुछ तत्व ( elements ) कार्यात्मक तत्व ( elements ) हो सकते हैं और अगर यह बाधित होता है तो जीन कार्य नहीं करेगा ।,కాబట్టి జన్యువు నుండి దూరంగా ఉన్న కొన్ని అంశాలు ( elements ) క్రియాత్మక మూలకాలు ( elements ) కావచ్చు మరియు అంతరాయం ఏర్పడితే జన్యువు పనిచేయదు.
+सही !,సరైనది !
+यह वह कागज है जो उस संभावना का प्रस्ताव करता है ।,ఆ అవకాశాన్ని ప్రతిపాదించే కాగితం ఇది.
+क्या आप इस संभावना का परीक्षण करने के लिए कार्यात्मक जीनोमिक्स या दृष्टिकोण का उपयोग कर सकते हैं ।,ఈ అవకాశాన్ని పరీక్షించడానికి మీరు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ లేదా విధానాలను ఉపయోగించవచ్చా?
+"यह सबसे शुरुआती कागजों में से एक है , जहां उन्होंने ऐसी संभावनाओं पर ध्यान दिया है और उन्होंने जो किया है , उसने पहले माउस के साथ मानव के अनुक्रम ( sequence ) की तुलना की है ।",అతను అలాంటి అవకాశాలను పరిశీలించిన తొలి పత్రాలలో ఇది ఒకటి మరియు అతను చేసినది ఇంతకుముందు మానవుని క్రమాన్ని ( sequence ) ఎలుకతో పోల్చింది.
+ठीक !,మంచిది!
+"यह SOX9 जीन एक्सॉन 1 , 2 , 3 है और संभवतः यह वह जगह है जहां आप जानते हैं कि अपस्ट्रीम ( upstream ) क्षेत्र हैं ।","ఇది SOX9 జన్యువు ఎక్సాన్ 1, 2, 3 మరియు అప్‌స్ట్రీమ్ ( upstream ) ప్రాంతాలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసు."
+"और , आप देख सकते हैं कि यह 50 से 100 प्रतिशत समानता है और आप देख सकते हैं कि ऐसे खंड ( segment ) हैं जो अत्यधिक संरक्षित हैं जिन्हें आप देख सकते हैं ।","మరియు, ఇది 50 నుండి 100 శాతం సారూప్యత అని మీరు చూడవచ్చు మరియు మీరు చూడగలిగే అత్యంత రక్షిత విభాగాలు ఉన్నాయని మీరు చూడవచ్చు."
+तुम्हे पता हैं !,నీకు తెలుసు !
+इसकी तुलना मानव और माउस अनुक्रम ( sequence ) के साथ पफर मछली के साथ की जाती है ।,ఇది మానవ మరియు ఎలుక శ్రేణితో ( sequence ) పఫర్ చేపలతో పోల్చబడింది.
+ठीक !,మంచిది!
+एक मछली जिसे आप जानते हैं कि फिर से SOX9 जीन मिल गया है और आप जानते हैं कि स्तनधारी ( mammals ) प्रजातियों से लाखों साल पहले अलग हो जाते हैं ।,మీకు తెలిసిన ఒక చేపకు మళ్ళీ SOX9 జన్యువు వచ్చింది మరియు క్షీరదాలు మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం జాతుల నుండి వేరు చేయబడిందని మీకు తెలుసు
+उन्होंने माउस और मानव जीनोम के साथ पफर मछली जीनोम की तुलना की और वे दिखा रहे हैं कि लगभग 18 मेगा बेस और एक किलो बेस क्या है और आपके पास ऐसे सेगमेंट हैं जो अत्यधिक संरक्षित हैं ।,వారు పఫర్ ఫిష్ జన్యువును ఎలుక మరియు మానవ జన్యువులతో పోల్చారు మరియు వారు సుమారు 18 మెగా బేస్‌లు మరియు ఒక కిలో బేస్ ఏమిటో చూపిస్తున్నారు మరియు మీకు అధికంగా సంరక్షించబడిన విభాగాలు ఉన్నాయి.
+सही !,సరైనది !
+"तो , जो बताता है कि ये क्षेत्र हैं संभवतः एसओX 9 जीन अभिव्यक्ति को विनियमित करने वाले तत्व ( elements ) हैं ।","కాబట్టి, ఈ ప్రాంతాలు బహుశా SOX 9 జన్యు వ్యక్తీకరణను నియంత్రించే అంశాలు ( elements ) అని సూచిస్తుంది."
+वे संरक्षित हैं क्योंकि परिवर्तन संभवत : अनुमति नहीं है अन्यथा आप जिस जीन को जानते हैं वह गतिविधि खो सकती है ।,"పరివర్తన బహుశా అనుమతించబడనందున అవి సంరక్షించబడతాయి, లేకపోతే మీకు తెలిసిన జన్యువు కార్యాచరణను కోల్పోవచ్చు."
+ठीक !,మంచిది!
+"अब , यह केवल यह दिखाने के लिए है कि आप जानते हैं कि प्रतिशत पहचान जैसे उदाहरण के लिए पफर मछली और माउस जैसे कि मैंने पहले दिखाया है ।","ఇప్పుడు, ఇది నేను ఇంతకు ముందు చూపించిన పఫర్ ఫిష్ మరియు ఎలుక వంటి శాతం ఐడెంటిటీలు మీకు తెలుసని చూపించడానికి మాత్రమే."
+"लेकिन अब , यह पत्र जो हाल ही में सामने आया है , वह यह है कि इसका परीक्षण किया गया है ।","కానీ ఇప్పుడు, ఇటీవల వచ్చిన లేఖ ఏదైతే ఉందో  అది పరీక్షించబడింది."
+"मुझे जो कुछ भी संरक्षण दिखाया गया था , जिसका अर्थ उच्च अनुक्रम ( sequence ) समानता है इसलिए यह चीज नियंत्रण तत्व ( elements ) हैं ।","నాకు ఏ సం రక్షణ చూపించినా, అంటే అధిక శ్రేణి సారూప్యత, కాబట్టి ఈ విషయాలు నియంత్రణ అంశాలు."
+क्या वे वास्तव में मानव में जीन अभिव्यक्ति को विनियमित करते हैं ?,వారు నిజంగా మానవులలో జన్యు వ్యక్తీకరణను నియంత్రిస్తారా?
+"तो , आप इसे कैसे परखेंगे ?","కాబట్టి, మీరు దాన్ని ఎలా పరీక్షిస్తారు?"
+इसलिए उन्होंने बनाया है जिसे आप ट्रांसजेनिक मॉडल कहते हैं ।,కాబట్టి ఎవరిని తయారుచేశామో వారిని మీరు ట్రాన్స్జెనిక్ మోడల్ అని పిలుస్తారు
+ठीक !,మంచిది!
+आप प्रमोटर ( promoter ) और SOX9 जीन के अन्य नियंत्रण तत्व ( elements ) जैसे यहां दिखाए गए हैं ।,SOX9 జన్యువు యొక్క ప్రమోటర్ మరియు ఇతర నియంత్రణ అంశాలను మీరు ఇక్కడ చూపించారు.
+"SOX9 जीन आपके पास आपके यहाँ तत्व ( elements ) हैं , यहाँ यहाँ और यहीं पर 7 अलग - अलग तत्व ( elements ) हैं जिन्हें अत्यधिक संरक्षित संभावित रूप से जीन अभिव्यक्ति को नियंत्रित करने के लिए जाना जाता है ।","SOX9 జన్యువులు మీకు ఇక్కడ మూలకాలు ఉన్నాయి, మరియు ఇక్కడ 7 విభిన్న అంశాలు బాగా సంరక్షించబడినవి, బహుశా జన్యు వ్యక్తీకరణను నియంత్రిస్తాయి."
+आप क्या करते हैं कि आप इन तत्वों को लेते हैं जिन्हें आप जानते हैं कि प्रत्येक में ट्रांसजेनिक बनाते हैं जो आप करते हैं उनमें से एक तत्व ( elements ) को हटाते हैं और देखते हैं कि जीन की अभिव्यक्ति क्या होती है ।,"మీరు చేసేది ఏమిటంటే, మీకు తెలిసిన ఈ మూలకాలను ప్రతిదానిలో ట్రాన్స్జెనిక్గా తయారుచేయండి.మీరు చేసేది మూలకాలలో ఒకదాన్ని తీసివేసి, జన్యు వ్యక్తీకరణ ఏమిటో చూడండి."
+"तो अब यह जो किया गया है , इसलिए आपके पास यह SOX9 प्रमोटर ( promoter ) है जिसे आप LAC - Z नामक कोडिंग अनुक्रम ( sequence ) में टैग करते हैं , जो बिल्कुल वैसा ही है जैसा आप लोग बैक्टीरियल ब्लू व्हाइट कलर चयन में उपयोग करते हैं ।","కాబట్టి ఇప్పుడు ఇది పూర్తయింది, కాబట్టి మీరు ఈ SOX9 ప్రమోటర్‌ను కలిగి ఉన్నారు, మీరు LAC - Z అని పిలువబడే కోడింగ్ సీక్వెన్స్‌లో ట్యాగ్ చేస్తారు, ఇది మీరు బ్యాక్టీరియా బ్లూ వైట్ కలర్ ఎంపికలో ఉపయోగించినది"
+"तो , यह एक एंजाइम बीटा गैलेक्टोसिडेज़ है ।","కాబట్టి, ఇది బీటా గెలాక్టోసిడేస్ అనే ఎంజైమ్."
+जैसा कि आप एक सब्सट्रेट देते हैं यह आपको एक नीला रंग देगा ।,మీరు ఒక ఉపరితలం ఇచ్చినప్పుడు అది మీకు నీలం రంగును ఇస్తుంది.
+तो यह निबंध का एक तरीका है जहाँ जीन को व्यक्त किया जाता है आपको यहाँ SOX9 के बारे में चिंता करने की आवश्यकता नहीं है क्योंकि आप प्रमोटर ( promoter ) का उपयोग कर रहे हैं जो यदि आपको LAC - Z ब्लू धुंधला मिलता है जो प्रमोटर ( promoter ) के कार्य के लिए एक रीडआउट है ।,కాబట్టి ఇది జన్యువులను వ్యక్తీకరించే వ్యాసం యొక్క ఒక మార్గం. మీరు ఇక్కడ SOX9 గురించి ఆందోళన చెందాల్సిన అవసరం లేదు ఎందుకంటే మీరు ప్రమోటర్‌ను ( promoter )  ఉపయోగిస్తున్నారు ఎందుకంటే మీకు LAC - Z బ్లూ స్టెయినింగ్ వస్తే ఆ ప్రమోటర్ ( promoter ) దాని ఫంక్షన్ కోసం రీడౌట్ కలిగి ఉంది.
+"तो , यह वही है जो अब है यदि आप सिर्फ प्रमोटर ( promoter ) का उपयोग करते हैं ।","కాబట్టి, ఇక్కడ ఉన్నదే మీరు ప్రమోటర్‌ ( promoter ) గా  ఉపయోగిస్తారు."
+ठीक !,మంచిది!
+यह क्षेत्र अकेले एलएसी - जेड के साथ है और यदि आप देखते हैं कि एलएसी - जेड कहां व्यक्त किया गया है ।,ఈ ఫీల్డ్ LAC - Z తో మాత్రమే ఉంది మరియు మీరు ఇక్కడ చూసినట్టయితే LAC - Z ఎక్కడ వ్యక్తీకరించబడిందో తెలుస్తుంది.
+हम देख सकते हैं कि यह हिंद मस्तिष्क और रीढ़ की हड्डी है ।,ఇది వెనుక మెదడు మరియు వెన్నుపాము అని మనం చూడవచ్చు.
+यह वही है जो मैं यहां दिखा रहा हूं ।,ఇదే నేను అ క్కడ చూపిస్తున్నాను.
+यह भ्रूण ( foetal ) है ।,ఇది పిండం ( foetal ).
+"जिस भ्रूण ( foetal ) को आप बीटा पित्त वाले सब्सट्रेट में रख सकते हैं , यह उस पर काम करता है और एक उत्पाद में परिवर्तित हो जाता है जो आपको रंग देता है ।","మీరు బీటా పిత్త ఉపరితలంపై ఉంచగల పిండం (foetal ), దానిపై పనిచేస్తుంది మరియు మీకు రంగును ఇచ్చే ఉత్పత్తిగా మార్చబడుతుంది."
+और आप स्कोर कर सकते हैं कहीं भी यह व्यक्त नहीं किया जाता है ।,మరియు మీరు స్కోర్ చేయవచ్చు అది ఎక్కడా వ్యక్తపరచబడదు.
+"लेकिन अगर आप SO19 प्रमोटर ( promoter ) को E1 के साथ लेते हैं जैसे कि यहां क्या दिखाया गया है यदि आप एक निर्माण करते हैं और आप पाते हैं कि यह हिंद मस्तिष्क के अतिरिक्त है तो इसे अन्य ऊतकों ( tissues ) जैसे कि नॉटोकार्ड ( notochord ) , गट और अन्य जैसे कि आप भी जा सकते हैं , में व्यक्त किया जाता है ।","మీరు SO19 ప్రమోటర్‌ను ( promoter ) E1 తో తీసుకుంటే ఇక్కడ చూపిన విధంగా మీరు ఒకదాన్ని నిర్మించి, అది మెదడుకు అదనంగా ఉందని మీరు కనుగొంటే, అది నోటోకార్డ్ ( notochord ) వంటి ఇతర కణజాలాలలో ( tissues ) ఉపయోగించబడుతుంది , గట్‌లో వ్యక్తీకరించబడుతుంది మరియు మీలాంటి ఇతరులు కూడా వెళ్ళవచ్చు."
+इस ।,ఇది.
+"जैसा कि आप उदाहरण के लिए E2 जोड़ते हैं , तो हमें कोई अंतर नहीं दिखता है लेकिन E3 , E4 , E5 आपको लगता है कि यह कपाल तंत्रिका शिखा में व्यक्त करना शुरू कर दिया है जिसे आप जानते हैं और अन्य ।","ఉదాహరణకు మీరు E2 ను జోడించినప్పుడు, మీకు ఏ తేడా కనిపించదు కాని E3, E4, E5 మీకు తెలిసిన కపాల నాడి చిహ్నంలో మరియు ఇతరులలో వ్యక్తీకరించడం ప్రారంభించిందని మీరు అనుకుంటున్నారు."
+तो आप देख सकते हैं कि वे जानते हैं कि कैसे विकास में आप जानते हैं कि विभिन्न तत्व ( elements ) विभिन्न खंडों में इन जीनों के भावों को नियंत्रित करते हैं ।,కాబట్టి వివిధ జన్యువులు ఈ జన్యువుల వ్యక్తీకరణను వేర్వేరు విభాగాలలో ( elements ) నియంత్రిస్తాయని పరిణామంలో మీకు ఎలా తెలుసు అని మీరు చూడవచ్చు.
+"और , आप जो कर रहे हैं वह आप मानव के जीनोम में ले रहे हैं और आप इसे माउस में डाल रहे हैं ।","మరియు, మీరు చేస్తున్నది మీరు మానవ జన్యువును తీసుకుంటున్నారు మరియు మీరు దానిని ఎలుకలో ఉంచుతున్నారు."
+फिर भी यह संदेश को ड्राइव करने में सक्षम है जहां इसे व्यक्त करना चाहिए ।,అయినప్పటికీ అది పంపించాల్సిన సందేశాన్ని నడపగలదు.
+"तो , यह तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स की शक्ति है जो आप जाते हैं और जीनोम की तुलना ( comparative ) करते हैं ।","కాబట్టి, ఇది తులనాత్మక ( comparative ) జన్యుశాస్త్రం యొక్క శక్తి, మీరు వెళ్లి జన్యువులను పోల్చండి ( comparative )."
+"आप हस्ताक्षरों की पहचान करते हैं , भविष्यवाणी करते हैं कि यह तत्व ( elements ) हो सकते हैं और आपकी परिकल्पना ( hypothesis ) का परीक्षण करने के लिए ट्रांसजेनिक मॉडल बना सकते हैं ।","మీరు సంతకాలను గుర్తించి, ఇవి మూలకాలు ( elements ) కావచ్చు మరియు మీ పరికల్పనను ( hypothesis ) పరీక్షించడానికి ట్రాన్స్జెనిక్ నమూనాను సృష్టించండి."
+"तो , यह सब तभी संभव है जब आप अनुक्रम ( sequence ) की तुलना करने में सक्षम हों और यह बताता हो कि तुलनात्मक ( comparative ) जीनोमिक्स ( genomics ) दृष्टिकोण कितना शक्तिशाली है ।","కాబట్టి, మీరు క్రమాన్ని ( sequence ) పోల్చగలిగినప్పుడే ఇవన్నీ సాధ్యమవుతాయి మరియు తులనాత్మక ( comparative ) జన్యుశాస్త్ర ( genomics ) విధానం ఎంత శక్తివంతమైనదో ఇది చూపిస్తుంది."
+"तो , आइए हम जीनोम पर गौर करें ।","కాబట్టి, జన్యువును చూద్దాం."
+"इसलिए , यदि आप विभिन्न जीनोम की तुलना करते हैं , तो वह कौन सी चीज है जो आपको सबसे ज्यादा प्रभावित करती है ।","కాబట్టి, మీరు వేర్వేరు జన్యువులను పోల్చినట్లయితే, ఇది మిమ్మల్ని ఎక్కువగా ప్రభావితం చేస్తుంది."
+"मानव जीनोम के संबंध में जो आप पाते हैं , वह यह है कि जीन घनत्व नीचे चला जाता है ।","మానవ జన్యువుకు సంబంధించి మీరు కనుగొన్నది ఏమిటంటే, జన్యు సాంద్రత తగ్గుతుంది ."
+"इसलिए , यह जीवाणु है उदाहरण के लिए जीवाणु खमीर ( yeast ) , ड्रोसोफिला और मानव की तुलना में २० kb के गुणसूत्र ( chromosome ) खंड ( segment ) हैं और आप पाएंगे कि उसी खंड ( segment ) के लिए आपके पास बड़ी संख्या में होने वाले हैं अन्य प्रजातियों में जीन जबकि मनुष्यों में उदाहरण के लिए आपके पास केवल तीन जीन हैं ।","అందువల్ల, ఇది ఒక బాక్టీరియం. ఉదాహరణకు, ఈస్ట్ ( yeast ) , డ్రోసోఫిలా మరియు మానవులతో పోలిస్తే బ్యాక్టీరియా 20 kb క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) విభాగాలుసి( segment ) మరియు అదే విభాగంలో మీకు పెద్ద సంఖ్యలో ఉన్నట్లు మీరు కనుగొంటారు ఇతర జాతులలో జన్యువులు ఉన్నాయి, అయితే మానవులలో మీకు మూడు జన్యువులు మాత్రమే ఉన్నాయి."
+"लेकिन यहां ये मल्टी एक्सोनिक हैं , इसलिए फैल गए हैं ।","కానీ ఇక్కడ ఇవి మల్టీ ఎక్సోనిక్, కాబట్టి విస్తరించి ఉన్నాయి."
+सही !,సరైనది !
+जबकि अन्य में आप पाएंगे कि ये बहुत अधिक क्लस्टर्ड और पैक किए गए हैं ।,ఇతరులలో ఇవి చాలా సమూహంగా మరియు ప్యాక్ చేయబడినవి అని మీరు కనుగొంటారు.
+ठीक !,మంచిది!
+"दूसरे शब्दों में , आप जानते हैं कि जीन की संख्या प्रजातियों में वास्तव में नाटकीय रूप से नहीं बदली है ।","మరో మాటలో చెప్పాలంటే, జాతుల సంఖ్య నిజంగా జాతుల మధ్య గణనీయంగా మారలేదని మీకు తెలుసు."
+"लेकिन , यह दूसरा डीएनए है जिसे तथाकथित नॉनकोडिंग ( noncoding ) डीएनए कहा जाता है जो कि जीनोम में होता है जो काफी बढ़ जाता है ।","అయినప్పటికీ, ఇది జన్యువులో నాన్కోడింగ్  ( noncoding ) DNA అని పిలవబడే మరొక DNA."
+"इसलिए , आप जानते हैं कि संभवतः जीनोम कार्य कैसे करता है , इस पर कुछ मजबूत नियंत्रण मिला है ।","అందువల్ల, జన్యువు ఎలా పనిచేస్తుందనే దానిపై కొంత బలమైన నియంత్రణ కనుగొనబడిందని మీకు తెలుసు."
+"तो , आपके जीनोम के महत्वपूर्ण घटकों में से एक है ट्रांसपोसाबले ( transposable ) एलिमेंट या जिसे आप जंपिंग जीन कहते हैं ।","కాబట్టి, మీ జన్యువు యొక్క ముఖ్యమైన భాగాలలో ఒకటి పారదర్శక ( transposable ) మూలకం లేదా మీరు జంపింగ్ జన్యువు అని పిలుస్తారు."
+आपके जीनोम में सेगमेंट होते हैं जिन्हें ट्रांसपोसोन्स ( transposons ) कहा जाता है क्योंकि वे ऐसा नहीं करते हैं जैसे कि वे परजीवी ( parasites ) की तरह हैं ।,మీ జన్యువులో ట్రాన్స్‌పోజన్స్  ( transposons ) అని పిలువబడే విభాగాలు ఉన్నాయి ఎందుకంటే అవి పరాన్నజీవులలాగా ( parasites ) పనిచేయవు.
+"इस अर्थ में कि वे जीनोम के लिए हमारी मदद करने के लिए नहीं हैं , लेकिन वे अपने अस्तित्व के लिए वहाँ हैं क्योंकि उन्हें सही जीवित रहना है क्योंकि वे परजीवी ( parasites ) हैं ।","జన్యువు కోసం మాకు సహాయం చేయడానికి వారు లేరు అనే అర్థంలో, కానీ వారు మనుగడ కోసం అక్కడ ఉన్నారు ఎందుకంటే వారు పరాన్నజీవులు ( parasites ) కాబట్టి వారు సరిగ్గా జీవించాలి."
+"वे अक्सर हमें नुकसान नहीं पहुंचाते हैं , लेकिन कई बार वे हमें नुकसान पहुंचा सकते हैं , वे हमें बिना किसी दिशा के होने में मदद कर सकते हैं ।","అవి తరచూ మనకు హాని కలిగించవు, కానీ అవి చాలాసార్లు మనకు హాని కలిగిస్తాయి, అవి మనకు దిశ లేకుండా ఉండటానికి సహాయపడతాయి."
+मैं कहूंगा कि ऐसा क्यों है ।,నేను చెబుతాను అలా ఎందుకు అని.
+"ये ट्रांसपोसोन्स ( Transposons ) कुछ भी नहीं हैं , लेकिन उनके पास डीएनए का एक छोटा खंड ( segment ) है जिसमें रिवर्स ट्रांसस्क्रिप्टेज ( transcriptase ) या अन्य नाभिक के लिए एक कोडिंग क्षमता है ।",ఈ ట్రాన్స్‌పోజన్‌లు ( Transposons ) రివర్స్ ట్రాన్స్‌క్రిప్టేజ్ ( transcriptase ) లేదా ఇతర కేంద్రకాలకు కోడింగ్ సామర్ధ్యం కలిగిన DNA యొక్క చిన్న విభాగం తప్ప మరొకటి కాదు.
+यह क्या करता है कि यह खुद की प्रतिलिपि बनाता है और चला जाता है और आप जानते हैं कि आप जीनोम में कहीं एकीकृत हो जाते हैं ।,అది ఏమిటంటే అది స్వయంగా కాపీ చేసి వెళ్లిపోతుంది మరియు మీరు జన్యువులో ఎక్కడో కలిసిపోతారని మీకు తెలుసు.
+"इसलिए , वे एक प्रतिलिपि छोड़ने वाले जीनोम के साथ आगे बढ़ते रहते हैं इसलिए समय के साथ आपके जीनोम में बड़ी मात्रा में इस तरह के अनुक्रम ( sequence ) जमा हो जाते हैं क्योंकि जीनोम का आकार बढ़ गया है और आप जानते हैं और वे सभी जीनों के बीच में हैं ।","అందువల్ల, అవి ఒక కాపీని వదిలివేసే జన్యువుతో పాటు పెరుగుతూ ఉంటాయి, కాబట్టి కాలక్రమేణా మీ జన్యువులో ఇటువంటి క్రమాలు ( sequence ) పెద్ద మొత్తంలో పేరుకుపోతాయి ఎందుకంటే జన్యు పరిమాణం పెరిగింది మరియు మీకు తెలుసా అవి అన్ని జన్యువుల మధ్య ఉంటాయని."
+"कारण यह है कि यदि उनके पास जीन के भाग में लैंडिंग है तो यह जीन कार्यात्मक ( function ) को प्रभावित करने वाला है और यह व्यक्ति के अस्तित्व को प्रभावित कर सकता है , इसलिए इसे चुना नहीं जाता है ।","కారణం, వారు జన్యువులో కొంత ల్యాండింగ్ కలిగి ఉంటే, అప్పుడు ఈ జన్యువు క్రియాత్మకతను ( 
+function ) ప్రభావితం చేస్తుంది మరియు ఇది వ్యక్తి యొక్క మనుగడను ప్రభావితం చేస్తుంది, కనుక ఇది ఎన్నుకోబడదు."
+"लेकिन , जहां भी वे उस क्षेत्र में एकीकृत होते हैं जो एक जीन में नहीं होते हैं तो आपका जीनोम सहन करता है ।","కానీ, ఒక జన్యువులో లేని ప్రాంతంలో అవి ఎక్కడ కలిసిపోయినా, మీ జన్యువు తట్టుకుంటుంది."
+"तो , यहाँ वही दिखाया गया है ।","కాబట్టి, అదే ఇక్కడ చూపబడింది."
+"इसलिए , यदि आप प्रोटीन को मानव के बीच के अनुक्रम ( sequence ) में देखते हैं , तो आप खमीर ( yeast ) और अन्य को जानते हैं , यह एक बड़ा अंतर नहीं है ।","కాబట్టి, మీరు మానవుల మధ్య ప్రోటీన్‌ను క్రమంలో ( sequence ) చూస్తే, మీకు ఈస్ట్ మరియు మిగతావి  తెలుసు, అది పెద్ద తేడా కాదు."
+"और फिर यदि आप जीनोमिक्स में देखते हैं , तो आप पूरे डीएनए का आकार जानते हैं और जाहिर तौर पर मानव , माउस में और आप जानते हैं कि आप ज़ेबरा मछली हैं आप देख सकते हैं कि यह एक टॉवर की तरह है क्योंकि जीनोम का आकार बहुत बड़ा है और ऐसा ही पौधों के साथ होता है ।","ఆపై మీరు జన్యుశాస్త్రంలో పరిశీలిస్తే, మీకు మొత్తం DNA పరిమాణం మరియు స్పష్టంగా మానవులలో, ఎలుకలో తెలుసు మరియు మీరు జీబ్రా చేప అని మీకు తెలుసు.ఇది ఒక టవర్ లాంటిదని మీరు చూడవచ్చు ఎందుకంటే జన్యువు యొక్క పరిమాణం చాలా పెద్దది మరియు మొక్కలతో కూడా అదే జరుగుతుంది."
+उनके पास मानव जीनोम के आकार जितना बड़ा है ।,అవి మానవ జన్యువు వలె పెద్ద పరిమాణాలను కలిగి ఉంటాయి.
+"और , इसके अतिरिक्त आपके पास यह है कि लगभग 50 प्रतिशत जीनोम का एक अच्छा अनुपात दूसरे शब्दों में इस तरह के ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्वों से बना है , जो कि ट्रान्स - यूटिलिटी तत्वों ने जीनोम की विविधता में भी वृद्धि की है ।","మరియు, దీనికి అదనంగా, మీరు అటువంటి ట్రాన్స్పోజబుల్ ( transposable ) ఎలిమెంట్లతో కూడిన జన్యువులో 50 శాతం మంచి నిష్పత్తిని కలిగి ఉన్నారు, మరో మాటలో చెప్పాలంటే, ట్రాన్స్ - యుటిలిటీ ఎలిమెంట్స్ కూడా జన్యు వైవిధ్యాన్ని పెంచాయి."
+"और , ऐसे तत्व ( elements ) हैं जो प्रजातियों के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं ।","మరియు, జాతులకు ప్రత్యేకమైన ( unique ) అంశాలు ( elements ) ఉన్నాయి."
+"हमारे पास जो कुछ ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्व ( elements ) हैं , वे मनुष्यों के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं ।",మన వద్ద ఉన్న కొన్ని పారదర్శక ( transposable) అంశాలు ( elements ) మానవులకు ప్రత్యేకమైనవి ( unique ).
+"उदाहरण के लिए , अलु प्रतिलेख आप दोहराते हैं कि हमारे पास ये हैं कि वे उन मनुष्यों के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं जो आपके पास अन्य प्रजातियों में नहीं हैं और इसी तरह ।","ఉదాహరణకు, మీరు కలిగి ఉన్న ఆలు ట్రాన్స్క్రిప్ట్ ఏమిటంటే అవి ఇతర జాతులలో లేని మానవులకు ప్రత్యేకమైనవి ( unique ) ."
+सही ।,సరైంది .
+ताकि वास्तव में आपको पता चले ।,కాబట్టి మీకు నిజంగా తెలుసు.
+"इसलिए , जैसा कि मैंने आपको बताया कि ट्रांसपोसाबले ( transposable ) एलिमेंट्स कुछ इवोल्यूशन को सीड कर सकते हैं ।","కాబట్టి, నేను మీకు చెప్పినట్లుగా, పారదర్శక ( transposable ) అంశాలు కొంత పరిణామానికి బీజం ఇవ్వగలవు."
+ठीक !,మంచిది!
+"इसलिए , विकास कई बार ऐसा हो सकता है जैसा कि मैंने आपको एक जीन में बताया था और जीन कार्यात्मक ( function ) को प्रभावित कर सकता है जिसके परिणामस्वरूप कोई बीमारी हो सकती है या व्यक्ति जीवित नहीं रह सकता है ।","అందువల్ల, ఒక జన్యువులో నేను మీకు చెప్పినట్లుగా అభివృద్ధి చాలాసార్లు జరుగుతుంది మరియు జన్యువు ఒక వ్యాధికి కారణమయ్యే క్రియాత్మకతను ( function ) ప్రభావితం చేస్తుంది లేదా వ్యక్తి జీవించలేడు."
+लेकिन यह जीनोम को जीवित रहने में भी मदद कर सकता है ।,కానీ ఇది జన్యువు మనుగడకు సహాయపడుతుంది.
+"जिन तरीकों से जीनोम को विकसित करने में मदद मिल सकती है , उनमें से एक प्रक्रिया को सुविधाजनक बनाने के लिए जीन दोहराव कहा जाता है ।",జన్యువు అభివృద్ధి చెందడానికి సహాయపడే మార్గాలలో ఒకటి జన్యు నకిలీ అనే ప్రక్రియను సులభతరం చేయడం.
+ठीक !,మంచిది!
+"तो , इस मामले में क्या होता है आप उदाहरण के लिए एक जीन के दोनों ओर उतरने वाले तत्व ( elements ) हो सकते हैं ।","కాబట్టి, ఈ సందర్భంలో ఏమి జరుగుతుంది, మీరు ఉదాహరణకు జన్యువు యొక్క ఇరువైపులా అవరోహణ మూలకాలను ( elements ) కలిగి ఉండవచ్చు."
+सही !,సరైనది !
+"आपके पास जीन के दोनों ओर मौजूद समान अनुक्रम ( sequence ) हैं , इसलिए अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) के दौरान ऐसा होता है कि ऐसा हो सकता है कि पुनर्संयोजन ( recombination ) नामक एक प्रक्रिया है जो पुनर्संयोजन ( recombination ) में होती है ।","జన్యువు యొక్క ఇరువైపులా మీకు ఒకే క్రమం ( sequence ) ఉంది, కాబట్టి మియోసిస్ ( meiosis ) సమయంలో పునఃసంయోగము ( recombination ) అనే ప్రక్రియ ఉండవచ్చు, ఇది పునఃసంయోగంలో  ( recombination ) జరుగుతుంది."
+"तो , अर्धसूत्रीविभाजन ( meiosis ) और पुनर्संयोजन ( recombination ) में सामान्य रूप से समान डीएनए अनुक्रम ( sequence ) की तलाश की जाती है और फिर होमोलोग्स को एक साथ लाया जाता है ।","కాబట్టి, మియోసిస్ ( meiosis ) మరియు పునఃసంయోగం ( recombination ) సాధారణంగా ఒకే DNA క్రమాన్ని ( sequence ) కోరుకుంటాయి మరియు తరువాత హోమోలాగ్‌లు కలిసి ఉంటాయి."
+एक डबल स्ट्रैंड है इसलिए क्रॉस ओवर होता है ।,డబుల్ స్ట్రాండ్ కాబట్టి క్రాస్ ఓవర్ అవుతుంది.
+"इसलिए , चूंकि पारगमन तत्वों में कई बार समान डीएनए अनुक्रम ( sequence ) होता है , इसलिए ऐसा होता है कि आप जान सकते हैं कि क्या आपके पास ऐसे दो तत्व ( elements ) हैं जिनके पास सिस्टम मूर्ख हो सकता है क्योंकि यह इन दोनों को समरूप खंड ( segment ) के रूप में पहचान सकता है और फिर आपके पास ए पुनर्संयोजन ( recombination ) आप इस के माध्यम से जा रहा पता है ।","కాబట్టి, రవాణా మూలకాలు కొన్నిసార్లు ఒకే డిఎన్‌ఎ క్రమాన్ని కలిగి ఉంటాయి కాబట్టి, సిస్టమ్‌ను గూఫీగా మార్చగల రెండు అంశాలు మీకు ఉన్నాయో లేదో తెలుసుకోవచ్చు ఎందుకంటే ఇది ఈ రెండు ఒకేలా ఇస్తుంది మీరు దీన్ని ఒక విభాగంగా గుర్తించవచ్చు మరియు మీకు పునఃసంయోగం చిరునామా ఉంటుంది."
+परिणामस्वरूप दो पुनः संयोजक गुणसूत्रों ( chromosome ) में से एक जीन की दो प्रतियाँ होती हैं जो अन्य जीन को सही खो देती हैं ।,"ఫలితంగా, పునఃసంయోగ క్రోమోజోమ్‌లలో ( chromosome ) రెండు జన్యువులలో రెండు కాపీలు ఉన్నాయి, అవి ఇతర జన్యువును సరిగ్గా కోల్పోతాయి."
+"तो , अब अगर आपके पास जीन की कोई दो प्रतियां ( copies ) हैं तो आपके पास लक्जरी हैं ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు మీకు జన్యువుల రెండు కాపీలు ఉంటే, మీ వద్ద లగ్జరీ ఉన్నట్టు."
+"लक्जरी यह है कि एक गुणसूत्र ( chromosome ) में एक प्रति होने के बजाय आपके पास दो हैं , इसलिए एक मूल कार्यात्मक ( function ) का कार्य कर रहा है , दूसरा एक विकसित करने के लिए स्वतंत्र है क्योंकि यह परिवर्तन जीन कार्यात्मक ( function ) से समझौता नहीं कर रहा है क्योंकि दूसरा ध्यान रख रहा है ।","లగ్జరీ ఏమిటంటే, క్రోమోజోమ్‌లో ( chromosome ) ఒక కాపీని కలిగి ఉండటానికి బదులుగా, మీకు రెండు ఉన్నాయి, కాబట్టి ఒకటి అసలు ఫంక్షనల్‌గా ( function ) పనిచేస్తోంది, మరొకటి అభివృద్ధి చెందడానికి ఉచితం ఎందుకంటే ఈ మార్పు జన్యు ఫంక్షనల్‌లో ( function ) రాజీపడదు ఎందుకంటే మరొకటి జాగ్రత్త తీసుకుంటుంది."
+"तो , अब अगर परिवर्तन इस तरह से हो सकता है कि जीन मृत हो जाए ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు మార్పు జరిగితే జన్యువు చనిపోతుంది."
+मतलब उत्परिवर्तन संचित नहीं रह गया है या यह जीनोम या जीन को एक नया कार्य दे सकता है ।,మ్యుటేషన్ ఇకపై నిల్వ చేయబడదని అర్థం లేదా ఇది జన్యువుకు కొత్త పనితీరును ఇస్తుంది.
+"इसलिए , यह एक नए जीन में विकसित ( evolves ) होता है ।","కాబట్టి, ఇది కొత్త జన్యువుగా పరిణామం ( evolves ) చెందుతుంది."
+सही !,సరైనది !
+"तो , यह एक संभावना ( possibility ) है जो यहां दिखाया गया है वह यह है कि दिन के अंत में आप उदाहरण के लिए एक प्रोटीन परिवर्तन कर सकते हैं यह क्रम नाटकीय रूप से बदल गया है ।","కాబట్టి, ఇక్కడ చూపబడిన ఒక అవకాశం ( possibility ) ఏమిటంటే, రోజు చివరిలో మీరు ప్రోటీన్ మార్పు చేయవచ్చు. ఈ క్రమం ఒక్కసారిగా మారిపోయింది."
+यह लगभग एक अलग प्रोटीन बन गया है या अभिव्यक्ति बदल जाती है जहां जीन व्यक्त किया जाता है जो बदल सकता है या यह पूरी तरह से अपना कार्य खो सकता है ।,"ఇది దాదాపుగా ఒక ప్రత్యేక ప్రోటీన్ లేదా వ్యక్తీకరణ మార్పులుగా మారింది, ఇక్కడ జన్యువు వ్యక్తీకరించబడుతుంది, ఇది మారవచ్చు లేదా దాని పనితీరును పూర్తిగా కోల్పోవచ్చు."
+"इसलिए , जो मैं आपको दिखा रहा हूं , वह यह है कि ऐसे तत्व ( elements ) जिन्हें आप जानते हैं , जीनोम में मदद करते हैं ।","అందువల్ల, నేను మీకు చూపిస్తున్నది ఏమిటంటే, మీకు తెలిసిన అంశాలు ( elements ) జన్యువులో సహాయపడతాయి."
+"अब , आपके मानव जीनोम में बड़ी संख्या में ट्रांस्फ़ॉर्मिक तत्व ( elements ) हैं , कुछ यहाँ दिखाए गए हैं LINES , SINES और अन्य ट्रांसपोसोन्स ( transposons ) ।","ఇప్పుడు, మీ మానవ జన్యువులో పెద్ద సంఖ్యలో ట్రాన్స్ఫార్మిక్ అంశాలు ( elements ) ఉన్నాయి, ఇక్కడ చూపినవి LINES, SINES మరియు ఇతర ట్రాన్స్‌పోజన్‌లు ( transposons ) ."
+"लेकिन , जो मैं आपको दिखा रहा हूं वह एक उत्कृष्ट उदाहरण है जिसका आपने अपनी पाठ्यपुस्तक में अध्ययन किया होगा ।","కానీ, నేను మీకు చూపిస్తున్నది మీ పాఠ్యపుస్తకంలో మీరు అధ్యయనం చేయడానికి ఒక మంచి ఉదాహరణ."
+यह एक आरेख योजनाबद्ध ( diagram schematic ) है जो मानव जीनोम के साथ खमीर ( yeast ) जीनोम की तुलना करता है ।,ఈస్ట్ ( yeast ) జన్యువును మానవ జన్యువుతో పోల్చిన రేఖాచిత్ర స్కీమాటిక్ ( diagram schematic ) ఇది.
+सही !,సరైనది !
+"तो , मानव जीनोम की तुलना यहां की गुणसूत्रों ( chromosomes ) 11 से होती है जिसमें बीटा ग्लोबिन जीन क्लस्टर होता है ।","కాబట్టి, మానవ జన్యువును బీటా గ్లోబిన్ జన్యు సమూహాన్ని కలిగి ఉన్న క్రోమోజోమ్ ( chromosomes ) 11 ‌లతో పోల్చారు."
+"क्योंकि यह जीन घने क्षेत्र में से एक है , तब भी आप उन बॉक्सों की संख्या देख सकते हैं जो जीन का प्रतिनिधित्व करते हैं , मानव के मामले में कम हैं , जाहिर है कि आपके पास स्पेसर तत्वों को जानने के लिए अधिक है ।","ఈ జన్యువు దట్టమైన ప్రాంతంలో ఒకటి కాబట్టి, మీరు ఇప్పటికీ జన్యువును సూచించే బాక్సుల సంఖ్యను చూడవచ్చు, కాబట్టి మానవ విషయంలో తక్కువ, స్పష్టంగా మీరు స్పేసర్ మూలకాలను తెలుసుకోవాలి."
+ये तीर दोहराने वाले तत्वों के अलावा और कुछ नहीं हैं ।,ఈ బాణాలు పునరావృతమయ్యే అంశాలు తప్ప మరేమీ కాదు.
+याद रखें मैंने आपको बताया था कि Alu नामक एक ट्रांस्पोसॉन ( transposon ) है जिसे आप दोहराते हैं और ये दोहराते हैं ।,"ఆలు అని పిలువబడే ట్రాన్స్పోసన్ ( transposon ) ఉందని నేను మీకు చెప్పాను, అవి మీరు పునరావృతం చేస్తే  మరియు అవి పునరావృతమవుతాయి."
+अब वे यहां मौजूद हैं ।,ఇప్పుడు వారు ఇక్కడ ఉన్నారు.
+"तो , हम क्या मानते हैं कि ये अलु दोहराता बीटा ग्लोबिन जीन के विकास में मदद करता है ।","కాబట్టి, బీటా గ్లోబిన్ జన్యువు అభివృద్ధికి ఈ అలు రిపీట్స్ సహాయపడతాయని మేము నమ్ముతున్నాము."
+"मल्टीपल आप बीटा ग्लोबिन के रूपों को जानते हैं जो आप देख सकते हैं कि जीन डुप्लीकेशन के कारण हो सकता है , प्रत्येक को अब नए कार्यात्मक ( function ) में चुना गया है और किसी तरह वे कार्यात्मक ( function ) को खो देंगे जैसे आप यहां देखते हैं ।","బీటా గ్లోబిన్ యొక్క రూపాలను మీరు తెలుసుకోగలుగుతారు, అవి జన్యువుల నకిలీ వల్ల సంభవించవచ్చు, ప్రతి ఒక్కటి ఇప్పుడు కొత్త ఫంక్షనల్‌లోకి ( function ) ఎంపిక చేయబడ్డాయి మరియు మీరు ఇక్కడ చూసేటప్పుడు అవి ఏదో ఒకవిధంగా ఫంక్షనల్‌ను ( function ) కోల్పోతాయి."
+"तो , यह एक तरीका है ।","కాబట్టి, ఇది ఒక మార్గం."
+और इसी तरह की आप जानते हैं कि परिकल्पना ( hypothesis ) हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) के लिए भी दी गई है ।,పరికల్పన ( hypothesis ) హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ) కోసం కూడా ఇవ్వబడిందని మీకు తెలుసు.
+"तो , आपके पास वयस्क हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) और भ्रूण ( foetal ) हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) है , इन दोनों के बीच अंतर भ्रूण ( foetal ) हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) है , हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) व्यक्त करता है जब हम अपनी मां के अंदर बढ़ रहे भ्रूण ( foetal ) हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) होते हैं जो ऑक्सीजन के लिए एक उच्च संबंध है ।","కాబట్టి, మీకు వయోజన హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ) మరియు పిండం ( foetal ) హిమోగ్లోబిన్ ఉన్నాయి, రెండింటి మధ్య వ్యత్యాసం పిండం ( foetal ) హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ), మనము మన తల్లి లోపల పిండం ( foetal ) హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ) గా పెరుగుతున్నప్పుడు హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ) వ్యక్తీకరిస్తుంది, ఇది ఆక్సిజన్‌కు అధిక సంబంధం."
+"इसलिए , यह माँ से ऑक्सीजन को पकड़ने में सक्षम है ।","అందువల్ల, ఇది తల్లి నుండి ఆక్సిజన్‌ను సంగ్రహించగలదు."
+"जबकि , वयस्क हीमोग्लोबिन ( haemoglobin ) जैसा कि आप कम आत्मीयता जानते हैं क्योंकि आप जानते हैं कि अब आप वायुमंडल ( atmosphere ) से ऑक्सीजन पर कब्जा करने में सक्षम हैं ।","అయితే, వయోజన హిమోగ్లోబిన్ ( haemoglobin ) తో మీకు తక్కువ అనుబంధం అని మీకు తెలిసినందున మీరు ఇప్పుడు వాతావరణం ( atmosphere ) నుండి ఆక్సిజన్‌ను పట్టుకోగలుగుతున్నారని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए , यह भी माना जाता है कि लोग जीन के दोहराव के कारण विकसित हो सकते थे और डुप्लिकेट किए गए जीन ने कुछ नया कार्य किया ।","అందువల్ల, జన్యువు యొక్క నకిలీ కారణంగా ప్రజలు పరిణామం చెందవచ్చని మరియు నకిలీ జన్యువు కొన్ని కొత్త పనితీరును కలిగి ఉందని కూడా నమ్ముతారు."
+सही !,సరైనది !
+"तो , आप वास्तव में कैसे अध्ययन करते हैं ?","కాబట్టి, మీరు వాస్తవంగా ఎలా అధ్యయనం చేస్తారు ?"
+सही ! जब आप ट्रांसपोसोन्स ( transposons ) के बारे में बात करते हैं ।,సరైనది ! మీరు ట్రాన్స్పోసోన్స్ ( transposons ) గురించి మాట్లాడేటప్పుడు.
+सही ?,సరైనది ?
+"मॉडल सिस्टम या प्रजातियों में से एक है , जो बहुत कम ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्वों में से एक है , ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्व ( elements ) एक फ़फ़र मछली है जो यहां दिखाई जाती है ।","మోడల్ వ్యవస్థలు లేదా జాతులలో ఒకటి, చాలా తక్కువ పారదర్శక( transposable ) మూలకాలలో ఒకటి, పారదర్శక( transposable ) మూలకం ( elements ) ఇక్కడ చూపిన ఫిట్టర్ చేప."
+"आप देख सकते हैं कि फगु नामक इस मछली को , आप जानते हैं कि आप नगण्य हैं , जो कि आप ट्रांसपोज़र ( transposable ) तत्व ( elements ) की मात्रा जानते हैं ।","మీరు చూస్తున్నారు ఫగు అని పిలవబడే ఈ చేప, మీకు తెలుసు మీరు చాలా తక్కువ అని, అంటే మీకు పారదర్శ ( transposable ) మూలకాల ( elements ) మొత్తం తెలుసు."
+"और और जीनोम इतना छोटा है कि यह सिर्फ 400 मेगा बेस है , मानव जीनोम का दसवां हिस्सा ; लेकिन यह कई जीनों के रूप में प्राप्त होता है कि मानव में लगभग सभी जीन होते हैं और जीन का आकार 6 से 7 kb का बहुत छोटा होता है ।","మరియు జన్యువు చాలా చిన్నది, ఇది కేవలం 400 మెగా బేస్‌లు, మానవ జన్యువులో పదోవంతు; కానీ అనేక జన్యువుల రూపంలో పొందవచ్చు, మనిషికి దాదాపు అన్ని జన్యువులు ఉన్నాయి మరియు జన్యువు యొక్క పరిమాణం 6 నుండి 7 kb వరకు చాలా తక్కువగా ఉంటుంది."
+अन्य तरह से यह एक छोटा सा जीनोम ( genome ) है जिसे आप जानते हैं कि सभी जीन बहुत ही छोटे सेगमेंट में आपको मिलते हैं ।,"ఇతర మార్గాల్లో, ఇది ఒక చిన్న జన్యువు ( genome ) , మీరు అన్ని జన్యువులను చాలా చిన్న విభాగంలో కనుగొంటారని మీకు తెలుసు."
+"तो , यह वास्तव में आप जानते हैं कि लोगों को आश्चर्य है कि इस मछली के बारे में क्या अनोखा है ।","కాబట్టి, వాస్తవానికి మీకు తెలుసు ఈ చేప యొక్క ప్రత్యేకత ఏమిటని ప్రజలు ఆశ్చర్యపోతున్నారని."
+इसे इतना छोटा जीन क्यों कहा जाता है ?,దీన్ని ఇంత చిన్న జన్యువు అని ఎందుకు పిలుస్తారు?
+"और यदि आप जीनोम को अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं , तो समझें कि आप क्या आवश्यक जीन हैं , एक सफल प्रजाति के लिए आवश्यक डीएनए तत्व ( elements ) क्या हैं ।","మరియు మీరు జన్యువును క్రమం ( sequence ) చేయగలిగితే, అవసరమైన జన్యువులు ఏమిటి, విజయవంతమైన జాతికి అవసరమైన DNA అంశాలు ( elements ) ఏమిటి అని అర్థం చేసుకోండి."
+सही !,సరైనది !
+"इस प्रकार , इस मछली फुगु रूब्रिस्पैन्ड ( fish Fugu rubripesand ) के इस पूरे जीनोम अनुक्रम ( sequence ) के कारण यह एक ज्ञात मछली है जो सामान्य रूप से जापान में पाई जाती है ।","అందువల్ల, ఈ చేప ఫుగు రుబ్రిపెసాండ్ ( fish Fugu rubripesand ) యొక్క ఈ మొత్తం జన్యు శ్రేణి ( sequence ) కారణంగా, ఇది జపాన్‌లో సాధారణంగా కనిపించే చేప."
+"और , यह नाजुकता के लोग इस मछली को खाते हैं ।","మరియు, ఈ పెళుసైన ప్రజలు ఈ చేపను తింటారు."
+"और , आप जानते हैं कि यह व्यक्ति सिडनी ब्रेनर द्वारा विकसित किया गया था जिसने सी ।","మరియు, ఈ వ్యక్తిని సిడ్నీ బ్రెన్నర్ అభివృద్ధి చేసినట్లు మీకు తెలుసు."
+एलिगेंस पर अपने काम के लिए महान मूल्य प्राप्त किया था ।,ఎలిగాన్స్‌పై ఆయన చేసిన కృషికి గొప్ప విలువ లభించింది.
+ठीक !,మంచిది!
+"इसलिए , जैसा कि मैंने आपको बताया कि इस मछली से आपको जीनोम में बहुत कम ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्व ( elements ) पता हैं और शायद यही कारण है कि यह जीन घनत्व को बहुत अधिक रखने में सक्षम है ।","కాబట్టి, నేను మీకు చెప్పినట్లుగా, ఈ చేపతో మీకు జన్యువులో చాలా తక్కువ పారదర్శక ( transposable) అంశాలు ( elements ) తెలుసు మరియు బహుశా అందుకే జన్యు సాంద్రతను చాలా ఎక్కువగా ఉంచగలుగుతారు."
+ठीक !,మంచిది!
+"इसलिए , जो किया गया है , वहाँ कई अध्ययन हैं जिन पर ध्यान दिया जा सकता है ।","అందువల్ల, ఏమి జరిగిందో, చాలా అధ్యయనాలలో గమనించవచ్చు."
+हमने आपको एक और उदाहरण दिया है कि कैसे इस पफर ( puffer ) मछली ने SOX9 नियंत्रण तत्वों को समझने में मदद की ।,SOX9 నియంత్రణ అంశాలను అర్థం చేసుకోవడంలో ఈ పఫర్ చేప ఎలా సహాయపడిందో మేము మీకు మరొక ఉదాహరణ ఇచ్చాము.
+"इसलिए , आज हम इस खंड ( segment ) में चर्चा करने जा रहे हैं , यह देखने के लिए कि मछली जीनोम का उपयोग यह समझने के लिए कैसे किया जा सकता है कि संभवतः पहले कशेरुक ( vertebrates ) जीनोम थे ।","అందువల్ల, ఈ రోజు మనం ఈ విభాగంలో ( segment ) చర్చించబోతున్నాము, చేపల జన్యువులను ఇంతకు ముందు సకశేరుకాల ( vertebrates ) జన్యువులు ఉన్నాయని అర్థం చేసుకోవడానికి."
+"तो , जब मछली की पहली प्रजाति में कशेरुक ( vertebrates ) आते हैं , तो क्या गुणसूत्र ( chromosome ) हो सकता है , कितने गुणसूत्र ( chromosome ) हो सकते हैं , यह कैसे हो सकता था ।","కాబట్టి, మొదటి జాతి చేపలలో సకశేరుకాలు ( vertebrates ) వచ్చినప్పుడు, క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) ఏది, ఎన్ని క్రోమోజోములు ( chromosome ), అది ఎలా ఉంటుంది."
+"तो , लोग क्या करते हैं , वे सिन्टेनी के नक्शे बनाते हैं ।","కాబట్టి, ప్రజలు ఏమి చేస్తారు అంటే వారు సింటెని యొక్క పటాలను తయారు చేస్తారు."
+"मतलब आप मनुष्यों के गुणसूत्रों ( chromosome ) में देखते हैं , और अन्य प्रजातियों के गुणसूत्रों ( chromosome ) में देखते हैं और देखते हैं कि मानव गुणसूत्र ( chromosome ) के किस खंड ( segment ) में प्रजातियों के गुणसूत्र ( chromosome ) के किस क्षेत्र का प्रतिनिधित्व किया गया है आप पढ़ रहे हैं ।","అంటే మీరు మానవుల క్రోమోజోమ్‌ను ( chromosome ) చూస్తారు, మరియు ఇతర జాతుల క్రోమోజోమ్‌ను ( chromosome ) చూడండి మరియు మానవ క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) యొక్క ఏ విభాగంలో ( segment ) జాతుల క్రోమోజోమ్ యొక్క ఏ విభాగాన్ని సూచిస్తుందో చూడండి. మీరు చదువుతున్నారు."
+क्योंकि गुणसूत्र ( chromosome ) संख्या समान नहीं होती है ।,ఎందుకంటే క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) సంఖ్యలు ఒకేలా ఉండవు.
+"तो , हमारे पास 23 जोड़े हैं , लेकिन कुछ प्रजातियां हैं जिन्हें केवल 6 जोड़े स्तनपायी ( mammals ) समान डीएनए मिले हैं , कुछ को 100 प्लस मिले हैं जिन्हें आप गुणसूत्र ( chromosome ) जानते हैं ।","కాబట్టి, మాకు 23 జతలు ఉన్నాయి, కానీ 6 జతల క్షీరదాలను మాత్రమే కలిగి ఉన్న కొన్ని జాతులకు ఒకే డిఎన్‌ఎ ఉంది, 100 ప్లస్ లభించిన వాటి క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) మీకు తెలుసు."
+"जो स्पष्ट रूप से बताता है कि जीनोम में बड़ी संख्या में विखंडन ( fission ) और संलयन ( fusion ) प्रक्रिया हुई है , जिसका अर्थ है कि एक गुणसूत्र ( chromosome ) कई टुकड़ों में कट जाता है और नए गुणसूत्र ( chromosome ) से स्वतंत्र रूप से जुड़ जाता है , यही संलयन ( fusion ) प्रक्रिया सही है ।","జన్యువులో పెద్ద సంఖ్యలో విచ్ఛిత్తి ( fission ) మరియు సంలీన ( fusion ) ప్రక్రియలు జరిగాయని ఇది స్పష్టంగా చెబుతుంది, అంటే క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) అనేక ముక్కలుగా మరియు కొత్త క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) నుండి స్వతంత్రంగా కత్తిరించబడుతుంది, జోడించబడింది. ఈ సంలీన ( fusion ) ప్రక్రియ సరైనది."
+"तो , अब आप जीनोम में देख सकते हैं जहां जीन और गुच्छ हैं और फिर जीनोम में मानचित्र पर जाते हैं ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు మీరు జన్యువులు మరియు సమూహాలు ఉన్న జన్యువులో చూడవచ్చు మరియు తరువాత జన్యువులోని మ్యాప్‌కు వెళ్లండి."
+"तो , यह जो उदाहरण के लिए यहां दिखाया गया है कि उदाहरण के लिए मछली जीनोम , पहले आप मानव जीनोम के लिए मैप किए गए जानते हैं ।","కాబట్టి, ఉదాహరణకు ఇక్కడ చూపించిన చేపల జన్యువు, మొదట మీరు మానవ జన్యువు కోసం మ్యాప్ చేసారని మీకు తెలుసు."
+तो यह मानव गुणसूत्र ( chromosome ) यहाँ कोडित रंग है ।,కాబట్టి ఇక్కడ మానవ క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) ఇక్కడ కోడ్ చేయబడిన రంగు.
+और उदाहरण के लिए गुणसूत्र ( chromosome ) 1 आप के लिए मैप किया गया है आप जानते हैं कि आप देख सकते हैं कि वे सभी कहाँ मौजूद हैं ।,ఉదాహరణకు క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) 1 మీకు మ్యాప్ చేయబడింది.అవన్నీ ఎక్కడ ఉన్నాయో మీరు చూడగలరని మీకు తెలుసు.
+इसका वर्तमान कहीं न कहीं यहां मौजूद है यहां बड़ी संख्या में ऐसे खंड ( segment ) हैं जिनमें गुणसूत्र ( chromosome ) 1 मौजूद है जैसे आप जानते हैं कि हर दूसरे खंड ( segment ) एक रिवर्स कर सकते हैं ।,"దాని వర్తమానం ఇక్కడ ఎక్కడో ఉంది, క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) 1 ఉన్న పెద్ద సంఖ్యలో విభాగాలు ( segment ) ఉన్నాయి, ప్రతి ఇతర విభాగం ( segment ) రివర్స్ చేయగలదని మీకు తెలుసు."
+"वे टेट्राहाइड्रोन के गुणसूत्रों ( chromosome ) को मछली के गुणसूत्र , 21 जोड़ी ले जा सकते हैं और फिर देख सकते हैं कि वे कौन से खंड ( segment ) हैं जिनमें यह मौजूद है ।","చేపల యొక్క క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) టెట్రాహైడ్రాన్ క్రోమోజోమ్, 21 జోడీలు క్రోమోజోమ్‌ను తీసుకోవచ్చు, ఆపై దానిలో ఏ విభాగాలు ( segment ) ఉన్నాయో చూడవచ్చు."
+सही ।,సరైంది .
+"तो , यह वह तरीका है जिसका आप विश्लेषण ( analyse ) कर सकते हैं और जब आप किसी मछली की तुलना किसी मानव से करते हैं तो वह बिखरी हुई सी लगती है , लेकिन यदि आप एक माउस की तुलना किसी मानव से करते हैं तो आप पाते हैं कि ऐसे कई क्षेत्र हैं जो इस तरह के एक बड़े खंड ( segment ) में मौजूद हैं ।","కాబట్టి, మీరు విశ్లేషించగలిగే ( analyse ) మార్గం ఇది మరియు మీరు ఒక చేపను మానవుడితో పోల్చినప్పుడు అది చెల్లాచెదురుగా కనిపిస్తుంది, కానీ మీరు ఎలుకను మానవుడితో పోల్చినట్లయితే మీరు కనుగొంటారు ఇంత పెద్ద విభాగంలో ( segment ) చాలా ప్రాంతాలు ఉన్నాయని."
+"और , इस तरह की तुलना के आधार पर जो किया गया है , वह यह है कि यह मानव गुणसूत्र ( chromosome ) है ।","మరియు, అటువంటి పోలికల ఆధారంగా ఏమి జరిగిందంటే అది మానవ క్రోమోజోమ్ ( chromosome )."
+"वे इस बात का प्रस्ताव रखने के लिए गए थे कि जो बोनी कशेरुकी के लिए गुणसूत्र ( chromosome ) सेट जानते हैं , उन्हें पैतृक कर्योटाइप ( ancestoral karyotype ) कहा जाता है ।",అస్థి సకశేరుకాలకు క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) సెట్ తెలిసిన వారిని పూర్వీకుల కార్యోటైప్స్ ( ancestoral karyotype ) అని పిలుస్తారు.
+क्योंकि आपको पता है कि बोनी कशेरुक ( vertebrates ) वे हैं जो विकसित हुई हैं जो आप नरम शरीर वाली मछलियों से जानते हैं और जिसके कारण आप बड़े पैमाने पर जीनोम दोहराव को जानते हैं जिससे आप देख सकते हैं ।,అస్థి సకశేరుకాలు ( vertebrates ) మృదువైన శరీర చేపల నుండి మీకు తెలిసిన వాటి నుండి ఉద్భవించాయని మీకు తెలుసు మరియు దీనివల్ల మీరు చూడగలిగే భారీ జన్యు నకిలీ మీకు తెలుసు.
+ठीक !,మంచిది!
+"तो , यह पैतृक कर्योटाइप ( ancestoral karyotype ) है ।","కాబట్టి, ఇది పూర్వీకుల కార్యోటైప్ ( ancestoral karyotype ) ."
+"उनका मानना है कि 12 गुणसूत्रों ( chromosomes ) सही हो सकते हैं , जो ए से एल तक गिने जाते हैं ।","12 క్రోమోజోములు ( chromosomes ) సరైనవని వారు నమ్ముతారు, ఇవి A నుండి L వరకు లెక్కించబడతాయి."
+"और आप जानते हैं कि ऐसा क्या होता है कि आप जिस जीनोम को जानते हैं , जाहिर है कि यह जीन मानव की तुलना में बहुत छोटा था , लेकिन जो संभवत : हो सकता था , उसका प्रवर्धन है अनुलिपि के कारण जीनोम संपूर्ण जीनोम दोहराव के कारण नहीं , बल्कि संक्रमणीय तत्वों के कारण है ।","మరియు మీకు తెలుసు ఏమి జరుగుతుందో, మీకు తెలిసిన జన్యువు, స్పష్టంగా ఈ జన్యువు మానవుడి కంటే చాలా చిన్నది, కానీ సంభవించే దాని యొక్క విస్తరణకు కారణం డూప్లికేషన్, జీనోమ్ మొత్తం జీనోమ్ డూప్లికేషన్ కాదు, ట్రాన్సిటివ్ ఎలిమెంట్స్  కారణంగా."
+तुम्हे पता हैं ।,నీకు తెలుసు.
+वे एक प्रतिलिपि को छोड़ कर और एक नया प्रवेश द्वार बनाते हुए जीनोम में आ गए ।,"వారు జన్యువుకు వలస వచ్చారు, ఒక కాపీని వదిలి కొత్త గేట్‌వేను సృష్టించారు."
+"तो , ट्रांसलोकेशन ( translocation ) और आप जानते हैं कि जीनोम का आकार बढ़ गया है और फिर जो हुआ था , वह यह है कि क्या आप जानते हैं कि गुणसूत्रों ( chromosomes ) एक साथ जुड़े हुए हैं या एक - दूसरे के साथ टूट गए हैं , जिसके परिणामस्वरूप आप देख रहे हैं ।","కాబట్టి, ట్రాన్స్‌లోకేషన్ ( translocation ) మరియు జన్యువు యొక్క పరిమాణం పెరిగిందని మీకు తెలుసు, ఆపై ఏమి జరిగిందంటే క్రోమోజోమ్‌లు ( chromosomes ) ఒకదానితో ఒకటి అనుసంధానించబడి ఉన్నాయా లేదా కలిసి విరిగిపోయాయో మీకు తెలుసా, దాని ఫలితంగా మీరు చూస్తున్నారు."
+"तो , यह इस तरह के विश्लेषण ( analyse ) के आधार पर एक परिकल्पना ( hypothesis ) है लेकिन यहां जो दिलचस्प है वह उस मछली में है जिसे आप जानते हैं कि जीनोम अलग - अलग तरीके से विकसित हुआ है ।","కాబట్టి, ఇది అటువంటి విశ్లేషణ ( analyse ) ఆధారంగా ఒక పరికల్పన { hypothesis ) కాని ఇక్కడ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, జన్యువు భిన్నంగా అభివృద్ధి చెందిందని మీకు తెలిసిన చేపలలో ఉంది."
+क्या हुआ पूरा जीनोम नकल हो गया ।,ఏమి జరిగిందో మొత్తం జన్యువు కాపీ చేయబడింది .
+"तो , किसी दिए गए जीन के लिए अब यह संख्या में दो हो गया है ।","కాబట్టి, ఇచ్చిన జన్యువు కోసం అది ఇప్పుడు రెండుకి తగ్గించబడింది."
+"और फिर , फिर से आपके पास प्रक्रिया है जिसके कारण विखंड ( segment ) न हुआ , गुणसूत्र ( chromosome ) टूट गया और एक साथ जुड़ गया और यह देखने के लिए कि वास्तव में किस प्रकार के गुणसूत्र ( chromosome ) हैं ।","ఆపై, మళ్ళీ మీరు ఒక విభాగానికి ( segment ) కారణం కాని ఒక ప్రక్రియను కలిగి ఉన్నారు, క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) విచ్ఛిన్నమైంది మరియు వాస్తవానికి ఇది ఏ రకమైన క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) అని చూడటానికి కలిసిపోయింది."
+"तो , हम वास्तव में समझ सकते हैं कि जीनोम अनुक्रम ( sequence ) की तुलना करके जीनोम कैसे विकसित हुआ है ।","కాబట్టి, జన్యు శ్రేణిని ( sequence ) పోల్చడం ద్వారా జన్యువు ఎలా ఉద్భవించిందో మనం నిజంగా అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+"यही कारण है कि हमने इस बारे में बात की कि उदाहरण के लिए पफ़र ( puffer ) मछली ने हमें यह समझने में मदद की कि आप जीनोम के विकास को कम मात्रा में जानते हैं , जिसे आप ट्रांसपोसाबले ( transposable ) तत्व ( elements ) कहते हैं ।","అందువల్ల మేము పఫర్ ( puffer ) చేప, ఉదాహరణకు, జన్యువు యొక్క పరిణామం యొక్క కొద్ది మొత్తాన్ని మీకు తెలుసని అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడింది, దీనిని మీరు పారదర్శక ( transposable ) మూలకం (elements ) అని పిలుస్తారు."
+सही !,సరైనది !
+"इसलिए , विकास का पता लगाकर अब हम कुछ प्रमुख घटनाओं को देख सकते हैं जो घटित हुई हैं ।","అందువల్ల, అభివృద్ధిని గుర్తించడం ద్వారా, ఇప్పుడు జరిగిన కొన్ని ప్రధాన సంఘటనలను మనం చూడవచ్చు."
+उनमें से एक यह है कि आप स्तनधारियों ( mammals ) को X और Y गुणसूत्र ( chromosome ) के विकास को जानते हैं ।,"వాటిలో ఒకటి, క్షీరదాల ( mammals ) X మరియు Y క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) యొక్క పరిణామం మీకు తెలుసు"
+"इसलिए , यदि आप लिंग निर्धारण के बारे में बात करते हैं , तो आपके पास X गुणसूत्र ( chromosome ) और Y गुणसूत्र ( chromosome ) है , जो व्यक्ति के लिंग का निर्धारण करता है अगर यह एक XX है यह एक महिला है , तो XY यह एक पुरुष है ।","కాబట్టి, మీరు సెక్స్ నిర్ణయం గురించి మాట్లాడితే, మీకు X క్రోమోజోమ్ మరియు Y క్రోమోజోమ్ ఉన్నాయి, ఇది ఒక వ్యక్తి యొక్క లింగాన్ని నిర్ణయిస్తుంది.ఇది ఒక XX అయితే, అది ఆడది, అప్పుడు XY మగవాడు"
+यह सभी सच्चे स्तनधारियों ( mammals ) के लिए आम है ।,ఇది నిజమైన క్షీరదాలందరికీ ( mammals ) సాధారణం.
+सही !,సరైనది !
+उदाहरण के लिए कंगारू शामिल हैं ।,కంగారూలు దీనికి ఉదాహరణలు.
+सही !,సరైనది !
+"तो , जो हम मानते हैं कि विकास के इस बिंदु पर कभी - कभी ऐसा होता है कि किसी दिए गए गुणसूत्र ( chromosome ) को भविष्य के लिंग गुणसूत्र ( chromosome ) बनने के लिए पहचाना गया था और वे आकार में समान थे लेकिन समय के साथ जब विकास की प्रगति हुई तो यह ऐसा हो गया जैसे वाई ।","కాబట్టి, ఈ అభివృద్ధి దశలో కొన్నిసార్లు జరుగుతుందని మేము నమ్ముతున్నాము, ఇచ్చిన క్రోమోజోమ్ ( chromosome ) భవిష్యత్ క్రోమోజోమ్‌గా ( chromosome ) గుర్తించబడింది మరియు అవి పరిమాణంలో సమానంగా ఉంటాయి కాని కాలక్రమేణా అభివృద్ధి పురోగమిస్తున్నప్పుడు అది y లాగా మారింది."
+बहुत छोटा हो जाना X बहुत बड़ा हो गया है और Y में वेरिएंट में जीन था जो वृषण ( testis ) .,"చాలా చిన్నదిగా, X చాలా పెద్దదిగా మారింది మరియు Y ఒక రకంలో జన్యువును కలిగి ఉంటుంది, ఇది వృషణము ( testis )."
+को निर्धारित करता है ।,నిర్ణయిస్తుంది.
+"तो , अब हमारे पास बहुत अच्छे सुराग ( leads ) हैं जो बताते हैं कि वास्तव में ऐसा हो सकता है ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు మనకు చాలా మంచి లీడ్‌లు ( leads ) ఉన్నాయి, ఇది వాస్తవానికి జరగవచ్చని సూచిస్తుంది."
+"अन्य महत्वपूर्ण तत्व ( elements ) जो लोगों ने विच्छेदित किया है , वह है पालतू बनाना ।",ప్రజలు విడదీసిన మరో ముఖ్యమైన అంశం ( elements ) పెంపుడు జంతువు.
+"उदाहरण के लिए , सूअरों को पालतू बनाया गया था , बहुत अच्छी संख्या में अध्ययन हैं जो आपको बताते हैं कि सूअरों का घरेलूकरण करते समय जीनोम ( genome ) कैसे बदल गया है ।","ఉదాహరణకు, పందులను పెంపకం చేశారు, పందులను పెంపకం చేసేటప్పుడు జన్యువు ( genome ) ఎలా మారిందో మీకు చెప్పే చాలా మంచి అధ్యయనాలు ఉన్నాయి."
+"क्योंकि आपने पालतू सुअर में कुछ गुणवत्ता के लिए चयन किया है क्योंकि आप कुछ गुणवत्ता देख रहे हैं कि जीनोम कैसे और फिर से बदल गया है , मनुष्यों में भाषा अनुकूलन सही है ।","మీరు పెంపుడు పందిలో కొంత నాణ్యత కోసం ఎంచుకున్నందున, జన్యువు ఎలా మరియు మళ్లీ మారిందో మీరు కొంత నాణ్యతను చూస్తున్నారు కాబట్టి, మానవులలో భాషా అనుసరణ ఖచ్చితంగా ఉంది."
+"इसलिए , इन दोनों के लिए मैं आपको बताऊंगा कि पाठ्यक्रम पोर्टल में आपको कुछ लिंक दिए गए हैं , जिन पर आप और अधिक पढ़ सकते हैं , हम और अधिक चर्चा नहीं करेंगे ।","కాబట్టి, ఈ రెండింటి కోసం నేను మీకు చెప్తాను, కోర్సు పోర్టల్‌లో మీకు కొన్ని లింక్‌లు ఇవ్వబడ్డాయి, వీటిపై మీరు మరింత చదవగలరు, మేము మరింత చర్చించము."
+लेकिन हम मानव में भाषा के अनुकूलन पर थोड़ा स्पर्श करने जा रहे हैं ।,కానీ మానవులలో భాష యొక్క అనుసరణపై మనం కొంచెం తాకబోతున్నాం.
+कैसे आपके जीनोम ने शायद हमें उस भाषा को विकसित करने में मदद की जो आप बोलते हैं ।,మీరు మాట్లాడే భాషను అభివృద్ధి చేయడానికి మీ జన్యువు మాకు ఎలా సహాయపడింది.
+"इसलिए , हम जानते हैं कि मानव आबादी में ऐसे व्यक्ति हैं जो हममें से अधिकांश के बोलने के तरीके को बोलने में असमर्थ हैं ।","అందువల్ల, మన జనాభాలో చాలా మంది మాట్లాడే విధంగా మాట్లాడలేని వ్యక్తులు మానవ జనాభాలో ఉన్నారని మాకు తెలుసు."
+"इसलिए , जिसे भाषण या भाषा विकार कहा जाता है - वे आपको समझने में असमर्थ हैं कि आप भाषा को समझते हैं या खुद को व्यक्त करने के लिए शब्दों को एक साथ रखने में असमर्थ हैं ।","అందువల్ల, ప్రసంగం లేదా భాషా రుగ్మత అని పిలవబడేది - అది మీ భాషను అర్థం చేసుకోలేకపోతున్నారు లేదా మిమ్మల్ని మీరు వ్యక్తీకరించడానికి పదాలను కలిపి ఉంచలేరు."
+सही !,సరైనది !
+"हम एक गैर - देशी भाषा के बारे में बात कर रहे हैं , हम मातृभाषा ( mother tongue ) के बारे में बात कर रहे हैं , हम किस भाषा के बारे में बात नहीं कर रहे हैं ।","మనం స్థానికేతర భాష గురించి మాట్లాడుతున్నాము, మాతృభాష గురించి మాట్లాడుతున్నాము, మనం ఏ భాష గురించి మాట్లాడటం లేదు."
+"इसलिए , ऐसे परिवारों को देखते हुए एक अध्ययन किया गया था , जिसने जीन को उस जीन में एक दोष की पहचान की जिसे आप जानते हैं कि इस तरह के विकार का कारण है ।","అందువల్ల, అటువంటి కుటుంబాలను చూస్తూ ఒక అధ్యయనం జరిగింది, మీకు తెలిసిన జన్యువులోని లోపాన్ని మీరు గుర్తించినదే అటువంటి రుగ్మతకు కారణం ."
+जाहिर है कि जीन आपको अपनी संज्ञानात्मक ( cognitive ) क्षमताओं को नियंत्रित करते हैं उनमें से एक भाषा है ।,"స్పష్టంగా, జన్యువులు మీ అభిజ్ఞా ( cognitive ) సామర్ధ్యాలను నియంత్రిస్తాయి. వాటిలో ఒకటి భాష."
+सही !,సరైనది !
+"तो , यदि आप जानते हैं कि आपको कुंजी के रूप में आपको पता है कि जीन आपके मस्तिष्क को कैसे नियंत्रित कर सकते हैं ।","కాబట్టి, జన్యువులు మీ మెదడును ఎలా నియంత్రించవచ్చనే దానిపై మీకు కీ ఉందని మీకు తెలిస్తే."
+सही !,సరైనది !
+"इसलिए , यदि वह जीन आप की भाषा के लिए बहुत महत्वपूर्ण है , तो हम जीन अनुक्रम ( sequence ) पर नज़र डाल सकते हैं और पूछ सकते हैं कि क्या आप मानव में जो क्रम देखते हैं , उससे हमें भाषा बोलने , भाषा विकसित करने , भाषा समझने में मदद मिलती है ।","కాబట్టి, ఆ జన్యువు మీ భాషకు చాలా ముఖ్యమైనది అయితే, మేము జన్యు శ్రేణిని ( sequence ) చూడవచ్చు మరియు మీరు మానవునిలో చూసే క్రమం ఉందా అని అడగవచ్చు, మనం భాష మాట్లాడాలి, భాష అభివృద్ధి చెందాలి ఇది అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుంది."
+"ये हस्ताक्षर अन्य जानवरों में मौजूद हैं , जो इस तरह की भाषाओं का उपयोग नहीं करते हैं जो हम उपयोग करते हैं जो हमें ऐसी झलक देता है जैसे कि यह कैसे विकसित हो सकता है ।","ఈ సంతకాలు ఇతర జంతువులలో ఉన్నాయి, అవి మనం ఉపయోగించే భాషలను ఉపయోగించవు, అది ఎలా అభివృద్ధి చెందుతుందో మనకు ఒక సంగ్రహావలోకనం ఇస్తుంది."
+"इसलिए , अब उन्होंने जो किया है , वैसा ही अध्ययन किया गया था , वे यह थे कि 2002 में एक पेपर है जहां उन्होंने इस जीन FOXP2 जीन को देखा , जो इस गंभीर भाषण और भाषा विकार में शामिल है ।","అందువల్ల, వారు ఇప్పుడు ఏమి చేసారో, అదే అధ్యయనం జరిగింది, ఈ తీవ్రమైన ప్రసంగం మరియు భాషా రుగ్మతలో పాల్గొన్న FOXP2 అనే జన్యువును వారు 2002 లో చూశారు."
+उन्होंने अलग - अलग प्रजातियों में FOXP2 जीन के विकास को देखा और मैं आपको यह बता रहा हूं कि आप यहां पैराग्राफ जानते हैं जिसे आप पढ़ सकते हैं ।,అతను వివిధ జాతులలో FOXP2 జన్యువు యొక్క పరిణామాన్ని చూశాడు మరియు మీరు ఇక్కడ చదవగలిగే పేరా మీకు తెలుసని నేను మీకు చెప్తున్నాను.
+"तो , यह क्या कहा गया है कि भाषा विशिष्ट ( uniquely ) रूप से मानव विशेषता है क्योंकि जिस तरह की भाषा हम जानते हैं कि आप किसी अन्य जानवर को नहीं जानते हैं , मानव संस्कृति के विकास के लिए पूर्व - आवश्यकता है , क्योंकि आप जानते हैं कि हम जिसे विरासत कहते हैं उसे आप पढ़ रहे हैं ।","కాబట్టి, చెప్పబడినది ఏమిటంటే, భాష ప్రత్యేకంగా ( uniquely ) మానవ లక్షణం, ఎందుకంటే మీకు ఏ ఇతర జంతువు తెలియదని మనకు తెలిసిన భాష మానవ సంస్కృతి అభివృద్ధికి ముందస్తు అవసరం, ఎందుకంటే మీకు తెలుసు మేము వారసత్వం అని పిలుస్తున్నదాన్ని చదువుతున్నాము."
+किसी महात्मा गांधी या शिवाजी वगैरह के बारे में ।,మహాత్మా గాంధీ లేదా శివాజీ మొదలైన వారి గురించి.
+हम पढ़ने में सक्षम हैं क्योंकि एक भाषा है इसलिए आपको यह बताने की आवश्यकता नहीं है कि हम एक पुस्तक खोल सकते हैं और पढ़ सकते हैं और समझ सकते हैं कि यह किस बारे में है ।,"ఒక భాష ఉన్నందున మేము చదవగలుగుతున్నాము, కాబట్టి మేము ఒక పుస్తకాన్ని తెరిచి దాని గురించి ఏమిటో అర్థం చేసుకోగలమని మీరు మాకు చెప్పనవసరం లేదు."
+"इसलिए , आप इतिहास को भाषा के कारण छोड़ सकते हैं अन्यथा आप इसे भूल जाते हैं , यह हमारे महाकाव्य ( epic ) जैसे रामायण , महाभारत जैसा था जिसे आप जानते हैं कि माता - पिता ने अपने बच्चों को बताया था कि हमें कैसे याद किया जाता है ।","కాబట్టి, మీరు భాష కారణంగా చరిత్రను వదిలివేయవచ్చు, లేకపోతే మీరు దాన్ని మరచిపోతారు,మీకు తెలుసు రామాయణం, మహాభారతం వంటి మా ఇతిహాశాలను ( epic), తాము ఎలా గుర్తుపెట్టుకున్నామో తల్లిదండ్రులు తమ పిల్లలకు చెప్తారు ."
+"लेकिन यह कि अब जानकारी बढ़ गई है , अब सब कुछ मौखिक रूप से नहीं बताया जा सकता है , इसलिए आपको मौखिक रूप से यह बताने के लिए भी एक भाषा की आवश्यकता है कि हर जगह एक भाषा सही है ।","కానీ ఇప్పుడు సమాచారం పెరిగింది, ఇప్పుడు ప్రతిదీ మాటలతో చెప్పలేము, కాబట్టి ప్రతిచోటా మాటలతో చెప్పడానికి ఒక భాష అవసరం, ఒకే భాషే సరైంది ."
+"तो , मुखर भाषण विकसित करने की क्षमता क्षमताओं पर निर्भर करती है न केवल संज्ञानात्मक ( cognitive ) कार्य जैसे कि स्वरयंत्र ( larynx ) का ठीक नियंत्रण और मुंह का मूल रूप से आपके द्वारा बनाई जाने वाली ध्वनि और कुछ नहीं बल्कि वह ध्वनि है जिसे आप अपने मुंह का उपयोग करके नियंत्रित और उत्पन्न करने में सक्षम हैं क्योंकि आप बंद , अपनी जीभ क्योंकि आप जीभ घुमा रहे हैं और आप एक स्वर से सक्षम हैं क्योंकि वह वह जगह है जहाँ आप शोर करते हैं या संकेत है जिसे आप भाषा कहते हैं ।","కాబట్టి, స్వర ప్రసంగాన్ని అభివృద్ధి చేయగల సామర్థ్యం సామర్ధ్యాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది, స్వరపేటిక ( larynx ) యొక్క సరైన నియంత్రణ ( cognitive ) మరియు మీరు మొదట చేసే నోటి శబ్దం వంటి అభిజ్ఞాత్మక పనులు మాత్రమే కాదు, మరియు మీరు ధ్వని తప్ప మరేమీ కాదు మీ నోటిని ఉపయోగించి మీరు నియంత్రించగలుగుతారు మరియు మీరు మూసివేయబడినందున, మీరు మీ నాలుకను కదిలిస్తున్నందున మీరు స్వరం చేయగలుగుతారు ఎందుకంటే అక్కడే మీరు శబ్దం లేదా భాష అని పిలిచే సిగ్నల్ చేస్తారు."
+यह क्षमता चिंपांज़ी और अन्य महान वानरों में अनुपस्थित है ।,ఈ సామర్థ్యం చింపాంజీలు మరియు ఇతర గొప్ప కోతులలో లేదు.
+ठीक !,మంచిది!
+"तो , FOXP2 भाषा को विकसित करने की मानव क्षमता के लिए प्रासंगिक पहला जीन है क्योंकि आपके पास एक दोष है जो आप बोलने में असमर्थ हैं ।","కాబట్టి, భాషను అభివృద్ధి చేయగల మానవ సామర్థ్యానికి సంబంధించిన మొదటి జన్యువు FOXP2 ,ఎందుకంటే మీకు మాట్లాడలేకపోతున్న లోపం ఉంది ."
+FOXP2 में बिंदु उत्परिवर्तन एक परिवार में एक विकार के साथ सह - पृथक हो गया जिसमें आधे सदस्यों को भाषाई ( linguistic ) और व्याकरणिक हानि के साथ गंभीर अभिव्यक्ति संबंधी कठिनाइयां हैं ।,"FOXP2 లోని పాయింట్ మ్యుటేషన్స్ ఒక రుగ్మత ఉన్న కుటుంబంలో కలిసి సంభవిస్తాయి, ఇందులో సగం మంది సభ్యులు తీవ్రమైన వ్యక్తీకరణ ఇబ్బందులతో భాషా ( linguistic ) మరియు వ్యాకరణ బలహీనతలను కలిగి ఉంటారు."
+वे बोल नहीं सकते हैं और वे एक वाक्य को भी जोड़ या जोड़ नहीं सकते हैं ।,వారు మాట్లాడలేరు మరియు వారు ఒక వాక్యాన్ని కూడా జోడించలేరు .
+"यह जीन एक असंबंधित व्यक्ति में ट्रांसलोकेशन ( translocation ) से बाधित होता है , जिसमें एक समान विकार होता है ।",ఇదే విధమైన రుగ్మతతో సంబంధం లేని వ్యక్తిలో ట్రాన్స్‌లోకేషన్ ( translocation ) ద్వారా ఈ జన్యువు దెబ్బతింటుంది.
+"तो , एक से अधिक परिवारों में एक ही जीन दोष जिसे आप जानते हैं कि एक फेनोटाइप ( phenotype ) का परिणाम है जो आप बोलने में असमर्थ हैं ।","కాబట్టి, మీకు తెలిసిన ఒకటి కంటే ఎక్కువ కుటుంబాలలో ఒకే జన్యు లోపం మీరు మాట్లాడలేని సమలక్షణం ( phenotype ) యొక్క ఫలితం."
+"तो , फॉक्स ( FOX ) की कार्यात्मक प्रतियां ( copies ) आवश्यक प्रतीत होती हैं कि आप सामान्य बोलचाल की भाषा के अधिग्रहण के लिए दो प्रतियां ( copies ) हैं ।","కాబట్టి, సంభాషణ భాష యొక్క సముపార్జన కోసం మీకు రెండు కాపీలు ( copies )  ఉంటే ఫాక్స్ ( FOX )  యొక్క ఫంక్షనల్ కాపీలు ( copies ) అవసరం అనిపిస్తుంది."
+यह बहुत महत्वपूर्ण है ।,ఇది చాలా ముఖ్యం.
+"इसलिए , उन्होंने जो किया है , उन्होंने मानार्थ डीएनए को अनुक्रमित किया है जो इस जीन FOXP2 प्रोटीनिन चिंपांजी , गोरिल्ला , ऑरंगुटन और अन्य बंदरों , वानरों और अन्य लोगों के लिए कोड है जो हमारे पास ठीक करने की क्षमता नहीं है और मानव सीडीएनए ( cDNA ) के साथ तुलना में और क्या होता है देखने के लिए ।","అందువల్ల, వారు ఏమి చేసారు అంటే, ఈ జన్యువు FOXP2 ప్రోటీనిన్ చింపాంజీలు, గొరిల్లాస్, ఒరంగుటాన్లు మరియు ఇతర కోతులు, కోతులు మరియు ఇతరులు మనకు పరిష్కరించగల సామర్థ్యం లేని మానవ సిడిఎన్ఎ ( CDNA ) ఇంకా ఏమి జరుగుతుందో చూడటానికి."
+उन्होंने पाया है कि हमने मानव FOXP2 जीन के अंतर - भिन्नता की भी जांच की और उन्होंने दिखाया कि FOXP2 में अमीनो एसिड कोडिंग में परिवर्तन होते हैं और परमाणु बहुरूपता का एक पैटर्न दृढ़ता से सुझाव देता है कि यह जीन चयन का लक्ष्य रहा है ।,మానవ FOXP2 జన్యువు యొక్క ఇంటర్‌స్పెసిస్ వైవిధ్యాన్ని కూడా మేము పరిశోధించామని వారు కనుగొన్నారు మరియు FOXP2 లో అమైనో ఆమ్లం కోడింగ్ మార్పులు సంభవిస్తాయని వారు చూపించారు మరియు అణు పాలిమార్ఫిజం యొక్క నమూనా జన్యు ఎంపిక లక్ష్యంగా ఉందని సూచిస్తుంది.
+मानव हाल ही में मानव विकास के दौरान ।,ఇటీవలి మానవ అభివృద్ధి సమయంలో.
+"इसका मतलब है कि हमें बोलने की क्षमता इस जीन की वजह से मिली है और कुछ बदलाव हुए हैं और बदलाव वास्तव में इस उपहार के लिए नहीं हो सकते हैं कि हम बोलने में सक्षम हैं , लेकिन ऐसा हुआ जिससे हमें यह क्षमता मिली और हमने इसे उठाया और चुना गया था अब आप इसे सभी मनुष्यों में पाते हैं ।","ఈ జన్యువు కారణంగా మనకు మాట్లాడే సామర్థ్యం లభించిందని మరియు కొన్ని మార్పులు జరిగాయని మరియు మార్పులు మనం మాట్లాడగలిగే బహుమతి కోసం కాకపోవచ్చు, కానీ అది మాకు ఈ సామర్థ్యాన్ని ఇచ్చింది మరియు మేము దానిని ఎన్నుకున్నాము, ఇప్పుడు మీరు దానిని మానవులందరిలో కనుగొన్నారు."
+"यह सिर्फ आपको उस हस्ताक्षर को दिखाने के लिए है , हम देख सकते हैं कि आप सही वेरिएंट जानते हैं और आप जानते हैं कि ये ऐसे संस्करण हैं जो अद्वितीय ( unique ) हैं ।","ఇది మీకు ఆ సంతకాన్ని చూపించడానికి మాత్రమే, మీకు సరైన వైవిధ్యాలు తెలుసని మేము చూడవచ్చు మరియు ఇవి ప్రత్యేకమైన ( unique ) సంస్కరణలు అని మీకు తెలుసు."
+आप देख सकते हैं कि इन एस को आप जानते हैं कि अमीनो एसिड मानव के लिए अद्वितीय ( unique ) है और इसी तरह यहां अमीनो एसिड मानव के लिए अद्वितीय ( unique ) है और ऐसे खंड ( segment ) हैं जो कई कतारों में हैं लोगों का मानना है कि ये अवशेष हैं जिन्होंने आपको बोलने की क्षमता दी है ।,మీరు చూసినట్టయితే మీకు తెలుసు అమైనో ఆమ్లాలు మానవులకు ప్రత్యేకమైనవని ( unique ) మరియు అదేవిధంగా ఇక్కడ అమైనో ఆమ్లాలు మానవులకు ప్రత్యేకమైనవి ( unique ) మరియు అనేక రకాల వ్యక్తులలో ఇటువంటి విభాగాలు ( segment ) ఉన్నాయని మీకు తెలుసు. మీకు మాట్లాడే సామర్థ్యాన్ని ఇచ్చిన అవశేషాలు ఇవి అని నమ్మండి.
+ठीक !,మంచిది!
+"जबकि , अन्य जानवरों में संभवत : वह क्षमता नहीं है , जो संकेत है जिसके कारण आप एक भाषा जानते हैं ।","అయితే, ఇతర జంతువులకు బహుశా ఆ సామర్థ్యం లేదు, ఇది మీకు భాష తెలుసు అనే సంకేతం."
+"यह बहुत छोटा परिवर्तन हो सकता है , लेकिन आप पर अधिक प्रभाव डाल सकते हैं ।","ఇది చాలా చిన్న మార్పు కావచ్చు, కానీ మీపై ఎక్కువ ప్రభావం చూపుతుంది."
+एक और उदाहरण हमारे मस्तिष्क का ही है ।,మరొక ఉదాహరణ మన మెదడు.
+"तो , आप यहाँ जो देख सकते हैं वह यह है कि यद्यपि ओरंगुटान ( orangutan ) वानर अधिक बड़े सिर वाले हैं , लेकिन उनकी खोपड़ी को मस्तिष्क धारण करने के लिए छोटी सी कैविटी ( cavity ) मिली है ।","కాబట్టి, మీరు ఇక్కడ చూడగలిగేది ఏమిటంటే, ఒరంగుటాన్ ( orangutan ) కోతులకు చాలా పెద్ద తలలు, అయినప్పటికీ వాటి పుర్రెలో మెదడును పట్టుకోవడానికి ఒక చిన్న కుహరం ( cavity ) వచ్చింది."
+"इसलिए , यदि आप खोपड़ी की मात्रा बनाम सापेक्ष मस्तिष्क के आकार में देखते हैं , तो हमें वह बड़ा मिल गया है , जिसे आप मस्तिष्क जानते हैं , आप खोपड़ी के आकार को जानते हैं ।","కాబట్టి, మీరు పుర్రె యొక్క పరిమాణానికి వ్యతిరేకంగా సాపేక్ష మెదడు పరిమాణాన్ని పరిశీలిస్తే, మాకు అంత పెద్దది వచ్చింది, మీకు మెదడు తెలుసు,  మీకు పుర్రె పరిమాణం తెలుసు."
+"इसलिए , इसके कारण आप विकास को जानते हैं और हम निश्चित रूप से नहीं जानते हैं , लेकिन हमारा मानना है कि यह एक उपकरण के रूप में आपके हाथों का उपयोग करने की क्षमता है जो संभवतः एक उपहार हो सकता है ।","అందువల్ల, మీకు పరిణామం తెలుసు మరియు మాకు ఖచ్చితంగా తెలియదు, కాని ఇది మీ చేతులను ఒక సాధనంగా ఉపయోగించుకునే సామర్ధ్యం అని మేము నమ్ముతున్నాము."
+"तो , यहाँ जो देखा गया है , वह एक मानव की खोपड़ी और एक वानर की खोपड़ी है और हम यहाँ देख सकते हैं , हालाँकि सिर इतना बड़ा है कि वहाँ एक विशाल कैविटी ( cavity ) है और यह वहाँ है क्योंकि निचले जबड़े ( jaw ) वानर इतने मजबूत होते हैं क्योंकि वे मांसपेशियों को जोड़ने के लिए यहाँ से यहाँ तक जा सकते हैं और मांसपेशियों को जोड़ने के लिए आपको वहाँ एक विशाल कैविटी ( cavity ) की आवश्यकता होती है ।","కాబట్టి, ఇక్కడ కనిపించేది మానవుడి పుర్రె మరియు కోతి పుర్రె మరియు మనం ఇక్కడ చూడవచ్చు, తల చాలా పెద్దది అయినప్పటికీ భారీ కుహరం ( cavity ) ఉంది మరియు అది అక్కడ ఉంది ఎందుకంటే దిగువ దవడ ( jaw ) కోతులు చాలా బలంగా ఉన్నాయి ఎందుకంటే అవి కండరాలను అనుసంధానించడానికి ఇక్కడి నుండి ఇక్కడికి వెళ్ళగలవు మరియు అక్కడి కండరాలను కనెక్ట్ చేయడానికి మీకు భారీ కుహరం ( cavity ) అవసరం."
+"इसलिए यदि आपके पास कैविटी ( cavity ) नहीं है , तो मांसपेशियों को निचले जबड़े ( jaw ) से नहीं जोड़ा जा सकता है , जिसके परिणामस्वरूप निचले जबड़े ( jaw ) कम शक्तिशाली हो जाते हैं ।","కాబట్టి మీకు కుహరం ( cavity ) లేకపోతే, కండరాలను దిగువ దవడతో ( jaw ) జతచేయలేము, ఫలితంగా తక్కువ దవడ ( jaw ) తక్కువ శక్తివంతమవుతుంది."
+तो वे अपने निचले जबड़े ( jaw ) के साथ कुछ भी खोल सकते हैं ।,కాబట్టి వారు తమ దిగువ దవడ ( jaw ) తో ఏదైనా తెరవగలరు.
+"और संभवतः , एक उत्परिवर्तन था जो मांसपेशियों की ताकत के नुकसान के साथ हुआ , जिसके कारण एक ऐसी स्थिति पैदा हुई जिसमें आपको वास्तव में इस विशाल जेब की आवश्यकता नहीं है ।","మరియు బహుశా, కండరాల బలాన్ని కోల్పోవటంతో ఒక మ్యుటేషన్ ఉంది, ఇది మీకు ఈ భారీ జేబు అవసరం లేని పరిస్థితికి దారితీసింది."
+"इसलिए , खोपड़ी को अब एक बड़े मस्तिष्क पर कब्जा करने की अनुमति है ।","అందువల్ల, పుర్రె ఇప్పుడు పెద్ద మెదడును ఆక్రమించడానికి అనుమతించబడుతుంది."
+"अब यह लागत के साथ आता है , लागत इतनी है कि आपके पास एक बड़ा मस्तिष्क है जो खोपड़ी जैसा है लेकिन आपका निचला जबड़ा उतना शक्तिशाली नहीं है ।","ఇప్పుడు అది ఖర్చుతో వస్తుంది, ఖర్చు చాలా ఉంది, మీకు పుర్రె లాంటి పెద్ద మెదడు ఉంది కానీ మీ దిగువ దవడ అంత శక్తివంతమైనది కాదు."
+तो आपको क्या करने की आवश्यकता है ?,కాబట్టి మీరు ఏమి చేయాలి?
+"तो , आपको अपने बड़े मस्तिष्क का उपयोग करने की आवश्यकता है ताकि बिजली के नुकसान की भरपाई की जा सके , जो कि उपकरण बनाना है ।","కాబట్టి, విద్యుత్ నష్టాన్ని భర్తీ చేయడానికి మీరు మీ పెద్ద మెదడును ఉపయోగించాలి, ఇది పరికరాలను తయారు చేయడం."
+"आप अपने मुंह से क्या काट सकते हैं , आप एक उपकरण से काट सकते हैं ।","మీరు మీ నోటి ద్వారా కొరుకుకోగలిగేది, మీరు ఒక సాధనంతో కత్తిరించవచ్చు."
+"तो , यह बड़ा मस्तिष्क आपको साधनों के साथ आने में मदद करता है ताकि आपने मुआवजा दिया लेकिन इससे आपको वास्तव में मनुष्यों के विकसित होने के तरीके को बनाने में मदद मिली ।","కాబట్టి, ఈ పెద్ద మెదడు మీకు మార్గాలతో ముందుకు రావడానికి సహాయపడుతుంది, తద్వారా మీరు పరిహారం చెల్లించారు, కాని ఇది మానవులు అభివృద్ధి చెందిన విధానాన్ని సృష్టించడానికి మీకు నిజంగా సహాయపడింది."
+"तो , इसकी अपनी एक परिकल्पना ( hypothesis ) अनुक्रम ( sequence ) विश्लेषण ( analyse ) के आधार पर है जो यहाँ दिखाया गया है एक अनुक्रम ( sequence ) विश्लेषण ( analyse ) है ।","కాబట్టి, ఇది ఒక సీక్వెన్స్ ( sequence ) విశ్లేషణ ( analyse ) ఆధారంగా దాని స్వంత పరికల్పనను ( hypothesis ) కలిగి ఉంది, ఇది ఇక్కడ చూపిన శ్రేణి ( sequence ) విశ్లేషణ ( analyse )."
+"आप देख सकते हैं कि फिर से अनोखे अवशेष हैं जो मनुष्यों के मामले में मौजूद हैं , लेकिन जीन की अन्य प्रजातियों में नहीं हैं जो मायोसिन के लिए कोड , प्रोटीन में से एक है जो मांसपेशियों की मदद करता है और , लोग सोचते हैं कि संभवतः एक हो सकता है ; कारण है कि आपकी खोपड़ी मस्तिष्क को जानने में बहुत बड़ा है ।","మానవుల విషయంలో ప్రత్యేకమైన అవశేషాలు ఉన్నాయని మీరు చూడవచ్చు, కాని ఇతర జాతుల జన్యువులలో కాదు, ఇది కండరాలకు సహాయపడే ప్రోటీన్లలో ఒకటైన మైయోసిన్ కోసం కోడ్ చేస్తుంది మరియు ప్రజలు అనుకోవచ్చు, బహుశా ఒకటి కావచ్చు; కారణం మీ పుర్రె మెదడును తెలుసుకోవడానికి చాలా పెద్దది."
+ठीक !,మంచిది!
+"इसलिए , यह है कि मनुष्य कैसे विकसित हुआ ।","అందువల్ల, మనిషి ఈ విధంగా ఉద్భవించాడు."
+"अब , मैं कुछ अनोखी प्रजातियों के बारे में बात करने जा रहा हूँ ।","ఇప్పుడు, నేను కొన్ని ప్రత్యేక జాతుల గురించి మాట్లాడబోతున్నాను."
+वह प्रजातियां जो मानव की कल्पना करने से परे रहने की शक्ति रखती हैं ।,మానవుడు ఊహించిన దానికంటే మించి జీవించే శక్తి కలిగిన జాతి.
+"इसलिए , मैं बात करने जा रहा हूं कि एक बदसूरत जानवर , बदसूरत दिखता है , लेकिन अपनी क्षमता के मामले में अभूतपूर्व ( phenomenal ) जानवर है ।","అందువల్ల, నేను మాట్లాడబోతున్నాను ఒక అందములేని జంతువు అందవికారంగా కనిపిస్తుంది, కానీ అది సామర్థ్యం పరంగా అసాధారణమైనది ( phenomenal )."
+"यह वह जानवर है जिसे यहां दिखाया गया है जिसे नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) कहा जाता है क्योंकि इसमें त्वचा नहीं होती है यह खुला होता है , ये आपके पास नहीं होता है आपको पता है कि आप बाल जानते हैं , इसलिए इसके नग्न , इसे तिल चूहा कहा जाता है क्योंकि वे रहते हैं बर्रोस ( barrows ) में और ज्यादातर अंधेरे स्थितियों में ।","ఇక్కడ చూపిన జంతువుకు చర్మం లేనందున దీనిని నగ్న మోల్ ఎలుక ( naked mole rat ) అని పిలుస్తారు. దానిపై చర్మం లేదు అది తెరిచి ఉంది, అది మీ వద్ద లేదు. మీకు జుట్టు తెలుసు అని మీకు తెలుసు, కాబట్టి దాని నగ్నంగా దీనిని మోల్ ఎలుక అంటారు. అవి బారోస్ లో ( barrows ) మరియు ఎక్కువగా చీకటి పరిస్థితులలో నివసించేందుకు వెళతాయి."
+उनके पास उस तरह की आंखें नहीं हैं जो हमारे पास हैं ।,మనకు ఉన్న కళ్ళు వాటికి లేవు.
+"वे प्रकाश महसूस कर सकते हैं , लेकिन वास्तव में आप सुंदर रूप से नहीं देख सकते ।","వారు కాంతిని అనుభూతి చెందుతారు, కాని వాస్తవానికి మీరు అందంగా చూడలేరు."
+"लेकिन वे अद्भुत जानवर हैं , वे इस तरह से बर्रोस ( barrows ) में रहते हैं , आप देख सकते हैं कि ये सभी छोटे हैं जिन्हें आप जानते हैं कि यह एक स्तनधारी ( mammals ) है जो एक माउस या चूहे के आकार जैसा है ।","కానీ అవి అద్భుతమైన జంతువులు, అవి ఈ విధంగా బారోస్ ( barrows ) లో నివసిస్తాయి, అవి ఎలుక లేదా ఎలుక పరిమాణం లాంటి క్షీరదం ( mammals ) అని మీకు తెలిసిన అవన్నీ చిన్నవి అని మీరు చూడవచ్చు."
+"और , वे अफ्रीका के इस पूर्वी हिस्से के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं ।","మరియు, అవి ఆఫ్రికాలోని ఈ తూర్పు భాగానికి ప్రత్యేకమైనవి ( unique )."
+ठीक !,మంచిది!
+"तो , क्या इसके बारे में बहुत अच्छा है इसलिए लोगों ने जाकर नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) के पूरे जीनोम का अनुक्रम ( sequence ) किया ?","కాబట్టి, దాని గురించి చాలా గొప్ప విషయం ఏమిటంటే, ప్రజలు ఎందుకు వెళ్లి నగ్న మోల్ ఎలుక ( naked mole rat ) యొక్క మొత్తం జన్యువును క్రమం చేశారు?"
+"मैं इस नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) के बारे में जो कुछ भी अनूठा है , उसकी सराहना करने के लिए मैं आपको सिर्फ एक पैराग्राफ फिर से लगा रहा हूं ।",ఈ నగ్న మోల్ ఎలుక ( naked mole rat ) గురించి ప్రత్యేకంగా ఉన్నదానిని అభినందించడానికి నేను మీకు ఒక పేరాను తిరిగి వ్రాస్తున్నాను.
+ठीक !,మంచిది!
+"इसका भूमिगत ( subterranean ) से उपयोग किया जाता है , जिसका अर्थ है कि यह उनके अतिरिक्त लंबे समय तक जीवित स्तनधारियों ( mammals ) की सतह पर रहता है ।","ఇది భూగర్భ ( subterranean ) నుండి ఉపయోగించబడుతుంది, అనగా ఇది వాటి కంటే ఎక్కువ కాలం జీవించే క్షీరదాల ( mammals ) ఉపరితలంపై నివసిస్తుంది."
+"हालांकि , माउस का आकार अधिकतम जीवन काल 30 वर्ष से अधिक है , जिससे यह जानवर सबसे लंबे समय तक रहने वाला कृंतक है ।","ఏదేమైనా, ఎలుక యొక్క గరిష్ట జీవిత కాలం 30 సంవత్సరాలకు పైగా ఉంది, ఈ జంతువు ఎక్కువ కాలం జీవించిన ఎలుకగా మారుతుంది."
+नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) नगण्य सीनेस ( negligible senescence ) को दिखाते हैं कि वे बिल्कुल भी सामान्य नहीं लगते हैं ।,నగ్న మోల్ ఎలుకలు ( naked mole rat ) అవి సాధారణమైనవిగా ( negligible senescence ) కనిపించవు.
+मृत्यु दर में कोई उम्र से संबंधित वृद्धि नहीं होती है और न ही यह मृत्यु के बाद या उनके विकास के हिस्से में होती है ।,మరణాలలో వయస్సు సంబంధిత పెరుగుదల లేదు లేదా మరణం తరువాత లేదా వారి అభివృద్ధిలో కొంత భాగం జరగదు.
+उच्च अशिष्टता ( fecundity ) क्योंकि वे मृत्यु तक प्रजनन ( breeding ) पर रख सकते हैं ताकि वे मर जाने तक प्रजनन ( breeding ) रूप से सक्रिय रहें ।,"అధిక మలం  ( fecundity ) ఎందుకంటే అవి మరణం వరకు సంతానోత్పత్తిలో ( breeding )  ఉంచబడతాయి, తద్వారా అవి చనిపోయే వరకు చురుకైన సంతానోత్పత్తిగా ( breeding ) ఉంటాయి."
+"इसलिए , उनकी उम्र नहीं होती है कि वे लंबे समय तक जीवित रहते हैं अन्यथा मृत्यु के समय भी वे बिल्कुल ठीक होते हैं ।","అందువల్ల, వారు వయస్సు లేదు కాబట్టి వారు ఎక్కువ కాలం జీవిస్తారు, లేకపోతే వారు మరణించే సమయంలో కూడా బాగానే ఉంటారు."
+विलंबित उम्र बढ़ने के अलावा वे सहज कैंसर और प्रायोगिक प्रेरित ट्यूमरजन्यजनन ( tumorigenesis ) दोनों के प्रतिरोधी हैं ।,"వృద్ధాప్యం ఆలస్యం కావడంతో పాటు, అవి ఆకస్మిక క్యాన్సర్ మరియు ప్రయోగాత్మక ప్రేరిత ట్యూమోరిజెనిసిస్ ( tumorigenesis ) రెండింటికి నిరోధకతను కలిగి ఉంటాయి."
+"तो , उनके जीनोम को कुछ मिला है जो उन्हें कैंसर के लिए प्रतिरोधी बनाता है ।","కాబట్టి, వారి జన్యువు క్యాన్సర్‌కు నిరోధకతను కలిగించే ఏదో కనుగొంది."
+"तो , वे किसी भी तरह से खराब जीनों को नियंत्रित करने में सक्षम हैं जो आप जानते हैं और कैंसर को प्रेरित करते हैं यहां तक कि आप प्रयोगात्मक रूप से प्रेरित करते हैं ।","కాబట్టి, వారు మీకు తెలిసిన చెడు జన్యువులను ఎలాగైనా నియంత్రించగలుగుతారు మరియు మీరు ప్రయోగాత్మకంగా ప్రేరేపించిన క్యాన్సర్‌ను కూడా ప్రేరేపిస్తారు."
+"ये चूहे उम्र बढ़ने जैसे सिद्धांतों के लिए एक चुनौती देते हैं , क्योंकि हम आम तौर पर कहते हैं कि उम्र बढ़ने को आपके जीनोम में इनबिल्ट किया जाता है ।","ఈ ఎలుకలు వృద్ధాప్యం వంటి సిద్ధాంతాలకు సవాలుగా ఉంటాయి, ఎందుకంటే మీ జన్యువులో వృద్ధాప్యం అంతర్నిర్మితంగా ఉందని మేము సాధారణంగా చెబుతాము."
+"आप उम्र के कारण सिस्टम चाहते हैं कि आप मर जाएं , आपने अपने प्रजनन ( breeding ) का काम किया है , अब आप अपने स्प्रिंग्स के बारे में नहीं जानते हैं , आपने अपना कर्तव्य निभाया है जो कि अवधारणा है लेकिन यह उस सिद्धांत को भी धता बताती है ।","వయస్సు కారణంగా వ్యవస్థ చనిపోవాలని మీరు కోరుకుంటారు, మీరు మీ పెంపకం ( breeding ) పని చేసారు, ఇప్పుడు మీ బుగ్గల గురించి మీకు తెలియదు, మీరు మీ కర్తవ్యాన్ని చేసారు, ఇది ఒక భావన, కానీ అది కూడా ఆ సూత్రాన్ని ధిక్కరిస్తుంది. ఆమె చెబుతుంది."
+"और फिर , वे कहते हैं कि कैंसर होता है क्योंकि मृत्यु घटित होती है और होमेओस्तासिस ( homeostasis ) को फिर से करना पड़ता है क्योंकि यहां तक कि तनाव सेलुलर तनाव से निपटने की आपकी क्षमता उम्र बढ़ने के साथ कम हो जाती है ।","ఆపై, క్యాన్సర్ సంభవిస్తుందని, ఎందుకంటే మరణం సంభవిస్తుంది మరియు హోమియోస్టాసిస్ ( homeostasis ) పునరావృతం కావాలి ఎందుకంటే ఒత్తిడి సెల్యులార్ ఒత్తిడిని ఎదుర్కోగల మీ సామర్థ్యం కూడా వృద్ధాప్యంతో తగ్గుతుంది."
+"लेकिन इस जानवर में कुछ भी नहीं होता है , हालांकि महत्वपूर्ण ऑक्सीडेटिव ( oxidative ) तनाव की विशेषता नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) प्रोटियम उम्र संबंधी संवेदनशीलता ऑक्सीडेटिव ( oxidative ) क्षति को नहीं दिखाता है , कोई नुकसान नहीं होता है ।","ఈ జంతువులో ఏమీ జరగదు, అయినప్పటికీ ముఖ్యమైన ఆక్సీకరణ ( oxidative ) ఒత్తిడితో వర్గీకరించబడిన నగ్న మోల్ ఎలుక ( naked mole rat ) ప్రోటియం ఆక్సీకరణ ( oxidative ) నష్టానికి వయస్సు-సంబంధిత సెన్సిబిలిటీని చూపించదు, నష్టం లేదు."
+"यह कहते हुए वृद्धि की उबकाई नहीं है कि प्रोटीन क्षतिग्रस्त हैं , यहां कुछ भी नहीं होता है ।","ఇది ప్రోటీన్లు దెబ్బతిన్నాయని చెప్పడం పెరుగుదల కాదు, ఇక్కడ ఏమీ జరగదు."
+"नग्न तिल चूहा ( naked mole rat ) स्वाभाविक रूप से एक एकल प्रजनन ( breeding ) वाली महिला रानी के साथ बड़ी कॉलोनियों में रहता है जो आपको मधुमक्खियों में देखने वाली मधुमक्खियों के समान है जो अपने अधीनस्थ की यौन परिपक्वता को दबाती है , इसलिए वह मुख्य महिला बनी हुई है जो प्रजनन ( breeding ) कर रही है ।","నగ్న మోల్ ఎలుక ( naked mole rat ) వంటి స్వభావం కలిగిన తేనెటీగలు సహజంగా పెద్ద కాలనీలలో  తేనెటీగ ఆడ రాణితో నివసిస్తుంది, తేనెటీగలలో మీరు చూసే తేనెటీగలు వారి అధీనంలో ఉన్న వారి లైంగిక పరిపక్వతను అణిచివేస్తాయి, కాబట్టి ఆ ప్రధాన ఆడది సంతానోత్పత్తి ( breeding ) చేస్తోంది."
+"वे कम ऑक्सीजन और उच्च कार्बन - डाय - ऑक्साइड सांद्रता में पूर्ण अंधेरे में रहते हैं , क्योंकि वे फॉरो में रहते हैं और थर्मोजेनेसिस ( thermogenesis ) को बनाए रखने में असमर्थ हैं और न ही कुछ प्रकार के दर्द को महसूस करते हैं ।","అవి తక్కువ ఆక్సిజన్ మరియు అధిక కార్బన్-డి-ఆక్సైడ్ సాంద్రతలలో పూర్తి అంధకారంలో ఉంటాయి, ఎందుకంటే అవి ఫారోలలో నివసిస్తాయి మరియు థర్మోజెనిసిస్‌ను ( thermogenesis ) నిర్వహించలేకపోతున్నాయి లేకుంటే ఆ కొంత నొప్పిని అనుభవించవు."
+"यह सब देता है क्योंकि जब आप ठंड महसूस करते हैं तो आप कंपकंपी करते हैं , कंपकंपी आप शरीर के तापमान को बढ़ाने के लिए शारीरिक प्रतिक्रिया जानते हैं ।","ఇది అన్నింటినీ ఇస్తుంది ఎందుకంటే మీరు చల్లగా ఉన్నప్పుడు మీరు వణుకుతారు, శరీర ఉష్ణోగ్రత పెంచడానికి శారీరక ప్రతిచర్య మీకు తెలుస్తుంది."
+जब आप तापमान नीचे लाते हैं तो वे उस तरह के कंपकंपी नहीं दिखाते हैं ।,మీరు ఉష్ణోగ్రతను తగ్గించినప్పుడు అవి ఆ రకమైన వణుకు చూపించవు.
+"और , उन्हें दर्द भी महसूस नहीं होता है ।","మరియు, వారు నొప్పిని కూడా అనుభూతి చెందలేదు."
+"तो , यह एक उपहार में दिया गया जीव है , जिसके बारे में हम जो सोचते हैं , उससे छुटकारा पाना चाहिए , इससे आपको पता चल सकता है कि जीनोम में क्या है ।","కాబట్టి, ఇది ఒక అద్భుతమైన జీవి, దీని గురించి మనం ఏమనుకుంటున్నామో దాన్ని వదిలించుకోవాలి, తద్వారా జన్యువులో ఏముందో మీరు తెలుసుకోవచ్చు."
+"इसलिए , उन्होंने जो किया है , उन्होंने जीनोम को अनुक्रमित किया है और तिल चूहे के जीनोम का विश्लेषण ( analyse ) किया है , जो कैंसर प्रतिरोध के साथ अद्वितीय ( unique ) जीनोम विशेषताओं और आणविक अनुकूलन का खुलासा करता है ।","అందువల్ల, వారు చేసినది ఏమిటంటే వారు జన్యువును క్రమం చేసి, మోల్ ఎలుక యొక్క జన్యువును విశ్లేషించారు ( analyse ), ఇది క్యాన్సర్ నిరోధకతతో ప్రత్యేకమైన ( unique ) జన్యు లక్షణాలను మరియు పరమాణు అనుసరణలను వెల్లడిస్తుంది.."
+"पोईकिलोथेरंय ( Poikilothermy ) आप विभिन्न तापमान जीन हेयरलेसनेस में जीवित रह सकते हैं जो आप जानते हैं कि आपके पास सुरक्षा के लिए फर है , उन्हें इसकी आवश्यकता नहीं है ।","పోకిలోథెర్మి ( Poikilothermy ) మీ వివిధ ఉష్ణోగ్రతలను జన్యు వెంట్రుకలు తట్టుకోగలవు, మీకు తెలుసు  రక్షణ కోసం మీ వద్ద బొచ్చు ఉందని, వారికి ఇది అవసరం లేదు."
+कम ऑक्सीजन के प्रति असंवेदनशीलता ।,తక్కువ ఆక్సిజన్ వలన సున్నితత్వం.
+"वे हाइपोक्सिक स्थिति में रहते हैं , बहुत कम ऑक्सीजन बेहतर जीवित और परिवर्तित दृश्य कार्यात्मक ( function ) होते हैं जो देख नहीं सकते लेकिन फिर भी वे कार्य करते हैं ।","అవి హైపోక్సిక్ స్థితిలో ఉంటాయి, చాలా తక్కువ ఆక్సిజన్ మెరుగైన జీవనంతో మరియు దృశ్యమాన ఫంక్షనల్ ( function ) చూడలేనివి, అవి ఇప్పటికీ పనిచేస్తాయి ."
+सर्कैडियन रिथम्स और टेस्टी सेंसिंग ( Circadian rythms and teste sensing ) सभी से समझौता किया जाता है क्योंकि आपके पास दिन का प्रकाश नहीं होता है इसलिए सर्केडियन रिथम्स ( Circadian rythms ) जो आप सामान्य रूप से स्तनधारियों ( mammals ) में देखते हैं वह सब यहाँ बदल दिया गया है ।,"సిర్కాడియన్ రిథమ్స్ మరియు టెస్ట్ సెన్సింగ్ ( Circadian rythms and teste sensing ) అన్నీ రాజీపడతాయి, మీకు పగటిపూట ప్రకాశం లేనందున కాబట్టి మీరు సిర్కాడియన్ రిథమ్స్ ( Circadian rythms ) సాధారణంగా క్షీరదాలలో చూస్తారు, అవి ఇక్కడ అన్నింటినీ మారుస్తాయి. "
+"तो , यह जानकारी नग्न तिल चूहों ( naked mole rat ) में शत्रुतापूर्ण परिस्थितियों , अंधेरे ऑक्सीजन , कम ऑक्सीजन स्तर में रहने की असाधारण लंबी उम्र की क्षमता प्रदान करती है ।","కాబట్టి, ఈ సమాచారం నగ్న మోల్ ఎలుకలలో ( naked mole rat ) శత్రు పరిస్థితులను, చీకటి ఆక్సిజన్, తక్కువ ఆక్సిజన్ ప్రదేశాలలో జీవించడానికి అసాధారణ దీర్ఘాయువుని అందిస్తుంది."
+सही !,సరైనది !
+"तो हम समझ सकते हैं कि जीनोम कैसे कार्य करता है , उनका वास्तव में क्या मतलब है कि यह जानवर कैसे इतना सफल हो गया , संभवतः यह हमारे अपने बायोमेडिकल अनुसंधान को आगे बढ़ाने में हमारी मदद कर सकता है ।","కాబట్టి జన్యువు ఎలా పనిచేస్తుందో మనం అర్థం చేసుకోవచ్చు, అవి నిజంగా అర్థం ఏమిటంటే ఈ జంతువు ఎలా విజయవంతమైంది, బహుశా ఇది మన స్వంత బయోమెడికల్ పరిశోధనను ముందుకు తీసుకెళ్లడానికి సహాయపడుతుంది."
+"तो , यह सिर्फ एक चित्र है जिसे मैं यह दिखाने के लिए दिखा रहा हूं कि यह विशेष प्रजाति आपको कैसे पता चली है कि वे ऐसे जीन हैं जो माउस या मानव या चूहे से बहुत अलग हैं लेकिन इस प्रजाति के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं ।","కాబట్టి, ఇది ఇంకొక చిత్రము, ఇది నేను ఇక్కడ చూడటానికి చూపిస్తున్నది ఈ విశేషమైన జాతి మనకు ఎలా తెలుసు, ఇవి ఎటువంటి జన్యువులంటే మౌస్ లేదా మానవులు లేదా ఎలుకల కంటే చాలా భిన్నమైనవి, కానీ ఈ జాతికి ప్రత్యేకమైనవి ( unique )."
+"यदि आप इन जीन के कार्य को समझ सकते हैं जो इस तिल चूहे के लिए अद्वितीय ( unique ) हैं , और वे कोशिका प्रणाली में क्या कार्य करते हैं , जीव स्तर पर ऊतक ( tissue ) प्रणाली शायद आपको कुछ समझ मिल जाएगी कि हम कैंसर को कैसे नियंत्रित कर सकते हैं ।","మీరు ఈ జన్యువు పనితీరును అర్థంచేసుకున్నట్టయితే అది ఈ మోల్ ఎలుకకు ప్రత్యేకమైనది ( unique ) , మరియు అవి కణ వ్యవస్థలో ఏమి చేస్తాయో, జీవి స్థాయిలో కణజాల ( tissue ) వ్యవస్థ క్యాన్సర్‌ను ఎలా నియంత్రించగలదో మీకు కొంత అవగాహన ఇస్తుంది."
+"हम ऐसी स्थिति में कैसे रह सकते हैं जो हाइपोक्सिक है , और कई अन्य उन्नति हैं जो अन्यथा मनुष्य के लिए बहुत ही चुनौतीपूर्ण हैं ।","హైపోక్సిక్ ఉన్న పరిస్థితిలో మనం ఎలా జీవించగలం, మరియు మానవులకు చాలా సవాలుగా ఉన్న అనేక ఇతర పురోగతులు ఉన్నాయి."
+इसलिए इसकी जांच की जा रही है ।,"అందువల్ల, దీనిపై దర్యాప్తు చేస్తున్నారు."
+"ये कुछ फ्लो चार्ट हैं , जिन्हें लोग लंबे समय तक जीवित रहने के लिए समझने की कोशिश कर रहे हैं और आप जानवरों को जानते हैं , प्रतिलेखन , जीनोम की तुलना करते हैं ; क्या अंतर है इसे समझें और आगे बढ़ें और शरीर क्रिया विज्ञान में जीन के कार्य को समझें ।","ఇవి దీర్ఘకాలిక మనుగడ కోసం ప్రజలు ప్రయత్నిస్తున్న కొన్ని ఫ్లో చార్టులు మరియు మీకు జంతువులు, లిప్యంతరీకరణ, జన్యువులను సరిపోల్చడం తెలుసు; తేడా ఏమిటో అర్థం చేసుకోండి మరియు ముందుకు సాగండి మరియు శరీరధర్మ శాస్త్రంలో జన్యువుల పనితీరును అర్థం చేసుకోండి."
+यह सिर्फ कुछ अनोखी प्रजातियों को संक्षेप में प्रस्तुत करने के लिए है कि कैसे वे आपको कुछ शारीरिक स्थिति में कुछ अंतर्दृष्टि दे सकते हैं जो अन्यथा मानव के लिए अत्यंत घातक हैं ।,మానవులకు చాలా ప్రాణాంతకమైన కొన్ని శారీరక స్థితులపై వారు మీకు కొంత అవగాహన ఇవ్వగల ప్రత్యేకమైన కొన్ని జాతులను సంగ్రహించడం ఇది.
+पौधों पर भी इसी तरह का दृष्टिकोण लागू किया गया है ।,మొక్కలకు కూడా ఇదే విధమైన విధానం వర్తించబడింది.
+"तो , आप उदाहरण के लिए आप प्रजातियों में देख सकते हैं A और प्रजाति B आप जानते हैं कि कुछ बड़े या छोटे हैं और जीनोम की तुलना करते हैं और समझते हैं कि जीनोमिक परिवर्तन आपको विशेष गुण प्रदान करते हैं ।","కాబట్టి, మీరు జాతులు A మరియు జాతులలో చూడవచ్చు. కొన్ని పెద్దవి లేదా చిన్నవి అని మీకు తెలుసు మరియు జన్యువులను పోల్చండి మరియు జన్యు మార్పులు మీకు ప్రత్యేక లక్షణాలను ఇస్తాయని అర్థం చేసుకోండి."
+"उदाहरण के लिए , आप गोभी के बारे में बात करते हैं , यह एक फूल है ।","ఉదాహరణకు, మీరు క్యాబేజీ గురించి మాట్లాడుతారు, ఇది ఒక పువ్వు."
+"इस तरह की चीज जो हम खाते हैं अगर वे कहीं अधिक बड़ी बना सकते हैं तो यह छोटी हो जाती है इसलिए यदि आप समझ सकते हैं कि जीनोमिक हस्ताक्षर क्या है जो आपको बड़ी गोभी देता है , तो संभवत : आप पौधों या पत्तियों को इंजीनियर कर सकते हैं ।","ఈ రకమైన విషయం వారు చాలా పెద్దదిగా చేయగలిగితే అది చిన్నదిగా మారుతుంది కాబట్టి మీకు పెద్ద క్యాబేజీని ఇచ్చే జన్యు సంతకం ఏమిటో మీరు అర్థం చేసుకోగలిగితే, మీరు బహుశా మొక్కలు లేదా ఆకులను ఇంజనీర్ చేయవచ్చు."
+उदाहरण के लिए पालक के पत्ते फिर से आप एक ऐसी विविधता को जानते हैं जो विशाल पत्ते बनाती है यदि हस्ताक्षर हैं तो आप पहचान सकते हैं कि आप इसे प्राप्त कर सकते हैं ।,ఉదాహరణకు బచ్చలికూర ఆకులు. మళ్ళీ మీకు భారీ ఆకులు తయారుచేసే రకాలు తెలుసు. సంతకం ఉంటే మీరు దాన్ని పొందవచ్చని గుర్తించవచ్చు.
+"इसी तरह चाय के पौधे , कॉफी प्लांट के लिए हम फूल वगैरह ले सकते हैं ।","దేవిధంగా, టీ ప్లాంట్, కాఫీ ప్లాంట్ కోసం, మేము పువ్వులు మొదలైనవి తీసుకోవచ్చు."
+"तो , यह एक और आप जांच लाइन जानते हैं कि पौधे अपने अद्वितीय ( unique ) फेनोटाइप ( phenotype ) के लिए पौधों का अध्ययन कर सकते हैं जो मनुष्यों के लिए लाभकारी हो सकते हैं और उदाहरण के लिए परजीवी ( parasites ) भी ।","కాబట్టి, మొక్కలు మానవులకు ప్రయోజనకరంగా ఉండే వాటి ప్రత్యేకమైన ( unique ) సమలక్షణాల కోసం మొక్కలను ( phenotype ) అధ్యయనం చేయగలవని మీకు తెలిసిన మరొక పంక్తి మరియు ఉదాహరణకు పరాన్నజీవులు ( parasites ) కూడా."
+परजीवी ( parasites ) मुक्त जीवित प्रजातियों से विकसित हुए हैं ।,పరాన్నజీవులు ( parasites ) స్వేచ్ఛా-జీవన జాతుల నుండి ఉద్భవించాయి.
+सही !,సరైనది !
+"तो , आपके पास ऐसी प्रजातियां हैं जो परजीवी ( parasites ) हैं , क्या आप जानते हैं कि करीब से संबंधित प्रजातियां हैं जो मुक्त रहते हैं ।","కాబట్టి, మీకు పరాన్నజీవులు ( parasites ) ఉన్న జాతులు ఉన్నాయి, దగ్గరి సంబంధం ఉన్న జాతులు స్వేచ్ఛగా ఉన్నాయని మీకు తెలుసా."
+वे किसी भी जीव को संक्रमित नहीं करते हैं ।,అవి ఏ జీవికి సోకవు.
+"तो , अगर आप एक परजीवी ( parasites ) प्रजातियों के जीनोम की तुलना एक गैर - परजीवी ( parasites ) निकट जीवित प्रजातियों के साथ कर सकते हैं और जीनोम की तुलना कर सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఒక పరాన్నజీవి ( parasites ) జాతి యొక్క జన్యువును పరాన్నజీవులు ( parasites ) కాని జీవులతో దగ్గరగా జీవించగలిగితే మరియు జన్యువును పోల్చవచ్చు."
+आप समझ सकते हैं कि वे कौन से जीन हैं जिन्होंने परजीवी ( parasites ) बनने की क्षमता दी है ।,పరాన్నజీవులుగా ( parasites ) మారే సామర్థ్యాన్ని ఇచ్చిన జన్యువులు ఏవి అని మీరు అర్థం చేసుకోవచ్చు.
+"तो , फिर आप परजीवी ( parasites ) संक्रमण को नियंत्रित करने के लिए उन जीन या जीन उत्पादों को लक्षित कर सकते हैं ।","కాబట్టి, పరాన్నజీవుల ( parasites ) సంక్రమణను నియంత్రించడానికి మీరు ఆ జన్యువులను లేదా జన్యు ఉత్పత్తులను లక్ష్యంగా చేసుకోవచ్చు."
+सही !,సరైనది !
+"तो , मानव के लिए एक और फायदा है जो आप करते हैं ।","కాబట్టి, మీరు చేసే మానవునికి మరో ప్రయోజనం ఉంది."
+"इसलिए , दृष्टिकोण वह है जिस पर हमने चर्चा की है या आपको केवल एक विचार देता है कि कोई कैसे दृष्टिकोण कर सकता है ।","అందువల్ల, ఈ విధానం మేము చర్చించినది లేదా ఒకరిని ఎలా సంప్రదించగలదో మీకు ఒక ఆలోచన ఇస్తుంది."
+"परिणाम अंतहीन है , यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि आप क्या देख रहे हैं कि आप कैसे करना चाहते हैं , क्या प्रौद्योगिकियां विकसित हैं ।","ఫలితం అంతులేనిది, ఇవన్నీ మీరు చూస్తున్నదానిపై ఆధారపడి ఉంటాయి, మీరు దీన్ని ఎలా చేయాలనుకుంటున్నారు, ఏ సాంకేతికతలు అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి."
+"तो , यह है कि आप अगले 10 से 20 वर्षों में अकल्पनीय जानते हैं कि आप देख रहे हैं कि आप कार्यात्मक जीनोमिक्स में एक क्रांति जानते हैं क्योंकि यह सिर्फ शुरुआत है जहां हम बड़े पैमाने पर जीनोम को समझने की कोशिश कर रहे हैं , यह कैसे कार्य करता है ।","కాబట్టి, రాబోయే 10 నుండి 20 సంవత్సరాలలో మీరు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్లో ఊహించలేని ఒక విప్లవం రాబోతుందని మీకు తెలుసు, ఎందుకంటే ఇది జన్యువును బాగా అర్థం చేసుకోవడానికి మేము ప్రయత్నిస్తున్న ప్రారంభం, ఇది ఎలా పనిచేస్తుంది."
+"यह जीन अभिव्यक्ति , प्रोटीन अभिव्यक्ति को नियंत्रित करता है ।","ఇది జన్యు వ్యక్తీకరణ, ప్రోటీన్ వ్యక్తీకరణను నియంత్రిస్తుంది."
+"कोशिका कार्य , ऊतक ( tissue ) कार्य और जीव कैसे कार्य करते हैं ?","కణ విధులు, కణజాల  ( tissue ) విధులు మరియు జీవులు ఎలా పని చేస్తాయి?"
+"और यदि आप विभिन्न प्रकार की प्रजातियों के लिए समझ सकते हैं , तो संभवतः आप अधिक जानकारी प्राप्त करेंगे और रोग को रोकने या रोग को नियंत्रित करने या पौधों और जानवरों में वांछित फेनोटाइप ( phenotype ) बढ़ाने के बारे में जानते हैं जो हम सीधे निर्भर हैं ।","మరియు మీరు వివిధ రకాల జాతుల కోసం అర్థం చేసుకోగలిగితే, మీరు మరింత సమాచారం పొందుతారు మరియు వ్యాధిని ఎలా నిరోధించాలో లేదా నియంత్రించాలో లేదా మనం నేరుగా ఆధారపడిన మొక్కలు మరియు జంతువులలో కావలసిన సమలక్షణాన్ని ( phenotype ) ఎలా పెంచుకోవాలో మీకు తెలుస్తుంది."
+"इसलिए , आप अगले दस वर्षों में इस तरह के बदलावों को देख रहे हैं , यह बहुत नाटकीय होने वाला है और यदि आप किसी ऐसे क्षेत्र पर गौर करना चाहते हैं जो वास्तव में मानव समाज पर बहुत बड़ा प्रभाव डालने वाला है तो यह कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) है और इसके लिए धन्यवाद इस कोर्स में शामिल होने से मुझे उम्मीद है कि आपको मज़ा आएगा ।","కాబట్టి, రాబోయే పదేళ్ళలో మీరు ఇటువంటి మార్పులను చూస్తున్నారు, ఇది చాలా నాటకీయంగా ఉంటుంది మరియు మీరు నిజంగా మానవ సమాజంపై భారీ ప్రభావాన్ని చూపబోయే ప్రాంతాన్ని చూడాలనుకుంటే, అది క్రియాత్మక జన్యుశాస్త్రం  ( functional genomics ) యొక్క పని."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/The_Genomics_Era-lfWyZAcyBRc.hi._-_Sheet_1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/The_Genomics_Era-lfWyZAcyBRc.hi._-_Sheet_1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..49ab364f5affa97eadedaade7f212a9727ba64ae
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/The_Genomics_Era-lfWyZAcyBRc.hi._-_Sheet_1.csv
@@ -0,0 +1,156 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi तो इस पाठ्यक्रम कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) में वापस स्वागत है और यह एक सप्ताह का दूसरा व्याख्यान ( lecture ) है ।,వెబ్ వి‌టి‌టి రకం: శీర్షికలు భాష:  కాబట్టి ఈ కోర్సు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్‌కు స్వాగతించేది మరియు ఇది వారంలో రెండవ ఉపన్యాసం.,
+इसलिए पिछले व्याख्यान ( lecture ) में हमने देखा कि आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) का क्षेत्र कैसे विकसित हुआ है और इसके कारण जीनोमिक्स युग ( genomics era ) को सही कहा जाता है ।,"అందువల్ల, గత ఉపన్యాసంలో పరమాణు జీవశాస్త్ర రంగం ఎలా అభివృద్ధి చెందిందో చూశాము మరియు ఈ జన్యుశాస్త్ర యుగం కారణంగా సరైనది అంటారు.",
+तो यहाँ इस स्लाइड में संक्षेप में प्रस्तुत किया जा रहा है ।,కాబట్టి ఇది ఈ స్లయిడ్‌లో ఇక్కడ సంగ్రహించబడింది.,
+"आप देखें कि हमने मेंडल ( Mendel ’ s ) की अवधारणा की शुरुआत डीएनए डबल हेलिक्स ( DNA double helix ) से की है कि कैसे वॉटसन ( Watson ) और क्रिक ( Crick ) ने डीएनए ( DNA ) की संरचना और फिर सभी कोडन को हल किया और फिर आपने पहली बार 1972 में एक पुनः संयोजक डीएनए ( DNA ) तकनीक के रूप में विकसित की है जिसे और 1977 में मैक्सम ( Maxam ) और गिल्बर्ट ( Gilbert ) द्वारा डीएनए सिक्वेंसिंग ( DNA sequence ) को सही कहा जाता है , जिसके कारण अब आपके पास एक ऐसा उपकरण है जिसके द्वारा आप डीएनए ( DNA ) को अनुक्रमित करने में सक्षम हैं ।","మనం మెండెల్ యొక్క DNA DNA హెలిక్స్ అనే భావనను ప్రవేశపెట్టినట్లు మీరు చూస్తున్నారు, వాట్సన్ మరియు క్రిక్ DNA యొక్క నిర్మాణాన్ని ఎలా పరిష్కరించారు మరియు తరువాత అన్ని కోడింగ్. ఆపై మీరు మొదట 1972 లో పున:సంయోగ DNA సాంకేతికతను అభివృద్ధి చేశారు మరియు 1977 లో మాక్సం మరియు గిల్బర్ట్ చేత DNA సీక్వెన్స్ అని పిలిచారు, ఈ కారణంగా మీరు డిఎన్‌ఎను క్రమం చేయగలిగే పరికరం ఉంది.",
+तो इस पल को विकसित किया गया था और सभी वैज्ञानिकों के साथ साझा किया गया था और आप पाएंगे कि वहाँ हैं इतने सारे लैब अब पुनः संयोजक डीएनए ( recombinant DNA ) या तो डीएनए ( DNA ) से या आरएनए ( RNA ) से इसे सीडीएनए ( cDNA ) में परिवर्तित करके या डीएनए ( DNA ) की प्रतिलिपि बनाने में सक्षम हैं और उन्होंने अनुक्रमण शुरू कर दिया ।,"ఈ క్షణం అభివృద్ధి చేయబడింది మరియు అన్ని శాస్త్రవేత్తలతో పంచుకోబడింది మరియు ఇప్పుడు DNA నుండి లేదా RNA నుండి గాని DNA ను పున: సంయోగం చేసే చాలా ప్రయోగశాలలు ఉన్నాయని మీరు కనుగొంటారు, దీనిని సిడిఎన్ఎ (CDNA) అని పిలుస్తారు లేదా వారు DNA ను  కాపీ చేయగలుగుతారు మరియు అవి క్రమం ప్రారంభించబడతాయి.",
+"तो जाहिर है मैं आपको बड़ी मात्रा में डेटा के बारे में बताने जा रहा हूं क्योंकि आप जानते हैं कि डीएनए ( DNA ) अनुक्रम चार आधारों से बना होता है , जिसके संयोजन से हमें अनुक्रम प्राप्त होता है इसीलिए जीन ( gene ) बैंक नामक एक नई अवधारणा का जन्म हुआ , जिसका अर्थ है कि यह एक ऐसा बैंक है जो मुद्रा नहीं रखता है लेकिन अनुक्रम ।","కాబట్టి స్పష్టంగా నేను పెద్ద మొత్తంలో డేటా గురించి మీకు చెప్పబోతున్నాను ఎందుకంటే DNA క్రమం నాలుగు స్థావరాలతో రూపొందించబడిందని మీకు తెలుసు, దీని ద్వారా మనకు ఒక క్రమం లభిస్తుంది, అందుకే కొత్త జన్యు బ్యాంకు కాన్సెప్ట్ పుట్టింది, అంటే ఇది కరెన్సీని కలిగి ఉండని బ్యాంకు, కానీ క్రమం.",
+"तो तब अमेरिकी सरकार आपके साथ एक तरह की अवधारणा को जानती है जिसे हमें अनुक्रमित ( sequence ) करना चाहिए प्रौद्योगिकी का उपयोग करने वाले मानव जीनोम ( genome ) जो उपलब्ध थे और यह अभी भी एक प्रस्ताव था लेकिन यह 1984 में था , तब 85 पीसीआर ( PCR ) आया क्योंकि इससे चीजें बहुत आसान हो गई थीं अब हम वास्तव में बड़ी मात्रा में डीएनए ( DNA ) की प्रतीक्षा नहीं कर सकते हैं , हमारे पास छोटी राशि हो सकती है , हम लाखों प्रतियां बना सकते हैं और फिर आप जानते हैं कि तकनीक भी न केवल रासायनिक आधारित दृष्टिकोण बल्कि इलेक्ट्रॉनिक्स ( electronics ) और इंस्ट्रूमेंटेशन ( instrumentation ) आधारित दृष्टिकोण भी विकसित हुई है , तो क्या आप जानते हैं कि ऐसी खोजें या आविष्कार थे जिनके कारण स्वचालित डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencers ) कहा जाता है जहां आप अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं बड़ी संख्या में नमूने ।","1982 లో, యుఎస్ స్థాపన ఒక జీన్ బ్యాంక్ బేస్ అని పిలువబడే డేటా బేస్ ను సృష్టించింది, అక్కడ మీరు, మీరు ఒక డిఎన్ఎ సీక్వెన్స్ ఇస్తే, మీరు ఆ క్రమాన్ని నిల్వ చేయగలుగుతారు మరియు జన్యువు లేదా డిఎన్ఎ యొక్క పనితీరును అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించే ఎవరైనా కూడా చేయగలరు ఈ డేటా బేస్ను యాక్సెస్ చేయండి, ఇది ఉచిత ఓపెన్ డేటా బేస్ మరియు ఇది మొదటిసారి కాని త్వరలో యూరప్ మరియు జపాన్ నుండి EMBL అని పిలువబడే మరొక అంశం ఉంది మరియు ఇదే విధమైన సీక్వెన్స్ డేటా బేస్ కూడా అభివృద్ధి చెందింది మరియు విప్లవాలు జన్యువుపై మెరుగైన అవగాహనకు దారితీశాయి మరియు తరువాత మొదటి జన్యువు లేదా మానవ రుగ్మతకు. మీకు తెలుసా, క్రోమోజోమ్‌లో ఉన్న సన్నివేశాల ఆధారంగా జన్యువులను మ్యాప్ చేశారు, ఇవి 1983 లో వారు ఉపయోగించిన పునరావృత శ్రేణులు, ఒక జన్యువు. మ్యాపింగ్ జరిగింది మరియు వెంటనే వారు శక్తిని అర్థం చేసుకున్నారు జన్యువును అర్థం చేసుకోవడం, ఆ భీమాను అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు నిజంగా సహాయపడుతుంది రియాస్ ఎలా ఉన్నాయి మరియు మానవ జనాభాలో వివిధ జాతులు భిన్నంగా ఉన్నాయని మీకు ఎలా తెలుసు, ఇది వారికి ప్రత్యేకమైన ప్రయోజనాలను ఇస్తుంది.",
+"तो तब अमेरिकी सरकार आपके साथ एक तरह की अवधारणा को जानती है जिसे हमें अनुक्रमित ( sequence ) करना चाहिए प्रौद्योगिकी का उपयोग करने वाले मानव जीनोम ( genome ) जो उपलब्ध थे और यह अभी भी एक प्रस्ताव था लेकिन यह 1984 में था , तब 85 पीसीआर ( PCR ) आया क्योंकि इससे चीजें बहुत आसान हो गई थीं अब हम वास्तव में बड़ी मात्रा में डीएनए ( DNA ) की प्रतीक्षा नहीं कर सकते हैं , हमारे पास छोटी राशि हो सकती है , हम लाखों प्रतियां बना सकते हैं और फिर आप जानते हैं कि तकनीक भी न केवल रासायनिक आधारित दृष्टिकोण बल्कि इलेक्ट्रॉनिक्स ( electronics ) और इंस्ट्रूमेंटेशन ( instrumentation ) आधारित दृष्टिकोण भी विकसित हुई है , तो क्या आप जानते हैं कि ऐसी खोजें या आविष्कार थे जिनके कारण स्वचालित डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencers ) कहा जाता है जहां आप अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं बड़ी संख्या में नमूने ।","కాబట్టి యుఎస్ ప్రభుత్వం మీతో మనకు క్రమం చేయవలసిన ఒక రకమైన భావన తెలుసు. అందుబాటులో ఉన్న సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగించి మానవ జన్యువు మరియు ఇది ఇప్పటికీ ఒక ప్రతిపాదన కానీ అది 1984 లో, అప్పుడు 85 పిసిఆర్. . టెక్నాలజీ రసాయన ఆధారిత విధానాన్ని మాత్రమే కాకుండా ఎలక్ట్రానిక్స్ మరియు ఇన్స్ట్రుమెంటేషన్ ఆధారిత విధానాన్ని కూడా అభివృద్ధి చేసింది, కాబట్టి మీరు ఆటోమేటెడ్ డిఎన్ఎ సీక్వెన్సర్స్ అని పిలువబడే ఆవిష్కరణలు లేదా ఆవిష్కరణలు ఉన్నాయని మీకు తెలుసా ఒక క్రమం పెద్ద సంఖ్యలో నమూనాలను క్రమం చేయగలదు.",0
+"एक कंप्यूटर अनुक्रम का विश्लेषण करने में सक्षम होता है और आपको वह क्रम देता है जो सीधे अंदर आता है यह वास्तव में एक विस्फोट के रूप में कहा जाता है , क्योंकि तब लोगों ने मानव डीएनए ( DNA ) और 1987 की पहली पीढ़ी के मानव आनुवंशिक मानचित्र ( genetic map ) को विकसित करने के लिए इस पद्धति का उपयोग करना शुरू कर दिया था , आपको एक तरह का पता होता है जिसे मार्कर ( markers ) कहा जाता है जो एक मील की दूरी पर स्थित हैं ।","ఒక కంప్యూటర్ ఒక క్రమాన్ని విశ్లేషించగలదు మరియు మీకు నేరుగా వచ్చే క్రమాన్ని ఇస్తుంది. దీనిని వాస్తవానికి పేలుడు అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే అప్పుడు ప్రజలు మానవ DNA గురించి మరియు 1987 మానవ జన్యువు యొక్క మొదటి తరం గురించి తెలుసుకున్నారు మీరు జన్యు పటాన్ని అభివృద్ధి చేయడానికి ఈ పద్ధతిని ఉపయోగించడం ప్రారంభించారు, మీకు ఒక మైలు దూరంలో ఉన్న గుర్తులను పిలిచే ఒక రకమైన చిరునామా వస్తుంది",
+जीनोम ( genome ) में और फिर वे उस अवधारणा के साथ आए ।,జన్యువులో మరియు తరువాత వారు ఆ భావనతో ముందుకు వచ్చారు.,
+"और फिर 1988 में मानव जीनोम संगठन ( genome organisation ) का गठन किया गया और अमेरिका की राष्ट्रीय अनुसंधान परिषद ने एक रिपोर्ट जारी की कि हमें मानव जीनोम ( genome ) का मानचित्र बनाना और अनुक्रम करना चाहिए और फिर एक गुणसूत्र ( chromosome ) के रूप में खमीर गुणसूत्र का अनुक्रम किया गया और इसी तरह उन्होंने परीक्षण पद्धति शुरू की और सीक्वेंस ( sequence ) का विश्लेषण ( analysing ) करने और उन्हें कैसे स्टोर किया जाए आदि के साथ आने वाली चुनौतियाँ तो इसने एक नए युग का जन्म किया है जिसे आप जीनोमिक्स ( genomics ) कहते हैं , जीनोमिक्स का जन्म और 1989 जिसे आप जानते हैं जीन ( gene ) की पहली सफल खोज मानव रोग का कारण क्या है , यह जानने के बिना कि जीन ( gene ) का कार्य क्या है ।","ఆపై 1988 లో హ్యూమన్ జీనోమ్ ఆర్గనైజేషన్ ఏర్పడింది మరియు యుఎస్ నేషనల్ రీసెర్చ్ కౌన్సిల్ ఒక నివేదికను విడుదల చేసింది, మనం మానవ జన్యువును మ్యాప్ చేసి క్రమం చేయాలి మరియు తరువాత క్రోమోజోమ్‌గా ఉండాలి ఈస్ట్ క్రోమోజోములు క్రమం చేయబడ్డాయి, కాబట్టి అవి పరీక్షా పద్ధతిని మరియు సన్నివేశాలను విశ్లేషించడంలో వచ్చే సవాళ్లను మరియు వాటిని ఎలా నిల్వ చేయాలో ప్రారంభించాయి, కాబట్టి ఇది మీరు జన్యుశాస్త్రంలో ఉపయోగించగల కొత్త శాఖని సృష్టించింది ( జన్యుశాస్త్రం), జన్యుశాస్త్రం యొక్క పుట్టుక మరియు 1989 మానవ వ్యాధికి కారణం ఏమిటో తెలియకుండా జన్యువుల యొక్క మొదటి విజయవంతమైన ఆవిష్కరణ మీకు తెలుసు.",
+"इसे पोजिशनल क्लोनिंग ( positional cloning ) कहा जाता है जिसके कारण जीन ( gene ) की खोज सिस्टिक फाइब्रोसिस ( Cystic Fibrosis ) नामक बीमारी के लिए हुई थी , जो कि पहले एक है , लेकिन जल्द ही यह दृष्टिकोण है कि आप उपयोग करने जा रहे हैं कि मार्करों में ये कुछ और नहीं हैं , बल्कि अनुक्रम दोहराते हैं और उनका उपयोग करते हैं समझना , पहचानना , पता लगाना जीन ( gene ) बहुत आसान हो गया है और हजारों मानव आनुवंशिक विकार ( genetic disorders ) जीन की पहचान 1989 के बाद से की गई है , सिस्टिक फाइब्रोसिस जीन ( Cystic Fibrosis gene ) की पहचान की गई थी ।","దీనిని పొజిషనల్ క్లోనింగ్ అని పిలుస్తారు, ఇది సిస్టిక్ ఫైబ్రోసిస్ అనే వ్యాధికి జన్యువును కనుగొనటానికి దారితీసింది, ఇది మొదటిది, కానీ త్వరలో ఇది మీరు ఉపయోగించబోయే విధానం. ఈ గుర్తులను మరెక్కడా కాదని, సన్నివేశాలను పునరావృతం చేయడం మరియు ఉపయోగించడం 1989 నుండి వేలాది మానవ జన్యుపరమైన లోపాల జన్యువులను అర్థం చేసుకోవడం, గుర్తించడం, గుర్తించడం మరియు గుర్తించడం చాలా సులభం. సిస్టిక్ ఫైబ్రోసిస్ జన్యువు గుర్తించబడింది.",
+इसलिए इस व्याख्यान को जानने के बाद हम उन कुछ महत्वपूर्ण मील पोस्ट के माध्यम से चलने जा रहे हैं ताकि आप देख सकें कि हर प्रगति के साथ जब आप मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) और इसी तरह की बात करते हैं ।,"కాబట్టి ఈ ఉపన్యాసం గురించి తెలుసుకున్న తరువాత మనం ఆ కొన్ని ముఖ్యమైన మైలు పోస్టుల ద్వారా నడవబోతున్నాము, తద్వారా మీరు మానవ జన్యు శ్రేణి గురించి మాట్లాడేటప్పుడు ప్రతి పురోగతితో చూడవచ్చు.",
+"यह कुछ मुद्दों के साथ भी आता है , जब आप डीएनए ( DNA ) का अनुक्रम कर सकते हैं , तब ये मुद्दे जान सकते हैं और फिर जब आप उस अनुक्रम को डेटा बेस में एक पोर्टल ( portal ) में उपलब्ध करना चाहते हैं जो सभी के लिए सुलभ हो , इसलिए यह मानव जीनोम संगठन ( genome organisation ) द्वारा निर्णय लिया गया कि सभी अनुक्रम को एक पोर्टल ( portal ) में जमा किया जाना चाहिए जो किसी और सभी के लिए सुलभ हो ।","ఇది కొన్ని సమస్యలతో కూడా వస్తుంది, మీరు DNA ను క్రమం చేయగలిగినప్పుడు, మీరు ఈ సమస్యలను తెలుసుకోవచ్చు మరియు మీరు ఆ క్రమాన్ని డేటా బేస్ లో ఒక పోర్టల్‌లో అందరికీ అందుబాటులో ఉంచాలనుకున్నప్పుడు , కాబట్టి ఎవరికైనా మరియు ప్రతిఒక్కరికీ అందుబాటులో ఉండే పోర్టల్‌లో అన్ని సన్నివేశాలను నిల్వ చేయాలని జన్యు సంస్థ నిర్ణయించింది.",
+तो यह भी अपनी चुनौतियों ( challenges ) के साथ आता है जैसे कि यदि आपके पास अलग - अलग दौड़ के अनुक्रम ( sequence ) हैं और यदि कोई व्यक्ति यह पहचानता है कि वे कौन से क्रम हैं जो आपको एक बीमारी पैदा करने का जोखिम देते हैं और इसी तरह कुछ निश्चित दौड़ या व्यक्ति के खिलाफ इसका इस्तेमाल किया जा सकता है ।,కనుక ఇది మీకు విభిన్న జాతి సన్నివేశాలను కలిగి ఉంటే మరియు మీకు వ్యాధిని కలిగించే ప్రమాదం ఉన్న సన్నివేశాలు ఎవరో గుర్తించినట్లయితే దాని సొంత సవాళ్లతో కూడా వస్తుంది. అదేవిధంగా ఇది ఒక నిర్దిష్ట జాతి లేదా వ్యక్తికి వ్యతిరేకంగా ఉపయోగించబడుతుంది.,
+"इसलिए नैतिक कानूनी और सामाजिक निहितार्थ ( social implications ) थे , जिन पर चर्चा की गई थी और कुछ दिशानिर्देशों को कंसोर्टियम ( consortium ) द्वारा बनाया जा रहा है और फिर इन खोजों को आप अनुक्रम को समझ रहे हैं और मार्करों ( markers ) के साथ आ रहे हैं जैसा कि मैंने कहा कि कई नए जीन ( gene ) रोग प्रक्रिया में फंसे हुए जाता है ।","కాబట్టి చర్చించబడిన నైతిక, చట్టపరమైన మరియు సామాజిక చిక్కులు ఉన్నాయి మరియు కొన్ని మార్గదర్శకాలు కన్సార్టియం చేత చేయబడుతున్నాయి, ఆపై ఈ ఆవిష్కరణలు మీరు క్రమాన్ని అర్థం చేసుకుని, గుర్తులతో వస్తున్నాయి. నేను చెప్పినట్లుగా, చాలా కొత్త జన్యువులు వ్యాధి ప్రక్రియలో చిక్కుకుంటాయి.",
+"उनमें से एक स्तन कैंसर जीन है ( Breast Cancer gene ) जिसे बीआरसीए 1 ( BRCA 1 ) कहा जाता है , वैसे ही मैप किया गया था , इसलिए फिर से कैंसर आनुवांशिकी ( genetics ) के परिप्रेक्ष्य ( perspective ) में एक बहुत ही महत्वपूर्ण खोज है ।","వాటిలో ఒకటి బి‌ఆర్‌సి‌ఏ 1 అని పిలువబడే రొమ్ము క్యాన్సర్ జన్యువు, అదే విధంగా మ్యాప్ చేయబడింది, కాబట్టి మళ్ళీ క్యాన్సర్ జన్యుశాస్త్రం యొక్క దృక్పథంలో చాలా ముఖ్యమైన ఆవిష్కరణ ఉంది.",
+"फिर जब आप जानते हैं कि उन्नति के साथ ही हमारे पास 1992 की तुलना में कई जगहें हैं , तो दूसरी पीढ़ी का मानव आनुवंशिक मानचित्र ( genetic map ) विकसित किया गया था जो वास्तव में आपको बताता है कि हर गुणसूत्र के लिए मार्कर कहाँ हैं ।","1992 లో కంటే మనకు చాలా ఎక్కువ స్థలాలు ఉన్నాయని మీకు తెలిసినప్పుడు, రెండవ తరం జన్యు జన్యు పటం అభివృద్ధి చేయబడింది, ఇది ప్రతి క్రోమోజోమ్‌కు గుర్తులను ఎక్కడ ఉందో మీకు తెలియజేస్తుంది.",
+"घनत्व बढ़ गया है , इसलिए लोग इन मार्करों ( markers ) का उपयोग करने में सक्षम हैं , जिन्हें आप समझने और गुणसूत्रों ( chromosomes ) की बेहतर जांच करने के लिए जानते हैं और फिर आपके पास अंततः मानव जीनोम ( genome ) कार्यक्रम अनुक्रमण कार्यक्रम स्थापित किया गया था यह एक पंचवर्षीय योजना है ।","సాంద్రత పెరిగింది, కాబట్టి ప్రజలు క్రోమోజోమ్‌లను అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు బాగా పరిశీలించడానికి మీకు తెలిసిన ఈ గుర్తులను ఉపయోగించగలుగుతారు, ఆపై మీరు చివరకు మానవ జన్యు ప్రోగ్రామ్ సీక్వెన్సింగ్ ప్రోగ్రామ్‌ను ఏర్పాటు చేస్తారు.",
+यह स्थापित किया गया था और तब कंसोर्टियम मोड ( consortium mode ) हैं क्योंकि लगभग पांच - छह देश आए हैं एक साथ और वे इस तरह की समझ और सहमति व्यक्त करते हैं कि जीनोम ( genome ) के किस क्षेत्र में उन्हें अनुक्रम करना चाहिए और आपका स्वागत है विश्वास केंद्र आप जानते हैं कि बल में शामिल होने से आप प्रक्रिया अनुक्रमण को गति देते हैं और 1994 में मानव आनुवंशिक मानचित्रण ( genetic mapping ) जिसे आप बहुत अच्छे से जानते हैं ।,"ఇది స్థాపించబడింది మరియు తరువాత కన్సార్టియం మోడ్ ఎందుకంటే ఐదు - ఆరు దేశాలు కలిసి వచ్చాయి మరియు వారు జన్యువు యొక్క ఏ ప్రాంతాన్ని క్రమం చేయాలి మరియు మీ గురించి అర్థం చేసుకుంటారు మరియు అంగీకరిస్తారు స్వాగత విశ్వాస కేంద్రం శక్తులలో చేరడం ద్వారా మీరు ప్రాసెస్ సీక్వెన్సింగ్‌ను వేగవంతం చేస్తారని మరియు 1994 లో, మీకు బాగా తెలిసిన జన్యు మ్యాపింగ్ మీకు తెలుసు.",
+"अधिक लक्ष्य प्राप्त किया गया था कि वे मानव जीनोम ( genome ) के डीएनए ( DNA ) के टुकड़े बनाने में सक्षम हैं , उन्हें लेबल करें और उन्हें सॉर्ट करें और सभी मील पोस्ट डालने में सक्षम हों , इसलिए आपके पास मानव जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) के लिए कंकाल की रूपरेखा बहुत अधिक है ।","మానవ లక్ష్యం (జన్యువు) యొక్క DNA శకలాలు తయారు చేయడం, వాటిని లేబుల్ చేసి క్రమబద్ధీకరించడం మరియు అన్ని మై పోస్ట్‌లను చొప్పించగలగడం గొప్ప లక్ష్యం, కాబట్టి మీకు మానవ జన్యు శ్రేణి ఉంది ) అస్థిపంజర పదనిర్మాణం కోసం.",
+"ताकि अनुक्रमण की प्रक्रिया को जल्द पूरा किया जाए भौतिक मानचित्र ( physical map ) , जीन के विभिन्न खंडों के बीच की दूरी और अन्य लोग 1995 में सामने आए और फिर इस सब के साथ आप जानते हैं कि जीवाणु जीनोम ( genome ) की प्रगति जो कि जीनोम ( genome ) के प्रभाव से बहुत छोटी है , को अनुक्रमित किया गया था और फिर कुछ अन्य मुद्दे थे जो आप के साथ आए थे जब आप जानते हैं कि वे जीनोम ( genome ) का अनुक्रम कैसे करते हैं और फिर वे यह भी कहते हैं कि संयुक्त राज्य अमेरिका सरकार इस नीति के साथ आई है कि आनुवांशिक भेदभाव ( genetic discrimination ) के कार्य स्थान को कैसे बर्दाश्त नहीं किया जा सकता है ताकि आप यह जान सकें कि ये नैतिक मुद्दे हैं खमीर अनुक्रम ( yeast sequence ) की तरह अन्य सरल जीव भी 1996 में पूरा हो गया था क्योंकि ये बहुत छोटे जीनोम ( genome ) हैं और द्वारा तब वैज्ञानिक समुदाय भी यह समझने लगा था कि यह केवल मानव जीनोम ( genome ) का अनुक्रमण करेगा , केवल पर्याप्त नहीं होगा ।","తద్వారా సీక్వెన్సింగ్ ప్రక్రియ త్వరగా పూర్తవుతుంది, భౌతిక పటం, జన్యువు యొక్క విభిన్న విభాగాల మధ్య దూరం మరియు ఇతరులు 1995 లో బయటకు వచ్చారు, ఆపై వీటన్నిటితో మీకు తెలుసు జన్యు జన్యువు యొక్క పురోగతి జన్యువు ప్రభావం కంటే చాలా చిన్నది, ఇది క్రమం చేయబడింది మరియు తరువాత కొన్ని ఇతర సమస్యలు మీతో వచ్చాయి, అవి జన్యువును ఎలా క్రమం చేశాయో మీకు తెలుస్తుంది మరియు తరువాత అవి కూడా చెబుతాయి జన్యు వివక్ష యొక్క పనితీరును ఎలా తట్టుకోలేరనే దానిపై యునైటెడ్ స్టేట్స్ ప్రభుత్వం ఒక విధానాన్ని తీసుకువచ్చింది, తద్వారా ఇవి నైతిక సమస్యలు అని మీకు తెలుసు. ఈస్ట్ సీక్వెన్స్ వంటి ఇతర సాధారణ జీవులు ఇవి చాలా చిన్న జన్యువులు కనుక 1996 లో కూడా పూర్తయింది, అప్పటికి శాస్త్రీయ సమాజం కూడా అర్థం చేసుకుంది, ఇది మానవ జన్యువును మాత్రమే వేరు చేస్తుంది, సరిపోదు.",
+जीन ( gene ) कार्यों को समझने के लिए हमारे पास बहुत अच्छे मॉडल होने चाहिए ।,జన్యు విధులను అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు చాలా మంచి నమూనాలు అవసరం.,
+"इसलिए एक मॉडल जो मानव के करीब है , यह आनुवांशिक उपकरण के मामले में बहुत अच्छा था , और इसलिए उन्होंने फैसला किया कि माउस जीनोम ( mouse genome ) को भी अनुक्रमित किया जाना चाहिए और फिर 1996 में आनुवांशिक मानचित्र ( genetic map ) हासिल किया गया और तब एक संघ था जिस पर एक साथ चर्चा की गई और बरमूडा सिद्धांतों ( Bermuda principles ) के रूप में कहा जाता है जो वास्तव में इस बात पर सहमत थे कि सरकार द्वारा वित्त पोषित इस तरह के किसी भी बड़े पैमाने पर अनुक्रम की पहल यह अमेरिका या यूरोप या जापानी या चीनी होना चाहिए डेटा सार्वजनिक ( public ) रूप से एक डोमेन ( domain ) में होना चाहिए इसलिए सभी का उपयोग कर सकते हैं ।","కాబట్టి మానవులకు దగ్గరగా ఉన్న ఒక నమూనా, జన్యు సాధనాల పరంగా ఇది చాలా మంచిది, అందువల్ల వారు మౌస్ జన్యువును కూడా క్రమం చేయాలని నిర్ణయించుకున్నారు మరియు తరువాత 1996 లో ఒక జన్యు పటం పొందబడింది. ఆపై కలిసి చర్చించబడిన ఒక యూనియన్ ఉంది మరియు బెర్ముడా ప్రిన్సిపల్స్ అని పిలువబడుతుంది, ఇది ప్రభుత్వ-నిధుల కార్యక్రమాల యొక్క పెద్ద-స్థాయి క్రమం ఏదైనా ఉంటుందని వాస్తవానికి అంగీకరించింది యుఎస్ లేదా యూరప్ లేదా జపనీస్ లేదా చైనీస్, డేటా తప్పనిసరిగా పబ్లిక్ డొమైన్‌లో ఉండాలి, కాబట్టి ప్రతి ఒక్కరూ దీన్ని ఉపయోగించవచ్చు.",
+जिसे 1996 में खुली डेटा नीति के रूप में सहमति दी गई थी ।,ఇది 1996 లో ఓపెన్ డేటా పాలసీగా అంగీకరించబడింది.,
+"ताकि वास्तव में लोगों का तरीका बदल गया है जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) को देख सकते हैं क्योंकि इन केंद्रों ने यह समझा है कि डेटा उत्पन्न करने वाला डेटा एक है , लेकिन उनका विश्लेषण करना और समझना बहुत अधिक कठिन कार्य है और इसलिए यह खुला होना चाहिए इसलिए कई समूह हैं जो विश्लेषण ( analysing ) करने में सक्षम हैं डेटा वास्तव में समाज की मदद करने जा रहा है ।","కాబట్టి ప్రజలు వాస్తవానికి మారిన విధానం జన్యు శ్రేణిని చూడటం, ఎందుకంటే ఈ కేంద్రాలు డేటాను ఉత్పత్తి చేసే డేటా ఒకటి అని అర్థం చేసుకున్నాయి, కాని వాటిని విశ్లేషించడం మరియు అర్థం చేసుకోవడం చాలా కష్టమైన పని మరియు అందువల్ల ఇది తెరిచి ఉంది. డేటాను విశ్లేషించగల సామర్థ్యం ఉన్న చాలా సమూహాలు వాస్తవానికి సమాజానికి సహాయపడతాయి.",
+यही कारण है कि वे खुले स्रोत एच डेटा ( h data ) जमा करने के लिए गए थे ।,అందువల్ల వారు ఓపెన్ సోర్స్  హెచ్  డేటాను (హెచ్ డేటా ((| ডেটা | డేటా))) ((માહિતી | ડેટા | డేటా)) సేకరించడానికి వెళ్లారు.,
+"फिर 1997 का जीनोमिक्स युग ( genomics era ) आया , जिसे आप अभी देख रहे हैं , उनकी बड़ी संख्या में जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) या उपलब्ध कराया गया है इसलिए आपके पास उदाहरण के लिए ई ।","అప్పుడు 1997 యొక్క జన్యుశాస్త్ర యుగం వచ్చింది, మీరు ఇప్పుడు చూస్తున్నారు, వాటి జన్యు శ్రేణి యొక్క పెద్ద సంఖ్య లేదా అందుబాటులో ఉంది కాబట్టి మీకు ఉదాహరణకు ఈ.",
+कोलाई जीनोम ( coli genome ) एक आम जीवाणु ( bacterium ) है जो आपके आंत में मौजूद है ।,కోలి జన్యువు మీ పేగులో ఉండే ఒక సాధారణ బాక్టీరియం.,
+कोलाई अनुक्रम ( coli sequenced ) और फिर उदाहरण के लिए अन्य केंद्र हैं जिन्होंने सी ( C ) ।,కోలి క్రమం మరియు తరువాత ఉదాహరణకు సి (సి) ఉన్న ఇతర కేంద్రాలు ఉన్నాయి.,
+एलिगेंस जीनोम अनुक्रम ( elegans genome sequence ) के लिए अन्य मॉडलों का अनुक्रमण शुरू किया था और उन्होंने अन्य तरीकों को भी विकसित किया उदाहरण के लिए यह न केवल अनुक्रम है जो हमें मदद करता है ।,"ఎలిగాన్స్ జీనోమ్ సీక్వెన్స్ కోసం ఇతర నమూనాలు ప్రవేశపెట్టబడ్డాయి మరియు ఇతర పద్ధతులను కూడా అభివృద్ధి చేశాయి, ఉదాహరణకు ఇది మనకు సహాయపడే క్రమం మాత్రమే కాదు.",
+हमें यह समझने की जरूरत है कि दो व्यक्तियों या एक के बीच भिन्नता क्या है जो स्वस्थ हैं और स्वस्थ नहीं हैं ।,ఇద్దరు వ్యక్తులు లేదా ఆరోగ్యంగా మరియు ఆరోగ్యంగా లేని వ్యక్తి మధ్య తేడా ఏమిటో మనం అర్థం చేసుకోవాలి.,
+"अगर वास्तव में डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) आपको वह विशेषता देता है , तो भी भिन्नताओं को समझना चाहिए , इसलिए एक और था पहल जिसने वास्तव में एकल न्यूक्लियोटाइड बहुरूपता ( nucleotide polymorphism ) या उन विविधताओं ( variations ) को समझने में मदद की , जो 1990 में आईं और फिर आप जानते हैं कि वास्तव में आप जानते हैं कि पूर्ण पैमाने पर मानव अनुक्रमण शुरू हुआ था ।","DNA క్రమం వాస్తవానికి మీకు ఆ లక్షణాన్ని ఇచ్చినప్పటికీ వ్యత్యాసాలను అర్థం చేసుకోవాలి, కాబట్టి సింగిల్ న్యూక్లియోటైడ్ పాలిమార్ఫిజమ్‌ను అర్థం చేసుకోవడానికి నిజంగా సహాయపడే మరొక చొరవ ఉంది, లేదా వైవిధ్యాలు 1990 లో వచ్చింది, ఆపై పూర్తి స్థాయి మానవ శ్రేణి ప్రారంభమైందని మీకు తెలుసు.",
+"लोगों ने इसे तीव्र गति से करना शुरू कर दिया क्योंकि प्रौद्योगिकी विकसित की गई है आपके पास बहुत अच्छा स्वचालन आया है , इंस्ट्रूमेंटेशन ( instrumentation ) आया है , वे बेहतर करने में सक्षम हैं और फिर 99 निश्चित रूप से पहला मानव गुणसूत्र ( chromosome ) जो गुणसूत्र ( chromosome ) 22 छोटे गुणसूत्र ( chromosome ) अनुक्रम जारी किया गया था ताकि आप की एक श्रृंखला के लिए नेतृत्व के साथ डेटा रिलीज पता है कि ड्रोसोफिला जीनोम ( Drosophila genome ) अनुक्रम किया गया था , सरसों एक का और पौधा अनुक्रम जारी किया गया और फिर 2001 - 02 में आप देखते हैं कि मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequenced ) का मानव प्रारूप संस्करण प्रकाशित किया गया था और फिर माउस अनुक्रम प्रकाशित किया गया था और फिर उन्होंने विभिन्न आरएनए से समानांतर अनुक्रमण ( parallel sequencing ) भी शुरू किया , जिन्हें आप ऊतकों से जानते हैं ।","సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అభివృద్ధి చెందింది కాబట్టి ప్రజలు దీన్ని వేగంగా చేయడం ప్రారంభించారు.మీరు చాలా మంచి ఆటోమేషన్, ఇన్స్ట్రుమెంటేషన్ పొందారు, వారు బాగా చేయగలుగుతారు, ఆపై 99 ఖచ్చితంగా మొదటి మానవ క్రోమోజోమ్ క్రోమోజోమ్ 22 చిన్న క్రోమోజోమ్ సీక్వెన్సులతో విడుదల చేయబడింది, ఇది డేటా విడుదలల శ్రేణికి దారితీస్తుంది, ఇది డ్రోసోఫిలా జన్యువు (డ్రోసోఫిలా జన్యువు) క్రమం విడుదల చేయబడిందని మరియు ఆవపిండి శ్రేణి విడుదల చేయబడిందని మీకు తెలియజేస్తుంది. ఆపై 2001-02లో మానవ జన్యు శ్రేణి యొక్క మానవ ఆకృతి సంస్కరణ ప్రచురించబడిందని, ఆపై మౌస్ క్రమం ప్రచురించబడిందని మరియు తరువాత అవి వేర్వేరు RNA ల నుండి సమాంతర శ్రేణిని ప్రారంభించాయని మీరు చూస్తారు. కణజాలాల నుండి మీకు తెలుసు.",
+"आप मानव शरीर से ऊतक लेते हैं , आरएनए ( RNA ) को सीडीएनए ( cDNA ) में परिवर्तित करते हैं और अनुक्रम करते हैं इसलिए आप जानते हैं कि वे जीन क्या हैं जो किसी दिए गए ऊतक में व्यक्त किए जाते हैं जिसे स्तनधारी जीन संग्रह भी कहा जाता है ।","మీరు మానవ శరీరం నుండి కణజాలాన్ని తీసుకుంటారు, ఆర్‌ఎన్‌ఎను సిడిఎన్‌ఎగా మార్చండి మరియు దానిని క్రమం చేయండి కాబట్టి ఇచ్చిన కణజాలంలో వ్యక్తీకరించబడిన జన్యువులు ఏమిటో మీకు తెలుసు, దీనిని క్షీరద జన్యు సేకరణ అని కూడా పిలుస్తారు.",
+जिससे आपको पता चला कि मनुष्यों की अनुक्रमणिका cDNA है ।,ఇది మానవుల సూచిక సిడిఎన్ఎ అని మీకు చూపించింది.,
+"तो यह है कि यह कैसे और 2003 के पाठ्यक्रम पर मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) के समाप्त संस्करण को पूरा किया , बहुत ज्यादा हम मानव जीनोम ( genome ) के लिए अब क्या है ।","కాబట్టి 2003 లో, మానవ జన్యు శ్రేణి యొక్క పూర్తి వెర్షన్ను మనం ఎలా పూర్తి చేసాము, మానవ జన్యువు కోసం ఇప్పుడు మన దగ్గర ఉన్నది చాలా చక్కనిది.",
+जो भी उचित गुणसूत्र ( chromosome ) अनुक्रमित किया जा सकता है वह 2003 में पूरा हो गया था ।,ఏదైనా తగిన క్రోమోజోమ్ సీక్వెన్సింగ్ 2003 లో పూర్తయింది.,
+"हमारे पास उन्हें पोर्टल में रखा गया है , इसलिए कोई भी व्यक्ति जो यह देखना चाहता है कि किसी दिए गए गुणसूत्र ( chromosome ) में कौन से जीन ( gene ) मौजूद हैं हम देख सकते हैं और कुछ वर्गों के बाद एक सत्र होगा ।","మనం వాటిని పోర్టల్‌లో కలిగి ఉన్నాము, కాబట్టి ఇచ్చిన క్రోమోజోమ్‌లో ఏ జన్యువులు ఉన్నాయో చూడాలనుకునే ఎవరైనా, మనం చూడవచ్చు మరియు కొన్ని సెషన్ తరువాత ఉంటాయి.",
+हम आपको ऐसे विभिन्न डेटा बेस से मिलवाएंगे ।,అటువంటి వివిధ డేటా బేస్‌లకు మనం మిమ్మల్ని పరిచయం చేస్తాము.,
+तो आप यह भी सीख सकते हैं कि इस डेटा बेस के माध्यम से ब्राउज़ कैसे करें और फिर समझें कि जीन ( gene ) कैसे हैं ।,కాబట్టి మీరు ఈ డేటా బేస్ ద్వారా ఎలా బ్రౌజ్ చేయాలో నేర్చుకోవచ్చు మరియు తరువాత జన్యువులు ఎలా ఉన్నాయో అర్థం చేసుకోవచ్చు.,
+तो जैसा कि मैंने बताया कि यह अनुक्रम ( sequence ) की जानकारी है कि अब हमारे पास इतने सारे अलग - अलग जीव हैं जो क्रमबद्ध ( sequenced ) हैं और शीघ्र ।,"నేను చెప్పినట్లుగా ఇది ఒక సీక్వెన్స్ సమాచారం, ఇప్పుడు మన దెగ్గర చాలా భిన్నమైన జీవులు ఉన్నాయి.",
+एक बहुत बड़ा काम है जो केवल लैब जेनेटिक्स ( lab genetics ) या बायो - केमिस्ट्री ( bio - chemistry ) आधारित दृष्टिकोण से नहीं आया है ।,ల్యాబ్ జెనెటిక్స్ లేదా బయో కెమిస్ట్రీ ఆధారిత విధానం నుండి మాత్రమే రాని భారీ పని ఉంది.,
+जिस तरह से विज्ञान को जेनेटिक्स ( genetics ) किया गया था या आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) किया गया था वह प्रयोगशाला केंद्रित से अधिक उद्योग जैसे दृष्टिकोण में बदल गया है ।,సైన్స్ జన్యుశాస్త్రం లేదా మాలిక్యులర్ బయాలజీ చేసిన విధానం ప్రయోగశాల-కేంద్రీకృత నుండి మరింత పరిశ్రమ-లాంటి విధానాలకు మారింది.,
+"मैं यहां जो दिखा रहा हूं , वह मॉर्गंस लैब ( Morgans lab ) से लिया गया है , जहां उनका एक सह - कार्यकर्ता ड्रोसोफिला आनुवंशिकी ( Drosophila genetics ) का अध्ययन कर रहा है ।","నేను ఇక్కడ చూపిస్తున్నది మోర్గాన్స్ ల్యాబ్ నుండి తీసుకోబడింది, అక్కడ అతని సహోద్యోగులలో ఒకరు డ్రోసోఫిలా జన్యుశాస్త్రం చదువుతున్నారు.",
+"आप सभी देखते हैं कि बैक रैक पर जो बोतलें ड्रोसोफिला ( Drosophila ) के विभिन्न उपभेदों से बनी होती हैं , आपको पता है कि आप वहां बनाए हुए हैं ।","వెనుక రాక్‌లోని సీసాలు డ్రోసోఫిలా యొక్క విభిన్న జాతులతో తయారయ్యాయని మీరు అందరూ చూస్తారు, మీరు అక్కడ తయారయ్యారని మీకు తెలుసు.",
+इस तरह से यह आनुवांशिकी ( genetics ) शुरू हुआ ।,ఈ విధంగా జన్యుశాస్త్రం ప్రారంభమైంది.,
+"लेकिन 2000 में या जब आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) वास्तव में अपने प्रमुख पर था , तो इस तरह से प्रयोगशालाएं दिखती थीं ।","కానీ 2000 లో లేదా పరమాణు జీవశాస్త్రం నిజంగా దాని ప్రధాన స్థానంలో ఉన్నప్పుడు, ప్రయోగశాలలు ఇలాగే ఉన్నాయి.",
+"तो आपके पास लैब बेंच हैं , हमारे पास कुछ उपकरण हैं लेकिन फिर भी यह एक मैनुअल काम ( manual work ) है ।","కాబట్టి మీకు ల్యాబ్ బెంచీలు ఉన్నాయి, మాకు కొన్ని పరికరాలు ఉన్నాయి, కానీ ఇప్పటికీ ఇది మాన్యువల్ పని.",
+तो आपको समाधान लेना होगा ताकि उन्हें एक ट्यूब में डाल दिया जाए और प्रतिक्रिया को जेल विश्लेषण ( gel analyse ) और इतने पर लोड करने की अनुमति मिलती है ।,"కాబట్టి మీరు పరిష్కారాలను తీసుకోవాలి, తద్వారా అవి ఒక గొట్టంలో ఉంచబడతాయి మరియు ప్రతిచర్యను జెల్ విశ్లేషణతో లోడ్ చేయడానికి అనుమతిస్తాయి.",
+"फिर भी इसके प्रयोग करने के लिए जनशक्ति की आवश्यकता थी परंतु जिन चीजों को जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है उनके आगमन के साथ चीजें बदल गई हैं यह केवल स्वचालन के कारण संभव था और बड़ी संख्या में जैव - चिकित्सा ( bio - medical ) उपकरण थे जो मानव हस्तक्षेप के बिना इन प्रयोगों में से कई को बाहर करने और डेटा का विश्लेषण करने के लिए समानांतर में विकसित किए गए थे , जिसे आप उच्च थ्रूपुट ( throughput ) स्क्रीन कहते हैं वह सब संभव हो जाता है जिसे आप बाद के 2000 में जानते हैं और यह वैसा ही हो जाता है जैसा कि आप जानते हैं कि यदि आप बड़े जीनोमिक्स लैब ( genomics lab ) में देखते हैं तो यह उस लैब की तरह नहीं दिखता है जो पिछली तस्वीर में दिखाया गया था , यह एक तरह के उद्योग की तरह अधिक है और इसे औद्योगिक पैमाने के रूप में कहा जाता है क्योंकि आप वहां काम करते हैं जो सैकड़ों लोग काम करते हैं , सैकड़ों उपकरण हैं जिन्हें आप हजारों जानते हैं एक ही समय में अनुक्रमित ( sequenced ) किए जा रहे नमूने और इससे आपको ऐसे डेटा का पता चला , जो किसी भी चीज़ की तरह उत्पन्न हो रहा है ।","దీన్ని ఉపయోగించడానికి ఇప్పటికీ మానవశక్తి అవసరం, కానీ జన్యుశాస్త్రం అని పిలవబడే వాటితో విషయాలు మారిపోయాయి.ఇది ఆటోమేషన్ మరియు పెద్ద సంఖ్యలో బయో మెడికల్ పరికరాల వల్ల మాత్రమే సాధ్యమైంది. మానవ జోక్యం లేకుండా ఈ ప్రయోగాలను చాలావరకు మినహాయించడానికి మరియు డేటాను విశ్లేషించడానికి సమాంతరంగా అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి, మీరు అధిక నిర్గమాంశ స్క్రీన్ అని పిలుస్తారు, తరువాత 2000 లలో మీరు ఆశించేదంతా అవుతుంది తెలుసుకోండి మరియు మీకు తెలిసినట్లుగానే మీరు పెద్ద జెనోమిక్స్ ల్యాబ్‌లో చూస్తే, ఇది మునుపటి చిత్రంలో చూపించిన ల్యాబ్ లాగా కనిపించడం లేదు, ఇది ఒక రకమైన పరిశ్రమ ఎక్కువ క్రమబద్ధీకరించండి మరియు దీనిని పారిశ్రామిక స్థాయి అని పిలుస్తారు ఎందుకంటే మీరు అక్కడ పని చేస్తున్నందున వందలాది మంది పని చేస్తారు, వేలాది నమూనాలు ఒకే సమయంలో క్రమం చేయబడుతున్నాయని మీకు తెలిసిన వందలాది సాధనాలు ఉన్నాయి మరియు ఇది మీకు అలాంటిది ఇస్తుంది డేటా కనుగొనబడింది, మరేదైనా ఉద్భవించింది.",
+"इसलिए यदि आप उपकरणों ( equipments ) में देखते हैं , तो आप क्रांति को जानते हैं अगर यह सिर्फ विकास नहीं है ।","కాబట్టి మీరు పరికరాలను పరిశీలిస్తే, విప్లవం కేవలం అభివృద్ధి కాకపోతే మీకు తెలుసు.",
+"आप जानते हैं कि आप में से अधिकांश ने कॉलेज या स्कूलों में माइक्रोस्कोप ( microscope ) का उपयोग किया होगा जो कि कुछ ऐसा है जो बाईं ओर दिखाया गया है सरल माइक्रोस्कोप ( microscope ) है जिसका उपयोग मॉर्गन ( Morgan ) अवधि के दौरान किया गया था , लेकिन अब आप इसका उपयोग नहीं कर सकते हैं जब आप बड़ी संख्या में विश्लेषण कर रहे हैं सेल , तो अब आपके पास जो दिखाया गया है वह दाईं ओर एक कार्य केंद्र है जिसे आप कॉल करते हैं जैसा कि आप बहुत अधिक नमूना डाल सकते हैं और इसे प्रोग्राम कर सकते हैं और माइक्रोस्कोप ( microscope ) कोशिकाओं को देखेंगे और उन्हें पैटर्न देंगे और आपको डेटा देंगे ।","మీలో చాలామంది కళాశాల లేదా పాఠశాలల్లో సూక్ష్మదర్శినిని ఉపయోగించారని మీకు తెలుసు, ఇది ఎడమ వైపున చూపబడినది మోర్గాన్ కాలంలో ఉపయోగించిన సాధారణ సూక్ష్మదర్శిని. , కానీ మీరు పెద్ద సంఖ్యలో కణాలను విశ్లేషించేటప్పుడు దీన్ని ఇకపై ఉపయోగించలేరు, కాబట్టి మీరు ఇప్పుడు చూపించినది మీరు చాలా శాంపిల్ చేయగలిగేటప్పుడు మీరు పిలిచే కుడి వైపున ఉన్న వర్క్‌స్టేషన్ మరియు మీరు దీన్ని ప్రోగ్రామ్ చేయవచ్చు మరియు మైక్రోస్కోప్ కణాలను చూస్తుంది మరియు వాటికి నమూనాలను ఇస్తుంది మరియు మీకు డేటాను ఇస్తుంది.",
+"तो यह बिना किसी के बैठने के बिना संभव है क्योंकि आपको पता है कि तकनीक विकसित है और यदि आप बड़ी संख्या में नमूनों की गतिशीलता पर ध्यान देना चाहते हैं तो इस तरह के दृष्टिकोण ( approach ) की आवश्यकता है एक व्यक्ति वास्तव में इन सभी चीजों को नहीं कर सकता है इसलिए केवल मशीनें ही ऐसा कर सकती हैं कि प्रौद्योगिकी वास्तव में एक प्रमुख भूमिका निभाए उदाहरण के लिए तरल हैंडलिंग ( handling ) में भी कोशिका को देख कर जीव विज्ञान ( biology ) के तरीके को बदलने में भूमिका निभाते हैं , बाईं ओर दिखाया गया है कि आप में से कुछ ने पिपेट ( pipettes ) का उपयोग किया होगा जो कि कॉलेजों में आपने अभिकर्मक का उपयोग करने के लिए किया होगा ।","సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అభివృద్ధి చెందుతోందని మీకు తెలుసు కాబట్టి మరియు అక్కడ పెద్ద సంఖ్యలో నమూనాల డైనమిక్స్‌పై మీరు శ్రద్ధ చూపాలనుకుంటే ఈ రకమైన విధానం అవసరం. చేయలేరు, కాబట్టి యంత్రాలు మాత్రమే సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తాయి, ఉదాహరణకు ద్రవ నిర్వహణలో, కణాలను చూడటం ద్వారా జీవశాస్త్రం చూసే విధానాన్ని మార్చడంలో కూడా ఇది పాత్ర పోషిస్తుంది, ఎడమ మీలో కొందరు కాలేజీలలో రియాజెంట్లను ఉపయోగించడానికి పైపెట్లను ఉపయోగించారని కొందరు చూపించారు.",
+कैलिब्रेटेड लिटिल हैंड होल्ड पिपेट ( calibrated little hand held pipettes ) के रूप में कहा जाता है अब आपके पास कार्य स्टेशन हैं जो दाईं ओर दिखाए गए हैं ।,"క్రమాంకనం చేసిన చిన్న చేతితో పట్టుకున్న పైపెట్‌లు అని పిలుస్తారు, మీకు ఇప్పుడు కుడివైపు పని కేంద్రాలు ఉన్నాయి.",
+क्या वह मशीन है जिसे आप एक कार्यक्रम देते हैं कि किस ट्यूब ( tube ) में कितनी मात्रा में नमूना जोड़ा जाना चाहिए और यह कुछ समय में और बिना किसी त्रुटि ( error ) के सटीक रूप से होता है ताकि चीजें कैसे बदल गई हैं ।,మీరు ఒక ట్యూబ్‌కు నమూనా మొత్తాన్ని జోడించాల్సిన ప్రోగ్రామ్‌ను ఇచ్చే యంత్రం మరియు ఇది కాలక్రమేణా మరియు విషయాలు ఎలా మారిపోయాయో చూడటానికి ఎటువంటి లోపం లేకుండా ఖచ్చితంగా జరుగుతుంది.,
+"तो अब हम बहुत ज्यादा सिस्टम सेट कर सकते हैं , जहां आपके पास उदाहरण के लिए ट्यूब में रखी गई कोशिकाएं हैं वहाँ उगाए जाते हैं और आप आरएनए ( RNA ) को निकालने के लिए सिस्टम को एक्सेस कर सकते हैं जो सीडीएनए ( cDNA ) में बदल सकते हैं और इसे अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं , विश्लेषण कर सकते हैं और एक डेटा दे सकते हैं ।","కాబట్టి ఇప్పుడు మనం మీ వద్ద చాలా వ్యవస్థలను ఏర్పాటు చేయవచ్చు, ఉదాహరణకు, గొట్టాలలో ఉంచిన కణాలు పెరుగుతాయి మరియు సిడిఎన్ఎగా మారే ఆర్‌ఎన్‌ఎను సేకరించేందుకు మీరు సిస్టమ్‌ను యాక్సెస్ చేయవచ్చు మరియు దానిని క్రమం చేయండి, విశ్లేషించండి మరియు డేటాను ఇవ్వండి.",
+"तो अब सब कुछ स्वचालित हो सकता है , प्लेटफ़ॉर्म करेगा और उस दिन के अंत में आपके पास अनुक्रम ( sequence ) होगा जिसे आपको विश्लेषण ( analyse ) और इतने पर मान्य करना होगा ।","కాబట్టి ఇప్పుడు ప్రతిదీ స్వయంచాలకంగా చేయవచ్చు, ప్లాట్‌ఫాం చేస్తుంది మరియు రోజు చివరిలో మీరు విశ్లేషణను ధృవీకరించాల్సిన క్రమం ఉంటుంది.",
+"इसलिए यह है कि प्रणाली कैसे बदल गई है और जिसके कारण आपको अधिक चुनौतियों का पता चल जाएगा , हम थोड़ी देर बाद बात करेंगे ।","కాబట్టి సిస్టమ్ ఈ విధంగా మారిపోయింది మరియు దీనివల్ల మీకు ఎక్కువ సవాళ్లు కనిపిస్తాయి, మేము కొంచెం తరువాత మాట్లాడుతాము.",
+इसलिए ऐसे तरीके जब आप अनुक्रमण ( sequencing ) के बारे में बात करते हैं जो कि जीनोमिक्स क्षेत्र ( genomics field ) में एक प्रमुख योगदान है कि डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) का एक और अनुक्रम उत्पन्न हो रहा है ।,కాబట్టి మీరు జన్యుశాస్త్ర క్షేత్రానికి ప్రధాన సహకారం అయిన సీక్వెన్సింగ్ గురించి మాట్లాడేటప్పుడు మార్గం డి‌ఎన్‌ఏ లేదా ఆర్‌ఎన్‌ఏ యొక్క మరొక క్రమం ఉత్పత్తి అవుతోంది.,
+तो बाएं शीर्ष पर दिखाया गया एक इलेक्ट्रोफोरेटिक ( electrophoretic ) सेटअप है जिसे आपने विकसित किया है कि आप जानते हैं कि हम में से कुछ ने 1980 में डीएनए ( DNA ) अनुक्रमण ( sequencing ) कैसे किया है ।,కాబట్టి 1980 లో మనలో కొందరు డిఎన్‌ఎ సీక్వెన్సింగ్ ఎలా చేశారో మీకు తెలుసని మీరు అభివృద్ధి చేసిన ఎగువ ఎడమ వైపున చూపిన ఎలెక్ట్రోఫోరేటిక్ సెటప్ ఉంది.,
+इसलिए ये मैनुअल जैल ( manual gels ) हैं जिन्हें हमें इसे चलाना है और फिर दिन के अंत में आपको जेल को एक्स - रे ( x - ray ) फिल्म में उजागर करना होगा और फिर आपके पास बैंड होंगे फिर आप अनुक्रम पढ़ें ।,"కాబట్టి ఇవి మనం అమలు చేయాల్సిన మాన్యువల్ జెల్లు, ఆపై రోజు చివరిలో మీరు ఎక్స్‌రే ఫిల్మ్‌కి జెల్‌ను బహిర్గతం చేయాలి, ఆపై మీకు బ్యాండ్‌లు ఉంటాయి, అప్పుడు మీరు సీక్వెన్స్ ని చదవండి.",
+"एक दिन में शायद 100 - 150 आधार आप कर सकते हैं और फिर 2000 के शुरुआती दिनों में स्वचालित सीक्वेंसर के रूप में जो कहा जाता है उसके आगमन के साथ यह बदल गया है , इसलिए आपके पास ऐसी मशीनें हैं जो 380 नमूनों तक ले जा सकती हैं , सभी अनुक्रम ( sequence ) को अपने दम पर करते हैं , आपको सॉफ्ट कॉपी में अनुक्रम ( sequence ) देना चाहिए यह सर्वर ( server ) या पेन ड्राइव ( pen drive ) में है जो कुछ भी है और आप उन्हें बिना किसी मानवीय हस्तक्षेप के विश्लेषण कर सकते हैं इसलिए चीजें बदल गई हैं इसलिए कंपनियों को ऐसी तकनीक विकसित करने में वास्तव में मदद मिली है ।","మీరు బహుశా ఒక రోజులో 100 - 150 స్థావరాలను చేయవచ్చు మరియు 2000 ల ప్రారంభంలో ఆటోమేటిక్ సీక్వెన్సర్‌గా పిలువబడే వాటితో ఇది మారిపోయింది, కాబట్టి మీకు 380 నమూనాలను మోయగల యంత్రాలు ఉన్నాయి. అన్ని సన్నివేశాలను మీ స్వంతంగా చేద్దాం, మీరు సర్వర్ లేదా పెన్ డ్రైవ్‌లో ఏమైనా మృదువైన కాపీలో ఇవ్వాలి మరియు మీరు వాటిని మానవ జోక్యం లేకుండా చేస్తారు. విశ్లేషించగలుగుతారు కాబట్టి విషయాలు మారిపోయాయి కాబట్టి ఇది అటువంటి సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని అభివృద్ధి చేయడానికి కంపెనీలకు నిజంగా సహాయపడింది.",
+उनमें से एक लॉयड स्मिथ ( Lloyd Smith ) थे जिन्होंने पहले ऑटमैटिड डीएनए सीक्वेंसर ( automated DNA sequencers ) को ऑटमैटिड ( automated ) रूप से पेश किया था और क्या आप जानते हैं कि एप्लाइड बायो - सिस्टम ( Applied Bio - systems ) नामक कंपनी ने वास्तव में मानव जीनोम ( genome ) के अनुक्रम के तरीके को बदल दिया था और जिसके कारण वैज्ञानिक समुदाय को कई लेना पड़ा अनुक्रमण के लिए अलग जीव ।,"వారిలో ఒకరు లాయిడ్ స్మిత్, మొదట ఆటోమేటెడ్ డిఎన్ఎ సీక్వెన్సర్లను ఆటోమేటెడ్ గా పరిచయం చేసారు మరియు కంపెనీ అప్లైడ్ బయో సిస్టమ్స్ అని మీకు తెలుసా? మానవ జన్యువు యొక్క జన్యు శ్రేణి మార్చబడింది మరియు దీని కారణంగా శాస్త్రీయ సమాజం క్రమం కోసం అనేక విభిన్న జీవులను తీసుకోవలసి వచ్చింది.",
+अब ये दृष्टिकोण भी दिनांकित हैं हम डीएनए ( DNA ) के अनुक्रमण के लिए उपयोग किए जाने वाले समकालीन दृष्टिकोण के बारे में चर्चा करेंगे ।,ఇప్పుడు ఈ విధానాలు కూడా నాటివి. డి‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్సింగ్ కోసం ఉపయోగించే సమకాలీన విధానాన్ని మనం చర్చిస్తాము.,
+"इस अवधि में आप आम तौर पर आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) , आनुवांशिकी ( genetics ) के रूप में जानते हैं , यह शोध प्रयोगशालाओं द्वारा बहुत अधिक किया गया था जो कि खोज आधारित विज्ञान को समझने में अधिक रुचि रखते हैं , यह समझते हुए कि जीनोम ( genome ) कैसे कार्य करता है इत्यादि ।","ఈ కాలంలో, మీరు సాధారణంగా మాలిక్యులర్ బయాలజీ, జెనెటిక్స్ అని పిలుస్తారు, డిస్కవరీ బేస్డ్ సైన్స్ ను అర్థం చేసుకోవడానికి ఎక్కువ ఆసక్తి ఉన్న ప్రయోగశాలలు ఈ పరిశోధన చాలా చేశాయి. జన్యువు ఎలా పనిచేస్తుంది.",
+"यह एक व्यावसायिक इकाई नहीं थी जैसा कि आप एक शुद्ध विज्ञान को जानते हैं , लेकिन आप जानते हैं कि स्वास्थ्य में जीनोम ( genome ) को समझने के निहितार्थ यहां तक कि एक व्यवसाय बन गए हैं क्योंकि आप जानते हैं कि हर कोई बेहतर जीना चाहता है , लंबे समय तक जीना चाहता है , इसलिए रोग मुक्त होना चाहिए हम सभी डॉक्टरों के पास जाते हैं और वे दवाइयाँ लिखते हैं ।","మీకు స్వచ్ఛమైన విజ్ఞానం తెలిసినందున ఇది వ్యాపార సంస్థ కాదు, కానీ ఆరోగ్యంలో జన్యువును అర్థం చేసుకోవడం యొక్క చిక్కులు కూడా ఒక వ్యాపారంగా మారాయని మీకు తెలుసు ఎందుకంటే ప్రతి ఒక్కరూ మంచిగా జీవించాలని మీకు తెలుసు. , ఎక్కువ కాలం జీవించాలనుకుంటున్నారు, కాబట్టి వ్యాధి లేకుండా ఉండాలి. మనమందరం వైద్యుల వద్దకు వెళ్లి వారు మందులు సూచిస్తారు",
+दवाइयां आती हैं कि यह कितना दवा और उद्योग है जो गैर - लाभकारी संगठन नहीं हैं ।,.ఔషధ మరియు పరిశ్రమలో ఎన్ని లాభాపేక్షలేని సంస్థ ఉన్నాయో తెలుసు కోవచ్చు .,
+"वे लाभ के लिए हैं , वे दवाओं के साथ आने के लिए आर ( R ) और डी ( D ) करते हैं तो जीनोम ( genome ) और इसके रूपांतर और इसके निहितार्थ ( implications ) से स्वास्थ्य भी बदल जाता है जिस तरह से उद्योग इस पर गौर करते हैं क्षेत्र को जीनोमिक्स ( genomics ) कहा जाता है क्योंकि अब उनकी रुचि है और आणविक जीव विज्ञान ( molecular biology ) उद्योग में चला गया है जब हम बायोटेक उद्योग नामक उद्योग के साथ आए हैं जो नई चिकित्सा या चिकित्सीय प्रोटोकॉल ( therapeutic protocol ) या हस्तक्षेप की रणनीति या दवाओं को विकसित करने के लिए जीनोम ( genome ) ज्ञान का उपयोग करता है ।","అవి లాభం కోసం, వారు R షధాలతో రావడానికి R (R) మరియు D చేస్తారు, అప్పుడు జన్యువు మరియు దాని వైవిధ్యాలు మరియు దాని చిక్కులు ఆరోగ్యం మారిన విధానాన్ని కూడా మారుస్తాయి. ఈ క్షేత్రాన్ని జెనోమిక్స్ అని పిలుస్తారు, ఎందుకంటే వారికి ఇప్పుడు ఆసక్తి ఉంది మరియు బయోటెక్ పరిశ్రమ అనే పరిశ్రమతో మనం వచ్చినప్పుడు మాలిక్యులర్ బయాలజీ పరిశ్రమలోకి ప్రవేశించాము, ఇది కొత్త వైద్య లేదా చికిత్సా ప్రోటోకాల్. లేదా జోక్య వ్యూహాలు లేదా ఔషధాలను అభివృద్ధి చేయడానికి జన్యు జ్ఞానాన్ని ఉపయోగిస్తుంది.",
+"तो इस स्लाइड में 1990 में मानव जीनोम ( genome ) परियोजना शुरू की गई थी , 96 बरमूडा सिद्धांतों ( Bermuda principles ) को मानव जीनोम ( genome ) परियोजना के लिए तैयार किया गया है , जिसमें कहा गया है कि उत्पन्न डेटा सभी के लिए मुफ्त है ।","కాబట్టి ఈ స్లైడ్‌లో 1990 లో మానవ జన్యు ప్రాజెక్టు ప్రారంభించబడింది, మానవ జన్యు ప్రాజెక్టు కోసం 96 బెర్ముడా సూత్రాలు తయారు చేయబడ్డాయి, ఇది ఉత్పత్తి చేసిన డేటా అందరికీ ఉచితం అని పేర్కొంది",
+"चूंकि यह सभी के लिए मुफ्त है , ऐसे लोग भी हैं जो डेटा को समझने में रुचि रखते हैं और आपके लिए इसका उपयोग चिकित्सा या दवा और इतने पर व्यावसायिक दृष्टिकोण के रूप में जानते हैं ।","ఇది అందరికీ ఉచితం కాబట్టి, డేటాను అర్థం చేసుకోవటానికి ఆసక్తి ఉన్నవారు మరియు ఔషధం లేదా ఇతర వాటికి వాణిజ్య విధానంగా మీ ఉపయోగం గురించి తెలుసుకునే వ్యక్తులు కూడా ఉన్నారు.",
+"98 में , आप एक प्रसिद्ध शोधकर्ता को जानते हैं जिसे आप जानते हैं कि सेलेरा जीनोमिक्स ( Celera Genomics ) नामक एक वाणिज्यिक कंपनी शुरू की गई है और वेहमने कहा कि हम 6 राष्ट्र संघ की तुलना में मानव जीनोम ( genome ) को तेजी से खत्म कर देंगे और वे डीएनए ( DNA ) के अनुक्रमण के लिए पूरी तरह से अलग दृष्टिकोण के साथ चले गए और उन्होंने कंप्यूटर का भारी उपयोग किया है , हम थोड़ी देर बाद बात करेंगे और अंत में वे कई अन्य विषयों में चले गए वाणिज्यिक अनुप्रयोगों का हो ।","98 లో, సెలెరా జెనోమిక్స్ అనే వాణిజ్య సంస్థను ప్రారంభించారని మీకు తెలిసిన ఒక ప్రసిద్ధ పరిశోధకుడు మీకు తెలుసు మరియు మనం 6 దేశాల కంటే వేగంగా మానవ జన్యువును తొలగిస్తున్నామని చెప్పాము దేనా మరియు వారు డిఎన్ఎ సీక్వెన్సింగ్కు పూర్తిగా భిన్నమైన విధానంతో వెళ్ళారు మరియు వారు కంప్యూటర్లను ఎక్కువగా ఉపయోగించారు, మనం కొంచెం తరువాత మాట్లాడుతాము మరియు చివరకు వారు వాణిజ్య అనువర్తనాల యొక్క అనేక ఇతర అంశాలలోకి వెళ్ళారు.",
+"99 , गुणसूत्र ( chromosome ) 22 पहले भी गुणसूत्र ( chromosome ) था आप जानते थे कि डिकोडेड मॉडल सिस्टम ( decoded model systems ) हैं जिन्हें आप जानते हैं कि जीनोम 2001 में आए हैं , मानव जीनोम ( genome ) का पहला मसौदा जारी किया गया था और 2003 में मानव जीनोम परियोजना ( genome project ) को पूरा किया गया था और यह घोषणा की गई थी ।","99, క్రోమోజోమ్ 22 కూడా ఇంతకు ముందు క్రోమోజోమ్. 2001 లో జన్యువులు వచ్చాయని మీకు తెలిసిన డీకోడ్ మోడల్ సిస్టమ్స్ ఉన్నాయని మీకు తెలుసు, మానవ జన్యువు యొక్క మొదటి ముసాయిదా విడుదల చేయబడింది. మరియు 2003 లో హ్యూమన్ జీనోమ్ ప్రాజెక్ట్ పూర్తయింది మరియు ప్రకటించబడింది.",
+"यह केवल मानव जीनोम परियोजना ( genome project ) नहीं थी जो कंसोर्टियम लेकिन यहां तक कि एक अवधि में सेलेरा जीनोमिक्स ( celera genomics ) 4 - 5 वर्षों में उन्होंने मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) को भी पूरा कर लिया है , जिससे दूसरे कंसोर्टियम ( consortium ) को पूरा होने में कई साल लग गए ।","కన్సార్టియం 4 - 5 సంవత్సరాల వ్యవధిలో సెలెరా జెనోమిక్స్ కూడా మానవ జన్యు శ్రేణిని పూర్తి చేసి, రెండవ జన్యు కన్సార్టియంను తయారు చేసింది ( కన్సార్టియం) పూర్తి చేయడానికి చాలా సంవత్సరాలు పట్టింది.",
+"तो ये किसी तरह से आप जानते हैं कि आप 2003 में एक प्रसिद्ध कैप्शन को जानते हैं , आप देख सकते हैं कि टाइम पत्रिका ( Time magazine ) ने दो लोगों को दिखाया है एक फ्रांसिस कॉलिन ( Francis Colin ) चश्मा के साथ दाईं ओर है , वह वह है जो मानव जीनोम कंसोर्टियम प्रोजेक्ट ( genome consortium project ) को चैंपियन बना रहा था ।","కాబట్టి 2003 లో మీకు ఒక ప్రసిద్ధ శీర్షిక తెలుసని మీకు తెలుసు, టైమ్ మ్యాగజైన్ ఇద్దరు వ్యక్తులను చూపించిందని మీరు చూడవచ్చు, ఒకరు ఫ్రాన్సిస్ కోలిన్ గ్లాసులతో కుడి వైపున ఉన్నారు, హ్యూమన్ జీనోమ్ కన్సార్టియం ప్రాజెక్టులో విజేతగా నిలిచిన వ్యక్తి ఆయన.",
+"बाईं ओर क्रेग वेंटर है , वह वह है जिसने सेलेरा जीनोमिक्स ( Celera Genomics ) की स्थापना की और जीनोम अनुक्रमण ( genome sequencing ) भाग को पूरा किया जिसे आप दूसरे की तुलना में बहुत जल्दी जानते हैं ।","ఎడమ వైపున క్రెయిగ్ వెంటర్, సెలెరా జెనోమిక్స్ను స్థాపించి, మీకు తెలిసిన జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ భాగాన్ని పూర్తి చేశాడు.",
+इसका कारण यह है कि उन्होंने बहुत अलग दृष्टिकोण का उपयोग किया है और उन्होंने वह उपयोग किया है जिसे आप कम्प्यूटेशनल ( computational ) जानते हैं अनुक्रम का विश्लेषण करने के लिए उपकरण ( equipment ) जो वास्तव में उन्हें तेजी से खत्म करने में मदद करता है ।,దీనికి కారణం వారు చాలా భిన్నమైన విధానాన్ని ఉపయోగించారు మరియు వారు మీకు తెలిసిన వాటిని గణన ((গণনা | কম্পিউটেশনাল | గణన)) ((ગણતરીત્મક | કોમ્પ્યુટશનલ | గణన))) క్రమం విశ్లేషించడానికి ఉపయోగించారు. వాస్తవానికి వేగంగా పూర్తి చేయడానికి వారికి సహాయపడే పరికరాలు.,
+"इस बार भी जब आप जानते हैं कि चीजें बदल गई हैं जो आप देखते हैं कि अब बायीं तरफ है तो क्या आप जानते हैं कि उद्योग किस तरह का है , आप जानते हैं कि हजारों लोग काम कर रहे हैं और बड़ी संख्या में उपकरण ( equipment ) और कम्प्यूटेशनल उपकरण ( computational tools ) का उपयोग करके लागत में कटौती कर रहे हैं वास्तव में आप एक बहुत बड़ा अंतर जानते हैं ।","ఈసారి కూడా మీరు ఎడమవైపున ఉన్న విషయాలు మారిపోయాయని మీకు తెలిసినప్పుడు, ఇది ఏ రకమైన పరిశ్రమ అని మీకు తెలుసా, వేలాది మంది పని చేస్తున్నారని మరియు పెద్ద సంఖ్యలో పరికరాలు (పరికరాలు) మీకు తెలుసు. మరియు గణన సాధనాలను ఉపయోగించడం ద్వారా ఖర్చులను తగ్గించుకుంటున్నారు.మరియు మీకు చాలా తేడా తెలుసు.",
+"तथा इस सज्जन क्रेग वेंटर ( Craig Venter ) ने जिन्होंने सेलेरा जीनोमिक्स ( Celera genomics ) की स्थापना की , उन्होंने न केवल ऐसा किया , बल्कि उन्होंने एक नया संस्थान भी स्थापित किया जिसे द जीनोमिक रिसर्च इंस्टीट्यूट ( The Institute for Genomic Research ) कहा जाता है कि जीनोम विविधताएं ( genome variations ) स्वास्थ्य और बीमारी में कैसे योगदान कर सकती हैं और फिर क्रेग वेंटर संस्थान और इतने पर ।","మరియు సెలెరా జెనోమిక్స్ను స్థాపించిన ఈ పెద్దమనిషి క్రెయిగ్ వెంటర్ దీనిని చేయడమే కాకుండా, ది ఇన్స్టిట్యూట్ ఫర్ జెనోమిక్ రీసెర్చ్ అనే కొత్త సంస్థను కూడా స్థాపించాడు జన్యు వైవిధ్యాలు ఆరోగ్యం మరియు వ్యాధికి మరియు తరువాత క్రెయిగ్ వెంటర్ ఇన్స్టిట్యూట్కు ఎలా దోహదం చేస్తాయి.",
+"तो वह वह भी था , जिसने विभिन्न जीवों के डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) को एक साथ रखकर आपके द्वारा एक सिंथेटिक जीवित जीव ( synthetic living organism ) बनाया था और एक नया बनाया जिसे आप जानते हैं कि बेशक एक प्रयोगशाला केंद्रित है जो कभी भी मुक्त वातावरण में नहीं आती है ।",అందువల్ల వివిధ జీవుల యొక్క DNA క్రమాన్ని ఒకచోట చేర్చి మీ ద్వారా ఒక సింథటిక్ జీవిని సృష్టించినవాడు మరియు నిస్సందేహంగా ల్యాబ్-సెంట్రిక్ అని మీకు తెలిసిన క్రొత్తదాన్ని తయారుచేశాడు. స్వేచ్ఛా వాతావరణంలో రాదు.,
+"अब तो वह आपको यह बता रहा है कि कंपनी को मानव दीर्घायु कहा जाता है , जहाँ वह जीवन यापन करने की कोशिश कर रहा है बिना किसी बीमारी के बहुत कुछ बेहतर है और इसी तरह उसका अंतिम उद्देश्य है , लेकिन वह जीन की इस त्वरित खोज के लिए भी जाना जाता है जब मानव जीनोम अनुक्रम शुरू किया गया था , इसका उद्देश्य जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) करना था और लोगों ने विभिन्न दृष्टिकोणों का उपयोग किया जहां खोजने के लिए जीन हैं ।","ఇప్పుడు అతను సంస్థను మానవ దీర్ఘాయువు అని పిలుస్తున్నాడని, అక్కడ అతను ఎటువంటి వ్యాధి లేకుండా చాలా బాగా జీవించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నాడని మరియు అది అతని అంతిమ లక్ష్యం, కానీ అతను జన్యువుల యొక్క ఈ శీఘ్ర ఆవిష్కరణ కోసం చూస్తున్నాడు. మానవ జన్యు శ్రేణిని ప్రవేశపెట్టినప్పుడు కూడా ఇది ప్రసిద్ది చెందింది, ఇది జన్యు శ్రేణిని లక్ష్యంగా చేసుకుంది మరియు ప్రజలు జన్యువులను కనుగొనటానికి వివిధ విధానాలను ఉపయోగించారు.",
+तो यह एक बहुत ही श्रमसाध्य ( laborious ) और चुनौतीपूर्ण काम ( challenging task ) है लेकिन वह जो गया और किया वह ईएसटी ( EST ) नामक अलग तरह का दृष्टिकोण करना था जो अभिव्यक्ति अनुक्रम टैग ( expression sequence tags ) के लिए खड़ा है ।,"కనుక ఇది చాలా శ్రమతో కూడుకున్న మరియు సవాలు చేసే పని, కాని అతను వెళ్లి ఏమి చేసాడు అంటే వ్యక్తీకరణ క్రమం ట్యాగ్‌లను సూచించే ఈస్ట్ అని పిలువబడే వేరే విధానాన్ని చేశారు.",
+"दृष्टिकोण यह है कि अब आप मानव शरीर के लिए विभिन्न ऊतकों से सीडीएनए ( cDNA ) लाइब्रेरी बनाते हैं और फिर सीडीएनए ( cDNA ) का केवल एक हिस्सा अनुक्रमित करते हैं , इसलिए , आपके पास लगभग 100 कुर्सियां हैं जो यादृच्छिक रूप से यहां और एक क्षेत्र के लिए है जो कि पारगमन है ।","విధానం ఏమిటంటే, మీరు ఇప్పుడు మానవ శరీరానికి వివిధ కణజాలాల నుండి సిడిఎన్ఎ (సిడిఎన్ఎ) లైబ్రరీని సృష్టించి, ఆపై సిడిఎన్ఎ (సిడిఎన్ఎ) లో కొంత భాగాన్ని మాత్రమే క్రమం చేస్తారు, కాబట్టి, మీకు యాదృచ్చికంగా ఇక్కడ మరియు ఒక ప్రాంతానికి వెళ్ళే 100 స్థావరాలు ఉన్నాయి. రవాణా కోసం.",
+कि अब आप देखते हैं और जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) को देखें कि किस क्षेत्र में समान अनुक्रम है जो बताएगा आप कहाँ हैं जीन ( gene ) हैं इसलिए यह एक ऐसा दृष्टिकोण है जिसे आप जानते हैं कि क्रेग वेंटर द्वारा विकसित किया गया था और वास्तव में यह समझने में मदद की कि जीन ( gene ) कहाँ स्थित हैं अन्यथा यह अत्यंत कठिन था क्योंकि जैसा कि हम जानते हैं कि जीनोम ( genome ) का एक प्रतिशत से कम भाग प्रतिलेख में दर्शाया गया है इसलिए यह हर्निया होने वाला है कार्य यह खोजने के लिए है कि जीन कहां हैं इस तरह वह दृष्टि और इतने पर क्रांतिकारी थे ।,"ఇప్పుడు మీరు జీనోమ్ సీక్వెన్స్ ను చూసారు, ఏ ప్రాంతంలో ఒకే సీక్వెన్స్ ఉంది, అది మీరు ఎక్కడ ఉన్నారో తెలియజేస్తుంది. కాబట్టి ఇది మీకు తెలిసిన ఒక విధానం క్రెయిగ్ వెంటర్ మరియు వాస్తవానికి జన్యువులు ఎక్కడ ఉన్నాయో అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడింది, లేకపోతే ఇది చాలా కష్టం ఎందుకంటే మనకు తెలిసినట్లుగా జన్యువులో ఒక శాతం కన్నా తక్కువ ట్రాన్స్క్రిప్ట్లో ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది కాబట్టి ఇది హెర్నియా అవుతుంది. జీన్ ఎక్కడ ఉన్నాడో తెలుసుకోవటానికి అతను ఈ విధంగా విప్లవాత్మకంగా ఉన్నాడు.",
+"इसलिए , आप जो जानते हैं कि दृष्टिकोण भी आपके लिए बहुत बड़ा डेटा है जिसे आप उदाहरण के लिए जानते हैं यदि आप मानव जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) में देखते हैं ।","అందువల్ల, మీకు తెలిసిన విషయం ఏమిటంటే, ఈ విధానం మీ కోసం చాలా పెద్ద డేటా, ఉదాహరణకు మీరు జన్యు శ్రేణిలో చూస్తే మీకు తెలుసు.",
+यदि आप जानते हैं कि यदि आप हमारे शरीर से डीएनए ( DNA ) बाहर निकालते हैं तो यह चंद्रमा तक जा सकता है और वापस आ सकता है जो डीएनए ( DNA ) की लंबाई है ।,"మీరు మన శరీరం నుండి డి‌ఎన్‌ఏ  ను బయటకు తీస్తే అది చంద్రుడి వద్దకు వెళ్లి తిరిగి రావచ్చు, ఇది డి‌ఎన్‌ఏ యొక్క పొడవు.",
+"इसलिए और यदि आपको इसका अनुक्रम प्राप्त होता है और सभी जीवों से , आप वास्तव में डेटा को कैसे स्टोर करने जा रहे हैं , तो आप इसका मानवीय रूप से विश्लेषण करना संभव नहीं है ।","కాబట్టి మరియు మీరు దీని యొక్క క్రమాన్ని పొందినట్లయితే మరియు మీరు నిజంగా అన్ని జీవుల నుండి డేటాను ఎలా నిల్వ చేయబోతున్నారో, అప్పుడు దానిని మానవీయంగా విశ్లేషించడం సాధ్యం కాదు.",
+ताकि जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान नामक अनुसंधान और कार्यप्रणाली विकास का एक नया क्षेत्र विकसित हो ।,తద్వారా బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ అనే కొత్త పరిశోధన మరియు పద్దతి అభివృద్ధి రంగం అభివృద్ధి చేయబడింది.,
+"तो यह भी है कि आप मुख्य रूप से जानते हैं कि अब हम जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान के बारे में बात करते हैं क्योंकि यह जीनोमिक डेटा ( genomic data ) का एक कम्प्यूटेशनल विश्लेषण ( computational analysis ) है जो डीएनए ( DNA ) हो सकता है , यह आरएनए ( RNA ) और इतने पर हो सकता है ।","కాబట్టి ఇప్పుడు మనం బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ గురించి మాట్లాడుతున్నామని మీకు ప్రధానంగా తెలుసు ఎందుకంటే ఇది జన్యు డేటా యొక్క గణన విశ్లేషణ, ఇది గణన విశ్లేషణ. ), ఇది RNA మరియు మొదలైనవి కావచ్చు.",
+तो यह एक ऐसा क्षेत्र है जिसमें एक विशेषज्ञता होती है जो तीन प्रमुख डोमेन के बीच में होती है एक है जीवविज्ञान क्योंकि ये जैविक डेटा हैं तो आपके पास कंप्यूटर विज्ञान ( computer science ) है क्योंकि डेटा विज्ञान में जिसे आप बड़े डेटा विश्लेषण ( data analysis ) कहते हैं वह आपके दृष्टिकोण से पता करता है कि आप कहाँ हैं प्रक्रिया को स्वचालित करने में सक्षम हैं कंप्यूटर के साथ विश्लेषण कर सकते हैं और आपको डेटा दे सकते हैं ।,"ఇది మూడు ప్రధాన డొమైన్ల మధ్యలో ఉన్న స్పెషలైజేషన్ ఉన్న ప్రాంతం. ఒకటి జీవశాస్త్రం ఎందుకంటే ఇవి జీవసంబంధమైన డేటా, అప్పుడు మీకు కంప్యూటర్ సైన్స్ ఉంది ఎందుకంటే డేటా సైన్స్ లో మీరు పెద్ద డేటా విశ్లేషణ చేయవచ్చు ) మీరు ఈ ప్రక్రియను స్వయంచాలకంగా చేయగలిగే మీ కోణం నుండి అతను కనుగొంటారని చెప్పారు. కంప్యూటర్‌తో విశ్లేషించి మీకు డేటా ఇవ్వగలదు.",
+"चूंकि आप विश्लेषण कर रहे हैं आप जानते हैं कि जीव विज्ञान डेटा ( biology data ) इसे जैव - सूचना विज्ञान कहा जाता है , लेकिन इसमें यह भी शामिल है ढेर सारे आँकड़े गणितीय मॉडलिंग और इसी तरह जहाँ यह एक क्रॉस सेक्शनल बायोलॉजी ( cross sectional biology ) , सांख्यिकी और कंप्यूटर विज्ञान ( statistics and computer science ) है और इसे जैव - सूचना विज्ञान कहा जाता है ।","మీరు విశ్లేషిస్తున్నందున, బయాలజీ డేటాను బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ అని పిలుస్తారు, కానీ ఇందులో చాలా గణాంకాలు గణిత మోడలింగ్ ఉన్నాయి మరియు ఇది క్రాస్ సెక్షనల్ బయాలజీ ఎక్కడ ఉంది. స్టాటిస్టిక్స్ మరియు కంప్యూటర్ సైన్స్ మరియు దీనిని బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ అంటారు.",
+"तो क्या यह है कि बायो - इन्फर्मेटिक्स ( Bio - informatics ) जीनोमिक्स की तुलना में बहुत बाद में आए , इसलिए हम में से अधिकांश आम लोग भी जानते हैं जिन्हें आप बायो - इन्फर्मेटिक्स ( Bio - informatics ) के बारे में सुनते हैं ।","కాబట్టి బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ జన్యుశాస్త్రం కంటే చాలా ఆలస్యంగా వచ్చింది, కాబట్టి బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ గురించి మీరు విన్న సాధారణ వ్యక్తులకు కూడా మనలో చాలా మందికి తెలుసు.",
+"आप देखा होगा विभिन्न संस्थान और विश्वविद्यालय भी स्नातक ( Bachelors ) , परास्नातक ( Masters ) प्रदान करते हैं , जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान में परास्नातक की डिग्री जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान के पेपर हैं जो अन्य पाठ्यक्रम में भी प्रस्तुत किए जाते हैं ।","మీరు వివిధ సంస్థలు మరియు విశ్వవిద్యాలయాలు బాచిలర్స్, మాస్టర్స్, బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్, సైన్స్ లో మాస్టర్స్ డిగ్రీ, ఇతర కోర్సులలో ఉన్న బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సైన్స్ పేపర్లను కూడా అందిస్తున్నాయి. కూడా ప్రదర్శించారు.",
+हम मानव जीनोम परियोजना शुरू होने के बाद ही इन सभी चीजों के बारे में बात करते हैं क्योंकि डेटा का धन उत्पन्न हुआ था ।,డేటా జీన్ ఉత్పత్తి అయినందున మానవ జన్యు ప్రాజెక్టు ప్రారంభమైన తర్వాతే మేము ఈ విషయాల గురించి మాట్లాడుతాము.,
+"बड़ी संख्या में प्रयोगशालाएं हो सकती हैं जो वास्तव में देख सकती हैं और समझ सकती हैं , इसलिए देश या दुनिया के अन्य हिस्सों में उड़ी गई सूचना प्रौद्योगिकी की तरह ही जरूरत या मांग भी बढ़ गई है , लेकिन ऐसा नहीं है कि आप 90 के दशक के अंत में जानते हैं या २००० जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान इसके अस्तित्व में बहुत पहले आ गया था ।","వాస్తవానికి చూడగలిగే మరియు అర్థం చేసుకోగలిగే పెద్ద సంఖ్యలో ప్రయోగశాలలు ఉండవచ్చు, కాబట్టి దేశంలోని లేదా ప్రపంచంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో ఎగిరిన సమాచార సాంకేతిక పరిజ్ఞానం యొక్క అవసరం లేదా డిమాండ్ కూడా పెరిగింది, కానీ మీరు 90 వ దశకంలో ఉన్నట్లు కాదు నో లేదా 2000 బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సైన్స్ చాలా కాలం క్రితం ఉనికిలోకి వచ్చింది.",
+"वास्तव में जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान शब्द को होग्वेग ( Hogeweg ) और हेस्पर ( Hesper ) द्वारा 1970 में बनाया गया था , लेकिन केवल जीनोम डेटा ( genome data ) का विश्लेषण करने के लिए इरादा आवश्यक नहीं था ।","వాస్తవానికి, బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సైన్స్ అనే పదాన్ని 1970 లో హోగ్వెగ్ మరియు హెస్పెర్ ఉపయోగించారు, అయితే జన్యు డేటా మాత్రమే (జన్యు డేటా ((| ডেটা | డేటా))) ((માહિતી | ડેટા | డేటా))) విశ్లేషించడానికి ఉద్దేశం అవసరం లేదు.",
+यह बायोटिक सिस्टम ( biotic systems ) में सूचना विज्ञान प्रक्रियाओं के अध्ययन की तरह था जो उनकी परिभाषा है ।,"ఇది బయోటిక్ సిస్టమ్స్‌లో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ ప్రక్రియల అధ్యయనం వంటిది, ఇది వాటి నిర్వచనం.",
+"जैव - क्षेत्र से आने वाली किसी भी जानकारी को कुछ स्वचालित ( automated ) प्रक्रियाओं का उपयोग करके विश्लेषण करने की आवश्यकता है क्योंकि यह इस तरह के विश्लेषण की मांग कर सकता है , यह मानवीय रूप से संभव नहीं है कि यह कैसे प्रस्तावित किया गया था लेकिन इस टीम द्वारा बहुत अच्छी तरह से अभ्यास नहीं किया गया है लेकिन हम इसे देख सकते हैं न केवल 90 के दशक में आया था ।","బయో-ఫీల్డ్ నుండి వచ్చే ఏదైనా సమాచారం కొన్ని స్వయంచాలక ప్రక్రియలను ఉపయోగించి విశ్లేషించాల్సిన అవసరం ఉంది, ఎందుకంటే ఇది అలాంటి విశ్లేషణను కోరుతుంది, ఇది ఎలా ప్రతిపాదించబడిందో మానవీయంగా సాధ్యం కాదు కానీ ఇది ఈ బృందం బాగా ప్రాక్టీస్ చేయలేదు కాని ఇది 90 వ దశకంలో మాత్రమే రావడం మనం చూడవచ్చు.",
+"यह बहुत पहले आया था , मैं यहां कुछ समयसीमा रख रहा हूं ।","ఇది చాలా కాలం క్రితం వచ్చింది, నేను ఇక్కడ కొన్ని గడువులను ఉంచుతున్నాను.",
+यह सब संभवतया 1965 की शुरुआत में प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) के एटलस ( Atlas ) के रूप में कहा जाता है के विकास के साथ शुरू हुआ ।,ఇవన్నీ 1965 ప్రారంభంలో అట్లాస్ ఆఫ్ ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్ అభివృద్ధితో ప్రారంభమయ్యాయి.,
+"ऐसा तब है जब लोगों ने आपको प्रोटीन का विश्लेषण करना शुरू किया , यदि आपको याद है कि मैंने कहा था कि मॉर्गन ( Morgan ) के बाद उनके छात्रों ने प्रोटीन पर काम करना शुरू किया और प्रोटीन यह समझने का मुख्य साधन बन गया कि कोशिका के कार्य , जैव - रसायन ( bio - chemistry ) क्षेत्र कैसे विकसित हुए और फिर उन्होंने आपके द्वारा अनुक्रमण शुरू किया प्रोटीन को छोटे पेप्टाइड ( peptide ) में काटना और फिर उन्हें अलग - अलग अमीनो एसिड ( amino acids ) और इतने पर अंदर करना ।","ప్రజలు ప్రోటీన్లను విశ్లేషించడం ప్రారంభించినప్పుడు, మోర్గాన్ తరువాత, అతని విద్యార్థులు ప్రోటీన్లపై పనిచేయడం ప్రారంభించారని మరియు కణాలు అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రోటీన్లు ప్రధాన సాధనంగా మారాయని నేను గుర్తుంచుకున్నాను విధులు, బయో-కెమిస్ట్రీ ఫీల్డ్ ఎలా అభివృద్ధి చెందింది మరియు తరువాత అవి ప్రోటీన్లను చిన్న పెప్టైడ్‌లుగా కట్ చేసి, వాటిని వ్యక్తిగత అమైనో ఆమ్లాలుగా విభజించడం ద్వారా క్రమం చేయడం ప్రారంభించాయి.",
+"इसलिए जब उन्होंने इस प्रक्रिया को किया तो हमें आपसे यह जानने की आवश्यकता है कि आपके पास उनके अनुक्रम में कैसे पहुंचे आप मशीन रीडिंग टूल्स ( machine reading tools ) को जानते हैं और आप अनुक्रम के साथ आने के लिए इस तरह के कुछ सरल एल्गोरिदम ( algorithms ) का इस्तेमाल करते हैं , इस तरह का तरीका जो 1965 की शुरुआत में लिया गया था , जिसका उपयोग करके आप कम्प्यूटेशनल दृष्टिकोण ( computational approach ) का पता लगाते हैं , जो तब से पेप्टाइड अनुक्रमण में अब बहुत उपयोग किया जा रहा है ।","కాబట్టి వారు ఈ విధానాన్ని చేసినప్పుడు, వాటి క్రమాన్ని ఎలా పొందాలో మాకు మీరు తెలుసుకోవాలి.మీకు మెషీన్ రీడింగ్ టూల్స్ తెలుసు మరియు మీరు ఈ క్రమం తో రావడానికి ఇలాంటి కొన్ని సాధారణ అల్గారిథమ్‌లను ఉపయోగించవచ్చు ( అల్గోరిథంలు), ఇది 1965 ప్రారంభంలో తీసుకున్న మాదిరిగానే ఉంటుంది, దీనిని ఉపయోగించి మీరు గణన విధానాన్ని అన్వేషిస్తారు, ఇది అప్పటి నుండి పెప్టైడ్ సీక్వెన్సింగ్‌లో చాలా ఉపయోగించబడింది.",
+जैसा कि मैंने कहा कि 1970 के दशक में एक कम्प्यूटेशनल उपकरण ( computational tools ) में एल्गोरिदम ( algorithms ) हैं जो प्रोटीन और संरचना और इतने पर समझने के लिए आए थे ।,"1970 లలో నేను చెప్పినట్లుగా, ప్రోటీన్లు మరియు నిర్మాణాలను అర్థం చేసుకోవడానికి గణన ((গণনা | কম্পিউটেশনাল | గణన)) ((ગણતરીત્મક | કોમ્પ્યુટેશનલ | గణన)) సాధనాలు ఉన్నాయి.",
+और फिर इसके साथ आप जानते हैं कि बड़ी संख्या में प्रोटीन का अनुक्रम होता है जैसे हम जीन ( gene ) बैंक के बारे में बात करते हैं जो बहुत बाद में आया ।,"ఆపై దీనితో మీకు తెలుసు, పెద్ద సంఖ్యలో ప్రోటీన్లకు మనం చాలా కాలం తరువాత వచ్చిన జీన్ బ్యాంక్ గురించి మాట్లాడటం వంటి క్రమం ఉందని తెలుసు.",
+एक प्रोटीन डेटा बैंक था जिसे विकसित किया गया था और सभी प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) वहां पर जमा किए गए थे आप इस तरह से जानते हैं कि इस अर्थ में जैव - सूचना विज्ञान भी है कि वे विश्लेषण के लिए जैविक मूल से डेटा संग्रहीत कर रहे हैं ।,"అక్కడ ఒక ప్రోటీన్ డేటా బ్యాంక్ అభివృద్ధి చేయబడింది మరియు అన్ని ప్రోటీన్ సీక్వెన్సులు అక్కడ నిల్వ చేయబడ్డాయి. ఈ విధంగా బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ కూడా ఉన్నాయని మీకు తెలుసు, అవి జీవ మూలం నుండి డేటాను విశ్లేషణ కోసం నిల్వ చేస్తాయి. చేస్తున్నారు.",
+"ताकि डीएनए ( DNA ) अनुक्रम में आने से पहले भी जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान मौजूद रहे और फिर 1980 के दशक तक प्रोटीन और 84 - 85 को समझने के लिए कई अन्य सॉफ्टवेयर आए , यही तब है जब डीएनए ( DNA ) अनुक्रम आया क्योंकि अनुक्रमण तकनीक या उपकरण दृष्टिकोण था गिल्बर्ट ( Gilbert ) के साथ स्थापित और फिर निश्चित रूप से आपके पास 1982 जीन बैंक और इतने पर है ।","అందువల్ల బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ DNA శ్రేణిలోకి రాకముందే ఉనికిలో ఉంది మరియు 1980 ల నాటికి అనేక ఇతర సాఫ్ట్‌వేర్‌లు ప్రోటీన్‌లను మరియు 84 - 85 ను అర్థం చేసుకోవడానికి వచ్చాయి, ఆ సమయంలో DNA సీక్వెన్సింగ్ టెక్నిక్ లేదా టూల్ అప్రోచ్ గిల్బర్ట్‌తో ఏర్పాటు చేయబడినందున ఈ క్రమం వచ్చింది, ఆపై మీకు 1982 జీన్ బ్యాంక్ ఉంది.",
+"पहला फेज , लैम्ब्डा ( lambda ) फेज जीनोम अनुक्रम ( genome sequenced ) किया गया था और शीघ्र ।","మొదటి ఫేజ్, లాంబ్డా ఫేజ్ జీనోమ్ సీక్వెన్సింగ్ (జీనోమ్ సీక్వెన్స్‌డ్) ప్రదర్శించబడింది మరియు త్వరలో.",
+जैसे जैसे आपके पास डेटा का खजाना है जो कि जीनोमिक ( genomic ) से अधिक है चाहे वह ड्रोसोफिला ( Drosophila ) से हो या एक मानव और इतने पर ।,మీలాగే డేటా సంపద డ్రోసోఫిలా నుండి వచ్చినదా లేదా మానవుడి నుండి అయినా జన్యుసంబంధమైనదానికన్నా ఎక్కువ.,
+"आप पाएंगे कि आप जानते हैं कि यह जीनोमिक डेटा ( genomic data ) प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) से आगे निकल गया है और अब लोग प्रोटीन का अनुक्रमण नहीं कर रहे हैं , क्योंकि जिस क्षण आपने डीएनए ( DNA ) या मैसेंजर आरएनए ( messenger RNA ) को एक सीडीएनए ( cDNA ) के माध्यम से अनुक्रमित किया है , आप यह अनुमान लगाने में सक्षम हैं कि कोडिंग अनुक्रम क्या है और यदि आप हैं यह अनुमान लगाने में सक्षम है कि बिना समय के साथ एक कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) क्या है आप भविष्यवाणी कर सकते हैं कि प्रोटीन अनुक्रम क्या है ।","ఈ జన్యుసంబంధమైన డేటా ప్రోటీన్ క్రమాన్ని మించిందని మీకు తెలుసని మరియు ఇప్పుడు ప్రజలు ప్రోటీన్‌ను క్రమం చేయరు, ఎందుకంటే మీకు క్షణం DNA లేదా మెసెంజర్ RNA ఉంది. ) ఒక సిడిఎన్ఎ ద్వారా సూచించబడుతుంది, మీరు కోడింగ్ క్రమం ఏమిటో  ",
+"तो प्रोटीन डेटा बैंक जिसके बाद सभी mRNA के अनुक्रम cDNA के अनुक्रम से व्युत्पन्न हैं , जब तक कि अब तक उदाहरण के लिए यह जानना कि प्रोटीन क्या है , जैसे कि 2D जेल वैद्युतकणसंचलन ( electrophoresis ) के लोग वास्तव में प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) के लिए नहीं जाते हैं , क्योंकि वे सिर्फ यह जानने के लिए बिट हैं कि एक अनुक्रम क्या है और वापस जाएं और mRNA से प्राप्त प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) देखें और इस से मिलान करें एक प्रोटीन , इसलिए प्रोटीन अनुक्रम ( protein sequence ) बहुत अधिक है , अब आश्रयित लोग ऐसा नहीं करते हैं , लेकिन यह आपके साथ आया और भी बहुत सारी चुनौतियाँ हैं क्योंकि जीनोम अनुक्रमण डेटा से आने वाले डेटा की मात्रा वास्तव में बढ़ी है ।","కాబట్టి ప్రోటీన్ డేటా బ్యాంక్ అన్ని mRNA సీక్వెన్సులు సిడిఎన్ఎ సీక్వెన్స్ నుండి ఉద్భవించాయి, ఉదాహరణకు 2 డి జెల్ ఎలెక్ట్రోఫోరేసిస్ లోని వ్యక్తులు వంటి ప్రోటీన్ అంటే ఏమిటో తెలుసుకోవడం సాధ్యమైనంతవరకు, వాస్తవానికి ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్. వెళ్ళండి, ఎందుకంటే అవి ఒక క్రమం ఏమిటో తెలుసుకోవడానికి మరియు తిరిగి వెళ్లి mRNA నుండి ప్రోటీన్ క్రమాన్ని చూసి దానిని ప్రోటీన్‌తో సరిపోల్చండి, కాబట్టి ప్రోటీన్ క్రమం చాలా ఎక్కువ కాబట్టి, ఇప్పుడు ఆశ్రయం పొందిన వ్యక్తులు అలా చేయరు అది, కానీ మీతో ఇంకా చాలా సవాళ్లు ఉన్నాయి ఎందుకంటే జన్యు శ్రేణి డేటా నుండి వచ్చే డేటా మొత్తం వాస్తవానికి పెరిగింది.",
+"इसलिए नई तकनीकें हैं लेकिन उनमें से कई पहले के सिद्धांतों पर आधारित हैं कि कैसे विश्लेषण किया जाए डीएनए अनुक्रम ( DNA sequence ) लेकिन आप आरएनए अनुक्रम ( RNA sequence ) के आगमन , अभिव्यक्ति विश्लेषण और बदलाव परियोजनाओं के आगमन के साथ जानते हैं , अंतर को समझने के लिए नई तकनीकों और नए दृष्टिकोणों की मांग आई है , ताकि आप जान सकें कि आप बहुत कम समय में देखेंगे ।","కాబట్టి కొత్త పద్ధతులు ఉన్నాయి, కానీ వాటిలో చాలా డిఎన్‌ఎ క్రమాన్ని ఎలా విశ్లేషించాలో మునుపటి సూత్రాలపై ఆధారపడి ఉన్నాయి, అయితే ఆర్‌ఎన్‌ఏ సీక్వెన్స్, ఎక్స్‌ప్రెషన్ అనాలిసిస్ మరియు ట్రాన్స్ఫర్మేషన్ ప్రాజెక్టుల రాకతో మీకు తెలుసు. కొత్త పద్ధతులు మరియు అర్థం చేసుకోవడానికి కొత్త విధానాల కోసం డిమాండ్ ఉంది, తద్వారా మీరు చాలా తక్కువ సమయంలో చూస్తారని మీకు తెలుసు.",
+"लेकिन आप यह नहीं कह सकते हैं कि आप जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान के क्षेत्र को जानते हैं , जिसका अर्थ है कि आप एक डेटा बेस रखना जानते हैं जहाँ जैविक प्रणालियों के बारे में जानकारी संग्रहीत की जाती है यदि आप कड़ाई से परिभाषित करते हैं कि वह तरीका नया नहीं है , 1960 भी नहीं है ।","బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ రంగం మీకు తెలుసని మీరు చెప్పలేరు, అంటే మీరు ఖచ్చితంగా ఉంటే జీవ వ్యవస్థల గురించి సమాచారం నిల్వ చేయబడిన డేటా బేస్ మీకు తెలుసు. పద్ధతి కొత్తది కాదు, 1960 కూడా కాదు అని నిర్వచిస్తుంది.",
+"अगर आप बात करें तो टैक्सोनॉमी ( Taxonomy ) जीवों का वर्गीकरण जो विषय लोगों को घृणा देता है , यह बहुत महत्वपूर्ण है क्योंकि यही वह तरीका है जिससे आप जीव से संबंधित हैं , उन्हें वर्गीकृत ( classify ) कर सकते हैं ।","మీరు వర్గీకరణ గురించి మాట్లాడితే, ఈ విషయం అసహ్యించుకునే జీవుల వర్గీకరణ చాలా ముఖ్యం ఎందుకంటే ఈ జీవికి సంబంధించినప్పుడు మీరు వాటిని వర్గీకరించవచ్చు.",
+"आप जानते हैं कि भारत इन कई पौधों , प्रजातियों ( species ) या जानवरों की प्रजातियों के रूप में उदाहरण के लिए बहुत महत्वपूर्ण है और वह एक डेटा बेस के अलावा और कुछ भी नहीं है जिसमें आप डेटा डाल रहे हैं कि पौधे क्या मौजूद हैं , अलग - अलग प्रजातियां क्या हैं जो एक विशेषता प्रजाति है जो एक संबंधित है ।","ఈ అనేక మొక్కలు, జాతులు లేదా జంతువుల జాతులకు భారతదేశం ఒక ఉదాహరణగా మీకు తెలుసు, ఉదాహరణకు మీరు ఏ మొక్కలు ఉన్నాయనే దానిపై డేటాను ఉంచే డేటా బేస్ తప్ప మరొకటి కాదు, విభిన్న జాతులు ఏమిటి, ఇది సంబంధిత లక్షణం.",
+यह फिर से एक डेटा बेस है और जो सदियों में वापस जा सकता है आप जानते हैं कि आप वापस ट्रेस कर सकते हैं लेकिन न केवल यह कि आपने जानवरों के वर्चस्व के साथ भी शुरुआत की ।,"ఇది మళ్ళీ డేటా బేస్ మరియు శతాబ్దాల వెనక్కి వెళ్ళగలిగేది, మీరు తిరిగి తెలుసుకోగలరని మీకు తెలుసు, కానీ మీరు జంతువుల ఆధిపత్యంతో కూడా ప్రారంభించారు.",
+"जिन पौधों के बारे में आप जानते हैं , यदि आप वापस जाते हैं , तो हमारे स्वयं के प्राचीन साहित्य भी जानते हैं , चाहे वह आयुर्वेद हो या जो भी हो , यह कुछ नामों के साथ औषधीय पौधों के बारे में बात करता है और ये कुछ विशेषताओं के साथ इस भाग में उपलब्ध गुणों वाले पौधे हैं ।","మీకు తెలిసిన మొక్కలు, మీరు తిరిగి వెళితే, మన స్వంత ప్రాచీన సాహిత్యం కూడా తెలుసు, అది ఆయుర్వేదం లేదా ఏమైనా కావచ్చు, ఇది కొన్నింటికి  ఔషధ మొక్కల గురించి మాట్లాడుతుంది మరియు ఇవి కొన్ని లక్షణాలతో ఈ భాగంలో లక్షణాలతో కూడిన మొక్కలు ఉన్నాయి.",
+देश इस प्रक्रिया को ठीक कर सकता है - फिर से यह एक डेटा बेस ( data base ) है ।,దేశం ఈ విధానాన్ని పరిష్కరించగలదు - మళ్ళీ ఇది డేటా బేస్ (డేటా ((| ডেটা | డేటా))) ((માહિતી | ડેટા | డేటా)) బేస్).,
+"तो आप जानते हैं कि यह बायो - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान कुछ नया नहीं है , यह मानव के रूप में लंबे समय तक मौजूद है सभ्यता यह बताती है कि आप जानते हैं कि एक ऐसी प्रक्रिया है जिसमें डेटा संग्रहीत ( stored - retrieved ) किया जाता है , जिसे आप तब से जानते हैं जब से भाषा आपके पास विकसित हुई है और इससे पहले भी आप जानते हैं कि आप जानते हैं कि यह मानव सभ्यता जितनी पुरानी है ।","కాబట్టి ఈ బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ కొత్తది కాదని మీకు తెలుసు, ఇది మానవుడిగా చాలా కాలం పాటు ఉంది. డేటా నిల్వ చేయబడిన ఒక ప్రక్రియ ఉందని మీకు తెలుసు అని నాగరికత సూచిస్తుంది (నిల్వ - తిరిగి పొందబడింది) ) పూర్తయింది, ఇది మీలో భాష అభివృద్ధి చెందినప్పటి నుండి మీకు తెలుసు మరియు ఇది మానవ నాగరికత వలె పాతదని మీకు తెలుసు.",
+"यदि आप इससे संबंधित हैं , लेकिन हाल के वर्षों में जो महत्वपूर्ण हो गया है वह है कंप्यूटर और कंप्यूटिंग उपकरण ( computing tools ) जो वास्तव में डेटा के विश्लेषण के तरीके को बदल देते हैं ।","మీరు దీనికి సంబంధం కలిగి ఉంటే, కానీ ఇటీవలి సంవత్సరాలలో ముఖ్యమైనది ఏమిటంటే డేటాను విశ్లేషించే విధానాన్ని వాస్తవంగా మార్చే కంప్యూటర్లు మరియు కంప్యూటింగ్ సాధనాలు.",
+पहले यह मनुष्यों द्वारा संग्रहीत और विश्लेषण की तरह था लेकिन अब डेटा इतना बड़ा है कि मानव वास्तव में अनुक्रम का विश्लेषण नहीं कर सकता है ।,"ఇంతకుముందు ఇది మనుషులు నిల్వ చేసి విశ్లేషించినట్లుగా ఉండేది, కాని ఇప్పుడు డేటా చాలా పెద్దది కాబట్టి మానవుడు ఈ క్రమాన్ని విశ్లేషించలేడు.",
+"ताकि आप फिर से देख सकें कि 1951 में यहां कुछ समयरेखा दी गई हैं , पहला व्यावसायिक कंप्यूटर उस समय के आसपास आया था जब पेप्टाइड अनुक्रम ( peptide sequence ) का अनुक्रम ( sequenced ) और विश्लेषण किया जा रहा था ।","1951 లో ఇక్కడ కొన్ని కాలక్రమాలు ఉన్నాయని మీరు మళ్ళీ చూడవచ్చు, పెప్టైడ్ సీక్వెన్స్ క్రమం మరియు విశ్లేషించబడుతున్న సమయంలో మొదటి వాణిజ్య కంప్యూటర్ వచ్చింది.",
+तो जाहिर है कि उन्होंने उस उपकरण का उपयोग किया है जो IBM स्टोरेज डिवाइस ( storage device ) के साथ आया है क्योंकि यह महत्वपूर्ण है क्योंकि आपको आवश्यकता है डेटा संग्रहीत करने के लिए क्योंकि आपके द्वारा ज्ञात डेटा आकार बढ़ जाता है ।,కాబట్టి స్పష్టంగా వారు ఐ‌బి‌ఎం  నిల్వ పరికరం (నిల్వ ((সংরক্ষণ | স্টোরেজ | నిల్వ)) ((સંગ્રહ | સ્ટોરેજ | నిల్వ)) పరికరంతో వచ్చిన పరికరాన్ని ఉపయోగించారు ఎందుకంటే మీకు డేటా అవసరం కనుక ఇది ముఖ్యమైనది. మీకు తెలిసిన డేటా పరిమాణం పెరుగుతుంది కాబట్టి నిల్వ చేయాలి.,
+"निष्कासन संग्रहण ड्राइव ( removal storage drive ) वास्तव में मदद करता है क्योंकि आप इसे भर सकते हैं और इसे एक और डाल सकते हैं और वास्तव में हमें बाद के विश्लेषण के लिए डेटा को स्टोर करने में मदद मिली 1962 और 81 के बाद के विश्लेषण के लिए डेटा स्टोर करने के लिए , काम करने की जगह आया था , इसलिए वे अधिकांश डेटा विश्लेषण अनुप्रयोगों पर काम करते हैं Apple और Sans Microsystems और 1983 में Apple पर्सनल कंप्यूटर आए और 1990 है जब इंटरनेट या वेब सर्वर ( web servers ) आए और जिस तरह से डेटा का विश्लेषण किया जा रहा है , उसे दुनिया के किसी भी हिस्से से बैठे किसी व्यक्ति ने रिमोट लॉगिन ( remote login ) का उपयोग करके अनुक्रम का विश्लेषण कर सकते हैं ।","తొలగింపు నిల్వ డ్రైవ్ నిజంగా సహాయపడుతుంది ఎందుకంటే మీరు దాన్ని నింపి మరొకదానిలో ఉంచవచ్చు మరియు ఇది తరువాత విశ్లేషణ కోసం డేటాను నిల్వ చేయడానికి మాకు నిజంగా సహాయపడింది. డేటాను నిల్వ చేయడానికి, పని స్థలం వచ్చింది, కాబట్టి అవి చాలా డేటా విశ్లేషణ అనువర్తనాల్లో పనిచేస్తాయి. ఆపిల్ మరియు సాన్స్ మైక్రోసిస్టమ్స్ మరియు ఆపిల్ పర్సనల్ కంప్యూటర్లు 1983 మరియు 1990 లలో ఇంటర్నెట్ లేదా వెబ్ సర్వర్లు వచ్చినప్పుడు వచ్చాయి మరియు డేటాను విశ్లేషించే విధానం, ప్రపంచంలోని ఏ ప్రాంతం నుండినైనా కూర్చున్న ఎవరైనా రిమోట్ లాగిన్ ఉపయోగించి క్రమాన్ని విశ్లేషించవచ్చు.",
+ताकि वेब सर्वरों के कारण यह संभव हो सके ।,వెబ్ సర్వర్ల వల్ల ఇది సాధ్యమవుతుంది.,
+"बस उन समकालीन मीडिया टूल ( contemporary media tools ) से संबंधित हैं जिन्हें आप लोग 95 का उपयोग करते हैं , जब प्रसिद्ध ब्राउज़र इंटरनेट एक्सप्लोरर जारी किया गया था , 2000 विकिपीडिया ( Wikipedia ) जो कि अधिकांश जानकारी के लिए एक मुफ्त स्रोत है ।","ప్రసిద్ధ బ్రౌజర్ ఇంటర్నెట్ ఎక్స్‌ప్లోరర్ విడుదలైనప్పుడు, మీరు 95 ఉపయోగించే సమకాలీన మీడియా సాధనాలకు సంబంధించినది, 2000 వికీపీడియా, ఇది చాలా సమాచారం కోసం ఉచిత మూలం.",
+"2004 फेसबुक और 2005 YouTube है , इसलिए ये सभी उपयोग किए गए डेटा दुनिया के विभिन्न हिस्सों में संग्रहीत हैं और जो भी आप चाहते हैं उसका विश्लेषण करने के लिए क्वेरी कर सकते हैं ।","2004 ఫేస్బుక్ మరియు 2005 యూట్యూబ్, కాబట్టి ఈ ఉపయోగించిన డేటా మొత్తం ప్రపంచంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో నిల్వ చేయబడుతుంది మరియు మీకు కావలసినదాన్ని విశ్లేషించడానికి మీరు ప్రశ్నించవచ్చు.",
+यह एक बहुत ही समान उपकरण है जिसका उपयोग जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान के लिए किया जा रहा है लेकिन उनका अध्ययन करने के लिए बहुत अधिक जटिल डेटा ( complex data ) और जटिल उपकरण ( complex tools ) हैं ।,"ఇది బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ కోసం ఉపయోగించబడుతున్న చాలా సారూప్య సాధనం, కానీ వాటిని మరింత క్లిష్టమైన డేటాను అధ్యయనం చేయడానికి (సంక్లిష్ట డేటా ((| ডেটা | డేటా))) ((માહિતી | | డేటా))) మరియు సంక్లిష్ట సాధనాలు.",
+इसलिए जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान मुख्य रूप से एक है जो जीनोमिक्स ( genomics ) की जानकारी को शामिल कर रहा है उसने विज्ञान के तरीके को बदल दिया है ।,అందువల్ల బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సైన్స్ ప్రధానంగా జన్యుశాస్త్రం యొక్క సమాచారాన్ని పొందుపరుస్తుంది. ఇది సైన్స్ మార్గాన్ని మార్చింది.,
+"तो नए विचार हैं जो पोस्ट जीनोमिक जैव - सूचना ( genomic Bio - informatics ) विज्ञान क्षेत्र के जन्म के साथ आए थे , इसलिए पहले लोग इसका उपयोग करते थे जिसे परिकल्पना संचालित विज्ञान कहा जाता है अब आप एक डेटा विज्ञान के साथ जानते हैं आप परिकल्पना मुक्त विज्ञान कर सकते हैं , मैं बात करूंगा इन दोनों के बीच डेटा अंतर के बारे में मुख्य अंतर क्या है , परिकल्पना ( hypothesis ) के एक प्रोटोटाइप दृष्टिकोण के रूप में आप जानते हैं कि डेटा वास्तव में शुरू करने में मदद करता है जिसे खुले खोज विज्ञान के रूप में कहा जाता है , वास्तव में यह सोचे बिना कि आप जानते हैं कि आपके पास एक मॉडल है जिसे आप मॉडल का स्वाद लेना चाहते हैं ।","కాబట్టి పోస్ట్ జెనోమిక్ బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ రంగం పుట్టుకతో వచ్చిన కొత్త ఆలోచనలు ఉన్నాయి, కాబట్టి అంతకుముందు ప్రజలు దీనిని హైపోథెర్మిక్ డ్రైవ్ సైన్స్ అని పిలిచారు. ఓపెన్ సైన్స్, రెండింటి మధ్య డేటా వ్యత్యాసం యొక్క ప్రధాన వ్యత్యాసం ఏమిటో నేను మాట్లాడుతాను, ఒక నమూనా విధానం, ఓపెన్ సెర్చ్ ప్రారంభించడానికి డేటా నిజంగా సహాయపడుతుందని మీకు తెలుసు. సైన్స్ అని పిలుస్తారు, మీకు మోడల్ ఉందని మీకు తెలియకుండా తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నారు.",
+परिकल्पना ( hypothesis ) है ।,పరికల్పన ((ધધણણણ | | સસસસ పరికల్పన పరికల్పన పరికల్పన ))((অনুমান | হাইপোথিসিস | పరికల్పన))).,
+और संग्रह और वर्गीकृत करना कुछ ऐसा है जो सामान्य रूप से विज्ञान के क्लासिक मोड में और समझने के लिए की जाती है उदाहरण के लिए आणविक तंत्र ( molecular mechanism ) आपको समझ में आता है कि जीन ने कैसे व्यक्त किया और इतने पर ।,"మరియు సేకరించడం మరియు వర్గీకరించడం అనేది క్లాసిక్ సైన్స్ మోడ్‌లో మరింత అర్థం చేసుకోవడానికి సాధారణంగా జరుగుతుంది, ఉదాహరణకు పరమాణు యంత్రాంగం, జన్యువు ఎలా వ్యక్తీకరించబడుతుందో మీకు తెలుస్తుంది.",
+यह जैव - सूचना ( Bio - informatics ) विज्ञान क्षेत्र के बिना नहीं किया जा सकता था क्योंकि चुनौती बहुत अधिक है जो हम पर चर्चा करने जा रहे हैं ।,"బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సైన్స్ ఫీల్డ్ లేకుండా ఇది చేయలేము ఎందుకంటే సవాలు చాలా ఎక్కువ, మనం చర్చించబోతున్నాం.",
+आइए देखें कि यह क्या है इसलिए परिकल्पना संचालित अनुसंधान ( hypothesis driven research ) कुछ ऐसा है जो बाईं ओर ठीक दिखाया गया है ।,పరికల్పన-ఆధారిత పరిశోధన ((P ૂર્વધારણા | હાયપોથેસિસ | పరికల్పన)) ((অনুমান | হাইপোথিসিস | పరికల్పన)) నడిచే పరిశోధన) ఏమిటో చూద్దాం) ఇది ఎడమ వైపున చూపబడుతుంది.,
+"तो आपके पास एक सिद्धांत के रूप में कहा जाता है , इसलिए आपके पास एक सिद्धांत है जो कह रहा है कि मानव विकसित हुआ है बंदर यह एक सिद्धांत है जो अवलोकन पर आधारित है क्योंकि हमारे पास एक जोड़ी हाथ हैं जो चलने के अलावा अन्य उद्देश्य के लिए उपयोग किए जाते हैं , बंदर ऐसा ही करते हैं और आपके पास पैरों की जोड़ी है जो चलने वाले बंदरों के लिए समर्पित हैं ।","కాబట్టి మీరు ఒక సిద్ధాంతంగా పిలువబడేదాన్ని కలిగి ఉన్నారు, కాబట్టి మానవులు కోతిని పరిణామం చేశారని మీకు ఒక సిద్ధాంతం ఉంది.ఇది పరిశీలన ఆధారంగా ఒక సిద్ధాంతం ఎందుకంటే మనకు నడక కాకుండా ఇతర లక్ష్యాలను కలిగి ఉన్న చేతులు ఉన్నాయి. కోతులు అదే చేస్తాయి మరియు మీకు ఒక జత కాళ్ళు నడక కోతులకు అంకితం చేయబడ్డాయి",
+"तो हम यह कह सकते हैं कि लेकिन हमारे पास कुछ क्षमताएं हैं , जो बंदरों से परे हैं इसलिए हम यह कह सकते हैं कि हम अधिक उन्नत हैं , बंदरों की तुलना में अधिक हाल के हैं इसलिए मनुष्य बंदर से विकसित हुए हैं , यह एक परिकल्पना है ठीक है , तो आप जानते हैं कि तब परिकल्पना को मजबूत बनाने के लिए , आप `कुछ और परीक्षण करते हैं और फिर आप पुष्टि करते हैं कि संभवतः यह सच है ।","కాబట్టి మనం అలా చెప్పగలం కాని మనకు కొన్ని సామర్థ్యాలు ఉన్నాయి, అవి కోతులకు మించినవి కాబట్టి మనం కోతుల కన్నా చాలా అధునాతనమైనవి, ఇటీవలివి అని చెప్పగలం కాబట్టి మానవులు కోతుల నుండి ఉద్భవించాయి, ఇది ఒక పరికల్పన సరే, అప్పుడు పరికల్పనను బలోపేతం చేయడానికి, మీరు మరికొన్ని పరీక్షలు చేస్తారు మరియు అది బహుశా నిజమని మీరు ధృవీకరిస్తారు.",
+हम इसे साबित नहीं कर सकते लेकिन आप कह सकते हैं कि इसकी सबसे अधिक संभावना है ।,మనం దానిని నిరూపించలేము కాని అది చాలా మటుకు జరిగే అవకాశం ఉంది,
+तो जिस तरह से आप कर सकते हैं वह है कि आप वापस जा सकते हैं और मानव जीनोम ( human genome ) और बंदर जीनोम ( monkey genome ) को देख सकते हैं और उदाहरण के लिए कुत्ते के जीनोम ( genome ) या सांप के जीनोम ( genome ) को देखें और देखें कि हम कितने समान या कितने अलग हैं और आप पाते हैं कि बंदर अधिक करीब हैं कुत्ते या साँप की तुलना में आपके जीनोम अनुक्रम ( genome sequence ) में यह संभावना है कि हम बंदर से विकसित हुए हैं ।,"కాబట్టి మీరు చేయగలిగే మార్గం ఏమిటంటే, మీరు తిరిగి వెళ్లి మానవ జన్యువు మరియు కోతి జన్యువును చూడవచ్చు మరియు ఉదాహరణకు కుక్క యొక్క జన్యువు లేదా పాము యొక్క జన్యువు (జన్యువు) ) మరియు మనం ఎంత సారూప్యంగా లేదా ఎంత భిన్నంగా ఉన్నామో చూడండి మరియు కుక్కలు లేదా పాముల కన్నా కోతులు మీ జన్యు శ్రేణికి దగ్గరగా ఉన్నాయని మీరు కనుగొన్నారు.మనం కోతుల నుండి ఉద్భవించినట్లు తెలుస్తుంది.",
+यह आपको पता है कि यह सिद्ध है कि परिकल्पना संचालित अनुसंधान ( hypothesis driven research ) कहा जाता है ।,పరికల్పన-ఆధారిత పరిశోధన ((অনুমা પપ ણ hypothesis| పరికల్పన)) ((অনুমান | হাইপোথিসিস | పరికల్పన) నడిచే పరిశోధన) అని నిరూపించబడిందని మీకు తెలుసు.,
+"अब सभी जैव सूचना - विज्ञान उपकरणों ( Bio - informatics tools ) के साथ डेटा विज्ञान यह बदल गया है तो आपके पास क्या है भारी मात्रा में डेटा , इसलिए आपके पास एक फ़ाइल है जिसमें आपके पास मानव है , दूसरी फ़ाइल आपके पास है उदाहरण के लिए बंदर , दूसरी फ़ाइल जिसमें आपके पास मेंढक है , आपके पास मछली जीनोम वगैरह है ।","ఇప్పుడు అన్ని బయో ఇన్ఫర్మాటిక్స్ సాధనాలతో, డేటా సైన్స్ మారిపోయింది.కాబట్టి మీ వద్ద ఉన్నది భారీ మొత్తంలో డేటా, కాబట్టి మీకు ఒక ఫైల్ ఉంది, అందులో మీకు మానవుడు ఉన్నారు, మరొక ఫైల్ మీ దగ్గర ఉంది. కోతి కోసం, మీకు కప్ప ఉన్న రెండవ ఫైల్, మీకు ఫిష్ జీనోమ్ మరియు మొదలైనవి ఉన్నాయి",
+मैं ऐसा कुछ भी नहीं करता हूं जिसकी मुझे कोई परिकल्पना नहीं है जो मैं करता हूं वह यह है कि यह सभी पांच अलग - अलग फाइलों की तुलना करने के क्रम में समान है ।,ఐదు వేర్వేరు ఫైళ్ళను పోల్చడానికి నేను చేసే ఏదైనా పరికల్పన ఉన్నది నేను ఏమీ చేయను.,
+"मैं ऐसा करता हूं और फिर मेरा पैटर्निंग ( patterning ) हम मूल रूप से कुछ पैटर्न को देखते हैं और फिर आपको बताने जा रहे हैं एक बंदर और कुत्ता , एक बंदर और सांप और बंदर और मेंढक कहने की तुलना में मानव और बंदर के बीच समान पैटर्न हैं ।","నేను అలా చేస్తాను, ఆపై నా నమూనా. మనం ప్రాథమికంగా కొన్ని నమూనాలను పరిశీలిస్తాము మరియు తరువాత మేము మీకు చెప్పబోతున్నాం ఒక కోతి మరియు కుక్క, కోతి మరియు పాము మరియు కోతి మరియు కప్ప చెప్పడం కంటే మానవునికి మరియు కోతికి మధ్య చాలా పోలి ఉంటాయి నమూనాలు ఉన్నాయి.",
+जबकि मेंढक में इंसान या कुत्ते की तुलना में सांप के साथ अधिक समान पैटर्न होता है ।,కప్పలు మనుషులు లేదా కుక్కల కంటే పాములతో సమానమైన నమూనాను కలిగి ఉంటాయి.,
+"तो इस तरह का आप जानते हैं पैटर्न एक परिकल्पना का नेतृत्व करते हैं अब हम कह सकते हैं कि कुत्तों ने खेद व्यक्त किया कि मेंढक पहले विकसित हुए सांप और कुत्तों और बंदरों और मनुष्यों की तुलना में तो अब आप एक सिद्धांत के साथ आ सकते हैं , इसलिए यह परिकल्पना मुक्त विज्ञान है क्योंकि यह संभव है आपके पास एक डेटा है जिसे आप देख सकते हैं और देख सकते हैं लेकिन ये दोनों वास्तव में एक दूसरे से स्वतंत्र नहीं हैं ।","కాబట్టి ఇది మీకు తెలిసిన నమూనా ఒక పరికల్పనకు దారితీసింది.పాములు పాములు, కుక్కలు, కోతులు మరియు మానవులకన్నా ముందుగానే కప్పలు ఉద్భవించాయని కుక్కలు చింతిస్తున్నాయని ఇప్పుడు మనం చెప్పగలం. కాబట్టి ఇప్పుడు మీరు ఒక సిద్ధాంతంతో రావచ్చు. , కాబట్టి ఇది పరికల్పన ఉచిత విజ్ఞానం ఎందుకంటే మీరు చూడగలిగే మరియు చూడగలిగే డేటా మీ వద్ద ఉండే అవకాశం ఉంది కాని ఈ రెండూ నిజంగా ఒకదానికొకటి స్వతంత్రంగా లేవు.",
+"परिकल्पना संचालित अनुसंधान ( hypothesis driven research ) जो पारंपरिक विज्ञान है , डेटा विज्ञान और नए सिद्धांत का उपयोग करते हुए आपको परीक्षण करने के लिए और अधिक मॉडल प्रदान करता है जो कि डेटा विज्ञान का उपयोग करके परिकल्पना मुक्त विज्ञान से उत्पन्न होता है , एक परिकल्पना दे सकता है जिसे फिर से पारंपरिक दृष्टिकोण ( conventional approach ) का उपयोग करके परीक्षण किया जा सकता है , इसलिए ये नहीं है कुछ ओवरलैपिंग ( overlapping ) नहीं ।","సాంప్రదాయ విజ్ఞాన శాస్త్రమైన హైపోథెసిస్ నడిచే పరిశోధన, డేటా సైన్స్ మరియు కొత్త సిద్ధాంతాన్ని ఉపయోగించి మిమ్మల్ని పరీక్షించడానికి మరిన్ని నమూనాలను అందిస్తుంది. సాంప్రదాయిక విధానాన్ని ఉపయోగించి మళ్ళీ పరీక్షించవచ్చు, కాబట్టి ఇది కొన్ని అతివ్యాప్తి కాదు",
+वे वास्तव में एक दूसरे के पूरक हैं लेकिन शोध करने के विभिन्न तरीके हैं ।,అవి వాస్తవానికి ఒకదానికొకటి సంపూర్ణంగా ఉంటాయి కాని పరిశోధన చేయడానికి వివిధ మార్గాలను కలిగి ఉంటాయి.,
+"इसलिए यदि आप पूरी चर्चा पर ध्यान दें तो अब तक हम मेंडल से लेकर अनुक्रम - सूचना विज्ञान ( sequence Bio - informatics ) तक यह कैसे जानते हैं कि वास्तव में आपको पता है कि मेंडल के संकरण के प्रयोगों से वंशानुक्रम , प्रभुत्व और अलगाव के सिद्धांत पैदा हुए और फिर हम गुणसूत्रों ( chromosomes ) और लिंकेज जिसमें हम कहते हैं कि अलग - अलग इकाइयाँ हैं ।","కాబట్టి మీరు మొత్తం చర్చకు శ్రద్ధ వహిస్తే, ఇప్పటివరకు మెండెల్ నుండి సీక్వెన్స్ బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ వరకు మనకు ఎలా తెలుసు, వాస్తవానికి మెండెల్ హైబ్రిడైజేషన్ యొక్క ప్రయోగాల నుండి వారసత్వం, ఆధిపత్యం మరియు ఒంటరితనం సూత్రాలు పుట్టి, ఆపై మనకు క్రోమోజోములు మరియు అనుసంధానాలు ఉన్నాయి, ఇందులో వేర్వేరు యూనిట్లు ఉన్నాయని మేము చెప్తాము?",
+"कुछ जीन ( gene ) एक ही क्रोमोसोम ( chromosome ) और ऑफ कोर्स क्रोमोसोम ( off course chromosome ) पर मौजूद होते हैं , लेकिन डीएनए ( DNA ) और आपके पास उनकी प्रतिकृति बनाने की प्रतियां होती हैं और आपके पास जीन अनुक्रम ( gene sequences ) और जीनोमिक्स अनुक्रम ( genomics sequenced ) होता है और आप विश्लेषण करते हैं और इसी तरह ।","కొన్ని జన్యువులు ఒకే క్రోమోజోమ్ మరియు ఆఫ్ కోర్సు క్రోమోజోమ్‌లో ఉన్నాయి, కానీ DNA మరియు మీకు వాటి యొక్క ప్రతిరూపణ కాపీలు ఉన్నాయి మరియు మీకు జన్యు శ్రేణులు ఉన్నాయి జన్యుశాస్త్రం క్రమం చేయబడింది మరియు మీరు విశ్లేషించండి మరియు మొదలైనవి.",
+"चरणों को समझ के वर्गीकृत किया जा सकता है , इसलिए हम इसे अभी कॉल करते हैं ।","దశలను అర్థం చేసుకోవడం ద్వారా వర్గీకరించవచ్చు, కాబట్టి మేము దానిని ఇప్పుడు పిలుస్తాము.",
+तो मेंडल संकरण प्रयोगों ( Mendels hybridization experiments ) और सिद्धांतों को आप मेंडेलियन आनुवंशिकी ( Mendelian genetics ) कहते हैं ।,కాబట్టి మెండెల్ హైబ్రిడైజేషన్ ప్రయోగాలు ((সংকরকরণ | হাইব্রিডাইজেশন | హైబ్రిడైజేషన్)) ((વર્ણસંકર | હાઇબ્રીડાઇઝેશન | హైబ్రిడైజేషన్)) ప్రయోగాలు) మరియు మీరు మెండెలియన్ జన్యుశాస్త్రం అని పిలిచే సూత్రాలు.,
+"स्व - विभाजन के दौरान गुणसूत्रों का व्यवहार या तो माइटोसिस ( mitosis ) है , मिओसिस ( mitosis ) मूल रूप से साइटोजेनेटिक्स ( Cytogenetics ) के रूप में कहा जाता है और आप डीएनए अणुओं ( DNA molecules ) को देखते हैं उन्हें हेरफेर करते हैं , उन्हें बदलते हैं ।","స్వీయ-విభజన సమయంలో క్రోమోజోమ్‌ల ప్రవర్తన మైటోసిస్, మైటోసిస్‌ను ప్రాథమికంగా సైటోజెనెటిక్స్ అని పిలుస్తారు మరియ డి‌ఎన్‌ఏ అణువులు వాటిని తారుమారు చేస్తాయని మీరు చూస్తారు.",
+"इसकी आणविक आनुवांशिकी ( molecular genetics ) जब आपने पूरे जीनोम ( genome ) को अनुक्रमित किया और आप बड़ी संख्या में पुट अनुक्रमण के माध्यम से बड़ी संख्या में जाते हैं , यदि आप इसे सामान्य रूप से जीनोमिक्स ( genomics ) के रूप में उत्पन्न कर रहे हैं और बड़े डेटा को आप समझने के लिए उपयोग किए जाने वाले कम्प्यूटेशनल उपकरण ( computational tools ) उत्पन्न करेंगे , जिसे बायो कहा जाता है जैव - सूचना ( Bio - informatics ) ।","మీరు మొత్తం జన్యువును క్రమం చేసినప్పుడు దాని పరమాణు జన్యుశాస్త్రం మరియు మీరు పెద్ద సంఖ్యలో పుట్ సీక్వెన్సింగ్ ద్వారా వెళతారు, మీరు దీనిని సాధారణంగా జన్యుశాస్త్రంగా ఉత్పత్తి చేస్తుంటే. మరియు మీరు బయో-బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ అని పిలువబడే పెద్ద డేటాను అర్థం చేసుకోవడానికి ఉపయోగించే గణన సాధనాలను ఉత్పత్తి చేస్తారు.",
+तो ये केवल यह कहने के लिए मानव निर्मित भेद हैं कि प्रत्येक आप जानते हैं कि उप डोमेन ( sub domain ) को प्रदर्शन करने के लिए अलग - अलग कौशल सेट की आवश्यकता होती है और समझने के लिए और मास्टर करने के लिए इतना ही है लेकिन यह वास्तव में सभी लोगों के लिए आज भी एक ही विधानसभा लाइन है जैसे मेंडेल ( Mendel ) ने परीक्षण किया था ।,కాబట్టి ఇవి ఉప-డొమైన్‌కు ప్రదర్శించడానికి వేర్వేరు నైపుణ్య సమితులు అవసరమని మీకు తెలుసు అని చెప్పడానికి ఇవి కేవలం మానవ నిర్మిత వ్యత్యాసాలు మరియు అర్థం చేసుకోవడం మరియు నైపుణ్యం పొందడం మాత్రమే మెండెల్ పరీక్షించినట్లుగా ఈ రోజు ప్రజలందరికీ ఇది ఒకే అసెంబ్లీ లైన్.,
+"मेनू की सभी उपज देने वाली किस्में जो धान , चावल या गेहूँ कि आप सभी को मिल रही हैं , वे क्लासिक प्रजनन प्रयोगों ( classic breeding experiments ) पर आधारित हैं इसलिए यह आपकी मदद करता है कि यह मेंडल नहीं है और आप कर रहे हैं और भूल गए हैं और हम समझते हैं कि ये किस्में कितनी अलग हैं ।","వరి, బియ్యం లేదా గోధుమ వంటి మెను యొక్క అన్ని ఉత్పత్తి రకాలు క్లాసిక్ బ్రీడింగ్ ప్రయోగాలపై ఆధారపడి ఉంటాయి, కాబట్టి ఇది మాండెల్ కాదని మరియు మీరు మర్చిపోయారా మరియు ఈ రకాలు ఎంత భిన్నంగా ఉన్నాయో మనం అర్థం చేసుకున్నాము.",
+क्या देता है कि आप एक विशेष लाभ को जानते हैं कि यह आपको अधिक उपज देता है ।,ఏమి ఇస్తుంది అంటే అది మీకు ఎక్కువ దిగుబడిని ఇచ్చే ఒక నిర్దిష్ట ప్రయోజనాన్ని మీకు తెలుసు.,
+"हम आणविक स्तर ( molecular level ) पर जा सकते हैं और फिर समझ सकते हैं कि आणविक आनुवंशिकी ( molecular genetics ) या जीनोमिक्स ( genomics ) या जैव - सूचना ( Bio - informatics ) आता है सूचनात्मकता , इसलिए सब कुछ एकीकृत है इसलिए आप उन्हें नहीं छोड़ सकते हैं लेकिन यह हर नए उपकरण के साथ हर नए दृष्टिकोण के साथ सड़क का अंत नहीं है और जीनोम ( genome ) के बारे में हमारी समझ हम जा सकते हैं और लोगों से आगे कुछ देख सकते हैं क्योंकि हमने देखा है कि आप जानते हैं कि आप आणविक आनुवांशिकी ( molecular genetics ) के बारे में क्या बात करते हैं , मेंडेल ( Mendel ) या मॉर्गन ( Morgan ) को पता था कि वे नहीं जानते थे कि डीएनए ( DNA ) क्या है , लेकिन अब हम जानते हैं ।","మనం పరమాణు స్థాయికి వెళ్లి, పరమాణు జన్యుశాస్త్రం లేదా జన్యుశాస్త్రం లేదా బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ సమాచారంతో వస్తాయని అర్థం చేసుకోవచ్చు, కాబట్టి ప్రతిదీ సమగ్రంగా ఉంటుంది కాబట్టి మీకు అవి లేవు బయలుదేరవచ్చు కాని ఇది ప్రతి కొత్త విధానంతో, ప్రతి కొత్త పరికరంతో మరియు జన్యువుపై మన అవగాహనతో రహదారి చివర కాదు, మనం వెళ్లి ప్రజల ముందు ఏదో చూడవచ్చు ఎందుకంటే మీకు తెలుసు అని మనం చూశాము మీరు పరమాణు జన్యుశాస్త్రం గురించి మాట్లాడినా, మెండెల్ లేదా మోర్గాన్ వారికి DNA అంటే ఏమిటో తెలియదని తెలుసు, కానీ ఇప్పుడు మనకు తెలుసు.",
+"तो अगली बार आपको यह कैसे पता चलेगा कि इस विशेष जानकारी के कारण एक नए क्षेत्र का उदय हुआ है , जो कि हम अगली कक्षा में चर्चा करने जा रहे हैं ।","కాబట్టి తరువాతిసారి ఈ ప్రత్యేక సమాచారం క్రొత్త ఫీల్డ్ యొక్క ఆవిర్భావానికి దారితీసిందని మీకు తెలుస్తుంది, మనము తదుపరి తరగతిలో చర్చించబోతున్నాము.",
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_1_-rOAWexMmdZ8.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_1_-rOAWexMmdZ8.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..47b24bec5744f63c707247898580ba7fa7f32426
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_1_-rOAWexMmdZ8.hi.csv
@@ -0,0 +1,194 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) पर पाठ्यक्रम में आपका स्वागत है ।,WEBVTT రకం: శీర్షికల భాష: హాయ్ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) పాఠ్యాంశం లోకి స్వాగతం.
+"इसलिए पिछले व्याख्यानों में , हमने देखा है कि कोई जीनोम ( genome ) को कैसे इंजीनियर कर सकता है और किसी दिए गए प्रक्रिया के संदर्भ में विभिन्न प्रकार के जीनों ( genes ) के कार्य को देख सकता है ।","అందువలన ఇంతకు ముందు చెప్పుకున్న ఉపన్యాసాల్లో, మనము జీనోమ్ (genome) ను ఎలా ఇంజనీర్ చేస్తారు అనేదాన్ని చూశాము మరియు ఇవ్వబడిన ప్రాసెస్ రెఫెరెన్స్ లో వివిధ రకాల జన్యువుల పనితీరును ఎలా చూడగలరు అని."
+"हमने सेल डिवीजन माइटोसिस ( division mitosis ) के उदाहरण को देखा है , हमने वायरस संक्रमण प्रक्रिया के उदाहरणों पर ध्यान दिया है और फिर विकास संबंधी विकारों में से कुछ लोगों ने ज़ेबरा मछली और इतने पर जीन ( gene ) का उपयोग करके पहचान की है ।","మనము సెల్ డివిజన్ మైటోసిస్ యొక్క ఉదాహరణలు చూశాము, మనము వైరస్ సంక్రమించే ప్రక్రియ యొక్క ఉదాహరణల మీద దృష్టి పెట్టాము మరియు మళ్ళీ అభివృద్ధికి సంబంధించిన లోపాలలోంచి కొందరు జెబ్రా చేప మరియు దీని మీద జన్యువును ఉపయోగించి గుర్తించారు."
+"तो , हम इस व्याख्यान में क्या करने जा रहे हैं और कुछ व्याख्यान जो इस का अनुसरण कर रहे हैं यह समझने के लिए कि उपकरण क्या हैं , समकालीन जीनोमिक्स उपकरण ( contemporary genomics tools ) लोग जीन ( gene ) की अभिव्यक्ति को समझने के लिए उपयोग करते हैं ।","అయితే, మనం ఈ ఉపన్యాసంలో ఏమి చేయబోతున్నాం మరియు కొన్ని ఉపన్యాసాలు దీనిని అనుసరిస్తూ ఉన్నాయి ఉపకరణాలు ఏంటి అని తెలుసుకోవడానికి, సమకాలీన జెనోమిక్స్ ఉపకరణాలను(contemporary genomics tools) ప్రజలు జన్యువు (gene) యొక్క వ్యక్తీకరణను అర్ధం చేసుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు."
+मूल रूप से हम जीनोम ( genome ) विस्तृत अभिव्यक्ति अध्ययनों को देखने जा रहे हैं !,మనము అసలు రూపంలో జీనోమ్ (genome) యొక్క విస్తృత వ్యక్తీకరణను అధ్యయనాలను చూడబోతున్నాం !
+"हम इतिहास और औजारों पर गौर करते हैं , यह समझने के लिए कि उनका विकास कैसे किया जाता है कि व्यक्त किए गए जीन क्या हैं ।","మనము చరిత్ర మరియు పనిముట్ల మీద శ్రద్ధ వహిస్తాము, వాటిని ఎలా అభివృద్ధి చేస్తారు వ్యక్తం అయినా జన్యువు ఏంటీ అనేది తెలుసుకునేందుకు."
+"उदाहरण के लिए , आप दो अलग - अलग स्रोत ऊतक 1 ( tissue 1 ) और ऊतक 2 ( tissue 2 ) देख रहे हैं या यह एक सामान्य स्थिति और रोगग्रस्त स्थिति हो सकती है और अभिव्यक्ति के संदर्भ में क्या अंतर है ।","ఉదాహరణకి, మీరు రెండు వేరు - వేరు మూలాలు కణజాలం 1 (tissue 1) మరియు కణజాలం 2 (tissue 2) చూస్తున్నారు లేదా ఇది ఒక సామాన్య స్థితి మరియు రోగగ్రస్త స్థితి కావచ్చును మరియు వ్యక్తీకరణ సూచనలలో తేడా ఏంటి."
+"जब आप अभिव्यक्ति के बारे में बात करते हैं , तो यह नहीं है कि किसी दिए गए जीन ( gene ) को व्यक्त किया जाए या नहीं ।","మీరు వ్యక్తీకరణ గురించి మాట్లాడినప్పుడు, ఇవ్వబడిన జన్యువును (gene) వ్యక్తం చేయాలా వద్దా అనేది కానవసరం లేదు."
+"हालाँकि हम जानते हैं कि अभिव्यक्ति के स्तर में परिवर्तन को देख रहे हैं , तो mRNA की मात्रा एक दिए गए बदलाव के लिए बनाया जा रहा है , इसलिए यह भी तय करता है क्योंकि उच्च प्रोटीन , कम प्रोटीन यह तरीका बदल सकता है जिस तरह से सेल व्यवहार करता है ।","నిజానికి మనకి తెలుసు వ్యక్తీకరణ స్థాయిలో మార్పులను మనం చూస్తున్నామని, అయితే mRNA పరిమాణం ఇవ్వబడిన మార్పు కోసం చేయబడుతోంది, అందువలన ఇది కూడా నిర్ణయిస్తుంది ఎందుకంటే ఉత్తమ ప్రోటీన్, తక్కువ ప్రోటీన్ సెల్ ఎలా వ్యవహరిస్తోంది అనే పద్ధతిని మార్చివేస్తుంది."
+"इसलिए हमें अभिव्यक्ति के स्तर को मापने के तरीकों की आवश्यकता है , जिसका अर्थ है कि प्रतिलेख की संख्या जो बनाई जा रही है ।","అందువలన మనకు వ్యక్తీకరణ స్థాయిని కొలిచే పద్ధతుల అవసరం ఉంది, దాని అర్ధం చేయబడుతున్న ట్రాన్స్క్రిప్టుల సంఖ్య."
+"इसलिए इससे पहले कि हम कुछ बुनियादी अवधारणाओं पर ध्यान दें , जिसे हम जीवविज्ञान ( Biology ) के केंद्रीय डोगमा ( Central Dogma ) के रूप में जाना जाता है ।","అందువలన మనము కొన్ని ప్రాధమిక అంశాల మీద దృష్టి పెట్టే ముందు, దేన్నైతే మనము సెంట్రల్ డాగ్మా అఫ్ బయాలజీ గా (Central Dogma) పిలుచుకుంటామో."
+"क्लासिक विचार यह है कि डीएनए ( DNA ) प्रतिकृति बनाता है , खुद की प्रतियां बनाता है कि यह कैसा है विभाजित करने और बनाए रखने में सक्षम है और फिर प्रतिलेखन के रूप में एक प्रक्रिया है जो आरएनए ( RNA ) बनाती है ।","క్లాసిక్ ఆలోచన ఏమిటీ అంటే డీఎన్ఏ (DNA) ప్రతిరూపాన్ని చేస్తుంది అనీ, సొంత ప్రతులు చేస్తుంది అనీ ఇది ఎలా ఉందీ అనీ విభజించుటకు మరియు చేసి ఉంచుటలో దక్షత కలిగినదీ మరియు మళ్ళీ ఆర్ఎన్ఏ ( RNA ) తయారు చేసే లిప్యంతరీకరణ ప్రక్రియ ఒకటి ఉంది."
+आरएनए को प्रोटीन में अनुवादित किया जाता है जो कि यूकेरियोटिक सेल ( eukaryotic cell ) के संदर्भ में यहां दिखाया गया है ।,ఆర్ఎన్ఏని ప్రోటీన్ గా అనువదిస్తారు దాన్ని యూకారియోటిక్ సెల్ సందర్భములో ఇక్కడ చూపించారు.
+"हमारे पास नाभिक है , हमारे पास आरएनए बनाने के लिए डीएनए ( DNA ) आरएनए ( RNA ) और प्रक्रिया बनाता है और पेप्टाइड ( peptide ) या कार्यात्मक ( functional ) प्रोटीन ( protein ) बनाने के लिए इसका अनुवाद किया जा रहा है ।","మన దగ్గర కేంద్రకం ఉంది, మన దగ్గర ఆర్ఎన్ఏ తయారు చేయడానికి డీఎన్ఏ (DNA ) ఆర్ఎన్ఏ మిగతా ప్రక్రియలు చేస్తుంది మరియు పెప్టైడ్ (peptide) లేదా ఫంక్షనల్ (functional) ప్రోటీన్ (protein) తయారు చేసేందుకు దీనిని అనువదిస్తున్నారు."
+"क्या आप वहां मौजूद हैं अपवाद हैं , आप में से अधिकांश लोग अपवादों के बारे में जानते हैं , जिसे सेंट्रल डोगमा ( Central Dogma ) के आधुनिक दृष्टिकोण के रूप में कहा जाता है , यह है कि हमने पिछली कक्षा के व्याख्यान में चर्चा की थी कि आपके पास एक रिवर्स प्रक्रिया है जिसे आप रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस ( reverse transcriptase ) कहते हैं डीएनए ( DNA ) में एक आरएनए ( RNA ) तथा कि आरएनए ( RNA ) के रूप में मौजूद वायरस हैं , आरएनए जीनोम ( RNA genome ) तथा ऐसे प्रोटीन भी हैं जो स्व - प्रचारित ( self - propagating ) अर्थ हैं जिन्हें आप जानते हैं , वे अपनी स्वयं की प्रतियां और इतने पर बना सकते हैं ।","మీరు అక్కడ ఉన్నారా మినహాయింపు ఉన్నదా, మీలో చాలా మందికి మినహాయింపులా గురించి తెలుసు, వాటిని సెంట్రల్ డాగ్మా (central dogma ) యొక్క ఆధునిక దృష్టితో చెప్తారు, మనము ఇంతకు ముందు క్లాస్ లోని ఉపన్యాసంలో చర్చించుకున్నట్లు మీ దగ్గర రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేస్ (reverse transcriptase) అనే ఒక రివర్స్ ప్రక్రియ ఉంది డీఎన్ఏలో (DNA) ఒక ఆర్ఎన్ఏ (RNA) మరియు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) రూపంలో ఒక వైరస్ ఉందనీ, స్వీయ ప్రచారం (self propagating ) కి అర్థం అనబడే అలంటి ప్రోటీన్లు మరియు ఆర్ఎన్ఏ జీనోమ్ (RNA genome ) గురించి మీకు తెలిసిందే, అవి తమ స్వీయ ప్రతులను మరియు ఇంతలో చేయగలవు. "
+"इसलिए , अपवाद हैं लेकिन ये सभी अपवाद दुर्लभ घटनाएं हैं , लेकिन यदि आप अधिकांश प्रजातियों में रहते हैं , तो आप पाएंगे कि अभी भी केंद्रीय डोगमा जीवविज्ञान ( Central Dogma Biology ) का मूल प्रस्ताव मान्य है और जो भी अन्य अपवाद हमने कहा वह अपवाद हैं ।","అందువలన, మినహాయింపులే కానీ అన్ని మినహాయింపులు అరుదైన ఘటనలే, కానీ ఒకవేళ మీరు అధికశాతం జాతుల మధ్య ఉన్నట్లయితే, ఇప్పటికి కూడా సెంట్రల్ డాగ్మా అఫ్ బయాలజీ (Central Dogma Biology ) యొక్క అసలు ప్రతిపాదన అనుసరణీయమనీ మీరు చూడవచ్చు, మరియు మేము మినహాయింపులు అని అన్నవన్నీ మినహాయింపులే."
+।,.
+परंतु यहां यह जानना महत्वपूर्ण है कि यह हमेशा ऐसा नहीं होता है कि डीएनए ( DNA ) एक आरएनए ( RNA ) के माध्यम से प्रोटीन के रूप में कोशिका प्रणाली में बदलाव लाने में सक्षम है ।,కానీ ఇక్కడ తెలుసుకోవలసిన ముఖ్య విషయం ఏంటీ అంటే డీఎన్ఏ (DNA ) ఒక ఆర్ఎన్ఏ (RNA ) ద్వారా ప్రోటీన్ రూపంలో సెల్ వ్యవస్థను మార్చడంలో దక్షత కలిగి ఉన్నది అనేది అన్ని సార్లూ జరగదు అని.
+वास्तव में अब आप जानते हैं कि मानव कोशिकाओं सहित हमारे शरीर में बनने वाले अधिकांश टेप आरएनए ( RNA ) के रूप में कार्य करते हैं ।,వాస్తవానికి మానవ కణజాల సహితముగా మన శరీరంలో తయారుకాబడే అధిక శాతం టేప్ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) రూపంలో పని చేస్తాయని మీకు ఇప్పుడు తెలుసు.
+इन्हें नियामक आरएनए ( RNA ) या नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) कहा जाता है ।,వీటిని రెగ్యులేటరీ ఆర్‌ఎన్‌ఏ (RNA) లేదా నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏ (non-coding RNA) అంటారు.
+वास्तव में यह अंश RNA की तुलना में बहुत बड़ा है जो प्रोटीन के लिए कोड है ।,వాస్తవానికి ఈ భాగం మరియు RNA తో పోల్చితే చాలా పెద్దది మరియు ప్రోటీన్ యొక్క కోడ్.
+"इसलिए इन्हें नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) कहा जाता है जो वास्तविक वास्तविक प्रमुख विचलन है और जैसा कि मैंने आपको बताया , ये दुर्लभ घटनाएं नहीं हैं अब लोग इन नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) के कार्य को समझने की कोशिश कर रहे हैं ।","అందువలన వీటిని నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏ (non-coding RNA) అంటారు అవి వాస్తవానికి అసలు ప్రధాన విచలనాలు మరియు నేను మీకు చెప్పినట్లు, ఇవి అరుదైన ఘటనలు కాదు ఇప్పుడు ప్రజలు ఈ నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏ (non-coding RNA) యొక్క పనితీరును అర్ధం చేసుకునే ప్రయత్నంలో ఉన్నారు."
+"कुछ उदाहरण जो हमने पिछले व्याख्यान में देखे हैं , जिन्हें माइक्रोआरएनए ( microRNA ) या miRNA कहा जाता है , जहां हमने चर्चा की है कि कैसे इस माइक्रो आरएनए ( microRNA ) को छोटे टुकड़ों में विभाजित किया जाता है और ये टुकड़े चलते हैं और कुछ लक्ष्य आरएनए ( RNA ) को बांधते हैं और उन्हें नष्ट कर देते हैं या उनके अनुवाद को रोकते हैं और इसी तरह ।","మనం ఇంతకు ముందు ఉపన్యాసంలో చూసిన కొన్ని ఉదాహరణలు, మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (microRNA) లేదా miRNA అనబడేవి, ఈ మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (microRNA) ని ఎలా చిన్న ముక్కలుగా విభజిస్తారో మరియు ఈ ముక్కలు నడుస్తాయి మరియు కొన్ని లక్ష్యాలు ఆర్ఎన్ఏను (RNA) బంధిస్తాయి మరియు వాటిని నష్టపరుస్తాయి లేదా వాటి అనువాదాన్ని ఆపుతాయి మరియు ఇలా మనము అక్కడ చర్చించుకున్నాము. "
+"तो , ऐसा एक माइक्रो आरएनए ( microRNA ) प्रभावी रूप से बड़ी संख्या में जीन को नियंत्रित कर सकता है ताकि वास्तव में पता चले कि ये नान - कोडिंग ( non - coding ) आरएनए ( RNA ) वास्तव में प्रोटीन को अंतिम उत्पाद के रूप में नहीं देते हैं और अनुवाद प्रक्रिया में भी मदद नहीं कर सकते हैं जो विभिन्न प्रकार को विनियमित प्रक्रियाओं को करने में सक्षम हैं ।","అయితే, వాస్తవానికి ఈ నాన్-కోడింగ్ (non-coding) ఆర్ఎన్ఏ (RNA) వాస్తవానికి ప్రోటీన్కి అంతిమ ఉత్పత్తి రూపం ఇవ్వవనీ మరియు వివిధ రకాల నియంత్రిత ప్రక్రియలను చేయుటలో దక్షత కలిగిన వాటి అనువాద ప్రక్రియలో కూడా సాయం చేయలేవనీ తెలుసునేందుకు ఒక మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (microRNA) ప్రభావవంతముగా పెద్ద సంఖ్యలో జన్యువులను నియంత్రించగలదు. "
+।,.
+"तो वे ये अपवाद नहीं हैं , लेकिन ये बहुत आम हैं जो हम मानते हैं ।","అయితే, ఇవి మినహాయింపులు కాదనీ, కానీ ఇవి మనము ఒప్పుకునే చాలా సాధారణమైనవి."
+तो हम इन आरएनए ( RNA ) का विश्लेषण कैसे करते हैं ?,అయితే మనము ఈ RNA యొక్క విశ్లేషణ ఎలా చేస్తాం?
+"यह एक बड़ा सवाल है क्योंकि आरएनए ( RNA ) का विश्लेषण फिर से मुश्किल है क्योंकि आप स्थिर स्थिति को देखने जा रहे हैं क्योंकि आरएनए को लगातार बनाया जा रहा है , कुछ आरएनए ( RNA ) का अनुवाद नहीं किया जा सकता है जो वे बना रहे हैं , उन्हें वहां रखा जाता है , कुछ आरएनए ( RNA ) प्रोटीन नहीं बना रहे हैं लेकिन एक नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) के रूप में कार्य करता है ।","ఇది ఒక పెద్ద సవాలు ఎందుకంటే ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క విశ్లేషణ మళ్ళీ చాల కఠినమైనది ఎందుకంటే మీరు స్థిర స్థితిని చూడబోతున్నారు ఎందుకంటే ఆర్ఎన్ఏని నిరంతరం తయారు చేయబడుతుంది, అవి తయారుచేస్తున్న కొంత ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను అనువదించడం సాధ్యం కాదు, వాటిని అక్కడ ఉంచుతారు, కొన్ని ఆర్ఏన్ఏ (RNA) ప్రోటీన్ ని తయారు చేయడం లేదు కానీ ఒక నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏ (non-coding RNA) రూపంలో పని చేస్తుంది. "
+"तो इस संबंध में एक बड़ी चुनौती है , आप आरएनए के विश्लेषण को जानते हैं और दूसरी बात यह है कि यदि आप देख रहे हैं कि आरएनए ( RNA ) स्थानीय स्तर पर कहां सही है !","ఈ విషయంలో ఒక పెద్ద సవాలు, మీకు ఆర్ఎన్ఏ విశ్లేషణ తెలుసు మరియు రెండో విషయం ఏంటీ అంటే ఒకవేళ మీరు స్థానిక స్థాయిలో ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఎక్కడ సరిగ్గా ఉన్నదీ అని చూస్తున్నారా అని."
+"इसलिए आप आरएनए ( RNA ) के स्थानीयकरण को देख रहे हैं , जो कि अधिक चुनौतीपूर्ण है ।","అందువలన మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క స్థానికీకరణను చూస్తున్నారు, ఏదైతే అత్యధిక సవాలుతో కూడుకున్నదో."
+"तो चलिए आरएनए ( RNA ) का पीछा करने वाली अन्य चुनौतियों पर ध्यान दें , इसकी नहीं कि एक जीन ( gene ) एक प्रकार का बनाता है आरएनए ( RNA ) सही !","అయితే పదండి ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని వెంటాడే ఇతర సవాళ్ల మీద దృష్టి పెడదాం, ఒక జన్యువు (gene) ఒక రకముగా ఆర్ఎన్ఏను (RNA ) సరిగ్గా చేస్తుందా లేదా అన్నదాని మీద కాదు !"
+यह बात नहीं है ।,ఈ విషయం కాదు.
+अब हम जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) को स्पाइसिंग कहा जाता है ।,ఇప్పుడు మనకు తెలుసు ఆర్ఎన్ఏను (RNA) స్పైసింగ్ అంటారు అని.
+तो यहां जो दिखाया गया है वह एक जीन ( gene ) का एक योजनाबद्ध है जो उदाहरण के लिए यहां और यहां इंट्रोन्स ( introns ) है ।,ఐతే ఇక్కడ చూపించబడినది ఏమిటీ అంటే అది ఒక ప్రణాళికాబద్ధమైన ఒక జన్యువు (gene) ఉదాహరణకు ఇక్కడా మరియు ఇక్కడా ఇంట్రాన్స్ (introns).
+"जब इस आरएनए ( RNA ) को संसाधित किया जाता है , तो अंतिम परिपक्व उत्पाद जिसे आप जानते हैं कि जीर्ण क्षेत्रों को बाहर निकाल दिया जाता है और हमने कहा कि इनमें से कुछ इंट्रॉन ( intron ) एक miRNA के रूप में कार्य कर सकते हैं ये संभावनाएं हैं लेकिन आपके पास प्रोटीन है और निश्चित रूप से हमने इस बारे में बात की है कि स्पाइसिंग ( splicing ) कैसे होता है और शीघ्र ।","ఎప్పుడైతే ఈ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ప్రాసెస్ చేయబడుతుందో, అప్పుడు మీకు తెలిసినట్లుగా తుది పరిపక్వ ఉత్పత్తిని శిధిలమైన ప్రదేశాలను/జీర్ణమైన ప్రదేశాలను బయిటికి పంపివేయబడతాయని మరియు మనము చెప్పుకున్నాము వీటిలోంచి కొన్ని ఇంట్రాన్స్ (introns) ఒక miRNA రూపంలో పని చేయగలవు అని ఇవి అవకాశాలు కానీ మీ దగ్గర ప్రోటీన్ ఉంది మరియు మనము స్ప్లైసింగ్ (splicing) ఎలా జరుగుతుందీ మరియు వేగముగా అనే విషయం మీదా ఖచ్చితముగా మాట్లాడుకున్నాము. "
+"आप जानते हैं कि यदि स्पाइसिंग नहीं होती है , तो आप इंट्रॉन ( intron ) को बनाए रखने जा रहे हैं आरएनए ( RNA ) और इन इंट्रोन्स ( instrons ) में आप जानते हैं कि रीडिंग फ्रेम ( reading frame ) में कुछ बदलाव हो सकते हैं क्योंकि आप जानते हैं कि आपके पास ट्रिपल है और यदि आप इसे जारी रखते हैं , तो आप जानते हैं कि ट्रिपल बनाएं क्योंकि blot ) यहां मौजूद हैं रीडिंग फ्रेम ( reading frame ) को स्थानांतरित कर दिया जाएगा ।","మీకు తెలుసు ఒకవేళ స్పైసింగ్ జరగకపోయినట్లైతే, అప్పుడు మీరు ఇంట్రాన్స్ (introns) ని చేసి ఉంచబోతున్నారు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) మరియు ఈ ఇంట్రాన్స్ లో మీకు తెలిసినట్లుగా రీడింగ్ ఫ్రేమ్ (reading frame) లో కొన్ని మార్పులు సంభవించవచ్చును ఎందుకంటె మీకు తెలుసు మీ దగ్గర ట్రిపుల్ ఉన్నదనీ మరియు ఒకవేళ మీరు దీన్ని కొనసాగిస్తే, అప్పుడు మీకు తెలుసు ట్రిపుల్ తయారు చేయాలనీ ఎందుకంటే blot) ఇక్కడ ఉన్నాయి రీడింగ్ ఫ్రేమ్ (reading frame) ని తరలించబడుతుంది. "
+"तो शायद ऐसा होने जा रहा है , लेकिन आप इसे सामान्य रूप से एक अपभ्रंश कहेंगे क्योंकि इंट्रॉन ( intron ) नहीं होना चाहिए और इसे हटा दिया जाना चाहिए और यह अब मौजूद है इसलिए इसका विचलन है परंतु आपको पता है कि इस तरह की चीजें सिस्टम में हो रही हैं ।","అయితే ఇలా జరిగే  అవకాశం ఉంది, కానీ మీరు దీన్ని సాధారణంగా ఒక అపభ్రంశము అంటారు ఎందుకంటే ఇంట్రాన్ (intron) ఉండకూడదు మరియు దీన్ని తొలగించేయాలి మరియు ఇది ఇప్పుడు ఉన్నది అందువలన ఇది దీని యొక్క విచలనము కానీ మీకు తెలుసు ఇటువంటివి సిస్టం లో జరుగుతున్నవని."
+"तो ऐसे आरएनए ( RNA ) हैं जिनके यहां एक्सन हैं जैसे कि 1 , 2 और 4 , चार अलग - अलग एक्सॉन ( exons ) दिखाए गए हैं और अब वे बताते हैं कि इस चार एक्सॉन ( exons ) वाले प्री - एमआरएनए ( pre - mRNA ) को स्प्लिसिंग ( splicing ) प्रक्रिया के बाद कैसे इकट्ठा किया जा सकता है , अलग - अलग हो सकता है ।","అయితే ఎలాంటి ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఉన్నాయంటే వాటి వద్ద ఎక్సన్స్ (exons) ఉన్నాయి ఉదాహరణకి 1, 2 మరియు 4, నాలుగు వేరు - వేరు ఎక్సన్స్ (exons) చూపబడినవి మరియు ఇప్పుడు అవి ఏమి చెబుతాయంటే ఈ నాలుగు ఎక్సన్ల (exons) ప్రీ - ఎం ఆర్ఎన్ఏ (pre - mRNA) ని స్ప్లైసింగ్ (splicing) ప్రక్రియ తరువాత ఎలా సేకరించవచ్చును, ఎలా వేరు అవగలవు. "
+"उदाहरण के लिए इस विशेष उदाहरण में आपने एक्सॉन 1 , 2 और 3 को एक साथ जोड़ा है जबकि अन्य में यह एक्सॉन 1 , 3 और 4 एक साथ शामिल है ।","ఉదాహరణకు ఈ ప్రత్యేక ఉదాహరణలో మీరు ఎక్సన్స్ 1, 2 మరియు 3 ను ఒక్కసారే జోడించారు కానీ ఇతరాలలో ఈ ఎక్సన్స్ 1, 3, మరియు 4 కలిసి ఉన్నాయి."
+"नतीजतन , आप इस प्रतिलेख के कोडिंग अनुक्रम ( coding sequence ) को जानते हैं और यह प्रतिलेख बहुत अलग होने जा रहा है क्योंकि यह क्षेत्र जो यहां लाल रंग में दिखाया गया है , उसमें एक सामान्य कोडिंग क्षेत्र हो सकता है , लेकिन इसके अलावा , रीडिंग फ़्रेम ( reading frame ) को स्थानांतरित कर दिया जाएगा इसलिए यह प्रोटीन और यह प्रोटीन बहुत अलग दिख सकता है और एक अलग तरह का कार्य कर सकता है , इसकी संभावना है ।","ఫలితముగా, మీకు ఈ లిప్యంతరీకరణ యొక్క కోడింగ్ క్రమం (coding sequence) తెలుసు మరియు ఈ లిప్యంతరీకరణ చాలా వేరు అవబోతున్నది ఎందుకంటే ఇక్కడ ఎరుపు రంగులో చూపించబడిన ఈ క్షేత్రం, అందులో ఒక సాధారణ కోడింగ్ క్షేత్రము ఉండవచ్చును, కానీ ఇంతే కాకుండా, రీడింగ్ ఫ్రేమ్ (reading frame) తరలించబడింది అందువలన ఈ ప్రోటీన్ మరియు ఈ ప్రోటీన్ చాలా వేరుగా చూపగలదు మరియు ఒక వేరే రకపు పని చేయగలదు, అనే దానికి అవకాశం ఉన్నది.   "
+"तो वही जीन ( gene ) जो आपको एक पूर्व mRNA के बारे में बताता है , अब विभिन्न प्रकार के प्रोटीन बनाना समाप्त कर सकता है क्योंकि एक तरह से स्पाइसीलिंग ( splicing ) होता है , इसलिए इसे वैकल्पिक स्पाइसीलिंग कहा जाता है इसलिए यह एक बहुत बड़ी चुनौती है ।","అయితే ఏ జన్యువు (gene) అయితే మీకు ఒక పూర్వపు mRNA గురించి చెబుతుందో, ఇప్పుడు వివిధ రకాల ప్రోటీన్లను తయారు చేయడం పూర్తి చేసేస్తుంది ఎందుకంటే ఒక రకముగా స్ప్లైసింగ్ (splicing) అవుతుంది, అందువలన దీన్ని ప్రత్యామ్నాయ స్ప్లైసింగ్ అంటారు అందువలన ఇది చాలా పెద్ద సవాలు."
+"और ऐसे कई अध्ययन हैं जो यह दर्शाते हैं कि एक दिया गया जीन ( gene ) किस ऊतक ( tissue ) के आधार पर व्यक्त किया जाता है , विकास के किस चरण में इसे व्यक्त किया जाता है , यह विभिन्न प्रकार के अलग - अलग रूपों को बना सकता है और हर एक की कोडिंग क्षमता अलग - अलग होती है ।","ఇలాంటి ఎన్నో అధ్యయనాలు ఉన్నాయి అవి ఏమి చూపిస్తాయి అంటే ఒక ఇవ్వబడిన జన్యువు (gene) ఏ కణజాలం ఆధారంగా వ్యక్తీకరించబడుతుంది, అభివృద్ధి యొక్క ఏ చరణంలో ఇది వ్యక్తీకరించబడుతుంది, ఇది వివిధ రకాల వేరు -వేరు రూపాలను తయారు చేయగలుగుతుంది మరియు ప్రతి ఒక్క దాని కోడింగ్ సామర్ధ్యం వేరు - వేరుగా ఉంటుంది. "
+इन टेपों के बीच एक सापेक्ष स्तर ।,టేపుల మధ్య ఒక సాపేక్ష స్థాయి.
+"उदाहरण के लिए , यहाँ जो दिखाया गया है वह एक ताऊ ( tau ) जीन ( gene ) है जो ताऊ नामक एक प्रोटीन के लिए कोड होता है जिसे अल्जाइमर ( Alzheimer ' s ) की स्थिति में फंसाया जाता है ।","ఉదాహరణకి, ఇక్కడ చూపించబడినది ఒక టౌ (tau) జన్యువు (gene) దీనిలో అల్జీమర్స్ (Alzheimer's) స్థితిలో ఇరికించబడే టౌ పేరు గల ప్రోటీన్ కొరకు కోడ్ ఉంటుంది."
+"इसलिए यह वैकल्पिक स्प्लिसिंग से गुजरता है और यह दिखाया गया है कि वृद्ध मस्तिष्क में जिस तरह से इसे उगाया जाता है यदि इसे संशोधित किया जाता है , तो सही है कि व्यक्ति विकासशील मनोभ्रंश को समाप्त कर सकता है , एक प्रक्रिया जिसके द्वारा आप जानते हैं कि आपने जो कुछ भी सीखा है उसे खो देते हैं , स्मृति हानि और अन्य लक्षण जो अल्जाइमर ( Alzheimer ' s ) रोग से जुड़े हैं ।","అందువలన ఇది ప్రత్యామ్నాయ స్ప్లైసింగ్ గుండా వెళ్తుంది మరియు ఏమి చూపించబడినది అంటే  వృద్ధ మస్తిష్కంలో ఏవిధంగా దీన్ని పెంచవచ్చునో ఒకవేళ దీన్ని సవరించినట్లైతే, అప్పుడు సరైనదే కదా ఒక వ్యక్తి యొక్క అభివృద్ధి చిత్తవైకల్యాన్ని అంతం చేయడం, మీరు ఏదైతే నేర్చుకున్నారో అదంతా పోగొట్టుకుంటారని మీరు తెలుసుకునే ఒక ప్రక్రియ, స్మృతి హాని మరియు ఇతర లక్షణాలు అల్జ్హైమర్ (Alzheimer's ) రోగంతో ముడిపడి ఉన్నవి. "
+"इसलिए यह बेहद चुनौतीपूर्ण है इसलिए ऐसा नहीं है जब आप ट्रांसक्रिप्शनल एनालिसिस ( transcriptional analysis ) के बारे में बात कर रहे हैं , जब आप देख रहे हैं एक संदेशवाहक आरएनए अभिव्यक्ति में यह नहीं बताया गया है कि जीन व्यक्त किया गया है या नहीं , बस यह व्यक्त नहीं किया गया है कि प्रतिलेख कितना व्यक्त किया गया है , बल्कि यह भी है कि कौन सी प्रतिलेख व्यक्त किया गया है , क्योंकि विभिन्न प्रकार के विभाजन होते हैं , इसलिए आप कुछ आणविक भार ( molecular weight ) के साथ नहीं जा सकते क्योंकि एक ही आणविक भार आरएनए ( molecular weight RNA ) के अलग - अलग विभाजन संस्करण हो सकते हैं , इसलिए यह एक चुनौतीपूर्ण कार्य है , इसलिए ऐसा कुछ है जिसे हमने संबोधित किया है ।","అందువలన ఇది చాలా సవాలుతో కూడుకున్నది అందువలన దాని అర్ధం మీరు ఎప్పుడైతే ట్రాన్స్క్రిప్షనల్ ఎనాలిసిస్ (transcriptional analysis) గురించి మాట్లాడుతున్నారో, ఎప్పుడైతే మీరు చూస్తున్నారో ఒక కొరియర్ ఆర్ఎన్ఏ వ్యక్తీకరణలో జన్యువు వ్యక్తీకరించబడినదా లేదా అని చెప్పబడలేదు అనీ, లిప్యంతరీకరణ ఎంతవరకు వ్యక్తీకరించబడినది అనేది వ్యక్తీకరించబడలేదు అనీ, అంతే కాకుండా ఎటువంటి లిప్యంతరీకరణ వ్యక్తీకరించబడినది అనీ, ఎందుకంటె వివిధ రకాల విభజనలు ఉంటాయి, అందువలన మీరు కొద్దీపాటి పరమాణు బరువు (molecular weight) తో వెళ్ళలేరు ఎందుకంటే ఒకే పరమాణు భారము గల ఆర్ఎన్ఏ (molecular weight RNA) యొక్క వేరు - వేరు విభజన సంస్కరణలు ఉండవచ్చును, అందువలన ఇది ఒక సవాలుతో కూడిన పని, అందువలన మేము దీని గురించి ప్రసంగించిన విషయం ఉంది. "
+"इसलिए यदि आप अन्य चुनौतियों को देखते हैं , तो पारंपरिक रूप से दूत आरएनए ( RNA ) नहीं है जो आपके पास नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) के रूप में कहा जाता है और विभिन्न प्रकार के विभिन्न प्रकार हैं ।","అందువలన ఒకవేళ మీరు ఇతర సవాళ్ళను చూసినట్లయితే, అయితే సాంప్రదాయకంగా మీ వద్ద నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏగా (non-coding RNA) పిలబడుతున్న దూత ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లేదు మరియు వివిధ రకాల వివిధ రకాలు."
+"कुछ लंबे हैं , कुछ छोटे हैं ।","కొన్ని పొడుగువి, కొన్ని పొట్టివి."
+इसलिए आप उनमें से हर एक के लिए जिस दृष्टिकोण का उपयोग करने जा रहे हैं वह अलग होने वाला है और आपको एक समूह को दूसरे से अलग करना होगा क्योंकि आप एक ही समूह के लिए एक ही समूह के दृष्टिकोण का उपयोग नहीं कर सकते हैं ।,అందువలన మీరు వాటిలో ప్రతి ఒక్కింటికి ఏ దృష్టిని అయితే వాడబోతున్నారో అది వేరు అవబోతున్నది మరియు మీకు ఒక సమూహాన్ని ఇంకోదాని నుంచి వేరు చేయవలసి ఉంటుంది ఎందుకంటే ఒకే సమూహానికి ఒకే సమూహ దృష్టిని ఉపయోగించలేము.
+"तो जो ज्ञात है वह यह है कि आप जानते हैं कि यह कुछ ऐसे वर्गीकरण हैं जो आए हैं हाल के पेपर से , जो कहता है कि आपको पता है कि आपके पास यह प्रोटीन कोडिंग जीन 20,000 विषम है जो भी आपके पास है , अन्य प्रकार के हैं इन्हें छोटे नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) जीन ( gene ) के रूप में कहा जाता है क्योंकि वे माइक्रो आरएनए ( micro RNA ) और इतने पर कोड के लिए कोड कहते हैं ।","అయితే మనకి తెలిసినది ఏమిటీ అంటే మీకు తెలుసు హాల్ పేపర్స్ నుంచి వచ్చిన కొన్ని ఎలాంటి వర్గీకరణలు ఉన్నాయి అంటే, ఏమి చెబుతుందీ అంటే మీకు తెలుసు మీ వద్ద ఈ ప్రోటీన్ కోడింగ్ జన్యువు 20,000 బేసి మీదగ్గర ఉన్నది ఏదైనా సరే, ఇతర రకాలు వీటిని చిన్న నాన్-కోడింగ్ (non-coding) జన్యువులు (gene) అంటారు ఎందుకంటే అవి మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (micro RNA) మరియు వీటి మీద కోడ్ కొరకు కోడ్ అంటారు. "
+जो बहुत कम आरएनए ( RNAs ) हैं ।,చాలా తక్కువ ఆర్ఎన్ఏలు (RNAs) ఉన్నాయి.
+"हम देख सकते हैं कि ये माइक्रो आरएनए हैं , अन्य छोटे नान - कोडिंग ( non - coding ) क्षेत्र आरएनए ( RNA ) हैं जो आपके पास हैं जिन्हें कहा जाता है एक लंबे नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) के रूप में ।","మనం చూడగలము ఇవి మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ అనీ, ఒక పెద్ద నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏగా (non-coding RNA) చెప్పబడే మీ వద్ద ఉన్నవి ఇతర చిన్న నాన్-కోడింగ్ (non-coding) క్షేత్ర ఆర్ఎన్ఏలు (RNA)."
+ये बहुत लंबे होते हैं क्योंकि यह कई ठिकानों में चल सकता है और उदाहरण के लिए अन्य प्रकार हैं जो आप पुराने क्षेत्रों और दूसरों को जानते हैं ।,ఇవి చాలా పెద్దగా ఉంటాయి ఎందుకంటే ఇది ఎన్నో స్థావరాలలో నడవగలదు మరియు ఉదాహరణకు మీరు పాత క్షేత్రాలు మరియు వేరే వాటి గురించి తెలిసిన వేరే ఎన్నో రకాలు ఉన్నాయి.
+"यह केवल आपको दिखाता है , आप जिस जटिलता का सामना करना चाहते हैं , वह ट्रांसक्रिप्ट ओके का विश्लेषण करना चाहते हैं ।","ఇది మీకు కేవలం చూపిస్తుంది, మీరు ఎటువంటి కఠినత్వాన్ని ఎదుర్కొనాలి అనుకుంటారో, ఆ ట్రాన్స్క్రిప్టు ఓకే యొక్క విశ్లేషణ చేయాలి అనుకుంటారు."
+"तो इसका उत्तर यह है कि हमारे पास आपके द्वारा पहचाने जाने वाले सभी प्रकार के आरएनए ( RNA ) के प्रकारों की पहचान करने के लिए सभी दृष्टिकोण हैं , उत्तर नहीं है ।","అయితే దీని జవాబు ఏంటీ అంటే మా వద్ద మీ ద్వారా గుర్తించబడే అన్ని రకముల ఆరుఎన్ఏ (RNA) యొక్క రకాలను గుర్తించడానికి అన్ని రకముల దృక్పథాలు ఉన్నాయి, సమాధానాలు లేవు."
+"आप इनमें से कुछ आरएनए ( RNA ) के लिए जानते हैं , दृष्टिकोण पूरी तरह से विकसित होना बाकी है ।","మీరు వీటిలో కొన్నింటిని ఆర్ఎన్ఏగా (RNA) తెలుసుకుంటారు, దృక్పథం సంపూర్ణముగా అభివృద్ధి చెందవలసి ఉంది."
+हमारे पास प्रोटीन कोडिंग जीन की अभिव्यक्ति के स्तर को समझने के लिए काफी अच्छी संख्या में उपकरण हैं ।,మా వద్ద ప్రోటీన్ కోడింగ్ జన్యువు యొక్క వ్యక్తీకరణ స్థాయిని అర్ధం చేసుకునేందుకు చాలా మంచి సంఖ్యలో పరికరాలు ఉన్నాయి.
+"अब हम माइक्रो आरएनए ( micro RNA ) की पहचान करने के लिए भीदृष्टिकोण कर रहे हैं , लेकिन जैसा कि आपने अधिक से अधिक आरएनए की खोज की है क्योंकि यहां तक कि अब एक चुनौतीपूर्ण उपकरण है ।","ఇప్పుడు మనము మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (micro RNA) ను గుర్తించేందుకు కూడా దృష్టి పెడుతున్నాము, కానీ మీరు సాధ్యమైనంత ఎక్కువ ఆర్ఎన్ఏ ను పరిశోధించినట్లుగా ఎందుకంటే అక్కడికీ అది ఇప్పుడు ఒక సవాలుతో కూడిన పరికరం."
+"तो आरएनए ( RNA ) क्या हैं जो वास्तव में नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) हैं , लेकिन एक विनियामक फ़ंक्शन है , इसलिए आपको पहले विच्छेद करने की आवश्यकता है ताकि यह एक विकसित क्षेत्र हो जैसा कि फ़ंक्शन जीनोमिक्स ( genomics ) के मामले में है , इसलिए इन सभी स्थितियों में यह है नान - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNA ) चाहे वह माइक्रो आरएनए ( mico RNA ) हो चाहे प्रोटीन - प्रोटीन आरएनए हो ।","అయితే ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఏంటీ వాస్తవానికి అది నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎన్ఏ (non-coding RNA), కానీ ఒక రెగ్యులేటరీ ఫంక్షన్, అందువలన ఇది ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) విషయంలో లాగా ఒక అభివృద్ధి చెందిన క్షేత్రం అయ్యేలా ముందు దీన్ని విభజించవలసిన అవసరం ఉంది, అందువలన ఈ అన్ని స్థితులలో ఇది నాన్-కోడింగ్ ఆర్ఎంఏ (non-coding RNA) అది మైక్రో ఆర్ఎన్ఏ (micro RNA) అయినా ప్రోటీన్ - ప్రోటీన్ ఆర్ఎన్ఏ అయినా.  "
+"एक जिन मूलभूत साधनों का लोगों ने उपयोग किया है , आप जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) को मापने और इसकी मात्रा निर्धारित करने के लिए उपयोग किया जाता है ।","ఒకటి ఏ ప్రాధమిక సాధనాలను ప్రజలు ఉపయోగించారో, మీకు తెలుసు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను కొలవడానికి మరియు దీని పరిమాణాన్ని నిర్ధారించడానికి ఉపయోగించబడతాయని."
+यह पुरानी अवधारणा है कि आपका आरएनए ( RNA ) एक डुप्लेक्स बन सकता है यदि आपके पास एक पूरक अनुक्रम है तो यह आरएनए हो सकता है यह एक एकल फंसे डीएनए हो सकता है लेकिन ऐसा नहीं करता है एक द्वैध बनाएँ ।,ఇది ఒక పాత గుర్తింపు మీ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఒక డూప్లెక్స్ అవగలదని ఒకవేళ మీ వద్ద ఒక పూరక క్రమం ఉంటే అప్పుడు అది ఆర్ఎన్ఏ అవగలదు అనీ ఇది ఒక ఒంటరి డీఎన్ఏ అయి ఉండవచ్చు అనీ కానీ అలా చేయదు ఒక డూప్లెక్స్ చేయాలి.
+इसलिए यदि आपके पास एक प्रशंसात्मक अनुक्रम है और यदि आप यह मापना चाहते हैं कि क्या आरएनए ( RNA ) वापस बँधा है तो आप आरएनए ( RNA ) को मापने में सक्षम हैं तो यह देखने का सबसे आसान तरीका है और निश्चित रूप से आप हमेशा यह जान सकते हैं कि यदि आपके पास है एक डबल हेलिक्स ( double helix ) और आपके पास हेलिक्स हाइड्रोजन ( helix hydrogen ) बांड के माध्यम से एक साथ रखे जाते हैं जो कि आधारों के बीच पाए जाते हैं जब आप उदाहरण के लिए उन्हें अस्थिर करते हैं तो आप उदाहरण के लिए गर्मी या नमक की एकाग्रता को उजागर करके इनकार कर सकते हैं तब आप हाइड्रोजन बंधन को तोड़ने में सक्षम होते हैं और फिर हम फिर से जान सकते हैं कि आप उन्हें डुप्लेक्स बनाने की अनुमति देते हैं ।,"అందువలన ఒకవేళ మీ వద్ద పరిపూరకమైన క్రమం ఉన్నట్లయితే మరియు ఒకవేళ మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) తిరిగి బంధింపబడినదా అని కొలవాలనుకుంటే మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను కొలవడంలో దక్షత  కలిగిన వారు అయితే ఇది చూడటానికి అన్నింట్లోకి తేలికైన పధ్ధతి మరియు మీరు ఖచ్చితంగా ఒకటి గుర్తు పెట్టుకోవచ్చు ఒకవేళ మీ వద్ద ఒక డబల్ హెలిక్స్ (double helix) ఉన్నట్లయితే మరియు మీ వద్ద హెలిక్స్ హైడ్రోజన్ (helix hydrogen) బంధము ద్వారా ఒక చోట ఉంచబడాయి ఏవైతే ఆధారాల మధ్య దొరుకుతాయో. ఎప్పుడైతే మీరు వాటిని ఉదాహరణ కొరకు అస్థిర పరుస్తారో, అప్పుడు మీరు ఉదాహరణ కొరకు వేడిమి లేదా ఉప్పు యొక్క కేంద్రీకరణమును బహిర్గతం చేసి తిరస్కరించవచ్చును అప్పుడు మీరు హైడ్రోజన్ బంధాన్ని విడగొట్టటంలో సమర్థులవుతారు మరియు మనము మళ్ళీ మనము తెలుసుకొనవచ్చును మీరు వాటిని డూప్లెక్స్ గా మార్చడానికి అనుమతి ఇచ్చారు అని.  "
+इसलिए यदि द्वैध आप अपने आरएनए ( RNA ) के एक स्ट्रैंड को जानते हैं तो दूसरा स्ट्रैंड एक ऐसी चीज है जिसे आप किसी दिए गए बदलाव के लिए बना रहे हैं और उस स्ट्रैंड के पास कुछ ऐसे समर्थक तरीके हैं जिनसे आप पहचान सकते हैं कि उदाहरण के लिए आप एक फ्लोरोसेंट टैग ( fluorescent tag ) जोड़ सकते हैं या आप एक डाल सकते हैं आइसोटोप जो कि तारे द्वारा यहाँ दिखाया गया है तब आप उसकी कल्पना कर सकते हैं ।,అందువలన ఒకవేళ డూప్లెక్స్ మీకు మీ ఆర్ఎన్ఏ యొక్క ఒక స్ట్రాండ్ తెలిసి ఉంటే రెండవ స్ట్రాండ్ యెటువంటిదీ అంటే మీరు ఏదేనీ ఇవ్వబడిన మార్పు కొరకు తయారు చేస్తున్నది మరియు ఆ స్ట్రాండ్ వద్ద కొన్ని సమర్ధించే పద్ధతులు ఉన్నాయి వాటినుంచి మీరు గుర్తించగలరు ఉదాహరణకి మీరు ఒక ఫ్లోరోసెంట్ ట్యాగ్ (fluorescent tag) జోడించవచ్చును లేదా మీరు ఒకటి వేయవచ్చును ఇక్కడ చుక్కల ద్వారా చూపించబడినట్లుగా ఒక ఐసోటోప్ అప్పుడు మీరు దానిని ఊహించవచ్చును. 
+तो यह वह अवधारणा है जिसका उपयोग लोग आरएनए ( RNA ) को पहचानने और समझने के लिए लंबे समय से करते हैं ।,అయితే ఇది ఆర్ఎన్ఏను (RNA) ను గుర్తించడానికి మరియు అర్ధం చేసుకోవడానికి ప్రజలు చాల కాలం నుంచి ఉపయోగిస్తున్న ఒక గుర్తింపు.
+इसलिए आप कैसे हैं ?,అందువలన మీరు ఎలా ఉన్నారు?
+तो आइए हम उस क्लासिक पर गौर करें जिसे आप जानते हैं कि आप नाटकीय रूप से नहीं बदलते हैं यह पहली चीज है जो आप करते हैं ।,అయితే రండి మనము ఆ క్లాసిక్ మీద శ్రద్ధ వహిద్దాం దేన్నైతే నాటకీయంగా మార్చమని మీకు తెలుసో ఇది మీరు ఆలా చేసే మొదటి వస్తువు.
+आप आरएनए ( RNA ) को अलग करते हैं ।,మీరు ఆర్ఎన్ఏని (RNA) వేరు  చేస్తారు.
+"किसी भी प्रजाति से कुल RNA यह मानव कोशिका या पशु या पौधा हो सकता है या फिर जो कुछ भी आप यहाँ देख रहे हैं , ये दोनों एक जेल में अलग हो जाते हैं , इसलिए मुझे यकीन है कि आप सभी जानते हैं कि आणविक भार के अनुसार RNA को अलग किया जा सकता है अगर जेल इस तरह से चलाया जाता है तो शीर्ष पर एक बड़ी प्रजाति है , अब आरएनए ( RNA ) एक है जो नीचे है एक छोटी प्रजाति है , छोटे आरएनए ( RNA ) और जब आप उन्हें agarose जेल में विद्युत क्षेत्र में डालते हैं तो आप जानते हैं कि आरएनए ( RNA ) नकारात्मक रूप से चार्ज होता है , यह पॉजिटिव पोल की ओर पलायन करने वाला है और आरएनए ( RNA ) को छोटा करता है , तेजी से वे माइग्रेट कर सकते हैं क्योंकि उनके पास agarose में छिद्र हैं ।","ఏ జాతి నుండి వచ్చినా మొత్తం RNA ఈ మానవ కణజాలం లేదా జంతువు లేదా మొక్క కావచ్చు, లేదా మీరు ఇక్కడ చూస్తున్నది ఏదైనా, ఈ రెండూ జెల్‌లో వేరు చేయబడతాయి, కాబట్టి పరమాణు బరువు ప్రకారం RNA ను వేరుచేయవచ్చు అని మీకు తెలుసునని నేను నమ్ముతున్నాను, ఒకవేళ జెల్ ను ఇలా నడిపిస్తే అప్పుడు శిరముపైన ఒక పెద్ద జాతి ఉన్నది, ఇప్పుడు ఆర్‌ఎన్‌ఎ(RNA) ఒకటి దిగువన ఉన్నది ఒక చిన్న జాతి, చిన్న ఆర్‌ఎన్‌ఎ (RNA) మరియు మీరు వాటిని agarose జెల్‌లో  విద్యుత్ క్షేత్రంలో ఉంచినప్పుడు RNA రుణాత్మకంగా ఛార్జ్ చేయబడుతుందని మీకు తెలుసు, ఇది గుణాత్మక ధ్రువానికి వెళ్ళేది అవుతుంది మరియు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని తగ్గిస్తుంది, అవి వేగంగా వలసపోగలవు ఎందుకంటే వాటి వద్ద agarose లో రంధ్రాలు ఉన్నాయి."
+"तो , इस तरह आप अलग आकार देने में सक्षम हैं ।","అయితే, ఈ విధంగా మీరు వేరే రూపం ఇవ్వడంలో సమర్థులు."
+"तो आप यहाँ क्या देख रहे हैं कि दो बैंड जो शीर्ष पर हैं राइबोसोमल आरएनए ( ribosomal RNAs ) हैं , क्या आप यहां देखें कि स्थानांतरण RNA क्या है और आप इसके बीच क्या देखते हैं और आप ऊपर नहीं देख सकते हैं कि दूत RNA है क्योंकि वे आकार में भिन्न होते हैं जबकि tRNA , राइबोसोमल ( ribosomal ) RNA बड़ी और छोटी उप इकाई RNA के विभिन्न आकार होते हैं ।","అయితే ఇక్కడ మీరు ఏమి చూస్తున్నారు అంటే శిరమున ఉన్న రెండు బ్యాండ్లు రైబోసోమల్ ఆర్ఎన్ఏలు (ribosomal RNAs ), మీరు ఇక్కడ బదిలీ RNA ఏదో చూశారా మరియు మీరు దీని మధ్య ఏమి చూస్తున్నారు మరియు మీరు పైన ఉన్నది దూత RNA అని చూడలేరు ఎందుకంటె అవి ఆకారంలో వివిధ రకాలుగా ఉంటాయి అయితే tRNA , రైబోసోమల్ (ribosomal) RNA పెద్ద మరియు చిన్న యూనిట్ RNA యొక్క వివిధ రూపాలు. "
+"कई प्रतियां हैं , उनमें से हजारों तो आप एक बैंड की तरह देख पा रहे हैं , लेकिन बाकी आरएनए जो उन्हें जानते हैं उनका प्रतिनिधित्व करते हैं , मैसेंजर आरएनए ( RNA ) बहुत कम है , इसका 2 प्रतिशत , 4 प्रतिशत , 5 प्रतिशत इसलिए और वे फैल गए हैं विभिन्न आणविक भारों पर तो आप उनमें से कुछ को यहाँ बीच में देखते हैं ।","చాలా ప్రతులు ఉన్నాయి, వాటిలో వేలాదిగా ఉన్న వాటిని మీరు ఒక బ్యాండ్‌లాగ చూడవచ్చు, కాని మిగిలిన RNA లు అవి ఏవేవో తెలిసిఉండటం వలన వాటికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి, మెసెంజర్ RNA చాలా తక్కువ, 2 శాతం, 4 శాతం, 5 శాతం మరియు అందువలన అవి వేర్వేరు పరమాణు బరువులకు వ్యాపించాయి కాబట్టి మీరు వాటిలో కొన్నింటిని ఇక్కడ మధ్యలో చూస్తారు."
+"यदि आप लोड करते हैं , यदि आप आरएनए ( RNA ) के अधिक लागू करते हैं , तो आप देख पाएंगे लेकिन आप यहां नहीं देख सकते हैं कि माइक्रो आरएनए ( micro RNA ) है जो बहुत छोटे हैं यह जेल से बाहर भाग जाएगा ताकि आप नहीं देखेंगे ।","ఒకవేళ మీరు లోడ్ చేసినట్లయితే, ఒకవేళ మీరు ఆర్ఎన్ఏ(RNA) ను ఎక్కువగా వర్తింపజేసినట్లయితే, మీరు చూడగలుగుతారు కాని మైక్రో RNA (micro RNA) లను చాలా చిన్నవిగా ఉండుటవలన మీరు ఇక్కడ చూడలేరు మీరు చూడకుండా ఉండుటకు ఇది జెల్ నుంచి పారిపోతుంది."
+"तो , आपको इसके लिए एक अलग दृष्टिकोण की आवश्यकता है ।","అయితే, మీకు దీనికోసం వేరే దృక్పథం అవసరం."
+"तो यह एक क्लासिक दृष्टिकोण है , आप उन्हें एक जेल में अलग करते हैं और फिर आप क्या करते हैं आकार और फिर आप मूल रूप से आरएनए ( RNA ) को एक मेम्ब्रैन ( membrane ) में जेल में स्थानांतरित करते हैं जैसे कि यहां दिखाया गया है कि आपके पास यहां agarose जेल है और फिर आपके पास वह मेम्ब्रैन ( membrane ) है जिसे आप जानते हैं और फिर आपके पास यह कागज तौलिया है जो कुछ भी नहीं है लेकिन आपको पता है कि एक केशिका शक्ति है जिसे आप जानते हैं कि नमक समाधान यहाँ से खींचता है ।","కాబట్టి ఇది ఒక క్లాసిక్ విధానం, మీరు వాటిని జెల్ లో వేరు చేస్తారు, ఆపై మీరు ఆకారాన్ని ఏం చేస్తారు మరియు తరువాత మీరు ఇక్కడ చూపిన విధంగా ప్రాథమికంగా ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను ఒక పొరలో (membrane) జెల్ లోకి బదిలీ చేస్తారు ఇక్కడ చూపినట్లుగా మీ వద్ద ఇక్కడ agarose జెల్ ఉన్నది ఆపై మీ వద్ద మీకు తెలిసిన పొర (membrane) ఉంది మీ వద్ద ఏమీ కాని ఈ కాగితపు టవల్ ఉంది కానీ మీకు తెలుసు ఒక కేశనాళిక శక్తి ఇక్కడ ఉప్పు ద్రావణం నుంచి ఆకర్షించబడుతుందని. "
+"चूंकि नमक का घोल जेल और मेम्ब्रैन ( membrane ) से होकर गुजरता है , इसलिए वह आरएनए को उसी के साथ ले जाता है , लेकिन आप यह नहीं जान सकते हैं कि आरएनए ( RNA ) उस मेम्ब्रैन ( membrane ) से परे नहीं जा सकता है , जो वहां अटकी हुई है , जबकि आप जानते हैं कि हम उसे स्थानांतरित करने में सक्षम हैं ।","ఉప్పు ద్రావణం జెల్ మరియు పొర(membrane) గుండా వెళ్తుంది, అందువలన అది దానితో పాటు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని తీసుకువెళుతుంది, కాని ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఆ పొర (membrane) ను దాటి వెళ్ళలేదని మీరు తెలుసుకోలేరు, ఇది అక్కడ చిక్కుకుని ఉంది, కానీ మనకి దానిని తరలించగల సామర్ధ్యం ఉన్నదని మీకు తెలుసు."
+"इस तरह से आप आरएनए ( RNA ) प्राप्त करने में सक्षम हैं , आरएनए ( RNA ) और मेम्ब्रैन को अलग कर सकते हैं और फिर आप इस मेम्ब्रैन को एक बैग में रख सकते हैं और उपयोग कर सकते हैं जिसे लेबल जांच कहा जाता है ।","ఈ విధంగా మీరు ఆర్‌ఎన్‌ఏ (RNA) ని పొందుటలో సమర్థులు, ఆర్‌ఎన్‌ఎ (RNA) మరియు పొరలను వేరు చేయగలరు ఆపై మీరు ఈ పొరను ఒక సంచిలో ఉంచగలరు మరియు ఉపయోగించగలరు దాన్ని మీరు లేబుల్ ప్రోబ్ అని పిలుస్తారు."
+ये और कुछ नहीं बल्कि आपकी रुचि के जीन को दर्शाने वाले दृश्यों का एक छोटा सा खिंचाव है ।,ఇది మీ ఆసక్తి యొక్క జన్యువులను వర్ణించే దృశ్యాల చిన్న విస్తరణ తప్ప మరొకటి కాదు.
+"कहते हैं , मैं जीन एक्स में दिलचस्पी रखता हूं और मैं एक अनुक्रम ले रहा हूं , जीन एक्स ( gene X ) के फंसे हुए अनुक्रम जो आरएनए ( RNA ) के लिए सराहना की जाती है !","ఇలా అనుకుందాం, నాకు జీన్ ఎక్స్ (gene X) మీద ఆసక్తి ఉన్నదనీ మరియు నేను ఒక క్రమమును తీసుకుంటున్నాననీ, జీన్ ఎక్స్ (gene X) యొక్క ఒంటరి క్రమం ఆర్ఎన్ఏ (RNA) కొరకు ప్రశంసించబడుతుంది !"
+"तो यह वही है जो हमने कहा है कि हम जो भी दृष्टिकोण का उपयोग कर रहे हैं वह डुप्लेक्स , आरएनए ( RNA ) की स्थिरता है , जो डुप्लेक्स बनाने के लिए है ।","అయితే అది మనము చెప్పుకున్నదే ఏమనగా మనము ఏ విధానాన్ని అయితే ఉపయోగిస్తున్నామో ఆ డూప్లెక్స్, ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క స్థిరత్వం, అది డూప్లెక్స్ తయారు చేయడానికే."
+"अब यहां हमने उन्हें लेबल किया है क्योंकि यह एक ऐसा तरीका है जिससे आप पता लगा सकते हैं कि हाइब्रिड कहां है , जहां बाध्य आरएनए ( RNA ) मौजूद है ।","ఇప్పుడు ఇక్కడ మేము వాటిని లేబుల్ చేశాము ఎందుకంటే ఇది హైబ్రిడ్ ఎక్కడ ఉందో, బాధ్యులైన ఆర్‌ఎన్‌ఎ (RNA) ఎక్కడ ఉందో మీరు కనుగొనగల మార్గం."
+"उदाहरण के लिए , आप इसे रेडियो - सक्रिय न्यूक्लियोटाइड ( radio - active nucleotide ) के साथ लेबल कर सकते हैं और फिर वे बाइंड पर जाते हैं क्योंकि वे सही पूरक अनुक्रम हाइड्रोजन बॉन्डिंग ( sequence hydrogen bonding ) बनाते हैं और फिर यदि आप इसे धोते हैं तो जो सभी बाध्य नहीं हैं वे हटा दिए जाते हैं ।","ఉదాహరణకు, మీరు దీనిని రేడియో-యాక్టివ్ న్యూక్లియోటైడ్తో (radio-active nucleotide) లేబుల్ చేయవచ్చు మరియు తరువాత అవి బంధానికి వెళతాయి ఎందుకంటే అవి సరైన పరిపూరక క్రమ హైడ్రోజన్ బంధాన్ని(sequence hydrogen bonding) ఏర్పరుస్తాయి మరియు ఒకవేళ మీరు దీనిని కడిగినట్లైతే అప్పుడు ఏవైతే బాధ్యులు కావో అవన్నీ తొలగించబడతాయి. "
+"जहां कभी यह बाध्य होता है , आप देख सकते हैं ।","ఎప్పుడు ఇవి బాధ్యులైనా, మీరు చూడవచ్చును."
+यदि आप एक एक्स - रे ( x - ray ) फिल्म डालते हैं क्योंकि तब आपके पास एक रेडियो गतिविधि है जो आपको कम करती है और आपको गहरे रंग देती है और अन्य क्षेत्र भी हैं जहाँ आपके पास रेडियो गतिविधि नहीं है ।,ఒకవేళ మీరు ఎక్స్‌రే ఫిల్మ్‌ను (x-ray) ఉంచినట్లయితే ఎందుకంటే అప్పుడు మీ వద్ద ఒక రేడియో కార్యాచరణ ఉన్నందున అది మిమ్మల్ని తగ్గిస్తుంది మరియు మీకు ముదురు రంగులను ఇస్తుంది మరియు మీవద్ద రేడియో కార్యాచరణ లేని ఇతర ప్రాంతాలు కూడా ఉన్నాయి.
+"यह साफ दिखता है इस तरह से आप एक को बता सकते हैं कि क्या आरएनए ( RNA ) व्यक्त किया गया है , बैंड की दो तीव्रता है कि क्या यह बहुत अंधेरा , हल्का , मध्यम है , जो आपको बताता है कि आरएनए ( RNA ) अपेक्षाकृत कितना बोल रहा है ।","ఇది స్పష్టంగా కనిపిస్తోంది ఈ విధంగా మీరు ఏ ఆర్‌ఎన్‌ఎ (RNA) వ్యక్తీకరించబడింది అని ఒకరికి చెప్పవచ్చు, బ్యాండ్ కి రెండు తీవ్రతలు ఉంటాయి అవి ముదురు, లేత, మధ్యస్తం, అవి మీకు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) సాపేక్షంగా ఏమి చెబుతుందో తెలియజేస్తాయి."
+"उदाहरण के लिए , यहां आप देख सकते हैं कि सभी तीन नमूनों में आरएनए ( RNA ) स्तर समान है !","ఉదాహరణకి, ఇక్కడ మీరు చూడవచ్చు అన్ని మూడు నమూనాల్లో ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క స్థాయి ఒక్కటే అని !"
+"यदि यह दूसरे की तुलना में बहुत अधिक तीव्र था , तो आप कहेंगे कि यह नमूना 1 और नमूना 2 की तुलना में बहुत अधिक है ।","ఒకవేళ ఇది రెండవదానితో పోల్చితే అత్యధిక తీవ్రంగా ఉన్నట్లయితే, అప్పుడు మీరు అనవచ్చును ఇది 1వ నమూనా మరియు 2వ నమూనాలతో పోల్చితే చాలా అధికం అని."
+यह पारंपरिक रूप से लोगों द्वारा उपयोग किए जाने और मापने के लिए उपयोग किया जाता है और कहा जाता है कि आरएनए ( RNA ) व्यक्त किया गया है या नहीं ।,ఇది సాంప్రదాయకంగా ప్రజల ద్వారా ఉపయోగించడానికి మరియు కొలవడానికి ఉపయోగించబడుతుంది మరియు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) వ్యక్తం చేయబడినదా లేదా అనేది చెప్పబడుతుంది.
+इसलिए इसे उत्तरी सोख्ता कहा जाता है क्योंकि यह डीएनए ( DNA ) को मापने या पता लगाने के लिए पहली विधि के बाद विकसित किया गया था जो दक्षिणी सोख्ता द्वारा किया जाता है जिसमें आप डीएनए ( DNA ) को उसी तरह से अलग करते हैं ।,అందువలన దీన్ని ఉత్తర బ్లాటింగ్ అంటారు ఎందుకంటే ఇది డిఎన్ఏ (DNA) ని కొలవడానికి లేదా కనుగొనడానికి మొదటి పధ్ధతి తరువాత అభివృద్ధి చేయబడినది అది దక్షిణ బ్లాటింగ్ ద్వారా చేయబడుతుంది అందులో మీరు డిఎన్ఏ (DNA) ని అలాగే వేరు చేస్తారు.
+"इसका जेल में स्थानांतरण और स्थानांतरण और संकरण होता है , लेकिन यहां यह आरएनए ( RNA ) था इसलिए इसे दक्षिणी कहा जाता है , जिसे उत्तरी कहा जाता है , पहला दक्षिणी था क्योंकि यह एक ऐसे व्यक्ति द्वारा विकसित किया गया था जिसका दूसरा नाम दक्षिणी था और तब से डीएनए ( DNA ) हस्तांतरण को दर्शाता है ।","దీనికి జెల్ లో బదిలీ మరియు బదిలీ మరియు హైబ్రీడైజేషన్ జరుగుతుంది, కానీ ఇక్కడ ఇది ఆర్ఎన్ఏ (RNA) అయి ఉంది అందువలన దీన్ని దక్షిణం అంటారు, దేన్నైతే ఉత్తరం అంటారో, అది మొదట దక్షిణం ఎందుకంటె ఇది ఎలాంటి వ్యక్తి ద్వారా అభివృద్ధి చేయబడినది అంటే ఆయన రెండవ పేరు దక్షిణం మరియు అప్పటి నుంచి డిఎన్ఏ (DNA) బదిలీ ని సూచిస్తుంది. "
+"आरएनए ( RNA ) स्थानांतरण थोड़ा अलग है , इसलिए इसे उत्तरी ब्लाट ( northern blotting ) कहा जाता है ।",ఆర్ఎన్ఏ (RNA) బదిలీ కొంచెము వేరు అందువలన దేన్నీ ఉత్తర బ్లాటింగ్ (northern blotting) అని అంటారు.
+"तो इसका फायदा है क्योंकि सरल , कोई भी इसे कर सकता है लेकिन किसी भी अन्य दृष्टिकोण के साथ , यह है इसका अपना नुकसान है ।","అయితే దీని వలన లాభం ఉంది ఎందుకంటె ఇది సరళమైనది, ఎవరైనా చేయగలిగినది కానీ వేరే ఏ విధానంతో అయినా కూడా, దీనికి ఇదే శత్రువు."
+"एक ही जीन का विश्लेषण किया जा सकता है एक बार में , आपके पास एक ब्लाट ( blot ) है , आप केवल एक जीन की अभिव्यक्ति का पता लगा सकते हैं ।","ఒకసారి ఒక జన్యువు యొక్క విశ్లేషణ మాత్రమే చేయవచ్చును దీనితో, మీ దగ్గర ఒక బ్లాట్ (blot) ఉంది, మీరు కేవలం ఒక జన్యువు యొక్క వ్యక్తీకరణని కనుగొనగలరు."
+तो इसके बाद फिर से आपको एक ब्लाट ( blot ) बनाना होगा और दूसरे की तलाश करनी होगी ।,అయితే దీని తరువాత మీరు మళ్ళీ ఇంకొక బ్లాట్ (blot) ని తయారు చేయవలసి ఉంటుంది మరియు రెండవ దానిని వెతకవలసి ఉంటుంది.
+इसके लिए आपको बड़ी मात्रा में RNA की आवश्यकता होती है क्योंकि हमें RNA की उच्च मात्रा को लोड करना होता है ।,దీని కొరకు మీకు పెద్ద పరిమాణంలో RNA యొక్క అవసరం ఉంటుంది ఎందుకంటె మనకు RNA యొక్క అత్యధిక పరిమాణాన్ని లోడ్ చేయవలసి ఉంటుంది.
+"इसलिए यदि आपका नमूना आकार छोटा है , यदि आप आरएनए ( RNA ) का इतना हिस्सा नहीं प्राप्त कर सकते हैं तो यह सीमित कारक बन जाता है ।","అందువలన ఒకవేళ మీ నమూనా యొక్క ఆకారం చిన్నదైతే, ఒకవేళ మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ఒక్క ఈ మాత్రం భాగాన్ని కూడా పొందలేకపోతే ఇది పరిమితం చేసే అంశం అయిపోతుంది."
+"इसका समय लेने में एक जीन ( gene ) को जानने के लिए प्रक्रिया को पूरा करने में दो , दो दिन लगते हैं चाहे वह व्यक्त हो या न हो ।","దీని సమయం తీసుకునేటప్పుడు ఒక జన్యువు (gene) ను తెలుసుకునే ప్రక్రియను పూర్తి చేయుటలో ఇవ్వండి, రెండు రోజులు పడుతుంది అది వ్యక్తం అయినా కాకపోయినా."
+इसलिए ऐसे दृष्टिकोण हैं जिनका लोगों ने उपयोग किया है और हम उनमें से कुछ पर गौर करेंगे ।,అందువలన ప్రజలు ఉపయోగించినటువంటి కొన్ని విధానాలు ఉన్నాయి మరియు మనము వాటిలో కొన్నింటి మీద శ్రద్ధ పెడదాం.
+इसलिए उनमें से एक आपको डीएनए ( DNA ) का उपयोग करने के लिए जाना जाता है ।,అందువలన వాటిలో ఒకటి మీకు డీఎన్ఏ (DNA) ఉపయోగాలను తెలుసుకునేందుకు ఉపయోగపడుతుంది.
+तो तुम क्या करते हो ?,అయితే మీరు ఏమి చేస్తారు?
+"आप आरएनए ( RNA ) को निकाल सकते हैं और उसी सिद्धांत का उपयोग कर सकते हैं , जिसमें आप अपने आरएनए के लिए डीएनए अनुक्रम के एक छोटे से फंसे हुए पूरक हो सकते हैं और जो अंदर जाकर एक संकरण बनाता है , जैसे आपके अधिकांश मैसेंजर आरएनए ( RNA ) में पॉली ( ए ) टेल ( poly ( A ) tail ) है ।","మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను సంగ్రహించవచ్చు మరియు అదే సూత్రాన్ని ఉపయోగించవచ్చు, దీనిలో మీరు మీ డిఎన్ఏ శ్రేణి యొక్క చిన్న ఒంటరి పూరకంగా మారవచ్చును మరియు ఏదైతే లోనికి వెళ్లి ఒక హైబ్రిడ్ ను తయారు చేస్తుందో, ఎలా అయితే మీ మెసెంజర్ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లో చాలా వరకు  పాలీ (ఎ) తోక (poly (A) tail) కలిగి ఉంటుందో."
+"पूंछ , इसलिए आपने एक ऊतक ले लिया है ।","తోక, అందుకని మీరు ఒక కణజాలాన్ని తీసుకున్నారు."
+"उदाहरण के लिए , इस मामले में , मस्तिष्क , आरएनए ( RNA ) को अलग कर देता है और फिर आपने मैसेंजर आरएनए का चयन किया है और आपने इस विशेष अनुक्रम का उपयोग किया है , एएए पाली ( ए ) टेल ( AAA poly ( A ) tail ) जो आपने एक ओलिगो का उपयोग की है जो इस के लिए पूरक है क्योंकि आप बस कई हैं कुछ टी के चलते हैं और बाँधते हैं और फिर आप रिवर्स ट्रांसस्क्रिप्टेज़ ( transcriptase ) नामक एक पोलीमरेज़ ( polymerase ) का उपयोग करते हैं जिसे हमने कुछ समय पहले वर्णित किया था ।","ఉదాహరణకు, ఈ విషయంలో, మస్తిష్కం, ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని వేరు చేస్తుంది తిరిగి మీరు దూత ఆర్ఎన్ఏని ఎంపిక చేసారు మరియు మీరు ఈ ప్రత్యేక శ్రేణిని ఉపయోగించారు, ఏఏఏ పాలీ (ఏ) తోక (AAA poly (A) tail) దేన్నైతే మీరు దీనికి పూరకం అయినటువంటి ఆలిగోని ఉపయోగించారో ఎందుకంటే మీరు చాలా ఉన్నాయి కొన్ని టీ వి అయి ఉండి మరియు బంధిస్తాయి తిరిగి మీరు మనము కొంత సమయం ముందు వర్ణించినటువంటి రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేస్ (transcriptase) అనే ఒక పాలిమరేస్ (polymerase) ని  ఉపయోగిస్తాం."
+तो जो डीएनए ( DNA ) में आरएनए ( RNA ) को कॉपी करता है ठीक है !,అయితే ఏదైతే డిఎన్ఏ (DNA) లో ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని కాపీ చేస్తుందో సరేనా !
+यह फंसे हुए एकल हो जाते हैं और फिर ऐसे तरीके हैं जिनके द्वारा हम सिंगल फंसे हुए डीएनए ( DNA ) को दोहरे मानक डीएनए ( DNA ) में बदल सकते हैं ।,ఇవి ఒంటరి అయిపోతాయి మరియు తిరిగి సింగల్ స్ట్రాండ్ డిఎన్ఏ (DNA) ని డబల్ స్ట్రాండ్ డిఎన్ఏ (DNA) గా మార్చే పద్ధతులు ఉన్నాయి.
+तो मूल रूप से अब हम डीएनए ( DNA ) उत्पन्न करने जा रहे हैं जो आरएनए का प्रतिनिधित्व करते हैं ।,అయితే మనము ఇప్పుడు ప్రధానంగా ఆర్ఎన్ఏకు ప్రాతినిథ్యం వహించే డిఎన్ఏ (DNA) ని తయారు చేయబోతున్నాం.
+"इसलिए यदि आपके पास विशेष आरएनए ( RNA ) की अधिक प्रतियां हैं , तो हम उस विशेष सीडीएनए ( cDNA ) की अधिक प्रतियां लेने जा रहे हैं ।","అందువలన ఒకవేళ మీ దగ్గర ప్రత్యేక ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క అధిక ప్రతులు ఉన్నట్లయితే, అప్పుడు మనము ఆ ప్రత్యేక సిడిఎన్ఏ (cDNA) యొక్క అధిక ప్రతులను తీసుకోబోతున్నాము."
+तो यह जीन विशिष्ट नहीं है यह वह प्रत्येक आरएनए के लिए करने जा रहा है जो वहां मौजूद है जिसमें यह ए है ।,అయితే ఈ జన్యువు విశిష్టమైనది కాదు ఇది ఆ ప్రత్యేక ఆర్ఎన్ఏ కొరకు చేయడానికి వెళ్తుంది దేంట్లోనైతే అది ఉన్నదో దేంట్లోనైతే ఈ ఏ ఉన్నదో.
+"इसलिए दूसरे शब्दों में , यह बहुत अधिक प्रतिनिधित्व करेगा जो कि आपके पास आरएनए ( RNA ) में अन्यथा है ।","అందువలన ఇంకో మాటలో చెప్పాలంటే, ఇది చాల ఎక్కువ ప్రాతినిధ్యం చేస్తుంది ఏదైతే మీ వద్ద ఉన్న ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లో లేదో."
+तो हम इस डबल फंसे सीडीएनए ( cDNA ) के साथ क्या करते हैं ?,అయితే మనము ఈ డబల్ స్ట్రాండ్ సిడిఎన్ఏతో (cDNA) ఏం చేస్తాం?
+एक पुस्तकालय बनाने जा सकता है जिसे आप सीडीएनए ( cDNA ) पुस्तकालय कहते हैं लेकिन इसका उपयोग कुछ अन्य दृष्टिकोणों के लिए भी किया जा सकता है ।,ఒక గ్రంధాలయామును తయారు చేయవచ్చును దేన్నైతే మీరు సిడిఎన్ఏ (cDNA) గ్రంధాలయం అంటారో కానీ దీని వాడుక కొన్ని ఇతర విధానాల కోసం కూడా చేయవచ్చును.
+"सबसे पहले , आइए इस सीडीएनए लाइब्रेरी पर गौर करें ।","అన్నింటికంటే ముందు, రండి ఈ సీడిఎన్ఏ గ్రంధాలయం మీద శ్రద్ధ పెడదాం."
+"तो आपके पास ये आरएनए हैं जो सीडीएनए ( cDNA ) में परिवर्तित हो गए हैं जो कि डबल फंसे हुए हैं अब आप उन्हें वैक्टर में डाल सकते हैं , इन वैक्टरों के रूप में मैंने कहा था कि यह प्लास्मिड ( plasmid ) हो सकता है यह जो भी हो सकता है , जो भी हो , लेकिन क्या आप जान सकते हैं कि आप इन्हें अंदर डाल सकते हैं और ये आप हैं सीडीएनए ( cDNA ) पुस्तकालयों में बनाया जाना ।","అయితే మీ వద్ద ఈ ఆర్ఎన్ఏలు ఉన్నాయి ఏవైతే సీడిఎన్ఏ (cDNA) లుగా మారిపోయాయి అవి డబల్ స్ట్రాండ్ గా ఉన్నాయి ఇప్పుడు మీరు వాటిని వెక్టార్ లో వేయగలరు, ఈ వెక్టార్ల ద్వారా నేను చెప్పినది ఏమంటే ఇది ఏదైనా కానీ ఇది ఒక ప్లాస్మిడ్ (plasmid) అయి ఉండవచ్చునని, ఏది ఏమైనా, కానీ మీరు తెలుసుకొనగలరా వీటిని మీరు లోపల వేయగలరు అని మరియు మీరు వీటిని సిడిఎన్ఏ (cDNA) గ్రంధాలయాలుగా తయారు చేయడానికి. "
+इसलिए आपके पास प्रत्येक व्यक्ति एक विशेष प्रतिलेख का प्रतिनिधित्व करता है और जब भी आपको आवश्यकता होती है एक पुस्तकालय में संग्रहीत किया जाता है और आप उन्हें देख सकते हैं ।,అందువలన మీ వద్ద ప్రతి ఒక్క వ్యక్తి ఒక ప్రత్యేక లిప్యంతరీకరణకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తారు మరియు మీకు ఎప్పుడు అవసరమైనా ఒక గ్రంధాలయంలో సంగ్రహించబడుతుంది మరియు మీరు దాన్ని చూడగలరు.
+"में वास्तव में , लोगों ने इस सीडीएनए लाइब्रेरी ( cDNA library ) का उपयोग अपने थ्रूपुट अर्थ को बढ़ाने के लिए किया है जिसका अर्थ है कि आप एक से अधिक जीन ( gene ) की अभिव्यक्ति को देखना चाहते हैं , लेकिन बहुत ही समान अवधारणा का उपयोग करना जो कि उत्तरी सोख्ता के लिए अन्यथा उपयोग किया जाता है , हम कैसे कर सकते हैं ।","వాస్తవానికి, ప్రజలు ఈ సిడిఎన్ఏ గ్రంథాలయాన్ని (cDNA library) తమ నిర్గమాంశ అర్ధాన్ని పెంచుకోవడానికి ఉపయోగించారు దాని అర్ధం ఏంటీ అంటే మీరు ఒకటి కంటే ఎక్కువ జన్యువుల (gene) వ్యక్తీకరణను చూడాలి అనుకుంటున్నారు అని, కానీ ఉత్తర బ్లాటింగ్ కొరకు ఉపయోగించే ఒక చాలా సాధారణ గుర్తింపుని ఉపయోగించడం, మనము ఎలా చేయగలము. "
+"तो यह एक दृष्टिकोण है , सबसे शुरुआती दृष्टिकोण जिसके कारण आप अब एक दिन को माइक्रोएरे ( microarray ) कहते हैं , हम थोड़े समय बाद उस पर आ जाएंगे ।","అయితే ఇది ఒక విధానము, మొట్టమొదటి విధానము దేనివల్లనైతే ఇప్పుడు మీరు ఒక రోజుని ఒక మైక్రో అర్రే (microarray) అంటున్నారో, మనము కొంత సమయము తరువాత దాని మీదకు వస్తాం."
+इस पत्र के साथ इस विशेष समूह को 1982 में प्रकाशित किया गया था कि उन्होंने क्या किया है ।,ఈ పత్రంతో పాటు వాళ్ళు ఏమి చేసారు అనేదాని గురించి ఈ ప్రత్యేక సమూహాన్ని 1982లో ప్రకటించారు.
+"उन्होंने जीन ( gene ) का चयन किया है या बल्कि जीन ( gene ) का सीडीएनए ( cDNA ) , है ना !","వాళ్ళు జన్యువు (gene) ఎంపిక చేసారా లేక జన్యువు (gene) యొక్క సిడిఎన్ఏ (CDNA) నా, కదా !"
+"जो वे रुचि रखते थे और फिर वे जानते हैं कि आपने इस डीएनए ( DNA ) को लिया , इसे बदनाम किया , इसलिए यह एकल फंसे हुए और फिर एक झिल्ली ( membrane ) पर देखा गया ।","వారు దేనిపైననైతే ఆసక్తి కలిగి ఉన్నారో, ఆపై వారికి తెలుసు మీరు ఈ డిఎన్‌ఎను (DNA) తీసుకున్నారని, దానిని కించపరిచారని, అందువలన ఇది ఒక సింగల్ స్ట్రాండ్ గా తిరిగి ఒక పొర (membrane) మీద చూడబడినది."
+"तो मूल रूप से , जो आप यहां देख रहे हैं वह एक झिल्ली ( membrane ) के अलावा और कुछ नहीं है ।","అయితే అసలు, మీరు ఇక్కడ చూస్తున్నది ఒక పొర (membrane) తప్ప మరేదీ కాదు."
+तो ये आप फिर से उसी नाइट्रो - सेल्यूलोज झिल्ली ( nitro - cellulose membrane ) को जानते हैं !,అయితే ఇది మీకు తిరిగి అదే నైట్రో-సెల్యూలోజ్ పొరగా (nitro-cellulose membrane) మీకు తెలుసు !
+तो तुम क्या करते हो मैं कह रहा हूँ !,అయితే మీరు ఏమి చేస్తారని నేను అంటున్నాను !
+"मान लीजिए मैंने जिन 20 जीनों को देखा है , मैं उनकी अभिव्यक्ति प्रोफ़ाइल को देखना चाहता हूं फिर मैं जो कर रहा हूं वह मुझे बदनाम कर दिया गया है , एक ही फंसे हुए रूप में बनाया गया है ।","నేను ఏ 20 జన్యువులనైతే చూశానో, నేను వాటి వ్యక్తీకరణ ప్రొఫైల్‌ను చూడాలనుకుంటున్నాను అనుకుందాం అప్పుడు నేను ఏదైతే చేస్తున్నానో అది నన్ను అపఖ్యాతి పాల్జేసింది, ఒకే స్ట్రాండ్  రూపంలో రూపొందించబడింది."
+मैं इसे इस तरह ठीक कर रहा हूँ !,నేను దీన్ని ఈ విధముగా సరి చేస్తున్నాను !
+तो यह इस तरह से है कि मैं इसे हाजिर करता हूं या प्रत्येक स्थान एक दिए गए जीन ( gene ) का प्रतिनिधित्व करता है और आपके पास आरएनए ( RNA ) का एक एकल फंसे हुए पूरक अनुक्रम ( sequence ) है जो आप उम्मीद करते हैं कि व्यक्त किया जा सकता है ।,అయితే ఇది ఏ విధముగా ఉంటుంది అంటే నేను దీన్ని హాజరు పరుస్తాను లేదా ఒక ప్రత్యేక స్థానములో ఇవ్వబడిన జన్యువు (gene) యొక్క ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాను మరియు మీ వద్ద వ్యక్తీకరించబడగలదు అని మీరు ఆశిస్తున్న ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క సింగల్ స్ట్రాండ్ పూరక శ్రేణి (sequence) ఉంది.
+तो आप क्या करते हैं ?,అప్పుడు మీరు ఏమి చేస్తారు?
+अब आपके पास कोशिकाएं हैं जिन्हें आप जानते हैं कि ट्रांसक्रिप्शन ( transcription ) चल रहा है ।,ఇప్పుడు మీ దగ్గర లిప్యంతరీకరణ (transcription) జరుగుతున్నదీ అని మీకు తెలిసిన కణజాలాలు ఉన్నాయి.
+एक तरह से लोगों ने पहले किया है कि प्रतिलेखन प्रक्रिया में आपने एक न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) जोड़ा और लेबल किया है ।,ఒక రకంగా ప్రజలు ఇంతకు ముందు చేసింది ఏంటీ అంటే లిప్యంతరీకరణ ప్రక్రియలో మీరు ఒక న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) ని జోడించారు మరియు లేబుల్ చేశారు.
+इसलिए जब आरएनए बनाया जा रहा है तो उसमें एक आइसोटोप ( isotope ) जोड़ा गया है जो सही है !,అందువలన ఎప్పుడైతే ఆర్ఎన్ఏ తయారు చేయబడుతుందో అప్పుడు దానిలో ఒక ఐసోటోప్ (isotope ) జోడించబడినది అది సరైనదే !
+या अन्य तरीके हैं जिनसे आप परिवर्तित कर सकते हैं कि आप आरएनए ( RNA ) को सीडीएनए ( cDNA ) में जानते हैं ।,లేదా ఇతర పద్ధతులు ఉన్నాయి వేటిద్వారానైతే మీరు మార్పులు చేయగలుగుతారో మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ని సిడిఎన్ఏ (cDNA) గా గుర్తిస్తారో.
+"उस प्रक्रिया में आप उदाहरण के लिए शामिल कर सकते हैं , एक न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) लेबल कर सकते हैं इसलिए यह आरएनए ( RNA ) या सीडीएनए ( cDNA ) को लेबल करने का तरीका है जिसे आप आरएनए ( RNA ) से बाहर करते हैं , फिर आप झिल्ली ( membrane ) को हाइब्रिड ( hybrid ) करते हैं ।","ఆ ప్రక్రియలో మీరు ఉదాహరణకు పాల్గొనగలరు, ఒక న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) ని లేబుల్ చేయగలరు, అందువలన ఇది ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లేదా సిడిఎన్ఏ (cDNA) ని లేబుల్ చేసే ఒక పధ్ధతి దేన్నైతే మీరు ఆర్ఎన్ఏ (RNA) నుంచి బైటికి తీస్తారో, తరువాత మీరు పొరను (membrane) హైబ్రిడ్ (hybrid) చేస్తారు. "
+"मान लीजिए कि यह एक ट्यूमर है , यह बढ़ रहा है , यह एक सामान्य ऊतक है उदाहरण के लिए कोलन कैंसर मैं देख रहा हूँ आप सामान्य उदाहरण के लिए सही जानते हैं !","ఇది ఒక ట్యూమర్ అనుకోండి, ఇది పెరుగుతున్నది, ఇది ఒక సాధారణ కణజాలం ఉదాహరణకు నేను చూస్తున్నది కోలన్ కాన్సర్ మీరు సాధారణ ఉదాహరణలను సరిగ్గానే తెలుసుకుంటారు !"
+"तो फिर मेरे पास आरएनए है आपके पास एक ही धब्बा है , उसी तरह मेरे पास एक झिल्ली है जिसमें मैंने एक ही संख्या में जीन को देखा है ।","అయితే ఇక నా వద్ద ఆర్ఎన్ఏ ఉన్నది మీ వద్ద ఒకటే స్టెయిన్ ఉన్నది, అదే విధముగా నా వద్ద నేను ఒకే సంఖ్యలో జన్యువులను చూసినటువంటి ఒక పొర ఉన్నది."
+हमारे डीएनए ( DNA ) की समान मात्रा और फिर मैं एक आरएनए ( RNA ) के साथ संकरण कर रहा हूं जिसे लेबल किया गया है ।,మన డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క సమన పరిమాణం మరియు తిరిగి నేను లేబుల్ చేయబడిన ఒక ఆర్ఎన్ఏ (RNA) తో హైబ్రిడైజేషన్ చేయబోతున్నాను.
+अब यह सब बताएगा कि क्या मेरे पास एक उच्च मात्रा व्यक्त करने वाला जीन ( gene ) है और इसलिए आपके पास उस आरएनए ( RNA ) की अधिक मात्रा होगी और उस आरएनए ( RNA ) को लेबल किया जा सकता है और अगर मेरे पास झिल्ली पर मौजूद उस विशेष सीडीएनए ( cDNA ) की प्रतियां हैं तो यह संकरण पर जाएगा ।,ఇప్పుడు ఇదంతా చెబుతుంది నా వద్ద అధిక పరిమాణంలో వ్యక్తమయ్యే జన్యువు (gene) ఉన్నదా అని మరియు అందువలన మీ వద్ద ఆ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) యొక్క అధిక పరిమాణం ఉంటుంది మరియు ఆ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) ను లేబుల్ చేయవచ్చును మరియు నా వద్ద పొరమీద ఉన్న ఆ ప్రత్యేక సిడిఎన్ఏ (cDNA) యొక్క ప్రతులు ఉన్నట్లయితే అప్పుడు అది హైబ్రిడైజేషన్ కి వెళ్తుంది. 
+"इसलिए अगर मैं एक अतिरिक्त फिल्म लगाऊं तो मुझे ऐसा कुछ मिल सकता है , ये एक दिए गए जीन का प्रतिनिधित्व करने वाले डॉट्स हैं जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर इस विशेष ऊतक में बहुत अधिक है ।","అందువలన ఒకవేళ నేను ఒక అదనపు పొరను పెట్టినట్లయితే అప్పుడు నాకు అలాంటిది లభించగలదు, ఇవి ఒక ఇవ్వబడిన జన్యువు కు ప్రాతినిధ్యం వహించే చుక్కలు వాటి వ్యక్తీకరణ స్థాయి ఈ ప్రత్యేకమైన కణజాలంలో ఎక్కువగా ఉన్నది."
+"उदाहरण के लिए , आपके पास इस जीन ( gene ) को बहुत अधिक व्यक्त करना है उदाहरण के लिए इन जीनों की तुलना में आपके पास बहुत अधिक संकेत नहीं है , जबकि यहां आपके पास कुछ जीन ( gene ) हैं जो ट्यूमर में बहुत अधिक व्यक्त किए जाते हैं और उनमें से कुछ यहां भी व्यक्त किए जाते हैं लेकिन उनमें से कुछ जो बृहदान्त्र में व्यक्त किए गए हैं वे यहां व्यक्त नहीं किए गए हैं यहां एक जीन ( gene ) में आप 20 जीन ( gene ) 30 जीन ( gene ) तक जा सकते हैं ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఈ జన్యువును చాలా ఎక్కువగా వ్యక్తీకరించాలి ఉదాహరణకు ఈ జన్యువులతో పోలిస్తే మీవద్ద ఎక్కువ సంకేతాలు లేవు, అయితే ఇక్కడ మీకు కొన్ని జన్యువులు(gene) ఉన్నాయి అవి కణుతులుగా ఎక్కువ వ్యక్తమవుతాయి  మరియు వాటిలో కొన్ని ఇక్కడ కూడా వ్యక్తమవుతాయి కానీ వాటిలో కొన్ని పెద్దప్రేగులో వ్యక్తమయినప్పటికీ అవి ఇక్కడ వ్యక్తమవలేదు ఇక్కడ ఒక జన్యువు (gene)లో మీరు 20 జన్యువు(gene) లు 30 జన్యువు (gene) ల దాకా  వెళ్లవచ్చును."
+हम उन्हें स्पॉट करने में सक्षम हैं और जीन के अभिव्यक्ति स्तर के बीच सापेक्ष अंतर बता सकते हैं ।,మనము వాటిని గుర్తించటంలో సమర్థులం మరియు జన్యువు యొక్క వ్యక్తీకరణ మధ్య సాపేక్ష వ్యత్యాసాన్ని చెప్పగలం.
+"इसलिए यह बहुत पहले दृष्टिकोण है जिसका लोगों ने उपयोग किया है और फिर वे बहुत अधिक घनी डीएनए ( DNA ) बनाने के लिए गए , न कि मशीनों का उपयोग कर एक झिल्ली ( membrane ) अब वे मशीन में चले गए क्योंकि यहां तक कि मशीनों का उपयोग करने के लिए आप झिल्ली ( membrane ) पर डीएनए ( DNA ) की छोटी मात्रा जानते हैं और यह वाणिज्यिक हो जाता है जहां वास्तव में कंपनियां 80 के दशक की शुरुआत में और 90 के दशक में बेच रही थीं ।","అందువలన ఇది ప్రజలు ఉపయోగించిన మొట్టమొదటి విధానం మరియు తరువాత వారు చాలా దట్టమైన డిఎన్ఏ (DNA) ను తయారుచేసే ప్రయత్నం చేశారు, యంత్రాలను ఉపయోగించి ఒక పొరను (membrane) కాదు. ఇప్పుడుద్ వారు యంత్రాలను వాడుతున్నారు ఎందుకంటే ఎక్కడిదాకా అంటే యంత్రాలను ఉపయోగించదానికి మీరు పొర (membrane) మీద డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క చిన్న మారిమాణం కూడా తెలుసుకున్నారు మరియు ఇది వాణిజ్యం అయిపోతుంది ఎక్కడైతే వాస్తవానికి సంస్థలు 80 వ దశకం ఆరంభంలో మరియు 90 వ దశకంలో అమ్ముతుండేవో. "
+"वे इस तरह की झिल्ली ( membrane ) को बेचते थे , जिसे आप 20,000 जीन या 10,000 जीन या जो भी हो , के साथ देखा जाता है ।","వారు ఎలాంటి పొరను (membrane) విక్రయించేవారూ అంటే, ఇది 20,000 జన్యువులు లేదా 10,000 జన్యువులు లేదా దేనితోనైనా చూడబడుతుంది."
+"अब जब लोगों ने अभिव्यक्ति विश्लेषण को समझने की आदत डाल ली है तो क्या आप यहाँ देख रहे हैं यह एक झिल्ली ( membrane ) के अलावा और कुछ नहीं है और ये स्पॉट किसी दिए गए जीन को उस मानार्थ अनुक्रम का थोड़ा सा प्रतिनिधित्व करते हैं और फिर आपको आरएनए ( RNA ) को अलग करना होगा , लेबल करना होगा और झिल्ली ( membrane ) पर स्पॉट किए गए डीएनए ( DNA ) को संकरणित करना होगा और आप देख सकते हैं कि कुछ स्पॉट हैं जो उस शो में आ रहे हैं ये वे जीन हैं जिन्हें आप किसी दिए गए ऊतक और स्तर आदि में व्यक्त करते हैं तो इसमें हम एक ग्रिड के ऊपर रख सकते हैं जो आपको पता हो कि यह क्या सही है !","ఇప్పుడు ప్రజలు వ్యక్తీకరణ విశ్లేషణను అర్థం చేసుకునే అలవాటు చేసుకున్నారు గనక, మీరు ఇక్కడ చూస్తున్నారా అది పొర (membrane) తప్ప మరొకటి కాదు అనీ మరియు ఈ మచ్చలు ఇచ్చిన జన్యువుకు ఆ కాంప్లిమెంటరీ సీక్వెన్స్ కి కొద్దిగా ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయి మరియు అప్పుడు మీరు ఆర్‌ఎన్‌ఎను (RNA) వేరుచేయవలసి ఉంటుంది, లేబుల్ చేయవలసి ఉంటుంది మరియు పొర (membrane) పై మచ్చ ఉన్న డిఎన్‌ఎను (DNA) హైబ్రిడైజ్ చేయవలసి ఉంటుంది, మరియు ఆ షోలో వస్తున్న కొన్ని మచ్చలనీ ఇవి మీరు వేటినైతే ఇవ్వబడిన కణజాలం మరియు స్థాయి మొదలైన వాటిలో వ్యక్తీకరిస్తారో అయితే వీటిలో మనము ఒక గ్రిడ్ పైన పెట్టవచ్చును మీకు తెలిసి ఉండవచ్చు ఇది సరైనదేనా అని ! "
+"तो यह एक तरीका है जो वे आए थे और वास्तव में आप जानते हैं कि इन के बारे में वे आपके ऊपर जा सकते हैं 40 आप जानते हैं कि क्षमा करें 4,000 यहां तक कि सीडीएनए ( cDNA ) भी होगा , क्या आप जानते हैं कि यह एक बड़ी पारी थी जिस तरह से लोग उत्तरी ब्लाट ( blot ) का उपयोग कर रहे थे ।","అయితే ఇది  ఒక పధ్ధతి మరియు వాస్తవానికి మీకు తెలుసు వీరి గురించి వీరు మీ కంటే పైకి వెళ్లగలరని 40 మీకు తెలుసు క్షమించాలి 4,000 యెంత అంటే సిడిఎన్ఏ (cDNA) కూడా ఉంటుంది, మీకు తెలుసా ఇది ఒక పెద్ద మార్పు అనీ దేన్నైతే ప్రజలు ఉత్తర బ్లాట్ (blot) ని ఉపయోగించేవారో. "
+"आप जानते हैं कि अब लोग एक जीन ( gene ) को देख रहे हैं एक बार में 100s से आप 4,000 जीन तक चले गए हैं जो इस तरह के दृष्टिकोण को देखकर एक बड़ी पारी थी ।","మీకు తెలుసు ఇప్పుడు ప్రజలు ఒక జన్యువు (gene) ను చూస్తున్నారని ఒక్కసారిగా 100ల నుంచి 4,000 జన్యువు దాకా మీరు వెళ్లిపోగలగడం అనేది ఈ విధమైన విధానాన్ని చూడటం పెద్ద మార్పు"
+"तो यह मूल रूप से अगली पीढ़ी के दृष्टिकोण का कारण बना , जिसे अब हम एक माइक्रोएरे ( microarray ) अधिकार कहते हैं !","కాబట్టి ఇది మొదట తరువాతి తరం విధానానికి దారితీసింది, దీనిని మనం ఇప్పుడు మైక్రోఅరే (microarray) హక్కు అని పిలుస్తాము!"
+आइए हम देखें कि वे क्या हैं ।,రండి అవి ఏంటో చూద్దాం.
+अब चुनौती यह है कि आपके पास सीडीएनए ( cDNA ) क्लोन सही हैं !,ఇప్పుడు సవాలు ఏంటంటే మీ వద్ద ఉన్న సిడిఎన్ఏ (cDNA) క్లోన్స్ సరైనవేనా అని !
+और cDNA क्लोन का आकार अलग होगा ।,మరియు సిడిఎన్ఏ (cDNA) క్లోన్ యొక్క ఆకారం వేరుగా ఉంటుంది.
+"कुछ सीडीएनए ( cDNA ) छोटे होंगे , कुछ सीडीएनए ( cDNA ) अधिक लंबे होंगे ।","కొన్ని సిడిఎన్ఏ (cDNA) చిన్నగా ఉంటే, కొన్ని సిడిఎన్ఏ (cDNA) పెద్దగా ఉంటాయి."
+"इसलिए जब आप वास्तव में इस तरह की एक सरणी बनाना चाहते हैं , तो आदर्श रूप से आप दो चीजें करना चाहेंगे ; एक तो आप डीएनए ( DNA ) की एक सीमा रखना चाहेंगे , डीएनए का आकार 100 आधार हो सकता है , 150 आधार परे और इतने पर नहीं ।","కాబట్టి మీరు నిజంగా అలాంటి శ్రేణిని సృష్టించాలనుకున్నప్పుడు, ఆదర్శవంతంగా మీరు రెండు పనులు చేయాలనుకుంటారు; ఒకటి, మీరు డిఎన్ఏ (DNA) కి ఒక పరిమితిని విధించాలనుకుంటారు, డిఎన్ఏ యొక్క పరిమాణం 100 స్థావరాలు కావచ్చు, 150 స్థావరాలకు మించినది కాదు."
+"दो , आप कुछ सीमा के भीतर आधार रचना को निश्चित रखना चाहते हैं ।","రెండు, మీరు కొంత పరిమితికి లోబడి బేస్ డిజైన్ ను నిర్దేశించాలి అనుకుంటారు."
+"कारण , आपके द्वारा हाइब्रिड किए जाने वाले कुछ भी , आपको उन संकरों से छुटकारा पाना है जो पूरी तरह से संकर नहीं हैं , जिसका अर्थ है कि कुछ अनुक्रम ( sequence ) मिलान कर रहे हैं , कुछ अनुक्रम मेल नहीं खा रहे हैं जिससे पता चलता है कि ये उन जीनों का प्रतिनिधित्व नहीं कर रहे हैं जो आप देख रहे हैं ।","కారణం, మీ ద్వారా హైబ్రిడ్ చేయబడేవి ఏవైనా, మీకు పూర్తిగా హైబ్రిడ్ అవని వాటి నుంచి మీకు విముక్తి కలిగించవలసి ఉంటుంది, దీని అర్థం ఏంటీ అంటే కొన్ని క్రమాలు(sequence)  కలుస్తున్నాయనీ, కొన్ని క్రమాలు కలవడం లేదనీ ఆ జన్యువులకు ప్రాతినిధ్యం వహించడం లేదని తెలుస్తుంది మీరు చూస్తున్నట్లుగా. "
+यह ।,ఇది.
+"तो आप यह जानेंगे कि आप इसे कैसे निकालेंगे , आपको इसका मतलब निकालना होगा कि आपको उन्हें कुछ खास तापमानों के संपर्क में लाना होगा जो किसी भी डुप्लेक्स को अस्थिर कर देंगे जो कि बिल्कुल ठीक नहीं है !","అయితే మీరు దీనిని ఎలా తీస్తారు అనేదానిని ఇక మీరు తెలుసుకుంటారు, మీకు దీని అర్ధం తెలుసుకొనవలసి ఉంటుంది ఏమనగా మీకు వాటిని కొన్ని ప్రత్యేక అస్నోగ్రతలకి గురిచేయవలసి ఉంటుంది అవి ఏ డూప్లెక్స్ ని అయినా అస్థిరం చేసేస్తాయి అది ఏమాత్రం మంచిది కాదు !"
+ताकि आप इस तापमान को तब ही नियंत्रित कर सकें जब आप आधार संरचना के द्वैध की अनुमति दे सकते हैं सभी तापमान की एक विशेष विंडो में अपनी संपूरकता को बनाए रख सकते हैं ।,తద్వారా మీరు బేస్ స్ట్రక్చర్ యొక్క డ్యూప్లెక్సింగ్‌ను అనుమతించగలిగినప్పుడే మీరు ఈ ఉష్ణోగ్రతను నియంత్రించగలరు అవన్నీ ఉష్ణోగ్రత యొక్క ఒక నిర్దిష్ట విండోలో వాటి పరిపూరతను కొనసాగించగలవు.
+"यह सब इस बात पर निर्भर करता है कि कितने Gs हैं , कितने As सही हैं !","ఇది ఈ విషయంమీద ఆధారపడి ఉంటుంది ఎన్ని Gs ఉన్నాయి, ఎన్ని A s సరైనవి అనీ !"
+क्योंकि यह आपको वह ताकत देता है ।,ఎందుకంటే ఇది మీకు ఆ శక్తిని ఇస్తుంది.
+"तो इन सभी चीजों के लिए आपको कुछ नियंत्रण होना चाहिए कि जीन ( gene ) के किस क्षेत्र में आप जो जगह खोल रहे हैं उसकी लंबाई क्या है , इसलिए इन दोनों को सीडीएनए ( cDNA ) क्लोन के साथ नहीं किया जा सकता है क्योंकि ये बेतरतीब ढंग से बने हैं ।","కాబట్టి ఈ విషయాలన్నింటికీ మీరు జన్యు ప్రాంతంలో ఎంత పొడవును తెరుస్తున్నారనే దానిపై మీకు కొంత నియంత్రణ ఉండాలి, కాబట్టి ఈ రెండూ సిడిఎన్ఎ క్లోన్లతో చేయబడలేవు ఎందుకంటే అవి యాదృచ్చికంగా తయారు చేయబడినవి."
+"कुछ बड़े होते हैं , कुछ छोटे होते हैं ।","కొన్ని పెద్దగా ఉంటాయి, కొన్ని చిన్నగా ఉంటాయి."
+"इसलिए उन्हें वास्तव में नियंत्रित करना बहुत मुश्किल था , इसलिए उन्होंने कहा कि वे उस समय आए हैं जब पीसीआर ( PCR ) शायद ही कभी आया था , कुछ ऐसा जो आप में से ज्यादातर मुझे पता है ।","అందువలన వాటిని నియంత్రించడం చాలా కష్టంగా ఉండేది, అందువలన వారు ఏమన్నారు అంటే అవి పీసిఆర్ (PCR) అంతంతమాత్రంగా ఉన్న సమయంలో వచ్చాయని, అలాంటివి కొన్ని మీకంటే నాకు ఎక్కువగా తెలిసినవి."
+"इस कुछ भी नहीं है , लेकिन आपके पास एक डीएनए ( DNA ) स्ट्रैंड है , जिसे आप प्राइमर की एक जोड़ी प्रदान करके इसकी कई प्रतियां बना सकते हैं , ये डीएनए के दिए गए सेगमेंट के लिए कम ऑलिगो न्यूक्लियोटाइड्स कॉम्प्लीमेंट ( oligo nucleotides complimentary ) के अलावा और कुछ नहीं हैं ।","ఇది ఏమీ లేదు, కానీ మీ వద్ద ఒక డిఎన్ఏ (DNA) స్ట్రాండ్ ఉంది, దీనికి మీరు ఒక జత ప్రైమర్‌లను అందించడం ద్వారా అనేక ప్రతులను తయారు చేయవచ్చును, ఇవి డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క ఇవ్వబడిన విభాగానికి చిన్న ఆలిగో న్యూక్లియోటైడ్ల పూరకం (oligo nucleotides complimentary) తప్ప మరేమీ కాదు. "
+यह जाता है और बांधता है और फिर आपके पास तथाकथित डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) है ।,ఇది వెళ్తుంది మరియు బంధిస్తుంది మరియు తిరిగి మీ వద్ద చెప్పబడిన డిఎన్ఏ పాలిమరేజ్ (డిఎన్ఏ polymerase) ఉంది.
+"यहाँ यह कुछ ऐसा है जो उच्च तापमान पर कार्य कर सकता है और उच्च तापमान से अस्थिर नहीं हो सकता है इसीलिए इसे पोलीमरेज़ चेन रिएक्शन ( polymerase chain reaction ) कहा जाता है क्योंकि बार - बार हम आपको गर्मी के बारे में जानते हैं , डीएनए ( DNA ) को पिघलाते हैं और फिर प्राइमर को आने देते हैं और फिर इसकी प्रतियाँ बनाएँ ।","ఇక్కడ ఇది అధిక ఉష్ణోగ్రతల వద్ద పనిచేయగలదు మరియు అధిక ఉష్ణోగ్రతల వద్ద అస్థిరంగా మారదు, అందువల్ల దీనిని పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్ (polymerase chain reaction) అని పిలుస్తారు ఎందుకంటే పదే - పదే మేము మీకు వేడిమి గురించి తెలియజేస్తాం, డిఎన్ఏ (DNA) ని కరిగిస్తాం మరియు తిరిగి ప్రైమర్ ని రానిస్తాం మరియు అప్పుడు దీని ప్రతులు తయారు చేయడం. "
+इसलिए इस चक्र में हम डीएनए ( DNA ) का एक छोटा खंड बनाने जा रहे हैं ।,అందువలన ఈ చక్రంలో మనం డిఎన్ఏ (DNA) యొక్క చిన్న ముక్కను తయారు చేయబోతున్నాం.
+"तो यह विभिन्न प्रकार के सीडीएनए ( cDNA ) के लिए प्राइमर डिजाइन करके आप दो चीजें हासिल करने में सक्षम हैं ; cDNA का एक आकार जिसे आप पीसीआर दृष्टिकोण का उपयोग करके प्रवर्धित कर रहे हैं , जिसका आपके पास एक नियंत्रण है , दो को एक आधार रचना दी गई है जिसका आपके पास नियंत्रण होगा क्योंकि आप एक ऐसा क्षेत्र चुन सकते हैं जिसे आप कई प्रतियाँ बनाना चाहते हैं ।","కాబట్టి వివిధ రకాల సిడిఎన్‌ఎల (cDNA) కోసం ప్రైమర్ రూపకల్పన చేయడం ద్వారా మీరు రెండు విషయాలను సాధించగలుగుతారు; మీరు నియంత్రణ కలిగి ఉన్న పిసిఆర్ విధానాన్ని ఉపయోగించి మీరు విస్తరిస్తున్న సిడిఎన్ఎ (cDNA) ఆకారం, రెండిటికి ఒక బేస్ డిజైన్ ఇవ్వబడింది, ఎందుకంటే మీరు నియంత్రణ కలిగి ఉంటారు ఎందుకంటే మీరు బహుళ ప్రతులు చేయాలనుకునే ప్రాంతాన్ని ఎంచుకోవచ్చు."
+"इस जिस तरह से आप यह जानते हैं कि आप जानते हैं कि पीसीआर ( PCR ) किया गया था , लेकिन अगर आप डीएनए ( DNA ) के बजाय यदि आप अपने पीसीआर ( PCR ) में सीडीएनए ( cDNA ) का उपयोग करते हैं तो इसे रिवर्स ट्रांसक्रिप्शन पोलीमरेज़ चेन रिएक्शन ( reverse transcription polymerase chain reaction ) या आरटी - पीसीआर ( RT - PCR ) कहा जाता है ।","ఏ విధంగానైతే మీకు తెలుసో పిసిఆర్ (PCR) జరిగిందని మీకు తెలుసని, కాని ఒకవేళ మీరు డిఎన్‌ఎకు(DNA) బదులుగా మీ పిసిఆర్‌లో (PCR) సిడిఎన్‌ఎను (cDNA) ఉపయోగించినట్లయితే, అప్పుడు దీనిని రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్ ( reverse transcription polymerase chain reaction )లేదా ఆర్టీ - పీసీఆర్ (RT-PCR) అంటారు."
+तो आपके पास आरएनए है जो आपके पास एक प्राइमर है जो आपको उस आरएनए की एक प्रति जानता है जिसे कॉपी डीएनए ( DNA ) या सीडीएनए ( cDNA ) के रूप में कहा जाता है और फिर आप उसे डबल राइट कर सकते हैं !,"కాబట్టి మీ వద్ద ఆర్ఎన్ఏ ఉంది మీ వద్ద దానికి ప్రైమర్ ఉంది, ఏదైతే మీకు ఆ ఆర్ఎన్ఏ యొక్క ప్రతి తెలుసో దానిని కాపీ డిఎన్ఏ (DNA) లేదా సిడిఎన్ఏ (cDNA) అని పిలుస్తారు ఆపై మీరు దానిని రెండుసార్లు వ్రాయవచ్చు!"
+तो एक पीसीआर ( PCR ) में एक टेम्पलेट के रूप में इसका उपयोग करके अब जीनोमिक डीएनए ( genomic DNA ) को बढ़ाने के बजाय आप सीडीएनए ( cDNA ) को बढ़ा रहे हैं जो दूत आरएनए ( RNA ) का प्रतिनिधित्व करता है ।,"కాబట్టి పిసిఆర్‌లో(PCR) దీనిని ఒక టెంప్లేట్‌గా ఉపయోగించడం ద్వారా జెనోమిక్ డిఎన్‌ఎను (genomic DNA) విస్తరించడానికి బదులుగా, మీరు ఇప్పుడు సిడిఎన్‌ఎను (cDNA) ను పెంచుతున్నారు అది మెసెంజర్ ఆర్‌ఎన్‌ఎకు (RNA) ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్నది."
+"उदाहरण के लिए अब उन्होंने जो किया है वह निम्नलिखित है , इसलिए उन्होंने आपको इन सीडीएनए ( cDNA ) क्लोनों का प्रतिनिधित्व करने के लिए इस्तेमाल किया है प्राइमर का उपयोग करने वाले विभिन्न जीन ।","ఉదాహరణకు, వారు ఇప్పుడు ఏదైతే చేసారో అవి ఈ క్రిందివి, అందువలన వారు ఈ సిడిఎన్ఎ (cDNA) క్లోన్లకు ప్రాతినిధ్యం వహించడానికి మిమ్మల్ని ఉపయోగించారు.ప్రైమర్ ని ఉపయోగించే వివిధ జన్యువులు."
+वे आपको सीडीएनए ( cDNA ) की कई प्रतियों को जानने में सक्षम बनाते हैं और फिर वही बनाते हैं जिसे बनाने के लिए मल्टी वेल प्लेट्स कहा जाता है ।,సిడిఎన్ఎ(cDNA) యొక్క అనేక ప్రతులను తెలుసుకునే సామర్ధ్యాన్ని అవి మీకు ఇస్తాయి ఆపై ఏవ్ తయారు చేస్తాయి వీటిని తయారు చేసేందుకు మల్టీ వెల్ ప్లేట్లు అని పిలుస్తారో.
+"तो ये माइक्रोएरे ( microarray ) , हम उन्हें माइक्रो कहते हैं क्योंकि इसमें छोटे हिस्से होते हैं जो कि सूक्ष्म , सरणी होते हैं क्योंकि इसमें कई स्पॉट ठीक होते हैं !","కాబట్టి ఈ మైక్రోఅరే (microarray), మనము వాటిని మైక్రో అని పిలుస్తాము ఎందుకంటే దీనిలో సూక్ష్మ, శ్రేణి అనే చిన్న భాగాలు ఉన్నాయి ఎందుకంటే దీనిలోని చాలా మచ్చలు సరైనవి !"
+और यह जो मदद करता है वह यह है कि एक छोटी सी झिल्ली ( membran ) या एक स्लाइड में आप हजारों जीनों का प्रतिनिधित्व करने वाले डीएनए ( DNA ) का पता लगाने में सक्षम होते हैं इसलिए यह पिछले हाथों की तरह नहीं किया जा सकता है जैसा हमने देखा है ।,"మరియు అది సహాయపడేది ఏమిటంటే, ఒక చిన్న పొర (membrane) లేదా స్లైడ్‌లో మీరు వేలాది జన్యువులకు ప్రాతినిధ్యం వహించే డిఎన్ఏ (DNA) ని  కలిగి ఉంటారు, కనుక ఇది మునుపటి చేతుల వలె చేయబడుట వీలు పడదు మనము చూసినట్లు."
+"आप इसे कुछ हद तक स्वचालन से हाथ से छाँटने की कोशिश करेंगे , लेकिन यह बहुत कुछ था और अधिक चुनौतीपूर्ण इसलिए वे मशीनों का उपयोग करते हैं जैसे कि यहाँ क्या दिखाया गया है ।","మీరు దీన్ని కొంతవరకు ఆటోమేషన్ ద్వారా క్రమబద్ధీకరించడానికి ప్రయత్నిస్తారు, కానీ ఇది చాలా సవాలుతో కూడుకున్నది అందువలన అవి ఇక్కడ చూపిన విధంగా యంత్రాలను ఉపయోగిస్తాయి."
+स्वचालित रोबोट निर्माण जो आप जानते हैं कि मशीनें आ गई हैं जो हाजिर करने में सक्षम हैं और लोगों ने इसका उपयोग भी किया है जिसे बबल जेट ( bubble jet ) कहा जाता है ।,ఆటోమేటెడ్ రోబోట్ తయారీ ఏదైతే మీకు తెలుసో హాజరు పరచే సామర్ధ్యం గల యంత్రాలు వచ్చేశాయని మరియు వాటిని ప్రజలు ఉపయోగించారు కూడా వేటినైతే బబుల్ జెట్ (bubble jet) అంటారో.
+आपको पता है आपने बबल जेट ( bubble jet ) प्रिंटर देखा होगा ये कुछ नहीं हैं लेकिन आप जानते हैं प्रिंटर जिसमें एक तरह की तकनीक होती है ।,మీకు తెలుసు మీరు బబుల్ జెట్ (bubble jet) ప్రింటర్ చూసే ఉంటారని ఇది అసలు ఏమీ లేదు కానీ మీకు తెలుసు ప్రింటర్ దేంట్లోనైతే ఒకరకమైన టెక్నిక్ ఉంటుందో.
+आप जानते हैं कि वे किसी दिए गए क्षेत्र में बस उस रंग को छिड़कते हैं इसलिए आप छवि को वैसा ही प्राप्त कर सकते हैं जैसा आप जानते हैं ।,మీకు తెలుసు వారు ఇవ్వబడిన క్షేత్రంలో ఆ రంగును జల్లుతారని అందువలన మీకు తెలిసిన విధముగానే ఆ దృశ్యాన్ని మీరు పొందవచ్చును.
+इसलिए उन्होंने उस तरह का उपयोग किया है और लोगों ने मशीनों का भी उपयोग किया है इलेक्ट्रॉनिक सर्किट के लिए ।,అందువలన వారు అలా ఉపయోగించారు మరియు ప్రజలు విద్యుత్తు సర్క్యూట్ కొరకు యంత్రాలను కూడా ఉపయోగించారు.
+"आपने देखा होगा कि यदि आपने एक कंप्यूटर खोला है तो आप सर्किट को अंदर पाएंगे , ये कुछ भी नहीं हैं , लेकिन आप जानते हैं कि ये एक चिप पर मुद्रित हैं ।","మీరు చూసే ఉంటారు ఒకవేళ మీరు కంప్యూటర్ ని తెరిస్తే అందులో సర్క్యూట్ ఉంటుందని, ఇది ఏమీ లేదు, కానీ మీకు తెలుసు ఇది ఒక చిప్ మీద ముద్రించబడినదీ అని."
+इसलिए इसे जीन ( gene ) चिप भी कहा जाता है क्योंकि जो प्रिंट किया जा रहा है वह चिप पर एक डीएनए है जो बहुत समान दृष्टिकोण का उपयोग करता है इसलिए इसे जीन ( gene ) चिप कहा जाता है ।,"అందువల్ల దీనిని జన్యు (gene) చిప్ అని కూడా పిలుస్తారు, ఎందుకంటే ముద్రించబడుతున్నది చిప్‌లోని డిఎన్ఏ (DNA), అది చాలా సారూప్య విధానాన్ని ఉపయోగిస్తుంది, కనుక దీనిని జన్యు (gene) చిప్ అంటారు."
+"तो यह है कि आप कैसे जानते हैं कि ये कुछ मशीनें हैं जो दिखाती हैं कि डीएनए ( DNA ) कैसे देखा गया एक ग्लास स्लाइड ( glass slide ) पर और फिर आप एक उच्च घनत्व सरणियों के रूप में क्या कहते हैं , आप एक सूक्ष्म स्लाइड पर जानते हैं ।","కాబట్టి గ్లాస్ స్లైడ్‌లో (glass slide) డిఎన్ఏ (DNA) ఎలా చూస్తుందో చూపించే కొన్ని యంత్రాలు ఇవి అని మీకు తెలుసు ఆపై మీరు అధిక సాంద్రత శ్రేణులుగా యేమని పిలుస్తారు, మీకు మైక్రో స్లైడ్‌లో తెలుసు."
+"अब आप उनमें से हजारों लोगों को हाजिर करने में सक्षम हैं और यह वास्तव में उस चीज का नेतृत्व करता है जिसे आप कहते हैं कि हजारों जीन ( gene ) वाले एक चिप को जानते हैं और अब आप देख रहे हैं कि आप 10,000 जीनों को जानते हैं , 20,000 जीन पूरे जीनोम का प्रतिनिधित्व करते हैं इसलिए ये उन सेटअपों में से कुछ हैं जिन्हें लोगों ने आपको पता करने के लिए इस्तेमाल किया है कि अब आप देखते हैं कि यह एक उद्योग की तरह अधिक चल रहा है जिसे आप जानते हैं जैसा कि आपने बताया है ।","ఇప్పుడు మీరు వారిలో వేల ప్రజలను హాజరు పరచుటలో సమర్థులు మరియు వాస్తవానికి ఇది దేన్నైతే వేల జన్యువులు (gene) గల చిప్ తెలుసు అని మీరు అంటారో దానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది మరియు ఇప్పుడు మీరు చూస్తున్నారు మీకు 10,000 జన్యువులు (gene) తెలుసనీ, 20,000 జన్యువులు పూర్తి జీనోమ్ కి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తాయనీ, అందువలన ఇవి ఆ సెట్ అప్ లలో కొన్ని వేటినైతే ప్రజలు మిమ్మల్ని గుర్తించడానికి ఉపయోగించారో ఇప్పుడు మీరు చూస్తున్నారు ఇది ఒక పరిశ్రమ వలే అధికంగా నడుస్తుంది మీరు చెప్పినట్లుగా మీకు అది తెలుసు. "
+जीनोमिक्स ( genomics ) एक उद्योग की तरह कुछ और है क्योंकि मानव हस्तक्षेप से कम उनमें से ज्यादातर मशीनों द्वारा ध्यान रखा जाता है ।,జెనోమిక్స్ (genomics) లోక పరిశ్రమ లాగా మరొకటి ఎందుకంటే మానవ జోక్యం కంటే ఎక్కువగా వాటిలో యంత్రాల ద్వారా దృష్టి పెడతారు.
+और फिर बस आपको कुछ पहली या दूसरी पीढ़ी के चिप्स दिखाई दे रहे हैं जो आ गए हैं ।,ఆపై మీకు కొన్ని మొదటి లేదా రెండవ తరం చిప్స్ కనిపిస్తున్నాయి.
+यह एफिमेट्रिक्स ( affymetrix ) नामक एक कंपनी से है और यहां जो दिखाया गया है वह सिर्फ आपको तुलना दिखाने के लिए एक मैच स्टिक है कि आपके पास हर एक चिप है जिसे आप दसियों जानते हैं और हजारों जीन यहां पर स्पॉट किए गए हैं ।,ఇది అఫిమెట్రిక్స్ (affymetrix) అనే సంస్థ నుంచి వచ్చింది మరియు ఇక్కడ ఏదైతే చూపబడినదో అది కేవలం మీకు పోలిక కోసం ఉపయోగించే ఒక కొలమానం మీ వద్ద మీకు పదుల సంఖ్యలో తెలిసిన ప్రతి ఒక్క చిప్ ఉందనీ మరియు వేల కొద్దీ జన్యువులు ఇక్కడ గుర్తించబడినవి.
+इस क्षेत्र में धब्बेदार हैं !,ఈ ప్రాంతం మచ్చలతో కూడి ఉన్నది !
+इसलिए वे उदाहरण के लिए यदि आप दो चिप लेते हैं जो बहुत अधिक पूरे जीन ( gene ) को कवर करते हैं जो कि मौजूद हैं या कम से कम प्रोटीन कोडिंग जीन ( protein coding genes ) हैं जो मानव या माउस में मौजूद प्रजातियों के आधार पर आप इसे ले सकते हैं ।,అందువలన అవి ఉదాహరణకు ఒకవేళ మీరు బాగా ఎక్కువ జన్యువును (gene) కవర్ చేసే రెండు చిప్ లను మీరు తీసుకున్నట్లైతే అవి ఉన్నవనీ లేదా కనీసం ప్రోటీన్ కోడింగ్ జన్యువు (protein coding genes) లనీ వాటిని మానవుల లేదా ఎలుకలలో ఉన్న జాతుల ఆధారంగా మీరు దీనిని తీసుకొనవచ్చును.
+"तो क्या फिर से किया जाता है ये कुछ भी नहीं है , लेकिन एक ही अवधारणा है कि आपके पास डीएनए ( DNA ) है , एकल फंसे जिस पर कुछ आता है और बांधता है जो एक द्वैध बनाता है और आप पूरक अनुक्रम के बीच आधार युग्मन , हाइड्रोजन बांड ( hydrogen bonds ) का शोषण कर रहे हैं ।","అయితే మళ్ళీ ఏమి చేయబడుతుంది అనేది అసలు ఏమీ లేదు, కానీ మీ వద్ద డిఎన్ఏ (DNA) ఉన్నదని ఒకే ఒక్క భావన, దాని మీద వచ్చే మరియు బంధించే ఒక సింగల్ స్ట్రాండ్ ఇది డూప్లెక్స్ ను సృష్టిస్తుంది మరియు మీరు పూరక శ్రేణి మధ్య బేస్ కప్లింగ్, హైడ్రోజన్ బంధాలను (hydrogen bonds) దోచుకుంటున్నారు.  "
+तो ये डीएनए ( DNA ) कैसे देखे जाते हैं ?,అయితే ఈ డిఎన్ఏ (DNA) ఎలా చూడబడతాయి?
+"मूल रूप से , आपने डीएनए ( DNA ) का एक छोर तय किया है , इसलिए आपको पता है कि डीएनए ( DNA ) मानार्थ अनुक्रम ( sequence ) बनाने के लिए खुला है ।","అసలు, మీరు డిఎన్ఏ (DNA) లోని ఒక మూలని నిర్ణయించారు, అందువలన మీకు తెలుసు డిఎన్ఏ (DNA) కాంప్లిమెంటరీ సీక్వెన్స్ (sequence) తయారు చేసేందుకు తెరిచి ఉందని."
+इसलिए ये प्रत्येक स्थान तय किए गए हैं अब हमारे पास एक जीन का प्रतिनिधित्व करने वाले डीएनए की कई प्रतियां हैं ।,అందువలన ఈ ప్రత్యేక స్థానాలు నిర్ణయించబడినవి ఇప్పుడు మన వద్ద ఒక జన్యువు యొక్క ప్రాతినిధ్యం వహించే డిఎన్ఏ యొక్క ఎన్నో ప్రతులు ఉన్నాయి.
+तो आप डीएनए ( DNA ) के सही प्रतिनिधित्व करने वाले हर एक पर हजारों धब्बे होंगे !,అయితే మీరు డిఎన్ఏ (DNA) ఒక్క సరైన ప్రాతినిధ్యం వహించే ప్రతి ఒక్క దాని పై వేల కొద్దీ మచ్చలు ఉంటాయి!
+तो अब आपके पास मानार्थ क्रम है जो संभवतः आपके आरएनए या डीएनए ( DNA ) का प्रतिनिधित्व करते हैं हम थोड़ी देर बाद चर्चा करेंगे जो फिर से लेबल किए गए हैं जिसका अर्थ है कि आपने कुछ लेबल को शामिल किया है जिसके द्वारा हम अब माप सकते हैं कि क्या कोई डुप्लेक्स सही है !,కాబట్టి ఇప్పుడు మీ వద్ద బహుశా మీ ఆర్ఎన్ఏ (RNA) లేదా డిఎన్ఏ (DNA) కి ప్రాతినిధ్యం వహించే కాంప్లిమెంటరీ సీక్వెన్స్ ఉంది మల్లి లేబుల్ చేయబడిన వాటి మీద మనం కాసేపటి తరువాత చర్చిద్దాం దాని అర్ధం ఏంటీ అంటే ఏదైనా డూప్లెక్స్ సరైనదేనా అని మీరు జోడించిన కొన్ని లేబుల్స్ ద్వారా ఇప్పుడు మనము కొలవవచ్చును. 
+तो अब इस तरह के लेबल पूरक अनुक्रम में हम आएँगे और बाँधेंगे अगर वहाँ सही समरूपता हो !,అయితే ఒకవేళ అక్కడ సరైన సమరూపం ఉన్నట్లయితే ఇప్పుడు మనం ఈ విధంగా లేబుల్ పూరక శ్రేణిలోకి వస్తాం మరియు బంధిస్తాం !
+"क्योंकि आप जानते हैं कि आप उन्हें कुछ निश्चित तापमान से गुजारते हैं , इसलिए केवल पूरी तरह से युग्मित परिसर वहीं रहेगा जहां अन्य बाहर धोए जाएंगे और अब आप इस हिस्से से कोई संकेत प्राप्त कर रहे हैं इसका मतलब है कि आरएनए ( RNA ) वहां से बंधा हुआ है ।","ఎందుకంటే మీకు తెలుసు మీరు వాటిని కొన్ని నిర్ధారిత ఉష్ణోగ్రతకు గురి చేస్తారని, అందువల్ల ఇతరములు కడిగివేయబడిన చోట పూర్తిగా కపుల్డ్ ప్రాంగణం మాత్రమే ఉంటుంది మరియు ఇప్పుడు మీకు ఈ భాగం నుంచి సంకేతాలు వస్తున్నట్లయితే దీని అర్ధం ఆర్ఎన్ఏ (RNA) అక్కడి నుంచి బంధించబడినదని !"
+संकेत कितना है जो आपको बताएगा कि कितनी प्रतियां मौजूद हैं ।,సంకేతం యెంత ఉన్నదో మీకు చెబుతుంది ఎన్ని ప్రతులు ఉన్నవో అని.
+तो यह वह तरीका है जिससे आप माप सकते हैं कि किसी दिए गए जीन ( gene ) को व्यक्त किया गया है या अभिव्यक्ति का स्तर क्या है ।,అయితే ఇది ఏదైనా ఇవ్వబడిన జన్యువు (gene) వ్యక్తం చేయబడినదా లేదా దాని వ్యక్తీకరణ స్థాయి ఏంటీ అనే దానిని కొలవడానికి ఉపయోగించే ఒక పధ్ధతి.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_2_-Qn0AfBDiZss.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_2_-Qn0AfBDiZss.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..be9d489bf30552277700561e7878c8a50d8fd8dc
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Transcriptomics__Part_2_-Qn0AfBDiZss.hi.csv
@@ -0,0 +1,133 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi कार्यात्मक ( functional ) जीनोमिक्स ( genomics ) पर पाठ्यक्रम में आपका स्वागत है इसलिए आइए हम इस परिदृश्य पर ध्यान दें ।,"WEBVTT Kind : శీర్షికల భాష : హాయ్, క్రియాత్మక (functional) జినోమిక్స్ (genomics) కోర్సుకు మీకు స్వాగతం. ముందుగా ఈ దృష్టాంతం ఏమిటో చూద్దాం."
+"उदाहरण के लिए आप देखना चाहते हैं , सवाल यह है कि आपके पास एक कैंसर ( ट्यूमर ) ऊतक ( tissue ) है और आपके पास वही सामान्य ऊतक है जहां से ट्यूमर विकसित हुआ है ।","ఉదాహరణకు, మనం ఒక విషయం తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నాం, మీ దగ్గర క్యాన్సర్ (ట్యూమర్) కణితి ఉంది, అలాగే ఏ సామాన్య కణితి నుండి ట్యూమర్ తయారయ్యిందో, అది కూడా ఉంది."
+"अब हम देखना चाहते हैं कि ट्यूमर की स्थिति में उन जीनों ( genes ) को क्या कहा जाता है , जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर ऊपर चला गया है , जो संभवतः कुछ ट्यूमर के गठन में शामिल हो सकते हैं ।","ఇప్పుడు, ట్యూమర్‌కు దారి తీసిన సంఘటనలలో భాగం అయ్యి ఉండే అవకాశం ఉండి, అభివ్యక్తీకరణ స్థాయి పెరిగిపోయిన జన్యువులు (genes) గురించి, ఈ ట్యూమర్ పరిస్థితులలో ఏం తెలుసుకోవచ్చో చూద్దాం."
+और इसी तरह वे कौन से जीन ( gene ) हैं जो सामान्य रूप से सामान्य कोशिकाओं में व्यक्त किए जाते हैं लेकिन अब ट्यूमर सेल ( tumor cell ) में बंद हो जाते हैं ।,"అదే విధంగా, సాధారణంగా సామాన్య కణాలలో వ్యక్తీకరించబడి, ఇప్పుడు ట్యూమర్ కణం (tumour cell)గా మారిపోయే జన్యువులు ఏమిటి."
+इसका मतलब है कि सामान्य सेल फ़ंक्शन के लिए सही जीन ( gene ) आवश्यक है !,దీనర్ధం ఏమిటి అంటే సామాన్య కణం పనితీరుకు సరైన జన్యువు (gene) అవసరం.
+तो तुम क्या करते हो ?,అయితే మీరు ఏం చేస్తారు?
+"तो आपके पास ये दो नमूने हैं , हम उनमें से हर एक से mRNA को निकालते हैं और फिर आप बनाते हैं जिसे cDNA कहा जाता है जो कि ऐसी चीज है जिसकी हमने चर्चा की है ।","కాబట్టి మీ వద్ద ఈ రెండు నమూనాలు ఉన్నాయి, మనం వాటిలో ప్రతి దాని నుండి mRNAను సంగ్రహిస్తాము మరియు తరువాత మీరు cDNA అని పిలిచే వాటిని సృష్టిస్తాము, ఇది మనం చర్చించిన విషయం."
+"तो आप , मूल रूप से आप एक मानार्थ या नकल डीएनए ( DNA ) बनाते हैं ।","కాబట్టి మీరు, ప్రాథమికంగా కాంప్లిమెంటరీ లేదా డూప్లికేట్ DNAను తయారు చేస్తారు."
+"और जब आप सीडीएनए ( cDNA ) बनाते हैं , तो आप क्या करते हैं , आप डीएनए ( DNA ) को कुछ विशिष्ट मौसियों के साथ टैग करते हैं ।","మీరు సిడిఎన్‌ఎ (cDNA) తయారు చేసినప్పుడు, మీరు ఏం చేసేది ఏమిటి, మీరు డిఎన్‌ఎను (DNA) కొన్ని విశిష్ట మూలాలతో ట్యాగ్ చేస్తారు."
+तो चलिए कहते हैं कि मैं एक florescent moitie का उपयोग करने जा रहा हूं जो लाल पुष्पक्रम देता है जब मैं cDNA के लिए कुछ तरंग दैर्ध्य से उत्तेजित होता हूं जो कि कैंसर कोशिका से उत्पन्न होता है या मैं उदाहरण के लिए उपयोग कर सकता हूं सामान्य कोशिका के लिए मैं एक फ्लोरोसेंट ( florescent ) moitie का उपयोग करने जा रहा हूं यदि आप एक विशेष लेजर या प्रकाश की तरंग दैर्ध्य के साथ उत्तेजित करते हैं तो आप हरा रंग ।,అయితే పదండి నేను ఒక florescent moitie నీ ఉపయోగించు పోతున్నాను అయితే ఎర్ర పుష్పగుచ్ఛము ఇస్తుంది. ఎప్పుడు నేను cDNA కోసం కొన్ని ధైధ్ర్య తరంగాలు ప్రేరేపితం అవుతాను ఏది క్యాన్సర్ లో నుంచి ఉద్భవిస్తుంది లేక నేను ఉదాహరణ కోసం ఉపయోగించవచ్చు. సామాన్య కణాల కోసం నేను ఒక ( florescent) moitie ని ఉపయోగించబోతున్నాను ఒకవేళ మీరు ఒక ప్రత్యేక లేజర్ లేక వెలుగు యొక్క ధైధ్ర్య తరంగం తో పాటు ప్రేరేపించితే మీరు ఆకుపచ్చ రంగు.
+अब मैं क्या करता हूं अब मैं इन दोनों सीडीएनए ( cDNA ) के बराबर अनुपात लेने जा रहा हूं ।,ఇప్పుడు నేను ఈ రెండు సిడిఎన్‌ఎల (cDNA) సమాన నిష్పత్తిని తీసుకోబోతున్నాను.
+"उदाहरण के लिए कहें , 2 माइक्रोग्राम ( microgram ) प्रत्येक मैं मिश्रण करने जा रहा हूं और फिर यह मेरी जीन चिप है जिसे यहां दिखाया गया है , अब मैं संकरण करने जा रहा हूं , मैं इस सीडीएनए ( cDNA ) की अनुमति देने जा रहा हूं क्योंकि अब मुझे यहां से आरएनए ( RNA ) से छुटकारा मिल गया है ।"," ఉదాహరణ కోసం చెప్పాలంటే,  ప్రత్యేక 2 ( microgram ) లో నేను కలుపుతాను ఇంకా మళ్లీ ఇది నా జన్యువు చిప్ ని ఏది ఇక్కడ చూపించబడింది  ఇప్పుడు నేను హైబ్రిడైజ్ చేయబోతున్నాను, నేను ఈ సిడీఅన్ఎ ( cDNA )  ఈ అనుమతి ఇవ్వబోతున్నాను ఎందుకంటే ఇప్పుడు నాకు ఇక్కడ ఆర్ఎన్ ఏ ( RNA ) నుంచి విముక్తి దొరికింది."
+अब आपके पास केवल एक ही फंसे हुए सीडीएनए ( cDNA ) है जो उस अनुक्रम के पूरक हैं जो वहां स्पॉट किए गए हैं ।,ఇప్పుడు మీ దగ్గర అక్కడ స్పాట్ అయిన అనుక్రమం కలిగిన ఈ సిడిఎన్ మాత్రమే మిగిలి ఉంది.
+"यदि आप जानते हैं , अगर मेरे पास चिप पर किसी दिए गए जीन ( gene ) की दस प्रतियाँ हैं , और यदि कैंसर और सामान्य कोशिका दोनों में उस जीन ( gene ) की अभिव्यक्ति समान है , तो प्रायिकता से जीन की 5 प्रतियां सीडीएनए द्वारा बाध्य हो जाएंगी ट्यूमर सेल से व्युत्पन्न और लक्ष्य अनुक्रम की 5 प्रतियां आपके कैंसर कोशिका से व्युत्पन्न सीडीएनए ( cDNA ) द्वारा बाध्य होंगी जो कि इस प्रकार है ।","ఒకవేళ మీకు తెలిస్తే, ఒకవేళ నా దగ్గర చీపురు పై ఇంకేదో ఇచ్చిన జన్యు ( gene ) కి పది ఆపిల్ ఉన్నాయి, ఇంకా ఒకవేళ క్యాన్సర్ ఇంకా సామాన్య కారణాలు రెండిట్లో ని అదే జన్యు ( gene ) యొక్క అభివ్యక్తి సమానంగా ఉంటే, అయితే హం భావ్యంగా జీని యొక్క ఐదు కాపీలు సిడిఎన్ఏ ద్వారా కట్టుబడి పోతుంది."
+"लेकिन अगर यह संतुलन है आप स्थानांतरित कर दिया है कि कैंसर कोशिकाओं में मौजूद प्रतिलेख के अधिक है , आप सीडीएनए ( cDNA ) के और अधिक होने जा रहे हैं जो मौके पर जाकर बाँधने वाले हैं ।","క్యాన్సర్ కణాలలో ఎక్కువ ట్రాన్స్క్రిప్ట్ అయ్యే విధంగా మీరు ఈ సమతౌల్యాన్ని బదిలీ చేశారు, ఇది సిడిఎన్ఎ వైపు పెరుగుతూ, అవకాశం దొరికినప్పుడు అంటుకుని పోతుంది."
+"इसलिए इन दो पुष्पक्रमों के सापेक्ष अनुपात को देखकर मैं यह बता पाऊंगा कि अभिव्यक्ति का स्तर बदला है या नहीं , यह वही है जो यहां दिखाया गया है ।",అందుకే ఈ రెండు పుష్పక్రమాలను సరిపోల్చి చూసిన తర్వాత నేను అభివ్యక్తీకరణ స్థాయి మారిందా లేదా అనేది చెప్పగలను. ఇది ఇక్కడ చూపబడింది.
+"उदाहरण के लिये , यह आपकी सरणी है , आपके पास वहां स्पॉट हैं इसलिए मैं जो कर रहा हूं वह यह है कि एक बार इन सरणियों को हाइब्रिड ( hybrid ) किया जाता है तो मैं फ़्लिकरेंस ( florescence ) को निर्धारित करना चाहता हूं , आप उस चिप को एक लेजर स्रोत में उजागर करना जानते हैं , उत्तेजित करें कि आप फ़्लोरेसेंस ( florescence ) के बारे में जानते हैं ।"," ఉదాహరణ కోసం, ఇది మీ కార్యక్రమం, ఈ దగ్గర అక్కడ కానుంది అందుకే నేను ఏది చెయ్యబోతున్నాను అది ఏమిటంటే ఒక్కసారి మే జాబితాల్ని  హైబ్రిడ్ (( hybrid ) చేస్తారు అప్పుడు నేను ఫ్లోరెన్స్ నీ ( florescence ) నిర్ధారించాలి అనుకుంటున్నాను, మీరు ఆ చెప్పు నీ ఇంకా లేజర్ ఈ యొక్క మూల స్థానం లో బయట పెట్టడం తెలుసు, మీకు ఫ్లోరెన్స్ ( florescence) గురించి తెలుసుకొని బహిర్గతం చెయ్యండి."
+इसलिए यह रोशनी उत्सर्जित करता है और मैं इसे मापने जा रहा हूं ।,కనుక ఇది కాంతిని విడుదల చేస్తుంది మరియు నేను దానిని కొలవబోతున్నాను.
+इसलिए मैंने जो किया है वह मैंने पहले हरे रंग के लिए मापा है और फिर लाल रंग के लिए मापा है ।,"కాబట్టి నేను ఏమి చేసాను అంటే, నేను మొదట ఆకుపచ్చ ఆ తరువాత ఎరుపు కోసం కొలిచాను."
+"मैं लाल और हरे रंग की सापेक्ष अभिव्यक्ति को देखने जा रहा हूं जो मुझे बताएगा कि क्या सामान्य कोशिका की तुलना में , कैंसर कोशिका में अभिव्यक्ति स्तर ऊपर चला गया है या नीचे चला गया है या व्यक्त नहीं किया गया है और यह है कि हम कैसे जा रहे हैं करना ।","నేను ఎరుపు మరియు ఆకుపచ్చ యొక్క సాపేక్ష వ్యక్తీకరణను చూడబోతున్నాను, ఇది సాధారణ కణంతో పోలిస్తే క్యాన్సర్ కణంలోని వ్యక్తీకరణ స్థాయి పెరిగిందా లేదా తగ్గిపోయిందా లేదా వ్యక్తీకరించబడలేదా అనేది నాకు తెలియజేస్తుంది. మనం ఈ విధంగా చేయబోతున్నాం."
+इसलिए हमें देखते हैं कि यह क्या है ।,అందకే మనం ఇది ఏమిటో చూద్దాం.
+"इसलिए यदि आप जानते हैं , अभिव्यक्ति का स्तर समान है , तो दो स्रोत नमूना ए ( Sample A ) और नमूना बी ( Sample B ) के बीच भी सुंदर है तो मुझे हरे पीले जैसा कुछ मिलेगा क्योंकि यह लाल और हरे रंग का मिश्रण है !","మీకు తెలిసే ఉంటుంది, అభివ్యక్తీకరణ స్థాయి సమానంగా ఉంటే, మూలమైన నమూనాలు ఏ (Sample A) అలాగే బీ (Sample B) మధ్య కూడా అందంగా ఉండే, నాకు ఎరుపు, పచ్చ రంగు కలిసిన పసుపుపచ్చ రంగు కనిపిస్తుంది."
+"जबकि एक दिए गए जीन के लिए नमूना ए में अभिव्यक्ति का स्तर बहुत अधिक है , मैं एक लाल पुष्पक्रम प्राप्त करने जा रहा हूं क्योंकि नमूना बी ( Sample B ) से आने वाला हरा पुष्पक्रम बहुत कम होने वाला है क्योंकि यह एक प्रतिस्पर्धी संकरण है ।","నమూనా ఏ లోని వ్యక్తీకరణ స్థాయి ఇచ్చిన జన్యువుకు చాలా ఎక్కువగా ఉన్నప్పటికీ, నాకు ఎరుపు పుష్పక్రమం కనిపిస్తుంది, ఎందుకంటే నమూనా బీ నుండి వచ్చే ఆకుపచ్చ పుష్పక్రమం చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. దీనికి కారణం ప్రతిస్పర్థ హైబ్రిడైజేషన్."
+मान लीजिए कि नमूने B से दिए गए जीन ( gene ) के लिए हर एक प्रतिलेख के लिए आपके पास नमूना A के 9 टेप हैं और मेरे पास यहां 10 लक्ष्य हैं ।,నమూనా బీ నుండి ఇచ్చిన జన్యువు ( gene ) కోసం ప్రతి ట్రాన్స్క్రిప్ట్ కోసం మీకు 9 టేపుల నమూనా ఉందని అనుకుందాం మరియు నాకు ఇక్కడ 10 లక్ష్యాలు ఉన్నాయి.
+"इसलिए उनमें से 9 नमूना ए ( Sample A ) से प्राप्त सीडीएनए ( cDNA ) के साथ बंधे हुए हैं , इसलिए हम लाल रंग के अधिक होने वाले हैं जो कि यह है ।","కాబట్టి వాటిలో 9 నమూనా A ( Sample A ) నుండి తీసుకోబడిన సిడిఎన్‌ఎకు అంటుకుని ఉంటాయి, కాబట్టి మనకి ఎరుపు రంగు ఎక్కువగా లభిస్తుంది."
+"दूसरी तरफ , अगर यह उल्टा है , तो यहां ९ और यहां १ मुझे मिलने वाला है हरे रंग का ।","మరో వైపు, వ్యతిరేకంగా జరిగితే, ఇక్కడ నాకు 4 లభిస్తే, అక్కడ 1 ఆకుపచ్చగా ఉంటుంది."
+"तो इन दो फ्लोरोक्रोम ( fluorochrome ) की तीव्रता को देखकर , प्रकाश उत्सर्जित करने वाला आपको पता चलता है कि मैं इस बात की व्याख्या करने में सक्षम हूं कि क्या अभिव्यक्ति नीचे चली गई है , ऊपर चली गई है , वही सही है !","కాబట్టి ఈ రెండు ఫ్లోరోక్రోమ్‌ల యొక్క తీవ్రతను చూడటం ద్వారా, కాంతి ఉద్గారిణి మీకు వ్యక్తీకరణ తగ్గిపోయిందా, పెరిగిందా, అది సరైనదా కాదా అని నేను వివరించగలనని మీకు చూపిస్తుంది!"
+इसलिए यह ऐसा तरीका है जिससे हम ऐसा कर पा रहे हैं ।,అందుకే ఇది మనం ఇలా చేయగలడానికి అవకాశం ఇచ్చే విధానం.
+"लेकिन आप इसे केवल एक जीन ( gene ) के लिए नहीं कर रहे हैं , 1 बार में आप इसे आरएनए ( RNA ) के हजारों और हजारों जीनों के लिए करने में सक्षम हैं , आप आरएनए ( RNA ) को जानते हैं ।","కానీ మీరు దీన్ని కేవలం ఒక జన్యువు ( gene ) కోసం చేయడం లేదు, 1 సమయంలో మీరు వేలాది RNA ( RNA ) మరియు వేలాది జన్యువులకు దీన్ని చేయగలుగుతారు, మీకు RNA తెలుసు."
+"इसलिए यह माइक्रोएरे ( microarray ) की शक्ति है और इसने वास्तव में जीन ( gene ) के भावों को देखने के तरीके को बदल दिया है और यह कागजात का एक मील का पत्थर है , शायद पहला पेपर जिसने जीनोम ( genome ) में व्यापक आधार पर अभिव्यक्ति को देखा है ।","కాబట్టి ఇది మైక్రోఅరే ( microarray ) యొక్క శక్తి మరియు ఇది జన్యు వ్యక్తీకరణలను చూసే విధానాన్ని నిజంగా మార్చివేసింది మరియు ఇది డాక్యుమెంటేషన్‌లో ఒక మైలురాయి, బహుశా జన్యువులో విస్తృత-ఆధారిత వ్యక్తీకరణను చూసిన మొదటి డాక్యుమెంట్ కావచ్చు."
+यह 1997 में आया था जहां उन्होंने खमीर को देखा था जिसे आप लोकप्रिय मॉडल और इसके अभिव्यक्ति विश्लेषण को जानते हैं जिसे जीनोम - वाइड ( Genome - wide ) कहा जाता है ।,"ఇది 1997లో వచ్చింది, అప్పట్లో వారు మీకు తెలిసిన ఈస్ట్ మరియు జెనోమ్-వైడ్ అని పిలువబడే దాని వ్యక్తీకరణ విశ్లేషణ గురించి చూశారు."
+"आप देख सकते हैं कि अब यह अधिक बार उपयोग किया जा रहा है , लेकिन यह पहली बार उपयोग किया गया है , इसलिए जीनोम - व्यापक अभिव्यक्ति अध्ययन ।","ఇప్పుడు దీనిని ఎక్కువ సార్లు ఉపయోగిస్తున్నారని మీరు చూడవచ్చు, అయితే ఇక్కడ మొదటి సారి ఉపయోగించారు, అందుకే జినోమ్ - విస్తృత అభివ్యక్తికరణ అధ్యయనం."
+"तो उन्होंने क्या देखा है , इसलिए उन्होंने देखा है कि आप जीन ( gene ) की सापेक्ष अभिव्यक्ति जानते हैं अगर हम खमीर के बारे में जानें जो 2 अलग - अलग माध्यमों में उगाए गए थे ।","కాబట్టి వారు ఏమి చూశారు అంటే, కాబట్టి 2 వేర్వేరు మాధ్యమాలలో పెరిగిన ఈస్ట్ గురించి మనకు తెలిస్తే జన్యువుల ( gene ) సాపేక్ష వ్యక్తీకరణ మీకు తెలుస్తుంది అని."
+1 ग्लूकोज है और अन्य एक गैलेक्टोज ठीक है ।," ఇంక తను ఈ విషయంపై శ్రద్ధ వహించింది ఏంటంటే ఏ ఏ జన్యు( gene ) ఉన్నాయి వేటిని ఒకవేళ మీరు గ్లూకోజ్ లో నురుగు నీ పెంచుతాయి ఇంకా అవి ఏ జన్యు ( gene ) వేటిని ఒకవేళ మీరు గ్లేక్టోజ్ ( galactose ) పై వికసింప చేస్తారు. అందుకే అతను చూసినది ఏమిటంటే ఎలా అన్ని జన్యులు ( genes )  యొక్క ప్రొఫైల్, అభివ్యక్తి ప్రొఫైల్ కేవలం సంస్కృతి యొక్క స్థితిని సంస్కరింప కేసీ మారిపోతుంది ఇంకా అతను 1997 లో సుమారు 2500 లో ఎన్ని జన్యుల్ని చూశారు ఇది ఒక గొప్ప పద్ధతి ఇందులో దీనిపట్ల ప్రజల యొక్క చూసే తీరును మార్చవచ్చు."
+"और उन्होंने इस बात पर ध्यान दिया कि वे कौन से जीन ( gene ) हैं जिन्हें यदि आप ग्लूकोज में खमीर को उगाते हैं और वे कौन से जीन ( gene ) हैं जिन्हें यदि आप उन्हें गैलेक्टोज ( galactose ) पर विकसित करते हैं इसलिए उन्होंने देखा है कि कैसे सभी जीनों ( genes ) की प्रोफाइल , अभिव्यक्ति प्रोफ़ाइल केवल संस्कृति की स्थिति को संशोधित करके बदल जाती है और उन्होंने 1997 में 2500 जीनों के करीब कितने जीनों ( genes ) को देखा है , यह एक बहुत बड़ा तरीका है जिसे आप लोगों के देखने के तरीके से शिफ्ट करते हैं इस पर ।","ఇంకా అతను ఈ విషయం శ్రద్ధ పెట్టి దేవుడంటే అవి ఏ జీన్( gene ) వేటిని ఒకవేళ మీరు గ్లూకోస్ లో ఈస్టర్ పెంచితే ఇంకా అవి ఏ జీన్( gene ) దీన్ని ఒకవేళ మీరు గ్లేక్టోజ్( galactose ) పై వికసిస్తాయి అందుకే తను చూసిన దేవుడంటే ఎలాగా అన్ని జీన్లూ ( genes ) యొక్క ప్రొఫైల్, అభివ్యక్తి ప్రొఫైల్ కేవలం సంస్కృతి యొక్క స్థితిలో సవరింపజేసి మారిపోతుంది ఇంకా అతను 1997 లో సుమారు 2500 జీన్లు ఎన్ని జీన్లు ( genes ) చూశారు, ఇది ఒక గొప్ప పద్ధతి దీన్ని ప్రజలు దీన్నిచూసే పద్ధతి లో మీరు మార్పు తెస్తారు."
+और फिर यह न केवल अभिव्यक्ति है बल्कि वे सापेक्ष अभिव्यक्ति को देख रहे हैं जो कि शक्ति है माइक्रोएरे ( microarray ) ।,"ఆపై అది వ్యక్తీకరణ మాత్రమే కాదు, వారు శక్తి వ్యక్తీకరణ మైక్రోఅరే ( microarray ) అయిన సాపేక్ష వ్యక్తీకరణను చూస్తున్నారు."
+"तो यह केवल व्यक्त की गई या व्यक्त नहीं है , इस स्थिति की तुलना में इसकी अभिव्यक्ति का स्तर अधिक है या इस स्थिति की तुलना में कम है और आप देख सकते हैं कि डॉट्स हैं जो पूरी तरह से हरे हैं , ऐसे डॉट्स हैं जो पूरी तरह से लाल हैं लेकिन पीले रंग का सुझाव देते हुए कि आप जानते हैं , बहुसंख्यक जीनों ( genes ) ने अभिव्यक्ति को नहीं बदला , लेकिन उनमें से कुछ ने शटडाउन ( shutdown ) किया , उनमें से कुछ सक्रिय हुए और इतने पर ।","అయితే ఇది కేవలం వ్యక్తపరిచింది లేక వ్యక్తం చేయలేదు, ఈ స్థితిని పోలిస్తే దీని యొక్క అభివృద్ధి స్థాయి ఎక్కువ ఉంది లేక ఈ స్థితి తో పోలిస్తే తక్కువ ఉంది ఇంకా మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే పూర్తిగా ఆకుపచ్చ లో చుక్కలు ఉన్నాయి, అలాంటి దాడులు ఏవైతే పూర్తిగా ఎర్రగా ఉన్నాయి కానీ పసుపు పచ్చ రంగు ని చూపిస్తున్నాయని మీకు తెలుసు, అధిక సంఖ్యలో ఉన్న జన్యువులు (genes) యొక్క వ్యక్తిని మారలేదు, కానీ వాటిలో కొన్ని మూతబడ్డాయి( shutdown), వాటిలో కొన్ని చురుకుగా మారాయి."
+तो यह 1997 में पूरे जीनोम ( genome ) स्तर पर जीन ( gene ) अभिव्यक्ति के लिए माइक्रोएरे ( microarray ) के आवेदन पर पहली रिपोर्ट है ।,కాబట్టి 1997లో మొత్తం జినోమ్ ( genome ) స్థాయిలో జన్యు ( gene ) వ్యక్తీకరణ కోసం మైక్రోఅరే యొక్క అప్లికేషన్‌పై ఇది మొదటి నివేదిక.
+तब से आपको पता है कि बड़ी संख्या में पेपर होते हैं ।,అప్పటి నుండి మీకు పెద్ద సంఖ్యలో పేపర్లు ఉన్నాయని తెలుసు.
+लेकिन यहां जो दिलचस्प है वह यह है कि इस तरह का विश्लेषण आपको देता है अब आपने वास्तव में नहीं देखा है कि यह किस जीन का है ।,"కానీ ఇక్కడ ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే, ఈ రకమైన విశ్లేషణ మీకు ఇస్తుంది, ఇప్పుడు మీరు ఏ జన్యువు అని నిజంగా చూడలేదు."
+आप हर लानत जीन ( gene ) में दिखाई देते हैं जो आपके पास है और आप यह देखने जा रहे हैं कि आरएनए ( RNA ) बना है या नहीं ।,మీరు కలిగి ఉన్న ప్రతి హేయమైన జన్యువులో మీరు కనిపిస్తారు మరియు RNA ( RNA ) తయారు చేయబడిందా లేదా అని మీరు చూడబోతున్నారు.
+"अब एक अंतर पाया गया है कि वे व्यक्त किए गए हैं या व्यक्त किए गए हैं अब आप जा सकते हैं और देख सकते हैं कि जीन ( gene ) का कार्य क्या है , मार्ग क्या है और फिर यह कैसे समझ में आता है , क्योंकि ये सभी डेटा के बाद हैं , आपको इसका विश्लेषण करना होगा ।","ఇప్పుడు అవి వ్యక్తీకరించబడినవి లేదా వ్యక్తీకరించబడినవి అని తేడాలు కనుగొనబడ్డాయి.ఇప్పుడు మీరు వెళ్లి జన్యువు యొక్క పని ఏమిటి, మార్గం ఏమిటి మరియు తరువాత అది ఎలా అర్ధమవుతుంది, ఎందుకంటే ఇది అన్ని డేటా ఉన్న తరువాత, మీరు దానిని విశ్లేషించాలి."
+"तो यह वही है जो वे यहां दिखा रहे हैं , उदाहरण के लिए अगर आप गर्मी का झटका देते हैं तो प्रोटीन होते हैं उदाहरण के लिए कि क्या अमीनो एसिड मेटाबॉलिज्म ( amino acid metabolism ) में फेरबदल किया गया है , क्या वह जीन जो नीचे चला गया है , ऊपर गया है , इत्यादि , इस तरह का पोस्ट विश्लेषण है जो आपको बहुत बड़ी तस्वीर देता है जो आपको परीक्षण करने के लिए एक नई परिकल्पना के साथ आने में मदद कर सकता है , आप फ़ंक्शन को जानते हैं ।","అయితే ఇది అదే ఏదైతే కనిపిస్తుంది, ఉదాహరణ కోసం మీకు వేడి యొక్క తీవ్రత తగిలితే అప్పుడు మాంసకృత్తులు ఉంటాయి ఉదాహరణ కోసం అమినోయాసిడ్ మెటబాలిజం( amino acid metabolism ) మార్పు చేయగలరా, ఏంటి ఆ జీన్ కిందకి వెళ్లి పోతుందా, పైకి వెళ్ళింది, మొదలైనవి, ఇలాంటి విశ్లేషణ తరువాత మీకు పెద్ద రూపు ఇస్తుంది ఏది మీకు పరీక్షలు చెయ్యటానికి కొత్త పరికల్పన తో పాటు వాటికి సహాయం అందిస్తుంది, మీకు ఫంక్షన్ తెలుసు."
+ताकि 1999 में एक और पेपर हो ।,1999లో మరొక డాక్యుమెంట్ వచ్చేలా.
+"फिर से यह एक मील का पत्थर कागज है , उन्होंने कैंसर पर ध्यान दिया है क्योंकि एक कैंसर में सबसे बड़ी चुनौती यह है कि आपके पास कैंसर के विभिन्न ग्रेड हैं , कैंसर के उपप्रकार ।","మళ్ళీ ఇది ఒక మైలురాయి, వారు క్యాన్సర్‌పై దృష్టి పెట్టారు ఎందుకంటే క్యాన్సర్‌లో అతిపెద్ద సవాళ్లలో ఒకటి మీకు వివిధ రకాలైన క్యాన్సర్లు, క్యాన్సర్ యొక్క ఉప రకాలు ఉన్నాయి."
+तो आपका उपचार मूल रूप से इस बात पर निर्भर करता है कि क्या आप कैंसर के उस उपप्रकार का निदान कर पा रहे हैं जिससे एक व्यक्ति पीड़ित है और यह हमेशा एक चुनौती होती है कि आप कैसे वर्गीकृत करते हैं ।,కాబట్టి మీ చికిత్స ప్రాథమికంగా మీరు ఒక వ్యక్తి బాధపడుతున్న క్యాన్సర్ యొక్క ఉప రకాన్ని నిర్ధారించగలరా అనే దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది మరియు మీరు ఎలా వర్గీకరిస్తారనేది ఎల్లప్పుడూ సవాలు.
+"इसलिए अक्सर लोग हिस्टोलॉजी ( histology ) का इस्तेमाल करते हैं , लेकिन ये बहुत ज्यादा बदलाव हैं जो आप देखते हैं कि बहुत देर हो चुकी है तब तक कैंसर वास्तव में बहुत गंभीर स्तर तक बढ़ चुका है ।","అందువల్ల ప్రజలు తరచుగా హిస్టాలజీని ఉపయోగిస్తారు, కానీ క్యాన్సర్ తీవ్రత పెరిగే వరకు క్యాన్సర్ చాలా తీవ్రమైన స్థాయికి పెరిగిందని మీరు చూసే మార్పులు ఇవి."
+"लेकिन अगर आप इसे जल्दी टाइप करने में सक्षम हैं तो यह बेहतर है , इसलिए टाइप करने के लिए आप अभिव्यक्ति प्रोफाइल को देख सकते हैं , क्या आप देख सकते हैं कि व्यक्त किए गए जीन ( gene ) क्या हैं , क्या आप उन्हें टाइप कर सकते हैं कि यह टाइप 1 है और टाइप 2 नहीं है और इसके विपरीत और फिर एक निश्चित चिकित्सीय मॉड्यूल के साथ आ सकता है ।","కానీ ఒకవేళ మీరు దీన్ని వేగంగా టైపు చెయ్యడంలో సమర్ధులైతే అది మంచిది, అందుకే టైప్ చేయటానికి వ్యక్తీకరణ ప్రొఫైల్ ని చూడగలరు, మీరు ఏమి చూడగలిగే లేదంటే వ్యక్తపరిచే జీన్( gene ) ఏమిటి, ఏంటి మీరు దాన్ని టైపు చెయ్యగలరా అని టైప్ 1 ఇంకా టైప్ 2 కాదు ఇంకా దీనికి విపరీతంగా ఇంకా మళ్ళీ ఒక సునిశితమైన చికిత్స మోడ్యూల్ తో పాటు వస్తుంది."
+"और यहां उन्होंने जो किया है , वह जीन ( gene ) के आधार पर कैंसर वर्गीकरण के लिए एक दृष्टिकोण लेने जा रहा है अभिव्यक्ति की निगरानी डीएनए ( DNA ) माइक्रोएरे ( microarray ) ।",వారు ఇక్కడ ఏమి చేసారు అంటే జన్యు వ్యక్తీకరణ మైక్రోఅరే ( microarray ) DNA ( DNA ) ఆధారంగా క్యాన్సర్ వర్గీకరణకు ఒక విధానం తీసుకోవాలి.
+"आप जानते हैं कि उन्होंने इस माइक्रोएरे ( microarray ) का उपयोग किया है , आप जानते हैं कि जीन अभिव्यक्ति को देखो और फिर उन्होंने जो देखा है वह यह है कि ल्यूकेमिया मॉडल है और उन्होंने 2 प्रकार के तीव्र माइलॉयड ल्यूकेमिया ( myeloid leukemia ) को देखा है , तीव्र लिम्फोब्लास्टिक ल्यूकेमिया ( lymphoblastic leukemia ) ये उपप्रकार हैं और वे हैं उदाहरण के लिए दिखाने में सक्षम कुछ जीन ( gene ) हैं जो मौजूद हैं या व्यक्त किए गए हैं या आप एएमएल ( AML ) की तुलना में बहुत अलग तरीके से जानते हैं , आप सभी जानते हैं कि तीव्र लिम्फोब्लास्टिक ल्यूकेमिया ( lymphoblastic leukemia ) है एएमएल ( AML ) क्या आप मायलोइड ल्यूकेमिया ( myeloid leukemia ) जानते हैं , इसलिए वे अब टाइप करने में सक्षम हैं ।","మీకు ఇది తెలిసిందేమిటంటే అతను ఈ మైక్రోఎరే ( microarray ) నీ ఉపయోగించారు, మీకు తెలిసిందేమిటంటే జన్యు అక్క అభివృద్ధిని చూసి ఇంకా అప్పుడు అతని ఏం చూశారంటే ల్యూకేమియా ఒక మోడల్ ఇంకా అతను రెండు ప్రాకారాల తీవ్రమైన మైలాయిడ్ లుకేమియా ( myeloid leukemia ) నీ చూసారు, తీవ్ర లిమ్ఫోబ్లాస్టిక్ ల్యుకేమియా ( lymphoblastic leukemia ) దీని యొక్క ఉప రకాలు ఇంకా అవి ఉదాహరణ కోసం చూపించటానికి కొన్ని సూక్ష్మమైన జన్యు ( gene ) ఉన్నాయి లేక వ్యక్త పరచ బడ్డాయి లేక మీరు ఏఎంఎల్( AML ) తో పోలిస్తే చాలా వేరే పద్ధతిలో తెలుస్తుంది, వీరందరికీ తెలిసిందేమిటంటే తీవ్రమైన లింఫోబ్లాస్టిక్ ల్యుకేమియా ( lymphoblastic leukemia ) ఒక ఏఎంఎల్( AML) మీకు మైలాయిడ్ లుకేమియా ( myeloid leukemia ) గురించి తెలుసా, అందుకే అవి ఇప్పుడు టైప్ చెయ్యడంలో సామర్థ్యంవంతులు."
+"इस तरह वे यह बताने में सक्षम हैं कि यह ट्यूमर किस उपप्रकार से संबंधित है यदि आप जानते हैं कि क्या हैं ऐसी दवाएं जो एएमएल ( AML ) में अधिक प्रभावी होंगी , इस व्यक्ति को सीधे एएमएल ( AML ) दिया जा सकता है , बिना वास्तव में प्रतीक्षा किए आप आगे की पुष्टि जानते हैं ।","ఈ విధంగా ఇది తెలియచేయటానికి సమ్ర్థమైంది ఏమిటంటే ట్యూమర్ లో ఎన్ని ఉప రకాలు తో సంబంధించి ఉంటాయి ఒకవేళ మీకు తెలిసి ఉంటే ఇలాంటి ఏఎమ్ఎల్ ( AML ) లో ప్రభావితం చేస్తాయా ఏమిటి, ఈ వ్యక్తి నీ తిన్నగాఏఎమ్ఎల్ ( AML ) ఇవ్వవచ్చు, నిజంగా ఎలాంటి ప్రతీక్ష చెయ్యకుండా మీరు ముందు యొక్క స్థిరికరణ చేయకముందే తెలుసు."
+तो यह फिर से एक ऐतिहासिक पेपर है जिसने वास्तव में ट्यूमर को वर्गीकृत करने और आगे बढ़ने में हमारी मदद की ।,"కాబట్టి ఇది మళ్ళీ ఒక చారిత్రక పత్రం, ఇది కణితులను వర్గీకరించడంలో మరియు ముందుకు సాగడానికి మాకు నిజంగా సహాయపడింది."
+"तथा यदि आप फिर से PubMed में देखते हैं यदि आप क्वेरी को पूरे जीनोम माइक्रोएरे ( Genome Microarray ) के रूप में देते हैं और आप देख सकते हैं कि तब कितने अध्ययन हैं , है ना !","మీరు ప్రశ్నను మొత్తం జీనోమ్ మైక్రోఅరేగా ( Genome Microarray ) ఇస్తే మీరు PubMedలో మళ్ళీ చూస్తే మరియు ఎన్ని అధ్యయనాలు ఉన్నాయో మీరు చూడవచ్చు, అవునా!"
+और यह केवल समय के साथ बढ़ रहा है और समय के साथ यह बढ़ता जा रहा है ।,మరియు ఇది కాలంతో మాత్రమే పెరుగుతోంది మరియు ఇది సమయంతో పెరుగుతూ ఉంటుంది.
+और यह अनुप्रयोग है और यह भी एक चुनौती में लाता है ।,మరియు ఇది ఒక ప్రయోగం అలాగే సవాలు కూడా.
+"चुनौती है , इसका क्या मतलब है , इसलिए आप उन सभी जीनों ( genes ) का पता लगा रहे हैं , जिनके बारे में भविष्यवाणी की जाती है कि कई लोगों के लिए जीनोम ( genome ) की पहचान आपने वास्तव में नहीं जानते हैं कि फ़ंक्शन क्या सही है !","సవాలు ఏమిటంటే, దాని అర్థం ఏమిటి, కాబట్టి మీరు చాలా మంది విషయంలో జినోమ్ (genome) గుర్తింపు అలాగే దాని ఫంక్షన్ ఏమిటి అని నిజానికి తెలియదు అని భవిష్యవాణి ఏ జన్యువుల ( genes ) గురించి చెప్పారో వాటిన్నిటి గురించి తెలుసుకుంటున్నారు."
+इसलिए अगर आपको कुछ बदलाव मिले तो माइक्रोएरे ( microarray ) सुझाव देता है कि अभिव्यक्ति का स्तर ऊपर चला गया या नीचे चला गया ।,"కాబట్టి మీకు కొన్ని మార్పులు వస్తే, వ్యక్తీకరణ స్థాయి పైకి లేదా క్రిందికి వెళ్తుందని మైక్రోఅరే ( microarray ) సూచిస్తుంది."
+वास्तव में आप जानते हैं कि इसका क्या मतलब होगा ।,అసలు దాని అర్థం ఏమిటో మీకు తెలుసు.
+"तो यह वास्तव में आप एक मैनुअल विश्लेषण नहीं पता है की आवश्यकता है , यह कम्प्यूटेशनल उपकरण ( computational tools ) की आवश्यकता है और वह है जहाँ आप शोधकर्ताओं को जानते हैं एक जरूरत है कि इन सभी डेटा है कि माइक्रोएरे ( microarray ) से बाहर आता है , अभिव्यक्ति के स्तर में गुना अंतर और इतने पर एक आम रिपॉजिटरी ( repository ) में जमा किया जाना चाहिए , क्योंकि यहां तक कि उन्हें विश्लेषण करने के उपकरण विकसित हो रहे हैं यदि डेटा मौजूद है फिर कोई भी विश्लेषण करने के लिए उपकरण विकसित कर सकता है ।","అయితే ఇది నిజంగా మీరు ఒక మ్యాన్యువల్ విశ్లేషణ తెలుసుకునే అవసరం లేదు, ఇది కంప్యుటేషనల్ ఉపకరణ( computational tools ) యొక్క అవసరం ఉంది ఇంకా అది ఎక్కడ మీకు శోధకుల్ని తెలుసు ఒక అవసరము అదేమిటంటే అన్ని డేటా మైక్రోయారే( microarray ) కి బయటి వస్తాయి, వ్యక్తి స్థాయిలో exponential గా తేడా ఉంటుంది ఇంకా ఇంతలో ఒక మామూలు రిపాజిట్రి ( repository ) లో కూడాపెట్టాలి, ఎందుకంటే ఇవి ఎంతవరకూ వీటిని విశ్లేషించడానికి ఉపకరణాలు వికసింప బడుతున్నాయి అంటే ఒకవేళ డేటా ఉంటే ఎవరైనా విశ్లేషణ చేయడానికి ఉపకరణం వికసింపచెయ్యిగలరు."
+तो स्क्रीन पर जो दिखाया गया है वह जियो ओमनिबस ( Geo Omnibus ) नामक डेटाबेस में से एक है जो कि जीन एक्सप्रेशन ओम्निबस के अलावा और कुछ नहीं है और यह एक ऐसा डेटाबेस है जिसमें लोग अपने अभिव्यक्ति विश्लेषण डेटा को वहां जमा करते हैं और कोई भी इसका उपयोग कर सकता है ।,అయితే స్క్రీన్ పై ఏది చూపించు పడ్డాడో అది జియో ఓమ్నిబస్( Geo Omnibus ) అనే డేటాబేస్ లో ఒకటి ఏది జిమ్ ఎక్స్ప్రెషన్ ఓమ్నిబస్ కాకుండా ఇంకేమీ కాదు ఇంకా ఇది ఒక ఎలాంటి డేటాబేస్ అంటే ఇందులో ప్రజలు తన అభివ్యక్తి విశ్లేషణ డేటాని అక్కడ పెడతారు ఇంకా దాన్ని ఎవరైనా ఉపయోగించొచ్చు.
+"ताकि जैव सूचना ( Bioinformatics ) विज्ञान की एक नई शाखा का नेतृत्व किया , जिसे जीन ओन्टोलॉजी ( Gene Ontology ) कहा जाता है जिसका अर्थ है ।",కాబట్టి బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ జీన్ ఒంటాలజీ ( Bioinformatics ) అనే కొత్త సైన్స్ విభాగానికి దారితీసింది.
+तो मान लीजिए कि मुझे एक जीन ( gene ) मिल रहा है जिसका अभिव्यक्ति स्तर बदल गया है ।,కాబట్టి నాకు వ్యక్తీకరణ స్థాయి మారిన జన్యువు ( gene ) దొరికింది అనుకోండి.
+"जीव विज्ञान के संदर्भ में इसका वास्तव में क्या मतलब है , क्योंकि आखिरकार मैं जीव विज्ञान को देख रहा हूं कि कैसे उस जीन ने उदाहरण के लिए कैंसर की प्रगति के लिए कार्य को बदल दिया है या आप जानते हैं कि क्या एक दवा करने में सक्षम है कि ट्यूमर जवाब देने में सक्षम है दवा या नहीं ।"," జీవ శాస్త్ర సందర్భంలో దీని యొక్క అసలు అర్థం, ఎందుకంటే ఆఖర్కి జీవ శాస్త్రాన్ని చూస్తుంది ఏమిటంటే ఆ జీన్ నే ఉదాహరణ కోసం క్యాన్సర్ యొక్క వికాసం కోసం పని ని మార్చేశారు లేక మీకు తెలిసిందేమిటంటే ఒక మందు తయారీ లో సమర్థమా లేక ట్యూమర్ జవాబు ఇవ్వటంలో సమర్థమైన మందు లేక కాదు."
+"तो ये सभी लोग जो इस तरह से आप में शामिल हैं , वे उच्च थ्रूपुट जीनोम विस्तृत माइक्रोएरे ( throughput genome wide microarray ) विश्लेषण जानते हैं कि वे एक साथ आए थे और एक तरह से इस विचार के साथ आए थे कि आपके पास जानकारी को वर्गीकृत करने के लिए आपके पास कुछ उपकरण होने चाहिए जो आपको जानकारी दें ।","కాబట్టి ఈ విధంగా మీతో పాలుపంచుకున్న ఈ వ్యక్తులందరికీ అధిక నిర్గమాంశ జీనోమ్ వైడ్ మైక్రోఅరే ( throughput genome wide microarray ) విశ్లేషణ తెలుసు, వాళ్లు కలిసి వచ్చారు ఇంకా ఒకే విధంగా ఈ భావనతో వచ్చారు మీ దగ్గర సమాచారాన్ని వర్గీకృతం చేయటానికి, మీ వద్ద మీకు ఆ సమాచారం అందించే ఉపకరణాలు ఉపకరణాలు ఉన్నాయి అనే భావనతో. "
+"माइक्रोएरे और जिसके कारण एक जैव सूचना ( bioinformatics ) विज्ञान उत्पन्न हुआ , शक्तिशाली जैव सूचना विज्ञान उपकरण जिसे जीन ओन्टोलॉजी ( Gene Ontology ) कहा जाता है ।","మైక్రోఅరే మరియు ఇది బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ శాస్త్రానికి దారితీసింది, జీన్ ఒంటాలజీ ( Gene Ontology ) అనే శక్తివంతమైన బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ సాధనం."
+और अब यह व्यापक रूप से न केवल मानव के लिए उपयोग किया जा रहा है आप देख सकते हैं कि क्या यह इसके लिए है माउस या खमीर या आप ड्रोसोफिला ( drosophila ) जानते हैं कि ये सभी लोग एक साथ आए थे और मुझे पता है कि फ़ंक्शन के आधार पर जीन ( gene ) को वर्गीकृत करने का एक समान तरीका है ।,ఇంకా ఇది విస్తృతంగా కేవలం మనిషి కోసమే ఉపయోగింపడుతుంది మీరు చూడగలిగేది ఏమిటంటే దీనికోసం ఎలుక లేక ఈస్ట్ మీరు చూడగలరు లేక మీకు డ్రోసోఫిలా( drosophila ) తెలిసిందేమిటంటే ఈ అందరూ ప్రజలు ఒకే సార్ వచ్చారు ఇంకా నాకు తెలిసింది ఏమిటంటే ఫంక్షన్ ఆధారంపై జీన్( gene ) నీ వర్గీకరణ చేసే సామాన్య పద్ధతి.
+और यह एक गतिशील प्रक्रिया है क्योंकि जीन आज अध्ययन कर रहा है और आपको पता है कि यह इस फ़ंक्शन में शामिल है जो डेटाबेस अपडेट किया गया है ।,మరియు ఇది డైనమిక్ ప్రక్రియ ఎందుకంటే జన్యువు ఈ రోజు అధ్యయనం చేస్తోంది మరియు డేటాబేస్ నవీకరించబడిన ఈ ఫంక్షన్‌లో ఇది పాల్గొన్నట్లు మీకు తెలుసు.
+"इसलिए जैसे ही परिणाम सामने आते हैं , इस डेटाबेस को लगातार अपडेट किया जा रहा है और इसे जीन ओन्टोलॉजी कंसोर्टियम ( Gene Ontology Consortium ) या जीन ओन्टोलॉजी ( Gene Ontology ) कहा जाता है ।","అందువల్ల, ఫలితాలు ముగిసిన వెంటనే, ఈ డేటాబేస్ నిరంతరం నవీకరించబడుతోంది మరియు దీనిని జీన్ ఒంటాలజీ కన్సార్టియం ( Gene Ontology Consortium ) లేదా జీన్ ఒంటాలజీ ( Gene Ontology ) అంటారు.,MCD"""
+तो यह वह वेबसाइट है जिस पर आप सभी जा सकते हैं और देख सकते हैं ।,కాబట్టి మీరు అందరూ వెళ్లి చూడగలిగే వెబ్‌సైట్ ఇది.
+"और जब उन्होंने इस संघ का गठन किया तो यह एक जनादेश है , यह कहता है कि मैंने इसे पढ़ा ।","మరియు వారు ఈ సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేసినప్పుడు అది ఒక ఆదేశం, నేను చదివాను అని చెబుతుంది."
+"जीनोमिक सीक्वेंसिंग ( Genomic Sequencing ) ने यह स्पष्ट कर दिया है कि कोर जैविक कार्यों को निर्दिष्ट करने वाले जीन का एक बड़ा अंश सभी यूकेरियोट्स ( eukaryotes ) द्वारा साझा किया जाता है चाहे वह डीएनए पॉलिमर ( DNA Polymerase ) हो , हिस्टोन प्रोटीन वे सभी एक ही कार्य करते हैं चाहे वे खमीर या मानव देख रहे हों ।",జీనోమ్ అనుక్రమణ ( Genomic Sequencing ) ఇది స్పష్టం చేసేసింది ఏమిటంటే కోర్ జైవిక కార్యానికి నిర్దేశాలు ఇచ్చినా జీన్ యొక్క ఓ పెద్ద అంశం పూర్తి యూకేర్యోట్స్( eukaryotes ) ద్వారా కలుపుతారు కావలిస్తే అది డీఎన్ఏ పాలిమరేజ్ ( DNA Polymerase )అవ్వచ్చు హిస్టోన్ ప్రోటీన్ histone proteins ఆ అన్ని పనులు చేస్తాయి అది ఈస్ట్ అవ్వచ్చు లేక మానవుడు చూస్తూ ఉండవచ్చు.
+एक जीव में इस तरह के साझा प्रोटीन की जैविक भूमिका का ज्ञान अक्सर दूसरे जीव में स्थानांतरित किया जा सकता है क्योंकि यदि आप एक विकासात्मक प्रक्रिया को देख रहे हैं तो आप उस मानव में कभी अध्ययन नहीं कर पाएंगे ।,ఒక జీవిలో ఇటువంటి భాగస్వామ్య ప్రోటీన్ల యొక్క జీవ పాత్ర యొక్క జ్ఞానం తరచుగా మరొక జీవికి బదిలీ చేయబడుతుంది ఎందుకంటే మీరు ఒక అభివృద్ధి ప్రక్రియను గమనిస్తుంటే మీరు ఆ మానవునిలో ఎప్పటికీ అధ్యయనం చేయలేరు.
+लेकिन आप ज़ेबरा मछली या मक्खी में इसका अध्ययन कर सकते हैं और यह जानकारी हमें उस जीन को समझने में मदद करनी चाहिए जो मनुष्यों में मौजूद हैं ।,కానీ మీరు దీనిని జీబ్రా ఫిష్ లేదా ఫ్లైలో అధ్యయనం చేయవచ్చు మరియు ఈ సమాచారం మానవులలో ఉన్న జన్యువులను అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడుతుంది.
+"जीन ऑन्कोलॉजी कंसोर्टियम ( gene ontology consortium ) का लक्ष्य एक गतिशील उत्पादन करना है , जिसका अर्थ है कि गतिशील को हर दिन अपडेट किया जाना है क्योंकि अनुसंधान चल रहा है , नियंत्रित शब्दावली कुछ ऐसी नहीं होनी चाहिए कि हर कोई एक अलग शब्दावली का उपयोग करता है , यह एक ही होना चाहिए यदि यह परिभाषित करता है एक ही फ़ंक्शन इसलिए यह समझना आसान है कि सभी यूकेरियोट्स ( eukaryotes ) पर भी लागू किया जा सकता है क्योंकि सेल में जीन प्रोटीन ( gene protein ) भूमिकाओं का ज्ञान जमा हो रहा है और बदल रहा है , क्योंकि आपके पास कुछ एकीकृत कोड ( unifying code ) होना चाहिए ।","జీన్ ఆంకాలజీ కంసోర్టియమ్ ( gene ontology consortium ) ఈ యొక్క లక్ష్యం వేగంగా ఉత్పత్తి చెయ్యడం, దీని అర్థం ఏమిటంటే వేగాన్ని రోజు అప్డేట్ చేయాలి ఎందుకంటే శోధన జరుగుతుంది, నియంత్రిత పదజాలం కొన్ని ఎలాగా ఎలా ఉండకూడదు అంటే ప్రతి ఒక్కరూ వేరే పదజాలాన్ని ఉపయోగిస్తారు, ఇది ఒకటే అయి ఉండాలి లేకపోతే ( gene protein )ఒకవేళ పరిభాషనిస్తే ఓకే ఫంక్షన్ అందుకే ఇది అర్థం చేసుకోవడం సులువు అన్నియూకేరియోట్స్ eukaryotes పై వర్తించవచ్చు ఎందుకంటే కణంలో జీన్ ప్రోటీన్( gene protein ) ఈ యొక్క పనితీరు గురించి జ్ఞానం ఏక త్రిత్వం అవుతున్నాయి ఇంకా మారుతున్నాయి, ఎందుకంటే మీ దగ్గర కొన్ని ఏకీకృతమైన కోడ్ ( unifying code ) ఉండాలి."
+"इस अंत तक , दुनिया भर में व्यापक वेब पर पहुंचने वाले 3 स्वतंत्र ऑन्कोलॉजीज ( ontologies ) जो कि genontology.org हैं निर्माण किया है कि जब वे इस प्रस्ताव रखा अब यह बहुत ज्यादा आप जानते हैं कि इस्तेमाल किया जा रहा है ।","ఈ మేరకు, genontology.org ప్రతిపాదించినప్పుడు అయిన ప్రపంచవ్యాప్త-వెబ్-యాక్సెస్ చేయగల 3 స్వతంత్ర ఆంకాలజీలు ( ontologies ) చెప్పారు ఇప్పుడు మీకు తెలిసు అవి చాలా చక్కగా ఉపయోగించబడుతున్నాయి అని."
+"इन ऑन्कोलॉजी ( ontologies ) को तीन अलग - अलग डोमेन में बांटा गया है , एक है जैविक प्रक्रिया दूसरा आणविक कार्य , सेलुलर कम्पार्टमेंट ( cellular compartment ) ।","ఈ ఒంటాలజీలను మూడు విభిన్న డొమైన్‌లుగా విభజించారు, ఒకటి జీవ ప్రక్రియలు మరియు మరొకటి పరమాణు పనితీరు, సెల్యులార్ కంపార్ట్మెంట్."
+उदाहरण के लिए मैं एक प्रोटीन को देख सकता हूं जो एक प्रतिलेखन कारक है ।,ఉదాహరణకు నేను ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకం అయిన ప్రోటీన్‌ను చూడగలను.
+"तो प्रोटीन का कार्य डीएनए बाइंडिंग ( DNA binding ) है जहां इसे व्यक्त किया जाना चाहिए , यह उस डिब्बे में मौजूद होना चाहिए जो नाभिक है ।","కాబట్టి ప్రోటీన్ యొక్క పని DNA బైండింగ్ ( DNA binding ), అది వ్యక్తీకరించబడాలి, అది న్యూక్లియస్ అయిన కంపార్ట్మెంట్లో ఉండాలి."
+"तो यह प्रोटीन आपको दो जानकारी देता है ; एक यह नाभिक में मौजूद है , दो इसकी गतिविधि में डीएनए बाइंडिंग ( DNA binding ) है ।","కాబట్టి ఈ ప్రోటీన్ మీకు రెండు సమాచారాలు ఇస్తుంది; ఒకటి కేంద్రకంలో ఉంది, రెండు దాని కార్యకలాపాల్లో DNA బైండింగ్ ( DNA binding )."
+तीसरा कार्य क्या है ?,మూడవ ఫంక్షన్ ఏమిటి?
+यह कंकाल के विकास में शामिल हो सकता है ताकि प्रक्रिया सही हो !,"అస్థిపంజరాల అభివృద్ధిలో ఇది పాల్గొనవచ్చు, తద్వారా ప్రక్రియ సరైనది!"
+तो यह विकसित होगा क्योंकि लोग पढ़ रहे हैं यह विकसित होगा ।,కాబట్టి ఇది అభివృద్ధి చెందుతుంది ఎందుకంటే ప్రజలు అధ్యయనం చేస్తున్నారు.
+इसलिए वे इस डेटाबेस को अपडेट करते रहते हैं ।,కాబట్టి వారు ఈ డేటాబేస్‌ను అప్‌డేట్ చేస్తూ ఉంటారు.
+"इसलिए जब मैं किसी दिए गए ऊतक या किसी भी प्रक्रिया के लिए एक माइक्रोएरे ( microarray ) करता हूं , तो मुझे एक जीन मिला , यह जीन है जिसकी अभिव्यक्ति का स्तर बहुत अधिक है , तो तुरंत मैं यह जानना चाहता हूं कि इसका क्या मतलब है , आप जानते हैं कि स्तर का मतलब क्या है ।","అందుకే ఎప్పుడైనా ఇచ్చిన కణజాలం లేక ఎలాంటి పద్ధతి కోసం అయినా ఒక మైక్రోఎరే ( microarray ) చేస్తాను, అయితే నాకు ఒక జన్యు దొరికింది, ఇది ఆ జన్యువు దేని యొక్క అభివృద్ధి స్థాయి చాలా ఎక్కువ, అయితే నాకు వెంటనే తెలిసిపోతుంది అర్థం ఏమిటని"
+"तो यह प्रोटीन है जो नाभिक में मौजूद है इसलिए प्रोटीन का स्तर उच्च होना चाहिए , इसकी एक डीएनए बाइंडिंग ( DNA binding ) प्रोटीन और इसलिए यह एक प्रतिलेखन को सक्रिय या निष्क्रिय करना चाहिए ।","కనుక ఇది న్యూక్లియస్లో ఉండే ప్రోటీన్, అందువల్ల ప్రోటీన్ స్థాయి ఎక్కువగా ఉండాలి, దాని డిఎన్ఎ బైండింగ్ ప్రోటీన్ మరియు అందువల్ల ఇది ట్రాన్స్క్రిప్షన్ను సక్రియం చేయాలి లేదా క్రియారహితం చేయాలి."
+"और उदाहरण के लिए कंकाल के विकास के लिए यह किस प्रक्रिया को प्रभावित कर सकता है , इसलिए आप इसे देखते हैं ।","ఉదాహరణకు, అస్థిపంజరాల అభివృద్ధికి ఇది ఏ ప్రక్రియను ప్రభావితం చేస్తుంది, కాబట్టి మీరు దాన్ని చూడండి."
+इसलिए यह वही है जो दिखाया गया है और प्रत्येक आप जानते हैं कि आप विषय को जानते हैं जैसा कि आप जानते हैं कि उप नोटों को आप जानते हैं क्योंकि आणविक ( molucular ) कार्य के भीतर यह एंजाइम ( enzymes ) हो सकता है आपको पता है कि आपके पास कई चीजें हो सकती हैं ।,కాబట్టి ఇది చూపబడింది మరియు మీకు తెలిసిన ప్రతి విషయం మీకు తెలిసిన సబ్ నోట్స్ మీకు తెలిసినట్లుగా మీకు తెలుసు ఎందుకంటే ఇది మీకు తెలిసిన పరమాణు (మాలిక్యులర్) ఫంక్షన్‌లో ఎంజైమ్‌లు (ఎంజైమ్‌లు) కావచ్చు. మీరు చాలా విషయాలు కలిగి ఉంటారు.
+जैविक प्रक्रिया इसी तरह हम उनमें से कुछ को देखेंगे ।,జీవ ప్రక్రియ కూడా అదేవిధంగా మనం వాటిలో కొన్నింటిని పరిశీలిస్తాము.
+"कम्पार्टमेंट ( Compartment ) यह नाभिक हो सकता है , इसके भीतर यह झिल्ली ( membrane ) और अन्य हो सकता है ।","కంపార్ట్మెంట్ న్యూక్లియస్ కావచ్చు, దాని లోపల అది పొర మరియు ఇతరులు కావచ్చు."
+"इसलिए उन्होंने इसे वर्गीकृत किया है , ताकि यह जानकारी विकसित हो सके कि यह आपके लिए अपडेट हो सकता है , मैं आपसे इस ऑन्कोलॉजी वेबसाइट ( ontology website ) पर जाने और इसे देखने का आग्रह करूंगा ।","కాబట్టి వారు దానిని వర్గీకరించారు, తద్వారా మీరు నవీకరించడానికి ఇది నవీకరించబడుతుంది, ఈ ఆంకాలజీ వెబ్‌సైట్ ((પ (্যা | onto | ఒంటాలజీ)) వెబ్‌సైట్‌లో నేను మిమ్మల్ని అడుగుతున్నాను వెళ్లి చూడమని మిమ్మల్ని అడుగుతుంది."
+मैं आपको 3 केस स्टडी के उदाहरण देने जा रहा हूं ।,నేను మీకు 3 కేస్ స్టడీస్ ఉదాహరణలు ఇవ్వబోతున్నాను.
+हम नहीं जा रहे हैं कि यह अध्ययन क्यों किया गया था यदि आप रुचि रखते हैं तो आप इस विशेष पेपर को देख सकते हैं ।,ఈ అధ్యయనం ఎందుకు జరిగిందో మేము వివరించబోవడం లేదు. మీకు ఆసక్తి ఉంటే మీరు ఈ ప్రత్యేకమైన కాగితాన్ని తనిఖీ చేయవచ్చు.
+जो मैं दिखा रहा हूं कि आप कैसे जानते हैं कि उन्होंने डेटा का विश्लेषण किया है ।,వారు డేటాను విశ్లేషించారని మీకు ఎలా తెలుస్తుందో నేను చూపిస్తున్నాను.
+बता दें हमें देखो कि उन्होंने एक माइक्रोएरे ( microarray ) किया है जिसे आप 2 अलग - अलग नमूनों के बीच जानते हैं ।,వారు 2 వేర్వేరు నమూనాల మధ్య మీకు తెలిసిన మైక్రోఅరే చేశారని చూద్దాం.
+और कुछ ऐसे जीन ( gene ) हैं जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर नीचे आया जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर ऊपर चला गया और वे देख रहे हैं कि जैविक प्रक्रिया को क्या कहा जाता है !,"మరియు కొన్ని జన్యువులు ఉన్నాయి, దీని వ్యక్తీకరణ స్థాయిలు తగ్గాయి, దీని వ్యక్తీకరణ స్థాయిలు పెరిగాయి మరియు జీవ ప్రక్రియ అని పిలువబడే వాటిని వారు చూస్తున్నారు!"
+एक जैविक प्रक्रिया क्या है ?,జీవ ప్రక్రియ అంటే ఏమిటి?
+"संवेदी धारणा , 3.7 प्रतिशत जीन जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर आप जानते हैं या जो संवेदी धारणा में शामिल हैं , जैसे स्पर्श गंध ।","ఇంద్రియ జ్ఞానం, 3.7 శాతం జన్యువులు, దీని వ్యక్తీకరణ స్థాయి మీకు తెలిసిన లేదా స్పర్శ వాసన వంటి ఇంద్రియ జ్ఞానంలో పాల్గొంటుంది."
+"प्रोटीन ऑलिगोमेराइजेशन ( Protein oligomerization ) प्रोटीओसोमल ऑबिकिटिन ( proteosomal ubiquitin ) पर निर्भर प्रोटीन कैटोबोलिक प्रक्रिया ( protein catabolic process ) , ये वे जीन होते हैं जिनके प्रोटीन प्रोटियोलिटिक ( proteolytic ) प्रक्रिया में शामिल होते हैं , कोशिका विभाजन को नियंत्रित करने वाले सेल प्रसार का नियमन , एंजियोजेनेसिस ( angiogenesis ) का अर्थ रक्त वाहिका निर्माण , सेल प्रसार , अन्तर्ग्रथनी संचरण है आप देख सकते हैं कि हम कैसे कह सकते हैं कि ठीक है , यह बहुत दिलचस्प है कि आप लगभग जानते हैं 20 प्रतिशत के करीब जीन ( gene ) जिनकी अभिव्यक्ति का स्तर विनियमित है या बहु - कोशिकीय जीव विकास में शामिल है , जिसका अर्थ है कि कुछ विकास सही हो रहा है !","ప్రోటీన్ ఒలిగొమరైజోషన్( Protein oligomerization )ప్రోటిఓసోమల్ అబ్లిక్విటిన్ ( proteosomal ubiquitin ) పై ఆధారపడిన ప్రోటాన్ కెటోబోలిక ప్రక్రియ( protein catabolic process ), ఇవి ఆ జీన్ వేటికీ ప్రోటీన్ ప్రోట్యోలిటిక్( proteolytic ) ప్రకృతిలో పాల్గొన్నాయి, కణాలు విభజన ని నియంత్రించే ప్రసారం లో నియమము, ఎన్జియోజెనెసిస్ ( angiogenesis ) యొక్క అర్థం రక్త వాహిక నిర్మాణం, ప్రసారం, అంతర్గత సంచారం ఈ చూడగలిగేది ఏమిటంటే మనం ఎలా చెప్పగలగుతున్నాము ఇది సర2యిందని, ఇది చాలా ఆస్కారం గా ఉండేది ఏమిటంటే మీరు సుమారు 20 శాతం యొక్క జీన్( gene ) దీని అభివ్యక్తి స్థాయి అక్రమంగా ఉంటుంది అని మీకు తెలుసు లేక బహు - కణాల వికాసం లో పాల్గొంటుంది, దేని అర్థం కొంచెం వికాసం జరుగుతుంది."
+"आप अब वापस जा सकते हैं , उस पेपर को देखें जो उन्होंने किया था , क्यों आप संभवतः उस प्रक्रिया के कारण जीन  की अभिव्यक्ति पर अधिक जानते हैं , यह दिलचस्प होगा और आप देखते हैं कि डाउनग्रेड किए गए प्रतिलेख विनियमन प्रतिलेखन डीएनए ( DNA ) निर्भर हैं और इसी तरह ।","ఇప్పుడు మీరు వెనక్కి వెళ్ళవచ్చు, ఆ పని చూడండి ఏదైతే అతను చేశారు, బహుశా మీరు ఎందుకు ఆ పద్ధతి వలన యొక్క అభివ్యక్తి గురించి ఎక్కువ తెలుసు, ఇది ఆసక్తికరంగా ఉండొచ్చు ఇంకా మీరు చూడగలిగింది ఏంటంటే డౌన్లోడ్ చేసిన ట్రాన్స్క్రిప్ష్ వినిమయ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ( DNA ) పై ఆధారపడి ఉంటుంది ఇంకా ఇలాగే"
+तो यह है कि आप कैसे वर्गीकृत कर सकते हैं ।,కాబట్టి మీరు ఈ విధంగా వర్గీకరించవచ్చు.
+"आण्विक कार्य ( Molecular function ) फिर से , यह एक दूसरा उप - विषय है तब आप देखते हैं कि कुछ कीनेज गतिविधियां हैं कुछ प्रतिलेखन कारक , लिगेज गतिविधि ( ligase activity ) , जीटीबी बाइंडिंग ( GTB binding ) , डीएनए बाइंडिंग ( DNA binding ) आदि हैं ।","మాలిక్యులర్ ఫంక్షన్ ((ক্রিয়া | ফাংশন | ఫంక్షన్)) ((કાર્ય | ફંક્શન | ఫంక్షన్))) మళ్ళీ, ఇది మరొక ఉప అంశం. అప్పుడు మీరు కొన్ని కినేస్ కార్యకలాపాలు కొన్ని ట్రాన్స్క్రిప్షన్ కారకాలు, లిగేస్ కార్యాచరణ ( లిగేస్ కార్యాచరణ), జిటిబి బైండింగ్, డిఎన్ఎ బైండింగ్ (మొదలైనవి)."
+उस का विशिष्ट कार्य क्या है ?,దాని యొక్క నిర్దిష్ట పని ఏమిటి?
+प्रोटीन लेकिन मार्ग अलग हो सकता है लेकिन हम एक विशिष्ट कार्य को देख रहे हैं या आप सेल के स्तर पर जा सकते हैं जहां यह स्थित है ।,ప్రోటీన్ కానీ మార్గం భిన్నంగా ఉండవచ్చు కాని మేము ఒక నిర్దిష్ట ఫంక్షన్‌ను చూస్తున్నాము లేదా మీరు ఉన్న సెల్ స్థాయికి వెళ్ళవచ్చు.
+"उदाहरण के लिये , सूक्ष्मनलिका ( microtubule ) , न्यूक्लियोप्लाज्म ( nucleoplasm ) , गॉल्जी तंत्र ( golgi apparatus ) , साइटोप्लाज्म ( cytoplasm ) , नाभिक में मौजूद है और आपको जानकारी है ।","ఉదాహరణకు, మైక్రోటూబ్యూల్, న్యూక్లియోప్లాజమ్, గొల్గి ఉపకరణం, సైటోప్లాజమ్, కేంద్రకంలో ఉన్నాయి మరియు మీకు తెలుసు."
+"तो जैसा कि यह विकसित हो रहा है कि किसी ने खमीर में किया है और आपके पास एक प्रोटीन है जो कि एक होमोलॉग ( homolog ) है या तो प्रोटीन है जो मानव में खमीर जीन का प्रतिनिधित्व करता है , यह संभावना है कि यह कार्य करता है ।","ఎవరైనా ఈస్ట్‌లో చేసారని మరియు మీకు హోమోలాగ్ లేదా మానవులలో ఈస్ట్ జన్యువును సూచించే ప్రోటీన్ ఉందని పరిణామం చెందుతున్నందున, అది పనిచేసే అవకాశం ఉంది."
+"तो यह एक संकेत है , यह नहीं कह रहा है कि यह पूरी तरह से कार्य है लेकिन यह सांकेतिक है ।","కాబట్టి ఇది ఒక సంకేతం, ఇది పూర్తిగా పనిచేస్తుందని చెప్పలేదు కాని ఇది ప్రతీక."
+यह है कि आप कैसे जाते हैं और सिस्टम में इसे संशोधित और परीक्षण करते हैं ।,ఈ విధంగా మీరు వెళ్లి సిస్టమ్‌లో సవరించండి మరియు పరీక్షించండి.
+"तो कोई भी किसी भी प्रणाली पर काम कर रहा है अब सब कुछ उस जीन ( gene ) और प्रोटीन ( protein ) से जुड़ी वेबसाइट पर डाल दिया गया है और यदि आप देख रहे हैं तो आप वास्तव में पेपर में शामिल हो सकते हैं यदि आप हजारों और हजारों पेपरों को जानते हैं , जिनके परिणाम इन सभी जीनों से जुड़े हुए हैं , तो आप एक माइक्रोएरे ( microarray ) करते हैं जो आपको ये सभी डेटा मिलते हैं ।","అయితే ఎవరైనా ఏ ప్రణాళికలోనైనా పని చేస్తున్నారు ఇప్పుడు అన్ని ఆ జన్యువు( gene ) ఇంకా మాంసకృత్తువు( protein) సంబంధించిన వెబ్ సైట్ పై వేస్తారు ఇంకా ఒకవేళ మీరు చూడగలిగితే మీకు గానే కాగితం లో పాల్గొనవచ్చు ఒకవేళ మీరు వేలల్లో పేపర్లు గురించి తెలిస్తే వేటి యొక్క పరిణామం ఈ అన్ని జన్యువులతో సంబంధించి ఉంటే, మీరు ఒక మైక్రోఎరే ( microarray ) చేస్తున్నారు ఏది మీకు ఈ డేటా అంతా అందిస్తుంది."
+तो यह जैव सूचना ( bioinformatics ) विज्ञान दृष्टिकोण का उपयोग करके संभव बनाया गया एक शक्तिशाली उपकरण है और जिसे साहित्य में देखकर लगातार अपडेट किया जा रहा है ।,కనుక ఇది బయోఇన్ఫర్మేటిక్స్ సైన్స్ విధానాన్ని ఉపయోగించి సాధ్యమైన శక్తివంతమైన సాధనం మరియు ఇది సాహిత్యంలో నిరంతరం నవీకరించబడుతోంది.
+"फिर से कुछ मानवीय तत्व शामिल हैं , यह सब कुछ स्वचालित नहीं है , लेकिन निश्चित रूप से आप जानते हैं कि लोगों का एक समूह बड़ी संख्या में वैज्ञानिक समुदाय के लाभ के लिए ऐसा कर रहा है !","మళ్ళీ కొన్ని మానవ అంశాలు పాల్గొంటాయి, ప్రతిదీ స్వయంచాలకంగా కాదు, అయితే పెద్ద సంఖ్యలో శాస్త్రీయ సమాజం యొక్క ప్రయోజనం కోసం ఒక సమూహం దీన్ని చేస్తుందని మీకు తెలుసు."
+"इसलिए माइक्रोएरे ( microarray ) ने न केवल बड़े पैमाने पर mRNA अभिव्यक्ति के अध्ययन में क्रांति ला दी है , जिस पर हमने चर्चा की है , बल्कि जीनोम ( genome ) के सही विश्लेषण के तरीके को भी बदल दिया है !","అందువల్ల, మైక్రోఅరే mRNA వ్యక్తీకరణ అధ్యయనంలో పెద్ద ఎత్తున విప్లవాత్మక మార్పులు చేయడమే కాదు, మేము చర్చించాము, కానీ జన్యువు యొక్క సరైన విశ్లేషణ మార్గాన్ని కూడా మార్చాము."
+क्या आप जानते हैं कि आप जीनोम ( genome ) स्तर पर परिवर्तन जानते हैं ।,జన్యు స్థాయిలో మార్పు మీకు తెలుసని మీకు తెలుసా?
+"उदाहरण के लिए , आप जानते हैं कि पुनरावृत्त क्षेत्र हो सकते हैं , संख्या दोहरा सकते हैं और वृद्धि कर सकते हैं या आपको पता चल सकता है कि जीनोम ( genome ) का एक छोटा खंड 3 प्रतियों और इसी तरह दोहराया गया है ।","ఉదాహరణకు, పునరుత్పాదక ప్రాంతాలు, పునరావృతమయ్యే మరియు సంఖ్యలను పెంచడం మీకు తెలుసు లేదా జన్యువు యొక్క చిన్న భాగం 3 కాపీలలో ప్రతిరూపం చేయబడిందని మీరు కనుగొనవచ్చు."
+"तो आपने जो एक शब्द देखा है , वह ट्रांसक्रिप्ट प्रोफाइलिंग ( transcript profiling ) है जिसे हमने अब तक mRNA पर देखा है , लेकिन अब आपके पास नॉन - कोडिंग आरएनए ( non - coding RNAs ) , माइक्रो आरएनए ( micro RNA ) और इतने पर इस तरह के एरेज़ हैं ।","కాబట్టి మీరు చూసిన ఒక పదం ట్రాన్స్క్రిప్ట్ ప్రొఫైలింగ్, మేము ఇప్పటివరకు mRNA లో చూశాము, కానీ ఇప్పుడు మీకు నాన్-కోడింగ్ RNA లు, మైక్రో RNA లు ఉన్నాయి. వివిధ రకాల శ్రేణులు ఉన్నాయి."
+दूसरी बात यह है कि डीएनए ( DNA ) में उन परिवर्तनों को देखें जिनसे जीन सक्रिय होता है या निष्क्रिय ।,"రెండవ విషయం ఏమిటంటే, జన్యువును చురుకుగా లేదా క్రియారహితంగా చేసే DNA లో వచ్చిన మార్పులను చూడటం."
+"इसे क्रोमैटिन इम्यूनोप्रूवेरेशन ( Chromatin Immunoprecipitation ) कहा जाता है , जिस पर हम थोड़ी देर बाद चर्चा करेंगे ।","దీనిని క్రోమాటిన్ ఇమ్యునోప్రెసిపిటేషన్ అంటారు, దీనిని మేము తరువాత చర్చిస్తాము."
+और यह समझने के लिए सरणियाँ भी हैं कि तुलनात्मक जीनोम ( genome ) संकरण के रूप में क्या कहा जाता है ।,మరియు జన్యు సంకరీకరణ అని పిలవబడే వాటిని అర్థం చేసుకోవడానికి శ్రేణులు ఉన్నాయి.
+उदाहरण के लिए कि क्या आप जीनोम के किसी क्षेत्र के बारे में जानते हैं कि क्या वह नकल किया गया है ।,"ఉదాహరణకు, కాపీ చేయబడిన జన్యువు యొక్క ఏదైనా ప్రాంతం గురించి మీకు తెలుసా."
+"कॉपी संख्या में वृद्धि या अंतिम , जिसे देखा जा सकता है ।","కాపీ సంఖ్యను పెంచండి లేదా ఖరారు చేయండి, ఇది చూడవచ్చు."
+"यह कैंसर सहित बड़ी संख्या में विकृति में शामिल है , हम बाद में थोड़ा अध्ययन करेंगे ।","ఇది క్యాన్సర్‌తో సహా పెద్ద సంఖ్యలో పాథాలజీలలో పాల్గొంటుంది, మేము కొంచెం తరువాత అధ్యయనం చేస్తాము."
+और निश्चित रूप से अनुक्रम भिन्नता आप जानते हैं कि सिंगल न्यूक्लियोटाइड विविधता ( Single Nucleotide Variations ) को बड़े पैमाने पर क्या कहा जाता है ।,సింగిల్ న్యూక్లియోటైడ్ వైవిధ్యం అంటారు.
+और वैकल्पिक स्प्लिंग के रूप में हमने चर्चा की कि प्रत्येक जीन ( gene ) में कई अलग - अलग रूप होते हैं ।,"మరియు ప్రత్యామ్నాయ విభజనగా, ప్రతి జన్యువు అనేక రకాల రూపాలను కలిగి ఉందని మేము చర్చించాము."
+अब आपके पास एरे हैं जो इन सभी चीजों का पता लगा सकते हैं ।,ఇప్పుడు మీకు ఈ విషయాలన్నింటినీ గుర్తించగల శ్రేణులు ఉన్నాయి.
+"इसलिए इससे पहले कि आप इस विशेष व्याख्यान को समाप्त करें , हम एक अंतिम दृष्टिकोण पर ध्यान देंगे ।","కాబట్టి మీరు ఈ ప్రత్యేక ఉపన్యాసాన్ని ముగించే ముందు, మేము ఒక తుది విధానంపై దృష్టి పెడతాము."
+फिर से हम इस वास्तविक रिवर्स ट्रांसक्रिप्शन पोलीमरेज़ चेन रिएक्शन ( reverse transcription polymerase chain reaction ) पर वापस आते हैं ।,మళ్ళీ మేము ఈ నిజమైన రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్కు తిరిగి వస్తాము.
+और इसमें हम जो करने जा रहे हैं वह है माइक्रोएरेस ( microarrays ) अभिव्यक्ति में अंतर का संकेत है लेकिन अगर आप वास्तव में लोगों को निर्धारित करना चाहते हैं तो उन्हें आने के लिए अलग - अलग जीनों ( genes ) को देखना होगा ।,మరియు మనం ఇందులో చేయబోయేది మైక్రోరేస్ వ్యక్తీకరణలో తేడాలను సూచించడమే కాని మీరు నిజంగా ప్రజలను నిర్ణయించాలనుకుంటే వారు పైకి రావడానికి వేర్వేరు జన్యువులను చూడాలి.
+"तो इस पीसीआर ( PCR ) पर हमने पहले ही चर्चा की है , आप सीडीएनए ( cDNA ) के एक सेगमेंट को बढ़ाने जा रहे हैं , लेकिन इससे आपको वह अंतर नहीं पता चलता है जो आप वास्तव में एक ही mRNA के लिए दो अलग - अलग नमूनों के बीच अभिव्यक्ति स्तर के अंतर को निर्धारित करना चाहते हैं ।","అయితే ఈ ( PCR ) పై మనం ముందే చర్చించాం, మీరు సిడిఎన్ఏ ( cDNA )  ఒక సెగ్మెంట్ పెంచబోతున్నారు కానీ వాస్తవంగా కేవలం ఒక  mRNA  కోసం రెండు వేరు వేరు నమూనాల మధ్య అభివ్యక్తీకరణ స్థాయిలో తేడాల్ని నిర్ధారించుకోవాలి అని అనుకుంటున్నారో ఆ తేడా మీకు దీనితో తెలియదు."
+अब एक दिन हम क्वांटिटेटिव पीसीआर ( Quantitative PCR ) या रियल टाइम पीसीआर ( Real Time PCR ) नामक तकनीक का उपयोग करते हैं ।,ఇప్పుడు ఒక రోజు మనం క్వాంటిటేటివ్ పిసిఆర్ లేదా రియల్ టైమ్ పిసిఆర్ అనే టెక్నిక్ ఉపయోగిస్తాము.
+"इसलिए यदि आप 2 अलग - अलग नमूनों की तुलना कर रहे हैं , तो आप यह बता पाएंगे कि क्या आपके पास दूसरे की तुलना में अधिक प्रतिलेख है या नहीं विचार यह है कि आपके पास वह तरीका है जिसे आप अध्ययन करने के तरीकों में से एक कहते हैं प्रोबेस है जो कि यहां दिखाए गए हैं , प्रोब आपके एकल फंसे हुए डीएनए ( DNA ) से बंधते हैं और उनके पास कुछ फ़्लोरोक्रोम ( fluorochromes ) होते हैं और फ़्लोरोक्रोम ( fluorochromes ) उस जांच से जुड़े होते हैं क्योंकि यह आपको पता है कि आपके पास ऑलिगोन्यूक्लियोटिक्स ( oligonucleotide ) हैं यह फ़्लोरोक्रोम ( fluorochromes ) सामान्य रूप से होते हैं जब वे एक साथ होते हैं फ़्लुर्सीस नहीं , लेकिन तब भी जब बंधन बनता है अगर डीएनए पोलीमरेज़ ( DNA polymerase ) आते हैं और उन्हें नापसंद करते हैं , तो इस प्रक्रिया में उन्होंने उन्हें तोड़ने का काम किया , तो आपको फ़्लोरेसेन्स ( fluorescence ) मिलता है जो आपको बताता है कि उनमें से कितने बंधे हैं , उनमें से कितने परिवर्तित हुए , आप के साथ शुरू हुई कितनी प्रतियों के रूप में आपको एक सापेक्ष अनुमान देगा ।"," ఇక్కడ ఇది ఒక పిసిఆర్ ( PCR ) లాంటి ఒక సిద్ధాంతం ద్వారా మనకం తెలుసుకోగలిగింది ఏమిటంటే డూప్లెక్స్ డీఎన్ఏ ( duplex DNA ) యొక్క సంఖ్య ఎంత అని, ఎందుకంటే మీకు తెలిసిందేమిటంటే డూప్లెక్స్ డీఎన్ఏ ( duplex DNA )  యొక్క సంఖ్య పో చక్రం కన్నా ఎక్కువ ఉంటుందని, దీని అర్థం ఏమిటంటే మీ దగ్గర ఎక్కువ కాపీలు ఉండాలని."
+,అందుకే ఒకవేళ మీరు 2 వేరు మీరు నమూనాను పోలిస్తే. అప్పుడు మీరు చెప్పగలిగింది ఏంటంటే మీ దగ్గర రెండో దానికన్నా ఎక్కువ ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఉందా లేక లేదా. ఉద్దేశం ఏమిటంటే మీ దగ్గర ఆ పద్ధతుంది దీన్ని మీరు అధ్యయనంలో ఒక పద్ధతి అనొచ్చు.
+"इससे आप पहचान सकते हैं , प्रतिलेखन में सापेक्ष अंतर को माप सकते हैं ।","దీని నుండి మీరు ట్రాన్స్క్రిప్షన్లో సాపేక్ష తేడాలను గుర్తించవచ్చు, కొలవవచ్చు."
+"यह एक बहुत ही सटीक तरीका है जिसके द्वारा आप प्रतिलेख को मापते हैं और इस व्याख्यान का अंत बहुत अधिक होता है , जहाँ हमने देखा कि कैसे लोग प्रतिलेखों के बड़े पैमाने पर विश्लेषण का अध्ययन करते हैं और आप अगले व्याख्यान में जानते हैं कि हम कैसे देखेंगे हम जीनोम ( genome ) का अध्ययन करते हैं ।","ఇది ఒక చాలా ఖచ్చితమైన పద్ధతి ద్వారా మీరు ట్రాన్స్క్రిప్షన్ ఈ కొలుస్తారు ఇక వ్యాఖ్యానం యొక్క అంతం చాలా ఎక్కువ అవుతుంది, ఎక్కడ మనం చూసింది ఏమిటంటే ప్రజలు చాలా పెద్ద స్థాయిలో ట్రాన్స్పోర్ట్ యొక్క ప్రత్యేకత ని అధ్యయనం చేస్తారు వీటిని మీరు అధ్యయనం యొక్క ఒక రకం అనొచ్చు."
+"फिर से हम जीनोम ( genome ) और इसकी गतिशीलता पर वापस जाएंगे , महत्त्व यह है कि यह प्रतिलेखन को कैसे प्रभावित करता है ।","మళ్ళీ మనం జన్యువు మరియు దాని డైనమిక్స్‌కి తిరిగి వెళ్తాము, ఇది ట్రాన్స్క్రిప్షన్‌ను ఎలా ప్రభావితం చేస్తుంది అనే దాని యొక్క ప్రాముఖ్యత."
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_1_-ID3HjFZmqVU.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_1_-ID3HjFZmqVU.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..36e51cab7255ccab417dde638a225c5f997fc4ff
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_1_-ID3HjFZmqVU.hi.csv
@@ -0,0 +1,211 @@
+WEBVTT Kind : captions Language : hi सभी को नमस्कार !,వెబ్ విటిటి రకం: శీర్షికలు భాష: హాయ్ అందరికీ హలో!,
+"और , कार्यात्मक जीनोमिक्स ( Function genomics ) के ट्यूटोरियल सत्र में आपका स्वागत है ।",ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ పై ట్యుటోరియల్ సెషన్‌కు స్వాగతం.,
+"खुद अनुपमा और जैसा कि मैंने पहले से ही इस पाठ्यक्रम में शिक्षण सहायकों में से एक है , जो कि कार्यात्मक जीनोमिक्स ( Function genomics ) है ।","అనుపమ స్వయంగా మరియు నేను ఇప్పటికే ఈ కోర్సులో బోధనా సహాయకులలో ఒకడిని, ఇది ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్.",
+आज हम इस बारे में सीखेंगे कि डीएनए अनुक्रम ( sequence ) के कुछ सौ आधार युग्मों ( base pairs ) का उपयोग करके सभी सूचनाओं को क्या प्राप्त किया जा सकता है या लाया जा सकता है ।,ఈ రోజు మనం డి యెన్ ఏ  క్రమం యొక్క కొన్ని వందల బేస్ జతలను ఉపయోగించి అన్ని సమాచారాన్ని పొందవచ్చు లేదా పొందవచ్చు అనే దాని గురించి తెలుసుకుంటాము.,
+"तो अब , हम उस पर गौर करते हैं ।","కాబట్టి ఇప్పుడు, దానిని చూద్దాం.",
+"तो , यह गुणसूत्र का एक हिस्सा है जिसे एक बीमारी में हटा दिया गया था और उस बीमारी से जुड़ा हुआ था ।","కాబట్టి, ఇది ఒక వ్యాధిలో తొలగించబడిన మరియు ఆ వ్యాధితో సంబంధం ఉన్న క్రోమోజోమ్ యొక్క ఒక భాగం.",
+इसकी पहचान वैज्ञानिकों की एक टीम ने की थी ।,దీనిని శాస్త్రవేత్తల బృందం గుర్తించింది.,
+"तो , आप में से कुछ सोच रहे होंगे कि वे क्रोमोसोम के क्षेत्र में कैसे पहुंचे ।","కాబట్టి, మీలో కొందరు క్రోమోజోమ్‌ల రంగంలోకి ఎలా వచ్చారో ఆశ్చర్యపోవచ్చు.",
+"इसलिए , यह पहले से ही एनपीटीईएल ( NPTEL ) पाठ्यक्रम में से एक में शामिल किया गया है , यह मानव आणविक आनुवंशिकी है और हम उस पाठ्यक्रम को फिर से निर्देशित कर रहे हैं ।","అందువల్ల, ఇది ఇప్పటికే ఎన్‌పిటిఎల్ కోర్సుల్లో ఒకదానిలో చేర్చబడింది, ఇది మానవ పరమాణు జన్యుశాస్త్రం మరియు మేము ఆ కోర్సును తిరిగి నిర్దేశిస్తున్నాము.",
+"लेकिन चूँकि आप यहाँ बहुत संक्षेप में हैं , इसलिए मैं आपको बताना चाहूँगा कि हम इस तरह के दृश्यों में कैसे पहुंचे ।","మీరు ఇక్కడ చాలా క్లుప్తంగా ఉన్నందున, మేము అలాంటి సన్నివేశాల్లోకి ఎలా వచ్చామో నేను మీకు చెప్పాలనుకుంటున్నాను.",
+"तो , क्या किया जाता है कि एक परिवार हैं जो आनुवंशिकीविदों के परामर्श के लिए आते हैं , और उनके पास ऐसे सदस्य हैं जो प्रभावित हैं ।","కాబట్టి, ఏమి జరిగిందంటే, జన్యు శాస్త్రవేత్తలను సంప్రదించడానికి కుటుంబాలు ఉన్నాయి, మరియు వారు ప్రభావితమైన సభ్యులను కలిగి ఉన్నారు.",
+मान लीजिए कि यह महिला प्रभावित थी और उसकी एक और बहन है और उनके माता - पिता अप्रभावित थे ।,ఈ మహిళ ప్రభావితమైందని మరియు మరొక సోదరిని కలిగి ఉన్నారని అనుకుందాం మరియు వారి తల్లిదండ్రులు ప్రభావితం కాలేదు.,
+"इसी तरह एक और परिवार था , परिवार 2 , परिवार 3 परिवार 3 के साथ ।","అదేవిధంగా మరొక కుటుంబం, కుటుంబం 2, కుటుంబం 3 తో కుటుంబం 3 ఉన్నది.",
+"इसलिए , जब आपके पास एक बार आपके पास परिवार की एक निश्चित राशि होती है जिसके लिए आप बीमारी के कारण के लिए स्क्रीन कर सकते हैं , स्क्रीन कर सकते हैं ।","అందువల్ల, మీరు కొంత మొత్తంలో కుటుంబాన్ని కలిగి ఉంటే, దాని కోసం మీరు పరీక్షించవచ్చు, వ్యాధి యొక్క కారణాన్ని పరీక్షించండి.",
+"तो क्या किया जाता है कि डीएनए को परिवार के सभी सदस्यों से निकाला जाता है जो मौजूद हैं , और फिर वे ईएसटी मार्कर हैं ।","కాబట్టి ఏమి జరిగిందంటే, అక్కడ ఉన్న కుటుంబ సభ్యులందరి నుండి డిఎన్‌ఎ సేకరించబడుతుంది, ఆపై వారు ఇఎస్‌టి గుర్తులు.",
+"अब ईएसटी मार्कर क्या हैं ये छोटे व्यक्त अनुक्रम ( sequence ) टैग हैं , जो गुणसूत्र के विशेष क्षेत्र के लिए अद्वितीय हैं ।","ఇప్పుడు ఈ చిన్న ఉచ్చారణ దృశ్యాలు ఏమిటి ఈ‌ఎస్‌టి గుర్తులు
+(ఆర్డర్) టాగ్లు క్రోమోజోమ్ యొక్క నిర్దిష్ట ప్రాంతానికి ప్రత్యేకమైనవి.",
+ये क्षेत्रों के लिए अद्वितीय हैं ।,ఇవి ఈ ప్రాంతాలకు ప్రత్యేకమైనవి.,
+"तो , वैज्ञानिक इन ईएसटी अनुक्रम ( sequence ) के लिए क्या स्क्रीन करते हैं , इसलिए मान लें कि लगभग 250 ईएसटी अनुक्रम ( sequence ) क्रोमोसोम के लगभग सभी ऑटोसोम्स को कवर कर सकते हैं ।","కాబట్టి, ఈ ఈ‌ఎస్‌టి సన్నివేశాల కోసం శాస్త్రవేత్తలు ఏమి చేస్తారు, కాబట్టి సుమారు 250 ఈ‌ఎస్‌టి సన్నివేశాలు క్రోమోజోమ్‌ల యొక్క అన్ని ఆటోసోమ్‌లను కవర్ చేయగలవని అనుకుందాం.",
+"और , वहां से वे लिंक करते हैं , वे यह देखने की कोशिश करते हैं कि ईएसटी क्षेत्र या ईएसटी किस बीमारी से अलग हो रहा है ।","అక్కడ నుండి వారు లింక్ చేస్తారు మరియు, వారు ఈ‌ఎస్‌టి ప్రాంతం లేదా ఈ‌ఎస్‌టి  ఏ వ్యాధి నుండి వేరుచేయబడుతుందో చూడటానికి ప్రయత్నిస్తారు.",
+"उसके द्वारा मेरा मतलब है कि जो व्यक्ति प्रभावित होते हैं , उनमें से कौन हमेशा मौजूद रहता है ।","దీని ద్వారా నేను ప్రభావితమైన వ్యక్తుల గురించి, ఎవరు ఎల్లప్పుడూ ఉంటారు.",
+"उदाहरण के लिए , इस मादा में और फिर , दूसरे परिवार का दूसरा व्यक्ति जो प्रभावित है , अगर वह ईएसटी मार्कर मौजूद है या नहीं ।","ఉదాహరణకు, ఈ ఆడవారిలో  లేదా, మరొక కుటుంబానికి చెందిన మరొక వ్యక్తి, ఆ ఈ‌ఎస్‌టి మార్కర్ ఉన్నట్లయితే.",
+"तो , इससे वे गुणसूत्र के क्षेत्र में संकुचित हो गए ।","కాబట్టి, దీనితో అవి క్రోమోజోమ్ ప్రాంతంలో ఇరుకైనవి.",
+"और , इस बीमारी में मामला गुणसूत्र 6 और इस क्षेत्र का था ।","మరియు, ఈ వ్యాధి కేసు క్రోమోజోమ్ 6 మరియు ఈ ప్రాంతం.",
+"इसलिए , यहां से इस ईएसटी का उपयोग करके और उनके द्वारा डिज़ाइन की गई एक छोटी जांच का , और फिर उन्होंने स्क्रीनिंग की और फिर उन्होंने इसके लिए एक सीडीएनए लाइब्रेरी की स्क्रीनिंग की ।","కాబట్టి, ఇక్కడ నుండి, ఈ ఈ‌ఎస్‌టి మరియు వారు రూపొందించిన ఒక చిన్న దర్యాప్తును ఉపయోగించి, ఆపై వారు పరీక్షించి, దాని కోసం వారు ఒక సిడిఎన్ఎ లైబ్రరీని ప్రదర్శించారు.",
+"वे उन्हें कई पुस्तकालयों के लिए स्क्रीन के रूप में संरेखित करने की कोशिश करते हैं , उन्हें अनुक्रम ( sequence ) देते हैं क्योंकि अनुक्रमण ( sequence ) पहले से ही सिखाया जा रहा है और ऐसे कई तरीके हैं जिनके द्वारा आप अनुक्रम ( sequence ) कर सकते हैं , और फिर आप एक क्रम पर पहुंचते हैं ।","వారు అనేక లైబ్రరీలకు స్క్రీన్‌లుగా వాటిని సమలేఖనం చేయడానికి ప్రయత్నిస్తారు, వారికి సీక్వెన్సింగ్ ఇవ్వడం వల్ల సీక్వెన్సింగ్ ఇప్పటికే బోధించబడుతోంది మరియు మీరు క్రమం చేయడానికి అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి ఉన్నారా, ఆపై మీరు ఒక క్రమం వద్దకు వస్తారు",
+"इस सत्र में हम उस अनुक्रम ( sequence ) के साथ शुरू करेंगे जो आ चुका है और ये अनुक्रम ( sequence ) के कुछ सौ बेस पेयर हैं , यह 5 प्राइम एंड है और यह सीक्वेंस का 3 प्राइम एंड है ।","మేము ఈ సెషన్‌ను వచ్చిన సీక్వెన్స్‌తో ప్రారంభిస్తాము మరియు ఇవి కొన్ని వందల బేస్ జతలు, ఇది 5 ప్రైమ్ ఎండ్ మరియు ఇది సీక్వెన్స్ యొక్క 3 ప్రైమ్ ఎండ్.",
+"इसलिए , वर्तमान खोज टूल का उपयोग करके हम जो भी जानकारी ले सकते हैं , वह है हम उस तक पहुँच सकते हैं या जो अनुक्रम ( sequence ) के इस कुछ सौ बेस जोड़ी का उपयोग करके प्राप्त किया जा सकता है ।","అందువల్ల, ప్రస్తుత శోధన సాధనాన్ని ఉపయోగించి మనం కనుగొనగలిగే సమాచారం ఏమిటంటే, మేము దీన్ని యాక్సెస్ చేయగలమా లేదా ఈ కొన్ని వందల బేస్ జత క్రమాన్ని ఉపయోగించి తిరిగి పొందగలమా.",
+यही आज हम सीखेंगे ।,ఈ రోజు మనం దీనిని నేర్చుకుంటాము.,
+"तो उन व्यापक रूप से उपयोग किए जाने वाले खोज इंजनों में से एक का उपयोग करना है , जिनमें से एक NCBI है , एक और UCSC जीनोम ब्राउज़र ( genome browser ) है , एक अन्य है एन्सेंबल ( Ensembl ) ।","కాబట్టి ఎక్కువగా ఉపయోగించే సెర్చ్ ఇంజన్లలో ఒకటి ఎన్‌సిబిఐ, మరొకటి యుసిఎస్‌సి జీనోమ్ బ్రౌజర్, మరొకటి ఎన్సెంబ్ల్.",
+इसलिए आज हम NCBI के बारे में अधिक जानेंगे और फिर हम अन्य खोज इंजन में से एक पर ऑनलाइन देखेंगे जो कि एसेंबल है ।,"కాబట్టి ఈ రోజు మనం ఎన్‌సిబిఐ గురించి మరింత తెలుసుకుంటాము, ఆపై సమీకరించే ఇతర సెర్చ్ ఇంజన్లలో ఒకదాన్ని ఆన్‌లైన్‌లో చూస్తాము.",
+"इसलिए , चूंकि हमारे पास कुछ सौ बेस जोड़ी थी और हमें नहीं पता था कि यह किस जीन से है या यह कोडिंग क्षेत्र है या कोडिंग क्षेत्र नहीं है या यह केवल जीन का एक इंट्रॉन है या जीन का एक एक्सॉन है वे जानकारी जो हमारे पास नहीं है ।",".కాబట్టి, మనకు కొన్ని వందల బేస్ జతలు ఉన్నందున మరియు అది ఏ జన్యువు నుండి వచ్చిందో మాకు తెలియదు లేదా అది కోడింగ్ ప్రాంతం లేదా కోడింగ్ ప్రాంతం కాదా లేదా అది కేవలం ఒక జన్యువు యొక్క ఇంట్రాన్ లేదా ఒక జన్యువు యొక్క ఎక్సోన్, మనకు సమాచారం కలిగి ఉన్నది.",
+"तो , ऐसा ही एक तरीका BLAST का उपयोग करना है ।","కాబట్టి, అలాంటి ఒక పద్ధతి బ్లాస్ట్ ను ఉపయోగించడం.",
+"और , यहाँ BLAST का पेज है , जो कि बेसिक लोकल एलाइनमेंट सर्च टूल है ।",ఇక్కడ బ్లాస్ట్ కోసం పేజీ ఉంది మరియు ఇది ప్రాథమిక స్థానిక అమరిక శోధన సాధనం.,
+"इसलिए , यह क्या करता है कि यह जैविक अनुक्रमों के बीच समानता का क्षेत्र पाता है ।","అందువల్ల, ఇది ఏమిటంటే, ఇది జీవ శ్రేణుల మధ్య సారూప్యత ఉన్న ప్రాంతాన్ని కనుగొంటుంది.",
+यह कार्यक्रम यह न्यूक्लियोटाइड्स ( nucleotides ) या प्रोटीन अनुक्रमों की तुलना अनुक्रम ( sequence ) डेटाबेस से करता है और सांख्यिकीय महत्व की गणना करता है ।,ఈ ప్రోగ్రామ్ న్యూక్లియోటైడ్లు లేదా ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్‌లను సీక్వెన్స్ డేటాబేస్‌తో పోల్చడం యొక్క గణాంక ప్రాముఖ్యతను లెక్కిస్తుంది.,
+"इसलिए , विभिन्न विस्फोट कार्यक्रम हैं जैसे एक न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) विस्फोट है , दूसरा प्रोटीन विस्फोट है ।","అందువల్ల, ఒకటి న్యూక్లియోటైడ్ పేలుడు, మరొకటి ప్రోటీన్ పేలుడు వంటి వివిధ పేలుడు సంఘటనలు ఉన్నాయి.",
+अब आपके पास अनुक्रम ( sequence ) का एक खंड है जिसे प्रोटीन में परिवर्तित किया जा सकता है और फिर इसे ब्लास्टक्स कहा जाता है जो प्रोटीन डेटा बेस के लिए ब्लास्ट हो सकता है ।,"ఇప్పుడు మీరు ఒక సీక్వెన్స్ యొక్క విభాగాన్ని కలిగి ఉన్నారు, అది ప్రోటీన్గా మార్చబడుతుంది మరియు దానిని బ్లాస్ట్ఎక్స్  అని పిలుస్తారు, ఇది ప్రోటీన్ డేటా బేస్ కోసం బ్లాస్ట్ కావచ్చు.",
+"इसी तरह , प्रोटीन का न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) में अनुवाद किया जा सकता है और फिर इसे दूसरे न्यूक्लियोटाइड डेटा बेस ( nucleotide database ) में ब्लास्ट किया जा सकता है ।","అదేవిధంగా, ఒక ప్రోటీన్‌ను న్యూక్లియోటైడ్‌లోకి అనువదించవచ్చు మరియు తరువాత మరొక న్యూక్లియోటైడ్ డేటాబేస్ ((| ডেটাবেস | డేటాబేస్)) ((| ડેટાબેઝ | డేటాబేస్)) లోకి పేల్చవచ్చు.",
+और इसे tblastn कहा जाता है ।,మరియు దీనిని టి బ్లాస్ట ఎన్ అంటారు.,
+"इसलिए , जैसा कि हमने देखा है कि हमारे पास डीएनए अनुक्रम ( sequence ) था इसलिए हम न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) विस्फोट के लिए जाएंगे और यह देखने की कोशिश करेंगे कि यह किस क्षेत्र से जुड़ा हुआ है ।","కాబట్టి, మనకు డి ఎన్ ఏ క్రమం ఉందని మేము చూసినట్లుగా, మేము న్యూక్లియోటైడ్ పేలుడు కోసం వెళ్లి అది ఏ ప్రాంతంతో సంబంధం కలిగి ఉందో చూడటానికి ప్రయత్నిస్తాము.",
+"लेकिन , इससे पहले कि हम किस क्षेत्र में जा रहे हैं , बहुत संक्षेप में हम इस पर गौर करेंगे कि अनुक्रम ( sequence ) संरेखण का क्या अर्थ है और अनुक्रम ( sequence ) को संरेखित करने के लिए विभिन्न रणनीतियों का उपयोग क्या किया जाता है ।","కానీ, మనం ఏ ప్రాంతానికి వెళ్ళేముందు చాలా క్లుప్తంగా ఉండబోతున్నాం, సీక్వెన్స్ అలైన్‌మెంట్ అంటే ఏమిటి మరియు ఒక సీక్వెన్స్‌ను సమలేఖనం చేయడానికి వేర్వేరు వ్యూహాలను ఉపయోగిస్తాము.",
+"इसलिए , दो प्रमुख शब्द हैं जो आप अधिक बार सामना करेंगे जो कि वैश्विक बनाम स्थानीय संरेखण है ।","అందువల్ల, మీరు తరచుగా ఎదుర్కొనే రెండు కీలక పదాలు ఉన్నాయి, ఇది గ్లోబల్ వర్సెస్ లోకల్ అలైన్‌మెంట్.",
+"इसलिए , बहुत संक्षेप में वैश्विक क्या है और स्थानीय संरेखण क्या है ।","అందువల్ల, గ్లోబల్ అంటే ఏమిటి మరియు స్థానిక అమరిక ఏమిటి.",
+आइए इन दो अनुक्रमों पर गौर करें ।,గ్లోబల్ అంటే ఏమిటి మరియు స్థానిక అమరిక అంటే ఏమిటి.,
+"अब , आपको इन दो अनुक्रमों को संरेखित करना है , एक यह क्रम है और दूसरा यह है ।","ఇప్పుడు, మీరు ఈ రెండు సన్నివేశాలను సమలేఖనం చేయాలి, ఒకటి ఈ క్రమం మరియు మరొకటి.",
+अब दो तरीके हैं जिनके द्वारा आप इस अनुक्रम ( sequence ) को संरेखित कर सकते हैं ।,ఇప్పుడు మీరు ఈ క్రమాన్ని సమలేఖనం చేయడానికి రెండు మార్గాలు ఉన్నాయి.,
+"एक , यह है कि आप बस एक - एक करके जाएं और उदाहरण के लिए यहां संरेखित करें और प्रयास करें यदि मैंने इसे एक के साथ संरेखित किया है तो यह TACTCA और इसी तरह होगा ।",".ఒకటి, మీరు ఒక్కొక్కటిగా వెళ్లి ఇక్కడ ఉదాహరణకు సమలేఖనం చేయండి మరియు నేను దానిని ఒకదానితో సమలేఖనం చేస్తే అది టి‌ఏ‌సి‌టి‌సి‌ఏ అవుతుంది.",
+"और आप स्कोर की कोशिश और गणना करेंगे , जो कि विभिन्न एल्गोरिदम पर आधारित है कि इस संरेखण का स्कोर क्या है ।",మరియు మీరు ఈ అమరిక యొక్క స్కోరు ఏమిటో వేర్వేరు అల్గోరిథంలపై ఆధారపడిన స్కోర్‌ను ప్రయత్నించి లెక్కిస్తారు.,
+"अब , एक और तरीका यह है कि आप छोड़ दें आप एक - एक करके नहीं जाते हैं , लेकिन आप कोशिश करेंगे और छोटे खिंचाव की तलाश करेंगे जो सबसे अच्छा संरेखित कर रहे हैं ।","ఇప్పుడు, మరొక మార్గం ఏమిటంటే, మీరు ఒక్కొక్కటిగా వెళ్లవద్దు, కానీ మీరు ఉత్తమంగా అమర్చిన చిన్న సాగతీత కోసం ప్రయత్నిస్తారు.",
+"उदाहरण के लिए , यदि आप इस TACTCACGG के साथ यहां संरेखित करते हैं , तो यहां होगा ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఈ టి‌ఏ‌సి‌టి‌సి‌ఏ సి‌జి‌జి తో ఇక్కడ సమలేఖనం చేస్తే, అది ఇక్కడ ఉంటుంది.",
+"आप देखेंगे कि स्थानीय स्ट्रेच अधिक संरेखित कर रहे हैं , इसलिए इसे वैश्विक संरेखण को पहली विधि कहा जाता है और दूसरी विधि को स्थानीय संरेखण कहा जाता है ।","స్థానిక విస్తరణలు మరింత సమలేఖనం చేయబడిందని మీరు చూస్తారు, కాబట్టి దీనిని గ్లోబల్ అలైన్‌మెంట్ అని మొదటి పద్ధతిగా మరియు రెండవ పద్ధతిని లోకల్ అలైన్‌మెంట్ అంటారు.",
+"इसी तरह , यदि आपको इन दो अनुक्रमों को संरेखित करना है जो लगभग समान लंबाई के हैं तो उन्हें विश्व स्तर पर संरेखित करना सबसे अच्छा है ।","అదేవిధంగా, మీరు ఈ రెండు సన్నివేశాలను సుమారు ఒకే పొడవుతో సమలేఖనం చేయవలసి వస్తే, వాటిని ప్రపంచవ్యాప్తంగా సమలేఖనం చేయడం మంచిది.",
+इसलिए जब उन्हें स्थानीय रूप से संरेखित करने के लिए अनुक्रम ( sequence ) का एक छोटा सा खिंचाव होता है और यदि डीएनए ( DNA ) अनुक्रमों की समान लंबाई के बराबर लंबाई होती है तो वैश्विक स्तर पर संरेखित किया जा सकता है ।,"కాబట్టి వాటిని స్థానికంగా సమలేఖనం చేయడానికి క్రమం యొక్క చిన్న విస్తరణ ఉన్నప్పుడు మరియు డి‌ఎన్‌ఏ  సన్నివేశాలు ఒకే పొడవుకు సమానమైన పొడవు కలిగి ఉంటే, అప్పుడు సమలేఖనం ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉంటుంది.",
+"इसलिए , अलग - अलग एल्गोरिदम स्कोर का उपयोग करते हुए इन संरेखण पर गणना की जाती है ।",వేర్వేరు అల్గోరిథం స్కోర్‌లను ఉపయోగించి ఈ అమరికలపై లెక్కలు నిర్వహిస్తారు.,
+"उनमें से कुछ ऐसे हैं जहां से आप शुरू कर रहे हैं , पहले संरेखित नहीं किया गया है और जहां संरेखण शुरू होता है , उसके बीच का अंतर है , फिर बीच में अंतर दंड हैं जहां बेमेल हैं या आप कुछ आधारों को चमकाते हैं ।","వాటిలో కొన్ని మీరు ఎక్కడ ప్రారంభిస్తున్నాయో, మొదట సమలేఖనం చేయకపోవటం మరియు అమరిక ఎక్కడ మొదలవుతుందో మధ్య వ్యత్యాసం, తరువాత మధ్యలో ఉన్న వ్యత్యాసం సరిపోలని చోట జరిమానాలు లేదా మీరు కొన్ని స్థావరాలను ప్రకాశవంతం చేస్తారు.",
+तो आप एक और खिंचाव के लिए संरेखित करें ।,కాబట్టి మీరు మరొక సాగతీత కోసం సమలేఖనం చేస్తారు.,
+"उदाहरण के लिए , मान लें कि यह इस क्रम में से एक है यह 5 अभाज्य , 3 अभाज्य है और फिर आपके पास एक और क्रम है ।","ఉదాహరణకు, ఇది ఈ క్రమంలో ఒకటి అని అనుకుందాం, ఇది 5 ప్రైమ్, 3 ప్రైమ్, ఆపై మీకు మరొక సీక్వెన్స్ ఉంది.",
+"तो , यह यहाँ संरेखित करता है लेकिन फिर कुछ बेमेल हैं ताकि आप इसे छोड़ दें और फिर से संरेखित करें ।","ఇది ఇక్కడ సమలేఖనం చేస్తుంది, అయితే కొంత అసమతుల్యత ఉంది, తద్వారా మీరు దాన్ని వదిలి తిరిగి సమలేఖనం చేస్తారు.",
+"तो , इसके लिए एक निश्चित जुर्माना होगा और फिर इन क्षेत्रों में जुर्माना बढ़ेगा ताकि स्कोर की गणना की जाए और इसे BLAST डेटा में भी दर्शाया जाए ।","కాబట్టి, దీనికి స్థిర పెనాల్టీ ఉంటుంది మరియు తరువాత ఈ ప్రాంతాల్లో పెనాల్టీ పెరుగుతుంది, తద్వారా స్కోరు లెక్కించబడుతుంది మరియు ఇది బ్లాస్ట్  డేటాలో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది.",
+"तो , अब हम इस पर ध्यान दें कि हम इसके बारे में कैसे जाते हैं ।","కాబట్టి, ఇప్పుడు మనం దాని గురించి ఎలా వెళ్తామో దానిపై దృష్టి పెడదాం.",
+"तो ऐसा क्या होता है , यह BLAST होम पेज है जहां आपके पास अलग - अलग तरीके हैं जैसा कि मैंने पहले ही बता दिया है BLASTn , प्रोटीन के लिए BLASTp BLASTx जहां न्यूक्लियोटाइड प्रोटीन में परिवर्तित हो जाता है और फिर BLAST पूरे प्रोटीन डेटा बेस में ।","కాబట్టి ఏమి జరుగుతుందో ఈ బ్లాస్ట్ హోమ్ పేజీ, ఇక్కడ నేను ఇప్పటికే లాస్ట్ ఎన్ , ప్రోటీన్ల కొరకు బ్లాస్ట్ పి , న్యూక్లియోటైడ్లను ప్రోటీన్లుగా మార్చడం మరియు తరువాత మొత్తం ప్రోటీన్ డేటా బేస్ లో బ్లాస్ట్",
+"इसी तरह , न्यूक्लियोटाइड का अनुवाद किया जाता है और फिर इसे ब्लास्ट किया जाता है या प्रोटीन डेटा बेस में अनुक्रमों से जोड़ा जाता है ।","అదేవిధంగా, న్యూక్లియోటైడ్లు అనువదించబడి, ఆపై పేల్చివేయబడతాయి లేదా ప్రోటీన్ డేటా బేస్ లోని సన్నివేశాలతో అనుసంధానించబడతాయి.",
+"तो , यहां आप अपना अनुक्रम ( sequence ) दर्ज कर सकते हैं जिसमें वह अनुक्रम ( sequence ) एक अलग प्रारूप में दर्ज किया जा सकता है , जिसमें परिग्रहण संख्याएं हैं , जो कि एनसीबीआई द्वारा दी गई हैं और जो अद्वितीय है ।","కాబట్టి, ఇక్కడ మీరు మీ క్రమాన్ని ఎంటర్ చెయ్యవచ్చు, దీనిలో సీక్వెన్స్ వేరే ఫార్మాట్‌లో నమోదు చేయవచ్చు, ఇది ఎన్‌సిబిఐ ఇచ్చిన ప్రవేశ సంఖ్యలను కలిగి ఉంటుంది మరియు ఇది ప్రత్యేకమైనది.",
+"मान लीजिए कि आपके पास एक जीन है जिसके लिए आप ब्लास्ट करना चाहते हैं , तो आपको बस उस एक्सेस नंबर को डालना होगा और टूल इसे ले जाएगा या आप FASTA अनुक्रम ( sequence ) पेस्ट कर सकते हैं ।","మీరు పేల్చాలనుకునే జన్యువు ఉందని అనుకుందాం, మీరు ఆ యాక్సెస్ నంబర్‌ను నమోదు చేయాలి మరియు సాధనం దానిని తీసుకుంటుంది లేదా మీరు ఫాస్టా క్రమాన్ని అతికించవచ్చు.",
+अब FASTA अनुक्रम ( sequence ) न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) या डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) लिखने का एक प्रारूप है ।,ఇప్పుడు ఫాస్టా సీక్వెన్స్ న్యూక్లియోటైడ్ లేదా డిఎన్ఎ సీక్వెన్స్ రాయడానికి ఒక ఫార్మాట్.,
+फिर अपनी आवश्यकता के आधार पर आप कर सकते हैं ... आप किसी विशेष डेटा बेस का उपयोग कर सकते हैं ।,అప్పుడు మీ అవసరాన్ని బట్టి మీరు చేయవచ్చు ... మీరు ఒక నిర్దిష్ట డేటా బేస్ ను ఉపయోగించవచ్చు.,
+"मान लीजिए कि आप मानव जीनोमिक ( genomics ) या ट्रांसस्क्रिप्ट या माउस जीनोमिक , ट्रांसस्क्रिप्ट का उपयोग करना चाहते हैं या आप अन्य जीवों को चुन सकते हैं या उन्हें बाहर कर सकते हैं , उन्हें जोड़ सकते हैं ।","మీరు మానవ జన్యుశాస్త్రం లేదా ట్రాన్స్క్రిప్ట్స్ లేదా మౌస్ జెనోమిక్, ట్రాన్స్క్రిప్ట్స్ ఉపయోగించాలనుకుంటున్నారని అనుకుందాం లేదా మీరు ఇతర జీవులను ఎన్నుకోవచ్చు లేదా వాటిని మినహాయించవచ్చు, వాటిని జోడించండి.",
+जो भी आपके मानदंड हैं जो आप कर सकते हैं और फिर आप केवल ब्लास्ट पर क्लिक कर सकते हैं ।,మీ ప్రమాణాలు ఏమైనప్పటికీ మీరు దీన్ని చెయ్యవచ్చు మరియు మీరు పేలుడుపై క్లిక్ చేయవచ్చు.,
+"तो , हमारे मामले में यह क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) था जिसे मैंने यहाँ चिपकाया है और फिर आप ब्लास्ट पर क्लिक करें बस यही डिफ़ॉल्ट सेटिंग है ।","కాబట్టి, మా విషయంలో, ఇది నేను ఇక్కడ అతికించిన ప్రశ్న క్రమం మరియు మీరు పేలుడుపై క్లిక్ చేస్తే అది డిఫాల్ట్ సెట్టింగ్ మాత్రమే.",
+"मैंने कुछ भी नहीं बदला है , और आप विस्फोट पर क्लिक करें ।",నేను ఏమీ మార్చలేదు మరియు మీరు పేలుడు క్లిక్ చేయండి.,
+तो क्या परिणाम मिलते हैं कभी - कभी सॉफ्टवेयर में समय लगता है और वह कर रहा है ।,కాబట్టి ఫలితాలు ఏమిటి? కొన్నిసార్లు సాఫ్ట్‌వేర్ సమయం పడుతుంది మరియు చేస్తోంది.,
+"और , इस तरह यह पृष्ठ आता है ।","మరియు, ఈ పేజీ ఎలా వస్తుంది.",
+"यह नौकरी का शीर्षक है और यह आपका क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) है , और यह आपके द्वारा सबमिट किया गया समय है , और कितना समय बीत चुका है ।","ఇది ఉద్యోగ శీర్షిక మరియు ఇది మీ ప్రశ్న క్రమం, మరియు ఇది మీరు సమర్పించిన సమయం మరియు ఎంత సమయం గడిచిపోయింది.",
+फिर आपके पास एक परिणाम पृष्ठ होगा ।,అప్పుడు మీకు ఫలిత పేజీ ఉంటుంది.,
+यह ब्लास्ट रिजल्ट पेज है ।,ఇది పేలుడు ఫలిత పేజీ.,
+"तो , यहाँ ये क्वेरी है , विवरण , आपने न्यूक्लिक एसिड ( nucleic acid ) में डाला था जो 421 बेस पेयर था ।","కాబట్టి, ఇక్కడ ప్రశ్న, వివరణ, మీరు న్యూక్లియిక్ ఆమ్లంలో ఉంచారు, ఇది 421 బేస్ జత.",
+"और , यह डेटा बेस है जिसके माध्यम से इसने खोज की है और यह गैर - अनावश्यक डेटा बेस है ।","మరియు, ఇది శోధించిన డేటా బేస్ మరియు అనవసరమైన డేటా బేస్.",
+गैर निरर्थक डेटा बेस ।,పునరావృతం కాని డేటా బేస్.,
+"फिर इसका वर्णन है , न्यूक्लियोटाइड संग्रह के रूप में ।",అప్పుడు దీనిని న్యూక్లియోటైడ్ సేకరణగా వర్ణించారు.,
+फिर यह BLASTn है और फिर आपको 40 विषय अनुक्रम ( sequence ) पर शीर्ष 40 BLAST का वितरण मिलता है ।,అప్పుడు ఇది ఒక పేలుడు మరియు మీరు 40 విషయ సన్నివేశాలలో టాప్ 40 పేలుడు పంపిణీని పొందుతారు.,
+"तो ये 40 अनुक्रम ( sequence ) विषय हैं , विषय क्रम हैं जिनके खिलाफ ये सबसे अच्छे स्कोर वाले हैं ।","కాబట్టి ఇవి 40 సీక్వెన్స్ సబ్జెక్టులు, వాటికి వ్యతిరేకంగా ఉత్తమ స్కోర్లు ఉన్న సబ్జెక్టు సీక్వెన్సులు.",
+"और , स्कोर को यहां रंग के प्रारूप में दिखाया गया है ।","మరియు, స్కోరు ఇక్కడ రంగు ఆకృతిలో చూపబడింది.",
+"तो , लाल सबसे अधिक दिखाता है और काला एक काला सबसे कम दिखाता है ।","కాబట్టి, ఎరుపు అత్యధికంగా చూపిస్తుంది మరియు నలుపు ఒకటి అత్యల్పంగా చూపిస్తుంది.",
+"और , यह आपकी क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) है जो 421 बेस पेयर लंबी थी ।","మరియు, ఇది మీ ప్రశ్న క్రమం, ఇది 421 బేస్ జతల పొడవు.",
+"अब इसमें आप हमेशा अपना माउस ले सकते हैं और आप यह जान सकते हैं कि वह क्रम क्या है , संरेखण क्या है , परिग्रहण संख्या क्या है और ई - मान स्कोर क्या है , मैं थोड़े समय में समझाऊंगा ।","ఇప్పుడు మీరు ఎప్పుడైనా మీ మౌస్ను దానిలో కదిలించవచ్చు మరియు క్రమం ఏమిటి, అమరిక ఏమిటి, ప్రవేశ సంఖ్య ఏమిటి మరియు ఇ-విలువ స్కోరు ఏమిటో మీరు తెలుసుకోవచ్చు, నేను తక్కువ సమయంలో వివరిస్తాను.",
+"लेकिन , जब आप इसे ऑनलाइन कर रहे हैं , तो आप नीचे स्क्रॉल कर सकते हैं और देख सकते हैं कि विभिन्न प्रजातियों के कई और अनुक्रम ( sequence ) हैं , जिनसे आपके प्रश्नों का क्रम संरेखित हुआ है ।","కానీ, మీరు దీన్ని ఆన్‌లైన్‌లో చేస్తున్నప్పుడు, మీరు క్రిందికి స్క్రోల్ చేయవచ్చు మరియు మీ ప్రశ్నల క్రమాన్ని సమం చేసే వివిధ జాతుల మరెన్నో సన్నివేశాలు ఉన్నాయని చూడవచ్చు.",
+"तो , कुल स्कोर में अधिकतम स्कोर क्या हो सकता है और क्वेरी को कितना कवर किया गया है , यहां दिया गया है ।",మొత్తం స్కోరులో గరిష్ట స్కోరు ఏమిటో మరియు ప్రశ్న ఎంత కవర్ చేయబడిందో ఇక్కడ ఉంది.,
+"अब , ई - मूल्य क्या है ।","ఇప్పుడు, ఇ-విలువ ఏమిటి.",
+"तो , ई - मूल्य हिट की संख्या को परिभाषित करता है जिसे आप बदलाव से उम्मीद कर सकते हैं ।","కాబట్టి, మార్పు నుండి మీరు ఆశించే హిట్ల సంఖ్యను E - విలువ నిర్వచిస్తుంది.",
+"इसलिए , यहां यह शून्य है , जिसका अर्थ है कि आपकी क्वेरी के सभी आधार जोड़े सौ प्रतिशत संरेखित कर रहे थे ।","అందువల్ల, ఇక్కడ ఇది సున్నా, అంటే మీ ప్రశ్న యొక్క అన్ని బేస్ జతలు వంద శాతం సమలేఖనం చేయబడ్డాయి.",
+"और , यह एक मौका घटना नहीं थी ।","మరియు, ఇది ఒక అవకాశం సంఘటన కాదు.",
+"और , यहां आपके पास परिग्रहण संख्याएं हैं , जिसके द्वारा आप इस विशेष प्रतिलेख तक पहुंच सकते हैं , जो यहां है , यह EPM2A की तरह है जो I Lafora रोग से जुड़ा हुआ है और प्रोटीन लाफोरिन है , और यह एक प्रतिलेखीय संस्करण X6 mRNA है और आप इन तक पहुँच सकते हैं इस एक्सेस आईडी द्वारा ।","మరియు, ఇక్కడ మీకు ప్రవేశ సంఖ్యలు ఉన్నాయి, దీని ద్వారా మీరు ఈ ప్రత్యేకమైన ట్రాన్స్క్రిప్ట్ను యాక్సెస్ చేయవచ్చు, ఇది ఇక్కడ ఉంది, ఇది నేను లాఫోరా వ్యాధి మరియు ప్రోటీన్ లాఫోరిన్తో సంబంధం ఉన్న EPM2A లాగా ఉంటుంది మరియు ఇది ట్రాన్స్క్రిప్షనల్ వేరియంట్ X6 mRNA మరియు మీరు వాటిని ఈ యాక్సెస్ ID ద్వారా యాక్సెస్ చేయవచ్చు.",
+"इसलिए , एक बार आपके पास यह एक्सेस आईडी है ।","కాబట్టి, ఒకసారి మీకు ఈ యాక్సెస్ ఐడి ఉంది.",
+"फिर , आप यह भी देख सकते हैं कि आपके क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) को किस तरह से विषय अनुक्रम ( sequence ) में संरेखित किया गया था या इस क्रम के लिए जिसे खोज इंजन ने खोजा है ।","అప్పుడు, మీ ప్రశ్న క్రమం విషయ శ్రేణికి లేదా సెర్చ్ ఇంజిన్ శోధించిన క్రమానికి ఎలా సమలేఖనం చేయబడిందో కూడా మీరు చూడవచ్చు.",
+"तो , यहाँ आप देखते हैं कि यह आपकी क्वेरी है और यह विषय अनुक्रम ( sequence ) है ।","కాబట్టి, ఇక్కడ ఇది మీ ప్రశ్న మరియు ఇది విషయ క్రమం అని మీరు చూస్తారు.",
+"आपकी क्वेरी , पहला न्यूक्लियोटाइड विषय अनुक्रम ( sequence ) के 2393 या 2393 वें बेस जोड़े के साथ संरेखित है और वहां से यह 2813 बेस जोड़ी तक संरेखित हो रहा है ।",మీ ప్రశ్న మొదటి న్యూక్లియోటైడ్ సబ్జెక్ట్ సీక్వెన్స్ యొక్క 2393 లేదా 2393 వ బేస్ జతలతో సమలేఖనం అవుతుంది మరియు అక్కడ నుండి ఇది 2813 బేస్ జతతో సమలేఖనం అవుతుంది.,
+"अब , यहाँ से आप इस अनुक्रम को देख सकते हैं कि आप क्या पाते हैं कि यह , पहला हिट जो है खोज इंजन ने दिया है , यह एक प्रोटीन EPM2A या Laforin EPM2A या Laforin है और यह जुड़ा हुआ है मिर्गी का एक प्रगतिशील मायोक्लोनस प्रकार ।","ఇప్పుడు, ఇక్కడ నుండి మీరు ఈ క్రమాన్ని చూడవచ్చు, ఇది సెర్చ్ ఇంజిన్ ఇచ్చిన మొదటి హిట్, ప్రోటీన్  ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  లేదా లాఫోరిన్   ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  లేదా లాఫోరిన్ మరియు ఇది ప్రగతిశీల మయోక్లోనస్ రకం మూర్ఛతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.",
+"नीचे आपको इस प्रविष्टि के बारे में सभी जानकारी है , जो भी जीवों में यह पाया जाता है ।",ఈ ఎంట్రీ గురించి జీవులన్నింటిలో మీకు ఏమైనా సమాచారం క్రింద ఉంది.,
+"यह यूकेरियोट्स ( eukaryotes ) , मेटाज़ोन ( metazoan ) , कॉर्डडेटा ( corddata ) में पाया जाता है ।","ఇది యూకారియోట్స్, మెటాజోవాన్ మరియు కార్డిడేటాలో కనిపిస్తుంది.",
+फिर इसके बारे में कॉमन्स हैं ।,అప్పుడు దాని గురించి కామన్స్ ఉన్నాయి.,
+"एनसीबीआई ( NCBI ) ने एनोटेशन ( annotation ) स्थिति , उदाहरण के लिए , इसे किस जीनोम एनोटेशन ( genome annotation ) डेटा प्रदान किया है ।","ఎన్‌సిబిఐ దీనికి జన్యు ఉల్లేఖన డేటాను అందించింది, ఉదాహరణకు ఉల్లేఖన స్థితి, ఉదా.",
+"और फिर , जैसा कि आप नीचे स्क्रॉल करेंगे , आपको उस बारे में बहुत सारी जानकारी मिल जाएगी ।","ఆపై, మీరు క్రిందికి స్క్రోల్ చేస్తున్నప్పుడు, మీరు దాని గురించి చాలా సమాచారాన్ని పొందుతారు.",
+"यदि आप इस के ग्राफिक्स पर क्लिक करते हैं , तो आप संरेखण को एक ग्राफ के रूप में देख सकते हैं ।","మీరు దీని గ్రాఫిక్స్  పై  క్లిక్ చేస్తే, మీరు అమరికను గ్రాఫ్‌గా చూడవచ్చు.",
+"यहाँ , यह आपका क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) है और यह EPM2A है और वे कैसे संरेखित कर रहे हैं ।","ఇక్కడ, ఇది మీ ప్రశ్న క్రమం మరియు ఇది ఈ‌పి‌ఎం2ఏ మరియు అవి ఎలా సమలేఖనం చేస్తున్నాయి.",
+आप हमेशा इन तीरों पर जा सकते हैं या आप उपकरण और पटरियों का उपयोग कर सकते हैं और जो कुछ भी आप यह सब ऑनलाइन खोज सकते हैं ।,మీరు ఎల్లప్పుడూ ఈ బాణాలకు వెళ్ళవచ్చు లేదా మీరు సాధనాలు మరియు ట్రాక్‌లను ఉపయోగించవచ్చు మరియు మీరు ఆన్‌లైన్‌లో కనుగొనగలిగేది.,
+"इसी तरह , तब आप FASTA अनुक्रम ( sequence ) के लिए जा सकते हैं और आपको उस जीन का अनुक्रम ( sequence ) मिल जाएगा , जिसे आपकी क्वेरी ने सबसे अधिक संरेखित किया है ।","అదేవిధంగా, మీరు ఫాస్టా సీక్వెన్స్ కోసం వెళ్ళవచ్చు మరియు మీ ప్రశ్న చాలావరకు అనుసంధానించబడిన జన్యువు యొక్క క్రమాన్ని మీరు కనుగొంటారు.",
+"यहां से जैसा कि आप दाहिने हाथ की तरफ देख सकते हैं , इन दृश्यों का विश्लेषण करने के विभिन्न तरीके हैं ।","ఇక్కడ నుండి మీరు కుడి వైపున చూడగలిగినట్లుగా, ఈ దృశ్యాలను విశ్లేషించడానికి వివిధ మార్గాలు ఉన్నాయి.",
+"उदाहरण के लिए , आप एक धमाका कर सकते हैं , जिसमें अब यह उस विषय का क्रम जो आप पर आ गया है , यह EPM2A जीन है या लाफोरिन का उपयोग सभी न्यूक्लियोटाइड अनुक्रम ( sequence ) के खिलाफ BLAST चलाने के लिए किया जा सकता है ।","ఉదాహరణకు, మీరు ఒక విస్ఫోటనం చేయవచ్చు, దీనిలో ఇది ఇప్పుడు మీపై ఉన్న విషయం యొక్క క్రమం, ఇది  ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  జన్యువు, లేదా లాఫోరిన్ అన్ని న్యూక్లియోటైడ్ సన్నివేశాలకు వ్యతిరేకంగా బ్లాస్ట్ ను అమలు చేయడానికి ఉపయోగించవచ్చు.",
+"इसी तरह आप इस विशेष जीन को बढ़ाने के लिए प्राइमर का उपयोग कर सकते हैं , आप अनुक्रम ( sequence ) सुविधाओं को हाइलाइट कर सकते हैं , विशेषता अनुक्रम ( sequence ) विशेषताएँ क्या हैं और आप इस क्रम में भी कुछ पा सकते हैं ।","అదే విధంగా మీరు ఈ ప్రత్యేకమైన జన్యువును విస్తరించడానికి ఒక ప్రైమర్‌ను ఉపయోగించవచ్చు, మీరు సీక్వెన్స్ లక్షణాలను హైలైట్ చేయవచ్చు, సీక్వెన్స్ సీక్వెన్స్ గుణాలు ఏమిటి మరియు మీరు ఈ సీక్వెన్స్‌లో కూడా ఏదైనా కనుగొనవచ్చు.",
+"मान लीजिए कि आप किसी अनुक्रम ( sequence ) के किसी विशेष खिंचाव की तलाश कर रहे हैं , तो आप पहचानने के लिए इस उपकरण का उपयोग कर सकते हैं ।","మీరు ఒక క్రమం యొక్క నిర్దిష్ట విస్తరణ కోసం చూస్తున్నారని అనుకుందాం, అప్పుడు మీరు గుర్తించడానికి ఈ సాధనాన్ని ఉపయోగించవచ్చు.",
+"इसी तरह , EPM2A जीन के बारे में लेख हैं क्योंकि आप लिंक की गई बीमारी के लिए जीन का पता लगाने की कोशिश कर रहे हैं ।","అదేవిధంగా, మీరు అనుసంధాన వ్యాధికి జన్యువును గుర్తించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నందున ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  జన్యువు గురించి కథనాలు ఉన్నాయి.",
+"तो , आप अब तक आ चुके हैं , आप हमेशा इस बात पर गौर कर सकते हैं कि इस जीन से संबंधित हाल के लेख क्या हैं , वे कौन से रास्ते हैं जिनमें यह जीन शामिल है ।","కాబట్టి, మీరు ఇప్పటివరకు వచ్చారు, ఈ జన్యువుకు సంబంధించిన ఇటీవలి కథనాలు ఏమిటో, ఈ జన్యువు ప్రమేయం ఉన్న మార్గాలు ఏమిటో మీరు ఎప్పుడైనా పరిగణించవచ్చు.",
+"उदाहरण के लिए ग्लाइकोजन ( glycogen ) , संश्लेषण ( synthesis ) या ग्लूकोज चयापचय ( glucose metabolism ) ।","ఉదాహరణకు గ్లైకోజెన్, సంశ్లేషణ ((সংশ্লেষণ | সিন্থেসিস | సంశ్లేషణ)) ((સંશ્લેષણ | સિન્થેસિસ | సంశ్లేషణ))) లేదా గ్లూకోజ్ జీవక్రియ (గ్లూకోజ్ జీవక్రియ).",
+आप हमेशा यहां बीमारी के फेनोटाइप ( phenotype ) से लिंक कर सकते हैं ।,మీరు దీన్ని ఎల్లప్పుడూ వ్యాధి యొక్క సమలక్షణానికి లింక్ చేయవచ్చు.,
+"क्या यह उन मार्गों में दोषपूर्ण हैं , जिनमें यह गुणसूत्र क्षेत्र नष्ट हो जाता है ?",ఈ క్రోమోజోమ్ ప్రాంతం నాశనమయ్యే మార్గాల్లో అవి లోపభూయిష్టంగా ఉన్నాయా?,
+क्या आपको उन रोगियों में ग्लाइकोजन चयापचय ( glucose metabolism ) के साथ कुछ अचानक दिखाई देता है ?,గ్లైకోజెన్ జీవక్రియ ఉన్న రోగులలో మీరు అకస్మాత్తుగా ఏదైనా గమనించారా?,
+"तो , इसके साथ आप टूल में जानकारी लिंक कर सकते हैं ।","కాబట్టి, దీనితో మీరు సాధనంలోని సమాచారాన్ని లింక్ చేయవచ్చు.",
+"जब आप उस क्वेरी का उपयोग करके BLAST चलाते हैं , तो अब फिर से यह केवल एक्सेस नंबर लिया जाता है ।","మీరు ఆ ప్రశ్నను ఉపయోగించి బ్లాస్ట్ ను నడుపుతున్నప్పుడు, ఇప్పుడు మళ్ళీ ఈ యాక్సెస్ సంఖ్య మాత్రమే తీసుకోబడింది.",
+जैसा कि मैंने पहले ही वर्णन किया है कि आप NCBI BLAST में क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) के रूप में उपयोग कर सकते हैं ।,"నేను ఇప్పటికే వివరించినట్లుగా, మీరు దీన్ని ఎన్‌సిబిఐ బ్లాస్ట్‌లో ప్రశ్న క్రమం వలె ఉపయోగించవచ్చు.",
+"और फिर आप फिर से डिफ़ॉल्ट का उपयोग कर सकते हैं , जैसा कि मैंने यहां किया है कि आप BLAST को फिर से चला सकते हैं खोज इंजन को समय लगता है और इस प्रकार पृष्ठ आपकी स्क्रीन पर दिखाई देता है और फिर यह तरीका फिर से परिणाम है ।","ఆపై మీరు మళ్ళీ డిఫాల్ట్‌ని మళ్ళీ ఉపయోగించవచ్చు, నేను ఇక్కడ చేసినట్లుగా మీరు మళ్ళీ బ్లాస్ట్‌ను అమలు చేయవచ్చు. సెర్చ్ ఇంజన్ సమయం పడుతుంది, తద్వారా పేజీ మీ స్క్రీన్‌పై కనిపిస్తుంది మరియు ఈ పద్ధతి మళ్లీ వస్తుంది. ఉంది.",
+"तो , यह उसी तरह का परिणाम है जैसा मैंने वर्णित किया है ।","కాబట్టి, నేను వివరించిన ఫలితం ఇదే.",
+"इसलिए , यहाँ ये सौ विषय क्रमों पर शीर्ष 109 ब्लास्ट हिट हैं ।","కాబట్టి, 100 టాపిక్స్‌లో టాప్ 109 బ్లాస్ట్ హిట్స్ ఇక్కడ ఉన్నాయి.",
+और यह है कि यह कैसे संरेखित है ।,మరియు అది ఎలా సమలేఖనం చేస్తుంది.,
+"ज्यादातर लाल हैं , लगभग सभी लाल हैं और ये क्रम के खिंचाव हैं ।","చాలా ఎరుపు, దాదాపు అన్ని ఎరుపు మరియు అవి క్రమం యొక్క సాగతీత.",
+अब ये अनुक्रमों का खिंचाव है जो संरेखित नहीं कर रहे थे और अंतिम भाग संरेखित कर रहे थे ।,ఇప్పుడు ఇవి చివరి భాగాన్ని సమలేఖనం చేయని మరియు సమలేఖనం చేయని సన్నివేశాల విస్తరణలు.,
+"इसलिए , एक बार जब आपके पास अनुक्रम ( sequence ) या सभी अनुक्रम ( sequence ) हैं जो उस जीन को संरेखित कर रहे हैं जो EPM2A , EPM2A जीन है और ये जीन हैं जो अब उस जीन को संरेखित कर रहे हैं ।","కాబట్టి, ఒకసారి మీరు ఒక సీక్వెన్స్ లేదా ఈ‌పి‌ఎం2ఏ, ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  జన్యువు అయిన జన్యువును సమలేఖనం చేసే అన్ని సన్నివేశాలను కలిగి ఉంటారు మరియు ఇవి ఇప్పుడు ఆ జన్యువును సమలేఖనం చేస్తున్న జన్యువులు.",
+आप सभी पर क्लिक करके सभी का चयन कर सकते हैं और फिर आप दूरी के पेड़ परिणामों के लिए जा सकते हैं ।,"అన్నీ క్లిక్ చేయడం ద్వారా మీరు అన్నింటినీ ఎంచుకోవచ్చు, ఆపై మీరు దూర వృక్ష ఫలితాల కోసం వెళ్ళవచ్చు.",
+"तो , यहां से आप अपनी रुचि के जीन के फाइटोलैनेटिक पेड़ ( phylogenetic tree ) प्राप्त कर सकते हैं ।","కాబట్టి, ఇక్కడ నుండి మీరు మీ ఆసక్తి గల జన్యువు యొక్క ఫైలోజెనెటిక్ చెట్టును పొందవచ్చు.",
+"तो , यह वृक्ष दिखाता है कि जीन कितने विकसित हुए हैं और एक या दूसरे जीवों के जीन कितने करीब हैं ।","కాబట్టి, ఈ చెట్టు జన్యువులు ఎంత అభివృద్ధి చెందాయి మరియు ఒకటి లేదా ఇతర జీవుల జన్యువులు ఎంత దగ్గరగా ఉన్నాయో చూపిస్తుంది.",
+"इसलिए उदाहरण के लिए , प्राइमेट्स कृन्तकों और इतने पर करीब हैं ।","కాబట్టి ఉదాహరణకు, ప్రైమేట్స్ ఎలుకలకు దగ్గరగా ఉంటాయి.",
+"तो , एक बार जब आप अनुक्रम ( sequence ) है ।","కాబట్టి, ఒకసారి మీరు క్రమం కలిగి ఉంటారు.",
+"तो , आप अनुक्रम ( sequence ) के प्रोटीन तक भी पहुँच सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఒక క్రమం యొక్క ప్రోటీన్‌ను కూడా యాక్సెస్ చేయవచ్చు.",
+आप PubMed में जा सकते हैं और आप जीन पर जा सकते हैं ।,మీరు పబ్మెడ్కు వెళ్ళవచ్చు మరియు మీరు జీన్ వెళ్ళవచ్చు.,
+"यहाँ से , आप उस जीन को लिखेंगे जिसे आपने पहचाना है कि EPM2A है , और फिर आप जो भी जीव चाहते हैं उसे चुन सकते हैं ।","ఇక్కడ నుండి, మీరు ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  అని గుర్తించిన జన్యువును వ్రాస్తారు, ఆపై మీకు కావలసిన జీవిని ఎంచుకోవచ్చు.",
+"उदाहरण के लिए , आप उस जीन को चाहते हैं जो वहां मनुष्यों में या माउस में या चूहे में अनुक्रमित है ।","ఉదాహరణకు, మానవులలో లేదా ఎలుకలో లేదా ఎలుకలలో క్రమం చేయబడిన జన్యువు మీకు కావాలి.",
+"यहां हम अपनी क्वेरी एक अनुक्रम ( sequence ) के बारे में थे , जिसे हमने एक गुणसूत्र के एक भाग से पहचाना है जिसे प्रभावित लोगों के परिवार में हटा दिया गया था ।","ఇక్కడ మేము ఒక క్రమం గురించి మా ప్రశ్నను కలిగి ఉన్నాము, ఇది ప్రభావిత వ్యక్తుల కుటుంబంలో తొలగించబడిన క్రోమోజోమ్ యొక్క ఒక భాగం నుండి మేము గుర్తించాము.",
+"इसलिए , हम मनुष्यों के लिए जाएँगे और तब आप मनुष्यों में इस जीन के बारे में पूरी जानकारी रख सकते हैं ।","అందువల్ల, మేము మానవుల కోసం వెళ్తాము మరియు మీరు ఈ జన్యువు గురించి పూర్తి సమాచారాన్ని మానవులలో ఉంచవచ్చు.",
+"वंश क्या है , सारांश क्या है , यह जीन क्या करता है , ऑर्थोलॉग क्या मौजूद हैं ?","పూర్వీకులు అంటే ఏమిటి, సారాంశం అంటే ఏమిటి, ఈ జన్యువు ఏమి చేస్తుంది, ఏ ఆర్థోలాగ్‌లు ఉన్నాయి?",
+"इसी तरह , दाहिने हाथ की तरफ से आपको अन्य सभी जानकारी है ।","అదేవిధంగా, కుడి వైపు నుండి మీకు అన్ని ఇతర సమాచారం ఉంది.",
+"फिर आप नीचे स्क्रॉल कर सकते हैं और देख सकते हैं कि अन्य सीडीएनए क्लोन , 3 डी संरचनाएं और सब कुछ क्या हैं ।","అప్పుడు మీరు క్రిందికి స్క్రోల్ చేయవచ్చు మరియు ఇతర సిడిఎన్ఎ క్లోన్లు, 3 డి నిర్మాణాలు మరియు ప్రతిదీ ఏమిటో చూడవచ్చు.",
+इस जीन वगैरह से जुड़े ईएसटी क्या हैं ।,ఈ జన్యువుతో సంబంధం ఉన్న ఈ‌ఎస్‌టి  లు ఏమిటి.,
+"अब यहां , आप स्क्रीन पर देखते हैं कि यह दिखा रहा है कि मौजूद टेप क्या हैं इसलिए इस जीन के लिए 1 , 2 3 , 4 , 5 , 6 , 7 और 8 .","ఇప్పుడు ఇక్కడ, ఇది ఇప్పటికే ఉన్న టేపులు ఏమిటో చూపిస్తుందని మీరు తెరపై చూస్తారు, కాబట్టి ఈ జన్యువు కోసం 1, 2 3, 4, 5, 6, 7 మరియు 8.",
+8 टेप हैं जो कि EPM2A है ।,ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  అయిన 8 టేపులు ఉన్నాయి.,
+"फिर , आप फिर से OMIM की तलाश कर सकते हैं , जो कि ऑनलाइन मेंडेलियन इनहेरिटेंस ऑफ मैन है ।","అప్పుడు, మీరు మనిషి యొక్క ఆన్‌లైన్ మెండెలియన్ వారసత్వ ఒమిమ్ కోసం మళ్ళీ శోధించవచ్చు.",
+वह यह है कि आप EPM2A की खोज कर सकते हैं और यह देख सकते हैं कि यह किस बीमारी से जुड़ा है ।,"అంటే, మీరు  ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  కోసం శోధించవచ్చు మరియు ఇది ఏ వ్యాధితో సంబంధం కలిగి ఉందో చూడవచ్చు.",
+"फिर , आपके पास सभी संबंधित लेख और फिर जीन संदर्भ हैं और इंटरनेट पर पहले से ही उपलब्ध जानकारी की एक बड़ी मात्रा है , जो आपको सभी प्रकार की जानकारी को देखने में मदद कर सकती है ।","అప్పుడు, మీకు అన్ని సంబంధిత కథనాలు మరియు తరువాత జన్యు సూచనలు ఉన్నాయి మరియు ఇంటర్నెట్‌లో ఇప్పటికే పెద్ద మొత్తంలో సమాచారం అందుబాటులో ఉంది, ఇది అన్ని రకాల సమాచారాన్ని చూడటానికి మీకు సహాయపడుతుంది.",
+।,1,
+लेकिन आपको यह जानना होगा कि आप क्या हैं जो आप चाहते हैं कि आप वास्तव में क्या खोजना चाहते हैं ।,కానీ మీరు నిజంగా తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నది ఏమిటో మీరు తెలుసుకోవాలి.,
+"इसी तरह , जब आप नीचे स्क्रॉल करेंगे तो आप देखेंगे कि जीन के संदर्भ क्रम हैं ।","అదేవిధంగా, మీరు క్రిందికి స్క్రోల్ చేసినప్పుడు జన్యువులకు రిఫరెన్స్ సీక్వెన్సులు ఉన్నాయని మీరు చూస్తారు.",
+"आप क्रोमोसोमल क्षेत्र में जा सकते हैं , जहां से इस जीन को कोडित किया गया था और वहां आपको इंट्रॉन , एक्सॉन के बारे में सारी जानकारी हो सकती है , मानव गुणसूत्र या मानव जीनोम के अनुक्रम ( sequence ) क्या हैं , हमारी सहजता के लिए इंटरनेट पर अनुक्रमित , संरेखित और जमा किए गए हैं ।","ఈ జన్యువు కోడ్ చేయబడిన క్రోమోజోమల్ ప్రాంతానికి మీరు వెళ్ళవచ్చు మరియు అక్కడ మీరు ఇంట్రాన్, ఎక్సాన్, మానవ క్రోమోజోమ్ లేదా మానవ జన్యువు యొక్క క్రమం ఏమిటి, మన సౌలభ్యం కోసం ఇంటర్నెట్ గురించి అన్ని సమాచారాన్ని కలిగి ఉండవచ్చు. సూచిక చేయబడ్డాయి, సమలేఖనం చేయబడ్డాయి మరియు నిల్వ చేయబడతాయి.",
+।,1,
+"इसी तरह , एक प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) और mRNA अनुक्रम ( sequence ) है ।","అదేవిధంగా, ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్ మరియు యె ఆర్‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్స్ ఉంది.",
+"एनएम आमतौर पर एमआरएनए अनुक्रम ( sequence ) के लिए होता है और एनपी मुख्य रूप से प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) के लिए होता है , लेकिन कभी - कभी आपको एक्सपी और सभी के साथ एक्सेस आईडी भी दिखाई देंगे , ये प्रोटीन के लिए हैं ।","ఎన్‌ఎం  సాధారణంగా   యెం  ఆర్‌ఎన్‌ఏ  సీక్వెన్స్ కోసం మరియు  ఎన్‌పి  ప్రధానంగా ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్ కోసం ఉంటుంది, కానీ కొన్నిసార్లు మీరు XP తో యాక్సెస్ ఐడిలను చూస్తారు మరియు అన్నీ, ఇవి ప్రోటీన్ల కోసం.",
+"तो यहाँ से , आप प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) पर जा सकते हैं , जिसके लिए यह जीन कोडिंग है ।","కాబట్టి ఇక్కడ నుండి, మీరు జీన్ కోడింగ్ అయిన ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్కు వెళ్ళవచ్చు.",
+"और फिर , आपके पास प्रोटीन डेटा बेस के बारे में सारी जानकारी है , यानी आप संरक्षित डोमेन को जान सकते हैं , आप कुछ अनुक्रम ( sequence ) सुविधा को हाइलाइट कर सकते हैं , आप FASTA अनुक्रम ( sequence ) का उपयोग कर सकते हैं और आप सभी प्रोटीन डेटा के विपरीत एक BLAST चला सकते हैं आधार वगैरह ।","ఆపై, మీకు ప్రోటీన్ డేటా బేస్ గురించి మొత్తం సమాచారం ఉంది, అనగా మీరు రక్షిత డొమైన్‌ను తెలుసుకోవచ్చు, మీరు కొన్ని సీక్వెన్స్ ఫీచర్‌ను హైలైట్ చేయవచ్చు, మీరు ఫాస్టా సీక్వెన్స్ మరియు మీరు అన్ని ప్రోటీన్ డేటా మాదిరిగా కాకుండా, ఒక BLAST బేస్ ఎట్ సెటెరాను అమలు చేయగలదు.","ఆపై, మీకు ప్రోటీన్ డేటా బేస్ గురించి మొత్తం సమాచారం ఉంది, అనగా మీరు రక్షిత డొమైన్‌ను తెలుసుకోవచ్చు, మీరు కొన్ని సీక్వెన్స్ ఫీచర్‌ను హైలైట్ చేయవచ్చు, మీరు ఫాస్టా సీక్వెన్స్ మరియు మీరు అన్ని ప్రోటీన్ డేటా మాదిరిగా కాకుండా, ఒక బ్లాస్ట్ బేస్ ఎట్ సెటెరాను అమలు చేయగలదు."
+"इसलिए , इसके साथ हमारे पास FASTA अनुक्रम ( sequence ) है और हम BLAST चला सकते हैं ।","కాబట్టి, దీనితో మనకు ఫాస్టా సీక్వెన్స్ ఉంది మరియు మేము బ్లాస్ట్ ను అమలు చేయవచ్చు.",
+यह प्रोटीन उन सभी प्रजातियों के प्रोटीन अनुक्रमों के लिए संरेखित करता है जो प्रोटीन अनुक्रमों की सभी प्रजातियों के लिए संरेखित करता है ।,ఈ ప్రోటీన్ అన్ని జాతుల ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్‌లకు సమలేఖనం చేస్తుంది.,
+"इसी तरह , आप संरक्षित डोमेन की पहचान कर सकते हैं ।","అదేవిధంగా, మీరు రక్షిత డొమైన్‌లను గుర్తించవచ్చు.",
+"इसलिए यदि आप यहां क्लिक करते हैं , तो आपको पता चल जाएगा कि इस प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) में संरक्षित डोमेन या रूपांकनों क्या हैं ।","కాబట్టి మీరు ఇక్కడ క్లిక్ చేస్తే, ఈ ప్రోటీన్ క్రమంలో సంరక్షించబడిన డొమైన్లు లేదా మూలాంశాలు ఏమిటో మీకు తెలుస్తుంది.",
+"उदाहरण के लिए , इस प्रोटीन में जिसे EPM2A द्वारा कोड किया जा रहा था ।","ఈ ప్రోటీన్‌లో ఉదాహరణకు, ఈ‌పి‌ఎం2ఏ చే కోడ్ చేయబడింది.",
+"इसमें CBM20 है , यह कार्बोहाइड्रेट बाइंडिंग डोमेन है ।",ఇది కార్బోహైడ్రేట్ బైండింగ్ డొమైన్ అయిన సి‌బి‌ఎం20 ను కలిగి ఉంది.,
+इसलिए EPM2A का कार्य ग्लाइकोजन चयापचय में और ग्लाइकोजन संश्लेषण मार्ग में था ।,అందువల ఈ‌పి‌ఎం2ఏ  యొక్క పనితీరు గ్లైకోజెన్ జీవక్రియలో డై గ్లైకోజెన్ సంశ్లేషణ మార్గంలో ఉంది.,
+"तो यह उन फ़ंक्शन के साथ जाएगा जो यह करता है कि यह स्टार्च या ग्लाइकोजन से बंधेगा , इसी तरह एक और क्षेत्र है जो PTPC सुपर परिवार है ।","కనుక ఇది స్టార్చ్ లేదా గ్లైకోజెన్‌తో బంధించే ఫంక్షన్‌తో వెళుతుంది, అదేవిధంగా పిటిపిసి సూపర్ ఫ్యామిలీ అయిన మరొక ప్రాంతం ఉంది.",
+PTPC सुपर परिवार क्या है ?,పిటిపిసి సూపర్ ఫ్యామిలీ అంటే ఏమిటి?,
+यह एक प्रोटीन टायरोसिन फॉस्फेट है जो फॉस्फो टायरोसिन पेप्टाइड के डी - फॉस्फोराइलेशन को उत्प्रेरित करता है ।,"ఇది ప్రోటీన్ టైరోసిన్ ఫాస్ఫేట్, ఇది ఫాస్ఫో టైరోసిన్ పెప్టైడ్ యొక్క డి-ఫాస్ఫోరైలేషన్‌ను ఉత్ప్రేరకపరుస్తుంది.",
+"तो , यह प्रोटीन जो EPM2A द्वारा एन्कोड किया जा रहा था , इसमें दो डोमेन एक हैं CBM20 जो अणुओं की तरह दो ग्लाइकोजन को बांधने की क्षमता रखते हैं ।","కాబట్టి, EPM2A చే ఎన్కోడ్ చేయబడిన ఈ ప్రోటీన్ రెండు డొమైన్లను కలిగి ఉంది, ఒకటి CBM20, ఇది అణువుల వంటి రెండు గ్లైకోజెన్లను బంధించే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది.",
+"और इसी तरह , इसका एक और डोमेन है जो PTPC है , जिसके लिए यह एक फॉस्फेट डोमेन है , जिसका अर्थ है कि यह पेप्टाइड्स से फॉस्फेट समूह को फॉस्फोराइलेट कर सकता है ।","అదేవిధంగా, దీనికి మరొక డొమైన్ పి‌టి‌పి‌సి ఉంది, దీని కోసం ఇది ఫాస్ఫేట్ డొమైన్, అంటే ఇది పెప్టైడ్స్ నుండి ఫాస్ఫేట్ సమూహాన్ని ఫాస్ఫోరైలేట్ చేయగలదు.",
+"इसी तरह , आप इस पेप्टाइड अनुक्रम ( sequence ) की अनुक्रम ( sequence ) विशेषताओं को उजागर कर सकते हैं ।","అదేవిధంగా, మీరు ఈ పెప్టైడ్ సీక్వెన్స్ యొక్క సీక్వెన్స్ లక్షణాలను హైలైట్ చేయవచ్చు.",
+"और , यह अनुक्रम ( sequence ) सुविधा है जिसे हाइलाइट किया गया है जिससे पता चलता है कि यह आइसोफॉर्म बी है जो ट्रांसक्रिप्ट संस्करण २ और इसी तरह से इनकोड किया गया है ।","మరియు, ఇది హైలైట్ చేసిన సీక్వెన్స్ ఫీచర్, ఇది ట్రాన్స్క్రిప్ట్ వేరియంట్ 2 లో ఐసోఫార్మ్ బి ఎన్కోడ్ చేయబడిందని చూపిస్తుంది.",
+"इसी तरह , आप एक विस्फोट चला सकते हैं और आपको क्या लगता है कि आप पाते हैं कि फिर से यह विस्फोट एनपी को एक क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) के रूप में ले जाएगा और खोज इंजन की डिफ़ॉल्ट सेटिंग्स का उपयोग करते समय हम विस्फोट करेंगे ।","అదేవిధంగా, మీరు పేలుడును అమలు చేయవచ్చు మరియు మీరు కనుగొన్నది ఏమిటంటే, ఈ పేలుడు NP ని ప్రశ్న క్రమం వలె తీసుకుంటుంది మరియు సెర్చ్ ఇంజిన్ యొక్క డిఫాల్ట్ సెట్టింగులను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మేము పేలుతాము.",
+"यह पृष्ठ दिखा रहा है कि यह काम चला रहा है , जिसे हमने इसे सौंपा है ।",ఈ పేజీ మేము దానికి కేటాయించిన ఉద్యోగాన్ని నడుపుతున్నట్లు చూపుతోంది.,
+और फिर आपको उसी तरह से फिर से परिणाम मिलते हैं ।,ఆపై మీరు మళ్లీ అదే విధంగా ఫలితాలను పొందుతారు.,
+आपकी क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) विषयों के अनुक्रम ( sequence ) से कितनी अच्छी तरह संरेखित हो रही है ?,మీ ప్రశ్న విషయాల క్రమంతో ఎంతవరకు సరిపోతుంది?,
+शीर्ष हिट क्या हैं ?,టాప్ హిట్స్ ఏమిటి?,
+कौन से जीव हैं जो संरेखित कर रहे हैं ?,ఏ జీవులు సమలేఖనం చేస్తున్నాయి?,
+उन सभी जानकारी को हम यहां से प्राप्त कर सकते हैं ।,మేము ఆ సమాచారాన్ని ఇక్కడ నుండి పొందవచ్చు.,
+"अब , आपके पास सभी अनुक्रम ( sequence ) हैं जो आपके क्वेरी अनुक्रम ( sequence ) के साथ संरेखित हैं और वहां से आप सभी का चयन कर सकते हैं और फिर से आप दूरी के पेड़ के परिणाम देखने जा सकते हैं जो इसके लिए फाइटोलैनेटिक पेड़ लाएगा विभिन्न टेक्सोनोमिक समूहों के साथ - साथ विभिन्न टेक्सोनोमिक समूहों के विभिन्न नालिकाओं के साथ प्रोटीन ।","ఇప్పుడు, మీ ప్రశ్న శ్రేణితో సమలేఖనం చేసే అన్ని సన్నివేశాలు మీకు ఉన్నాయి మరియు అక్కడ నుండి మీరు అన్నింటినీ ఎంచుకోవచ్చు, ఆపై మీరు ఫైటోలనెటిక్ చెట్టును తీసుకువచ్చే దూర వృక్షం యొక్క ఫలితాలను చూడటానికి వెళ్ళవచ్చు. వేర్వేరు వర్గీకరణ సమూహాల యొక్క వివిధ కాలువలతో కూడిన ప్రోటీన్లు, అలాగే వివిధ వర్గీకరణ సమూహాలు.",
+"उदाहरण के लिए मेंढक , टोड या कछुए या कीटभक्षी खरगोश वगैरह ।","ఉదాహరణకు కప్పలు, టోడ్లు లేదా తాబేళ్లు లేదా పురుగుల కుందేళ్ళు మొదలైనవి.",
+"तो , आप देख सकते हैं कि विकास के इस चरण के माध्यम से आपकी रुचि का प्रोटीन कैसे विकसित हुआ है और यह कितना संरक्षित है ।","కాబట్టి, ఈ దశ అభివృద్ధి ద్వారా మీ ఆసక్తి యొక్క ప్రోటీన్ ఎలా ఉద్భవించిందో మరియు అది ఎంత పరిరక్షించబడిందో మీరు చూడవచ్చు.",
+"आप उदाहरण के लिए कुछ क्रमों का भी चयन कर सकते हैं यहां मैंने मनुष्यों से प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) का चयन किया , फिर बंदर , फिर माउस और चिकन ।","మీరు కొన్ని సన్నివేశాలను కూడా ఎంచుకోవచ్చు.ఇక్కడ నేను మానవుల నుండి ప్రోటీన్ల క్రమాన్ని ఎంచుకున్నాను, తరువాత కోతి, తరువాత ఎలుక మరియు చికెన్.",
+"और फिर , आप देख सकते हैं कि यह कितनी अच्छी तरह से संरेखित हो रहा है , और आप यह भी पहचान सकते हैं कि सभी क्षेत्र क्या हैं सभी क्षेत्र अधिक संरक्षित हैं ।","ఆపై, ఇది ఎంతవరకు సమలేఖనం అవుతుందో మీరు చూడవచ్చు మరియు అన్ని ప్రాంతాలు ఏమిటో కూడా మీరు గుర్తించవచ్చు. అన్ని ప్రాంతాలు మరింత రక్షించబడ్డాయి.",
+"तो , आप देखते हैं कि इन चार समूहों में , जिन्हें मैंने चुना है , मुख्य रूप से उनमें से ज्यादातर संरेखित हैं और केवल यह मान लें कि मनुष्यों में से एक दूसरे को संरेखित नहीं कर रहा है जो कि बंदर है , माउस या चिकन ।","కాబట్టి, నేను ఎంచుకున్న ఈ నాలుగు సమూహాలలో, వాటిలో ఎక్కువ భాగం ప్రధానంగా సమలేఖనం చేయబడి, మానవులలో ఒకరు కోతి, ఎలుక లేదా కోడి అని మరొకరికి సమలేఖనం చేయలేదని మీరు అనుకుంటారు.",
+कुछ अंतिम आधार जोड़े उस अच्छी तरह से संरेखित नहीं होते हैं ।,కొన్ని తుది బేస్ జతలు బాగా సమలేఖనం చేయవు.,
+यह इस तरह की जानकारी है जो हमें अभी डीएनए अनुक्रम ( sequence ) के कुछ सौ बेस पेयर से मिली है ।,డి‌ఎన్‌ఏ  క్రమం యొక్క కొన్ని వందల బేస్ జతల నుండి మనకు ఇప్పుడే లభించిన సమాచారం ఇది.,
+तो क्या हम सब पहुंचे कि हम डीएनए अनुक्रम ( sequence ) के कुछ सौ बेस जोड़े कुछ सौ बेस जोड़े थे ।,కాబట్టి మనమందరం కొన్ని వందల బేస్ జతలు DNA సీక్వెన్స్ కొన్ని వందల బేస్ జతలు అని వచ్చాము.,
+"वहां से , हम एक जीन में पहुंचे तब हमने देखा कि उस जीन की विशेषताएं क्या हैं , हम उस पर गौर कर सकते हैं ।","అక్కడ నుండి, మేము ఒక జన్యువును చేరుకున్నాము, ఆ జన్యువు యొక్క లక్షణాలు ఏమిటో చూశాము, దానిని మనం చూడవచ్చు.",
+उसके बारे में वर्तमान साहित्य क्या है ।,అతని గురించి ప్రస్తుత సాహిత్యం ఏమిటి.,
+"हमने देखा कि यह सभी प्रजातियों में मौजूद है , जो कि BLAST का उपयोग करके है ।",బ్లాస్ట్  ను ఉపయోగించి ఇది అన్ని జాతులలోనూ ఉందని మేము గమనించాము.,
+"हम यह भी देख सकते हैं कि यह कितना संरक्षित है , जो कि फ़ैलोजेनेटिक पेड़ में , और इसमें मौजूद सभी जीवों में क्या है ।",ఫైలోజెనెటిక్ చెట్టులో మరియు అది కలిగి ఉన్న అన్ని జీవులలో ఇది ఎంత సంరక్షించబడిందో కూడా మనం చూడవచ్చు.,
+"उस जीन से आप प्रोटीन अनुक्रम ( sequence ) में जा सकते हैं , आप देख सकते हैं कि सभी आकृति या संरक्षित रूपांकनों में क्या है ।","ఆ జన్యువు నుండి మీరు ప్రోటీన్ సీక్వెన్స్ లోకి వెళ్ళవచ్చు, అన్ని ఆకారాలు లేదా సంరక్షించబడిన మూలాంశాలు ఏమిటో మీరు చూడవచ్చు.",
+कितनी अच्छी तरह से यह अन्य प्रजातियों और इतने पर संरक्षित है ।,ఇది ఇతర జాతుల ద్వారా ఎంత బాగా రక్షించబడుతుంది మరియు మొదలైనవి.,
+"उस प्रोटीन के बारे में वर्तमान साहित्य क्या है , आप उस प्रोटीन की संरचना में और बहुत कुछ देख सकते हैं ।","ఆ ప్రోటీన్ గురించి ప్రస్తుత సాహిత్యం ఏమిటి, మీరు ఆ ప్రోటీన్ యొక్క నిర్మాణంలో చాలా ఎక్కువ చూడవచ్చు.",
+"तो , यह जैव - सूचना विज्ञान और कंप्यूटर विज्ञान की शक्ति है , जो जीवविज्ञानियों को दिया गया है कि जब आपके पास यह एक छोटा सा क्रम है , तो आप इसे उपस्थित सभी डेटा बेस के खिलाफ खोज सकते हैं ।","కాబట్టి, ఇది బయో-ఇన్ఫర్మేటిక్స్ మరియు కంప్యూటర్ సైన్స్ యొక్క శక్తి, జీవశాస్త్రజ్ఞులకు ఇవ్వబడింది, మీకు ఈ చిన్న క్రమం ఉన్నప్పుడు, మీరు ఉన్న అన్ని డేటా బేస్‌లకు వ్యతిరేకంగా శోధించవచ్చు.",
+"अब , हम एक अन्य खोज इंजन पर ध्यान देंगे जो कि एसेंबल सर्च इंजन है ।","ఇప్పుడు, మేము సమీకరించగల సెర్చ్ ఇంజిన్ అయిన మరొక సెర్చ్ ఇంజన్ పై దృష్టి పెడతాము.",
+और बहुत जल्दी हम जाएंगे ।,మరియు మేము చాలా త్వరగా బయలుదేరుతాము.,
+"हम लगभग समझ चुके हैं कि हम क्या कर सकते हैं , लेकिन हम देखते हैं कि हम क्या कर सकते हैं ।","మనం ఏమి చేయగలమో దాదాపుగా అర్థం చేసుకున్నాము, కాని మనం ఏమి చేయగలమో చూస్తాము.",
+"तो अब , हम एक अन्य खोज इंजन पर ध्यान देंगे जो कि एसेंबेल है और हम ऑनलाइन जाएंगे और इस बात पर गौर करेंगे कि उस खोज इंजन से सभी जानकारी क्या प्राप्त की जा सकती हैं ।","కాబట్టి ఇప్పుడు, మేము అసెంబ్లీ అయిన మరొక సెర్చ్ ఇంజిన్‌పై దృష్టి పెడతాము మరియు మేము ఆన్‌లైన్‌లోకి వెళ్లి ఆ సెర్చ్ ఇంజిన్ నుండి మొత్తం సమాచారాన్ని ఏమి పొందవచ్చో చూస్తాము.",
+तो यह असेम्बल होम पेज है ।,కాబట్టి ఇది సమావేశమైన హోమ్ పేజీ.,
+"और आप यहां विस्फोट कर सकते हैं , या अन्य उपकरण क्या उपलब्ध हैं ।",మరియు మీరు ఇక్కడ పేలుడు చేయవచ్చు లేదా ఇతర సాధనాలు అందుబాటులో ఉన్నాయి.,
+"इसी तरह , आप अपने पसंदीदा जीनोम का चयन कर सकते हैं यदि आप चाहते हैं कि जीन केवल मनुष्यों या ज़ेबरा - मछली या माउस जानकारी में देखा जाए ।","అదేవిధంగా, జన్యువు మానవులలో లేదా జీబ్రా - చేపలు లేదా ఎలుక సమాచారం మాత్రమే చూడాలని మీరు కోరుకుంటే మీకు ఇష్టమైన జన్యువును ఎంచుకోవచ్చు.",
+"इसी तरह आप विभिन्न ऊतकों में जीन अभिव्यक्ति के लिए जा सकते हैं , आप अपनी रुचि के जीव के विभिन्न ऊतकों में जीन कैसे व्यक्त करते हैं ?","అదేవిధంగా మీరు వేర్వేరు కణజాలాలలో జన్యు వ్యక్తీకరణ కోసం వెళ్ళవచ్చు, మీ ఆసక్తిగల జీవి యొక్క వివిధ కణజాలాలలో జన్యువులను ఎలా వ్యక్తీకరిస్తారు?",
+"आप प्रजातियों में जीन की तुलना कर सकते हैं , जो कि हमने NCBI की मदद से फिलोगेनेटिक ( phylogenetic ) ट्री का उपयोग करके किया है जिसे हमने सभी अनुक्रमों का चयन करके बनाया है ।","మీరు జాతుల అంతటా జన్యువులను పోల్చవచ్చు, వీటిని మేము ఫైలోజెనెటిక్ చెట్టును ఉపయోగించి ఎన్‌సిబిఐ సహాయంతో చేశాము, మేము అన్ని సన్నివేశాలను ఎంచుకోవడం ద్వారా సృష్టించాము.",
+आप अपने खुद के डेटा का उपयोग कर सकते हैं या आप अपने द्वारा बनाए गए डेटा को अपलोड भी कर सकते हैं ।,మీరు మీ స్వంత డేటాను ఉపయోగించవచ్చు లేదా మీరు సృష్టించిన డేటాను కూడా అప్‌లోడ్ చేయవచ్చు.,
+"इसलिए , अपनी आवश्यकता के आधार पर आप जानकारी के लिए उपलब्ध खोज इंजन को खोज सकते हैं और आप जो कुछ भी चाहते हैं उसका अन्वेषण कर सकते हैं ।","అందువల్ల, మీ అవసరాన్ని బట్టి మీరు సమాచారం కోసం అందుబాటులో ఉన్న సెర్చ్ ఇంజన్లను శోధించవచ్చు మరియు మీకు కావలసినదాన్ని అన్వేషించవచ్చు.",
+YouTube पर पहले से ही विभिन्न ट्यूटोरियल उपलब्ध हैं जिनका उपयोग हम कर सकते हैं ।,యూట్యూబ్‌లో ఇప్పటికే వివిధ ట్యుటోరియల్స్ అందుబాటులో ఉన్నాయి.,
+बस इतना ही ।,అన్ని ఉంది.,
+धन्यवाद !,ధన్యవాదాలు !,
+मुझे उम्मीद है कि यह सत्र आपके लिए कुछ जानकारीपूर्ण रहा होगा और जो आपको इन खोज इंजनों का उपयोग करने में मदद करेगा ।,ఈ సెషన్ మీకు సమాచారంగా ఉందని మరియు ఈ సెర్చ్ ఇంజన్లను ఉపయోగించడంలో మీకు సహాయపడుతుందని నేను ఆశిస్తున్నాను.,
+बस इतना ही ।,అన్ని ఉంది.,
+धन्यवाद ।,ధన్యవాదాలు .,
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_2_-1508wo3h7N8.hi.csv b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_2_-1508wo3h7N8.hi.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..79405345848413f9fd61498ea6f803518f7f7da8
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/Chemistry/Tutorial__Session_2_-1508wo3h7N8.hi.csv
@@ -0,0 +1,248 @@
+"WEBVTT Kind : captions Language : hi सभी को नमस्कार , मैं कार्यात्मक जीनोमिक्स पाठ्यक्रम ( functional genomics ) के लिए आपकी शिक्षण सहायक हूं ।","WEBVTT రకం: శీర్షికల భాష: హాయ్ అందరికీ నమస్కారం, నేను మీ ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ పాఠ్యాంశం (functional genomics) కొరకు మీ సహోపాధ్యాయుడిని."
+"और , आज मैं एक ट्यूटोरियल व्याख्यान ले रहा हूं जिसमें मैं आपको कुछ ऐसे दिलचस्प उपकरणों के बारे में बताऊंगा जिनका उपयोग हम जीनोमिक्स का अध्ययन करने के लिए करते हैं ।","మరియు, ఈ రోజు నేను ఒక ట్యుటోరియల్ ఉపన్యాసం తీసుకుంటున్నాను, దీనిలో మనము జన్యుశాస్త్రం అధ్యయనం చేయడానికి ఉపయోగించే కొన్ని ఆసక్తికరమైన సాధనాల గురించి నేను మీకు చెప్తాను."
+मैं इस स्लाइड से शुरू करूँगा जिसमें मैं आपको एक प्रतिलेखन कैसेट ( cassette ) की योजनाएँ दिखा रहा हूँ ।,"నేను ఈ స్లైడ్‌తో ప్రారంభిస్తాను, దీనిలో లిప్యంతరీకరణ క్యాసెట్ యొక్క ప్రణాళికలను నేను మీకు చూపిస్తున్నాను."
+"तो , हम सभी जानते हैं कि आरएनए पोलीमरेज़ ( RNA polymerase ) प्रमोटर क्षेत्र को बांधता है और जीन को स्थानांतरित करता है , और वे जिन प्रमोटरों के माध्यम से स्कैन करते हैं , उन्हें बांधने के लिए , वे आम सहमति क्षेत्रों की तलाश करते हैं जो प्रमोटर के ऊपर मौजूद होते हैं ताकि प्रमोटर का पता लगाया जा सके ।","కాబట్టి, ఆర్ఎన్ఏ పాలిమరేస్ (RNA polymerase) ప్రమోటర్ ప్రాంతాన్ని బంధిస్తుందనీ మరియు జన్యువులను రవాణా చేస్తుందని మనందరికీ తెలుసు, మరియు అవి ఏ ప్రమోటర్ల ద్వారా స్కాన్ చేస్తాయో, వాటిని బంధించడానికి, అవి ప్రమోటర్ను గుర్తించగలిగే విధంగా ప్రమోటర్ పైన ఉన్న ఏకాభిప్రాయ ప్రాంతాల కోసం వెతుకుతాయి."
+"हम अपनी पाठ्यपुस्तकों में इन सभी तथ्यों को पढ़ रहे हैं , लेकिन कभी सोचा है कि इन सर्वसम्मति ( consensus ) वाले क्षेत्रों की पहचान पहले कैसे की गई थी ।","మనము ఈ వాస్తవాలన్నింటినీ మన పాఠ్యపుస్తకాల్లో చదువుతున్నాము, కాని ఈ ఏకాభిప్రాయ (consensus) ప్రాంతాలు ఇంతకుముందు ఎలా గుర్తించబడ్డాయో ఎప్పుడైనా ఆలోచించారా."
+"इसलिए , यह थोड़ा प्रयोगात्मक तकनीक था और इन आम सहमति वाले क्षेत्रों में उत्परिवर्तन अध्ययन की पहचान की गई थी ।","అందువల్ల, ఇది కొద్దిగా ప్రయోగాత్మక సాంకేతికత మరియు ఈ ఏకాభిప్రాయ ప్రాంతాలలో మ్యుటేషన్ అధ్యయనాలు గుర్తించబడ్డాయి."
+लेकिन क्या इनको सर्वसम्मति ( consensus ) क्यों कहा जाता है ?,కానీ ఏమిటి వీటిని ఏకాభిప్రాయమని (consensus) ఎందుకు అంటారు?
+क्योंकि आम सहमति का मतलब है कि इन क्षेत्रों को पूरी प्रजातियों में संरक्षित किया जाना चाहिए ।,ఎందుకంటే ఏకాభిప్రాయం అంటే ఈ ప్రాంతాలను జాతులన్నిటిలో రక్షించాలి అని అర్ధం.
+और यह कैसे किया गया था ?,మరి ఇది ఎలా చేయబడిందీ?
+कैसे इन सर्वसम्मति ( consensus ) वाले क्षेत्रों को प्रजातियों में मैप किया गया ?,ఎలా ఈ ఏకాభిప్రాయ (consensus) క్షేత్రాలు జాతులలో కొలవబడినాయి?
+उनका संरक्षण ( consensus ) होता है या नहीं ?,వాటి ఏకాభిప్రాయం (consensus) జరుగున్నదా లేదా?
+"जो डीएनए ( DNA ) अनुक्रमों के माध्यम से किया गया था , या प्रोटीन अनुक्रमों की तुलना विभिन्न प्रजातियों में बड़े पैमाने पर की गई थी ।","ఏదైతే డిఎన్ఏ (DNA) శ్రేణుల ద్వారా చేయబడినదో, లేదా ప్రోటీన్ శ్రేణుల పోలిక వివిధ జాతులలో పెద్ద పరిమాణంలో చేయబడినదో."
+"यहाँ , मैं प्रोकैरियोटिक ऑपेरॉन ( prokaryotic operons ) जैसे कि ट्रिप्टोफैन ऑपेरॉन ( tryptophan operons ) या लैक्टोज़ ऑपेरॉन या लैम्ब्डा द बैक्टीरिया फेज़ का उदाहरण दिखा रहा हूँ ।","ఇక్కడ, ట్రిప్టోఫాన్ ఒపెరాన్ (triptophan operons) లేదా లాక్టోస్ ఒపెరాన్ (lactose operon) లేదా లాంబ్డా బ్యాక్టీరియా దశ వంటి ప్రొకార్యోటిక్ ఒపెరాన్ల (prokaryotic operons) ఉదాహరణలను నేను చూపిస్తున్నాను."
+कुछ बैक्टीरिया फेज जीन होते हैं जो उन ऑपेरॉन सिस्टम में शामिल होते हैं ।,"కొన్ని బ్యాక్టీరియా ఫేజ్ జన్యువులు ఉన్నాయి, అవి ఆ ఒపెరాన్ వ్యవస్థలలో పాల్గొంటాయి."
+"इसलिए , प्रतिलेखन प्रारंभ स्थल के ऊपर के डीएनए अनुक्रमों की तुलना करने पर पता चला कि वे जीन के उस क्षेत्र में कई संरक्षित क्षेत्र थे ।","అందువలన, లిప్యంతరీకరణ ప్రారంభ స్థలం పైన ఉన్న డిఎన్ఏ శ్రేణులను పోల్చి చూస్తే అవి జన్యువు యొక్క ఆ ప్రాంతంలో అనేక సంరక్షించబడిన ప్రాంతాలు అని తెలుస్తుంది."
+"और , ये तब माना गया कि ये क्षेत्र जो संरक्षित हैं वे वास्तव में सर्वसम्मति ( consensus ) क्षेत्र हैं जो पोलीमरेज़ को प्रमोटरों का पता लगाने में मदद करते हैं ।","మరియు, సంరక్షించబడిన ఈ ప్రాంతాలు వాస్తవానికి ప్రమోటర్లను గుర్తించడానికి పాలిమరేస్‌కు సహాయపడే ఏకాభిప్రాయ (consensus) ప్రాంతాలు అని భావించబడింది."
+"इसलिए , इन संरक्षित क्षेत्रों को रूपांकनों ( motifs ) के रूप में भी कहा जा सकता है , जो प्रोटीन परिवार की विशेषताएं हैं ।","అందువలన, ఈ సంరక్షించబడిన ప్రాంతాలను ప్రోటీన్ కుటుంబం యొక్క లక్షణాలు అయిన మూలాంశాల(motifs) రూపంలో కూడా చెప్పవచ్చును. ."
+"और , मैं उन्हें विनियामक उद्देश्य ( regulatory motives ) या डीएनए अनुक्रम या प्रोटीन रूपांकनों के रूप में कहा जाता हूं जो सक्रिय साइट बनाते हैं जहां लिगेंड्स ( ligands ) को डॉकिंग ( docking ) के लिए भी कहा जाता है ।","మరియు, నేను వాటిని రెగ్యులేటరీ ఉద్దేశ్యాలు (regulatory motives) లేదా Dడిఎన్ఏ శ్రేణులు లేదా ప్రోటీన్ మూలాంశాలుగా కూడా చెప్తాను, ఇవి చురుకైన సైట్‌ను తయారుచేస్తాయి, ఇక్కడ లిగండ్లు డాకింగ్ (docking) కోసం కూడా చెప్పబడతాయి."
+प्रजातियों में इन संरक्षित अनुक्रमों को कैसे मैप किया जाता है ?,జాతులలో ఈ సంరక్షించబడిన శ్రేణులు ఎలా కొలవబడతాయి?
+जैसे कि यह स्थित होने के बाद क्या किया गया था कि वास्तव में कुछ संरक्षण ( conserved ) मौजूद है ?,ఎలాగంటే ఇది ఉన్న తరువాత ఏమి చేయబడిందీ వాస్తవానికి కొంత సంరక్షణ (conserved) ఉన్నదా?
+"डीएनए अनुक्रमों के मामले में , न्यूक्लियोटाइड्स एटीजीसी ( nucleotides ATGC ) के पत्रों को अनुक्रम में गिना गया था और जो उस क्षेत्र में अधिकतम के रूप में मौजूद था , उस क्षेत्र में सबसे महत्वपूर्ण अवशेष माना जाता था और पूरे विकास में संरक्षित माना जाता था ।","డిఎన్ఏ శ్రేణుల విషయంలో, న్యూక్లియోటైడ్ల ATGC (nucleotides ATGC) యొక్క అక్షరాలు ఒక క్రమంలో లెక్కించబడ్డాయి మరియు ఆ ప్రాంతంలో ఏవైతే గరిష్టంగా ఉన్నాయో, ఆ ప్రాంతంలోని అతి ముఖ్యమైన అవశేషంగా పరిగణించబడ్డాయి మరియు అభివృద్ధి అంతటా సంరక్షించబడినవిగా భావించబడ్డాయి. ."
+"और , इसलिए इन स्कोरिंग द्वारा स्कोरिंग से मैट्रिसेस का निर्माण किया गया था , और इस प्रकार की अवधारणाएँ , उपकरण विकसित करने के लिए एल्गोरिदम का निर्माण किया गया था , जो विभिन्न प्रजातियों में हजारों और हजारों अनुक्रमों की तुलना के लिए बड़े पैमाने पर इस्तेमाल किया जा सकता है ।","మరియు, అందువలన ఈ స్కోరింగ్ ద్వారా స్కోరింగ్ తో మాత్రికల నిర్మాణం చేయబడినది, మరియు ఈ విధమైన భవనాలు, సాధనాన్ని అభివృద్ధి చేయడానికి అల్గోరిథం అభివృద్ధి చేయబడింది, వేర్వేరు జాతులలో వేలాది మరియు వేల శ్రేణులను పోల్చడానికి వీటిని విస్తృతంగా ఉపయోగించవచ్చు."
+"तो , यह एक उदाहरण है ।","అయితే, ఇది ఒక ఉదాహరణ."
+एक आरेख जो मैं आपको दिखा रहा हूं जो अलग - अलग डीएनए ( DNA ) अनुक्रम ( sequence ) दिखाता है जो मेल खाते हैं और यहां पीला रंग आपको इन अलग - अलग अनुक्रमों में संरक्षित क्षेत्रों को दिखाता है ।,నేను మీకు చూపిస్తున్న రేఖాచిత్రం ఏదైతే వేరు - వేరు డిఎన్ఏ (DNA) శ్రేణులను (sequence) చూపిస్తుందో ఏవైతే కలిసిపోతాయా మరియు ఇక్కడ ఈ పసుపు రంగు మీకు వేరు-వేరు శ్రేణులలో సంరక్షిత ప్రాంతాలను చూపిస్తుంది.
+"इसलिए , जैसा कि मैंने आपको विनियामक रूपांकनों या इन संरक्षण ( conserved ) अनुक्रमों के बारे में बताया है , जो महत्वपूर्ण प्रारंभिक बिंदु प्रदान करते हैं ।","అందువలన, రెగ్యులేటరీ మూలాంశాలు లేదా ఈ సంరక్షించబడిన (conserved) శ్రేణుల గురించి నేను మీకు చెప్పినట్లు, ఏవైతే ముఖ్య ప్రారంభిక బిందువులను సూచిస్తుందో."
+ये प्रतिलेखन प्रारंभ स्थल से पहले संबंधित जीनों के अपस्ट्रीम क्षेत्रों को संरेखित करके खोजे गए थे और इसलिए और इसी तरह संरक्षित क्षेत्रों की पहचान की गई थी ।,ఈ లిప్యంతరీకరణలు ప్రారంభ సైట్‌కు ముందు సంబంధిత జన్యువుల అప్‌స్ట్రీమ్ ప్రాంతాలను సమలేఖనం చేయడం ద్వారా కనుగొనబడ్డాయి మరియు అందువల్ల అదేవిధంగా సంరక్షించబడిన ప్రాంతాలు గుర్తించబడ్డాయి.
+इस तरह के संरक्षित क्षेत्रों को खोजने के लिए इन लाइनों पर कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) जैसे उपकरण विकसित किए गए थे ।,అటువంటి రక్షిత ప్రాంతాలను కనుగొనడానికి ఈ పంక్తులలో బహుళ శ్రేణి అమరికలు (alignment) వంటి సాధనాలు అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి.
+"इसलिए , कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) आमतौर पर संरेखित होते हैं ।","అందువల్ల, అనేక శ్రేణి అమరికలు (alignment) సాధారణంగా సమలేఖనం అయిఉంటాయి. ."
+"यह यूरोपीय जैव - सूचना ( European Bio - informatics ) विज्ञान संस्थान ईबीआई ( EBI ) द्वारा बताई गई शास्त्रीय परिभाषा है , आप इस वेबसाइट पर जा सकते हैं और एमएसए के बारे में अधिक जान सकते हैं ।","ఇది ఐరోపా బయో ఇన్ఫర్మేటిక్స్ (European bio-informatics) వైజ్ఞానిక సంస్థ ఈబీఐ (EBI) ద్వారా పేర్కొనబడిన శాస్త్రీయ నిర్వచనం ఇది, మీరు ఈ వెబ్‌సైట్‌ను సందర్శించి ఎంఎస్‌ఏ గురించి మరింత తెలుసుకోవచ్చు."
+तो यह आम तौर पर तीन या अधिक जैविक अनुक्रम प्रोटीन या न्यूक्लिक एसिड डीएनए या आदर्श रूप से एक ही लंबाई के आरएनए के संरेखण ( alignment ) है और आउटपुट से होमोलॉजी का अनुमान लगाया जा सकता है और इस प्रकार अनुक्रमों के बीच विकासवादी ( evolutionary ) संबंधों का अध्ययन किया जा सकता है ।,అయితే ఇది సాధారణంగా మూడు లేక మరింత జీవ శ్రేణి ప్రోటీన్లు లేదా న్యూక్లియిక్ ఆమ్ల డిఎన్ఏ లేదా ఆదర్శంగా ఒకే పొడవు గల ఆర్ఎన్ఏ యొక్క అమరిక (alignment) మరియు హోమోలజీని అవుట్పుట్ నుండి అంచనా వేయవచ్చు మరియు ఆవిధముగా శ్రేణుల మధ్య పరిణామ (evolutionary) సంబంధాలను అధ్యయనం చేయవచ్చు.
+जैसे कि एक फिलोगेनेटिक ( phylogenetic ) पेड़ का निर्माण जो मैं आपको बाद में अपनी बात में बताऊंगा ।,"ఫైలోజెనెటిక్ (phylogenetic) చెట్టును నిర్మించడం వంటిది, తరువాత నా చర్చలో నేను మీకు చెప్తాను."
+कई अनुक्रम फाइलोजेनी ( phylogeny ) के अलावा कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) विभिन्न अनुप्रयोगों है ।,"బహుళ శ్రేణి ఫైలోజెనితో (phylogeny) పాటు, బహుళ శ్రేణి అమరిక (alignment) వివిధ అనువర్తనాలను కలిగి ఉంది."
+फिलोगेनेटिक ( phylogenetic ) विश्लेषण विकासवादी ( evolutionary ) संबंधितता की खोज के लिए किया जा सकता है कि कौन सी प्रजातियां विकासवादी ( evolutionary ) अधिक निकट हैं ।,ఫైలోజెనెటిక్ (phylogenetic) విశ్లేషణ ఏ జాతులు ఎక్కువ పరిణామాత్మకంగా (evolutionary) ఉన్నాయనే దానిపై పరిణామ (evolutionary) సంబంధాన్ని కనుగొనడానికి  చేయవచ్చు.
+फिर डीएनए और प्रोटीन में मोटिफ्स की खोज करना जो कि मोटिफ्स और प्रोटीन हो सकते हैं जो लिगेंड्स के लिए डॉकिंग साइट हो सकते हैं ।,ఆపై డిఎన్ఏ మరియు ప్రోటీన్ లో మోటిఫ్స్ ని వెతకడం అవి మోటిఫ్స్ మరియు ప్రోటీన్స్ అవవచ్చును అవి లిగంఢ్స్ కొరకు డాకింగ్ సైట్స్ అవవచ్చును.
+"होमियोलॉजी मॉडलिंग के माध्यम से प्रोटीन की एक माध्यमिक संरचना की भविष्यवाणी करना जो विभिन्न साइटों को पहचानने में फिर से मदद कर सकता है , जो उस प्रोटीन के कार्य के लिए उस प्रोटीन के लिए बहुत आयात कर सकता है ।","హోమియోలజీ మోడలింగ్ ద్వారా ద్వితీయ నిర్మాణం యొక్క భవిష్యత్తుని ఊహించడం అది వివిధ సైట్లను గుర్తించడంలో మళ్ళీ సాయపడగలదు, అది ఆ ప్రోటీన్ పని చేయుటకు ఆ ప్రోటీన్ కొరకు చాల దిగుమతి చేయగలదు."
+सूक्ष्मजीवों के लिए डिजाइन करने वाले ओलिगो न्यूक्लियोटाइड्स जांच ।,సూక్ష్మజీవుల కోసం రూపొందించిన ఒలిగో న్యూక్లియోటైడ్ ప్రోబ్స్.
+अब यह महत्वपूर्ण है क्योंकि माइक्रोएरे का उपयोग विभिन्न प्रजातियों में किया जा सकता है जो एक दूसरे के करीब हैं ।,ఇప్పుడు ఇది చాలా ముఖ్యం ఎందుకంటే మైక్రోఅరేలను ఒకదానికొకటి దగ్గరగా ఉండే వివిధ జాతులలో ఉపయోగించవచ్చు.
+"इसलिए , ऐसे चिप्स ( chips ) को डिजाइन करना जिसमें एक क्षेत्र हो , जिसमें एक जांच हो जो एक से अधिक प्रजातियों को बांध सकती है ।","అందువల్ల, ఎలాటి చిప్స్ (chips) కి రూపకల్పన చేయాలి అంటే వాటిలో ఒక ప్రాంతం ఉండాలి, అందులో ఒకటి కంటే ఎక్కువ జాతులను బంధించగల ప్రోబ్ ఉండాలి."
+"इसके अलावा , जीन क्लोनिंग के लिए प्रतिबंध एंजाइमों , प्रतिबंध साइटों , जो प्रजातियों में संरक्षित हैं , का पता लगाना महत्वपूर्ण हो सकता है ।","అదనంగా, జన్యు క్లోనింగ్ కోసం పరిమితి ఎంజైమ్‌లను, పరిమితి సైట్‌లను, జాతుల అంతటా సంరక్షించబడినవాటిని, గుర్తించడం చాలా ముఖ్యం అయ్యే అవకాశం ఉంది. ."
+"और मुझे यह बताएं कि कैसे एक एकाधिक अनुक्रम संरेखण ( alignment ) करना है , इसलिए हम सभी इस वेबसाइट NCBI.NLM.NIH.GOV से परिचित हैं ।","మరియు బహుళ శ్రేణి అమరిక (alignment) ఎలా చేయాలో నాకు చెప్పండి, కాబట్టి ఈ వెబ్‌సైట్ NCBI.NLM.NIH.GOV గురించి మనందరికీ తెలుసు."
+"इसमें सभी अनुक्रमों , डीएनए , आरएनए का डेटा बेस है , प्रोटीन अनुक्रम उपलब्ध हैं ।","దీనిలో అన్ని శ్రేణులు, డిఎన్ఏ, ఆర్ఎన్ఏ యొక్క డేటా బేస్ ఉంది, ప్రోటీన్ శ్రేణులు లభిస్తాయి."
+"और , मैं उन जीनों के विकासवादी ( evolutionary ) संबंधों या संरक्षित क्षेत्रों की तलाश करने जा रहा हूं , जिन पर मैं काम कर रहा हूं ।","మరియు, నేను ఆ జన్యువుల పరిణామ (evolutionary) సంబంధాలు లేదా రక్షిత ప్రాంతాల కోసం వెతుకుతున్నాను, వేటిపైనేతే నేను పనిచేస్తున్నానో."
+"इसे हीट शॉक प्रोटीन कहा जाता है और यह व्यक्त किया जाता है कि यह तनाव की स्थिति के मामले में कोशिकाओं में ऊंचा हो जाता है , जैसे कि बैक्टीरिया या वायरल संक्रमण से उस स्थिति का मुकाबला करने में मदद मिलती है ।","దీనిని హీట్ షాక్ ప్రోటీన్ అంటారు మరియు ఇది ఒత్తిడి ఉన్న స్థితిలో కణజాలాల్లో ఎక్కువ అయిపోతుందని వ్యక్తపరచబడినది, బాక్టీరియల్ లేదా వైరల్ ఇన్ఫెక్షన్ తో ఆ పరిస్థితిని ఎదుర్కోవడంలో సహాయపడతాయి."
+इसलिए हीट शॉक प्रोटीन अब पता है कि वे विभिन्न प्रजातियों के माध्यम से अत्यधिक संरक्षित होने के लिए जाने जाते हैं ।,అందువల్ల హీట్ షాక్ ప్రోటీన్లు వివిధ జాతుల ద్వారా అధికంగా సంరక్షించబడుతున్నాయి అని ఇప్పుడు తెలుస్తోంది.
+"और , यह एक कारण है कि मैंने इसे अपने अध्ययन में यहाँ लिया ।","మరియు, నా అధ్యయనాలలో నేను ఇక్కడ దీనిని తీసుకోవడానికి ఇది ఒక కారణం."
+"तो , HSPA4 हीट शॉक प्रोटीन है जो विभिन्न प्रजातियों में संरेखित किया जाएगा ।","కాబట్టి, HSPA4 అనేది హీట్ షాక్ ప్రోటీన్, ఇది వివిధ జాతులలో సమలేఖనం అచేయబడుతుంది."
+"तो शुरू करने के लिए , आप अपने जीन का नाम टाइप कर सकते हैं , जो भी जीन आप इस कॉलम में संरेखित करने में रुचि रखते हैं ।","కాబట్టి ప్రారంభించడానికి, మీరు మీ జన్యువు పేరును టైప్ చేయవచ్చు, ఈ కాలమ్‌లో సమలేఖనం చేయడానికి మీకు ఆసక్తి ఉన్న ఏ జన్యువు అయినా."
+"और फिर , ड्रॉप डाउन से आप प्रोटीन का चयन कर सकते हैं और खोज पर क्लिक कर सकते हैं ।","ఆపై, డ్రాప్ డౌన్ నుండి మీరు ప్రోటీన్‌ను ఎంచుకొనవచ్చును మరియు శోధన మీద క్లిక్ చేయవచ్చు."
+"तो , यह आपको अलग - अलग HSP देगा जो कि विभिन्न प्रजातियों में हैं ।","కాబట్టి, ఇది మీకు వివిధ జాతులలో ఉన్న వేరు - వేరు HSP లను ఇస్తుంది."
+"तो , मुझे लगा कि यह विश्लेषण मैं होमो सेपियन्स एचएसपी 70 ए 4 जीन के साथ शुरू कर रहा हूं ।","కాబట్టి, ఈ విశ్లేషణను నేను హోమో సేపియన్స్ హెచ్ఎస్పీ 70 ఏ 4 జన్యువుతో ప్రారంభిస్తున్నానని నాకనిపించింది."
+तो आप बस HSP70 होमो सेपियन्स A4 पर क्लिक करें ।,అప్పుడు మీరు HSP70 హోమో సేపియన్స్ A4 పై క్లిక్ చేయండి చాలు.
+"यह आपको HSPA4 के सभी विवरण देगा और जैसा कि आप नीचे ब्राउज़ करते हैं , यह आपको प्रोटीन के बारे में और बताएगा कि यह किस प्रकार का प्रोटीन है और इसके किस प्रकार के डोमेन हैं , एनसीबीआई आपको इसके बारे में सब बताएगा ।","ఇది మీకు HSPA4 యొక్క అన్ని వివరాలను ఇస్తుంది మరియు మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేస్తున్నప్పుడు, ఇది ప్రోటీన్ గురించి మరియు ఇది ఏ రకమైన ప్రోటీన్ మరియు దీనికి ఎలాంటి రకాల డొమైన్‌లు ఉన్నాయనే దాని గురించి మీకు తెలియజేస్తుంది, ఎన్‌సిబిఐ దాని గురించి మీకు అంతా తెలియజేస్తుంది."
+आप इसके बारे में पढ़ने के लिए नीचे ब्राउज़ कर सकते हैं ।,దాని గురించి చదవడానికి మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేయవచ్చు.
+"और यहाँ , दाईं ओर आप इस विकल्प को देख सकते हैं , जैसे कि ब्लास्ट ( blast ) को चलाते हैं अब हमारा पहला उद्देश्य विभिन्न प्रजातियों से HSPA4 के अनुक्रमों को प्राप्त करना है और उसके बाद ही हम इसे एक उपकरण के अधीन कर सकते हैं जो प्रजातियों में संरक्षण ( conserved ) के लिए देख सकता है ।","మరియు ఇక్కడ, కుడి వైపున మీరు పేలుడును(blast) నడపడం వంటి ఈ ఎంపికను చూడవచ్చు ఇప్పుడు మన మొదటి లక్ష్యం వివిధ జాతుల నుండి HSPA4 యొక్క శ్రేణులను పొందడం మరియు ఆ తరువాత మాత్రమే మనము దానిని ఒక సాధనానికి అధీనం చేయవచ్చును అది జాతులలో సంరక్షణ (conserved) కొరకు చూడవచ్చు."
+"इसलिए , जब हम क्लिक करते हैं जब हम ब्लास्ट ( blast ) करते हैं तो यह विभिन्न प्रजातियों में HSP70 अनुक्रमों को पुनः प्राप्त करेगा ।","అందువలన, మనము క్లిక్ చేసినప్పుడు మనము పేల్చినప్పుడు(blast) అది వివిధ జాతులలోని HSP70 శ్రేణులను తిరిగి పొందుతుంది."
+रन ब्लास्ट पर क्लिक करें ।,రన్ బ్లాస్ట్ పై క్లిక్ చేయండి.
+"और , क्या होता है कि यह NCBI उपकरण है जिसे ब्लास्ट ( blast ) कहा जाता है , जिसे आप अनुपमा द्वारा लिए गए एक अन्य व्याख्यान में पढ़ेंगे ।","మరియు, ఏమి జరుగుతుందంటే ఇది బ్లాస్ట్ (blast) అని పిలువబడే NCBI సాధనం, దీని గురించి మీరు అనుపమ తీసుకున్న మరొక ఉపన్యాసంలో చదువుతారు."
+"तो , ब्लास्ट ( blast ) यह होगा कि आप प्रोटीन का केवल संख्या स्वतः ही यहाँ पर दिखाई देंगे ।","కాబట్టి, పేలుడు (blast) మీరు స్వయంచాలకంగా ప్రోటీన్ల సంఖ్యను మాత్రమే చూస్తారు."
+"और फिर , आप बस किसी भी विकल्प को बदलने के बिना नीचे जा सकते हैं , बस ब्लास्ट बटन पर क्लिक करें और यह विंडो आपको एक धमाका दिखाती है ।","ఆపై, మీరు ఏ ఎంపికలను మార్చకుండా క్రిందికి వెళ్ళవచ్చు, బ్లాస్ట్ బటన్ పై క్లిక్ చేయండి మరియు ఈ విండో మీకు పేలుడుని చూపిస్తుంది."
+"तो , यह HSPA4 जीन के लिए विस्फोट का आउटपुट है ।","కాబట్టి, ఇది HSPA4 జన్యువు కోసం పేలుడు యొక్క అవుట్పుట్."
+"इसलिए , इस एचएसपी ( HSP ) के विभिन्न जीव अनुक्रमों पर सीधे जाने के लिए , हम टैक्सोनॉमी रिपोर्ट पर क्लिक करते हैं ।","అందువల్ల, ఈ హెచ్ఎస్పీ (HSP) యొక్క విభిన్న జీవి శ్రేణులకు నేరుగా వెళ్లడానికి, మనము వర్గీకరణ నివేదికపై క్లిక్ చేస్తాము."
+"और यहाँ , जीव रिपोर्ट विंडो विकल्प के नीचे , हमें यह विंडो मिलती है जो दिखाता है कि आप नीचे ब्राउज़ करते हैं आप देखेंगे कि यह होमो सेपियन्स के लिए है और फिर , यह गोरिल्ला के लिए है ।","మరియు ఇక్కడ, జీవి రిపోర్ట్ విండో ఎంపిక క్రింద, మనకు మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేస్తున్నారు అని చూపించే ఈ  విండో దొరుకుతుంది మీరు చూస్తారు ఇది హోమో సేపియన్స్ కోసం అనీ మరియు అది గొరిల్లాల కోసం అనీ."
+"इसलिए , जैसा कि आप नीचे ब्राउज़ करते हैं , आप विभिन्न जीवों के लिए सूचीबद्ध एचएसपी प्रोटीन अनुक्रम देखेंगे ।","అందువల్ల, మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేస్తున్నప్పుడు, మీరు వివిధ జీవుల కోసం జాబితా చేయబడిన హెచ్ఎస్పీ ప్రోటీన్ శ్రేణులను చూస్తారు."
+"इसलिए , जैसा कि हम नीचे ब्राउज़ करते हैं , हम देख सकते हैं कि विभिन्न जीवों जैसे गोरिल्ला और चिंपांज़ी या आरंगुटान ( orangutan ) के लिए अलग अनुक्रम के लिए एचएसपी ( HSP ) अनुक्रम ।","అందువలన, మనము క్రింద బ్రౌజ్ చేస్తున్నప్పుడు, గొరిల్లాలు మరియు చింపాంజీలు లేదా ఒరంగుటాన్ వంటి వివిధ జీవుల కోసం వేరు శ్రేణి కొరకు హెచ్ఎస్పీ (HSP) శ్రేణిని చూడవచ్చు."
+"तो , आप बस उन जीवों का चयन कर सकते हैं , जिनके लिए आप गृहविज्ञान खोज करना चाहते हैं , और आप बस उन जीवों का चयन कर सकते हैं ।","కాబట్టి, మీరు ఆ జీవులను మాత్రమే ఎంచుకోవచ్చు వేటికోసం అయితే, మీరు హోమ్ సైన్స్ పరిశోధన చేయాలనుకుంటున్నారో మరియు మీరు ఆ జీవులను మాత్రమే ఎంచుకోవచ్చు."
+कैसे ?,ఎలా?
+इसका एक अच्छा विचार उन प्रोटीन अनुक्रमों के परिग्रहण संख्याओं को यहां से कॉपी करना है ।,మంచి ఆలోచన ఏమిటంటే ఆ ప్రోటీన్ శ్రేణుల ప్రవేశ సంఖ్యలను ఇక్కడ నుండి కాపీ చేయడం.
+"इसलिए , जैसा कि आप पिछली स्लाइड में देखते हैं कि होमो सेपियन्स के नीचे कई हिट हैं ।","అందువల్ల, మునుపటి స్లైడ్‌లో మీరు చూసినట్లుగా హోమో సేపియన్స్ క్రింద చాలా హిట్‌లు ఉన్నాయి."
+आम तौर पर पहली हिट अधिकतम समानता के साथ एक है ।,"సాధారణంగా మొదటి హిట్, గరిష్ట సమానత్వంతో ఒకటి."
+"इसलिए , यदि आप एक जीव में रुचि रखते हैं , तो हम पहले हिट के लिए जाते हैं और परिग्रहण संख्या की नकल करते हैं ।","అందువలన, మీరు ఒక జీవిపై ఆసక్తి కలిగి ఉంటే, మనము మొదట హిట్ కోసం వెళ్తాము మరియు  ప్రవేశ సంఖ్యను కాపీ చేస్తాము."
+"इसी तरह , उन सभी जीवों के लिए जिनमें हम रुचि रखते हैं , हम सभी परिग्रहण संख्याओं को कॉपी करते हैं और इसे एक शब्द फ़ाइल पर पेस्ट करते हैं जैसे मैंने यहां किया था ।","అదేవిధంగా, మనకు ఆసక్తి ఉన్న అన్ని జీవుల కోసం, మేము అన్ని ప్రవేశ సంఖ్యలను కాపీ చేస్తాము మరియు నేను ఇక్కడ చేసినట్లుగా వర్డ్ ఫైల్‌లో అతికిస్తాము."
+हम परिग्रहण संख्याओं की प्रतिलिपि बनाते हैं और फिर यहाँ से परिग्रहण संख्या की प्रतिलिपि बनाते हैं ।,మనము ప్రవేశ సంఖ్యలను కాపీ చేస్తాము ఆపై ఇక్కడి నుండి ప్రవేశ సంఖ్యలను కాపీ చేస్తాము.
+"और , इसे पहले पृष्ठ के होम पेज पर डालें जिसे मैंने आपको NCBI वेबसाइट पर दिखाया था और ड्रॉप डाउन से फिर से हम प्रोटीन का चयन करते हैं , फिर से खोज करते हैं ।","మరియు, దీన్ని NCBI వెబ్‌సైట్‌లో నేను మీకు చూపించిన మొదటి పేజీ యొక్క హోమ్ పేజీలో ఉంచుతాము మరియు డ్రాప్ డౌన్ నుండి మళ్ళీ మనము ప్రోటీన్‌ను ఎంచుకుంటాము, మళ్ళీ శోధిస్తాము."
+"अब , यह क्या करेगा ?","ఇప్పుడు, ఇదేమి చేస్తుంది?"
+"यह आपको सिर्फ उन प्रोटीनों के अनुक्रम देगा , जिन्हें आपने चुना था , कोई अन्य जीव नहीं ।","ఇది మీకు కేవలం ఆ ప్రోటీన్ల క్రమాన్ని ఇస్తుంది, వేటినైతే మీరు ఎంచుకుని ఉన్నారో, మరే ఇతర జీవిదీ కాదు."
+"अब हम जो चाहते हैं , हम इन जीवों का प्रोटीन अनुक्रम चाहते हैं , जिसे हमने फास्ट ( fasta ) प्रारूप में हल किया है ।","ఇప్పుడు మనం కోరుకునేది ఏమిటీ అంటే, ఈ జీవుల యొక్క ప్రోటీన్ క్రమాన్ని మనము కోరుకుంటున్నాము, వీటిని మనము ఫాస్టా (fasta) ఆకృతిలో పరిష్కరించాము."
+"तो , इसके लिए हम सारांश पर क्लिक करते हैं और आप इस विंडो को देखते हैं , जहाँ दो विकल्प हैं फास्ट ( fasta ) और फसा ( fasa ) पाठ ।","కాబట్టి, దీని కోసం మనము సారాంశంపై క్లిక్ చేస్తాము మరియు మీరు ఈ విండోను చూస్తారు, ఇక్కడ ఫాస్టా (fasta) మరియు ఫాసా (fasa) పాఠాలు అనే రెండు ఎంపికలు ఉన్నాయి."
+"तो , फास्ट ( fasta ) पाठ आपको विशेष रूप से प्रोटीन का अनुक्रम देता है , जिसमें कोई अन्य जानकारी नहीं है जो आपके लिए पेस्ट कॉपी करना और अनुक्रम को पुनः प्राप्त करना आसान होगा ।","కాబట్టి, ఫాస్ట్ (fasta) పాఠం మీకు ప్రత్యేకంగా ప్రోటీన్ల క్రమాన్ని ఇస్తుంది, మరే ఇతర సమాచారం లేకుండా దాన్ని పేస్ట్‌ కాపీ చేసి మరియు క్రమాన్ని తిరిగి పొందడం మీకు సులభతరం చేస్తుంది."
+"तो , हम करते हैं कि हम फास्ट ( fasta ) पाठ पर क्लिक करते हैं और यह उस तरह की विंडोज़ है जो दिखाई देती है ।","కాబట్టి, మనము ఏమి చేస్తాము ఫాస్టా (fasta) పాఠం పై క్లిక్ చేస్తాము మరియు ఇది కనిపించే విండోస్ రకం."
+आप देखते हैं कि प्रोटीन क्रम में विभिन्न जीवों के लिए प्रोटीन क्रम एक ही क्रम में दिखाई देता है ।,ప్రోటీన్ క్రమంలోని వివిధ జీవులకు ప్రోటీన్ క్రమం ఒకే క్రమంలో కనిపిస్తుంది అని మీరు చూస్తారు.
+"अब , हम यहां थोड़ा मॉड्यूलेशन कर सकते हैं कि एक बार जब हम इन अनुक्रमों को एक संरेखण ( alignment ) उपकरण को खिलाते हैं , तो कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) उपकरण यह पहला अक्षर लेगा जो तीर के बाद दिखाई देता है और जो अनुक्रम को निरूपित करेगा ।","ఇప్పుడు, మనము ఇక్కడ ఒక చిన్న మాడ్యులేషన్ చేయవచ్చు అప్పుడు ఒకసారి మనము ఈ శ్రేణులను ఒక అమరిక (alignment) సాధనానికి ఫీడ్ చేస్తే, అనేక శ్రేణుల అమరిక (alignment) సాధనాలు బాణం తర్వాత కనిపించే మొదటి అక్షరాన్ని తీసుకుంటాయి మరియు ఇది శ్రేణుల్ని నిరూపిస్తుంది."
+"इसलिए , हम इसे थोड़ा संशोधित करते हैं और मैन्युअल रूप से जीव का नाम जोड़ते हैं , जीव का सामान्य नाम ।","అందువలన, మనము దానిని కొద్దిగా సవరిస్తాము మరియు జీవి యొక్క పేరును మానవీయంగా చేర్చుతాము, జీవి యొక్క సాధారణ పేరు."
+"ताकि , हम आसानी से समझ सकें ।","ఎందుకూ అంటే, మనం సులభంగా అర్ధం చేసుకునేందుకు."
+"इसलिए , हम यही करते हैं और मैंने इसे कॉपी किया है मैंने पहली बार इस पूरी चीज़ को एक नोटपैड पर कॉपी किया है ।","అందువలన, మనము ఇదే చేస్తాము మరియు నేను దీన్ని కాపీ చేశాను నేను మొదటిసారి దీన్ని పూర్తిగా ఒక నోట్ పాడ్ లో కాపీ చేశాను."
+कोई भी टेक्स्ट एडिटर जो आप उपयोग कर सकते हैं ।,మీరు ఉపయోగించగల ఏ టెక్స్ట్ ఎడిటర్ అయినా.
+"और , आप देख सकते हैं कि परिग्रहण संख्या से पहले मैंने अपनी समझ की आसानी के लिए जीव का सामान्य नाम जोड़ा है ।","మరియు, ప్రవేశ సంఖ్యకు ముందు నేను జీవి యొక్క సాధారణ పేరును నాకు సులభంగా అర్థం కావడానికి జోడించాను."
+"होमो सेपियन्स के लिए मनुष्यों की तरह , पान पैनिस्कस ( paniscus ) के लिए चिंपांज़ी और मुक्का के लिए बंदर और इतने पर ।","హోమో సేపియన్స్ కోసం మనుషుల మాదిరిగానే, పాన్ పానిస్కస్ (paniscus) కోసం చింపాంజీలు మరియు పంచ్ కోసం కోతులు మరియు మొదలైనవాటి మీద."
+"इस जानकारी को फिर से कॉपी करें , और अब हम EBI की वेबसाइट यूरोपियन बायो - इंफॉर्मेटिक्स इंस्टीट्यूट पर कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) उपकरणों में से एक पर जाते हैं ।","ఈ సమాచారాన్ని మళ్ళీ కాపీ చేయండి, ఇప్పుడు మనము EBI వెబ్‌సైట్ యూరోపియన్ బయో - ఇన్ఫర్మేటిక్స్ ఇనిస్టిట్యూట్‌లోని అనేక శ్రేణుల అమరిక(alignment) సాధనాల్లో ఒకదానికి వెల్దాము."
+"और , यहाँ जैसे मैंने MSA की परिभाषा को शुरू करने के लिए दिखाया है ।","మరియు, ఇక్కడ నేను MSA యొక్క నిర్వచనాన్ని ప్రారంభించడానికి నేను చూపించినట్లుగా."
+उन्होंने एमएसए को परिभाषित किया है और इस वेबसाइट पर उल्लिखित कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) करने के लिए विभिन्न उपकरण हैं ।,ఆయన ఎమ్ఎస్ఏని నిర్వచించారు మరియు ఈ వెబ్‌సైట్‌లో పేర్కొన్న అనేక శ్రేణి అమరికలను (alignment) చేయడానికి వివిధ సాధనాలను కలిగి ఉన్నారు.
+इन सभी उपकरणों का उपयोग विभिन्न एल्गोरिदम का इस्तेमाल किया गया है जो इन सॉफ्टवेयर्स को बनाने के लिए उपयोग किए गए हैं और आप उनमें से प्रत्येक को व्यक्तिगत रूप से खोज सकते हैं और उनके पेशेवरों और विपक्षों के बारे में जान सकते हैं ।,ఈ సాధనాలన్నీ ఈ సాఫ్ట్‌వేర్‌లను రూపొందించడానికి ఉపయోగించిన వివిధ అల్గోరిథంలలో ఉపయోగించబడ్డాయి మరియు మీరు వాటిలో ప్రతి ఒక్కదాన్నీ వ్యక్తిగతంగా శోధించవచ్చు మరియు వాటి సాపేక్ష మరియు విపక్షాలను తెలుసుకోవచ్చు.
+"यहाँ , मैं हाल ही में अद्यतन ( updated ) किए गए एक का उपयोग करूँगा जिसे क्लस्टल ओमेगा कहा जाता है ।","ఇక్కడ, నేను ఇటీవల అప్‌డేట్ (updated) చేసిన క్లస్టల్ ఒమేగా అనబడే దాన్ని ఉపయోగిస్తాను."
+"और , आप बस यहां लॉन्च क्लस्टल ओमेगा पर क्लिक करें और आपको यह विंडो मिलती है , जहां आप उन सभी दृश्यों को पेस्ट कर सकते हैं जिन्हें आप संरेखित करना चाहते हैं ।","మరియు, మీరు ఇక్కడ లాంచ్ క్లస్టల్ ఒమేగాపై క్లిక్ చేయండి మరియు మీకు ఈ విండో వస్తుంది, ఇక్కడ మీరు సమలేఖనం చేయదలిచిన అన్ని వీక్షణలను అతికించవచ్చు."
+"और , यदि आप एक प्रोटीन संरेखण ( alignment ) करना चाहते हैं जैसे कि मैंने आपको डीएनए या आरएनए कहा है तो इन उपकरणों का उपयोग करके भी संरेखित किया जा सकता है ।","మరియు, ఒకవేళ మీరు ఒక ప్రోటీన్ అమరిక (alignment) చేయాలి అనుకుంటే నేను మీకు డిఎన్ఏ లేదా ఆర్ఎన్ఏ అన్నట్లుగా ఈ సాధనాలను ఉపయోగించి కూడా అమరిక చేయవచ్చును."
+"तो , आप ड्रॉप डाउन मेनू से प्रोटीन का चयन करें और बस इस विंडो में नोटपैड से अपने अनुक्रम पेस्ट करें ।","కాబట్టి, మీరు డ్రాప్ డౌన్ మెను నుండి ప్రోటీన్‌ను ఎంచుకోండి మరియు ఈ విండోలో నోట్‌ప్యాడ్ నుండి మీ శ్రేణిని అతికించండి."
+हम विकल्पों में कोई बड़ा फेरबदल नहीं करना चाहते हैं ।,మనము ఎంపికలలో పెద్దగా మార్పులు చేయాలనుకోవడం లేదు.
+"उन्हें डिफ़ॉल्ट विकल्पों को पढ़ने दें , आप हमेशा उपलब्ध अन्य विकल्पों का पता लगा सकते हैं और सबमिट पर क्लिक कर सकते हैं ।","డిఫాల్ట్ ఎంపికలను చదవడానికి వారిని అనుమతించండి, మీరు ఎల్లప్పుడూ అందుబాటులో ఉన్న ఇతర ఎంపికలను కనుగొనవచ్చు మరియు సమర్పించు మీద క్లిక్ చేయవచ్చును."
+"नौकरी चलाते समय जिस तरह की विंडो ( window ) मिलती है , कृपया धैर्य रखें ।","ఉద్యోగం నడుపుతున్నప్పుడు మీకు ఎలాంటి విండో (window) లభిస్తుందో, దయచేసి ధైర్యంగా ఉండండి."
+यह आउटपुट है जो हमें क्लस्टल ओमेगा के मामले से मिलता है ।,క్లస్టల్ ఒమేగా విషయంలో మనకు లభించే అవుట్పుట్ ఇది.
+जैसे आपने देखा कि मैंने जीवों के नाम उनके सामान्य नाम तक बदल दिए हैं अब विभिन्न प्रजातियों की तुलना करना बहुत आसान है ।,"మీరు చూసినట్లుగా నేను జీవుల పేర్లను వాటి సాధారణ పేర్లతో సహా మార్చేశాను, ఇప్పుడు వివిధ జాతులను పోల్చడం చాలా సులభం."
+आप देखते हैं कि अनुक्रम एक दूसरे से जुड़े हुए हैं और अंतिम अनुक्रम के नीचे कुछ निश्चित निशान हैं ।,సన్నివేశాలు పరస్పరం అనుసంధానించబడి ఉన్నాయని మీరు చూస్తారు మరియు చివరి శ్రేణి క్రింద కొన్ని గుర్తులు ఉన్నాయి.
+"ये प्रतीक एक स्टार या तारांकन ( asterisk ) चिह्न को कहते हैं , जिसे आप पूर्ण मिलान कहते हैं ।","ఈ చిహ్నాలు స్టార్ లేదా నక్షత్ర (asterisk) గుర్తును అంటారు, వేటినైతే మీరు పూర్తి మ్యాచ్ అని పిలుస్తారో."
+"जैसा कि आप देख सकते हैं कि यह HSP जीन जहाँ भी मैंने आपको बताया है , वह एक अत्यधिक संरक्षित प्रोटीन है और आप लगभग हर न्यूक्लियोटाइड कॉलम के नीचे देख सकते हैं , तो आपको एक तारा दिखाई देगा , जिसका अर्थ है कि इसके अत्यधिक संरक्षण ( conserved ) और प्रोटीन का संरक्षण ( conserved ) किया गया है ।","మీరు చూడగలిగినట్లుగా, ఈ HSP జన్యువును నేను ఎక్కడ మీకు చెప్పినా, అది ఒక అత్యంత సంరక్షించబడిన ప్రోటీన్ మరియు మీరు దాదాపు ప్రతి న్యూక్లియోటైడ్ కాలమ్ క్రింద చూడగలరు, మీకు ఒక నక్షత్రం కనిపిస్తుంది, అంటే దాని అర్ధం దాని అఅత్యధిక సంరక్షణ (conserved) మరియు ప్రోటీన్ యొక్క సంరక్షణ (conserved) చేయబడినది."
+"तो , जैसा कि मैंने कहा था कि यह एक समान एमिनो एसिड ( amino acid ) होता है ।","కాబట్టి, నేను చెప్పినట్లు అది సమ అమైనో ఆమ్లం (amino acid)."
+"एक एकल बिंदु के मामले में जो आप यहां देखते हैं , एक एकल अमीनो एसिड का परिवर्तन होता है ।","మీరు ఇక్కడ చూసే ఒక ఒంటరి బిందువు విషయంలో, ఒక ఒంటరి అమైనో ఆమ్లం యొక్క మార్పు ఉంది."
+"जिसका मतलब है कि अन्य सभी , सिंगल डॉट का मतलब है कि बस एक एमिनो एसिड अलग है और अन्य सभी समान हैं ।","అంటే మిగతావి అన్నీ, సింగిల్ డాట్ అంటే కేవలం ఒక అమైనో ఆమ్లం మాత్రమే భిన్నంగా ఉంటుంది మరియు మిగతావన్నీ సమానంగా ఉంటాయి."
+"जबकि , दो डॉट्स जैसा कि आप यहाँ देख रहे हैं , इसका मतलब है कि एक से अधिक भिन्नताएँ हैं जो यहाँ पर स्पष्ट नहीं हैं , लेकिन आप अधिक खोज कर सकते हैं और पता लगा सकते हैं कि मामला कैसा है , दो डॉट्स का अर्थ एक से अधिक भिन्नता है ।","అయితే, మీరు ఇక్కడ చూసినట్లుగా రెండు చుక్కలు, అంటే ఇక్కడ స్పష్టంగా కనిపించని ఒకటి కంటే ఎక్కువ వైవిధ్యాలు ఉన్నాయని అర్థం, కానీ మీరు ఎక్కువ శోధనలు చేయవచ్చు మరియు కేసు ఎలా ఉందో తెలుసుకోవచ్చు, రెండు చుక్కలు అంటే అర్ధం ఒకటి కంటే ఎక్కువ వైవిధ్యాలు అని."
+"तो , यह एक प्रकार का आउटपुट है जो हमें कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) करने पर मिलता है और इसका उपयोग विभिन्न उद्देश्यों के लिए किया जा सकता है , जिनके बारे में मैंने शुरुआत में ही बात की है ।","కాబట్టి, ఇది మేము అనేక శ్రేణి అమరికలు (alignment) చేసినప్పుడు మనకు లభించే ఒక రకమైన అవుట్పుట్ మరియు దీనిని వివిధ ప్రయోజనాల కోసం ఉపయోగించవచ్చు, దీని గురించి నేను ప్రారంభంలో మాట్లాడాను."
+यहां आपको ऊपर की तरफ ऑप्शन दिखाई देंगे ।,ఇక్కడ మీకు పైన ఎంపికలు కనిపిస్తాయి.
+"कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) का पसंदीदा अनुप्रयोग फ़ाइलोजेनेटिक ( phylogenetic ) पेड़ का निर्माण है , जो आपको प्रजातियों की संबंधितता बताता है और आप इसे अपने लिए आकर्षित कर सकते हैं ।","అనేక శ్రేణి అమరికల (alignment) యొక్క ఇష్టపడే అనువర్తనం ఒక ఫైలోజెనెటిక్ (phylogenetic) చెట్టు యొక్క సృష్టి, ఇది మీకు జాతుల సాపేక్షతను తెలియజేస్తుంది మరియు మీరు దానిని మీ కోసం గీయవచ్చు."
+बस कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) पर क्लिक करें ।,బహుళ శ్రేణి అమరికల (alignment) పై క్లిక్ చేయండి.
+यह है कि आप नीचे ब्राउज़ कर सकते हैं और उस आउटपुट को देख सकते हैं जो आपको मिला है ।,మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేయవచ్చు మరియు మీరు అందుకున్న అవుట్‌పుట్‌ను చూడవచ్చు.
+"तो , आप देख सकते हैं कि एचएसपी में बहुत अधिक संरक्षण ( conserved ) है और तारांकन पूरे अनुक्रम में मौजूद हैं ।","కాబట్టి, మీరు చూడగలరు హెచ్ఎస్పీలో చాల ఎక్కువ సంరక్షణ (conserved) ఉన్నాడని మరియు శ్రేణి అంతటా నక్షత్రాలు ఉన్నాయి."
+"जैसे आप यहां दो डॉट्स देखते हैं , इसलिए ये दो डॉट्स एक से अधिक अमीनो एसिड को अलग करते हैं , जबकि एक एकल डॉट परिभाषित करता है कि बस एक भिन्नता है और एक क्रम सभी अन्य समान हैं ।","ఇక్కడ మీరు రెండు చుక్కలను చూసినట్లుగా, అందువలన ఈ రెండు చుక్కలు ఒకటి కంటే ఎక్కువ అమైనో ఆమ్లాలను వేరు చేస్తాయి, అయితే ఒక ఒంటరి చుక్క కేవలం ఒక వైవిధ్యం ఉన్నదనీ మరియు ఒక శ్రేణి మాత్రమే అనీ భాష్యం చెపుతుంది మిగతావన్నీ సమానమే."
+"इसलिए , जैसा कि मैंने आपको बताया था कि आप केवल फ़ाइलोजेनेटिक ( phylogenetic ) ट्री पर क्लिक करते हैं और यहाँ आपके प्रोटीन के विभिन्न जीवों के लिए फ़ाइलोजेनेटिक ( phylogenetic ) ट्री उपलब्ध है , जिसका आप विश्लेषण कर रहे हैं ।","కాబట్టి, నేను మీకు చెప్పినట్లుగా మీరు కేవలం ఫైలోజెనెటిక్ (phylogenetic) చెట్టుపై క్లిక్ చేస్తారు మరియు మీరు విశ్లేషించే మీ ప్రోటీన్ యొక్క వివిధ జీవులకు అందుబాటులో ఉన్న ఫైలోజెనెటిక్ (phylogenetic) చెట్టు ఇక్కడ ఉంది."
+"और , यहां हम देख सकते हैं कि प्रत्येक उत्पत्ति के लिए गणना की जाने वाली आनुवंशिक दूरी जो हमें बंदर , मानव और चिंपैंजी जैसी प्रजातियों के बीच की समानता या उसके बारे में बताने में मदद करेगी , गणना की गई दूरी से स्पष्ट है ।","మరియు, ఇక్కడ మనం చూడగలం ప్రత్యేక ఉత్పత్తి యొక్క లెక్కింపును చేసే అనువంశిక దూరం ఏదైతే మనకు కోతి, మానవులు మరియు చింపాంజీ లాంటి జాతుల మధ్య సమానత్వం లేదా దాని గురించి మాట్లాడుటలో సాయం చేసేది, లెక్కించిన దూరంతో స్పష్టమవుతుంది."
+यहाँ ।,ఇక్కడ.
+"मैं आपको कुछ दिलचस्प बताऊं , हमने अब तक सीखा है कि एक से अधिक अनुक्रम संरेखण ( alignment ) और एक बहु अनुक्रम संरेखण ( alignment ) कैसे करें ।","నేను ఒక ఆసక్తికరమైన విషయం మీకు చెప్తాను, మనము ఒకటి కంటే ఎక్కువ శ్రేణి అమరిక (alignment) మరియు ఒక బహుళ శ్రేణి అమరిక (alignment) ఎలా చేయాలో ఇప్పటివరకు నేర్చుకున్నాము."
+"लेकिन मैं आपको कुछ दिलचस्प मामलों के बारे में बताता हूं जहां लोगों ने कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) का उपयोग किया है , और नैदानिक अध्ययन में या वास्तविक जीवन की समस्याओं को हल करने के लिए ।","ప్రజలు అనేక శ్రేణి అమరికలను (alignment) ఉపయోగించిన కొన్ని ఆసక్తికరమైన సందర్భాల గురించి నేను మీకు చెప్తాను, మరియు క్లినికల్ అధ్యయనాలలో లేదా నిజ జీవిత సమస్యలను పరిష్కరించడానికి ."
+इनमें से एक ज़ीका ( Zika ) वायरस के खिलाफ एक टीका बनाने का प्रयास है ।,జికా (Zika) వైరస్‌కు వ్యతిరేకంగా వ్యాక్సిన్‌ను రూపొందించే ప్రయత్నం వీటిలో ఒకటి.
+"अब , हम सभी ने जानलेवा जीका वायरस के बारे में सुना है ।","ఇప్పుడు, మనమంతా ప్రాణాంతక జికా వైరస్ గురించి విని ఉన్నాం."
+इसकी उत्पत्ति दक्षिण अफ्रीकी देश मुझे लगता है कि युगांडा में हुई थी और बाद में यह कई अलग - अलग देशों में फैल गया ।,దీని ఉద్భవం దక్షిణాఫ్రికా దేశంలో ఉగాండాలో జరిగిందని నాకు అనిపిస్తుంది మరియు తరువాత ఇది అనేక దేశాలకు వ్యాపించింది.
+"तो जीका वायरस , जैसा कि आमतौर पर जाना जाता है , मच्छरों की संक्रमित सहयोगी प्रजातियों के काटने से संक्रमित होता है ।","అయితే జికా వైరస్, సాధారణంగా తెలిసినట్లు, దోమల యొక్క సోకినా జాతులు కుట్టటం వలన సంక్రమిస్తుంది."
+"और , यह एक गर्भवती महिला से उसके भ्रूण को पारित किया जाता है और जन्म दोष पैदा कर सकता है ।","మరియు, ఇది ఒక గర్భవతి నుంచి ఆమె భ్రూణముకు వ్యాపిస్తుంది మరియు జన్మదోషాలకు కారణం కాగలదు."
+"तो , जैसा कि मैंने आपको बताया कि ज़ीका ( zika ) के लिए कोई दवा वैक्सीन या दवा नहीं है ।","అయితే, నేను మీకు చెప్పినట్లుగా జికాకు (zika) టీకా లేదా మందు లేదు."
+"और , इसलिए यह दिलचस्प अध्ययन वहाँ मैं आपको यहाँ दिखाने जा रहा हूँ ।","మరియు, అందువలన ఈ ఆసక్తికరమైన అధ్యయనం అక్కడ నేను మీకు ఇక్కడ చూపించబోతున్నాను."
+"यह अन्य वायरस का सहारा लेता है जो अन्य वायरस जो जीका वायरस के समान हैं , जैसे डेंगू वायरस ।","ఇది ఇతర వైరస్ల సాయం తీసుకుంటుంది ఇతర వైరస్లు జికా వైరస్ తో సమానమైనవి, డెంగ్యూ వైరస్ లాంటివి."
+"और , यह टीके के निर्माण के लिए एक आम दृष्टिकोण की तरह है ।","మరియు, ఇది టీకా తయారీకి ఒక సాధారణ విధానం లాంటిది."
+"इसलिए , लोग क्या करते हैं कि वे उन वायरस की तलाश करते हैं जो आम हैं जो लक्ष्य हैं और संरक्षित डोमेन की तलाश करते हैं ।","అందువలన, ప్రజలు ఏమి చేస్తారు అంటే వారు సాయాధారణమైన లక్ష్యంగా ఉండే వైరస్ల కోసం వెతుకుతారు మరియు రక్షిత డొమైన్ల కోసం వెతుకుతారు."
+"आम तौर पर वायरस के खिलाफ टीके उन एपिटोप्स की तलाश में बनाए जाते हैं , जो तब होस्ट के साथ वायरस फ़्यूज़ होने पर ख़राब हो जाते हैं ।","సాధారణంగా వైరస్కు వ్యతిరేకముగా టీకాలు వాటి ఎపిటోప్స్ యొక్క అన్వేషణలో తయారు చేయబడతాయి, అవి హోస్ట్ తో వైరస్ కలిసిపోవడంవలన పాడైపోతాయి."
+"तथा , वैक्सीन बनाने के लिए उन एपिटोप्स को पसंदीदा एपिटोप्स माना जाता है ।","దానితో, టీకా తయారుచేయుటకు ఆ ఎపిటోప్స్ ఎంపికచేయబడిన ఎపిటోప్స్ గా భావించబడతాయి."
+"यह इस अध्ययन था कि लेखक को क्या करने की कोशिश की जाती है जो एपिटोप्स के लिए ऐसे एपिटोप्स की तलाश करते हैं , जिनके लिए डेंगू वायरस के लिए पहले से ही टीके बनाए जा रहे हैं ।","ఈ అధ్యయనం ఏంటీ అంటే రచయితకి ఏమి చేసే ప్రయత్నం చేస్తున్నారు అంటే ఈ ఎపిటోప్స్ కోసం అలంటి ఎపిటోప్స్ కోసం వెతుకుతారో, దేనికోసమైతే డెంగ్యూ వైరస్ కోసం ముందునుచే టీకాలు తయారు చేయబడుతున్నాయో."
+"और अगर , जीका वायरस में उन एपिटोप्स का संरक्षण ( conserved ) किया जाता है और फिर यदि ऐसा है तो उन एपिटोप के खिलाफ टीके बनाने और टीका लगाने की शुरुआत होगी ।","మరియు ఒకవేళ, జికా వైరస్ లో ఆ ఎపిటోప్స్ యొక్క సంరక్షణ (conserved) చేయబడితే మరియు ఒకవేళ ఇలా జరిగితే ఆ ఎపి టోప్స్ కి వ్యతిరేకంగా టీకాలు తయారు చేయుట మరియు టీకాలు వేయుటను ఆరంభించవచ్చు."
+"यही उन्होंने किया और , यह एक एकाधिक अनुक्रम संरेखण ( alignment ) आउटपुट है जो मैं उनके अध्ययन से दिखा रहा हूं ।","వారు ఇదే చేసారు మరియు, ఇది వారి అధ్యయనం నుండి నేను చూపిస్తున్న బహుళ శ్రేణి అమరిక (alignment) అవుట్పుట్."
+पहला नामकरण यहां सूचीबद्ध सूचीबद्ध है ।,మొదటి నామకరణం ఇక్కడ జాబితా చేయబడింది.
+"पहला अनुक्रम जीका वायरस का है और इसके नीचे के अन्य सभी डेंगू वायरस के विभिन्न उपभेदों से हैं , इसलिए यहां हम देख सकते हैं कि रंग पैटर्न संरक्षण ( conserved ) के विभिन्न डिग्री को दर्शाता है ।","మొదటి క్రమం జికా వైరస్ది మరియు దాని క్రింద ఉన్నవన్నీ డెంగ్యూ వైరస్ యొక్క వివిధ జాతుల నుండి వచ్చాయి, కాబట్టి ఇక్కడ రంగు నమూనా వివిధ స్థాయిల రక్షణను (conserved) ప్రతిబింబిస్తుందని మనం చూడవచ్చు."
+लाल रंग उच्च स्तर या लगभग पूर्ण संरक्षण ( conserved ) को दर्शाता है ।,ఎరుపు రంగు అధిక స్థాయిని లేదా దాదాపు సంపూర్ణ సంరక్షణను (conserved) సూచిస్తుంది.
+"और , अध्ययन में उन्होंने दिलचस्प रूप से पाया कि यह संलयन पाश जो मैंने अभी आपको बताया था कि टीके तैयार करने के लिए एपिटोप्स खोजने के लिए महत्वपूर्ण है जीका वायरस और डेंगू के अन्य उपभेदों के बीच अत्यधिक संरक्षण ( conserved ) पाया गया था ।","మరియు, అధ్యయనంలో వారు కనుగొన్న ఆసక్తికరమైన విషయం ఏంటీ అంటే నేను మీకు ఇప్పుడే చెప్పిన ఈ ఫ్యూషన్ లూప్ టీకా తయారు చేయుటకు ఎపిటోప్స్ ని వెతకడంలో ముఖ్యమైనదని జికా వైరస్ మరియు డెంగ్యూ యొక్క ఇతర ఉపభేదాల మధ్య అత్యధిక సంరక్షణ (conserved) కనుగొనబడింది."
+जो अध्ययन के लिए अच्छा था ।,అది అధ్యయనానికి మంచిది.
+"ऐसे ही , और भी कई अध्ययन ऐसे ही करने के प्रयास में किए गए ।","అలాగే, మరెన్నో అధ్యయనాలు ఇలానే చేసే ప్రయత్నంలో చేయబడినాయి."
+"इसके अलावा , हमने आपके बारे में सुना है कि आपने एसआरवाई जीन या लिंग निर्धारण क्षेत्र वाई ( Y ) के बारे में सुना होगा , जो पुरुष के भ्रूण के लिंग का निर्धारण करने के लिए जिम्मेदार है ।","ఇంకా,  ఎస్ఆర్వై జన్యువు లేదా లింగ నిర్ధారణ ప్రాంతం వై (Y) గురించి మీరు విన్నట్లు మేము మీ గురించి విన్నాము, అది మగ పిండం యొక్క లింగాన్ని నిర్ణయించడానికి బాధ్యత వహిస్తుంది."
+"तो , अध्ययन क्या किया गया था कि वे कई प्रजातियों की जांच करना चाहते थे , इस एसआर के होमोलॉजी वे इस एसआरवाई जीन के पैटर्न को किसी भी रूप में संरक्षित ( conserved ) करते थे ।","అయితే, అధ్యయనం ఏమి చేయబడినదీ అంటే వారు అనేక జాతుల పరిశోధన చేయాలనుకున్నారు అని, ఈ ఎస్ఆర్ యొక్క హోమాలజి వారు ఈ ఎస్ఆర్వై జన్యువు యొక్క సరళిని ఏ రూపంలోనైనా సంరక్షించేవారు (conserved)."
+"इसलिए , चूंकि यह एक ऐसा महत्वपूर्ण जीन है जो भ्रूण के लिंग को निर्धारित करता है , लेखकों ने विभिन्न प्रजातियों जैसे कि मानव चिंपांज़ी , कुत्तों , सुअर , चूहे , मवेशी , भैंस , बकरी , भेड़ और इतने पर इसकी तुलना करने की कोशिश की ।","అందువలన, ఇది పిండం యొక్క లింగాన్ని నిర్ణయించే ముఖ్యమైన జన్యువు కాబట్టి, మానవ, చింపాంజీలు, కుక్కలు, పందులు, ఎలుకలు, పశువులు, గేదె, మేకలు, గొర్రెలు వంటి వివిధ జాతులతో పోల్చడానికి రచయితలు ప్రయత్నించారు."
+प्रजातियों ।,జాతులు.
+"और , यह उनके अध्ययनों से आउटपुट है जो मैं आपको दिखा रहा हूं ।","మరియు, ఇది నేను మీకు చూపిస్తున్న ఫలితం వారి అధ్యయనాల నుండి వచ్చినది."
+"शीर्ष पर एक न्यूक्लियोटाइड स्तर पर कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) दिखाता है और , नीचे एक प्रोटीन स्तर पर कई अनुक्रम संरेखण ( alignment ) दिखाता है ।",మొదటిది శిరమున న్యూక్లియోటైడ్ స్థాయిలో బహుళ శ్రేణి అమరికలను (alignment) చూపిస్తుంది మరియు దిగువన ఒక ప్రోటీన్ స్థాయిలో బహుళ శ్రేణి అమరికలను (alignment) చూపుతుంది.
+"और , यहां अलग - अलग रंग संरक्षण ( conserved ) के विभिन्न डिग्री दिखाते हैं और सबसे नीचे आप अनुक्रम लोगो देख सकते हैं , इसलिए ऊंचाई संरक्षण ( conserved ) की डिग्री को दर्शाता है ।","మరియు, ఇక్కడ వేర్వేరు రంగులు సంరక్షించబడిన (conserved) వివిధ స్థాయిలను చూపుతాయి మరియు దిగువన మీరు శ్రేణి లోగోను చూడవచ్చు, అందువల్ల ఎత్తు సంరక్షణ (conserved) స్థాయిని సూచిస్తుంది."
+"अधिक , न्यूक्लियोटाइड की लंबाई अधिक यह उस विशेष स्थिति में संरक्षित है ।","ఎక్కువ, న్యూక్లియోటైడ్ పొడవు ఎంత ఎక్కువైతే అది నిర్దిష్ట స్థితిలో భద్రపరచబడుతుంది."
+"और , इस तरह से विभिन्न क्षेत्रों में सर्वसम्मति ( consensus ) वाले क्षेत्रों या संरक्षित क्षेत्रों का पता लगाया गया ।","మరియు, ఈ విధంగా వివిధ ప్రాంతాలలో ఏకాభిప్రాయ (consensus) ప్రాంతాలు లేదా రక్షిత ప్రాంతాలు అన్వేషించబడ్డాయి."
+"यह करने के लिए एक बहुत ही दिलचस्प अभ्यास है आप हमेशा इस शोध पत्र पर वापस जा सकते हैं और इसे अपने लिए कर सकते हैं , आप एसआरवाई ( SRY ) जीन के लिए इन सभी प्रजातियों के अनुक्रमों को पुनः प्राप्त कर सकते हैं और देख सकते हैं कि क्या आप समान आउटपुट प्राप्त कर सकते हैं या नहीं ।","ఇది చేయడానికి చాలా ఆసక్తికరమైన పద్ధతి మీరు ఎప్పుడైనా ఈ పరిశోధనా పత్రానికి తిరిగి వెళ్ళవచ్చు మరియు దీన్ని మీరు మీకోసం చేసుకొనవచ్చును, మీరు ఎస్ఆర్వై (SRY) జన్యువు కోసం ఈ జాతులన్నింటిశ్రేణులను తిరిగి పొందవచ్చు మరియు మీరు అదే అవుట్పుట్ పొందగలరా లేదా అని చూడవచ్చు."
+यह अनुक्रमों को संरेखित ( aligning ) करने के बारे में है ।,ఇది శ్రేణులను సమలేఖనం (aligning) చేయడం గురించి.
+"फिर से , आप उसी उपकरण का उपयोग करके एक फ़ाइग्लोजेनेटिक ट्री बना सकते हैं , जो मैंने आपको इस पेपर में बताया था कि उन्होंने अपने आउटपुट से उस फ़्लोजेनेटिक ट्री का निर्माण किया था ।","మళ్ళీ, మీరు అదే సాధనాన్ని ఉపయోగించి ఫైలోజెనెటిక్ చెట్టును తయారు చేయవచ్చు, ఈ కాగితంలో నేను మీకు చెప్పినది ఏమిటంటే వారు ఆ ఫైలోజెనెటిక్ చెట్టును వారి అవుట్పుట్ నుండి నిర్మించారు."
+इस पेड़ से उन्होंने बहुत सारे दिलचस्प तथ्यों का अनुमान लगाया कि हत्यारे व्हेल ओरसिनस ओर्का से एसआरवाई प्रोटीन अनुक्रम जो हम यहां देखते हैं और डॉल्फिन में 0.33 की आनुवंशिक दूरी कम से कम है और हमारी 99.67 प्रतिशत अमीनो स्तर पर समान है ।,ఈ చెట్టు నుండి వారు చాలా ఆసక్తికరమైన విషయాలను గ్రహించారు అవి ఏమనగా కిల్లర్ వేల్ ఓర్సినస్ ఓర్కా నుండి వచ్చిన ఏఆర్వై ప్రోటీన్ శ్రేణిని మనము ఇక్కడ చూడవచ్చు మరియు డాల్ఫిన్ కనీసం 0.33 అనువంశిక దూరం కలిగి ఉంటుంది మరియు మనది 99.67 శాతం అమైనో స్థాయిలో ఒకటే.
+"जैसा कि हम सभी जानते हैं कि होमोसैपिएंस और चिंपांज़ी बहुत करीब से जाने जाते हैं , यह भी अध्ययन से स्पष्ट है कि उनके पास है .. अमीनो एसिड स्तर पर समान रूप से 1.35 और 0.65 प्रतिशत की अगली निकटतम आनुवंशिक दूरी ।","హోమోసాపియన్స్ మరియు చింపాంజీలు చాలా దగ్గరగా భావించబడతాయని మనందరికీ తెలుసు, ఇది కూడా అధ్యయనంలో స్పష్టమైనది ఏమనగా వారి వద్ద ఉన్నది .. అమైనో ఆమ్ల స్థాయిలో ఒకే విధంగా తదుపరి దగ్గరి అనువంశిక దూరం 1.35 మరియు 0.65 శాతం."
+"इसलिए , यह वास्तव में अध्ययन करने के लिए एक दिलचस्प बात है और इस बातचीत में मैंने जो कुछ भी आपको बताया है , उससे आप हमेशा अधिक खोजबीन कर सकते हैं ।","అందువల్ల, ఇది వాస్తవానికి అధ్యయనం చేయడం కొరకు ఒక ఆసక్తికరమైన విషయం మరియు ఈ సంభాషణలో నేను మీకు ఏవైతే చెప్పానో, మీరు దానికంటే ఎక్కువ పరిశోధన చేయవచ్చు."
+"इसलिए , एक अन्य महत्वपूर्ण उपकरण जो हम कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) अध्ययन में उपयोग करते हैं , एक पीसीआर चलाना है , जो आपके पास है जिसे डॉ ।","అందువలన, ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ అధ్యయనాలలో (functional genomics) మనము ఉపయోగించే మరో ముఖ్యమైన సాధనం, ఒక పీసిఆర్ను నడపడం, అది మీ వద్ద ఉన్నది దేనినైతే డా."
+गणेश ने आपको व्याख्यान में पढ़ाया है ।,గణేష్ మీకు తన ఉపన్యాసంలో బోధించారో.
+लेकिन एक पीसीआर ( PCR ) करने के लिए हमें एक प्राइमर की आवश्यकता होती है ।,కానీ పీసిఆర్ (PCR) చేసేందుకు మనకి ఒక ప్రైమర్ అవసరమవుతుంది.
+"तो , हम एक प्राइमर कैसे डिज़ाइन करते हैं ?","అయితే, మనం ప్రైమర్ ని ఎలా డిజైన్ చేస్తాం?"
+"तो , मैं आपको बताता हूं कि प्राइमरों को डीएनए ( DNA ) या आरएनए ( RNA ) के लिए डिज़ाइन किया जा सकता है जो जीनोमिक स्तर पर या ट्रांसक्रिप्ट स्तर पर डीएनए से कोडित होता है ।","కాబట్టి, ప్రైమర్‌లను డిఎన్ఏ (DNA) లేదా ఆర్ఎన్ఏ (RNA) కోసం రూపొందించవచ్చని నేను మీకు చెప్తాను ఇది జన్యుసంబంధ స్థాయిలో లేదా ట్రాన్స్క్రిప్ట్ స్థాయిలో డిఎన్ఏ నుండి కోడ్ చేయబడుతుంది."
+"तो आज , मैं आपको बताऊंगा कि सेल में मौजूद एक प्रतिलेख को प्रवर्धित ( amplilied ) करने के लिए प्राइमर को कैसे डिज़ाइन किया जाए ।","కాబట్టి ఈ రోజు, సెల్‌లో ఉన్న ట్రాన్స్‌క్రిప్ట్‌ను విస్తరించడానికి (amplified) ప్రైమర్‌ను ఎలా రూపొందించాలో నేను మీకు చెప్తాను."
+"तो यहाँ पर , आप एक पीसीआर ( PCR ) जेल देखते हैं यह एक सामान्य पीसीआर जेल है जहाँ हमारे यहाँ डीएनए बैंड स्पष्ट हैं , जो एथिडियम ब्रोमाइड टिन से सना ( stained ) हुआ है जो यूवी प्रकाश में प्रकाशित होता है ।","ఇక్కడ, మీరు ఒక పీసిఆర్ (PCR) జెల్ చూస్తారు ఇది సాధారణ పిసిఆర్ జెల్ ఇక్కడ మనకు స్పష్టమైన డిఎన్ఎ బ్యాండ్లు ఉన్నాయి, ఇది ఎథిడియం బ్రోమైడ్ టిన్‌తో తడిసినది(stained) ఇది యూవీ కాంతిలో ప్రకాశిస్తుంది."
+और पक्षों पर आप डीएनए बैंड के आकार को जानने के लिए सीढ़ी देखते हैं ।,మరియు పక్షాల మీద మీరు డిఎన్ఏ బ్యాండ్ ఆకారాన్ని తెలుసుకోవడానికి నిచ్చెనను చూస్తారు.
+"तो , यह एक सरल पोलीमरेज़ चेन रिएक्शन है , जो प्राइमर और डीएनए का उपयोग करके किया जाता है और फिर आपको पीसीआर ( PCR ) का उत्पाद दिखाने के लिए जेल पर लोड किया जाता है ।","కాబట్టి, ఇది సాధారణ పాలిమరేస్ చైన్ రియాక్షన్, ఇది ప్రైమర్ మరియు డిఎన్ఏ ఉపయోగించి జరుగుతుంది ఆపై పీసిఆర్ (PCR) యొక్క ఉత్పత్తిని మీకు చూపించడానికి జెల్ పైకి లోడ్ చేయబడుతుంది."
+इसलिए प्राइमर को एक सेल में प्रतिलेख की उपस्थिति की मात्रा निर्धारित करने या पहचानने के लिए डिज़ाइन करना है ।,అందువలన ఒక కణంలో లిప్యంతరీకరణ ఉనికిని నిర్ణయించడానికి లేదా గుర్తించడానికి ప్రైమర్ రూపకల్పన చేయాలి.
+हमें इसके लिए एक प्राइमर डिजाइन करना होगा ।,దీని కోసం మనము ఒక ప్రైమర్ కి రూపకల్పన చేయాలి.
+"और , मैं आपको यहां दिखाऊंगा , मैं आपको यहां एक गपद्ध ( GAPDH ) नामक जीन के लिए एक प्राइमर डिजाइन करने के बारे में दिखाऊंगा , जिसे सभी परिस्थितियों में व्यक्त करने वाला एक संवैधानिक जीन माना जाता है और इसका स्तर आम तौर पर विभिन्न परिस्थितियों में नहीं बदलता है सेल ।","మరియు, నేను మీకు ఇక్కడ చూపిస్తాను, జీఏపీడీహెచ్ (GAPDH) అనే జన్యువు కోసం ప్రైమర్ను ఎలా రూపొందించాలో నేను ఇక్కడ మీకు చూపిస్తాను, ఇది అన్ని పరిస్థితులలో వ్యక్తీకరించబడే ఒక నిర్మాణాత్మక జన్యువుగా పరిగణించబడుతుంది మరియు దాని స్థాయి సాధారణంగా వివిధ పరిస్థితులలో మారదు సెల్. "
+"इसलिए मैं केवल गपद्ध ( GAPDH ) टाइप करूंगा , यह प्रोटीन गपद्ध ( GAPDH ) का प्रतीक है ।","అందువలన నేను కేవలం జీఏపీడహెచ్ (GAPDH) టైపు చేస్తాను, ఇది ప్రోటీన్ జీఏపీడహెచ్ (GAPDH) కి ప్రతీక."
+यह ग्लाइकोलाइसिस चक्र में एंजाइमों में से एक है ।,గ్లైకోలిసిస్ చక్రంలోని ఎంజైమ్‌లలో ఇది ఒకటి.
+यहां पर जीन का चयन करें ।,ఇక్కడ జన్యువును ఎంచుకోండి.
+"इसलिए ये अलग - अलग प्रजातियों में अलग - अलग गपद्ध ( GAPDH ) हैं जिन्हें वे यहाँ सूचीबद्ध हैं और जिसके लिए कभी भी आप जिस जीव को एक प्राइमर डिज़ाइन करना चाहते हैं , उस जीव का चयन कर सकते हैं ।","కాబట్టి ఇవి వేర్వేరు జాతులలో వేర్వేరు జీఏపీడీహెచ్ (GAPDH) లు, అవి ఇక్కడ జాబితా చేయబడ్డాయి మరియు దేనికోసమైతే ఎప్పుడైనా ఏ జీవి కోసం మీరు ప్రైమర్ రూపకల్పన చేయాలనుకుంటున్నారో,  ఆ జీవిని ఎంచుకోవచ్చు."
+मैं यहाँ पर मानव का चयन करूँगा ।,నేను ఇక్కడ మానవుడిని ఎంచుకుంటాను. 
+तो आप देखते हैं कि इस जीन के बारे में सारी जानकारी यहाँ सूचीबद्ध है ।,కాబట్టి ఈ జన్యువు గురించి మొత్తం సమాచారం ఇక్కడ జాబితా చేయబడిందని మీరు చూస్తారు.
+पूरा नाम ग्लाइसेरलडिहाइड 3 फॉस्फेट डिहाइड्रोजनेज और आप यहाँ पर थोड़ा सारांश देखते हैं जो आपको जीन के ज्ञात कार्यों के बारे में बताता है ।,పూర్తి పేరు గ్లైసెల్ డీహైడ్ 3 ఫాస్ఫేట్ డీహైడ్రోజినేస్ మరియు మీరు ఇక్కడ ఒక చిన్న సారాంశాన్ని చూస్తారు ఇది జన్యువుల యొక్క తెలిసిన విధుల గురించి మీకు తెలియజేస్తుంది.
+"आप नीचे ब्राउज़ कर सकते हैं और जीन के बारे में अधिक जानकारी प्राप्त कर सकते हैं , लेकिन यहाँ हम पहले से डिजाइन करना चाहते हैं , इसलिए हम इस अनुक्रम को पुनः प्राप्त करना चाहते हैं , इस जीन का आरएनए अनुक्रम ।","మీరు క్రింద బ్రౌజ్ చేయవచ్చు మరియు జన్యువుల గురించి మరింత సమాచారం పొందవచ్చు, కానీ ఇక్కడ మనము ముందుగానే డిజైన్ చేయాలనుకుంటున్నాము, కాబట్టి మనము ఈ శ్రేణిని తిరిగి పొందాలనుకుంటున్నాము, ఈ జన్యువు యొక్క ఆర్ఎన్ఏ క్రమం."
+"इसलिए हम यहाँ नीचे जाते हैं आप जीनोमिक्स ( genomics ) अनुक्रम ( sequence ) , आरएनए ( RNA ) अनुक्रम , प्रोटीन अनुक्रम सभी देखते हैं जो इस जीन के लिए सूचीबद्ध हैं ।","కాబట్టి మనము ఇక్కడ క్రిందకు వెళ్తాము మీరు జన్యుశాస్త్ర (genomics) శ్రేణి (sequence), ఆర్‌ఎన్‌ఏ (RNA) శ్రేణి, ప్రోటీన్ శ్రేణి, ఇవన్నీ ఈ జన్యువు కోసం జాబితా చేయబడ్డాయని చూస్తారు."
+NM प्रतिलेख अनुक्रम का प्रतिनिधित्व करता है ।,NM లిప్యంతరీకరణ శ్రేణికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుంది.
+उस पर क्लिक करें ।,దాని మీద క్లిక్ చేయండి.
+"तो , यह सब इस जीन के mRNA के बारे में है ।","అయితే, ఇదంతా ఈ జన్యువు యొక్క mRNA గురించి."
+यह 1455 बेस जोड़ी लंबी mRNA है और इसके बारे में नीचे सूचीबद्ध है ।,ఇది 1455 బేస్ జత పొడవైన mRNA మరియు దీని గురించి క్రింద ఇవ్వబడింది.
+और हम इस mRNA के फास्ट ( fasta ) अनुक्रम को पुनः प्राप्त करने में रुचि रखते हैं ।,మరియు ఈ mRNA యొక్క ఫాస్టా (fasta) శ్రేణిని తిరిగి పొందడానికి మనము ఆసక్తి కలిగి ఉన్నాము.
+"तो बस फास्ट ( fasta ) पर क्लिक करें , इसलिए यह अनुक्रम mRNA अनुक्रम है जो हमने यहां प्राप्त किया है ।","కాబట్టి కేవలం ఫాస్తా (fasta) పై క్లిక్ చేయండి, అందువలన ఈ శ్రేణి మనం ఇక్కడ పొందిన mRNA శ్రేణి."
+"इस क्रम को यहां से कॉपी करें , और वर्ड फाइल को यहां पर एक अनुक्रम पेस्ट करें ।","ఈ శ్రేణిని ఇక్కడ నుండి కాపీ చేయండి, మరియు వర్డ్ ఫైల్ ను ఇక్కడ ఒక శ్రేణిని అతికించండి."
+अब सेल में mRNA स्तर का पता लगाने के लिए प्राइमर डिजाइन करते समय ध्यान रखने वाली एक महत्वपूर्ण बात यह है कि हम पीसीआर ( PCR ) में प्रवर्तित किसी भी गैर - विशिष्ट बैंड को नहीं चाहते हैं जो हम डिजाइन करते हैं ।,"ఒక కణంలో mRNA స్థాయిలను గుర్తించడానికి ఒక ప్రైమర్ రూపకల్పన చేసేటప్పుడు ఇప్పుడు గుర్తుంచుకోవలసిన ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే, మనము రూపకల్పన చేసే పీసిఆర్ (PCR) లో ప్రవేశపెట్టిన నిర్దిష్టం-కాని బ్యాండ్‌లను మనము కోరుకోవడం లేదు."
+"इसलिए , विभिन्न एक्सॉन से प्राइमरों को डिजाइन करने के लिए ध्यान में रखना आवश्यक है जो बीच में इंट्रॉन में अलग - अलग एक्सॉन पैनिंग को बांधते हैं ।","అందువలన, వివిధ ఎక్సన్ల నుంచి ప్రైమర్ల రూపకల్పన చేసేటప్పుడు గుర్తుంచుకోవలసినది మధ్యలో ఇంట్రాన్లో వేరు - వేరు ఎక్సన్లు పాన్నింగ్ ని బంధిస్తాయి."
+"तो , यह महत्वपूर्ण है क्योंकि इंट्रॉन को फैलाने की प्रक्रिया के दौरान क्लीवेज को बाहर निकाल दिया जाता है , जिससे एक्सॉन एक साथ लिगेट हो जाते हैं , इसलिए परिपक्व ( mature ) एमआरएनए ( mRNA ) में केवल एक्सॉन को एक साथ सिला जाता है ।","కాబట్టి, ఇది ముఖ్యం ఎందుకంటే ఇంట్రాన్‌లను చెదరగొట్టే ప్రక్రియలో చీలికను బయటకు పంపిస్తారు, తద్వారా ఎక్సాన్లు ఒక్కసారే బంధించబడతాయి, అందువలన, పరిపక్వమైన(mature) ఎమ్ఆర్ఎన్ఏ (mRNA) లో ఎక్సోన్లు మాత్రమే ఒక్కసారే కుట్టబడతాయి."
+"इसलिए यदि हम प्राइमर को अलग - अलग एक्सॉन से डिजाइन करते हैं तो हम यह सुनिश्चित करेंगे कि जो अंतिम एम्प्लिकॉन हम अपने पीसीआर पर प्राप्त करेंगे , वह वास्तव में एमआरएनए से है न कि एक जीनोमिक सीक्वेंस से , जहां प्राइमर में अनलेड ( anealed ) हो सकता है ।","అందువలన మనము ప్రైమర్‌ని వేరు-వేరు ఎక్సోన్‌లతో డిజైన్ చేసినట్లయితే కాబట్టి మన పీసిఆర్లో మనకు లభించే తుది యాంప్లికాన్ ఉండేలా చూస్తాము, ఇది వాస్తవానికి ఎమ్ఆర్ఎన్ఏ నుండి జన్యు శ్రేణి నుండి కాదు, అది ప్రైమర్ లో ఎనీల్డ్ (anealed) అయి ఉండవచ్చు."
+"चूंकि , आरएनए नमूने में कुछ जीनोमिक डीएनए संदूषण ( contamination ) से कुछ संदूषण ( contamination ) हो सकते हैं ।","కాబట్టి, RNA నమూనాలలో కొన్ని జన్యుసంబంధమైన డిఎన్ఏ కలుషితాల (contamination) వలన కొంత కలుషితం (contamination) అవవచ్చును."
+"और , अगर बीच में कोई इंट्रॉन मौजूद है तो यह एक विशाल आकार होगा और प्राइमर कभी भी उस बड़े अनुक्रम को बढ़ा नहीं पाएंगे ।","మరియు, మధ్యలో ఇంట్రాన్ ఉంటే అది భారీ పరిమాణంలో ఉంటుంది మరియు ప్రైమర్ ఆ పెద్ద శ్రేణిని ఎప్పటికీ పొడిగించలేవు."
+"इसके अलावा एक और बात जो महत्वपूर्ण है वह यह है कि जब हम mRNA अनुक्रम को बढ़ाने के लिए एक प्राइमर को डिजाइन करते हैं , तो हम प्रायोगिक रूप से यह करते हैं कि हम आरएनए को अलग करते हैं और फिर सीडीएनए तैयार करते हैं ।","ఇంకా ముఖ్యమైన విషయం ఏమిటంటే mRNA శ్రేణిని విస్తరించడానికి మనము ప్రైమర్‌ను రూపొందించినప్పుడు, కాబట్టి మనం ప్రయోగాత్మకంగా చేసేది ఏమిటంటే, మనము RNA ను వేరు చేస్తాము ఆపై సిడిఎన్ఎ తయారు చేస్తాము."
+"तो , और उस सीडीएनए से इस प्राइमरों के लिए टेम्पलेट क्या है ।","కాబట్టి, మరియు ఆ సిడిఎన్ఎ నుండి ఈ ప్రైమర్ల కోసం టెంప్లేట్ ఏమిటి."
+"इसलिए यह महत्वपूर्ण है कि mRNA से सीडीएनए के संश्लेषण ( synthesis ) में , पोलीमरेज़ के पास हर समय बहुत अच्छी निष्ठा नहीं हो सकती है और प्रतिलेखन को पूरा करने और mRNA प्रतिलिपि के अंत तक सीडीएनए के संश्लेषण ( synthesis ) को पूरा कर सकता है , और बस गिर सकता है नीचे ।","అందువలన mRNA నుంచి సిడీఎన్ఏ యొక్క సంశ్లేషణలో(synthesis) ముఖ్యమైనది ఏంటీ అంటే పాలిమరేస్‌కు అన్ని సమయాలలో చాలా మంచి విధేయత ఉండకపోవచ్చు మరియు లిప్యంతరీకరణను పూర్తి చేయడం మరియు mRNA ప్రతిలిపి ముగింపు వరకు సీడీఎన్ఏ యొక్క సంశ్లేషణను (synthesis) పూర్తి చేయగలదు,"
+"तो , यह एक हमेशा एक अच्छा विचार है कि प्रतिलेख के अंत में प्राइमरों को डिजाइन किया जाए ।","కాబట్టి, ఇది ఎల్లప్పుడూ మంచి ఆలోచన లిప్యంతరీకరణ చివరిలో ప్రైమర్‌లను రూపొందించాలి అని."
+"चूंकि अंतिम 3 मुख्य छोर है क्योंकि रिवर्स ट्रांसक्रिपटेस cDNA को संश्लेषित करना शुरू कर देता है , इसलिए हम दो एक्सन की तलाश करते हैं जो अंतिम हैं , जो ट्रांसक्रिप्ट के अंत की ओर मौजूद हैं ।","చివరి 3 ప్రధాన కోణాలు ఎందుకంటే రివర్స్ ట్రాన్స్క్రిప్టేజ్ cDNA ను సంశ్లేషణ చేయడం ప్రారంభిస్తుంది, కాబట్టి మనము చిట్టచివరి అయిన రెండు ఎక్సాన్ల కోసం వెతుకుతాము, ఇవి లిప్యంతరీకరణ చివరలో ఉంటాయి."
+"इसलिए हम NCBI की वेबसाइट पर वापस जाते हैं जहाँ जीन के बारे में जानकारी दी गई थी और यहाँ अलग - अलग एक्सोन दिए गए हैं जो यहाँ सूचीबद्ध हैं , इसलिए पहला एक्सॉन पहले बेस पेयर से 251 तक मौजूद है और इसी तरह से ।","కాబట్టి, మనము జన్యువుల గురించి సమాచారం ఇవ్వబడిన NCBI వెబ్‌సైట్‌కు తిరిగి వెళ్తాము మరియు ఇక్కడ జాబితా చేయబడిన వేరు - వేరు ఎక్సోన్లు ఇక్కడ ఉన్నాయి, అందువలన మొదటి ఎక్సోన్ మొదటి బేస్ జత నుండి 251 వరకు ఉంటుంది మరియు ఇలాగే."
+"हम नीचे जा सकते हैं और एक्सोन के लिए , दूसरा 352 से 458 towards तक का है और अंतिम छोर तक जाने देता है इसलिए 1161 से 1435 तक हम इस जानकारी को अपनी शब्द फ़ाइल में कॉपी कर लेते हैं ।","మనము క్రిందికి వెళ్ళవచ్చు మరియు ఎక్సాన్ కోసం, రెండవది 352 నుండి 458 వరకు ఉంటుంది మరియు చివరి మొన వరకూ వెళ్తుంది కాబట్టి 1161 నుండి 1435 వరకు మనము ఈ సమాచారాన్ని మన వర్డ్ ఫైల్ లోకి కాపీ చేస్తాము."
+"और दूसरा आखिरी एक्सन से ठीक पहले 748 से 1160 तक है , बस आखिरी एक्सॉन से पहले पेस्ट करें ।","రెండవది చివరి ఎక్సోన్ నుంచి సరిగ్గా 748 నుండి 1160 వరకు ఉంటుంది, చివరి ఎక్సోన్ ముందు అతికించండి చాలు."
+"अब हमारे पास दो एक्सन की स्थितियां हैं और हम पिछली एक्सॉन से प्राइम्स , अंतिम एक्सन से फॉरवर्ड और रिवर्स प्राइम्स को डिजाइन करने का प्रयास करेंगे ।","ఇప్పుడు మన వద్ద రెండు ఎక్సోన్ స్థితులున్నాయి మరియు మేము మునుపటి ఎక్సాన్ నుండి ప్రైమ్‌లను, చివరి ఎక్సాన్‌ నుంచి ఫార్వర్డ్ మరియు రివర్స్ ప్రైమ్‌లను రూపొందించడానికి ప్రయత్నిస్తాము."
+"इसलिए , शब्द हमें ऐसा करने में मदद करेगा और हमें न्यूक्लियोटाइड्स ( nucleotides ) की संख्या और एक पंक्ति में अनुमान लगाने की आवश्यकता है और हम इसका चयन करते हैं ।","అందువలన, ఈ పదం ఆలా చేసేందుకు మనకు సహాయపడుతుంది మరియు మనకు న్యూక్లియోటైడ్ల సంఖ్య మరియు ఒక పంక్తిలో ఊహించాల్సిన అవసరం ఉంది మరియు మనము దానిని ఎంచుకుంటాము."
+"और , यह बताता है कि पहली पंक्ति में 17 न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) हैं और हमें 748 तक जाने की आवश्यकता है , इसलिए हम 10 पंक्तियों को गिनते हैं जो 700 होगी और 11 पंक्ति में 748 न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) होंगे ।","మరియు, మొదటి వరుసలో 17 న్యూక్లియోటైడ్లు (nucleotides) ఉన్నాయని పేర్కొంది మరియు మనకి  748 కి వెళ్ళాల్సిన అవసరం ఉంది, అందువలన మనము 10 వరుసలను లేక్కిస్తం అవి 700 ఉంటాయి మరియు 11 వ వరుసలో 748 న్యూక్లియోటైడ్లు (nucleotides) ఉంటాయి."
+यह उम्मीद है कि 11 पंक्ति है और हम यहां एक स्थान देते हैं ।,ఇది 11 వ పంక్తి అని ఆశిస్తున్నాం మరియు మనము ఇక్కడ ఒక స్థానాన్ని ఇస్తాము.
+बस इस बात की पुष्टि करने के लिए कि यह क्या है और हमें 48 तक जाना चाहिए ।,అది ఏమిటో ధృవీకరించడానికి మరియు మనము 48 దాకా వెళ్ళాలి.
+इसलिए हमें बस कुछ क्षेत्र का चयन करना होगा और यह 28 है इसलिए हमें और आगे जाने की आवश्यकता है ।,కాబట్టి మనం కొంత ప్రాంతాన్ని ఎన్నుకోవాలి మరియు ఇది 28 కాబట్టి మనం మరింత ముందుకు వెళ్ళాల్సిన అవసరం ఉంది.
+"यह 39 को एक स्थान देता है , इसलिए यह 48 है ।","ఇది 39 ఒక స్థానాన్ని ఇస్తుంది, కాబట్టి ఇది 48."
+"इसलिए , वास्तव में यहाँ जगह खत्म हो जानी चाहिए क्योंकि 748 एक्सॉन ( exon ) से एक्सॉन ( exon ) की सीमाओं को परिसीमन करने के साथ शुरू होता है और फिर यह तब तक चला जाता है जब तक कि यह दूसरा आखिरी एक्सन शुरू न हो जाए और ।","వాస్తవానికి, వాస్తవానికి ఈ స్థానం ఇక్కడ ఖాళీ అయిపోవాలి ఎందుకంటే 748 ఎక్సాన్ (exon) నుండి ఎక్సాన్ (exon) సరిహద్దులను డీలిమిట్ చేయడం ద్వారా ప్రారంభమవుతుంది ఆపై ఇది ఈ రెండవ చివరి ఎక్సాన్ మొదలయ్యే వరకు కొనసాగుతుంది."
+"इसलिए , यह वह क्षेत्र है जिसे हम प्राइमर डिजाइन करने में रुचि रखते हैं ।","అందువలన, ప్రైమర్ రూపకల్పనపై మనకు ఆసక్తి ఉన్న రంగం ఇది."
+इसलिए लक्ष्यीकरण को बढ़ाने के लिए आपको यह निर्धारित करने की आवश्यकता है कि आपको किस प्रकार के उत्पाद का आकार चाहिए ।,కాబట్టి లక్ష్యాన్ని పెంచడానికి మీకు ఏ రకమైన ఉత్పత్తి పరిమాణం అవసరమో మీరు నిర్ణయించుకోవాల్సిన అవసరం ఉంది.
+"तो , आप उत्पाद का आकार कम रखने के लिए हमेशा अच्छा होता है , ताकि पीसीआर के लिए स्थितियां ऐसी निर्धारित की जा सकें कि जीन को आसानी से बढ़ाया जा सके ।","కాబట్టి, ఉత్పత్తి పరిమాణాన్ని తగ్గించడం ఎల్లప్పుడూ మంచిది, తద్వారా పిసిఆర్ కొరకు పరిస్థితులను నిర్ణయించవచ్చు, తద్వారా జన్యువు సులభంగా విస్తరించబడుతుంది."
+"इसलिए , हम एक ऐसे क्षेत्र का चयन करेंगे , जिसमें हमें 100 से 200 बेस जोड़ी एम्प्लिकॉन मिल सकते हैं और मैं प्राइमर डिजाइन करने के लिए इस क्षेत्र का चयन करता हूं ।","అందువలన, మనము ఎలాంటి ప్రాంతాన్ని ఎన్నుకుంటాము అంటే, అందులో మనకి 100 నుండి 200 బేస్ జత యాంప్లికాన్‌లు దొరుకుతాయో మరియు ప్రైమర్ రూపకల్పన కోసం నేను ఈ ప్రాంతాన్ని ఎంచుకుంటాను."
+"और अब , हम NCBI ब्लास्ट ( BLAST ) टूल , NCBI प्राइमर ब्लास्ट ( BLAST ) टूल पर वापस जाते हैं ।","ఇప్పుడు, మనము NCBI బ్లాస్ట్ (BLAST) సాధనం, NCBI ప్రైమర్ బ్లాస్ట్ (BLAST) సాధనానికి తిరిగి వెళ్దాం."
+हम बस Google पर टाइप कर सकते हैं और आपको वह टूल मिल जाएगा ।,మనము Google లో టైప్ చేస్తే చాలు మరియు మీకు ఆ సాధనం దొరుకుతుంది.
+"तो , यह टूल आपको प्राइमरों को टेम्पलेट अनुक्रम के साथ डिजाइन करने में मदद करेगा जो आपको प्रदान करना है ।","కాబట్టి, మీరు అందించాల్సిన టెంప్లేట్ శ్రేణులతో ప్రైమర్‌లను రూపొందించడానికి ఈ సాధనం మీకు సహాయం చేస్తుంది."
+यह टेम्प्लेट अनुक्रम है ।,ఇది టెంప్లేట్ శ్రేణి.
+हम उस एम्प्लिकॉन आकार को बदल सकते हैं जिसे हम चाहते हैं ।,మనకు కావలసిన యాంప్లికాన్ ఆకారాన్ని మార్చవచ్చు.
+जैसे मैंने आपको 100 से 200 बेस पेयर के बारे में बताया और आप अन्य सभी विकल्पों को समान रख सकते हैं और प्राइमर्स प्राप्त करने के लिए क्लिक कर सकते हैं ।,100 నుండి 200 బేస్ జతల గురించి నేను మీకు చెప్పినట్లు మరియు మీరు అన్ని ఇతర ఎంపికలను ఒకే విధంగా ఉంచవచ్చు మరియు ప్రైమర్‌లను పొందడానికి క్లిక్ చేయవచ్చు.
+प्राइमर ब्लास्ट टूल प्राइमर को उस क्रम के लिए डिज़ाइन कर रहा है जो हमने प्रदान किया था ।,ప్రైమర్ బ్లాస్ట్ సాధనం మనము అందించిన శ్రేణుల కోసం ప్రైమర్ రూపకల్పన చేస్తోంది.
+"इसलिए , हम देखते हैं कि उपकरण ने हमें अनुक्रम दिए हैं , गपद्ध ( GAPDH ) के विभिन्न आइसो रूप हैं जिन्हें प्राइमर की घोषणा की जा सकती है ।","అందువలన, సాధనం మనకు శ్రేణులను ఇచ్చిందని మేము చూస్తాము, జీఏడీపీహెచ్ (GAPDH) యొక్క వివిధ ఐసో రూపాలు, వీటిని ప్రైమర్‌గా ప్రకటించవచ్చు."
+"इसलिए , हम या तो एक विशेष आईएसओ फॉर्म का चयन कर सकते हैं , जिसे हम प्राइमरों को लक्षित करना चाहते हैं या यदि आप आम तौर पर जीन को लक्षित करना चाहते हैं , तो एक पूरे के रूप में हम चयन करने की कोई आवश्यकता नहीं है ।","అందువలన, మనము ఎలాంటి నిర్దిష్ట ఐసో ఫారమ్‌ను ఎంచుకోవచ్చు అంటే, దేన్నైతే మనము ప్రైమర్‌లను లక్ష్యంగా చేసుకోవాలనుకుంటున్నామో లేదా మీరు సాధారణంగా జన్యువులను లక్ష్యంగా చేసుకోవాలనుకుంటే, కాబట్టి మొత్తంగా మనం ఎన్నుకోవలసిన అవసరం లేదు."
+बस सबमिट पर क्लिक करें ।,సబ్మిట్ మీద క్లిక్ చేస్తే చాలు.
+"इसलिए , टूल में हमारे लिए अलग - अलग प्राइमर्स जोड़े के लिए डिज़ाइन प्राइमर हैं , जो कि टूल ने डिज़ाइन किया है और हमारा काम अब एक प्राइमर जोड़ी का चयन करना है , जो कि एक अच्छे प्राइमर की आवश्यकता को पूरा करता है , जिसे गैर - विशेष रूप से अन्य दृश्यों से बाँधना नहीं चाहिए ।","అందువలన, సాధనంలో మనకు వేరు - వేరు ప్రైమర్‌ల జతల కొరకు అవసరమైన డిజైన్ ప్రైమర్‌లు ఉన్నాయి, వాటిని సాధనం రూపకల్పన చేసింది మరియు ఇప్పుడు మన పని ప్రైమర్ జతను ఎంచుకోవడం, ఇది మంచి ప్రైమర్ యొక్క అవసరాన్ని నెరవేరుస్తుంది, వీటిని ప్రత్యేకంగా ఇతర సన్నివేశాలతో ముడిపెట్టకూడదు."
+"जो , हम यहां उपलब्ध परिणामों से पता लगा सकते हैं , इसमें न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) दोहराव की पुनरावृत्ति ( repetition ) नहीं होनी चाहिए जिसके परिणामस्वरूप प्राइमर का आत्म - अनावरण होगा ।","దేన్నైతే, ఇక్కడ లభించే ఫలితాల నుండి మనం తెలుసుకోవచ్చో, దీనిలో న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) పునరావృత్తి యొక్క పునరావృత్తి (repetition) జరగకూడదు తద్ఫలితంగా ప్రైమర్ యొక్క స్వీయ-ఆవిష్కరణ జరుగుతుంది."
+"और , न्यूक्लियोटाइड का एक समान वितरण होना चाहिए ।","మరియు, న్యూక్లియోటైడ్ యొక్క సమాన పంపిణీ జరగాలి."
+"यदि वे प्राइमर जीसी समृद्ध हैं , तो यह खाका के बंधन और विकृतीकरण ( denaturation ) में कठिनाई पैदा करेगा ।","ఒకవేళ ఆ ప్రైమర్ జీసిలు సమృద్ధిగా ఉంటే, కాబట్టి ఇది టెంప్లేట్ యొక్క బైండింగ్ మరియు డీనేచురేషన్‌లో (denaturation) ఇబ్బందిని సృష్టిస్తుంది."
+"तो , ये ऐसी स्थितियाँ हैं , जिन्हें प्राइमर सेट उठाते समय हमें ध्यान में रखने की ज़रूरत है ।","అయితే,  ఎలాంటి పరిస్థితులంటే, ప్రైమర్ సెట్ తీసుకునేటప్పుడు మనం జాగ్రత్తగా ఉండాల్సిన అవసరం ఉంది."
+तो पहला वाला गपद्ध ( GAPDH ) के अलावा 179 बेस पेयर का है ।,అయితే మొదటిది179 బేస్ జతది జీఏపీడీహెచ్ (GAPDH) కాకుండా.
+यह दूसरे ट्रांसक्रिप्ट को भी अच्छी तरह से बांधता है और आपके द्वारा देखे जाने वाले डॉट्स मैच के कारण होते हैं और निर्दिष्ट न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) बेमेल होते हैं इसलिए हम इस प्राइमरी जोड़ी के लिए नहीं जाएंगे ।,ఇది ఇతర లిప్యంతరీకరణలను కూడా బాగా బంధిస్తుంది మరియు మీ ద్వారా చూడబడే చుక్కలు సరిపోలడానికి కారణం అవుతాయి మరియు పేర్కొన్న న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) సరిపోలదు కాబట్టి మనము ఈ ప్రాధమిక జత కోసం వెళ్ళము.
+आइए हम दूसरे को देखें ।,రండి మనం రెండవ దాన్ని చూద్దాం.
+"यह एक 104 न्यूक्लियोटाइड ( nucleotide ) प्राइमर जोड़ी है , और यह अन्य प्रतिलेखन प्राइमर जोड़ी के साथ मेल खाता है 3 बेस 110 जोड़ी है और यह देता है , यह अन्य टेप के साथ मेल खाता है , , लेकिन यह 3 के 3 kb से अधिक का एक बहुत बड़ा amplicon है ।","ఇది 104 న్యూక్లియోటైడ్ (nucleotide) ప్రైమర్ జత, మరియు ఇది ఇతర లిప్యంతరీకరణ ప్రైమర్ జతతో సరిపోతుంది 3 బేస్ 110 జతలు మరియు ఇది ఇస్తుంది, ఇది ఇతర టేపులతో సరిపోతుంది, కానీ ఇది 3 యొక్క 3 kb కంటే ఎక్కువ ఉన్న ఒక పెద్ద amplicon."
+जिसे उन परिस्थितियों से प्रवर्धित ( amplified ) किया जाना मुश्किल है जो हम इस प्राइमर के लिए निर्धारित करेंगे जो बहुत कठोर परिस्थितियों की तरह होगा ।,దానిని ఆ పరిస్థితులలో విస్తరించడం (amplified) కష్టం ఏదైతే ఈ ప్రైమర్ కోసం మనం నిర్ణయిస్తామో  ఏదైతే చాలా కఠినమైన పరిస్థితుల వలె ఉంటుందో.
+"तो , यह एक अच्छी प्राइमर जोड़ी है प्राइमर जोड़ी 3 .","అయితే, ఇది ఒక మంచి ప్రైమర్ జత ప్రైమర్ జత 3."
+"फिर से प्राइमर जोड़ी 4 एक अच्छा विकल्प है , इसलिए यह है कि आप हमेशा कैसे तलाश सकते हैं ।","మళ్ళీ ప్రైమర్ జత 4 మంచి ఎంపిక, కాబట్టి మీరు ఎల్లప్పుడూ అన్వేషించవచ్చు."
+"इसलिए , प्राइमर जोड़ी 6 हमें कोई भी गैर - विशिष्ट मैच नहीं देती है , इसलिए यह एक अच्छा विकल्प प्रतीत होता है और अब हमें बस यह करना है कि इन प्राइमर जोड़ी को यहाँ से चुनें ।","అందువలన, ప్రైమర్ జత 6 మనకు నిర్దిష్టం-కాని మ్యాచ్‌లను ఇవ్వదు, కనుక ఇది మంచి ఎంపిక అవుతుంది ఇప్పుడు మనం చేయాల్సిందల్లా ఈ ప్రైమర్ జతలను ఇక్కడ నుండి ఎంచుకోవడం."
+।,.
+"और वापस जाएं और शब्द फ़ाइल में हमारे अनुक्रम से मिलान करें और सुनिश्चित करें कि ये प्राइमर जोड़े वे अलग - अलग एक्सोन ( exon ) के लिए अनाउंस करते हैं , कि फ़ॉरवर्डानेल्स ( forwardanneals ) दूसरे अंतिम एक्सॉन ( exons ) और रिवर्स एनील्स के लिए आखिरी एक्सॉन ।","మరియు తిరిగి వెళ్లి వర్డ్ ఫైల్‌లోని మన శ్రేణిని సరిపోల్చండి మరియు ఈ ప్రైమర్ జతలు వేరు-వేరు  ఎక్సోన్ల (exon) కోసం ఉల్లేఖించాయని నిర్ధారించుకోండి, ఆ ఫార్వార్డ్‌నీల్స్ (forwardanneals) ఇతర అంతిమ ఎక్సోన్లు (exons) మరియు రివర్స్ అనీల్స్ కోసం చివరి ఎక్సాన్."
+"तो , ऐसा करने के लिए हमें पहले 2 एक्सन की सीमाओं का निर्धारण करना होगा ।","కాబట్టి, ఇలా చేయడానికి మనం మొదట 2 ఎక్సాన్ల పరిమితులను నిర్ణయించవలసి ఉంటుంది."
+"इसलिए , दूसरा अंतिम 1160 बेस पेयर तक है , इसलिए हम इन एक्सन को कलर भी कर सकते हैं ताकि कोई भ्रम न हो ।","అందువలన, రెండవది చివరి 1160 బేస్ జతల వరకు ఉంటుంది, కాబట్టి గందరగోళం జరగకుండా మనం ఈ ఎక్సన్స్ కి కూడా రంగు వేయవచ్చు."
+यह पीला है और यह एक अलग रंग के लिए है ।,ఇది పసుపు మరియు ఇది వేరే రంగు కోసం.
+"और अब , हम देख सकते हैं कि हम प्राइमर जोड़े का मिलान कर सकते हैं ताकि आगे प्राइमर जोड़ी हो ।","ఇప్పుడు, మనము ప్రైమర్ జతలను సరిపోల్చవచ్చు తద్వారా ప్రైమర్ జత ముందు ఉంటుంది."
+"चलो ... तो , यह प्राइमर जोड़ी है और फॉरवर्ड इस क्रम से बिल्कुल मेल खाएगा , जो यहां पर है ।","సరే ... అయితే, ఇది ప్రైమర్ జత మరియు ఫార్వర్డ్ ఖచ్చితంగా ఈ శ్రేణితో సరిపోతుంది, అది ఇక్కడ ఉంది."
+"जबकि , रिवर्स एक रिवर्स मानार्थ तरीके से अनुक्रम से मेल खाएगा ।","అయితే, రివర్స్ ఒక రివర్స్ కాంప్లిమెంటరీ పద్ధతిలో శ్రేణి‌తో సరిపోతుంది."
+"इसलिए , हम रिवर्स प्राइमर के रिवर्स कॉम्प्लीमेंट ओरिएंटेशन ( reverse compliment orientation ) को पा सकते हैं ।","అందువలన, రివర్స్ ప్రైమర్ యొక్క రివర్స్ కాంప్లిమెంట్ ధోరణిని (reverse compliment orientation) మనం కనుగొనవచ్చు."
+"और , इसे यहाँ से कॉपी करें ।","మరియు, దీన్ని ఇక్కడ నుంచి కాపీ చేయండి."
+"और फिर , आखिरी एक्सॉन के साथ इसे मैच करने की कोशिश करें ।","ఆపై, చివరి ఎక్సాన్‌తో సరిపోల్చడానికి ప్రయత్నించండి."
+"तो , यह वह जगह है जहाँ यह मेल खाता है ।","కాబట్టి, ఇది అది సరిపోయే చోట."
+"तो , हम प्राइमर डिजाइन करने में सफल होते हैं जो अलग - अलग एक्सॉन से बंधते हैं और एनसीबीआई ( NCBI ) प्राइमर ब्लॉगर टूल में गैर - विशिष्ट मैच नहीं देते हैं ।","కాబట్టి, ప్రైమర్ రూపకల్పనలో మనము విజయవంతం అవుతాము ఇది వేరు-వేరు ఎక్సోన్‌లతో బంధిస్తుంది మరియు ఎన్‌సిబిఐ (NCBI ) ప్రైమర్ బ్లాగర్ సాధనంలో ప్రత్యేకత లేని మ్యాచ్‌లను అందించదు."
+"तो , यह है कि हम प्राइमरों को कैसे डिजाइन कर सकते हैं और मुझे आशा है कि आपको इन दो कार्यात्मक जीनोमिक्स ( functional genomics ) टूल सीखने में मज़ा आया है जो आज की कक्षा में हैं ।","కాబట్టి, ఏమిటంటే మనము ప్రైమర్‌లను ఏ విధంగా రూపొందించవచ్చు మరియు నేటి తరగతిలో ఉన్న ఈ రెండు ఫంక్షనల్ జెనోమిక్స్ (functional genomics) సాధనాలను నేర్చుకోవడం మీరు ఆనందించారని నేను ఆశిస్తున్నాను."
+"और , इस तरह के और उपकरण देखें और जाएं और यदि आपके कोई प्रश्न हों तो आप हमें कोर्स पोर्टल पर लिख सकते हैं ।","మరియు, అటువంటి మరిన్ని పరికరాలను చూడండి మరియు వెళ్ళండి మరియు ఒకవేళ మీకు ఏవైనా ప్రశ్నలు ఉంటే మీరు మాకు కోర్సు పోర్టల్‌లో వ్రాయవచ్చు."
+धन्यवाद ।,ధన్యవాదములు.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..38817cfa82cc7a4e4ea5ef7d9599bb120cb3b422
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part1_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,559 @@
+राष्ट्रीय पाठ्यचर्या रूपरेखा (2005) सुझाती है कि बच्चों के स्कूली जीवन को बाहर के जीवन से जोड़ा जाना चाहिए।,నేషనల్ కరికులం ఫ్రేమ్‌వర్క్ (2005) పిల్లల పాఠశాల జీవితాన్ని బయటి జీవితంతో అనుసంధానించాలని సూచిస్తుంది.
+यह सिद्धांत किताबी ज्ञान की उस विरासत के विपरीत है जिसके प्रभाववश हमारी व्यवस्था आज तक स्कूल और घर के बीच अंतराल बनाए हुए है।,"ఈ సూత్రం పుస్తకాల జ్ఞానం యొక్క వారసత్వానికి విరుద్ధంగా ఉంది, దీని కారణంగా ఈ రోజు వరకు స్కూలు మరియు ఇంటి మధ్య అంతరం కు దారితీసింది."
+नई राष्ट्रीय पाठ्यचर्या पर आधारित पाठ्यक्रम और पाठ्यपुस्तकें इस बुनियादी विचार पर अमल करने का प्रयास हैं।,కొత్త జాతీయ పాఠ్యాంశాల ఆధారంగా సిలబస్ మరియు పాఠ్యపుస్తకాలు ఈ ప్రాథమిక ఆలోచనను అమలు చేసే ప్రయత్నం .
+इस प्रयास में हर विषय को एक मज़बूत दीवार से घेर देने और जानकारी को रटा देने की प्रवृत्ति का विरोध शामिल है।,ఈ ప్రయత్నంలో ప్రతి విషయాన్ని బలమైన గోడతో చుట్టుముట్టడం మరియు సమాచారాన్ని క్రామ్ చేసే ధోరణిని నిరోధించడం వంటివి ఉంటాయి.
+आशा है कि ये कदम हमें राष्ट्रीय शिक्षा नीति (1986) में वर्णित बाल-केंद्रित व्यवस्था की दिशा में काफ़ी दूर तक ले जाएँगे।,ఈ చర్యలు జాతీయ విద్యా విధానం (1986) లో వివరించిన పిల్లల కేంద్రీకృత వ్యవస్థ వైపు మమ్మల్ని చాలా దూరం తీసుకువెళ్తాయి అని భావిస్తున్నారు.
+इस प्रयत्न की सफलता अब इस बात पर निर्भर है कि स्कूलों के प्राचार्य और अध्यापक बच्चों को कल्पनाशील गतिविधियों और सवालों की मदद से सीखने और अपने अनुभव पर विचार करने का अवसर देते हैं।,ఈ ప్రయత్నం యొక్క విజయం ఇప్పుడు పాఠశాలల ప్రిన్సిపాల్ మరియు ఉపాధ్యాయులు పిల్లలకు కల్పనాశక్తిగల కార్యకలాపాలు మరియు ప్రశ్నల సహాయంతో వారి అనుభవాన్ని తెలుసుకోవడానికి మరియు ప్రతిబింబించే అవకాశాన్ని ఇస్తారు.
+"हमें यह मानना होगा कि यदि जगह, समय और आज़ादी दी जाए तो बच्चे बड़ों द्वारा सौंपी गई सूचना-सामग्री से जुडकर और जूझकर नये ज्ञान का सृजन करते हैं।","స్థలం, సమయం మరియు స్వేచ్ఛ ఇవ్వబడితే, పిల్లలు పెద్దలు ద్వారా ఇచ్చిన సమాచారంతో అనుసంధానించి మరియు పోరాడి కొత్త జ్ఞానాన్ని సృష్టిస్తారని మనం గుర్తించాలి"
+शिक्षा के विविध साधनों व स्रोतों की अनदेखी किए जाने का प्रमुख कारण पाठ्यपुस्तक को परीक्षा का एकमात्र आधार बनाने की प्रवृत्ति है।,విద్యా వివిధ వనరులు మరియు వనరులను నిర్లక్ష్యం చేయడానికి ప్రధాన కారణం పాఠ్యపుస్తకాన్ని పరీక్షకు ఏకైక ఆధారం చేసే ధోరణి.
+"सर्जना और पहल को विकसित करने के लिए ज़रूरी है कि हम बच्चों को सीखने की प्रक्रिया में पूरा भागीदार मानें और बनाएँ, उन्हें ज्ञान की निर्धारित खुराक का ग्राहक मानना छोड़ दें।","సృజనాత్మకత మరియు చొరవను అభివృద్ధి చేయడానికి, పిల్లలను అభ్యాస ప్రక్రియలో పూర్తి భాగస్వాములుగా భావించడం మరియు  సృష్టించడం చాలా ముఖ్యం, వారిని జ్ఞానం యొక్క సూచించిన మోతాదుల వినియోగదారులుగా భావించడం మానేయండి"
+ये उद्देश्य स्कूल की दैनिक ज़िंदगी और कार्यशैली में काफ़ी फेरबदल की माँग करते हैं।,ఈ లక్ష్యాలు పాఠశాల రోజువారీ జీవితంలో మరియు పనితీరులో గణనీయమైన మార్పులకు పిలుపునిస్తున్నాయి.
+"दैनिक समय-सारणी में लचीलापन उतना ही ज़रूरी है जितनी वार्षिक कैलेण्डर के अमल में चुस्ती, जिससे शिक्षण के लिए नियत दिनों की संख्या हकीक़त बन सके।","రోజువారీ సమయ పట్టికలో వశ్యత వార్షిక క్యాలెండర్ అమలులో చురుకుదనం వలె ముఖ్యమైనది, తద్వారా బోధన కోసం నిర్ణయించిన రోజుల సంఖ్య రియాలిటీ అవుతుంది"
+शिक्षण और मूल्यांकन की विधियाँ भी इस बात को तय करेंगी कि यह पाठ्यपुस्तक स्कूल में बच्चों के जीवन को मानसिक दबाव तथा बोरियत की जगह खुशी का अनुभव बनाने में कितनी प्रभावी सिद्ध होती है।,బోధన మరియు అంచనా యొక్క పద్ధతులు ఈ పాఠ్యపుస్తకం మానసిక ఒత్తిడి మరియు విసుగు కాకుండా పాఠశాలలోని పిల్లల జీవితాన్ని ఆనందపు అనుభవంగా మార్చడానికి ఎంత ప్రభావవంతంగా ఉంటుందో నిర్ణయిస్తుంది.
+बोझ की समस्या से निपटने के लिए पाठ्यक्रम निर्माताओं ने विभिन्‍न चरणों में ज्ञान का पुनर्निर्धारण करते समय बच्चों के मनोविज्ञान एवं अध्यापन के लिए उपलब्ध समय का ध्यान रखने की पहले से अधिक सचेत कोशिश की है।,"భారం సమస్యను పరిష్కరించడానికి, వివిధ దశలలో జ్ఞానాన్ని రీ షెడ్యూల్ చేసేటప్పుడు పిల్లల మనస్తత్వశాస్త్రం మరియు బోధనకు అందుబాటులో ఉన్న సమయాన్ని జాగ్రత్తగా చూసుకోవడానికి కోర్సు తయారీదారులు మరింత స్పృహతో ప్రయత్నించారు."
+"इस कोशिश को और गहराने के यत्न में यह पाठ्यपुस्तक सोच-विचार और विस्मय, छोटे समूहों में बातचीत व बहस और हाथ से की जाने वाली गतिविधियों को प्राथमिकता देती है।","ఈ ప్రయత్నాన్ని మరింత లోతుగా చేయడానికి, ఈ పాఠ్య పుస్తకం ఆలోచన మరియు విస్మయం, చిన్న సమూహాలలో  సంభాషణ మరియు చర్చలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది."
+एन.सी.ई.आर.टी. इस पुस्तक की रचना के लिए बनाई गई पाठ्यपुस्तक निर्माण समिति के परिश्रम के लिए कृतज्ञता व्यक्त करती है।,ఎన్.సి.ఇ.ఆర్.టి. ఈ పుస్తకం యొక్క సృష్టి కోసం సృష్టించబడిన పాఠ్య పుస్తకం ఉత్పత్తి కమిటీ యొక్క శ్రద్ధకు కృతజ్ఞతలు తెలుపుతుంది.
+परिषद्‌ सामाजिक विज्ञान सलाहकार समूह के अध्यक्ष प्रोफ़ेसर हरि वासुदेवन और इतिहास पाठ्यपुस्तक समिति के मुख्य सलाहकार प्रोफ्रेसर नीलाद्रि भट्टाचार्य की विशेष आभारी है।,కౌన్సిల్ సోషల్ సైన్స్ అడ్వైజరీ గ్రూప్ చైర్మన్ ప్రొఫెసర్ హరి వాసుదేవన్ మరియు చరిత్ర పాఠ్యపుస్తక కమిటీ ముఖ్య సలహాదారు ప్రొఫెసర్ నీలాద్రి భట్టాచార్యలకు కృతజ్ఞతలు.
+इस पाठ्यपुस्तक के निर्माण में कई शिक्षकों ने योगदान दिया; इस योगदान को संभव बनाने के लिए हम उनके प्राचार्यों के आभारी हैं।,ఈ పాఠ్యపుస్తకాన్ని రూపొందించడానికి చాలా మంది ఉపాధ్యాయులు సహకరించారు; ఈ సహకారాన్ని సాధ్యం చేసినందుకు ఆయన ప్రిన్సిపాల్స్‌కు కృతజ్ఞతలు.
+"हम उन सभी संस्थाओं और संगठनों के प्रति कृतज्ञ हैं जिन्होंने अपने संसाधनों, सामग्री और सहयोगियों की मदद लेने में हमें उदारतापूर्वक सहयोग दिया।","మా సహుద్యోగులు నుండి మా వనరులు, సామగ్రి మరియు సహాయాన్ని కోరుతూ మాకు ఉదారంగా సహకరించిన అన్ని సంస్థలు మరియు సంస్థలకు మేము కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాము."
+"हम माध्यमिक एवं उच्च शिक्षा विभाग, मानव संसाधन विकास मंत्रालय द्वारा प्रोफ़ेसर मृणाल मीरी एवं प्रोफ़ेसर जी.पी. देशपांडे की अध्यक्षता में गठित निगरानी समिति (मॉनिटरिंग कमेटी) के सदस्यों को अपना मूल्यवान समय और सहयोग देने के लिए धन्यवाद देते हैं।","మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ, మాధ్యమిక మరియు ఉన్నత విద్యా శాఖ ప్రొఫెసర్ మృణాల్ మిరి మరియు ప్రొఫెసర్ జి.పి. దేశ్‌పాండే అధ్యక్షతన ఏర్పాటు చేసిన పర్యవేక్షణ కమిటీ(పర్యవేక్షణ కమిటీ) సభ్యుల విలువైన సమయం మరియు సహాయానికి ధన్యవాదాలు."
+व्यवस्थागत सुधारों और अपने प्रकाशनों में निरंतर निखार लाने के प्रति समर्पित एन.सी.ई.आर.टी. टिप्पणियों व सुझावों का स्वागत करेगी जिनसे भावी संशोधनों में मदद ली जा सक।,ఎన్. సి .ఇ .ఆర్. టి.  దైహిక సంస్కరణలకు మరియు దాని ప్రచురణలలో నిరంతర అభివృద్ధికి అంకితం చేయబడింది. భవిష్యత్ సవరణలలో సహాయపడటానికి వ్యాఖ్యలు మరియు సలహాలను స్వాగతిస్తాము.
+इतिहास और बदलती दुनिया ।,చరిత్ర మరియు మారుతున్న ప్రపంచం.
+रोज़मर्रा की ज़िंदगी जीते हुए जब हम अखबारों में दुनिया भर की घटनाओं के बारे में पढ़ते हैं तो आमतौर पर हम ठहर कर उन घटनाओं के लंबे इतिहास के बारे में नहीं सोचते।,"రోజువారీ జీవితం జీవిస్తూ, వార్తాపత్రికలలో ప్రపంచంలోని సంఘటనల గురించి చదివినప్పుడు, మేము సాధారణంగా ఆ సంఘటనల యొక్క సుదీర్ఘ చరిత్ర గురించి ఆలోచించము."
+चीज़ें हमारी आँखों के सामने बदलती रहती हैं लेकिन हम कभी ये नहीं सोचते कि वह बदल क्‍यों रही हैं? बल्कि अकसर हम इस बात पर भी ध्यान नहीं देते कि पहले चीज़ें ऐसी नहीं थीं।,"మన కళ్ళ ముందు పరిస్థితులు మారుతాయి, కాని అవి ఎందుకు మారుతున్నాయో మనం ఎప్పుడూ అనుకోము? బదులుగా, ఇంతకుముందు ఇలాంటివి లేవని మనం తరచుగా గమనించలేము."
+"इन बदलावों पर लगातार नज़र रखना, ये समझना कि बदलाव क्‍यों और कैसे आ रहे हैं, और यह भी कि हम आज जिस दुनिया में जी रहे हैं वह कैसे बनी है - यही इतिहास है।","ఈ మార్పులపై నిరంతరం నిఘా ఉంచడం, మార్పులు ఎందుకు మరియు ఎలా వస్తున్నాయో అర్థం చేసుకోవడం మరియు ఈ రోజు మనం జీవిస్తున్న ప్రపంచం ఎలా తయారైంది - ఇది చరిత్ర"
+कक्षा IX और X की इतिहास की पाठ्यपुस्तकों का मुख्य ज़ोर यही समझने पर है कि समकालीन विश्व कैसे बना है।,IX మరియు X తరగతుల చరిత్ర పాఠ్యపుస్తకాల యొక్క ప్రధాన ప్రాముఖ్యత సమకాలీన ప్రపంచం ఎలా ఏర్పడుతుందో అర్థం చేసుకోవడం.
+पिछली कक्षाओं (VI-VIII) में आपने भारत के इतिहास के बारे में पढ़ा है।,మునుపటి తరగతులలో (VI-VIII) మీరు భారతదేశ చరిత్ర గురించి చదివారు.
+अगले दो सालों (कक्षा IX और X) की इतिहास की पुस्तकों में आप यह जानेंगे कि किस तरह भारत के अतीत की कहानी दुनिया के लंबे इतिहास से जुड़ी हुई है।,"రాబోయే రెండేళ్ల చరిత్ర పుస్తకాలలో (9వ మరియు 10వ తరగతులు), భారతదేశం యొక్క గతం యొక్క కథ ప్రపంచ సుదీర్ఘ చరిత్రతో ఎలా అనుసంధానించబడిందో మీరు నేర్చుకుంటారు."
+जब तक हम इस संबंध पर विचार नहीं करेंगे तब तक इस बात को अच्छी तरह नहीं समझ पाएँगे कि भारत में क्या और कैसे हो रहा था।,"మేము ఈ సంబంధాన్ని పరిగణించే వరకు, భారతదేశంలో ఏమి జరుగుతుందో మరియు అది ఎలా జరుగుతుందో పూర్తిగా అర్థం చేసుకోలేము."
+यह बात इसलिए और भी महत्त्वपूर्ण हो जाती है कि आज तमाम अर्थव्यवस्थाएँ और समाज दिनोंदिन गहरे तौर पर एक-दूसरे से जुड़ते जा रहे हैं।,ఇది మరింత ముఖ్యమైనది ఎందుకంటే ఈ రోజు అన్ని ఆర్థిక వ్యవస్థలు మరియు సమాజాలు రోజు రోజుకు ఒకదానితో ఒకటి లోతుగా అనుసంధానించబడుతున్నాయి.
+इतिहास को हमेशा भौगोलिक सीमाओं में बंद करके नहीं देखा जा सकता।,చరిత్రను ఎల్లప్పుడూ భౌగోళిక సరిహద్దుల్లో లాక్ చేసినట్లు చూడలేము.
+वैसे भी राष्ट्रीय भौगोलिक सीमाओं को ही अपने अध्ययन का एकमात्र केंद्रबिंदु मान लेना ठीक नहीं होगा।,"అందువల్ల, జాతీయ భౌగోళిక సరిహద్దులను మా అధ్యయనం యొక్క ఏకైక కేంద్రంగా పరిగణించడం సముచితం కాదు."
+"कई बार ऐसे मौके आते हैं जब एक छोटे से क्षेत्र - एक इलाके, एक गाँव, किसी रेगिस्तानी पट्टी, किसी जंगल, या किसी पहाड़ - पर ध्यान केंद्रित करने से हमें लोगों के जीवन में मौजूद भारी विविधता और उन इतिहासों को समझने में मदद मिलती है जिनसे किसी राष्ट्र का इतिहास बनता है।","ఒక చిన్న ప్రాంతం, ఒక గ్రామం, ఒక ఎడారి బెల్ట్, అడవి లేదా పర్వతం - ఒక చిన్న ప్రాంతం పై దృష్టి సారిస్తున్నప్పుడు కొన్నిసార్లు, ప్రజల జీవితాల్లో అపారమైన వైవిధ్యాన్ని మరియు ఒక జాతి కి చరిత్ర ఉన్న చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడానికి మాకు సహాయపడుతుంది."
+न तो हम लोगों के बिना राष्ट्र की बात कर सकते हैं और न ही राष्ट्र के बिना किसी इलाके की बात कर सकते हैं।,"ప్రజలు లేని దేశం గురించి మనం మాట్లాడలేము, దేశం లేని ప్రాంతం గురించి మాట్లాడలేము."
+"फ्रांसीसी इतिहासकार फ़र्नाड ब्रॉदेल के शब्दों में हम यह भी कह सकते हैं कि ""विश्व के बिना राष्ट्र की बात नहीं की जा सकती""।","ఫ్రెంచ్ చరిత్రకారుడు ఫెర్నాడ్ బ్రోడెల్ మాటల్లో మనం ""ప్రపంచం లేకుండా దేశం యొక్క చర్చ చేయలేము"" అని కూడా చెప్పవచ్చు."
+अगले दो साल आप जो पाठयपुस्तकें पढ़ेंगे उनमें इसी लक्ष्य को अलग-अलग स्तरों पर साधने की कोशिश की गई है।,రాబోయే రెండేళ్లలో మీరు చదివే పాఠ్యపుస్తకాలు ఈ లక్ష్యాన్ని వివిధ స్థాయిలలో సాధించడానికి ప్రయత్నించాయి.
+इस दौरान हम कुछ खास समुदायों और इलाकों का अध्ययन करते हुए राष्ट्र के इतिहास तक और भारत व यूरोप के इतिहास से होते हुए अफ्रीका और इंडोनेशिया के घटनाक्रमों तक जाएंगे।,"ఈ సమయంలో, మేము కొన్ని చరిత్రలను మరియు ప్రాంతాలను అధ్యయనం చేస్తున్నప్పుడు, దేశ చరిత్ర వరకు మరియు భారతదేశం మరియు ఐరోపా చరిత్ర నుండి ఆఫ్రికా మరియు ఇండోనేషియాలో జరిగిన పరిణామాలకు వెళ్తాము."
+हमारे अध्ययन का केंद्र विषय के हिसाब से बदलता जाएगा।,మా అధ్యయనం యొక్క కేంద్రం విషయం ప్రకారం మారుతుంది.
+ये विषय कया हैं और उन्हें कैसे व्यवस्थित किया गया है? विषयवस्तु का चुनाव किस आधार पर किया गया है?।,ఈ విషయాలు ఏమిటి మరియు అవి ఎలా నిర్వహించబడతాయి? విషయము ఏ ప్రాతిపదికన ఎంచుకోబడుతుంది?
+अब तक आधुनिक विश्व का इतिहास अकसर पश्चिमी दुनिया के इतिहास पर आश्रित रहा है।,ఇప్పటి వరకు ఆధునిక ప్రపంచ చరిత్ర తరచుగా పాశ్చాత్య ప్రపంచ చరిత్ర పై ఆధారపడి ఉంటుంది.
+मानो सारे परिवर्तन और सारी तरक्की सिर्फ़ पश्चिम में ही होती रही हो।,అన్ని మార్పులు మరియు అన్ని పురోగతి పశ్చిమాన మాత్రమే జరుగుతున్నట్లు.
+"मानो बाकी देशों के इतिहास एक समय के बाद ठहर कर रह गए हों, गतिहीन और जड़ हो गए हों।","మిగతా దేశాల చరిత్ర కొంతకాలం తర్వాత ఉండిపోయినట్లుగా, చలనం లేకుండా మరియు పాతుకుపోయింది."
+"इस इतिहास में पश्चिम के लोग उद्यमशील, रचनात्मक, वैज्ञानिक मेधायुक्त, मेहनती, कुशल और बदलाव के लिए तत्पर दिखाई पड़ते हैं।","ఈ చరిత్రలో,పాశ్చాత్యప్రజలు ప్రోత్సాహిక,సృజనాత్మక,శాస్త్రీయయోగ్యత,కష్టపడిపనిచేసేవారు, నైపుణ్యం మరియు మార్పుకు సిద్ధంగా ఉన్నట్లు కనిపిస్తారు."
+"दूसरी तरफ़ पूर्वी समाज - या अफ्रीका और दक्षिणी अमेरिका - के लोगों को परंपरानिष्ठ, आलसी, अंधविश्वासी, और बदलावों से कन्‍नी काटने वाला दिखाया जाता है।","మరోవైపు, తూర్పు సమాజంలోని ప్రజలు - లేదా ఆఫ్రికా మరియు దక్షిణ అమెరికా - మార్పుల ద్వారా ఉద్వేగభరితమైన, సోమరితనం,మూఢ నమ్మకాలు మరియు  మార్పుల ద్వారా అని చూపించారు."
+इतिहासकार बहुत सालों से इन स्थापनाओं पर सवाल खड़ा करते आ रहे हैं।,చరిత్ర కారులు చాలా సంవత్సరాలుగా ఈ సంస్థాపనలను ప్రశ్నిస్తున్నారు.
+अब हम अच्छी तरह जान चुके हैं कि हरेक समाज में परिवर्तन का अपना इतिहास होता है।,ప్రతి సమాజానికి దాని స్వంత మార్పు చరిత్ర ఉందని ఇప్పుడు మనకు బాగా తెలుసు.
+इसीलिए आधुनिक विश्व की रचना को समझने के लिए हमें इस बात पर ध्यान देना पड़ेगा कि विभिन्‍न समाजों ने इन बदलावों को किस तरह अनुभव किया और उन्हें कैसे शक्ल दी है।,"అందువల్ల, ఆధునిక ప్రపంచం యొక్క సృష్టిని అర్థం చేసుకోవటానికి, వివిధ సమాజాలు ఈమార్పులను ఎలా అనుభవించాయి మరియు అవి ఎలా వచ్చాయి అనే దానిపై మనం శ్రద్ధ వహించాలి."
+हमें देखना पड़ेगा कि अलग-अलग देशों के इतिहास किस प्रकार एक-दूसरे से जुड़ रहे हैं।,వివిధ దేశాల చరిత్రలు ఒకదానితో మరొకటి ఎలా సంబంధం  కలుపుతున్నాయో మనం చూడాలి.
+कैसे एक समाज में हुए बदलावों का असर दूसरे समाज में देखा जा सकता है; कैसे भारत व अन्य उपनिवेशों की घटनाओं ने यूरोप को प्रभावित किया।,ఒక సమాజంలో మార్పుల ప్రభావాన్ని మరొక సమాజంలో ఎలా చూడవచ్చు; భారతదేశం మరియు ఇతర కాలనీలలో జరిగిన సంఘటనలు ఐరోపాను ఎలా ప్రభావితం చేశాయి.
+आशय यह कि समकालीन विश्व का रूप-स्वरूप सिर्फ़ पश्चिम से तय नहीं हुआ है।,సమకాలీన ప్రపంచంలోని ఆకృతులను పాశ్చాత్యులు మాత్రమే నిర్ణయించరు అనే ఆలోచన ఉంది.
+"समकालीन विश्व का इतिहास सिर्फ़ उद्योग और व्यापार, विज्ञान और प्रौद्योगिकी, रेलवे और सड़कों का इतिहास नहीं है।","సమకాలీన ప్రపంచ చరిత్ర కేవలం పరిశ్రమ మరియు వాణిజ్యం,విజ్ఞానము మరియు సాంకేతికత,రైల్వే మరయు రోడ్ల చరిత్ర మాత్రమే కాదు."
+"इनके साथ-साथ यह वनवासियों और चरवाहों, घुमंतू काश्तकारों और छोटे किसानों का भी इतिहास है।","దీనితోపాటు ఇది అటవీనివాసులు మరియు గొర్రెల కాపరులు, ప్రయాణ అద్దెదారులు మరియు చిన్న రైతుల చరిత్ర కూడా."
+इन सभी सामाजिक समूहों ने आज की दुनिया को आज जैसा बनाने में अपना योगदान दिया है।,ఈ సామాజిక సమూహాలన్నీ నేటి ప్రపంచాన్ని ఈ రోజు లాగా చేయడానికి దోహదపడ్డాయి.
+इस साल आप इस विविधता भरी दुनिया के बारे में ही पढ़ने जा रहे हैं।,ఈ సంవత్సరం మీరు ఈ విభిన్న ప్రపంచం గురించి మాత్రమే చదవబోతున్నారు.
+"कक्षा IX और X, दोनों पुस्तकों में तीन खंड और आठ अध्याय हैं।","IX మరియు X తరగతులు, రెండు పుస్తకాలలో మూడు వాల్యూమ్లు మరియు ఎనిమిది అధ్యాయాలు ఉన్నాయి."
+हमें उम्मीद है कि आप सभी अध्यायों को पढ़ने का आनंद उठाएँगे।,మీరు అన్ని అధ్యాయాలను చదవడం ఆనందిస్తారని మేము ఆశిస్తున్నాము.
+लेकिन परीक्षा की दृष्टि से आपको केवल पाँच-पाँच अध्याय ही पढ़ने हैं- दो-दो अध्याय खंड I और II से तथा एक अध्याय खंड III से।,"కానీ పరీక్షా కోణం నుండి, మీరు ఐదు అధ్యాయాలు మాత్రమే చదవాలి - I మరియు II విభాగాల నుండి రెండు అధ్యాయాలు మరియు III నుండి ఒక అధ్యాయం."
+दोनों किताबों के खंड I में कुछ ऐसी घटनाओं और प्रक्रियाओं पर ध्यान दिया गया है जो आधुनिक विश्व को समझने की दृष्टि से काफ़ी महत्त्वपूर्ण हैं।,ఆధునిక ప్రపంచాన్ని అర్థం చేసుకోవడంలో చాలా ముఖ్యమైన కొన్ని సంఘటనలు మరియు ప్రక్రియలను రెండు పుస్తకాల సెక్షన్ I గమనిస్తుంది
+"इस साल खंड I में आप फ्रांसीसी क्रांति, रूसी क्रांति और नात्सीवाद के बारे में पढ़ेंगे।","ఈ సంవత్సరం వాల్యూమ్ 1 లో మీరు ఫ్రెంచ్ విప్లవం, రష్యన్ విప్లవం మరియు నాజీయిజం గురించి చదువుతారు."
+अगले साल आप भारत तथा अन्य देशों में राष्ट्रवाद और उपनिवेशवाद विरोधी आंदोलनों के बारे में जानेंगे।,వచ్చే ఏడాది మీరు భారతదేశం మరియు ఇతర దేశాలలో జాతీయవాదం మరియు వలసవాద వ్యతిరేక ఉద్యమాల గురించి నేర్చుకుంటారు.
+खंड II में नाटकीय घटनाओं पर दृष्टिपात करते हुए हम लोगों के जीवन की सामान्य बातों - उनकी आर्थिक गतिविधियों और आजीविका के स्वरूप - तक जाएंगे।,వాల్యూమ్ II లోని నాటకీయ సంఘటనలను చూస్తున్నప్పుడు మేము ప్రజల జీవితాల యొక్క సాధారణ విషయాలకు - వారి ఆర్థిక కార్యకలాపాలు మరియు జీవనోపాధి యొక్క స్వభావానికి వెళ్తాము.
+"इस हिस्से में आप देखेंगे कि जनजातीय समुदायों, चरवाहों और किसानों के लिए समकालीन विश्व का क्‍या मतलब रहा है; उन्होंने इन बदलावों का सामना किस तरह किया और उन्हें किस तरह प्रभावित किया।","ఈ విభాగంలో గిరిజన వర్గాలు, గొర్రెల కాపరులు మరియు రైతుల కోసం సమకాలీన ప్రపంచం ఏమిటో మీరు చూస్తారు;  వారు ఈ మార్పులను ఎలా ఎదుర్కొన్నారు మరియు అవి వాటిని ఎలా ప్రభావితం చేశాయి"
+"अगले साल आप औद्योगीकरण और शहरीकरण, पूँजीवाद और उपनिवेशाद के बारे में और विस्तार से जानेंगे।","వచ్చే ఏడాది మీరు పారిశ్రామికీకరణ మరియు పట్టణీకరణ, పెట్టుబడిదారీ విధానం మరియు వలసవాదం గురించి మరింత తెలుసుకుంటారు."
+खंड III आपको दैनिक जीवन के इतिहास से परिचित कराता है।,విభాగం  III రోజువారీ జీవిత చరిత్రను మీకు పరిచయం చేస్తుంది.
+इस भाग में आप खेल और पहनावे के इतिहास  (कक्षा IX) तथा छपाई-पढ़ाई और उपन्यास व अखबारों के विकास के बारे में पढ़ेंगे (कक्षा X)।,ఈ భాగంలో మీరు క్రీడలు మరియు దుస్తుల చరిత్ర ( IXతరగతి) మరియు ప్రింటింగ్ మరియు నవలలు మరియు వార్తాపత్రికల అభివృద్ధి (X తరగతి ) గురించి చదువుతారు
+"आप पूछ सकते हैं कि हमें खेल-कूद और वेश-भूषा का इतिहास पढ़ने की भला क्या ज़रूरत है? क्या हम उनके बारे में अखबारों और पत्रिकाओं में रोज़ ही नहीं पढ़ते? बेशक, हम इन चीज़ों के बारे में बहुत कुछ पढ़ते रहते हैं।","క్రీడలు మరియు దుస్తుల చరిత్రను మనం ఏమి చదవాలి అని మీరు అడగవచ్చు? మేము ప్రతిరోజూ వార్తాపత్రికలు మరియు పత్రికలలో వాటి గురించి చదవలేదా? వాస్తవానికి, మేము ఈ విషయాల గురించి చాలా చదువుతూనే ఉన్నాము."
+लेकिन इनके बारे में हम जो कुछ पढ़ते हैं उससे हमें इनके इतिहास के बारे में कुछ खास पता नहीं चल पाता।,"కానీ వాటి గురించి మనం చదివిన వాటి నుండి, వారి చరిత్ర గురించి ప్రత్యేకంగా మనకు ఏమీ తెలియదు"
+हमें ये पता नहीं चल पाता कि ये चीज़ें किस तरह विकसित हुई हैं और क्‍यों बदलती हैं।,ఈ విషయాలు ఎలా అభివృద్ధి చెందాయి మరియు అవి ఎందుకు మారుతాయో మాకు తెలియదు.
+जब हम अपने आस-पास की चीज़ों के बारे में इतिहास की दृष्टि से सवाल उठाना सीख जाते हैं तो इतिहास एक नया अर्थ ग्रहण कर लेता है।,"చరిత్ర యొక్క కోణం నుండి మన చుట్టూ ఉన్న విషయాలను ప్రశ్నించడం నేర్చుకున్నప్పుడు, చరిత్ర కొత్త అర్థాన్ని పొందుతుంది."
+हमें रोज़मर्रा की साधारण चीज़ों को भी एक अलग कोण से देखने का मौका मिल जाता है।,రోజువారీ సాధారణ విషయాలను వేరే కోణం నుండి చూసే అవకాశం కూడా మాకు లభిస్తుంది.
+हमें अहसास होने लगता है कि जो चीज़ें इतनी मामूली दिखाई देती हैं उनका भी एक इतिहास है जो हमारे लिए महत्त्वपूर्ण है।,చాలా చిన్నదిగా కనిపించే విషయాలు కూడా మనకు ముఖ్యమైన చరిత్రను కలిగి ఉన్నాయని మేము గ్రహించడం ప్రారంభిస్తాము.
+"समकालीन विश्व किस तरह अस्तित्व में आया है, इसे समझने के लिए हम भारत से अफ्रीका और यूरोप से इंडोनेशिया तक का सफ़र करेंगे।","సమకాలీన ప్రపంచం ఎలా ఉనికిలోకి వచ్చిందో అర్థంచేసుకోవడానికి, మేము భారతదేశం నుండి ఆఫ్రికాకు మరియు యూరప్ నుండి ఇండోనేషియాకు వెళ్తాము."
+इस क्रम में हम बड़ी-बड़ी घटनाओं के बारे में भी पढ़ेंगे और दैनिक जीवन को भी करीब से देखेंगे।,"ఈ క్రమంలో, మేము పెద్ద సంఘటనల గురించి కూడా చదువుతాము మరియు రోజువారీ జీవితాన్ని కూడా నిశితంగా పరిశీలిస్తాము."
+"इन यात्राओं के दौरान आप खुद महसूस करने लगेंगे कि इतिहास भी कितना दिलचस्प हो सकता है, जिस दुनिया में हम रहते हैं उसे समझने में कितना मददगार हो सकता है।","ఈ ప్రయాణాల్లో మీరు చరిత్ర ఎంత ఆసక్తికరంగా ఉంటుందో, మనం జీవిస్తున్న ప్రపంచాన్ని అర్థం చేసుకోవడం ఎంత సహాయకరంగా ఉంటుందో మీరు గ్రహించడం ప్రారంభిస్తారు."
+"यह पुस्तक बहुत सारे इतिहासकारों, शिक्षकों और शिक्षाविदों की साझा कोशिशों का परिणाम है।","ఈ పుస్తకం చాలా మంది చరిత్రకారులు, ఉపాధ్యాయులు మరియు విద్యావేత్తల ఉమ్మడి కృషి ఫలితమే."
+"हरेक अध्याय के लेखन, उस पर चर्चा और संशोधनों में कई-कई महीने का समय लगा है।","ప్రతి అధ్యాయాన్ని వ్రాయడానికి, చర్చించడానికి మరియు సవరించడానికి చాలా నెలలు పట్టింది."
+इन चर्चाओं में हिस्सा लेने वाले सभी साथियों को हम धन्यवाद देना चाहते हैं।,ఈ చర్చలలో పాల్గొన్న మా సహోద్యోగులందరికీ ధన్యవాదాలు తెలియజేస్తున్నాము.
+बहुत सारे लोगों ने पुस्तक के अलग-अलग अध्यायों को पढ़ा है।,చాలా మంది పుస్తకం యొక్క వివిధ అధ్యాయాలను చదివారు.
+विशेष रूप से हम निगरानी समिति के सदस्यों को धन्यवाद देना चाहते हैं जिन्होंने विभिन्‍न अध्यायों के प्रारंभिक पाठों पर अपनी टिप्पणियाँ दीं।,"ప్రత్యేకించి ,వివిధ అధ్యాయాల ప్రారంభ పాఠాల పై తమ వ్యాఖ్యలను ఇచ్చిన పర్యవేక్షణ కమిటీ సభ్యులకు మేము కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాము."
+नारायणी गुप्ता और कुमकुम रॉय ने निरंतर प्रोत्साहन और सहायता दी; रिचर्ड इवांस ने नात्सीवाद के बारे में लिखे गए अध्याय को पढ़ा - इन सभी को धन्यवाद।,నారాయణి గుప్తా మరియు కుంకుమ్ రాయ్ నిరంతరం ప్రోత్సాహం మరియు మద్దతు ఇచ్చారు; రిచర్డ్ ఎవాన్స్ నాట్సిజం గురించి వ్రాసిన అధ్యాయాన్ని చదివాడు - వారందరికీ ధన్యవాదాలు.
+"पांडुलिपियों पर जो भी सुझाव मिले, उन सभी को शामिल करने का हमने हर-संभव प्रयास किया है।",మాన్యుస్క్రిప్ట్లలో కనిపించే అన్ని సలహాలను చేర్చడానికి మేము అన్ని ప్రయత్నాలు చేసాము
+बहुत सारे संस्थानों और व्यक्तियों की सहायता के बिना इन पुस्तकों की ऐसी साज-सज्जा संभव नहीं थी।,ఈ పుస్తకాల అలంకరణ చాలా సంస్థలు మరియు వ్యక్తుల సహాయం లేకుండా సాధ్యం కాదు.
+"मासाई एसोसिएशन, नॉर्थ डकोटा स्टेट यूनिवर्सिटी लायब्रेरी, युनाइटेड स्टेट्स हॉलोकास्ट म्यूज़ियम, यूनेस्को पारज़ॉर प्रोजेक्ट और महिला विकास अध्ययन केंद्र, दिल्‍ली ने हमारे आग्रह पर अपने अभिलेखागारों से आवश्यक चित्र और अन्य सामग्री उपलब्ध कराई।","మాసాయి అసోసియేషన్, నార్త్ డకోటా స్టేట్ యూనివర్శిటీ లైబ్రరీ, యునైటెడ్ స్టేట్స్ హలోకాస్ట్ మ్యూజియం, యునెస్కో పార్జర్ ప్రాజెక్ట్ మరియు మహిళల అభివృద్ధి అధ్యయనాల కేంద్రం, ఢిల్లీ, మా ఒత్తిడి మేరకు వారి  ప్రాచీన దస్తావేజుల నుండి అవసరమైన చిత్రలు మరియు ఇతర వస్తువులను అందించాయి."
+"कुछ तस्वीरें लायब्रेरी ऑफ़ कांग्रेस प्रिंट्स ऐण्ड फ़ोटोग्राफ़ डिविज़न, ज्यूइश हिस्टॉरिकल इंस्टीट्यूट, वॉरसॉ, पोलैंड, रबींद्र भवन फ़ोटो आर्काइव्ज्र, और विश्वभारती विश्वविद्यालय, शांतिनिकेतन से ली गई हैं।","లైబ్రరీ ఆఫ్ కాంగ్రెస్ ప్రింట్లు మరియు ఛాయాచిత్రం డివిజన్, యూదు హిస్టారికల్ ఇన్స్టిట్యూట్, వార్సా, పోలాండ్, రాబింద్ర భవన్ ఫోటో ఆర్కివిజర్ మరియు విశ్వభారతి విశ్వవిద్యాలయమైన షాంటినికెతన్ నుండి కొన్ని ఫోటోలు తీయబడ్డాయి"
+"संजय बरनेला, मुकुल मांगलिक और वसंत सबरवाल ने चरवाहों और वनाश्रित समुदायों की तस्वीरों के अपने संग्रह का इस्तेमाल करने की हमें इजाज़त दी।","సంజయ్ బర్నెల్లా, ముకుల్ మంగ్లిక్ మరియు వసంత సబర్వాల్ గొర్రెల కాపరులు మరియు అటవీ నిర్మూలన వర్గాల ఛాయాచిత్రాల సేకరణను ఉపయోగించడానికి మాకు అనుమతి ఇచ్చారు."
+पहनावे के इतिहास पर केंद्रित अध्याय के लिए तस्‍वीरें जुटाने के वास्ते हमने मालविका कालेंकर से संपर्क किया जबकि क्रिकेट से संबंधित चित्रों के लिए हमने राम गुहा की मदद ली।,దుస్తుల చరిత్రపై అధ్యాయం కోసం మాల్వికా కలెంకర్రా సహాయం తీసుకున్నప్పుడు క్రికెట్ కు సంబంధించిన చిత్రం సహాయం సేకరించడానికి మేము రామ్ గుహా ను సంప్రదించాము
+अनीश वनायक ने चित्रों से संबंधित शोध में मदद दी।,అనిష్ వనాయాక్ చిత్రాలకు సంబంధించిన పరిశోధనలకు సహాయం చేశాడు.
+हम सराय-सी.एस.डी.एस. से जुड़े साथियों को धन्यवाद देना चाहते हैं जिन्होंने पुस्तक पर हुई चर्चाओं में सक्रिय भूमिका निभायी।,మేము సారాయ్-సిఎస్డిఎస్. తో అనుబంధించబడిన సహోద్యోగులకు ధన్యవాదాలు చెప్పాలనుకుంటున్నాము వీరు పుస్తకంపై చర్చల్లో చురుకైన పాత్ర పోషించారు.
+"इस तरह की विषयवस्तु का अनुवाद हमेशा आसान नहीं होता, खासतौर से जबकि किताब कम उम्र के विद्यार्थियों के लिए तैयार की जा रही है।","అటువంటి విషయం యొక్క అనువాదం ఎల్లప్పుడూ సులభం కాదు, ప్రత్యేకించి చిన్న విద్యార్థుల కోసం పుస్తకం సిద్ధం చేస్తున్నప్పుడు"
+"इस चुनौती को देखते हुए अनुवादक टीम ने शब्दों के चयन, भाषायी प्रवाह और अवधारणात्मक अभिव्यक्ति को लेकर गहन विचार-विमर्श किया और कई महत्त्वपूर्ण सवालों पर बहस छेड़ी।","ఈ సవాలును దృష్టిలో ఉంచుకుని, అనువాద బృందం పదాల ఎంపిక, భాషా ప్రవాహం మరియు సంభావిత వ్యక్తీకరణపై లోతైన చర్చలు జరిపింది మరియు అనేక ముఖ్యమైన ప్రశ్నలను చర్చించింది."
+"आलोक राय, नरेंद्र व्यास और राजेंद्र प्रसाद तिवारी ने अनुवाद पर अमूल्य टिप्पणियाँ दी।","అలోక్ రాయ్, నరేంద్ర వ్యాస్ మరియు రాజేంద్ర ప్రసాద్ తివారీ అనువాదంపై అమూల్యమైన వ్యాఖ్యలు చేశారు."
+हयात सिंह नेगी ने प्रूफ़ पढ़ा।,హయత్ సింగ్ నేగి రుజువు చదివారు.
+संजय शर्मा इस पुस्तक की तैयारी के प्रत्येक चरण में हिस्सेदार रहे।,ఈ పుస్తకం తయారుచేసే ప్రతి దశలో సంజయ్ శర్మ పాల్గొన్నాడు.
+"उन्होंने न केवल पूरी किताब का अनुवाद जाँचा, कॉपी संपादन किया और प्रूफ़ रीडिंग की बल्कि विषयवस्तु को हिंदी माध्यम विद्यार्थियों के लिए सहज बनाने के सवाल पर चली विषयात्मक और रूपात्मक बहसों में भी उत्साहपूर्वक हिस्सा लिया और कई अहम सुझाव दिए।","అతను మొత్తం పుస్తకాన్ని అనువదించడం, కాపీ చేయడం మరియు సవరించడం మాత్రమే కాకుండా, హిందీ మధ్యస్థ విద్యార్థులకు ఈ విషయాన్ని సౌకర్యవంతంగా మార్చడం మరియు అనేక ముఖ్యమైన సూచనలు చేయడం అనే ప్రశ్నపై విషపూరితమైన మరియు పదనిర్మాణ చర్చలలో ఉత్సాహంగా పాల్గొన్నాడు ."
+अंतिम चरणों में परिषद्‌ के भाषा विभाग एवं हिंदी प्रकोष्ठ के अध्यक्ष प्रो. रामजन्म शर्मा ने शैलीगत परामर्श देकर किताब को निखारने में मदद की।,"చివరి దశలో, భాషా విభాగం మరియు హిందీ సెల్ చైర్మన్, ప్రొఫెసర్. రాంజన్ శర్మ శైలీకృత సలహాలు ఇవ్వడం ద్వారా పుస్తకాన్ని మెరుగుపరచడానికి సహాయం చేశాడు."
+परिषद्‌ की ओर से डी.टी.पी. ऑपरेटर अरविंद शर्मा और विजय कुमार तथा कॉपी एडिटर सतीश झा ने अपना पूर्ण योगदान दिया।,"కౌన్సిల్ తరపున డిటిపి ఆపరేటర్లు అరవింద్ శర్మ, విజయ్ కుమార్, కాపీ ఎడిటర్ సతీష్ గారు తమ పూర్తి సహకారాన్ని అందించారు."
+इतने कम समय में काम पूरा कर देने और पूरी परियोजना में इतनी दिलचस्पी लेने के लिए हम इन सभी साथियों के प्रति आभार व्यक्त करते हैं।,"ఇంత తక్కువ సమయంలో పనిని పూర్తి చేసి, మొత్తం ప్రాజెక్టుపై ఎంతో ఆసక్తి చూపినందుకు ఈ సహోద్యోగులందరికీ మా కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాము."
+जिन्होंने इस किताब में अपना योगदान दिया है उन सभी के नाम किताब के अंत में देने का हमने हर मुमकिन प्रयास किया है।,ఈ పుస్తకానికి సహకరించిన వారందరి పేర్లను పుస్తకం చివర్లో ఇవ్వడానికి మేము అన్ని ప్రయత్నాలు చేసాము.
+अगर भूलवश किसी का नाम छूट गया है तो हम ऐसे सभी साथियों से क्षमा माँगते है।,"ఒకరి పేరు పొరపాటున మరచిపోతే,అలాంటి సహోద్యోగులందరికీ మేము క్షమాపణలు కోరుతున్నాము."
+घटनाएँ और प्रक्रियाएँ।,సంఘటనలు మరియు ప్రక్రియలు.
+"इस खण्ड में आप फ्रांसीसी क्रांति, रूसी क्रांति और नात्सीवाद के उदय का इतिहास पढ़ेंगे।","ఈ విభాగంలో మీరు ఫ్రెంచ్ విప్లవం, రష్యన్ విప్లవం మరియు నాజీయిజం యొక్క పెరుగుదల గురించి చదువుతారు."
+आधुनिक विश्व की रचना में इन तीनों घटनाओं का महत्त्वपूर्ण योगदान रहा हे।,ఈ మూడు సంఘటనలు ఆధునిక ప్రపంచ సృష్టికి గణనీయంగా దోహదపడ్డాయి.
+अध्याय 1 फ्रांसीसी क्रांति के बारे में है।,చాప్టర్ ఒకటి  ఫ్రెంచ్ విప్లవం గురించి.
+"आज हम मुक्ति, स्वतंत्रता और समानता को सहज-सुलभ और सामान्य मान कर चलते हैं।","ఈ రోజు మనం విముక్తి, స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వాన్ని సులభంగా మరియు సాధారణమైనదిగా అనుసరిస్తాము."
+लेकिन हमें याद रखना चाहिए कि इन सबका भी एक इतिहास रहा है।,కానీ వారందరికీ చరిత్ర ఉందని మనం గుర్తుంచుకోవాలి.
+फ्रांसीसी क्राति के ज़रिए आपको इस इतिहास के एक हिस्से को समझने में मदद मिलेगी।,ఫ్రెంచ్ విప్లవం ఈ చరిత్రలో కొంత భాగాన్ని అర్థం చేసుకోవడానికి మీకు సహాయం చేస్తుంది.
+फ्रांसीसी क्रांति ने फ़ांस में राजतंत्र को समाप्त कर दिया।,ఫ్రెంచ్ విప్లవం ఫ్రాన్స్‌లో రాచరికం ముగించింది.
+विशेषाधिकारों पर आधारित व्यवस्था से शासन की एक नई व्यवस्था उदित हुई।,అధికారాల ఆధారంగా ఒక వ్యవస్థ నుండి పాలనా యొక్క కొత్త వ్యవస్థ ఉద్భవించింది.
+क्रांति के दौरान तैयार किया गया मानव अधिकार घोषणापत्र एक नए युग के आगमन का द्योतक था।,విప్లవం సమయంలో తయారుచేసిన మానవ హక్కుల ప్రకటన కొత్త శకానికి రాకనుసూచిస్తుంది.
+सबके एक समान अधिकार होते हैं और हर व्यक्ति बराबरी का दावा कर सकता है - यह सोच राजनीति की नई भाषा का हिस्सा बन गई।,ప్రతి ఒక్కరికి సమాన హక్కులు ఉన్నాయి మరియు ప్రతి వ్యక్తి సమానత్వాన్ని పొందవచ్చు - ఈ ఆలోచన రాజకీయాల యొక్క కొత్త భాషలో భాగమైంది.
+समानता और स्वतंत्रता की यह सोच नए युग का केंद्रीय विचार थी; लेकिन विभिन्‍न देशों में इन विचारों को नाना रूपों में समझा और साधा गया।,"సమానత్వం మరియు స్వేచ్ఛ యొక్క ఈ ఆలోచన కొత్తశకం యొక్క కేంద్ర ఆలోచన; కానీ వివిధ దేశాలలో, ఈ ఆలోచనలు అనేక విధాలుగా అర్థం చేసుకోబడ్డాయి మరియు ఆచరించబడ్డాయి."
+"भारत और चीन, अफ़ीका और दक्षिणी अमेरिका के उपनिवेशवाद-विरोधी आंदोलनों ने कई ऐसे विचारों को जन्म दिया जो बेहद रचनात्मक और मौलिक थे लेकिन इन आंदोलनों की भाषा और मुहावरे को अठारहवीं सदी के उत्तरार्थ की घटनाओं से ही वैधता मिल रही थी।","భారతదేశం మరియు చైనా, ఆఫ్రికా మరియు దక్షిణ అమెరికా యొక్క వలస-వ్యతిరేక ఉద్యమాలు చాలా సృజనాత్మక మరియు అసలైన అనేక ఆలోచనలకు దారితీశాయి, అయితే ఈ ఉద్యమాల యొక్క భాష మరియు ఇడియమ్ పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరి సంఘటనల ద్వారా మాత్రమే చట్టబద్ధం చేయబడ్డాయి."
+अध्याय 2 में आप यूरोप में समाजवाद के आगमन और उस नाटकीय घटनाक्रम के बारे में पढ़ेंगे जिसके चलते रूस के शासक ज़ार निकोलस-II को सत्ता छोड़नी पड़ी।,ఐరోపాలో సామ్యవాదము రాక గురించి మరియు రష్యా పాలకుడు జార్ నికోలస్ -II కు దారి తీసిన నాటకీయ సంఘటనల గురించి 2 వ అధ్యాయంలో మీరు చదువుతారు.
+रूसी क्रांति ने समाज परिवर्तन का एक नया तरीका गढ़ने का प्रयास किया।,రష్యన్ విప్లవం సామాజిక మార్పుకు కొత్త మార్గాన్ని సృష్టించడానికి ప్రయత్నించింది.
+इस क्रांति ने आर्थिक समानता और मज़दूर-किसानों की बेहतरी का सवाल उठाया।,ఈ విప్లవం ఆర్థిక సమానత్వం మరియు కార్మికులు మరియు రైతుల శ్రేయస్సు యొక్క ప్రశ్నను లేవనెత్తింది.
+"इस अध्याय में आप नई सोवियत सरकार द्वारा शुरू किए गए बदलावों, उसके सामने आई समस्याओं और उनसे निपटने के लिए सरकार द्वारा उठाए गए कदमों के बारे में जानेंगे।","ఈ అధ్యాయంలో మీరు కొత్త సోవియట్ ప్రభుత్వం ప్రారంభించిన మార్పులు, అది ఎదుర్కొంటున్న సమస్యలు మరియు వాటిని పరిష్కరించడానికి ప్రభుత్వం తీసుకున్న చర్యల గురించి తెలుసుకుంటారు."
+सोवियत रूस की सरकार ने खेती के औद्योगीकरण और मशीनीकरण का कार्यक्रम तो दृढ़ता के साथ आगे बढ़ाया लेकिन उसने नागरिकों के कई ऐसे अधिकारों का हनन भी किया जो किसी भी लोकतांत्रिक समाज के संचालन के लिए अनिवार्य होते हैं।,"సోవియట్ రష్యా ప్రభుత్వం వ్యవసాయం యొక్క పారిశ్రామికీకరణ మరియు యాంత్రీకరణ కార్యక్రమాన్ని బలంగా ముందుకు తీసుకువెళ్ళింది, కానీ ఏ ప్రజాస్వామ్య సమాజానికైనా పనిచేయడానికి అనివార్యమైన పౌరుల అనేక హక్కులను ఉల్లంఘించింది"
+"फिर भी, समाजवाद का नारा विभिन्‍न देशों के उपनिवेशवाद-विरोधी आंदोलन का हिस्सा बना।","అయినప్పటికీ, సామ్యవాదము యొక్క నినాదం వివిధ దేశాల వలస వ్యతిరేక ఉద్యమం లో భాగమైంది."
+"आज सोवियत संघ बिखर चुका है और समाजवाद संकट में है, लेकिन बीसवीं सदी के पैमाने पर समकालीन विश्व का रूपाकार तय करने में यह सबसे शक्तिशाली ताकत था।","నేడు సోవియట్ యూనియన్ ముక్కలైపోయింది మరియు సామ్యవాదము సంక్షోభంలో ఉంది, కానీ ఇరవయ్యో శతాబ్దం స్థాయిలో సమకాలీన ప్రపంచంలోని ఆకృతులను నిర్ణయించడంలో ఇది అత్యంత శక్తివంతమైన శక్తి."
+अध्याय 3 में आप जर्मनी के बारे में जानेंगे।,3 వ అధ్యాయంలో మీరు జర్మనీ గురించి నేర్చుకుంటారు.
+इस अध्याय में हिटलर के उदय और नात्सीवाद की राजनीति का विश्लेषण किया गया है।,ఈ అధ్యాయం హిట్లర్ యొక్క పెరుగుదల మరియు నాజీయిజం రాజకీయాలను విశ్లేషిస్తుంది.
+यहाँ आप नात्सी जर्मनी में औरतों व बच्चों की दशा और स्कूलों व यातना गृहों के बारे में पढ़ेंगे।,ఇక్కడ మీరు నాట్సీ జర్మనీలోని మహిళలు మరియు పిల్లలు మరియు పాఠశాలలు మరియు హింస గృహాల గురించి చదువుతారు
+"इस अध्ययन से आपको पता चलेगा कि नात्सीवाद ने किस तरह विभिन्‍न अल्पसंख्यक समूहों को जीने के अधिकार से वंचित कर दिया था, किस तरह उन्होंने यहूदियों का सफ़ाया करने के लिए यहूदी-विरोधी भावनाओं को भड़काया और लोकतंत्र व समाजवाद के खिलाफ़ एक मारक युद्ध छेड़ दिया।","ఈ అధ్యయనం నుండి, వివిధ మైనారిటీ వర్గాలకు జీవించే హక్కును నాజీయిజం ఎలా నిరాకరించిందో మీరు తెలుసుకుంటారు, యూదులను తుడిచిపెట్టడానికి వారు యూదు వ్యతిరేక భావాలను ఎలా రెచ్చగొట్టారు మరియు ప్రజాస్వామ్యం మరియు సోషలిజానికి వ్యతిరేకంగా ఘోరమైన యుద్ధం చేశారు."
+"नात्सीवाद के उदय की कहानी सिर्फ़ कुछ खास घटनाओं, सत्ता की पैशाचिक चाह, हत्याकांडों और मौत की कहानी भर नहीं है।","నాట్సిజం యొక్క పెరుగుదల కథ కేవలం కొన్ని ప్రత్యేక సంఘటనలు, అధికారం యొక్క దుర్మార్గం, పైశాచిక మరియు మరణం యొక్క కథ కాదు"
+यह विभिन्‍न स्तरों पर चलने वाली एक विस्तृत और दिल दहला देने वाली व्यवस्था की कहानी है।,ఇది వివిధ స్థాయిలలో పనిచేసే విస్తృతమైన మరియు హృదయ స్పందన వ్యవస్థ యొక్క కథ.
+भारत में भी कुछ लोग हिटलर के विचारों से काफ़ी प्रभावित हुए लेकिन ज़्यादातर लोगों को नात्सीवाद के उदय पर खौफ़ ही महसूस हुआ।,"భారతదేశంలో కూడా, కొంతమంది హిట్లర్ ఆలోచనలతో బాగా ప్రభావితమయ్యారు, కాని చాలా మంది నాజీయిజం పెరగడం పట్ల విస్మయం వ్యక్తం చేశారు."
+आधुनिक विश्व का इतिहास सिर्फ़ स्वतंत्रता और लोकतंत्र के फलने-फूलने की कहानी भर नहीं है।,ఆధునిక ప్రపంచ చరిత్ర స్వేచ్ఛ మరియు ప్రజాస్వామ్యం అభివృద్ధి చెందుతున్న కథ గురించి మాత్రమే కాదు.
+"यह हिंसा और निरंकुशता, मृत्यु और महाविनाश की कहानी भी है।","ఇది హింస మరియు నిరంకుశత్వం, మరణం మరియు విపత్తు యొక్క కథ."
+फ्रांसीसी क्रांति।,ఫ్రెంచ్ విప్లవం.
+"चौदह जुलाई 1789 की सुबह, पेरिस नगर में आतंक का माहौल था।","1789 జూలై పద్నాలుగు ఉదయం, పారిస్ నగరంలో ఉగ్రవాద వాతావరణం ఉండేది"
+सम्राट ने सेना को शहर में घुसने का आदेश दे दिया था।,నగరంలోకి ప్రవేశించమని చక్రవర్తి సైన్యాన్ని ఆదేశించాడు.
+अफ़वाह थी कि वह सेना को नागरिकों पर गोलियाँ चलाने का आदेश देने वाला है।,పౌరులపై కాల్పులు జరపాలని సైన్యాన్ని ఆదేశించబోతున్నట్లు పుకారు వచ్చింది.
+लगभग 7000 मर्द तथा औरतें टॉउन हॉल के सामने एकत्र हुए और उन्होंने एक जन-सेना का गठन करने का निर्णय किया।,టౌన్ హాల్ ముందు సుమారు 7000 మంది పురుషులు మరియు మహిళలు గుమిగూడి సామూహిక సైన్యాన్ని ఏర్పాటు చేయాలని నిర్ణయించుకున్నారు.
+हथियारों की खोज में वे बहुत-से सरकारी भवनों में जबरन प्रवेश कर गए।,"ఆయుధాల అన్వేషణలో, వారు బలవంతంగా అనేక ప్రభుత్వ భవనాల్లోకి ప్రవేశించారు."
+अंततः सैकड़ों लोगों का एक समूह पेरिस नगर के पूर्वी भाग की ओर चल पड़ा और बास्तील (Bastille) किले की जेल को तोड़ डाला जहाँ भारी मात्रा में गोला-बारूद मिलने की संभावना थी।,"చివరికి వందలాది మంది ప్రజలు పారిస్ నగరం యొక్క తూర్పు భాగం వైపు నడిచి, భారీ మందుగుండు సామగ్రి ఉండే బాస్టిల్లె (బాస్టిల్లె) కోట జైలును విచ్ఛిన్నం చేశారు."
+"हथियारों पर कब्जे की इस सशस्त्र लड़ाई में बास्तील का कमांडर मारा गया और कैदी छुड़ा लिए गए, यद्यपि उनकी संख्या केवल सात थी।","ఆయుధాల స్వాధీనం చేసుకున్న ఈ సాయుధ యుద్ధంలో, బాస్టిల్లె యొక్క కమాండర్ చంపబడ్డాడు మరియు ఖైదీలను విడుదల చేశారు, అయినప్పటికీ వారి సంఖ్య ఏడు మాత్రమే."
+सम्राट की निरंकुश शक्तियों का प्रतीक होने के कारण बास्तील किला लोगों की घृणा का केंद्र था।,"బాస్టిల్ కోట ప్రజల ద్వేషానికి కేంద్రంగా ఉంది, ఇది చక్రవర్తి యొక్క నిరంకుశ శక్తులకు ప్రతీక."
+इसलिए किले को ढहा दिया गया और उसके अवशेष बाज़ार में उन लोगों को बेच दिए गए जो इस ध्वंस को बतौर स्मृति-चिह्न संजोना चाहते थे।,అందువల్ల కోటను పడగొట్టారు మరియు దాని అవశేషాలను కూల్చివేతను మెమెంటోగా భావించాలనుకునే వారికి మార్కెట్లో విక్రయించారు
+इस घटना के बाद कई दिनों तक पेरिस तथा देश के देहाती क्षेत्रों में कई और संघर्ष हुए।,"ఈ సంఘటన తరువాత, పారిస్ మరియు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో మరెన్నో ఘర్షణలు జరిగాయి."
+अधिकांश जनता पावरोटी की महँगी कीमतों का विरोध कर रही थी।,పవరోట్టి ధరను చాలా మంది ప్రజలు వ్యతిరేకించారు.
+"बाद में इस दौर का सिंहावलोकन करते हुए इतिहासकारों ने इसे एक लंबे घटनाक्रम की ऐसी शुरुआती कड़ियों के रूप में देखा जिनकी परिणति फ्रांस के सम्राट को फाँसी दिए जाने में हुई, हालाँकि उस समय अधिकांश लोगों को ऐसे नतीजे की उम्मीद नहीं थी।","తరువాత, ఈ కాలాన్ని సమీక్షిస్తూ, చరిత్రకారులు దీనిని సుదీర్ఘ సంఘటన యొక్క ప్రారంభ ఎపిసోడ్లలో ఒకటిగా చూశారు, ఇది ఫ్రెంచ్ చక్రవర్తి ఉరిశిక్షతో ముగిసింది, అయినప్పటికీ చాలా మంది ఆ సమయంలో అలాంటి ఫలితాన్ని ఊహించలేదు."
+ऐसा क्यों और कैसे हुआ?।,ఇది ఎందుకు మరియు ఎలా జరిగింది?
+अठारहवीं सदी के उत्तरार्ध में फ़ांसीसी समाज।,పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరిలో ఫ్రెంచ్ సమాజం.
+सन्‌ 1774 में बूर्बों राजवंश का लुई XVI फ्रांस की राजगद्दी पर आसीन हुआ।,"1774 లో, బౌర్బన్ రాజవంశానికి చెందిన లూయిస్ 16 ఫ్రాన్స్ సింహాసనాన్ని అధిష్టించాడు."
+उस समय उसकी उम्र केवल बीस साल थी और उसका विवाह ऑस्ट्रिया की राजकुमारी मेरी एन्तोएनेत से हुआ था।,ఆ సమయంలో ఆయన వయసు కేవలం ఇరవై సంవత్సరాలు మరియు ఆస్ట్రియా యువరాణి మేరీ ఆంటోనిట్టేతో వివాహం జరిగింది.
+राज्यारोहण के समय उसने राजकोष खाली पाया।,"అతను ప్రవేశించిన సమయంలో, ఖజానా ఖాళీగా ఉంది."
+लंबे समय तक चले युद्धों के कारण फ़ांस के वित्तीय संसाधन नष्ट हो चुके थे।,సుదీర్ఘ యుద్ధాల కారణంగా ఫ్రాన్స్ ఆర్థిక వనరులు నాశనమయ్యాయి.
+वर्साय (Versailles) के विशाल महल और राजदरबार की शानो-शौकत बनाए रखने की फ़िज़ूलखर्ची का बोझ अलग से था।,వెర్సైల్లెస్(వెర్సైల్లెస్) యొక్క గొప్ప రాజభవనాన్ని మరియు రాజ న్యాయస్థానం నిర్వహించడానికి దుబారా భారం వేరుగా ఉంది.
+लुई XVI के शासनकाल में फ्रांस ने अमेरिका के 13 उपनिवेशों को साझा शत्रु ब्रिटेन से आज़ाद कराने में सहायता दी थी।,"లూయిస్ 16వ పాలనలో, అమెరికా యొక్క 13 కాలనీలను సాధారణ శత్రువు బ్రిటన్ నుండి విముక్తి చేయడానికి ఫ్రాన్స్ సహకరించింది."
+इस युद्ध के चलते फ्रांस पर दस अरब लिव्रे से भी अधिक का कर्ज़ और जुड़ गया जबकि उस पर पहले से ही दो अरब लिव्रे का बोझ चढ़ा हुआ था।,"ఈ యుద్ధం కారణంగా, పది బిలియన్ల కంటే ఎక్కువ రుణం ఫ్రాన్స్‌కు జోడించబడ్డాయి, అప్పటికే ఫ్రాన్స్ర పై రెండు బిలియన్ల లైవర్‌తో భారం ఉంది."
+सरकार से कर्ज़दाता अब 10 प्रतिशत ब्याज की माँग करने लगे थे।,రుణగ్రహీతలు ఇప్పుడు ప్రభుత్వం నుండి 10 శాతం వడ్డీని కోరుతున్నారు.
+फलस्वरूप फ़ांसीसी सरकार अपने बजट का बहुत बड़ा हिस्सा दिनोंदिन बढ़ते जा रहे कर्ज़ को चुकाने पर मजबूर थी।,"తత్ఫలితంగా, పెరుగుతున్న రుణానికి ఫ్రెంచ్ ప్రభుత్వం తన బడ్జెట్‌లో ఎక్కువ భాగాన్ని చెల్లించవలసి వచ్చింది."
+"अपने नियमित खर्चों जैसे, सेना के रख-रखाव, राजदरबार, सरकारी कार्यालयों या विश्वविद्यालयों को चलाने के लिए फ्रांसीसी सरकार करों में वृद्धि के लिए बाध्य हो गई पर यह कदम भी नाकाफ़ी था।","సైనిక నిర్వహణ, న్యాయస్థానాలు, ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు లేదా విశ్వవిద్యాలయాలు వంటి రెగ్యులర్ ఖర్చులను తీర్చడానికి ఫ్రెంచ్ ప్రభుత్వం పన్నులను పెంచవలసి వచ్చింది, కాని ఈ చర్య కూడా సరిపోలేదు."
+अठारहवीं सदी में फ्रांसीसी समाज तीन एस्टेट्स में बँट था और केवल तीसरे एस्टेट के लोग (जनसाधारण) ही कर अदा करते थे।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో, ఫ్రెంచ్ సమాజాన్ని మూడు ఎస్టేట్లుగా విభజించారు మరియు మూడవ ఎస్టేట్ (భారీ) ప్రజలు మాత్రమే పన్నులు చెల్లించారు."
+वर्गों में विभाजित फ्रांसीसी समाज मध्यकालीन सामंती व्यवस्था का अंग था।,ఫ్రెంచ్ సమాజం తరగతులుగా విభజించబడింది మధ్యయుగ భూస్వామ్య వ్యవస్థలో భాగం.
+“प्राचीन राजतंत्र' पद का प्रयोग सामान्यतः: सन्‌ 1789 से पहले के फ्रांसीसी समाज एवं संस्थाओं के लिए होता है।,"""పురాతన రాచరికం"" అనే పదాన్ని సాధారణంగా 1789 ముందు ఫ్రెంచ్ సమాజాలు మరియు సంస్థలకు ఉపయోగిస్తారు."
+चित्र 2 फ्रांसीसी समाज की वर्ग-व्यवस्था को दर्शाता है।,చిత్రం 2 ఫ్రెంచ్ సమాజంలోని తరగతి వ్యవస్థను చూపిస్తుంది.
+पूरी आबादी में लगभग 90 प्रतिशत किसान थे।,మొత్తం జనాభాలో 90 శాతం మంది రైతులు.
+"लेकिन, ज़मीन के मालिक किसानों की संख्या बहुत कम थी।","అయితే, భూమిని కలిగి ఉన్న రైతుల సంఖ్య చాలా తక్కువ."
+"लगभग 60 प्रतिशत ज़मीन पर कुलीनों, चर्च और तीसरे एस्टेट्स के अमीरों का अधिकार था।","60 శాతం భూమి ప్రభువులు, చర్చిలు మరియు మూడవ ఎస్టేట్ల ప్రభువుల ఆధీనంలో ఉంది."
+"प्रथम दो एस्टेट्स, कुलीन वर्ग एवं पादरी वर्ग के लोगों को कुछ विशेषाधिकार जन्मना प्राप्त थे।","మొదటి రెండు ఎస్టేట్లు, ప్రభువులు మరియు మతాధికారులు కొన్ని అధికారాలను పొందారు."
+इनमें से सबसे महत्त्वपूर्ण विशेषाधिकार था-राज्य को दिए जाने वाले करों से छूट।,వీటిలో ముఖ్యమైనవి రాష్ట్రానికి చెల్లించే పన్నుల నుండి మినహాయింపు.
+कुलीन वर्ग को कुछ अन्य सामंती विशेषाधिकार भी हासिल थे।,ఉన్నత వర్గాలు మరికొన్ని భూస్వామ్య హక్కులను కూడా పొందాయి.
+वह किसानों से सामंती कर वसूल करता था।,అతను రైతుల నుండి భూస్వామ్య పన్ను వసూలు చేసేవాడు.
+"किसान अपने स्वामी की सेवा-स्वामी के घर एवं खेतों में काम करना, सैन्य सेवाएँ देना अथवा सड़कों के निर्माण में सहयोग आदि-करने के लिए बाध्य थे।","రైతులు తమ యజమానులకు సేవ చేయాల్సిన అవసరం ఉంది - యజమాని ఇళ్ళు మరియు పొలాలలో పనిచేయడం, సైనిక సేవలను అందించడం, రహదారుల నిర్మాణానికి సహకరించడం మొదలైనవి."
+"चर्च भी किसानों से करों का एक हिस्सा, टाइद (Tithe, धार्मिक कर) के रूप में वसूलता था।","చర్చి రైతుల నుండి పన్నులో కొంత భాగాన్ని టైడ్ (టైతే, మత పన్ను) గా తిరిగి పొందింది."
+ऊपर से तीसरे एस्टेट के तमाम लोगों को सरकार को तो कर चुकाना ही होता था।,పైనుండి ఉన్న మూడవ ఎస్టేట్ ప్రజలందరూ ప్రభుత్వానికి పన్ను చెల్లించాల్సి వచ్చింది.
+"इन करों में टाइल (Taille, प्रत्यक्ष कर) और अनेक अप्रत्यक्ष कर शामिल थे।","ఈ పన్నులలో టైల్ (టైల్, ప్రత్యక్ష పన్ను) మరియు అనేక పరోక్ష పన్నులు ఉన్నాయి."
+अप्रत्यक्ष कर नमक और तम्बाकू जैसी रोज़ाना उपभोग की वस्तुओं पर लगाया जाता था।,"ఉప్పు, పొగాకు వంటి రోజువారీ వినియోగ వస్తువులపై పరోక్ష పన్నులు విధించారు."
+इस प्रकार राज्य के वित्तीय कामकाज का सारा बोझ करों के माध्यम से जनता वहन करती थी।,"ఈ విధంగా, పన్నుల ద్వారా రాష్ట్ర ఆర్థిక పనితీరు యొక్క అన్ని భారాన్ని ప్రజలు భరించారు."
+जीने का संघर्ष।,జీవించడానికి పోరాటం.
+फ़ांस की जनसंख्या सन्‌1715 में 2.3 करोड़ थी जो सन्‌ 1789 में बढ़कर 2.8 करोड़ हो गई।,"1715 లో ఫ్రాన్స్ జనాభా 2.3 కోట్లు, ఇది 1789 లో 28 మిలియన్లకు పెరిగింది."
+परिणामत: अनाज उत्पादन की तुलना में उसकी माँग काफ़ी तेज़ी से बढ़ी।,ఫలితం: అతని డిమాండ్ ధాన్యం ఉత్పత్తి కంటే చాలా వేగంగా పెరిగింది.
+अधिकांश लोगों के मुख्य खाद्य-पावरोटी-की कीमत में तेज़ी से वृद्धि हुई।,చాలా మంది ప్రజల ప్రధాన ఆహార-బ్రెడ్-ధర బాగా పెరిగింది.
+अधिकतर कामगार कारखानों में मज़दूरी करते थे और उनकी मज़दूरी मालिक तय करते थे।,చాలా మంది కార్మికులు కర్మాగారాల్లో పనిచేశారు మరియు వారి వేతన యజమానులు నిర్ణయించుకున్నారు.
+लेकिन मज़दूरी महँगाई की दर से नहीं बढ़ रही थी।,కానీ ద్రవ్యోల్బణ రేటుతో వేతనాలు పెరగడం లేదు.
+"फलस्वरूप, अमीर-गरीब की खाई चौड़ी होती गई।","ఫలితంగా, ధనిక-పేద అంతరం విస్తరించింది."
+स्थितियाँ तब और बदतर हो जातीं जब सूखे या ओले के प्रकोप से पैदावार गिर जाती।,కరువు లేదా వడగళ్ళు కారణంగా దిగుబడి తగ్గినప్పుడు పరిస్థితులు మరింత తీవ్రమవుతాయి.
+इससे रोज़ी-रोटी का संकट पैदा हो जाता था।,ఇది రోజువారీ సంక్షోభాన్ని సృష్టించింది.
+ऐसे जीविका संकट प्राचीन राजतंत्र के दौरान फ्रांस में काफ़ी आम थे।,పురాతన రాచరికం సమయంలో ఫ్రాన్స్ లో ఇటువంటి జీవనోపాధి సంక్షోభాలు చాలా సాధారణం.
+उभरते मध्य वर्ग ने विशेषाधिकारों के अंत की कल्पना की।,అభివృద్ధి చెందుతున్న మధ్యతరగతి హక్కుల ముగింపును వహించింది.
+पहले भी कर बढ़ने एवं अकाल के समय किसान और कामगार विद्रोह कर चुके थे।,"అంతకుముందు, పన్నుల పెరుగుదల మరియు కరువు సమయంలో రైతులు మరియు కార్మికులు తిరుగుబాటు చేశారు."
+परंतु उनके पास सामाजिक एवं आर्थिक व्यवस्था में बुनियादी बदलाव लाने के लिए साधन एवं कार्यक्रम नहीं थे।,కానీ సామాజిక మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థలో ప్రాథమిక మార్పు తీసుకురావడానికి వారికి మార్గాలు మరియు కార్యక్రమాలు లేవు.
+ये ज़िम्मेदारी तीसरे एस्टेट के उन समूहों ने उठाई जो समृद्ध और शिक्षित होकर नए विचारों के संपर्क में आ सके थे।,ఈ బాధ్యతను థర్డ్ ఎస్టేట్‌లోని ధనవంతులు మరియు విద్యావంతులు మరియు కొత్త ఆలోచనలతో సంప్రదించగల ఆ సమూహాలు చేపట్టాయి.
+"अठारहवीं सदी में एक नए सामाजिक समूह का उदय हुआ जिसे मध्य वर्ग कहा गया, जिसने फैलते समुद्रपारीय व्यापार और ऊनी तथा रेशमी क्स्त्रों के उत्पादन के बल पर संपत्ति अर्जित की थी।","పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో మధ్య తరగతి అనే కొత్త సామాజిక సమూహం ఉద్భవించింది,ఇది విదేశీ వాణిజ్యం యొక్క వ్యాప్తి మరియు ఉన్ని మరియు పట్టు ఉత్పత్తి ద్వారా సంపదను సంపాదించింది."
+ऊनी और रेशमी कपड़ों का या तो निर्यात किया जाता था या समाज के समृद्ध लोग उसे खरीद लेते थे।,ఉన్ని మరియు పట్టు బట్టలు ఎగుమతి చేయబడ్డాయి లేదా సమాజంలోని ధనవంతులు వాటిని కొనుగోలు చేశారు.
+तीसरे एस्टेट में इन सौदागरों एवं निर्माताओं के अलावा प्रशासनिक सेवा व वकील जैसे पेशेवर लोग भी शामिल थे।,"థర్డ్ ఎస్టేట్‌లోని ఈ వ్యాపారులు మరియు తయారీదారులే కాకుండా, అడ్మినిస్ట్రేటివ్ సర్వీసెస్ మరియు లాయర్స్ వంటి వృత్తిపరమైన వ్యక్తులు కూడా ఉన్నారు."
+ये सभी पढ़े-लिखे थे और इनका मानना था कि समाज के किसी भी समूह के पास जन्मना विशेषाधिकार नहीं होने चाहिए।,వారందరూ విద్యావంతులు మరియు సమాజంలోని ఏ సమూహానికి జన్మహక్కులు ఉండకూడదని నమ్ముతారు.
+"किसी भी व्यक्ति की सामाजिक हैसियत का आधार उसकी योग्यता ही होनी चाहिए॥ स्वतंत्रता, समान नियमों तथा समान अवसरों के विचार पर आधारित समाज की यह परिकल्पना जॉन लॉक और ज़्याँ ज़ाक रूसो जैसे दार्शनिकों ने प्रस्तुत की थी।","ఏదైనా వ్యక్తి యొక్క సామాజిక స్థితి యొక్క సామర్థ్యం అతని యోగ్యతగా ఉండాలి.స్వేచ్ఛ, సమాన నియమాలు మరియు సమాన అవకాశాల ఆలోచన ఆధారంగా సమాజం యొక్క ఈ పరికల్పనను జాన్ లాక్ మరియు జియాన్ జాక్ రస్సో వంటి తత్వవేత్తలు సమర్పించారు."
+अपने टू ट्रीटाइज़ेज़ ऑफ गवर्नमेंट में लॉक ने राजा के दैवी और निरंकुश अधिकारों के सिद्धांत का खंडन किया था।,"లాక్ తన రెండు ప్రభుత్వ గ్రంథాలలో, రాజు యొక్క దైవిక మరియు నిరంకుశ హక్కుల సిద్ధాంతాన్ని ఖండించారు."
+रूसो ने इसी विचार को आगे बढ़ाते हुए जनता और उसके प्रतिनिधियों के बीच एक सामाजिक अनुबंध पर आधारित सरकार का प्रस्ताव रखा।,"రస్సో, ఈ ఆలోచనను ముందుకు తీసుకెళ్లి, ప్రజలకు మరియు దాని ప్రతినిధుల మధ్య సామాజిక ఒప్పందం ఆధారంగా ప్రభుత్వాన్ని ప్రతిపాదించారు."
+"मॉन्तेस्क्यू ने द स्पिरिट ऑफ द लॉज़ नामक रचना में सरकार के अंदर विधायिका, कार्यपालिका और न्यायपालिका के बीच सत्ता विभाजन की बात कही।","మాంటెస్క్యూ, ది స్పిరిట్ ఆఫ్ ది లాస్ అనే రచనలో, ప్రభుత్వంలోని శాసనసభ,కార్యనిర్వాహక మరియు న్యాయవ్యవస్థల మధ్య అధికార విభజన గురించి మాట్లాడారు."
+जब संयुक्त राज्य अमेरिका में 13 उपनिवेशों ने ब्रिटेन से खुद को आज़ाद घोषित कर दिया तो वहाँ इसी मॉडल की सरकार बनी।,"యునైటెడ్ స్టేట్స్లో 13 కాలనీలు తమను బ్రిటన్ నుండి స్వతంత్రంగా ప్రకటించినప్పుడు, ఈ నమూనా యొక్క ప్రభుత్వం అక్కడ ఏర్పడింది."
+फ़ांस के राजनीतिक चिंतकों के लिए. अमेरिकी संविधान और उसमें दी गई व्यक्तिगत अधिकारों की गारंटी प्रेरणा का एक महत्त्वपूर्ण स्रोत थी।,ఫ్రెంచ్ రాజకీయ ఆలోచనాపరులకు. అమెరికన్ రాజ్యాంగం మరియు అది అందించిన వ్యక్తిగత హక్కుల హామీ ప్రేరణ యొక్క ఒక ముఖ్యమైన మూలం.
+दार्शनिकों के इन विचारों पर कॉफ़ी हाउसों व सैलॉन की गोष्ठियों में गर्मागर्म बहस हुआ करती और पुस्तकों एवं अखबारों के माध्यम से इनका व्यापक प्रचार-प्रसार हुआ।,తత్వవేత్తల యొక్క ఈ ఆలోచనలు కాఫీ హౌస్‌లో మరియు సెలూన్లో చర్చనీయాంశమయ్యాయి మరియు అవి పుస్తకాలు మరియు వార్తాపత్రికల ద్వారా విస్తృతంగా ప్రచారం చేయబడ్డాయి.
+पुस्तकों एवं अखबारों को लोगों के बीच ज़ोर से पढ़ा जाता ताकि अनपढ़ भी उन्हें समझ सकें।,"పుస్తకాలు మరియు వార్తాపత్రికలు ప్రజలలో బిగ్గరగా చదవబడతాయి, తద్వారా నిరక్షరాస్యులు కూడా వాటిని అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+इसी समय लुई XVI द्वारा राज्य के खर्चों को पूरा करने के लिए फिर से कर लगाये जाने की खबर से विशेषाधिकार वाली व्यवस्था के विरुद्ध गुस्सा भड़क उठा।,"అదే సమయంలో, లూయిస్ 16 రాష్ట్ర ఖర్చులను తీర్చడానికి తిరిగి పన్నులు విధిస్తున్నట్లు వచ్చిన వార్తలు విశేష వ్యవస్థపై కోపాన్ని రేకెత్తించాయి."
+क्रांति की शुरुआत।,విప్లవానికి నాంది.
+पिछले भाग में आप देख चुके हैं कि किन कारणों से लुई XVI ने कर बढ़ा दिए थे।,మునుపటి విభాగంలో లూయిస్ 16 ఎందుకు పన్నులు పెంచారో మీరు చూశారు.
+क्या आप सोच सकते हैं कि उसने ऐसा कैसे किया होगा? प्राचीन राजतंत्र के तहत फ्रांसीसी सम्राट अपनी मर्ज़ी से कर नहीं लगा सकता था।,"అతను దీన్ని ఎలా చేసి ఉంటాడో ఉహించగలరా? పురాతన రాచరికం కింద, ఫ్రెంచ్ చక్రవర్తి తన స్వంత ఇష్టానికి పన్ను విధించలేకపోయాడు."
+इसके लिए उसे एस्टेट्स जेनराल (प्रतिनिधि सभा) की बैठक बुला कर नए करों के अपने प्रस्तावों पर मंजूरी लेनी पड़ती थी।,ఇందుకోసం ఎస్టేట్స్ జనరల్స్ (ప్రతినిధుల సభ) సమావేశాన్ని పిలిచి కొత్త పన్నుల కోసం ఆయన చేసిన ప్రతిపాదనలపై ఆమోదం పొందాల్సి వచ్చింది.
+एस्टेट्स जेनराल एक राजनीतिक संस्था थी जिसमें तीनों एस्टेट अपने-अपने प्रतिनिधि भेजते थे।,"ఎస్టేట్స్ జనరల్స్ ఒక రాజకీయ సంస్థ, దీనిలో మూడు ఎస్టేట్లు తమ ప్రతినిధులను పంపించాయి."
+लेकिन सम्राट ही यह निर्णय करता था कि इस संस्था की बैठक कब बुलाई जाए।,కానీ ఈ సంస్థ యొక్క సమావేశాన్ని ఎప్పుడు పిలవాలని చక్రవర్తి నిర్ణయించుకున్నాడు.
+इसकी अंतिम बैठक सन्‌ 1614 में बुलाई गई थी।,దీని చివరి సమావేశం 1614 లో పిలువబడింది.
+फ्रांसीसी सम्राट लुई XVI ने 5 मई 1789 को नये करों के प्रस्ताव के अनुमोदन के लिए एस्टेट्स जेनताल की बैठक बुलाई।,ఫ్రెంచ్ చక్రవర్తి లూయిస్ 16వ కొత్త పన్నుల ప్రతిపాదనను ఆమోదించడానికి 5 మే 1789 న ఎస్టేట్స్ జెంటల్ సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేశాడు.
+प्रतिनिधियों की मेज़बानी के लिए वर्साय के एक आलीशान भवन को सजाया गया।,ప్రతినిధులకు ఆతిథ్యం ఇవ్వడానికి వెర్సైల్లెస్‌లోని ఖరీదైన భవనం అలంకరించబడింది.
+पहले और दूसरे एस्टेट ने इस बैठक में अपने 300-300 प्रतिनिधि भेजे जो आमने-सामने की कतारों में बिठाए गए।,"ఈ సమావేశానికి మొదటి మరియు రెండవ ఎస్టేట్లు తమ 300–300 మంది ప్రతినిధులను పంపారు, వీరు ముఖాముఖి క్యూలలో కూర్చున్నారు."
+तीसरे एस्टेट के 600 प्रतिनिधि उनके पीछे खड़े किए गए।,థర్డ్ ఎస్టేట్ నుండి 600 మంది ప్రతినిధులను వారి వెనుక ఉంచారు.
+तीसरे एस्टेट का प्रतिनिधित्व इसके अपेक्षाकृत समृद्ध एवं शिक्षित वर्ग कर रहे थे।,మూడవ ఎస్టేట్ దాని సాపేక్షంగా సంపన్న మరియు విద్యావంతులైన తరగతి ద్వారా ప్రాతినిధ్యం వహించింది.
+"किसानों, औरतों एवं कारीगरों का सभा में प्रवेश वर्जित था।","రైతులు, మహిళలు, చేతివృత్తులవారిని అసెంబ్లీలోకి అనుమతించలేదు."
+"फिर भी लगभग 40,000 पत्रों के माध्यम से उनकी शिकायतों एवं माँगों की सूची बनाई गई, जिसे प्रतिनिधि अपने साथ लेकर आए थे।","ఏదేమైనా, సుమారు 40,000 లేఖల ద్వారా, వారి ఫిర్యాదులు మరియు డిమాండ్ల జాబితాను రూపొందించారు, ప్రతినిధులు వారితో తీసుకువచ్చారు."
+एस्टेट्स जेनराल के नियमों के अनुसार प्रत्येक वर्ग को एक मत देने का अधिकार था।,"ఎస్టేట్స్ జనరల్ నిబంధనల ప్రకారం, ప్రతి తరగతికి ఒక ఓటు అర్హత ఉంది."
+इस बार भी लुई XVI इसी प्रथा का पालन करने के लिए दृढ़प्रतिज्ञ था।,ఈసారి కూడా లూయిస్ 16వ ఈ పద్ధతిని అనుసరించాలని నిశ్చయించుకున్నాడు.
+"परंतु तीसरे वर्ग के प्रतिनिधियों ने माँग रखी कि अबकी बार पूरी सभा द्वारा मतदान कराया जाना चाहिए, जिसमें प्रत्येक सदस्य को एक मत देने का अधिकार होगा।","కానీ మూడవ తరగతి ప్రతినిధులు ఈసారి మొత్తం అసెంబ్లీకి ఓటు వేయాలని డిమాండ్ చేశారు, ఇందులో ప్రతి సభ్యునికి ఓటు హక్కు ఉంటుంది."
+यह एक लोकतांत्रिक सिद्धांत था जिसे मिसाल के तौर पर रूसो ने अपनी पुस्तक द सोशल कॉनट्रैक्ट में प्रस्तुत किया था।,"ఇది ప్రజాస్వామ్య సూత్రం, దీనికి ఉదాహరణంగా తీసుకొని, రస్సో తన పుస్తకం ది సోషల్ కాంట్రాక్ట్లో సమర్పించారు."
+जब सम्राट ने इस प्रस्ताव को अस्वीकार कर दिया तो तीसरे एस्टेट के प्रतिनिधि विरोध जताते हुए सभा से बाहर चले गए।,"చక్రవర్తి ఈ ప్రతిపాదనను తిరస్కరించినప్పుడు, థర్డ్ ఎస్టేట్ ప్రతినిధులు నిరసన తెలుపుతూ అసెంబ్లీ నుండి బయటకు వెళ్లారు."
+तीसरे एस्टेट के प्रतिनिधि खुद को संपूर्ण फ्रांसीसी राष्ट्र का प्रवक्ता मानते थे।,థర్డ్ ఎస్టేట్ ప్రతినిధులు తమను పూర్తిగా ఫ్రెంచ్ దేశం యొక్క ప్రతినిధులుగా భావించారు.
+20 जून को ये प्रतिनिधि वर्साय के इन्डोर टेनिस कोर्ट में जमा हुए।,"జూన్ 20 న, ఈ ప్రతినిధులు వెర్సైల్లెస్‌లోని ఇండోర్ టెన్నిస్ కోర్టులో సమావేశమయ్యారు."
+उन्होंने अपने आप को नैशनल असेंबली घोषित कर दिया और शपथ ली कि जब तक सम्राट की शक्तियों को कम करने वाला संविधान तैयार नहीं किया जाएगा तब तक असेंबली भंग नहीं होगी।,"అతను తనను తాను జాతీయ అసెంబ్లీగా ప్రకటించి, చక్రవర్తి అధికారాలను తగ్గించే రాజ్యాంగం సిద్ధమయ్యే వరకు అసెంబ్లీని రద్దు చేయనని ప్రమాణం చేశాడు."
+उनका नेतृत्व मिराब्यो और आबे सिए ने किया।,"ఆయనకు మిరాబయో, అబే సీ నాయకత్వం వహించారు."
+मिराब्यो का जन्म कुलीन परिवार में हुआ था लेकिन वह सामंती विशेषाधिकारों वाले समाज को खत्म करने की ज़रूरत से सहमत था।,మిరాబియో ఒక కులీన కుటుంబంలో జన్మించాడు కాని భూస్వామ్య హక్కులతో సమాజాన్ని అంతం చేయవలసిన అవసరాన్ని అంగీకరించాడు.
+उसने एक पत्रिका निकाली और वर्साय में जुटी भीड़ के समक्ष ज़ोरदार भाषण भी दिए।,అతను ఒక పత్రికను ప్రచురించాడు మరియు వెర్సైల్లెస్‌లోని ప్రేక్షకులకు పెద్ద ప్రసంగాలు చేశాడు.
+"आबे सिए मूलतः पादरी था और उसने ""तीसरा एस्टेट क्या है?"" शीर्षक से एक अत्यंत प्रभावशाली प्रचार-पुस्तिका (पैम्फ़्लेट) लिखी।","అబే సీ ప్రాథమికంగా పాస్టర్ మరియు ఆయన ""మూడవ ఎస్టేట్ అంటే ఏమిటి?"" శీర్షికతో అత్యంత ప్రభావవంతమైన కరపత్రాన్ని రాశారు."
+"जिस वक्‍त नैशनल असेंबली संविधान का प्रारूप तैयार करने में व्यस्त थी, पूरा फ्रांस आंदोलित हो रहा था।","జాతీయ అసెంబ్లీ రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించడంలో బిజీగా ఉండగా, ఫ్రాన్స్ మొత్తం ఆందోళనకు దిగింది."
+कड़ाके की ठंड के कारण फ़सल मारी गई थी और पावरोटी की कीमतें आसमान छू रही थीं।,చేదు చలి కారణంగా పంట చనిపోయింది మరియు పవరోట్టి ధరలు ఆకాశాన్నంటాయి.
+बेकरी मालिक स्थिति का फ़ायदा उठाते हुए जमाखोरी में जुटे थे।,బేకరీ యజమానులు పరిస్థితిని సద్వినియోగం చేసుకున్నారు మరియు హోర్డింగ్‌లో పాల్గొన్నారు.
+बेकरी की दुकानों पर घंटों के इंतज़ार के बाद गुस्सायी औरतों की भीड़ ने दुकान पर धावा बोल दिया।,"బేకరీ షాపుల వద్ద గంటలతరబడి వేచి ఉన్న తరువాత, కోపంగా ఉన్న మహిళల గుంపు దుకాణంలో ప్రవేశించారు."
+दूसरी तरफ सम्राट ने सेना को पेरिस में प्रवेश करने का आदेश दे दिया था।,"మరోవైపు, చక్రవర్తి సైన్యానికి పారిస్‌లోకి ప్రవేశించాలని ఆదేశించాడు."
+क्रुद्ध भीड़ ने ।,కోపంతో ఉన్న గుంపు.
+4 जुलाई को बास्तील पर धावा बोलकर उसे नेस्तनाबूद कर दिया।,"జూలై 4 న, బాస్టిల్లెపై దాడి చేసి దానిని నాశనం చేశారు."
+देहाती इलाकों में गाँव-गाँव यह अफ़वाह फैल गई कि जागीरों के मालिकों ने भाड़े पर लठैतों-लुटेरों के गिरोह बुला लिए हैं जो पकी फ़सलों को तबाह करने निकल पड़े हैं।,"గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో, జాగీర్ల యజమానులు పండిన పంటలను నాశనం చేయడానికి దోపిడీదారుల మరియు దొంగల ముఠాను అద్దెకు తీసుకున్నట్లు గ్రామం నుండి గ్రామానికి పుకార్లు వ్యాపించాయి."
+कई जिलों में भय से आक्रांत होकर किसानों ने कुदालों और बेलचों से ग्रामीण किलों (chateau) पर आक्रमण कर दिए।,"అనేక జిల్లాల్లో భయపడిన రైతులు గ్రామీణ కోటలపై (చాటే) స్పేడ్‌లు, పారలతో దాడి చేశారు."
+उन्होंने अन्न भंडारों को लूट लिया और लगान संबंधी दस्तावेजों को जलाकर राख कर दिया।,వారు ధాన్యాగారాలను దోచుకున్నారు మరియు రెవెన్యూ పత్రాలను బూడిద చేశారు.
+"कुलीन बड़ी संख्या में अपनी जागीरें छोड़कर भाग गए, बहुतों ने तो पड़ोसी देशों में जाकर शरण ली।","పెద్ద సంఖ్యలో ప్రభువులు తమ జాగీర్లను వదిలి పారిపోయారు, వారిలో చాలామంది పొరుగు దేశాలకు వెళ్లి ఆశ్రయం పొందారు."
+"अपनी विद्रोही प्रजा की शक्ति का अनुमान करके, लुई XVI ने अंततः नैशनल असेंबली को मान्यता दे दी और यह भी मान लिया कि उसकी सत्ता पर अब से संविधान का अंकुश होगा।","తన తిరుగుబాటు ప్రజల శక్తిని జైహించి, లూయిస్ 16 చివరికి జాతీయ అసెంబ్లీని గుర్తింపు ఇచ్చాడు మరియు ఇకపై అతని అధికారం రాజ్యాంగం ద్వారా అరికట్టబడుతుందని భావించాడు."
+"4 अगस्त, 1789 की रात को असेंबली ने करों, कर्त्तव्यों और बंधनों वाली सामंती व्यवस्था के उन्मूलन का आदेश पारित किया।","1789 ఆగస్టు 4 రాత్రి, పన్నులు, సుంకాలు మరియు బాండ్లతో కూడిన భూస్వామ్య వ్యవస్థను రద్దు చేయాలని అసెంబ్లీ ఉత్తర్వులు జారీ చేసింది."
+पादरी वर्ग के लोगों को भी अपने विशेषाधिकारों को छोड़ देने के लिए विवश किया गया।,మతాధికారులు కూడా తమ హక్కులను వదులుకోవలసి వచ్చింది.
+धार्मिक कर समाप्त कर दिया गया और चर्च के स्वामित्व वाली भूमि ज़ब्त कर ली गई।,మతపరమైన పన్ను రద్దు చేయబడింది మరియు చర్చికి చెందిన భూమిని జప్తు చేశారు.
+इस प्रकार कम से कम 20 अरब लिव्रे की संपत्ति सरकार के हाथ में आ गई।,"ఈ విధంగా, కనీసం 20 బిలియన్ల లివర్ సంపద ప్రభుత్వం చేతుల్లోకి వచ్చింది."
+फ्रांस संवैधानिक राजतंत्र बन गया।,ఫ్రాన్స్ రాజ్యాంగ రాచరికం అయింది.
+नैशनल असेंबली ने सन्‌ 1791 में संविधान का प्रारूप पूरा कर लिया।,జాతీయ అసెంబ్లీ 1791 లో ముసాయిదా రాజ్యాంగాన్ని పూర్తి చేసింది.
+इसका मुख्य उद्देश्य था--सम्राट की शक्तियों को सीमित करना।,దీని ప్రధాన లక్ష్యం చక్రవర్తి యొక్క అధికారాలను పరిమితం చేయడం.
+"एक व्यक्ति के हाथ में केंद्रीकृत होने के बजाय अब इन शक्तियों को विभिन्‍न संस्थाओं-विधायिका, कार्यपालिका एवं न्यायपालिका-में विभाजित एवं हस्तांतरित कर दिया गया।","ఒక వ్యక్తి చేతిలో కేంద్రీకృతమయ్యే బదులు, ఇప్పుడు ఈ అధికారాలను వివిధ సంస్థల-శాసనసభ కార్యనిర్వాహక మరియు న్యాయవ్యవస్థ మధ్య విభాజనం మరియు బదిలీ చేయబడ్డాయి ."
+इस प्रकार फ़ांस में संवैधानिक राजतंत्र की नींव पड़ी।,ఆ విధంగా ఫ్రాన్స్‌లో రాజ్యాంగ రాచరికం ఏర్పడింది.
+चित्र 7 दिखाता है कि नयी राजनीतिक व्यवस्था कैसे काम करती थी।,కొత్త రాజకీయ వ్యవస్థ ఎలా పనిచేసిందో చిత్రం 7 చూపిస్తుంది.
+सन्‌ 1791 के संविधान ने कानून बनाने का अधिकार नैशनल असेंबली को सौंप दिया।,1791 నాటి రాజ్యాంగం జాతీయ అసెంబ్లీకి చట్టాలు చేసే హక్కును అప్పగించింది
+नैशनल असेंबली अप्रत्यक्ष रूप से चुनी जाती थी।,జాతీయ సమావేశాలను పరోక్షంగా ఎన్నుకున్నారు.
+"सर्वप्रथम नागरिक एक निर्वाचक समूह का चुनाव करते थे, जो पुनः असेंबली के सदस्यों को चुनते थे।","మొదటి పౌరుడు ఎన్నికల సమూహాన్ని ఎన్నుకున్నారు, వారు మళ్ళీ అసెంబ్లీ సభ్యులను ఎన్నుకున్నారు."
+सभी नागरिकों को मतदान का अधिकार नहीं था।,పౌరులందరికీ ఓటు హక్కు లేదు.
+"25 वर्ष से अधिक उम्र वाले केवल ऐसे पुरुषों को ही सक्रिय नागरिक (जिन्हें मत देने का अधिकार था) का दर्जा दिया गया था, जो कम-से-कम तीन दिन की मज़दूरी के बराबर कर चुकाते थे।","25 ఏళ్లు పైబడిన పురుషులకు మాత్రమే చురుకైన పౌరుల (ఓటు హక్కు ఉన్నవారు) హోదా ఇవ్వబడింది, వారు కనీసం మూడు రోజుల వేతనానికి సమానమైన పన్నులు చెల్లించారు."
+शेष पुरुषों और महिलाओं को निष्क्रिय नागरिक के रूप में वर्गीकृत किया गया था।,మిగిలిన పురుషులు మరియు మహిళలు నిష్క్రియాత్మక పౌరులుగా వర్గీకరించబడ్డారు.
+निर्वाचक की योग्यता प्राप्त करने तथा असेंबली का सदस्य होने के लिए लोगों का करदाताओं की उच्चतम श्रेणी में होना ज़रूरी था।,ఓటర్లకు అర్హత సాధించడానికి మరియు అసెంబ్లీ సభ్యుడిగా ఉండటానికి ప్రజలు పన్ను చెల్లింపుదారుల అత్యధిక తరగతిలో ఉండటం అవసరం.
+संविधान “पुरुष एवं नागरिक अधिकार घोषणापत्र' के साथ शुरू हुआ था।,"రాజ్యాంగం ""మనిషి మరియు పౌర హక్కుల ప్రకటన"" తో ప్రారంభమైంది."
+"जीवन के अधिकार, अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता के अधिकार और कानूनी बराबरी के अधिकार को 'नैसर्गिक एवं अहरणीय' अधिकार के रूप में स्थापित किया गया अर्थात्‌ ये अधिकार प्रत्येक व्यक्ति को जन्मना प्राप्त थे और इन अधिकारों को छीना नहीं जा सकता।","జీవించే హక్కు, భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛ మరియు చట్టపరమైన సమానత్వ హక్కు 'సహజమైన మరియు విడదీయరాని' హక్కులుగా స్థాపించబడ్డాయి అనగా ఈ హక్కులు ప్రతివ్య యక్తికి జన్మించాయి మరియు ఈ హక్కులు తీసుకోబడవు."
+राज्य का यह कर्त्तव्य माना गया कि वह प्रत्येक नागरिक के नैसर्गिक अधिकारों की रक्षा करे।,ప్రతి పౌరుడి సహజ హక్కులను పరిరక్షించడం రాష్ట్ర విధి.
+फ़्रांस में राजतंत्र का उन्मूलन और गणतंत्र की स्थापना।,ఫ్రాన్స్‌లో రాచరికం రద్దు మరియు రిపబ్లిక్ స్థాపన.
+फ्रांस की स्थिति आने वाले वर्षो में भी तनावपूर्ण बनी रही।,రాబోయే సంవత్సరాల్లో కూడా ఫ్రాన్స్ పరిస్థితి ఉద్రిక్తంగా ఉంది.
+"यद्यपि लुई XVI ने संविधान पर हस्ताक्षर कर दिए थे, परन्तु प्रशा के राजा से उसकी गुप्त वार्ता भी चल रही थी।","లూయిస్ 16 రాజ్యాంగంపై సంతకం చేసినప్పటికీ, ప్రుస్సియా రాజుతో అతని రహస్య చర్చలు కూడా జరుగుతున్నాయి."
+फ्रांस की घटनाओं से अन्य पड़ोसी देशों के शासक भी चिंतित थे।,ఫ్రాన్స్ యొక్క సంఘటనలు ఇతర పొరుగు దేశాల పాలకులను కూడా ఆందోళనకు గురిచేస్తున్నాయి.
+इसलिए 1789 की गर्मियों के बाद होने वाली ऐसी घटनाओं को नियंत्रित करने के लिए इन शासकों ने सेना भेजने की योजना बना ली थी।,"అందువల్ల, ఈ పాలకులు 1789 వేసవి తరువాత ఇటువంటి సంఘటనలను నియంత్రించడానికి దళాలను పంపాలని ప్రణాళిక వేశారు."
+"लेकिन जब तक इस योजना पर अमल होता, अप्रैल 1792 में नैशनल असेंबली ने प्रशा एवं ऑस्ट्रिया के विरुद्ध युद्ध की घोषणा का प्रस्ताव पारित कर दिया।","కానీ ఈ ప్రణాళిక అమలు అయ్యే సమయానికి, ఏప్రిల్ 1792 లో, జాతీయ అసెంబ్లీ ప్రుస్సియా మరియు ఆస్ట్రియాకు వ్యతిరేకంగా యుద్ధాన్ని ప్రకటించే తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది."
+प्रांतों से हज़ारों स्वयंसेवी सेना में भर्ती होने के लिए जमा होने लगे।,సైన్యంలో చేరేందుకు ప్రావిన్సుల నుండి వేలాది మంది వాలంటీర్లు గుమిగూడటం ప్రారంభించారు.
+उन्होंने इस युद्ध को यूरोपीय राजाओं एवं कुलीनों के विरुद्ध जनता की जंग के रूप में लिया।,వారు ఈ యుద్ధాన్ని యూరోపియన్ రాజులు మరియు ప్రభువులకు వ్యతిరేకంగా ప్రజల యుద్ధంగా తీసుకున్నాడు.
+उनके होठों पर देशभक्ति के जो तराने थे उनमें कवि रॉजेट दि लाइल द्वारा रचित मार्सिले भी था।,అతని పెదవులపై దేశభక్తి వ్యంగ్యం కూడా కవి రోడ్జెట్ డి లైల్ స్వరపరిచిన మార్సెయిల్లే.
+यह गीत पहली बार मार्सिलेस के स्वयंसेवियों ने पेरिस की ओर कूच करते हुए गाया था।,ప్యారిస్ వైపు ప్రయాణిస్తున్న మార్సెల్లెస్ వాలంటీర్లు ఈ పాటను మొదటిసారి పాడారు.
+इसलिए इस गाने का नाम मार्सिले हो गया जो अब फ्रांस का राष्ट्रगान है।,"అందువల్ల ఈ పాట పేరు మార్సెయిల్ అయింది, ఇది ఇప్పుడు ఫ్రాన్స్ జాతీయ గీతం."
+क्रांतिकारी युद्धों से जनता को भारी क्षति एवं आर्थिक कठिनाइयाँ झेलनी पड़ीं।,"విప్లవాత్మక యుద్ధాల వల్ల ప్రజలు భారీ నష్టాలను, ఆర్థిక ఇబ్బందులను ఎదుర్కొన్నారు."
+पुरुषों के मोर्चे पर चले जाने के बाद घर-परिवार और रोज़ी-रोटी की ज़िम्मेवारी औरतों के कंधों पर आ पड़ी।,"పురుషులు ముందుకి వెళ్ళిన తరువాత, ఇంటి మరియు జీవనోపాధి బాధ్యత మహిళల భుజాలపై పడింది."
+देश की आबादी के एक बड़े हिस्से को ऐसा लगता था कि क्रांति के सिलसिले को आगे बढ़ाने की ज़रूरत है क्योंकि 1791 के संविधान से सिर्फ़ अमीरों को ही राजनीतिक अधिकार प्राप्त हुए थे।,1791 నాటి రాజ్యాంగం నుండి ధనికులకు మాత్రమే రాజకీయ హక్కులు లభించినందున విప్లవ ప్రక్రియను ముందుకు తీసుకెళ్లవలసిన అవసరం ఉందని దేశ జనాభాలో ఎక్కువ భాగం భావించారు.
+लोग राजनीतिक क्लबों में अड्डे जमा कर सरकारी नीतियों और अपनी कार्ययोजना पर बहस करते थे।,ప్రజలు రాజకీయ క్లబ్‌ల వద్ద గుమిగూడి ప్రభుత్వ విధానాలు మరియు వారి కార్యాచరణ ప్రణాళికలపై చర్చించారు.
+"इनमें से जैकोबिन क्लब सबसे सफल था, जिसका नाम पेरिस के भूतपूर्व कॉन्वेंट ऑफ़ सेंट जेकब के नाम पर पड़ा, जो अब इस राजनीतिक समूह का अड्डा बन गया था।","వీటిలో అత్యంత విజయవంతమైనది జాకోబిన్ క్లబ్, మాజీ పారిసియన్ కాన్వెంట్ ఆఫ్ సెయింట్ జాకబ్ పేరు పెట్టబడింది, ఇది ఇప్పుడు ఈ రాజకీయ సమూహానికి స్థావరంగామారింది."
+इस पूरी अवधि में महिलाएँ भी सक्रिय थीं और उन्होंने भी अपने क्लब बना लिए।,ఈ కాలంలో మహిళలు కూడా చురుకుగా ఉన్నారు మరియు వారి స్వంత క్లబ్లను ఏర్పాటు చేశారు.
+इस अध्याय के खण्ड 4 में आप उनकी गतिविधियों एवं माँगों के बारे में और जानेंगे।,"ఈ అధ్యాయం యొక్క 4 వ విభాగంలో, మీరు వారి కార్యకలాపాలు మరియు డిమాండ్ల గురించి మరింత నేర్చుకుంటారు."
+जैकोबिन क्लब के सदस्य मुख्यतः समाज के कम समृद्ध हिस्से से आते थे।,జాకోబిన్ క్లబ్ సభ్యులు ప్రధానంగా సమాజంలో తక్కువ సంపన్నుల నుండి వచ్చారు.
+"इनमें छोटे दुकानदार और कारीगर-जैसे जूता बनाने वाले, पेस्ट्री बनाने वाले, घड़ीसाज़, छपाई करने वाले और नौकर व दिहाड़ी मज़दूर शामिल थे।","చిన్న దుకాణదారులు మరియు షూ తయారీదారులు, పేస్ట్రీ తయారీదారులు, వాచ్ మేకర్లు, ప్రింటర్లు మరియు సేవకులు మరియు రోజువారీ కూలీలు వంటి చేతివృత్తులవారు ఉన్నారు."
+उनका नेता मैक्समिलियन रोबेस्प्येर था।,వారి నాయకుడు మాక్స్మిలియన్ రోబెస్పియర్.
+जैकोबिनों के एक बड़े वर्ग ने गोदी कामगारों की तरह धारीदार लंबी पतलून पहनने का निर्णय किया।,జాకోబిన్స్ యొక్క పెద్ద విభాగం డాక్ వర్కర్స్ వంటి చారల పొడవైన ప్యాంటు ధరించాలని నిర్ణయించుకుంది.
+"ऐसा उन्होंने समाज के फ़ैशनपरस्त वर्ग, खासतौर से घुटने तक पहने जाने वाले ब्रीचेस (घुटन्ना) पहनने वाले कुलीनों से खुद को अलग करने के लिए किया।","సమాజంలోని నాగరీకమైన వర్గాల నుండి, ముఖ్యంగా మోకాలి బ్రీచెస్ ధరించిన వారి నుండి వేరు చేయడానికి వారు ఇలా చేశారు."
+यह ब्रीचेस पहनने वाले कुलीनों की सत्ता समाप्ति के एलान का उनका तरीका था।,బ్రీచెస్ ధరించిన ప్రభువుల శక్తిని తొలగిస్తున్నట్లు ప్రకటించే మార్గం ఇది.
+इसलिए जैकोबिनों को 'सौं कुल' के नाम से जाना गया जिसका शाब्दिक अर्थ होता है - बिना घुटन्ने वाले।,"అందువల్ల జాకోబిన్స్ 'సాన్ కుల్' అని పిలువబడ్డాడు, దీని అర్థం అక్షరాలా-ఊపిరిఆడకుండా."
+सौं कुलाँत पुरुष लाल रंग की टोपी भी पहनते थे जो स्वतंत्रता का प्रतीक थी।,"వంద మరియు వంకర పురుషులు కూడా రెడ్ క్యాప్స్ ధరించారు, ఇది స్వేచ్ఛకు ప్రతీక."
+लेकिन महिलाओं को ऐसा करने की अनुमति नहीं थी।,కానీ మహిళలను అలా అనుమతించలేదు.
+सन्‌ 1792 की गर्मियों में जैकोबिनों ने खाद्य पदार्थों की महँगाई एवं अभाव से नाराज़ पेरिसवासियों को लेकर एक विशाल हिंसक विद्रोह की योजना बनायी।,"1792 వేసవిలో, జాకోబిన్స్ పారిసియన్లపై భారీ హింసాత్మక తిరుగుబాటును ప్లాన్ చేశాడు, ద్రవ్యోల్బణం మరియు ఆహార కొరతతో కోపంగా ఉన్నాడు."
+"10 अगस्त की सुबह उन्होंने ट्यूलेरिए के महल पर धावा बोल दिया, राजा के रक्षकों को मार डाला और खुद राजा को कई घंटों तक बंधक बनाये रखा।","ఆగష్టు 10 ఉదయం, వారు తులరియా రాజభవనంపైకి చొరబడి, రాజు యొక్క రక్షకులను చంపి, రాజును చాలా గంటలు బందీగా ఉంచారు."
+बाद में असेंबली ने शाही परिवार को जेल में डाल देने का प्रस्ताव पारित किया।,అసెంబ్లీ తరువాత రాజ కుటుంబాన్ని జైలులో పెట్టాలని తీర్మానం చేసింది.
+नये चुनाव कराये गए।,కొత్త ఎన్నికలు జరిగాయి.
+21 वर्ष से अधिक उम्र वाले सभी पुरुषों - चाहे उनके पास संपत्ति हो या नहीं - को मतदान का अधिकार दिया गया।,21 ఏళ్లు పైబడిన పురుషులందరికీ - వారు ఆస్తి కలిగి ఉన్నారో లేదో - వారికి ఓటు హక్కు ఇవ్వబడింది.
+नवनिर्वाचित असेंबली को कन्वेंशन का नाम दिया गया।,కొత్తగా ఎన్నికైన అసెంబ్లీకి కన్వెన్షన్ అని పేరు పెట్టారు.
+21 सितंबर 1792 को इसने राजतंत्र का अंत कर दिया और फ्रांस को एक गणतंत्र घोषित किया।,"21 సెప్టెంబర్ 1792 న, ఇది రాచరికం ముగిసింది మరియు ఫ్రాన్స్‌ను గణతంత్ర రాజ్యంగా ప్రకటించింది"
+"जैसा कि आप जानते हैं, गणतंत्र सरकार का वह रूप है जहाँ सरकार एवं उसके प्रमुख का चुनाव जनता करती है।","మీకు తెలిసినట్లుగా, రిపబ్లిక్ అనేది ప్రభుత్వ రూపం, ఇక్కడ ప్రభుత్వం మరియు దాని అధిపతి ప్రజలచే ఎన్నుకోబడతారు."
+यह वंशानुगत राजशाही नहीं है।,ఇది వంశపారంపర్య రాచరికం కాదు.
+आप कुछ अन्य गणतांत्रिक देशों के बारे में जानकारी प्राप्त करने की कोशिश करें और देखें कि वे कब और कैसे गणतंत्र बने।,"మీరు కొన్ని ఇతర రిపబ్లిక్ దేశాల గురించి సమాచారం పొందడానికి ప్రయత్నించాలి మరియు అవి ఎప్పుడు, ఎలా రిపబ్లిక్ అయ్యాయో చూడండి."
+लुई XVI को न्यायालय द्वारा देशद्रोह के आरोप में मौत की सज़ा सुना दी गई।,దేశద్రోహ ఆరోపణలపై లూయిస్ 16 కు కోర్టు మరణశిక్ష విధించింది.
+21 जनवरी 1793 को प्लेस डी लॉ कॉन्कॉर्ड में उसे सार्वजनिक रूप से फाँसी दे दी गई।,21 జనవరి 1793 న అతన్ని ప్లేస్ డి లా కాంకర్డ్‌లో బహిరంగంగా ఉరితీశారు.
+जल्द ही रानी मेरी एन्तोएनेत का भी वही हश्र हुआ।,త్వరలో క్వీన్ మేరీ ఆంటోనిట్టే కూడా అదే విధిని ఎదుర్కొంది.
+आतंक राज।,టెర్రర్ రాజ్.
+सन्‌ 1793 से 1794 तक के काल को आतंक का युग कहा जाता है।,1793 నుండి 1794 వరకు ఉన్న కాలాన్ని భీభత్సం యుగం అంటారు.
+रोबेस्प्येर ने नियंत्रण एवं दंड की सख्त नीति अपनाई।,రోబెస్పియర్ నియంత్రణ మరియు శిక్ష యొక్క కఠినమైన విధానాన్ని అనుసరించాడు.
+"उसके हिसाब से गणतंत्र के जो भी शत्रु थे - कुलीन एवं पादरी, अन्य राजनीतिक दलों के सदस्य, उसकी कार्यशैली से असहमति रखने वाले पार्टी सदस्य - उन सभी को गिरफ़्तार कर जेल में डाल दिया गया और एक क्रांतिकारी न्यायालय द्वारा उन पर मुकदमा चलाया गया।","అతని ప్రకారం, రిపబ్లిక్ యొక్క శత్రువులందరూ - ప్రభువులు మరియు మతాధికారులు, ఇతర రాజకీయ పార్టీల సభ్యులు, అతని పని తీరుతో విభేదించిన పార్టీ సభ్యులు - అందరినీ అరెస్టు చేసి జైలు శిక్ష మరియు విప్లవాత్మక కోర్టు వారిపై విచారించింది."
+यदि न्यायालय उन्हें “दोषी” पाता तो गिलोटिन पर चढ़ाकर उनका सिर कलम कर दिया जाता था।,"కోర్టు అతన్ని ""దోషి"" అని తేలితే, అతన్ని గిలెటిన్ మీద నరికి శిరచ్ఛేదం చేస్తారు."
+गिलोटिन दो खंभों के बीच लटकते आरे वाली मशीन था जिस पर रख कर अपराधी का सिर धड़ से अलग कर दिया जाता था।,"గిలెటిన్ అనేది రెండు స్తంభాల మధ్య చూసే కత్తిరించే ఒక యంత్రం, దానిపై అపరాధి శిరచ్ఛేదం చేయబడింది."
+इस मशीन का नाम इसके आविष्कारक डॉ. गिलोटिन के नाम पर पड़ा।,ఈ యంత్రానికి దాని ఆవిష్కర్త డాక్టర్ గిలెటిన్ పేరు పెట్టారు.
+रोबेस्प्येर सरकार ने कानून बना कर मज़दूरी एवं कीमतों की अधिकतम सीमा तय कर दी।,రోబెస్పియర్ ప్రభుత్వం ఒక చట్టాన్ని రూపొందించింది మరియు వేతనాలు మరియు ధరలపై పరిమితి విధించింది.
+गोश्त एवं पावरोटी की राशनिंग कर दी गई।,గోష్ట్ మరియు పవరోట్టి రేషన్ ఇచ్చారు.
+किसानों को अपना अनाज शहरों में ले जाकर सरकार द्वारा तय कीमत पर बेचने के लिए बाध्य किया गया।,రైతులు తమ ఆహార ధాన్యాలను నగరాలకు తీసుకెళ్ళి ప్రభుత్వం నిర్ణీత ధరలకు విక్రయించవలసి వచ్చింది.
+अपेक्षाकृत महँगे सफेद आटे के इस्तेमाल पर रोक लगा दी गई।,సాపేక్షంగా ఖరీదైన తెల్ల పిండి వాడకం నిషేధించబడింది.
+"सभी नागरिकों के लिए साबुत गेहूँ से बनी और बराबरी का प्रतीक मानी जाने वाली, 'समता रोटी' खाना अनिवार्य कर दिया गया।",పౌరులందరూ సంపూర్ణ గోధుమలతో చేసిన 'సమతరోటీ' తినడం తప్పని సరి మరియు సమానత్వానికి చిహ్నంగా పరిగణించబడుతుంది.
+बोलचाल और संबोधन में भी बराबरी का आचार-व्यवहार लागू करने की कोशिश की गई।,ప్రసంగం మరియు చిరునామాలో సమానత్వం యొక్క ప్రవర్తనను ప్రవేశపెట్టే ప్రయత్నం జరిగింది.
+परंपरागत मॉन्स्यूर (महाशय) एवं मदाम (महोदया) के स्थान पर अब सभी 'फ़ांसीसी पुरुषों एवं महिलाओं को सितोयेन (नागरिक) एवं सितोयीन (नागरिका) नाम से संबोधित किया जाने लगा।,"సాంప్రదాయ మాన్సియూర్ (మాన్సియూర్) మరియు మేడం (మేడమ్) స్థానంలో, ఫ్రెంచ్ పురుషులు మరియు మహిళలు అందరూ ఇప్పుడు సిటోయెన్ (సిటిజెన్) మరియు సిటోయిన్ (నాగారికా) గా పిలువబడ్డారు."
+चर्चों को बंद कर दिया गया और उनके भवनों को बैरक या दफ़्तर बना दिया गया।,చర్చిలు మూసివేయబడ్డాయి మరియు వారి భవనాలు బ్యారక్స్ లేదా కార్యాలయాలుగా మార్చబడ్డాయి.
+रोबेस्प्येर ने अपनी नीतियों को इतनी सख्ती से लागू किया कि उसके समर्थक भी त्राहि-त्राहि करने लगे।,"రోబెస్పియర్ తన విధానాలను చాలా తీవ్రంగా అమలు చేశాడు, అతని మద్దతుదారులు కూడా గొడవలు ప్రారంభించారు."
+अंतत: जुलाई 1794 में न्यायालय द्वारा उसे दोषी ठहराया गया और गिरफ़्तार करके अगले ही दिन उसे गिलोटिन पर चढ़ा दिया गया।,చివరికి అతన్ని జూలై 1794 లో కోర్టు దోషిగా నిర్ధారించింది మరియు అరెస్టు చేసి మరుసటి రోజు గిలెటిన్ మీద ఎక్కించారు.
+डिरेक्ट्री शासित फ़्रांस।,డైరెక్టరీ ఫ్రాన్స్‌ను పరిపాలించింది.
+जैकोबिन सरकार के पतन के बाद मध्य वर्ग के संपन्‍न तबके के पास सत्ता आ गई।,"జాకోబిన్ ప్రభుత్వం పతనం తరువాత, మధ్య తరగతి యొక్క ధనవంతుల వర్గం అధికారంలోకి వచ్చింది."
+नए संविधान के तहत सम्पत्तिहीन तबके को मताधिकार से वंचित कर दिया गया।,"కొత్త రాజ్యాంగం ప్రకారం, ఆస్తిలేని వర్గాలకు ఫ్రాంచైజీ నిరాకరించబడింది."
+इस संविधान में दो चुनी गई विधान परिषदों का प्रावधान था।,ఈ రాజ్యాంగం ఎన్నికైన రెండు శాసనసభలకు అందించబడింది.
+इन परिषदों ने पाँच सदस्यों वाली एक कार्यपालिका - डिरेक्ट्री - को नियुक्त किया।,ఈ కౌన్సిల్స్ ఐదుగురు సభ్యులతో ఎగ్జిక్యూటివ్ - డైరెక్టరీని నియమించింది
+इस प्रावधान के ज़रिए जैकोबिनों के शासनकाल वाली एक व्यक्ति-केंद्रित कार्यपालिका से बचने की कोशिश की गई।,ఈ నిబంధన జాకోబిన్స్ పాలనలో వ్యక్తి-కేంద్రీకృత ఎగ్జిక్యూటివ్‌ను నివారించడానికి ప్రయత్నించింది.
+"लेकिन, डिरेक्टरों का झगड़ा अकसर विधान परिषदों से होता और तब परिषद्‌ उन्हें बर्खास्त करने की चेष्टा करती।","ఏదేమైనా, డైరెక్టర్లు తరచూ శాసనమండలిలతో గొడవ పడుతుంటారు మరియు కౌన్సిల్ వారిని తొలగించటానికి ప్రయత్నిస్తుంది."
+डिरेक्ट्री की राजनीतिक अस्थिरता ने सैनिक तानाशाह - नेपोलियन बोनापार्ट - के उदय का मार्ग प्रशस्त कर दिया।,డైరెక్టరీ యొక్క రాజకీయ అస్థిరత సైనిక నియంత - నెపోలియన్ బోనపార్ట్ యొక్కపెరుగుదలకు మార్గం సుగమం చేసింది.
+"सरकार के स्वरूप में इन सभी परिवर्तनों के दौरान स्वतंत्रता, विधिसम्मत समानता और बंधुत्व प्रेरक आदर्श बने रहे।","ప్రభుత్వ రూపంలో ఈ అన్ని మార్పుల సమయంలో, స్వాతంత్ర్యం, చట్టపరమైన సమానత్వం మరియు సోదరభావం స్పూర్తినిచ్చే ఆదర్శాలుగా ఉన్నాయి."
+इन मूल्यों ने आगामी सदी में न सिर्फ़ फ़्रांस बल्कि बाकी यूरोप के राजनीतिक आंदोलनों को भी प्रेरित किया।,ఈ విలువలు రాబోయే శతాబ్దంలో ఫ్రాన్స్ మాత్రమే కాకుండా మిగిలిన ఐరోపా రాజకీయ ఉద్యమాలను కూడా ప్రేరేపించింది.
+महिलाएँ शुरू से ही फ्रासीसी समाज में इतने अहम परिवर्तन लाने वाली गतिविधियों में सक्रिय रूप से शामिल थीं।,"మొదటి నుండి, ఫ్రెంచ్ సమాజంలో ఇంత ముఖ్యమైన మార్పు తీసుకువచ్చే కార్యకలాపాలలో మహిళలు చురుకుగా పాల్గొన్నారు."
+उन्हें उम्मीद थी कि उनकी भागीदारी क्रांतिकारी सरकार को उनका जीवन सुधारने हेतु ठोस कदम उठाने के लिए प्रेरित करेगी।,తన భాగస్వామ్యం తన జీవితాన్ని మెరుగుపర్చడానికి కఠినమైన చర్యలు తీసుకోవడానికి విప్లవాత్మక ప్రభుత్వాన్ని ప్రేరేపిస్తుందని ఆయన ఆశాభావం వ్యక్తం చేశారు.
+तीसरे एस्टेट की अधिकांश महिलाएँ जीविका निर्वाह के लिए काम करती थीं।,థర్డ్ ఎస్టేట్‌లో ఎక్కువ మంది మహిళలు జీవనోపాధి కోసం పనిచేశారు.
+"वे सिलाई-बुनाई, कपड़ों की धुलाई करती थीं, बाज़ारों में फल-फूल-सब्ज़ियाँ बेचती थीं अथवा संपन्न घरों में घरेलू काम करती थीं।","వారు కుట్టడం, నేయడం, బట్టలు ఉతకడం, పండ్లు-పువ్వులు-కూరగాయలను మార్కెట్లలో విక్రయించడం లేదా సంపన్న ఇళ్లలో ఇంటి పనులను చేసేవారు."
+बहुत सारी महिलाएँ वेश्यावृत्ति करती थीं।,చాలా మంది మహిళలు వ్యభిచారం చేశారు.
+अधिकांश महिलाओं के पास पढ़ाई-लिखाई तथा व्यावसायिक प्रशिक्षण के मौके नहीं थे।,చాలామంది మహిళలకు విద్య మరియు వృత్తి శిక్షణకు అవకాశాలు లేవు.
+"केवल कुलीनों की लड़कियाँ अथवा तीसरे एस्टेट के धनी परिवारों की लड़कियाँ ही कॉन्वेंट में पढ़ पाती थीं, इसके बाद उनकी शादी कर दी जाती थी।","ప్రభువుల బాలికలు లేదా మూడవ ఎస్టేట్‌లోని సంపన్న కుటుంబాలకు చెందిన బాలికలు మాత్రమే కాన్వెంట్‌లో చదువుకోగలిగారు, ఆ తర్వాత వారు వివాహం చేసుకున్నారు."
+"कामकाजी महिलाओं को अपने परिवार का पालन-पोषण भी करना पड़ता था-जैसे खाना पकाना, पानी लाना, लाइन लगा कर पावरोटी लाना और बच्चों की देख-रेख आदि करना।","పని చేసే మహిళలు కూడా వారి కుటుంబాలను పోషించాల్సి వచ్చింది - వంట, నీరు తీసుకురావడం, అధికారంలోకి రావడం మరియు పిల్లలను జాగ్రత్తగా చూసుకోవడం."
+उनकी मज़दूरी पुरुषों की तुलना में कम थी।,వారి వేతనాలు పురుషుల కంటే తక్కువగా ఉన్నాయి.
+महिलाओं ने अपने हितों की हिमायत करने और उन पर चर्चा करने के लिए खुद के राजनीतिक क्लब शुरू किए और अखबार निकाले।,"మహిళలు తమ సొంత రాజకీయ క్లబ్‌లను ప్రారంభించి, వారి ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి మరియు చర్చించడానికి వార్తాపత్రికలను ప్రారంభించారు."
+फ्रांस के विभिन्‍न नगरों में महिलाओं के लगभग 60 क्लब अस्तित्व में आए।,ఫ్రాన్స్‌లోని వివిధ నగరాల్లో సుమారు 60 మహిళా క్లబ్‌లు ఉనికిలోకి వచ్చాయి.
+उनमें 'द सोसाइटी ऑफ़ रेवलूशनरी एंड रिपब्लिकन विमेन' सबसे मशहूर क्लब था।,"వాటిలో, 'ది సొసైటీ ఆఫ్ రివల్యూషనరీ అండ్ రిపబ్లికన్ ఉమెన్' అత్యంత ప్రసిద్ధ క్లబ్."
+उनकी एक प्रमुख माँग यह थी कि महिलाओं को पुरुषों के समान राजनीतिक अधिकार प्राप्त होने चाहिए।,వారి ప్రధాన డిమాండ్లలో ఒకటి పురుషులకు సమానమైన రాజకీయ హక్కులు మహిళలకు ఉండాలి.
+महिलाएँ इस बात से निराश हुईं कि 1791 के संविधान में उन्हें निष्क्रिय नागरिक का दर्जा दिया गया था।,1791 రాజ్యాంగంలో వారికి నిష్క్రియాత్మక పౌరుల హోదా ఇవ్వడం పట్ల మహిళలు నిరాశ చెందారు.
+"महिलाओं ने मताधिकार, असेंबली के लिए चुने जाने तथा राजनीतिक पदों की माँग रखी।","మహిళలు ఓటు హక్కు, అసెంబ్లీకి ఎన్నికలు, రాజకీయ పదవులను డిమాండ్ చేశారు."
+उनका मानना था कि तभी नई सरकार में उनके हितों का प्रतिनिधित्व हो पाएगा।,అప్పుడే కొత్త ప్రభుత్వంలో తమ ప్రయోజనాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తారని వారు నమ్మారు.
+प्रारंभिक वर्षो में क्रांतिकारी सरकार ने महिलाओं के जीवन में सुधार लाने वाले कुछ कानून लागू किए।,"ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో, విప్లవాత్మక ప్రభుత్వం మహిళల జీవితాలను మెరుగుపరిచే కొన్ని చట్టాలను అమలు చేసింది."
+सरकारी विद्यालयों की स्थापना के साथ ही सभी लड़कियों के लिए स्कूली शिक्षा को अनिवार्य बना दिया गया।,"ప్రభుత్వ పాఠశాలల స్థాపనతో, బాలికలందరికీ పాఠశాల విద్య తప్పనిసరి చేయబడింది."
+अब पिता उन्हें उनकी मर्ज़ी के खिलाफ़ शादी के लिए बाध्य नहीं कर सकते थे।,ఇప్పుడు తండ్రి తన ఇష్టానికి విరుద్ధంగా వివాహం చేసుకోమని వారిని బలవంతం చేయలేకపోయాడు.
+शादी को स्वैच्छिक अनुबंध माना गया और नागरिक कानूनों के तहत उनका पंजीकरण किया जाने लगा।,వివాహాలు స్వచ్ఛంద ఒప్పందాలుగా పరిగణించబడ్డాయి మరియు పౌర చట్టాల ప్రకారం నమోదు చేయబడతాయి.
+तलाक को कानूनी रूप दे दिया गया और मर्द-औरत दोनों को ही इसकी अर्ज़ी देने का अधिकार दिया गया।,విడాకులు చట్టబద్ధం చేయబడ్డాయి మరియు పురుషులు మరియు మహిళలు ఇద్దరికీ దరఖాస్తు చేసుకునే హక్కు ఇవ్వబడింది.
+"अब महिलाएँ व्यावसायिक प्रशिक्षण ले सकती थीं, कलाकार बन सकती थीं और छोटे-मोटे व्यवसाय चला सकती थीं।","ఇప్పుడు మహిళలు వృత్తి శిక్షణ పొందవచ్చు, కళాకారులు కావచ్చు మరియు చిన్నవ్యాపారాలు నడపవచ్చు."
+"फिर भी, राजनीतिक अधिकारों के लिए महिलाओं का संघर्ष जारी रहा।","అయినప్పటికీ, రాజకీయ హక్కుల కోసం మహిళల పోరాటం కొనసాగింది."
+आतंक राज के दौरान सरकार ने महिला क्लबों को बंद करने और उनकी राजनीतिक गतिविधियों पर प्रतिबंध लगाने वाला कानून लागू किया।,"టెర్రర్ రాజ్ సమయంలో, మహిళాక్లబ్లను నిషేధించడం మరియు వారి రాజకీయ కార్యకలాపాలను నిషేధించడం వంటి చట్టాలను ప్రభుత్వం రూపొందించింది."
+कई जानी-मानी महिलाओं को गिरफ़्तार कर लिया गया और उनमें से कुछ को फाँसी पर चढ़ा दिया गया।,చాలా మంది ప్రసిద్ధ మహిళలను అరెస్టు చేశారు మరియు వారిలో కొంతమందిని ఉరితీశారు.
+मताधिकार और समान वेतन के लिए महिलाओं का आंदोलन अगली सदी में भी अनेक देशों में चलता रहा।,ఓటు హక్కు మరియు సమాన వేతనం కోసం మహిళల ఉద్యమం తరువాతి శతాబ్దంలో చాలా దేశాలలో కొనసాగింది.
+मताधिकार का संघर्ष उन्‍नीसवीं सदी के अंत एवं बीसवीं सदी के प्रारंभ तक अंतर्राष्ट्रीय मताधिकार आंदोलन के ज़रिए जारी रहा।,అంతర్జాతీయ ఓటుహక్కు ఉద్యమం ద్వారా పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి మరియు ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభం వరకు ఓటు హక్కు కోసం పోరాటం కొనసాగింది.
+क्रांतिकारी आंदोलन के दौरान फ्रांसीसी महिलाओं की राजनीतिक सरगर्मियों को प्रेरक स्मृति के रूप में ज़िंदा रखा गया।,విప్లవాత్మక ఉద్యమ సమయంలో ఫ్రెంచ్ మహిళల రాజకీయ ప్రోరోత్సాహికులను ప్రేరేపితజ్ఞాపకంగా సజీవంగా ఉంచారు.
+अंततः सन्‌ 1946 में फ्रांस की महिलाओं ने मताधिकार हासिल कर लिया।,"చివరికి 1946 లో, ఫ్రాన్స్ మహిళలు ఫ్రాంచైజీని సొంతం చేసుకున్నారు."
+दास-प्रथा का उन्मूलन।,బానిసత్వాన్ని నిర్మూలించడం.
+फ्रांसीसी उपनिवेशों में दास-प्रथा का उन्मूलन जैकोबिन शासन के क्रांतिकारी सामाजिक सुधारों में से एक था।,ఫ్రెంచ్ కాలనీలలో బానిసత్వాన్ని రద్దు చేయడం జాకోబిన్ పాలన యొక్క విప్లవాత్మక సామాజిక సంస్కరణలలో ఒకటి.
+"कैरिबिआई उपनिवेश-मार्टिनिक, गॉडेलोप और सैन डोमिंगों-तम्बाकू, नील, चीनी एवं कॉफ़ी जैसी वस्तुओं के महत्त्वपूर्ण आपूर्तिकर्ता थे।","కరేబియన్ కాలనీలు - మార్టినిక్, గొడెలోప్ మరియు శాన్ డొమింగో - పొగాకు, ఇండిగో, చక్కెర మరియు కాఫీ వంటి వస్తువుల యొక్క ముఖ్యమైన సరఫరాదారులు."
+अपरिचित एवं दूर देश जाने और काम करने के प्रति यूरोपियों की अनिच्छा का मतलब था-बागानों में श्रम की कमी।,తెలియని మరియు సుదూర భూములకు వెళ్లి పని చేయడానికి యూరోపియన్లు విముఖత చూపడం అంటే తోటలలో శ్రమ లేకపోవడం.
+"इस कमी को यूरोप, अफ़्रीका एवं अमेरिका के बीच त्रिकोणीय दास-व्यापार द्वारा पूरा किया गया।","ఐరోపా, ఆఫ్రికా మరియు అమెరికా మధ్య త్రిభుజాకార బానిస వ్యాపారం ఈ లోపాన్ని తీర్చింది."
+दास-व्यापार सत्रहवीं शताब्दी में शुरू हुआ।,బానిస వ్యాపారం పదిహేడవ శతాబ్దంలో ప్రారంభమైంది.
+"फ्रांसीसी सौदागर बोर्दे या नान्‍ते बन्दरगाह से अफ़्रीका तट पर जहाज़ ले जाते थे, जहाँ… वे स्थानीय सरदारों से दास खरीदते थे।","ఫ్రెంచ్ వ్యాపారులు బోర్డే లేదా నాంటే ఓడరేవుల నుండి ఆఫ్రికా తీరానికి ఓడలను తీసుకున్నారు, అక్కడ… వారు స్థానిక అధిపతుల నుండి బానిసలను కొన్నారు."
+दासों को दाग कर एवं हथकड़ियाँ डाल कर अटलांटिक महासागर के पार कैरिबिआई देशों तक तीन माह की लंबी समुद्री-यात्रा के लिए जहाज़ों में ठूँस दिया जाता था।,అట్లాంటిక్ మహాసముద్రం మీదుగా కరేబియన్ దేశాలకు మూడు నెలల సుదీర్ఘ సముద్రయానం కోసం బానిసలను మరక మరియు చేతితో కట్టి ఓడలో రవాణా చేశారు.
+वहाँ उन्हें बागान-मालिकों को बेच दिया जाता था।,అక్కడ వారిని మొక్కల పెంపకందారులకు అమ్మారు.
+"दास-श्रम के बल पर यूरोपीय बाज़ारों में चीनी, कॉफ़ी एवं नील की बढ़ती माँग को पूरा करना संभव हुआ।","బానిస కార్మికుల బలం మీద యూరోపియన్ మార్కెట్లలో చక్కెర, కాఫీ మరియు ఇండిగోలకు పెరుగుతున్న డిమాండ్‌ను తీర్చడం సాధ్యమైంది."
+बोर्दे और नान्ते जैसे बंदरगाह फलते-फूलते दास-व्यापार के कारण ही समृद्ध नगर बन गए।,బానిస వ్యాపారం వృద్ధి చెందుతున్నందున బౌర్డే మరియు నాంటే వంటి ఓడరేవులు సంపన్న నగరాలుగా మారాయి.
+अठारहवीं सदी में फ्रांस में दास-प्रथा की ज्यादा निंदा नहीं हुई।,పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో ఫ్రాన్స్‌లో బానిసత్వాన్ని పెద్దగా ఖండించలేదు.
+नैशनल असेंबली में लंबी बहस हुई कि व्यक्ति के मूलभूत अधिकार उपनिवेशों में रहने वाली प्रजा सहित समस्त फ्रांसीसी प्रजा को प्रदान किए जाएँ या नहीं।,కాలనీలలో నివసించే ప్రజలతో సహా మొత్తం ఫ్రెంచ్ ప్రజలకు వ్యక్తి యొక్క ప్రాథమిక హక్కులను అందించాలి అనే దానిపై జాతీయ అసెంబ్లీలో సుదీర్ఘ చర్చ జరిగింది.
+परन्तु दास-व्यापार पर निर्भर व्यापारियों के विरोध के भय से नैशनल असेंबली में कोई कानून पारित नहीं किया गया।,బానిస వ్యాపారంపై ఆధారపడిన వ్యాపారుల వ్యతిరేకతకు భయపడి జాతీయ అసెంబ్లీలో ఏ చట్టమూ ఆమోదించబడలేదు.
+लेकिन अंततः सन्‌ 1794 के कन्वेंशन ने फ्रांसीसी उपनिवेशों में सभी दासों की मुक्ति का कानून पारित कर दिया।,కానీ చివరికి 1794 కన్వెన్షన్ ఫ్రెంచ్ కాలనీలలోని బానిసలందరి విముక్తి చట్టాన్ని ఆమోదించింది.
+पर यह कानून एक छोटी-सी अवधि तक ही लागू रहा।,కానీ ఈ చట్టం స్వల్ప కాలం పాటు అమలులో ఉంది.
+दस वर्ष बाद नेपोलियन ने दास-प्रथा पुनः शुरू कर दी।,పది సంవత్సరాల తరువాత నెపోలియన్ బానిసత్వాన్ని తిరిగి ప్రారంభించాడు.
+बागान-मालिकों को अपने आर्थिक हित साधने के लिए अफ्रीकी नीग्रो लोगों को गुलाम बनाने की स्वतंत्रता मिल गयी।,ఆఫ్రికన్ నీగ్రో ప్రజలను వారి ఆర్థిక ప్రయోజనాలకు బానిసలుగా చేసుకునే స్వేచ్ఛను రైతులకు లభించింది.
+फ्रांसीसी उपनिवेशों से अंतिम रूप से दास-प्रथा का उन्मूलन 1848 में किया गया।,బానిసత్వాన్ని రద్దు చేయడం చివరికి 1848 లో ఫ్రెంచ్ కాలనీల నుండి రద్దు చేయబడింది.
+क्रांति और रोज़ाना की ज़िंदगी।,విప్లవం మరియు రోజువారీ జీవితం.
+"क्या राजनीति लोगों का पहनावा, उनकी बोलचाल अथवा उनके द्वारा पढ़ी जानेवाली पुस्तकों को बदल सकती है? सन्‌ 1789 से बाद के वर्षों में फ़ांस के पुरुषों, महिलाओं एवं बच्चों के जीवन में ऐसे अनेक परिवर्तन आए।","రాజకీయాలు ప్రజల దుస్తులు, వారి సిద్ధాంతం లేదా వారు చదివిన పుస్తకాలను మార్చగలవా? 1789 తరువాత సంవత్సరాల్లో, ఫ్రాన్స్ యొక్క పురుషులు, మహిళలు మరియు పిల్లల జీవితాలలో ఇటువంటి అనేక మార్పులు జరిగాయి."
+क्रांतिकारी सरकारों ने कानून बना कर स्वतंत्रता एवं समानता के आदर्शों कोरोज़ाना की ज़िंदगी में उतारने का प्रयास किया।,విప్లవాత్మక ప్రభుత్వాలు స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వం యొక్క ఆదర్శాలను కొరోజానా జీవితంలోకి తీసుకురావడానికి ప్రయత్నించాయి.
+"बास्तील के विध्वंस के बाद सन्‌ 1789 की गर्मियों में जो सबसे महत्त्वपूर्ण कानून अस्तित्व में आया, वह था - सेंसरशिप की समाप्ति।",బాస్టిల్లె నాశనం తరువాత 1789 వేసవిలో ఉనికిలోకి వచ్చిన అతి ముఖ్యమైన చట్టం సెన్సార్‌షిప్ రద్దు.
+"प्राचीन राजतंत्र के अंतर्गत तमाम लिखित सामग्री और सांस्कृतिक गतिविधियों-किताब, अखबार, नाटक-को राजा के सेंसर अधिकारियों द्वारा पास किए जाने के बाद ही प्रकाशित या मंचित किया जा सकता था।","పురాతన రాచరికం క్రింద, రాజు సెన్సార్ అధికారులు ఆమోదించిన తరువాత మాత్రమే అన్ని వ్రాతపూర్వక భౌతిక మరియు సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు - పుస్తకం, వార్తాపత్రిక, నాటకం - ప్రచురించబడతాయి లేదా ప్రదర్శించబడతాయి."
+परंतु अब अधिकारों के घोषणापत्र ने भाषण एवं अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता को नैसर्गिक अधिकार घोषित कर दिया।,కానీ ఇప్పుడు హక్కుల ప్రకటన వాక్ మరియు భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛను సహజ హక్కుగా ప్రకటించింది.
+"परिणामस्वरूप फ़्रांस के शहरों में अखबारों, पर्चो, पुस्तकों एवं छपी हुई तस्वीरों की बाढ़ आ गई जहाँ से वह तेज़ी से गाँव-देहात तक जा पहुँची।","తత్ఫలితంగా, ఫ్రాన్స్ నగరాలు వార్తాపత్రికలు, కరపత్రాలు, పుస్తకాలు మరియు ముద్రిత ఛాయాచిత్రాలతో నిండిపోయాయి, అక్కడ నుండి త్వరగా గ్రామ-గ్రామీణ ప్రాంతానికి చేరుకుంది."
+उनमें फ्रांस में घट रही घटनाओं एवं परिवर्तनों का ब्यौरा और उन पर टिप्पणी होती थी।,వారు ఫ్రాన్స్‌లో జరుగుతున్న సంఘటనలు మరియు మార్పులపై నివేదించడం మరియు వ్యాఖ్యానించడం జరిగింది.
+प्रेस की स्वतंत्रता का मतलब यह था कि किसी भी घटना पर परस्पर विरोधी विचार भी व्यक्त किए जा सकते थे।,పత్రికా స్వేచ్ఛ అంటే ఏదైనా సంఘటనపై విరుద్ధమైన అభిప్రాయాలు వ్యక్తమవుతాయి.
+प्रिंट माध्यम का उपयोग करके एक पक्ष ने दूसरे पक्ष को अपने दृष्टिकोण से सहमत कराने की कोशिश की।,"ముద్రణ మాధ్యమాన్ని ఉపయోగించి, ఒక వైపు మరొక పార్టీ వారి దృక్పథంతో ఏకీభవించడానికి ప్రయత్నించింది."
+"नाटक, संगीत और उत्सवी जुलूसों में असंख्य लोग जाने लगे।","నాటకం, సంగీతం మరియు వేడుకల .రేగింపులలో అసంఖ్యాక ప్రజలు పాల్గొనడం ప్రారంభించారు."
+स्वतंत्रता और न्याय के बारे में राजनीतिज्ञों व दार्शनिकों के पांडित्यपूर्ण लेखन को समझने और उससे जुड़ने का यह लोकप्रिय तरीका था क्‍योंकि किताबों को पढ़ना तो मुट्ठी भर शिक्षितों के लिए ही संभव था।,"స్వేచ్ఛ మరియు న్యాయం గురించి రాజకీయ నాయకులు మరియు తత్వవేత్తల యొక్క వివేకవంతమైన రచనలను అర్థం చేసుకోవడానికి మరియు నిమగ్నంచేయడానికి ఇది ఒక ప్రసిద్ధ మార్గం, ఎందుకంటే పుస్తకాలు చదవడం కొంతమంది విద్యావంతులకు మాత్రమే సాధ్యమైంది."
+सारांश।,సారాంశం.
+1804 में नेपोलियन बोनापार्ट ने खुद को फ़ांस का सम्राट घोषित कर दिया।,1804 లో నెపోలియన్ బోనపార్టే తనను ఫ్రాన్స్ చక్రవర్తిగా ప్రకటించాడు.
+उसने पड़ोस के यूरोपीय देशों की विजय यात्रा शुरू की।,అతను పొరుగున ఉన్న యూరోపియన్ దేశాలను జయించడం ప్రారంభించాడు.
+पुराने राजवंशों को हटा कर उसने नए साम्राज्य बनाए और उनकी बागडोर अपने खानदान के लोगों के हाथ में दे दी।,"అతను పాత రాజవంశాలను తొలగించి, కొత్త రాజ్యాలను సృష్టించి, తన కుటుంబ ప్రజలకు పగ్గాలు అప్పగించాడు."
+नेपोलियन खुद को यूरोप के आधुनिकीकरण का अग्रदूत मानता था।,ఐరోపా ఆధునీకరణకు నెపోలియన్ తనను తాను ముందస్తు అని నమ్మేవాడు.
+उसने निजी संपत्ति की सुरक्षा के कानून बनाए और दशमलव पद्धति पर आधारित नाप-तौल की एक समान प्रणाली चलायी।,అతను ప్రైవేట్ ఆస్తి రక్షణ కోసం చట్టాలను రూపొందించాడు మరియు దశాంశ పద్ధతి ఆధారంగా కొలత యొక్క ఏకరీతి వ్యవస్థను ప్రవేశపెట్టాడు.
+शुरू-शुरू में बहुत सारे लोगों को नेपालियन मुक्तिदाता लगता था और उससे जनता को स्वतंत्रता दिलाने की उम्मीद थी।,"ప్రారంభంలో, చాలా మంది ప్రజలు నేపాలి విముక్తిదారులుగా పరిగణించబడ్డారు మరియు ప్రజలకు స్వేచ్ఛను తెస్తారని భావించారు."
+पर जल्दी ही उसकी सेनाओं को लोग हमलावर मानने लगे।,కానీ త్వరలోనే ప్రజలు అతని దళాలను దాడి చేసేవారిగా పరిగణించడం ప్రారంభించారు.
+आखिरकार 1815 में वॉटरलू में उसकी हार हुई।,చివరికి 1815 లో వాటర్‌లూలో ఓడిపోయాడు.
+यूरोप के बाकी हिस्सों में मुक्ति और आधुनिक कानूनों को फैलाने वाले उसके क्रांतिकारी उपायों का असर उसकी मृत्यु के काफ़ी समय बाद सामने आया।,మిగతా ఐరోపాకు విముక్తి మరియు ఆధునిక చట్టాలను వ్యాప్తి చేసే అతని విప్లవాత్మక చర్యల యొక్క ప్రభావాలు ఆయన మరణించిన చాలా కాలం తరువాత ముందుకు వచ్చాయి.
+स्वतंत्रता और जनवादी अधिकारों के विचार फ़्रांसीसी क्रांति की सबसे  महत्त्वपूर्ण विरासत थे।,స్వేచ్ఛ మరియు ప్రజాస్వామ్య హక్కుల ఆలోచనలు ఫ్రెంచ్ విప్లవం యొక్క ముఖ్యమైన వారసత్వం.
+ये विचार उन्‍नीसवीं सदी में फ़ांस से निकल कर बाकी यूरोप में फैले और इनके कारण वहाँ सामंती व्यवस्था का नाश हुआ।,ఈ ఆలోచనలు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో ఫ్రాన్స్ నుండి మిగిలిన యూరప్ వరకు వ్యాపించాయి మరియు వాటి కారణంగా భూస్వామ్య వ్యవస్థ అక్కడ నాశనం చేయబడింది.
+औपनिवेशिक समाजों ने संप्रभु राष्ट्र-राज्य की स्थापना के अपने आंदोलनों में दासता से मुक्ति के विचार को नयी परिभाषा दी।,సార్వభౌమ దేశ-రాజ్యాన్ని స్థాపించడానికి వలసరాజ్యాల సమాజాలు తమ ఉద్యమాలలో బానిసత్వం నుండి స్వేచ్ఛ అనే ఆలోచనను పునర్నిర్వచించాయి.
+टीपू सुल्तान और राजा राममोहन रॉय क्रांतिकारी फ्रांस में उपजे विचारों से प्रेरणा लेने वाले दो ठोस उदाहरण थे।,టిప్పు సుల్తాన్ మరియు రాజా రామ్మోహన్ రాయ్ విప్లవాత్మక ఫ్రాన్స్‌లో ఉత్పత్తి చేసిన ఆలోచనల నుండి ప్రేరణకు రెండు దృష్టాంత ఉదాహరణలు.
+यूरोप में समाजवाद एवं रूसी क्रांति।,ఐరోపాలో సోషలిజం మరియు రష్యన్ విప్లవం.
+सामाजिक परिवर्तन का युग।,సామాజిక మార్పు యొక్క యుగం.
+पिछले अध्याय में आपने फ्रांसीसी क्रांति के बाद यूरोप में फैलते जा रहे स्वतंत्रता और समानता के शक्तिशाली विचारों के बारे में पढ़ा।,ఫ్రెంచ్ విప్లవం తరువాత ఐరోపాలో వ్యాప్తి చెందుతున్న స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వం యొక్క శక్తివంతమైన ఆలోచనల గురించి చివరి అధ్యాయంలో మీరు చదివారు.
+फ्रांसीसी क्रांति ने सामाजिक संरचना के क्षेत्र में आमूल परिवर्तन की संभावनाओं का सूत्रपात कर दिया था।,ఫ్రెంచ్ విప్లవం సామాజిక నిర్మాణ రంగంలో సమూల మార్పుకు అవకాశం కల్పించింది.
+"जैसा कि आप पढ़ चुके हैं, अठारहवीं सदी से पहले फ्रांस का समाज मोटे तौर पर एस्टेट्स और श्रेणियों में बँठा हुआ था।","మీరు చదివినట్లుగా, పద్దెనిమిదవ శతాబ్దానికి ముందు ఫ్రెంచ్ సమాజం విస్తృతంగా ఎస్టేట్లు మరియు వర్గాలుగా విభజించబడింది."
+समाज की आर्थिक और सामाजिक सत्ता पर कुलीन वर्ग और चर्च का नियंत्रण था।,సమాజం యొక్క ఆర్ధిక మరియు సామాజిక శక్తిని ప్రభువులు మరియు చర్చి నియంత్రించాయి.
+लेकिन क्रांति के बाद इस संरचना को बदलना संभव दिखाई देने लगा।,కానీ విప్లవం తరువాత ఈ నిర్మాణాన్ని మార్చడం సాధ్యమైంది.
+यूरोप और एशिया सहित दुनिया के बहुत सारे हिस्सों में व्यक्तिगत अधिकारों के स्वरूप और सामाजिक सत्ता पर किसका नियंत्रण हो - इस पर चर्चा छिड़ गई।,ఐరోపా మరియు ఆసియాతో సహాప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల్లో వ్యక్తిగత హక్కుల రూపం మరియు సామాజిక శక్తిని ఎవరు నియంత్రించాలి అనే దానిపై చర్చలు జరిగాయి.
+भारत में भी राजा राममोहन रॉय और डेरोज़ियो ने फ्रांसीसी क्रांति के महत्त्व का उल्लेख किया।,"భారతదేశంలో కూడా, రామ్ రామోహున్ రాయ్ మరియు డెరోజియో ఫ్రెంచ్ విప్లవం యొక్క ప్రాముఖ్యతను పేర్కొన్నారు."
+और भी बहुत सारे लोग क्रांति पश्चात यूरोप की स्थितियों के बारे में चल रही बहस में कूद पड़े।,విప్లవం తరువాత ఐరోపాలో పరిస్థితుల గురించి జరుగుతున్న చర్చలో ఇంకా చాలా మంది దూసుకెళ్లారు.
+आगे चलकर उपनिवेशों में घटी घटनाओं ने भी इन विचारों को एक नया रूप प्रदान करने में योगदान दिया।,కాలనీలలో తరువాత జరిగిన సంఘటనలు కూడా ఈ ఆలోచనలకు కొత్త రూపాన్ని ఇవ్వడానికి దోహదపడ్డాయి.
+मगर यूरोप में भी सभी लोग आमूल समाज परिवर्तन के पक्ष में नहीं थे।,ఐరోపాలో కూడా ప్రజలందరూ రాడికల్ సమాజ మార్పుకు అనుకూలంగా లేరు.
+इस सवाल पर सबकी अलग-अलग राय थी।,ఈ ప్రశ్నపై అందరికీ భిన్న అభిప్రాయాలు ఉన్నాయి.
+बहुत सारे लोग बदलाव के लिए तो तैयार थे लेकिन वह चाहते थे कि यह बदलाव धीरे-धीरे हो।,"చాలా మంది మార్పు కోసం సిద్ధంగా ఉన్నారు, కానీ ఈ మార్పు క్రమంగా ఉండాలని ఆయన కోరుకున్నారు."
+एक खेमा मानता था कि समाज का आमूल पुनर्गठन ज़रूरी है।,సమాజం యొక్క పూర్తి పునర్నిర్మాణం అవసరమని ఒక శిబిరం నమ్మాడు.
+"कुछ 'रुढ़िवादी' (Conservatives) थे तो कुछ “उदारवादी' (Liberals) या 'आमूल परिवर्तनवादी ' (Radical, रैडिकल) समाधानों के पक्ष में थे।","కొందరు 'కన్సర్వేటివ్లు' కాగా, మరికొందరు 'లిబరల్స్' లేదా 'రాడికల్' పరిష్కారాలకు అనుకూలంగా ఉన్నారు."
+उस समय के संदर्भ में इन शब्दों का क्या मतलब था? राजनीति की इन धाराओं में क्‍या फ़र्क थे और कौन-कौन सी बातें थीं जो समान थीं? यहाँ हमें ध्यान रखना चाहिए कि इन शब्दों का अर्थ हर काल और परिवेश में एक ही नहीं होता।,ఆ కాల౦లో ఈ పదాల అర్థం ఏమిటి? రాజకీయాల యొక్క ఈ ప్రవాహాలలో తేడాలు ఏమిటి మరియు ఇలాంటివి ఏమిటి? ప్రతి ఉద్రిక్తత మరియు వాతావరణంలో ఈ పదాల అర్థం ఒకేలా ఉండదని ఇక్కడ మనం గమనించాలి.
+इस अध्याय में हम उन्‍नीसवीं शताब्दी की कुछ महत्त्वपूर्ण राजनीतिक परंपराओं का अध्ययन करेंगे और देखेंगे कि उन्होंने परिवर्तन के संदर्भ में क्‍या असर डाला।,"ఈ అధ్యాయంలో, మేము పంతొమ్మిదవ శతాబ్దానికి చెందిన కొన్ని ముఖ్యమైన రాజకీయ సంప్రదాయాలను అధ్యయనం చేస్తాము మరియు మార్పుల పరంగా అవి ఎలా ప్రభావం చూపారో చూద్దాం."
+इसके बाद हम एक ऐसी ऐतिहासिक घटना पर अपना ध्यान केंद्रित करेंगे जिसमें समाज के रैडिकल पुनर्गठन का एक गंभीर प्रयास किया गया।,దీని తరువాత సమాజం యొక్క సమూల పునర్వ్యవస్థీకరణకు తీవ్రమైన ప్రయత్నం చేసిన చారిత్రక సంఘటనపై మేము దృష్టి పెడతాము.
+रूस में हुई क्रांति के फलस्वरूप समाजवाद बीसवीं सदी का स्वरूप तय करने वाले सबसे महत्त्वपूर्ण और शक्तिशाली विचारों की श्रृंखला का हिस्सा बन गया।,"రష్యాలో సంభవించిన విప్లవం ఫలితంగా, సోషలిజం ఇరవయ్యో శతాబ్దం ఆకారాన్ని నిర్ణయిం చేసే అతి ముఖ్యమైన మరియు శక్తివంతమైన ఆలోచనల శ్రేణిలో భాగమైంది."
+"उदारवादी, रैडिकल और रुढ़िवादी।","లిబరల్, రాడికల్ మరియు ఆర్థడాక్స్."
+समाज परिवर्तन के समर्थकों में एक समूह उदारवादियों का था।,ఉదారవాదులు సామాజిక మార్పు కోసం వాదించే సమూహం.
+उदारवादी ऐसा राष्ट्र चाहते थे जिसमें सभी धर्मों को बराबर का सम्मान और जगह मिले।,అన్ని మతాలకు సమాన గౌరవం మరియు స్థానం ఉన్న దేశాన్ని ఉదారవాదులు కోరుకున్నారు.
+"शायद आप जानते होंगे कि उस समय यूरोप के देशों में प्रायः किसी एक धर्म को ही ज़्यादा महत्व दिया जाता था (ब्रिटेन की सरकार चर्च ऑफ़ इंग्लैंड का समर्थन करती थी, ऑस्ट्रिया और स्पेन, कैथलिक चर्च के समर्थक थे)।","ఆ సమయంలో ఐరోపా దేశాలలో ఒకే మతానికి ఎక్కువ ప్రాముఖ్యత ఇవ్వబడిందని మీకు తెలుసు (బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఇంగ్లాండ్ చర్చికి మద్దతు ఇచ్చింది, ఆస్ట్రియా మరియు స్పెయిన్ కాథలిక్ చర్చికి మద్దతుదారులు)."
+उदारवादी समूह वंश-आधारित शासकों की अनियंत्रित सत्ता के भी विरोधी थे।,రాజవంశం ఆధారిత పాలకుల యొక్క అనియంత్రిత శక్తిని లిబరల్ గ్రూపులు కూడా వ్యతిరేకించాయి.
+वे सरकार के समक्ष व्यक्ति मात्र के अधिकारों की रक्षा के पक्षधर थे।,ప్రభుత్వం ముందు వ్యక్తి హక్కులను పరిరక్షించడానికి ఆయన అనుకూలంగా ఉన్నారు.
+उनका कहना था कि सरकार को किसी के अधिकारों का हनन करने या उन्हें छीनने का अधिकार नहीं दिया जाना चाहिए।,ఎవరి హక్కులను ఉల్లంఘించే లేదా హరించే హక్కు ప్రభుత్వానికి ఇవ్వరాదని ఆయన అన్నారు.
+यह समूह प्रतिनिधित्व पर आधारित एक ऐसी निर्वाचित सरकार के पक्ष में था जो शासकों और अफ़सरों के प्रभाव से मुक्त और सुप्रशिक्षित न्यायपालिका द्वारा स्थापित किए गए कानूनों के अनुसार शासन-कार्य चलाए।,ఈ బృందం ప్రాతినిధ్యం ఆధారంగా ఎన్నుకోబడిన ప్రభుత్వానికి అనుకూలంగా ఉంది ఇది పాలకులు మరియు అధికారుల ప్రభావం నుండి విముక్తి పొందింది మరియు బాగా శిక్షణ పొందిన న్యాయవ్యవస్థ ఏర్పాటు చేసిన చట్టాల ప్రకారం పాలించబడుతుంది.
+पर यह समूह “लोकतंत्रवादी' (Democrat) नहीं था।,"కానీ ఈ గుంపు ""ప్రజాస్వామ్యవాది"" (డెమొక్రాట్) కాదు."
+ये लोग सार्वभौमिक वयस्क मताधिकार यानी सभी नागरिकों को वोट का अधिकार देने के पक्ष में नहीं थे।,వీరంతా సార్వత్రిక వయోజన ఓటు హక్కుకు అనుకూలంగా లేరు. అంటే పౌరులందరికీ ఓటు వేసే హక్కు ను కల్పించటం.
+उनका मानना था कि वोट का अधिकार केवल संपत्तिधारियों को ही मिलना चाहिए।,ఆస్తి హక్కు ఉన్న వారికే ఓటు హక్కు ఇవ్వాలని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+इसके विपरीत रैडिकल समूह के लोग ऐसी सरकार के पक्ष में थे जो देश की आबादी के बहुमत के समर्थन पर आधारित हो।,అందుకు భిన్నంగా రాడికల్ గ్రూపు ప్రజలు దేశ జనాభాలో మెజారిటీ ప్రజల మద్దతుపై ఆధారపడిన ప్రభుత్వానికి అనుకూలంగా ఉన్నారు.
+इनमें से बहुत सारे लोग महिला मताधिकार आंदोलन के भी समर्थक थे।,వీరిలో చాలామంది మహిళా ఓటు ఓటు ఉద్యమానికి మద్దతుదారుగా కూడా ఉన్నారు.
+उदारवादियों के विपरीत ये लोग बड़े ज़मींदारों और संपन्न उद्योगपतियों को प्राप्त किसी भी तरह के विशेषाधिकारों के खिलाफ़ थे।,"ఉదారవాదులవలె కాకుండా, ఈ ప్రజలు పెద్ద భూస్వాములు మరియు సంపన్న పారిశ్రామికవేత్తలు అనుభవించే ఏ విధమైన ప్రత్యేక హక్కులకు వ్యతిరేకంగా ఉండేవారు."
+वे निजी संपत्ति के विरोधी नहीं थे लेकिन केवल कुछ लोगों के पास संपत्ति के संकेंद्रण का विरोध ज़रूर करते थे।,వారు వ్యక్తిగత ఆస్తికి వ్యతిరేకం కాదు కానీ కొద్దిమందితో మాత్రమే ఆస్తిని కేంద్రీకరించడాన్ని వ్యతిరేకించారు.
+।,।
+"रुढ़िवादी तबका रैडिकल और उदारवादी, दोनों के खिलाफ़ था।",। ఆర్థోడాక్స్ విభాగం రాడికల్స్ మరియు లిబరల్స్ రెండింటికీ వ్యతిరేకంగా ఉంది.
+मगर फ्रांसीसी क्रांति के बाद तो रुढ़िवादी भी बदलाव की ज़रूरत को स्वीकार करने लगे थे।,కానీ ఫ్రెంచి విప్లవం తరువాత ఆర్థోడాక్స్ కూడా మార్పు అవసరాన్ని అంగీకరించడం ప్రారంభించారు.
+"पुराने समय में, यानी अठारहवीं शताब्दी में रुढ़िवादी आमतौर पर परिवर्तन के विचारों का विरोध करते थे।",పాత కాలంలో అంటే పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో ఛాందసం మార్పు అనే భావనలకు వ్యతిరేకంగా ఉండేది.
+लेकिन उन्‍नीसवीं सदी तक आते-आते वे भी मानने लगे थे कि कुछ परिवर्तन आवश्यक हो गया है परंतु वह चाहते थे कि अतीत का सम्मान किया जाए अर्थात्‌ अतीत को पूरी तरह ठुकराया न जाए और बदलाव की प्रक्रिया धीमी हो।,"కాని పందొమ్మిదవ శతాబ్ది నాటికి కొంత మార్పు అవసరమని కూడా వారు విశ్వసించడం ప్రారంభించారు. కాని గతాన్ని గౌరవించాలని, అంటే గతాన్ని పూర్తిగా తిరస్కరించరాదని, మార్పు ప్రక్రియ నెమ్మదిగా ఉందని ఆయన అన్నారు."
+फ्रांसीसी क्रांति के बाद पैदा हुई राजनीतिक उथल-पुथल के दौरान सामाजिक परिवर्तन पर केंद्रित इन विविध विचारों के बीच काफ़ी टकराव हुए।,ఫ్రెంచి విప్లవం తరువాత తలెత్తిన రాజకీయ కల్లోల సమయంలో సామాజిక మార్పుపై దృష్టి సారించిన ఈ భిన్నభావాల మధ్య చాలా ఘర్షణ జరిగింది.
+उन्‍नीसवीं सदी में क्रांति और राष्ट्रीय कायांतरण की विभिन्‍न कोशिशों ने इन सभी राजनीतिक धाराओं की सीमाओं और संभावनाओं को स्पष्ट कर दिया।,"పందొమ్మిదవ శతాబ్దంలో విప్లవానికి, జాతీయ పరివర్తనకు వివిధ ప్రయత్నాలు ఈ రాజకీయ ప్రవాహాల పరిమితులను, అవకాశాలను స్పష్టం చేశాయి."
+औद्योगिक समाज और सामाजिक परिवर्तन।,"పారిశ్రామిక సమాజం, సామాజిక మార్పు."
+ये राजनीतिक रुझान एक नए युग का झोतक थे।,ఈ రాజకీయ ధోరణులు ఒక కొత్త శకం.
+यह दौर गहन सामाजिक एवं आर्थिक बदलावों का था।,"ఈ రౌండ్ లో సామాజిక, ఆర్థిక మార్పులు చాలా లోతైనవి."
+"यह ऐसा समय था जब नए शहर बस रहे थे, नए-नए औद्योगिक क्षेत्र विकसित हो रहे थे, रेलवे का काफी विस्तार हो चुका था और औद्योगिक क्रांति संपन्न हो चुकी थी।","కొత్త నగరాలు స్థిరపడిన సమయం, కొత్త పారిశ్రామిక మండలాలు అభివృద్ధి చెందుతున్న ాయి, రైల్వేలు గణనీయంగా విస్తరించాయి మరియు పారిశ్రామిక విప్లవం ముగిసింది."
+"औद्योगीकरण ने औरतों-आदमियों और बच्चों, सबको कारखानों में ला दिया।","పారిశ్రామికీకరణ వల్ల మహిళలు, పురుషులు, పిల్లలు ఫ్యాక్టరీలకు వచ్చారు."
+काम के घंटे यानी पाली बहुत लंबी होती थी और मज़दूरी बहुत कम थी।,"పనివేళలు చాలా ఎక్కువ, వేతనాలు చాలా తక్కువగా ఉండేవి."
+बेरोज़गारी आम समस्या थी।,నిరుద్యోగం అనేది ఒక సాధారణ సమస్య.
+औद्योगिक वस्तुओं की माँग में गिरावट आ जाने पर तो बेरोज़गारी और बढ़ जाती थी।,పారిశ్రామిక వస్తువుల డిమాండ్ తగ్గినప్పుడు నిరుద్యోగం మరింత పెరిగింది.
+शहर तेज़ी से बसते और फैलते जा रहे थे इसलिए आवास और साफ़-सफ़ाई का काम भी मुश्किल होता जा रहा था।,"నగరాలు వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్నాయి మరియు విస్తరించడం వల్ల, గృహనిర్మాణం మరియు పారిశుధ్యం మరింత క్లిష్టంగా మారింది."
+"उदारवादी और रैडिकल, दोनों ही इन समस्याओं का हल खोजने की कोशिश कर रहे थे।","ఉదారవాదులు మరియు రాడికల్స్, ఇద్దరూ ఈ సమస్యలకు పరిష్కారం కనుగొనడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు."
+लगभग सभी उद्योग व्यक्तिगत स्वामित्व में थे।,దాదాపు అన్ని పరిశ్రమలూ వ్యక్తుల ఆధీనంలో ఉండేవి.
+बहुत सारे रैडिकल और उदारवादियों के पास भी काफी संपत्ति थी और उनके यहाँ बहुत सारे लोग नौकरी करते थे।,చాలా మంది రాడికల్స్ మరియు ఉదారవాదులు కూడా చాలా సంపద కలిగి ఉన్నారు మరియు వారి దెగ్గర చాలా మంది పనిచేస్తున్నారు.
+उन्होंने व्यापार या औद्योगिक व्यवसायों के ज़रिए धन-दोलत इकट्ठा की थी इसलिए वह चाहते थे कि इस तरह के प्रयासों को ज़्यादा से ज़्यादा बढ़ावा दिया जाए।,"వ్యాపార, పారిశ్రామిక వ్యాపారాల ద్వారా సంపదను కూడబెట్టారని, అందుకే అలాంటి ప్రయత్నాలను మరింత ప్రోత్సహించాలని ఆయన కోరారు."
+"उन्हें लगता था कि अगर मज़दूर स्वस्थ हों और नागरिक पढ़े-लिखे हों, तो इस व्यवस्था का भरपूर लाभ लिया जा सकता है।","కార్మికులు ఆరోగ్యంగా ఉండి, పౌరులు విద్యావంతులైతే ఈ వ్యవస్థ సద్వినియోగం అవుతుందని వారు భావించారు."
+ये लोग जन्मजात मिलने वाले विशेषाधिकारों के विरुद्ध थे।,ఈ ప్రజలు పుట్టుకతో వచ్చిన హక్కులకు వ్యతిరేకంగా ఉన్నారు.
+"व्यक्तिगत प्रयास, श्रम और उद्यमशीलता में उनका गहरा विश्वास था।","వ్యక్తిగత ప్రయత్నం, శ్రమ, వ్యవస్థాపకత్వం పట్ల ఆయనకు ప్రగాఢ విశ్వాసం ఉంది."
+"उनकी मान्यता थी कि यदि हरेक को व्यक्तिगत स्वतंत्रता दी जाए, गरीबों को रोज़गार मिले, और जिनके पास पूँजी है उन्हें बिना रोक-टोक काम करने का मौका दिया जाए तो समाज तरक्की कर सकता है।","ప్రతి ఒక్కరికీ వ్యక్తిగత స్వేచ్ఛ ఇస్తే పేదలకు ఉపాధి కల్పిస్తామని, రాజధాని ఉన్న వారికి ఎలాంటి ఆటంకాలు లేకుండా పని చేసే అవకాశం కల్పించినా సమాజం పురోగమిస్తున్నదని వారు గుర్తించారు."
+इसी कारण उन्‍नीसवीं सदी के शुरुआती दशकों में समाज परिवर्तन के इच्छुक बहुत सारे कामकाजी स्त्री-पुरुष उदारवादी और रैडिकल समूहों व पार्टियों के इर्द-गिर्द गोलबंद हो गए थे।,"అందుకే, పందొమ్మిదో శతాబ్ది తొలి దశాబ్దాల్లో సమాజాన్ని మార్చడానికి సంముఖులైన అనేక మంది శ్రామిక స్త్రీ, పురుషులను, ఉదారవాదులను, రాడికల్ గ్రూపులను, పార్టీలను చుట్టుముట్టారు."
+"यूरोप में 1815 में जिस तरह की सरकारें बनीं उनसे छुटकारा पाने के लिए कुछ राष्ट्रवादी, उदारवादी और रैडिकल आंदोलनकारी क्रांति के पक्ष में थे।","1815లో యూరపులో ఏర్పడిన ప్రభుత్వాలను నిర్మూలించడానికి కొందరు జాతీయవాదులు, ఉదారవాద, రాడికల్ ఆందోళనకారులు విప్లవానికి అనుకూలంగా ఉన్నారు."
+"फ्रांस, इटली, जर्मनी और रूस में ऐसे लोग क्रांतिकारी हो गए और राजाओं के तख्तापलट का प्रयास करने लगे।","ఫ్రాన్స్, ఇటలీ, జర్మనీ, రష్యాలలో ఇటువంటి వారు విప్లవకారులుగా మారి, రాజుల తిరుగుబాటుకు ప్రయత్నాలు ప్రారంభించారు."
+राष्ट्रवादी कार्यकर्ता क्रांति के ज़रिए ऐसे “राष्ट्रों' की स्थापना करना चाहते थे जिनमें सभी नागरिकों को समान अधिकार प्राप्त हों।,"పౌరులందరికీ సమాన హక్కులు న్న విప్లవం ద్వారా ""దేశాలు"" స్థాపించాలని జాతీయవాద ఉద్యమకారులు కోరుకున్నారు."
+1815 के बाद इटली के राष्ट्रवादी गिसेप्पे मेज़िनी ने यही लक्ष्य प्राप्त करने के लिए अपने समर्थकों के साथ मिलकर राजा के खिलाफ़ साज़िश रची थी।,1815 తరువాత ఇటాలియన్ జాతీయవాది గిస్పే మెజిని తన మద్దతుదారులతో కలిసి రాజుకు వ్యతిరేకంగా అదే లక్ష్యాన్ని సాధించడానికి కుట్ర పన్నాడు.
+भारत सहित दुनिया भर के राष्ट्रवादी उसकी रचनाओं को पढ़ते थे।,భారతదేశంతో సహా ప్రపంచ నలుమూలల నుండి జాతీయవాదులు ఆయన రచనలను చదివారు.
+यूरोप में समाजवाद का आना ।,ఐరోపాలో సోషలిజం యొక్క రాక.
+समाज के पुनर्गठन की संभवत: सबसे दूरगामी दृष्टि प्रदान करने वाली विचारधारा समाजवाद ही थी।,సమాజాన్ని పునర్నిర్మించడం గురించి చాలా దూరదృష్టిని అందించిన భావజాలం సోషలిజం.
+उन्‍नीसवीं सदी के मध्य तक यूरोप में समाजवाद एक जाना-पहचाना विचार था।,పందొమ్మిదవ శతాబ్దం మధ్యనాటికి ఐరోపాలో సోషలిజం ఒక సుపరిచితమైన ఆలోచన.
+उसकी तरफ़ बहुत सारे लोगों का ध्यान आकर्षित हो रहा था।,ఆయన చాలా మంది దృష్టిని ఆకర్షిస్తున్నారు.
+समाजवादी निजी संपत्ति के विरोधी थे।,సోషలిస్టులు వ్యక్తిగత ఆస్తిని వ్యతిరేకించారు.
+"यानी, वे संपत्ति पर निजी स्वामित्व को सही नहीं मानते थे।",అంటే ఆస్తిపై ప్రైవేటు యాజమాన్యం సరైనదని వారు భావించలేదు.
+उनका कहना था कि संपत्ति के निजी स्वामित्व की व्यवस्था ही सारी समस्याओं की जड़ है।,ఆస్తి ని ప్రైవేటు యాజమాన్యం యొక్క వ్యవస్థ అన్ని సమస్యలకు మూలకారణం అని ఆయన అన్నారు.
+वे ऐसा क्यों मानते थे? उनका तर्क था कि बहुत सारे लोगों के पास संपत्ति तो है जिससे दूसरों को रोज़गार भी    मिलता है लेकिन समस्या यह है कि संपत्तिधारी व्यक्ति को सिर्फ़ अपने फ़ायदे से ही मतलब रहता है; वह उनके बारे में नहीं सोचता जो उसकी संपत्ति को उत्पादनशील बनाते हैं।,"వారు అలా ఎందుకు నమ్మారు? చాలా మంది వ్యక్తులకు ఇతరులకు ఉపాధి కల్పించే ఆస్తి ఉందని, అయితే సమస్య ఏమిటంటే ఆస్తి హోల్డర్ తన స్వంత ప్రయోజనం ద్వారా మాత్రమే అని అతడు వాదించాడు. తన ఆస్తిని ఉత్పాదకంగా చేసే వారి గురించి ఆలోచించడు."
+"इसलिए, अगर संपत्ति पर किसी एक व्यक्ति के बजाय पूरे समाज का नियंत्रण हो तो साझा सामाजिक हितों पर ज़्यादा अच्छी तरह ध्यान दिया जा सकता है।","కనుక, ఆస్తి ని ఒక వ్యక్తి కంటే మొత్తం సమాజం నియంత్రిస్తే, పంచుకునే సామాజిక ఆసక్తులను మరింత మంచి గా దృష్టి సారించవచ్చు."
+समाजवादी इस तरह का बदलाव चाहते थे और इसके लिए उन्होंने बड़े पैमाने पर अभियान चलाया।,సోషలిస్టులు ఈ మార్పును కోరుకున్నారు. వారు భారీ ఎత్తున ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు.
+कोई समाज संपत्ति के बिना कैसे चल सकता है? समाजवादी समाज का आधार क्या होगा?।,ఆస్తి లేకుండా సమాజం ఎలా నడుస్తుంది? సోషలిస్టు సమాజపు పునాది ఏమిటి?.
+समाजवादियों के पास भविष्य की एक बिल्कुल भिन्न दृष्टि थी।,సోషలిస్టులకు భవిష్యత్తు పట్ల పూర్తి భిన్నమైన దృష్టి ఉండేది.
+कुछ समाजवादियों को कोऑपरेटिव यानी सामूहिक उद्यम के विचार में दिलचस्पी थी।,"కొందరు సోషలిస్టులు సహకార, సమష్టి సంస్థ అనే ఆలోచనపట్ల ఆసక్తి కనబరిచారు."
+इंग्लैंड के जाने-माने उद्योगपति रॉबर्ट ओवेन (1771-1858) ने इंडियाना (अमेरिका) में नया समन्वय (New Harmony) के नाम से एक नये तरह के समुदाय की रचना का प्रयास किया।,ఇంగ్లాండ్ కు చెందిన ప్రఖ్యాత పారిశ్రామికవేత్త రాబర్ట్ ఓవెన్ (1771-1858) న్యూ హార్మోనీ పేరిట ఇండియానా (అమెరికా)లో ఒక కొత్త తరహా కమ్యూనిటీని సృష్టించడానికి ప్రయత్నించాడు.
+कुछ समाजवादी मानते थे कि केवल व्यक्तिगत पहलकदमी से बहुत बड़े सामूहिक खेत नहीं बनाए जा सकते।,కొంతమంది సోషలిస్టులు వ్యక్తిగత చొరవ ద్వారా మాత్రమే పెద్ద సామూహిక పొలాలు సృష్టించలేరని నమ్మాడు.
+वह चाहते थे कि सरकार अपनी तरफ़ से सामूहिक खेती को बढ़ावा दे।,ప్రభుత్వం సమష్టి వ్యవసాయాన్ని ప్రోత్సహించాలని ఆయన కోరారు.
+"उदाहरण के लिए, फ्रांस में लुई ब्लांक (1813-1882) चाहते थे कि सरकार पूँजीवादी उद्यमों की जगह सामूहिक उद्यमों को बढ़ावा दे।",ఉదాహరణకు ఫ్రాన్స్లో లూయీబ్లాంక్ (1813-1882) పెట్టుబడిదారీ సంస్థలకు బదులుగా సమష్టి సంస్థలను ప్రోత్సహించాలని ప్రభుత్వాన్ని కోరాడు.
+कोऑपरेटिव ऐसे लोगों के समूह थे जो मिल कर चीज़ें बनाते थे और मुनाफ़े को प्रत्येक सदस्य द्वारा किए गए काम के हिसाब से आपस में बाँट लेते थे।,"సహకార సంఘాలు గా ఏర్పడి, ప్రతి సభ్యుడు చేసిన పనికి అనుగుణంగా వస్తువులను తయారు చేసి లాభాలను పంచుకునేవారు."
+।,।
+कार्ल मार्क्स (1818-1882) और फ्रेडरिक एंगेल्स (1820-1895) ने इस दिशा में कई नए तर्क पेश किए।,కార్ల్ మార్క్స్ (1818–1882) మరియు ఫ్రెడరిక్ ఎంగెల్స్ (1820–1895) ఈ దిశలో అనేక కొత్త వాదనలను ప్రవేశపెట్టారు.
+मार्क्स का विचार था कि औद्योगिक समाज 'पूँजीवादी' समाज हे।,పారిశ్రామిక సమాజం పెట్టుబడిదారీ సమాజం అని మార్క్స్ భావించాడు.
+फ़ैक्ट्रियों में लगी पूँजी पर पूँजीपतियों का स्वामित्व है और पूँजीपतियों का मुनाफ़ा मज़दूरों की मेहनत से पैदा होता है।,ఫ్యాక్టరీలలో పెట్టుబడి పెట్టుబడిదారుల ఆధీనంలో ఉంటుంది.కార్మికుల శ్రమ వల్ల పెట్టుబడిదారుల లాభాలు ఉత్పన్నమై ఉంటాయి.
+मार्क्स का निष्कर्ष था कि जब तक निजी पूँजीपति इसी तरह मुनाफ़े का संचय करते जाएँगे तब तक मज़दूरों की स्थिति में सुधार नहीं हो सकता।,ప్రైవేటు పెట్టుబడిదారులు అదే విధంగా లాభాలను పోగు చేసినంత కాలం కార్మికుల పరిస్థితి మెరుగుపడదని మార్క్స్ తేల్చి చెప్పారు.
+अपनी स्थिति में सुधार लाने के लिए मज़दूरों को पूँजीवाद व निजी संपत्ति पर आधारित शासन को उखाड़ फेंकना होगा।,"తమ స్థానాన్ని మెరుగుపరచుకోవడానికి, కార్మికులు పెట్టుబడిదారీ విధానం మరియు ప్రైవేటు ఆస్తిపై ఆధారపడిన పాలనను కూలదోయవలసి ఉంటుంది."
+मार्क्स का विश्वास था कि खुद को पूँजीवादी शोषण से मुक्त कराने के लिए मज़दूरों को एक अत्यंत भिन्‍न किस्म का समाज बनाना होगा जिसमें सारी संपत्ति पर पूरे समाज का यानी सामाजिक नियंत्रण और स्वामित्व रहेगा।,"పెట్టుబడిదారీ దోపిడీ నుంచి విముక్తి పొందడానికి మొత్తం ఆస్తి సామాజిక నియంత్రణ, యాజమాన్యం ఉండే విధంగా కార్మికులు ఒక భిన్నమైన సమాజాన్ని సృష్టించాల్సి ఉంటుందని మార్క్స్ విశ్వసించాడు."
+उन्होंने भविष्य के इस समाज को साम्यवादी (कम्युनिस्ट) समाज का नाम दिया।,ఈ భావి సమాజాన్ని కమ్యూనిస్టు సమాజంగా ఆయన పేర్కొన్నారు.
+मार्क्स को विश्वास था कि पूँजीपतियों के साथ होने वाले संघर्ष में जीत अंततः मज़दूरों की ही होगी।,పెట్టుబడిదారులతో పోరాటంలో విజయం అంతిమంగా కార్మికులదే అవుతుందని మార్క్స్ విశ్వసించాడు.
+उनकी राय में कम्युनिस्ट समाज ही भविष्य का समाज होगा।,ఆయన అభిప్రాయం ప్రకారం కమ్యూనిస్టు సమాజం భవిష్యత్ సమాజంగా ఉంటుంది.
+समाजवाद के लिए समर्थन।,సోషలిజానికి మద్దతు.
+1870 का दशक आते-आते समाजवादी विचार पूरे यूरोप में फैल चुके थे।,1870 వ దశకంలో సోషలిస్టు భావాలు ఐరోపా అంతటా వ్యాపించాయి.
+अपने प्रयासों में समन्वय लाने के लिए समाजवादियों ने द्वितीय इंटरनेशनल के नाम से एक अंतर्राष्ट्रीय संस्था भी बना ली थी।,వారి ప్రయత్నాలను సమన్వయం చేయడానికి సోషలిస్టులు రెండవ అంతర్జాతీయ సంస్థగా కూడా ఏర్పడ్డారు.
+इंग्लैंड और जर्मनी के मज़दूरों ने अपनी जीवन और कार्यस्थितियों में सुधार लाने के लिए संगठन बनाना शुरू कर दिया था।,"ఇంగ్లాండు, జర్మనీ ల కార్మికులు తమ జీవితాలను, పని పరిస్థితులను మెరుగుపరచడానికి ఒక సంస్థను ఏర్పాటు చేయడం ప్రారంభించారు."
+संकट के समय अपने सदस्यों को मदद पहुँचाने के लिए इन संगठनों ने कोष स्थापित किए और काम के घंटों में कमी तथा मताधिकार के लिए आवाज्ञ उठाना शुरू कर दिया।,"సంక్షోభ సమయాల్లో తన సభ్యులకు సహాయం చేయడానికి, ఈ సంస్థలు నిధులను ఏర్పాటు చేసి, పనిగంటలు మరియు ఓటు హక్కుల్లో తగ్గింపు కోసం షెడ్యూల్ ను చేపట్టడం ప్రారంభించాయి."
+जर्मनी में सोशल डेमोक्रैटिक पार्टी (एसपीडी) के साथ इन संगठनों के काफी गहरे रिश्ते थे और संसदीय चुनावों में वे पार्टी की मदद भी करते थे।,జర్మనీలోని సోషల్ డెమోక్రటిక్ పార్టీ (ఎస్.పి.డి)తో ఈ సంస్థలు చాలా గాఢమైన సంబంధాలను కలిగి ఉండేవి మరియు పార్లమెంటు ఎన్నికలలో పార్టీకి కూడా సహాయపడ్డాయి.
+1905 तक ब्रिटेन के समाजवादियों और ट्रेड यूनियन आंदोलनकारियों ने लेबर पार्टी के नाम से अपनी एक अलग पार्टी बना ली थी।,"1905 నాటికి బ్రిటన్ సోషలిస్టులు, కార్మిక సంఘాల ఆందోళనకారులు లేబర్ పార్టీ పేరిట ప్రత్యేక పార్టీ ఏర్పాటు చేశారు."
+फ्रांस में भी सोशलिस्ट पार्टी के नाम से ऐसी ही एक पार्टी का गठन किया गया।,ఫ్రాన్స్ లో కూడా సోషలిస్టు పార్టీ పేరిట ఇదే తరహా పార్టీ ఏర్పడింది.
+लेकिन 1914 तक यूरोप में समाजवादी कहीं भी सरकार बनाने में कामयाब नहीं हो पाए।,కానీ 1914 నాటికి యూరప్ లోని సోషలిస్టులు ఎక్కడా ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయడంలో విజయం సాధించలేకపోయారు.
+"संसदीय राजनीति में उनके प्रतिनिधि बड़ी संख्या में जीतते रहे, उन्होंने कानून बनवाने में भी अहम भूमिका निभायी, मगर सरकारों में रुढ़िवादियों, उदारवादियों और रैडिकलों का ही दबदबा बना रहा।","పార్లమెంటరీ రాజకీయాల్లో, వారి ప్రతినిధులు పెద్ద సంఖ్యలో విజయం సాధించారు, చట్టాల తయారీలో వారు కూడా ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు, కాని సంప్రదాయవాదులు, ఉదారవాదులు మరియు రాడికల్స్ యొక్క ఆధిపత్యం ప్రభుత్వాలలోనే ఉంది."
+रूसी क्रांति।,రష్యన్ విప్లవం.
+"यूरोप के सबसे पिछड़े औद्योगिक देशों में से एक, रूस में यह समीकरण उलट गया।",ఐరోపాలో అత్యంత వెనుకబడిన పారిశ్రామిక దేశాలలో ఒకటైన రష్యాలో ఈ సమీకరణం తారుమారయింది.
+1917 की अक्तूबर क्रांति के ज़रिए रूस की सत्ता पर समाजवादियों ने कब्ज़ा कर लिया।,1917 అక్టోబరు విప్లవం ద్వారా రష్యా అధికారాన్ని సోషలిస్టులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు.
+फरवरी 1917 में राजशाही के पतन और अक्तूबर की घटनाओं को ही अक्तूबर क्रांति कहा जाता हे।,"1917 ఫిబ్రవరిలో రాచరికం పతనం, అక్టోబర్ నాటి సంఘటనలు అక్టోబర్ విప్లవం గా పిలువబడుతున్నాయి."
+"ऐसा कैसे हुआ? क्रांति के समय रूस के सामाजिक और राजनीतिक हालात कैसे थे? इन सवालों का जवाब ढूँढ़ने के लिए, आइए, क्रांति से कुछ साल पहले की स्थितियों पर नजर डालें।","ఎలా జరిగింది? విప్లవ సమయంలో రష్యా సామాజిక, రాజకీయ పరిస్థితులు ఎలా ఉన్నాయి? ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానాలు కనుగొనడానికి, విప్లవానికి కొన్ని సంవత్సరాల ముందు పరిస్థితులను మనం చూద్దాం."
+"रूसी साम्राज्य, 1914।","రష్యన్ సామ్రాజ్యం, 1914."
+1914 में रूस और उसके पूरे साम्राज्य पर जार निकोलस II का शासन था।,1914లో రష్యా మరియు దాని మొత్తం సామ్రాజ్యం జార్ నికోలస్ II చే పాలించబడ్డాయి.
+"मास्को के आसपास पड़ने वाले भूक्षेत्र के अलावा आज का फ़िनलैंड, लातविया, लिथुआनिया, एस्तोनिया तथा पोलैंड, यूक्रेन व बेलारूस के कुछ हिस्से रूसी साम्राज्य के अंग थे।","మాస్కో చుట్టుప్రక్కల భూభాగంతో పాటు, నేటి ఫిన్లాండ్, లాట్వియా, లిథువేనియా, ఎస్టోనియా మరియు పోలాండ్, ఉక్రెయిన్ మరియు బెలారస్ లోని కొన్ని భాగాలు రష్యన్ సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉన్నాయి."
+"यह साम्राज्य प्रशांत महासागर तक फैला हुआ था और आज के मध्य एशियाई राज्यों के साथ-साथ जॉर्जिया, आमेनिया व अज़रबैज्ञान भी इसी साम्राज्य के अंतर्गत आते थे।","ఈ సామ్రాజ్యం పసిఫిక్ మహాసముద్రంలో విస్తరించి ఉంది మరియు నేటి మధ్య ఆసియా రాష్ట్రాలు అలాగే జార్జియా, అమానియా మరియు అజర్ బైజాన్ లలో వలె అదే సామ్రాజ్యం తో కప్పబడి ఉంది."
+रूस में ग्रीक ऑर्थोडॉक्स चर्च से उपजी शाखा रूसी ऑ्थोडॉक्स क्रिश्चियैनिटी को मानने वाले बहुमत में थे।,రష్యాలోని గ్రీకు ఆర్థోడాక్స్ చర్చి నుండి ఉద్భవించిన శాఖ రష్యన్ ఒథోడాక్స్ క్రైస్తవమతంలో అధిక భాగం.
+"लेकिन इस साम्राज्य के तहत रहने वालों में कैथलिक, प्रोटेस्टेंट, मुस्लिम और बौद्ध भी शामिल थे।","కానీ ఈ సామ్రాజ్య౦క్రి౦ద నివసిస్తున్న వారిలో క్యాథలిక్, ప్రొటెస్టంట్, ముస్లిము, బౌద్ధమతస్థులు కూడా ఉన్నారు."
+अर्थव्यवस्था और समाज।,ఆర్థిక వ్యవస్థ మరియు సమాజం.
+बीसवीं सदी की शुरुआत में रूस की आबादी का एक बहुत बड़ा हिस्सा खेती-बाड़ी से जुड़ा हुआ था।,20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో రష్యా జనాభాలో అధిక భాగం వ్యవసాయంతో ముడిపడి ఉండేది.
+रूसी साम्राज्य की लगभग 85 प्रतिशत जनता आजीविका के लिए खेती पर ही निर्भर थी।,రష్యన్ సామ్రాజ్యంలో 85 శాతం ప్రజలు జీవనోపాధి కోసం వ్యవసాయంపై ఆధారపడి ఉన్నారు.
+यूरोप के किसी भी देश में खेती पर आश्रित जनता का प्रतिशत इतना नहीं था।,యూరప్ లోని ఏ దేశంలోనైనా వ్యవసాయంపై ఆధారపడిన వారి శాతం అంత గా లేదు.
+"उदाहरण के तौर पर, फ्रांस और जर्मनी में खेती पर निर्भर आबादी 40-50 प्रतिशत से ज़्यादा नहीं थी।","ఉదాహరణకు ఫ్రాన్స్, జర్మనీ దేశాల్లో వ్యవసాయ జనాభా 40-50 శాతానికి మించలేదు."
+रूसी साम्राज्य के किसान अपनी ज़रूरतों के साथ-साथ बाज़ार के लिए भी पैदावार करते थे।,"రష్యన్ సామ్రాజ్యపు రైతులు తమ అవసరాల కోసం, మార్కెట్ కోసం ఉత్పత్తి చేసేవారు."
+रूस अनाज का एक बड़ा निर्यातक था।,రష్యా తృణధాన్యాలకు పెద్ద ఎగుమతిదారు.
+उद्योग बहुत कम थे।,పరిశ్రమలు చాలా తక్కువ.
+सेंट पीटर्सबर्ग और मास्को प्रमुख औद्योगिक इलाके थे।,సెయింట్ పీటర్స్ బర్గ్ మరియు మాస్కో ప్రధాన పారిశ్రామిక ప్రాంతాలుగా ఉండేవి.
+हालाँकि ज़्यादातर उत्पादन कारीगर ही करते थे लेकिन कारीगरों की वर्कशॉपों के साथ-साथ बड़े-बड़े कल-कारखाने भी मौजूद थे।,"ఉత్పత్తిలో అధిక భాగం చేతివృత్తులవారు ఉపయోగించినప్పటికీ, చేతివృత్తుల వారి వర్క్ షాపులు అలాగే పెద్ద కర్మాగారాలు ఉండేవి."
+बहुत सारे कारखाने 1890 के दशक में चालू हुए थे जब रूस के रेल नेटवर्क को 'फैलाया जा रहा था।,"రష్యా యొక్క రైలు నెట్వర్క్ ""చెదరగొట్టబడుతున్నప్పుడు"" 1890లలో చాలా కర్మాగారాలు పనిచేస్తున్నాయి."
+उसी समय रूसी उद्योगों में विदेशी निवेश भी तेजी से बढ़ा था।,అదే సమయంలో రష్యన్ పరిశ్రమలలో విదేశీ పెట్టుబడులు కూడా గణనీయంగా పెరిగాయి.
+इन कारकों के चलते कुछ ही सालों में रूस के कोयला उत्पादन में दोगुना और स्टील उत्पादन में चार गुना वृद्धि हुई थी।,ఈ అంశాలు రష్యా బొగ్గు ఉత్పత్తి రెట్టింపు కు మరియు కొన్ని సంవత్సరాలలో ఉక్కు ఉత్పత్తిలో నాలుగు రెట్లు పెరుగుదలకు దారితీసింది.
+सन्‌ 1900 तक कुछ इलाकों में तो कारीगरों और कारखाना मज़दूरों की संख्या लगभग बराबर हो चुकी थी।,"1900 నాటికి చేతివృత్తులవారు, ఫ్యాక్టరీ కార్మికుల సంఖ్య దాదాపు కొన్ని ప్రాంతాలలో సమానంగా మారింది."
+ज़्यादातर कारखाने उद्योगपतियों की निजी संपत्ति थे।,ఫ్యాక్టరీలలో ఎక్కువ భాగం పారిశ్రామికవేత్తల వ్యక్తిగత ఆస్తి.
+मज़दूरों को न्यूनतम वेतन मिलता रहे और काम की पाली के घंटे निश्चित हों - इस बात का ध्यान रखने के लिए सरकारी विभाग बड़ी फ़ैक्ट्रियों पर नज़र रखते थे।,"కార్మికులకు కనీస వేతనాలు, పని గంటలు నిర్ణయించబడాలని గుర్తుంచుకోవడానికి ప్రభుత్వ విభాగాలు పెద్ద కర్మాగారాలపై నిఘా ఉంచేవి."
+लेकिन फ़ैक्ट्री इंस्पेक्टर भी नियमों के उल्लंघन को रोक पाने में नाकामयाब थे।,అయితే ఫ్యాక్టరీ ఇన్ స్పెక్టర్ కూడా నిబంధనలను ఉల్లంఘించడాన్ని ఆపలేకపోయాడు.
+कारीगरों की इकाइयों और वर्कशॉपों में काम की पाली प्राय: 15 घंटे तक खिंच जाती थी जबकि कारखानों में मज़दूर आमतौर पर 10-12 घंटे की पालियों में काम करते थे।,"చేతివృత్తుల యూనిట్లలో, వర్క్ షాపుల్లో పని షిఫ్టులు సాధారణంగా 15 గంటలపాటు సాగదీయబడ్డాయి, ఫ్యాక్టరీల్లో పనిచేసే కార్మికులు సాధారణంగా 10-12 గంటల షిఫ్టుల్లో పనిచేస్తున్నారు."
+मज़दूरों के रहने के लिए भी कमरों से लेकर डॉर्मिटरी तक तरह-तरह की व्यवस्था मौजूद थी।,కార్మికుల బస కోసం గదుల నుంచి వసతి గదుల వరకు ఒక రకమైన ఏర్పాట్లు కూడా చేశారు.
+सामाजिक स्तर पर मज़दूर बँटे हुए थे।,సామాజిక స్థాయిలో కార్మికులను విభజించారు.
+कुछ मज़दूर अपने मूल गाँवों के साथ अभी भी गहरे संबंध बनाए हुए थे।,కొంతమంది కార్మికులు తమ సొంత గ్రామాలతో ఇప్పటికీ గాఢమైన సంబంధాలు కలిగి ఉన్నారు.
+बहुत सारे मज़दूर स्थायी रूप से शहरों में ही बस चुके थे।,చాలామంది కార్మికులు శాశ్వతంగా నగరాల్లో స్థిరపడ్డారు.
+उनके बीच योग्यता और दक्षता के स्तर पर भी काफी फ़र्क था।,వారి సామర్థ్యం మరియు సామర్థ్య స్థాయికి కూడా చాలా తేడా ఉంది.
+सेंट पीटर्सबर्ग के एक धातु मज़दूर ने कहा था : “धातुकर्मी मज़दूरों में खुद को साहब मानते थे।,"సెయింట్ పీటర్స్ బర్గ్ కు చెందిన ఒక లోహపు కార్మికుడు ఇలా అన్నాడు: ""లోహపు కార్మికులు తమను తాము కార్మికుల్లో సర్ గా భావించేవారు."
+उनके काम में ज़्यादा प्रशिक्षण और निपुणता की ज़रूरत जो रहती थी...।,వారి పనిలో మరింత శిక్షణ మరియు సుశిక్షితత్వం అవసరం....
+1914 में फ़ैक्ट्री मज़दूरों में औरतों की संख्या 31 प्रतिशत थी लेकिन उन्हें पुरुष मज़दूरों के मुकाबले कम वेतन मिलता था (मर्दों की तनख्वाह के मुकाबले आधे से तीन-चौथाई तक)।," 1914లో, ఫ్యాక్టరీ కార్మికులలో స్త్రీలు 31 శాతం ఉన్నారు, కానీ వారు పురుషుల కార్మికుల కంటే తక్కువ వేతనాలు (సగం నుండి మూడు వంతుల పురుషుల వేతనం) పొందారు."
+मज़दूरों के बीच मौजूद फ़ासला उनके पहनावे और व्यवहार में भी साफ़ दिखाई देता था।,"కార్మికుల మధ్య అంతరం వారి వస్త్రధారణ, ప్రవర్తనలో స్పష్టంగా కనిపించింది."
+यद्यपि कुछ मज़दूरों ने बेरोज़गारी या आर्थिक संकट के समय एक-दूसरे की मदद करने के लिए संगठन बना लिए थे लेकिन ऐसे संगठन बहुत कम थे।,"నిరుద్యోగం లేదా ఆర్థిక సంక్షోభ సమయాల్లో ఒకరికొకరు సాయం చేసుకోవడానికి కొంతమంది కార్మికులు సంస్థలుగా ఏర్పడినప్పటికీ, అటువంటి సంస్థలు చాలా తక్కువగా ఉండేవి."
+"इन विभेदों के बावजूद, जब किसी को नौकरी से निकाल दिया जाता था या उन्हें मालिकों से कोई शिकायत होती थी तो मज़दूर एकजुट होकर हड़ताल भी कर देते थे।","ఈ తేడాలు ఉన్నప్పటికీ, ఎవరైనా ఉద్యోగం నుంచి బయటకు వచ్చినప్పుడు లేదా యజమానుల నుంచి ఎలాంటి ఫిర్యాదులు వచ్చినా, కార్మికులు కలిసి సమ్మె చేస్తారు."
+1896-1897 के बीच कपड़ा उद्योग में और 1902 में धातु उद्योग में ऐसी हड़तालें काफ़ी बड़ी संख्या में आयोजित की गई।,"1896-1897 మధ్య వస్త్ర పరిశ్రమలో నూ, 1902లో లోహ పు పరిశ్రమలోనూ ఇలాంటి సమ్మెలు పెద్ద సంఖ్యలో జరిగాయి."
+देहात की ज़्यादातर ज़मीन पर किसान खेती करते थे।,రైతులు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఎక్కువ భూమిని సాగు చేసేవారు.
+"लेकिन विशाल संपत्तियों पर सामंतों, राजशाही और ऑर्थोडॉक्स चर्च का कब्जा था।","కాని విస్తారమైన ఆస్తులు భూస్వామ్య, రాచరికాలు, ఛాందస చర్చిల చే ఆక్రమించబడ్డాయి."
+मज़दूरों की तरह किसान भी बॉँटे हुए थे।,కూలీల మాదిరిగానే రైతులు కూడా విభజించారు.
+किसान बहुत धार्मिक स्वभाव के थे।,రైతులు చాలా మతపరమైన స్వభావం కలిగి ఉండేవారు.
+इक्का-दुक्का अपवादों को छोड़ दिया जाए तो वे सामंतों और नवाबों का बिल्कुल सम्मान नहीं करते थे।,"ఒంటరి మినహాయింపులు వదిలిపెడితే, వారు సామంతులు, నవాబులను ఏ మాత్రం గౌరవించరు."
+नवाबों और सामंतों को जो सत्ता और हैसियत मिली हुई थी वह लोकप्रियता की वजह से नहीं बल्कि ज़ार के प्रति उनकी निष्ठा और सेवाओं के बदले में मिली थी।,"నవాబులు మరియు భూస్వామ్య ప్రభువులు అనుభవిస్తున్న శక్తి మరియు హోదా ప్రజాదరణ వల్ల కాదు, జార్‌కు వారి విధేయత మరియు సేవలకు ప్రతిఫలంగా."
+यहाँ की स्थिति फ्रांस जैसी नहीं थी।,ఇక్కడ పరిస్థితి ఫ్రాన్స్ లాగా లేదు.
+"मिसाल के तौर पर, फ्रांसीसी क्रांति के दौरान ब्रिटनी के किसान न केवल नवाबों का सम्मान करते थे बल्कि उन्होंने नवाबों को बचाने के लिए बाकायदा लड़ाइयाँ भी लड़ीं।",ఉదాహరణకు ఫ్రెంచి విప్లవ సమయంలో బ్రిట్నీ రైతులు నవాబులను గౌరవించడమే కాకుండా నవాబులను రక్షించటానికి యుద్ధం చేశారు.
+"इसके विपरीत, रूस के किसान चाहते थे कि नवाबों की ज़मीन छीनकर किसानों के बीच बाँट दी जाए।",దీనికి విరుద్ధంగా నవాబుల భూమిని లాక్కొని రైతుల మధ్య పంపిణీ చేయాలని రష్యన్ రైతులు కోరుకున్నారు.
+बहुधा वह लगान भी नहीं चुकाते थे।,తరచుగా వారు పన్ను కూడా చెల్లించలేదు.
+कई जगह तो ज़मींदारों की हत्या भी की जा चुकी थी।,చాలా చోట్ల భూస్వాములు కూడా హత్యకు గురైనారు.
+1902 में दक्षिणी रूस में ऐसी घटनाएँ बड़े पैमाने पर घटीं।,1902లో దక్షిణ రష్యాలో పెద్ద ఎత్తున ఇలాంటి సంఘటనలు జరిగాయి.
+1905 में तो पूरे रूस में ही ऐसी घटनाएँ घटने लगीं।,1905లో రష్యా అంతటా ఇటువంటి సంఘటనలు జరగడం మొదలైంది.
+रूसी किसान यूरोप के बाकी किसानों के मुकाबले एक और लिहाज से भी भिन्‍न थे।,రష్యన్ రైతులు కూడా యూరప్ లోని మిగిలిన దేశాల కంటే భిన్నంగా ఉన్నారు.
+यहाँ के किसान समय-समय पर सारी ज़मीन को अपने कम्यून (मीर) को सौंप देते थे और फिर कम्यून ही प्रत्येक परिवार की ज़रूरत के हिसाब से किसानों को ज़मीन बाँटता था।,"ఎప్పటికప్పుడు రైతులు తమ కమ్యూన్ (మీర్) కు భూమి అంతా అప్పగించి, ఆ తర్వాత ప్రతి కుటుంబ అవసరాలకు అనుగుణంగా భూమిని రైతులకు పంచారు."
+रूस में समाजवाद।,రష్యాలో సోషలిజం.
+1914 से पहले रूस में सभी राजनीतिक पार्टियाँ गैरकानूनी थीं।,1914కు ముందు రష్యాలోని అన్ని రాజకీయ పార్టీలు చట్టవ్యతిరేకమైనవని పేర్కొంది.
+मार्क्स के विचारों को मानने वाले समाजवादियों ने 1898 में रशियन सोशल डेमोक्रैटिक वर्कर्स पार्टी (रूसी सामाजिक लोकतांत्रिक श्रमिक पार्टी) का गठन किया था।,మార్క్స్ అభిప్రాయాలకు లోబడని సోషలిస్టులు 1898లో రష్యన్ సోషల్ డెమోక్రాటిక్ వర్కర్స్ పార్టీ (రష్యన్ సోషల్ డెమోక్రటిక్ లేబర్ పార్టీ) ఏర్పాటు చేశారు.
+सरकारी आतंक के कारण इस पार्टी को गैरकानूनी संगठन के रूप में काम करना पड़ता था।,ప్రభుత్వ ఉగ్రవాదం కారణంగా పార్టీ చట్ట వ్యతిరేక సంస్థగా వ్యవహరించాల్సి వచ్చింది.
+"इस पार्टी का एक अखबार निकलता था, उसने मज़दूरों को संगठित किया था और हड़ताल आदि कार्यक्रम आयोजित किए थे।","ఈ పార్టీకి చెందిన ఒక వార్తాపత్రిక, అది కార్మికులను సంఘటితం చేసి, సమ్మెను నిర్వహించింది."
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..d1a12fc75d7e0d369e675ee5ecdb50940c7b0481
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part2_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,304 @@
+"रोज़ाना की ज़िंदगी, संस्कृति और राजनीति","రోజువారీ జీవితం, సంస్కృతి మరియు రాజకీయాలు."
+तीसरे खंड में आपका परिचय दैनिक जीवन के इतिहास से होगा।,మూడవ విభాగంలో మీయొక్క రోజువారీ జీవిత చరిత్రను పరిచయం చేస్తారు.
+यहाँ आप खेल और पहनावे का इतिहास पढ़ सकेंगे।,ఇక్కడ మీరు క్రీడలు మరియు దుస్తుల చరిత్రను చదవగలుగుతారు.
+इतिहास महज़ दुनिया की महान या नाटकीय घटनाओं की दास्तान नहीं है।,చరిత్ర కేవలం ప్రపంచంలోని గొప్ప లేదా నాటకీయ సంఘటనల కథ కాదు.
+यह हमारे जीवन की छोटी-मोटी बातों से भी उतना ही जुड़ा है।,ఇది మన జీవితంలోని చిన్నవిషయాలకు సమానంగా సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+"हमारे आसपास की हर चीज़ का एक इतिहास है-जो कपड़े हम पहनते हैं, जो खाना हम खाते हैं, जो दवाएँ हम लेते हैं, जो संगीत सुनते हैं, जो साहित्य पढ़ते हैं ओर जो खेल खेलते हैं।","మన చుట్టూ ఉన్న ప్రతిదానికీ ఒక చరిత్ర ఉంది - మనం ధరించే బట్టలు, తినే ఆహారం, మనం తీసుకునే మందులు, మనం వినే సంగీతం, మనం చదివిన సాహిత్యం మరియు మనం ఆడే ఆటలు."
+ये सब चीज़ें वक्‍त के साथ बनी हैं या बदली हैं।,ఈ విషయాలన్నీ కాలక్రమేణా తయారవుతాయి లేదా మార్చబడతాయి.
+रोज़मर्य की चीज़ होने के चलते हमारा ध्यान उन पर नहीं जाता।,"ఇది రోజువారీ విషయం కావడంతో, మన దృష్టి అటు వైపు వెళ్ళదు."
+हम ठहरकर सोचते भी नहीं कि सौ साल पहले इनमें से कोई चीज़ केसी रही होगी; या अलग-अलग समाज के लोग भोजन या कपडे के बारे में कैसे भिन्‍न-भिन्‍न तरीके से सोचते हैं।,"నూరు సంవత్సరాల క్రితం ఈ వస్తువులు ఏ విధంగా ఉండేవో మనం ఒక్క నిముషం కూడా ఆలోచించం;వేర్వేరు
+ సమాజంలోని ప్రజల ఆలోచానా శైలి భోజనం మరి వస్త్రధారణా విషయాలలో ఏ విధంగా ఉంటుందో తెలుసుకుందాం."
+अध्याय 7 इतिहास व खेल पर है।,7 వ అధ్యాయం చరిత్ర మరియు క్రీడలపై ఉంది.
+इसमें आप एक ऐसे खेल का इतिहास पढेंगे जिसने पिछले कुछ दशकों से अपने देश के लोगों को दीवाना कर रखा है।,"ఇందులో మీరు ఒక క్రీడారంగం గురించి చదువుతారు అందులో, కొన్ని దశాబ్దాల క్రితం నుంచి మన దేశప్రజలు ఇష్టంగా ఎదురు చూస్తున్నారు."
+क्रिकेट से जुडी खबरें अखबारों की सुर्खियाँ बन जाती हैं।,క్రికెట్‌కు సంబంధించిన వార్తలు వార్తల ముఖ్యాంశాలుగా మారతాయి.
+क्रिकेट का खेल आयोजित करके राष्ट्रों के बीच दोस्तियाँ गाँठी जाती हैं ओर क्रिकेटर अपने देश के राजदूत माने जाते हैं।,క్రీడారంగంలో క్రికెట్ ను ప్రవేశపెట్టడం వలన రాష్ట్రాల మధ్య స్నేహముడి ఏర్పరుస్తుంది మరియు క్రికెటర్ ని  ఆ దేశ రాయభారిగా భావిస్తారు
+सच कहा जाए तो यह खेल भारत की एकता का प्रतीक बनकर उभरा है।,"నిజం చెప్పాలంటే, ఈ ఆట భారత ఐక్యతకు చిహ్నంగా ఉద్భవించింది."
+लेकिन क्या आप जानते हैं कि हमेशा से ऐसा नहीं था? इस अध्याय में आपको इसके लंबे ओर टेढे-मेढे सफ़र की एक झलक मिलेगी।,కానీ మీకు తెలుసా ఈ ఆలోచన ఎప్పుడు ఇలానే ఉండేది కాదు? ఈ అధ్యాయంలో క్రికెట్ రంగం  యొక్క సుదీర్ఘ మరియు వంకర ప్రయాణంలో ఏర్పడిన సంగ్రహావలోకనం గురించి తెలుకుంటారు.
+"एक ज़माने में, करीब डेढ़ सो साल पहले, क्रिकेट फ़िरंगी खेल था।","ఒక సమయంలో, సుమారు నూట యాభై సంవత్సరాల క్రితం, క్రికెట్ ఒక రంగుల ఆట."
+इसका आविष्कार इंग्लैंड में हुआ ओर यह 19वीं सदी के विक्टोरियाई समाज ओर संस्कृति के रंग में रँग गया।,ఇది ఇంగ్లాండ్‌లో కనుగొనబడింది మరియు 19 వ శతాబ్దపు విక్టోరియన్ సమాజం మరియు సంస్కృతి లో రంగులో రంగ్ గా మార్చబడింది.
+"इस खेल को अंग्रेज़ अपने तमाम प्रिय मूल्यों-बराबरी का न्याय, अनुशासन, शराफ़त (जेन्ट्लमैनलिनेस)-का वाहक मानते थे।","న్యాయం, క్రమశిక్షణ, శాంత్రాఫ్ (జెంటిల్మాన్లీనెస్) - బ్రిటిష్ వారు ఈ ఆటను వారి ప్రతిష్టాత్మకమైన విలువలకు ప్రియంగా భావించారు"
+क्रिकेट को स्कूलों में शारीरिक शिक्षा के वृहत्तर कार्यक्रम के तहत लगाया गया कि लड़के आदर्श नागरिक बन सकें।,బాలురు ఆదర్శ పౌరులుగా మారగల శారీరక విద్య యొక్క పెద్ద కార్యక్రమంలో భాగంగా పాఠశాలల్లో క్రికెట్ ప్రవేశపెట్టబడింది.
+लडकियों को लड़कों का खेल खेलने की इजाज़त नहीं थी।,అబ్బాయిల ఆటలను ఆడటానికి అమ్మాయిలను అనుమతించలేదు.
+अंग्रेजों के साथ चलकर क्रिकेट उपनिवेशों में पहुँचा।,క్రికెట్ బ్రిటిష్ వారితో కాలనీలకు వచ్చింది.
+"ओपनिवेशिक मालिकों ने सोचा कि खेल को इसके वाजिब अंदाज़, इसकी असली भावना के साथ सिर्फ़ वही खेल सकते हैं।","పెట్టుబడి యజమానుదారులు ఈ ఆటను ఒక సహేతుకమైన శైలి లో మలుచుకునేలా ఆలోచించారు,దీని వలన ఆట యొక్క నియమాలు గుర్తు ఉన్నవాల్లే రాణించగలరు."
+"लिहाजा जब उपनिवेश के गुलाम लोग क्रिकेट खेलने लगे ओर अकसर उनसे बेहतर खेलने लगे; इतना ही नहीं कई बार उन्हें हराने में भी सफल रहे, तो उन्हें गंभीर चिंता होने लगी।","కాబట్టి కాలనీలోని బానిస ప్రజలు క్రికెట్ ఆడటం మొదలుపెట్టినప్పుడు మరియు వారి కంటే బాగా ఆడటం ప్రారంభించినప్పుడు; ఇది మాత్రమే కాదు, కాలనీవాసులు వారిని చాలాసార్లు ఓడించడంలో కూడా విజయవంతమయ్యారు. అందువల్ల వారిలో ఆందోళన  ప్రారంభమైంది."
+इस तरह क्रिकेट का खेल उपनिवेशवाद ओर राष्ट्रवाद की राजनीति से जुड़ गया।,ఈ విధంగా క్రికెట్ ఆట వలసవాదం మరియు జాతీయవాద రాజకీయాలతో ముడిపడి ఉంది.
+उपनिवेशों के अंदर खेल का अपना इतिहास भी पेचीदा रहा।,కాలనీలలోని ఆట యొక్క సొంత చరిత్ర కూడా చమత్కారంగా ఉంది.
+"जैसा कि आप अध्याय 7 में देखेंगे, क्रिकेट जाति, क्षेत्र, समुदाय व राष्ट्र की राजनीति से जुड़ गया।","7 వ అధ్యాయంలో మీరు చూడబోతున్నట్లుగా, క్రికెట్ కులం, ప్రాంతం, సమాజం మరియు దేశం యొక్క రాజకీయాలతో సంబంధం కలిగి ఉంది."
+राष्ट्रीय खेल के रूप में क्रिकेट का उभरना कई दशकों के ऐतिहासिक विकास का परिणाम था।,జాతీయ క్రీడగా క్రికెట్ ఆవిర్భావం అనేక దశాబ్దాల చారిత్రక అభివృద్ధి ఫలితంగా ఉంది.
+क्रिकेट के बाद हम पहनावे की ओर बढेंगे (अध्याय 8)।,"క్రికెట్ తరువాత, మేము దుస్తులు వైపు వెళ్తాము (అధ్యాయం 8)."
+आप देखेंगे कि पहनावे के इतिहास से हमें विभिन्‍न समाजों के इतिहास के बारे कितना कुछ पता चलता है।,వివిధ సమాజాల చరిత్ర గురించి దుస్తుల చరిత్ర మనకు ఎంత చెబుతుందో మీరు చూస్తారు.
+"लोग जो कपडे पहनते हैं, उन पर समाज की रीति-नीतियों की छाप होती है।","ప్రజలు ధరించే బట్టలపై సమాజం, కస్టమ్స్ మరియు పాలసీల గుర్తు ఉంది."
+"उनसे हमें सुंदरता, मर्यादा व उचित-अनुचित आचार-व्यवहार के उनके खयालात का पता चलता है।","వారి అందం, గౌరవం మరియు సరైన మరియు అనుచితమైన ప్రవర్తన గురించి వారి ఆలోచనలను మనం తెలుసుకుంటాము."
+समाज के बदलने से ये रीतियाँ-नीतियाँ भी बदलती हैं।,"సమాజం మారిన కొద్దీ ఈ ఆచారాలు, విధానాలు కూడా మారుతాయి."
+लेकिन समाज के रस्मों-रिवाज और पहनावे-ओढावे में बदलाव के पीछे लंबी जद्दोजहद होती है।,కానీ సమాజంలోని ఆచారాలు మరియు ఆచారాల మార్పు వెనుక సుదీర్ఘ పోరాటం ఉంది.
+"इनका एक इतिहास होता है, ये स्वाभाविक तौर पर, यूँ ही बस, हो नहीं जाते।","వారికి చరిత్ర ఉంది, అవి సహజంగానే జరగవు."
+अध्याय 8 इसी इतिहास से आपका परिचय कराएगा।,8 వ అధ్యాయం ఈ చరిత్రను మీకు పరిచయం చేస్తుంది.
+आप पढेंगे कि इंग्लैंड व भारत में पहनावे में हुए बदलाव किस तरह इन देशों में चल रहे सामाजिक आंदोलनों और आर्थिक परिवर्तनों से प्रभावित हुए।,మీరు ఇంగ్లాండ్ మరియు భారతదేశంలో చదువుతారు ఈ  దేశాలలో కొనసాగుతున్న  సామాజిక ఉద్యమాలు మరియు ఆర్థిక మార్పుల ద్వారా మార్పులు ఎలా ప్రభావితమయ్యాయి.
+"आप एक बार फिर देखेंगे कि पहनावा भी उपनिवेशवादी व राष्ट्रवादी, जाति और वर्ग की राजनीति से किस गहराई से जुड़ा है।","ఈ దుస్తులు వలసరాజ్య మరియు జాతీయవాద, కుల, వర్గ రాజకీయాలతో ఎంత లోతుగా ముడిపడి ఉన్నాయో మీరు మరోసారి చూస్తారు."
+पहनावे के इतिहास पर थोड़ा गौर करें तो स्वदेशी की राजनीति व चरखे के प्रतीक में हमें नए अर्थ खुलते दिखेंगे।,"దుస్తుల చరిత్రను మనం కొద్దిగా పరిశీలిస్తే, స్వదేశీ రాజకీయాలు మరియు చార్ఖల చిహ్నంలో కొత్త అర్థాలను చూస్తాము."
+"शायद इससे हमें महात्मा गांधी को भी बेहतर समझने का मौका मिले क्‍योंकि वह अकेले ऐसे इंसान थे, जो न सिर्फ कपड़ों की राजनीति के प्रति निहायत सजग थे, बल्कि उन्होंने इस पर जमकर लिखा भी।","మహాత్మా గాంధీని బాగా అర్థం చేసుకోవడానికి ఇది మనకు అవకాశాన్ని ఇస్తుంది, ఎందుకంటే అతను బట్టల రాజకీయాల గురించి చాలా స్పృహ కలిగి ఉండటమే కాదు, దానిపై తీవ్రంగా రాశాడు."
+अगर आप इन दो-एक चीज़ों के इतिहास को समझने लगें तो शायद अपनी ज़िंदगी के ऐसे पहलुओं का इतिहास खुद टटोलने लगेंगे जिन्हें अब तक आपने साधारण मानकर अनदेखा कर दिया था।,"మీరు ఈ రెండు విషయాల చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడం ప్రారంభిస్తే, బహుశా మీ జీవితంలోని ఈ అంశాలు ఇప్పటివరకు మీరు మామూలుగా విస్మరించిన చరిత్రను శోధించడం ప్రారంభమవుతుంది."
+इतिहास और खेल : क्रिकेट की कहानी,చరిత్ర మరియు క్రీడలు: ది స్టోరీ ఆఫ్ క్రికెట్.
+क्रिकेट इंग्लैंड में 500 साल पहले अलग-अलग नियमों के तहत खेले जा रहे गेंद-डंडे के खेलों से पैदा हुआ।,500 సంవత్సరాల క్రితం వేర్వేరు నిబంధనల ప్రకారం ఆడిన బాల్-పోల్ ఆటల నుండి క్రికెట్ ఇంగ్లాండ్‌లో ఉద్భవించింది.
+"बैट' अंग्रेज़ी का एक पुराना शब्द है, जिसका सीधा अर्थ है 'डंडा' या “कुंदा'।","బాట్' అనేది పాత ఆంగ్ల పదం, దీని అర్థం నేరుగా 'దండా' లేదా ""కుండా""."
+सत्रहवीं सदी में एक खेल के रूप में क्रिकेट की आम पहचान बन चुकी थी और यह इतना लोकप्रिय हो चुका था कि रविवार को चर्च न जाकर मैच खेलने के लिए इसके दीवानों पर जुर्माना लगाया जाता था।,"పదిహేడవ శతాబ్దంలో క్రికెట్ ఒక క్రీడగా ఒక సాధారణ గుర్తింపుగా మారింది, మరియు ఇది చాలా ప్రాచుర్యం పొందింది, ఆదివారాలు చర్చి ఆడనందుకు దాని అభిమానులకు జరిమానా విధించబడింది."
+अठारहवीं सदी के मध्य तक बल्ले की बनावट हॉकी-स्टिक की तरह नीचे से मुंडी होती थी।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం మధ్య నాటికి, బ్యాట్ యొక్క శరీరం క్రింద నుండి హాకీ-స్టిక్ ఆకారంలో ఉంది."
+"इसकी सीधी-सी वजह ये थी कि बॉल लुढ़का कर, अंडरआर्म, फेंकी जाती थी ओर बैट के निचले सिरे का घुमाव बल्‍लेबाज़्ञ को गेंद से संपर्क साधने में मदद करता था।","దీనికి సాధారణ కారణం ఏమిటంటే, బంతిని రోల్ చేయడం, అండర్ ఆర్మ్ చేయడం మరియు బ్యాట్ యొక్క దిగువ చివర తిప్పడం వంటివి బ్యాట్స్‌మన్‌కు బంతితో సంబంధం కలిగి ఉండటానికి సహాయపడతాయి."
+"इंग्लैंड के गाँवों से उठकर यह खेल केसे और कब बडे शहरों के विशाल स्टेडियम में खेला जानेवाला आधुनिक खेल बन गया, यह इतिहास का एक दिलचस्प विषय है, क्‍योंकि इतिहास का एक इस्तेमाल तो यही है कि वह हमें वर्तमान के बनने की कहानी बताए।","ఇంగ్లాండ్ గ్రామాల నుండి లేచి, ఈ ఆట ఎలా మరియు ఎప్పుడు పెద్ద నగరాలు అనే భారీ స్టేడియంలో ఆడిన ఆధునిక ఆటగా మారింది, ఇది చరిత్ర యొక్క ఆసక్తికరమైన విషయం, ఎందుకంటే చరిత్ర యొక్క ఒక ఉపయోగం ప్రస్తుత కథను మాకు చెప్పడం."
+"खेल हमारी मौजूदा ज़िंदगी का एक अहम हिस्सा है-इसके ज़रिए हम अपना मनोरंजन करते हैं, एक दूसरे से होड़ लेते हैं, खुद को फ़िट रखते हैं और अपनी सामाजिक तरफ़दारी भी व्यक्त करते हैं।","క్రీడలు మన ప్రస్తుత జీవితంలో ఒక ముఖ్యమైన భాగం - దీని ద్వారా మనం మనల్ని అలరిస్తాము, ఒకదానితో ఒకటి పోటీ పడతాము, మనల్ని మనం ఫిట్‌గా ఉంచుకుంటాము మరియు మన సామాజిక వ్యూహాన్ని కూడా తెలియజేస్తాము."
+अगर आज के दिन लाखों-करोड़ों हिन्दुस्तानी सब-कुछ छोड-छाडकर भारतीय टीम को टेस्ट या एकदिवसीय मैच खेलते देखने में जुट जाते हैं तो यह जानना ज़रूरी लगता है कि दक्षिण-पूर्व इंग्लैंड में खोजा गया यह गेंद-डंडे का खेल आखिर भारतीय उपमहाद्वीप का जुनून कैसे बन गया।,"ఈ రోజున, లక్షలాది మరియు మిలియన్ల మంది భారతీయులు టెస్ట్ లేదా వన్డే ఆడుతున్న భారత జట్టును చూడటానికి అన్నింటినీ విడిచిపెడితే, ఆగ్నేయ ఇంగ్లాండ్‌లో కనుగొనబడిన ఈ బంతి ఆట చివరకు భారత ఉపఖండం అని తెలుసుకోవడం ముఖ్యం."
+इस खेल की कहानी इसलिए भी दिलचस्प है क्योंकि एक ओर जहाँ उपनिवेशवाद व राष्ट्रवाद की बडी कहानी इससे जुड़ी है तो दूसरी ओर धर्म व जाति की राजनीति ने भी एक हद तक इसका स्वरूप गढा।,"యొక్క అభిరుచి మారింది ఈ ఆట యొక్క కథ కూడా ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఒక వైపు, వలసవాదం మరియు జాతీయవాదం యొక్క పెద్ద కథ దానితో ముడిపడి ఉండగా, మరోవైపు, మతం మరియు కుల రాజకీయాలు కూడా దానిని కొంతవరకు ఆకృతి చేశాయి."
+क्रिकेट के इस इतिहास में पहले हम इंग्लैंड में इसके विकास को देखेंगे ओर उस समय प्रचलित शारीरिक चुस्ती व प्रशिक्षण की संस्कृति का भी जायज़ा लेंगे।,"ఈ క్రికెట్ చరిత్రలో, మొదట మేము ఇంగ్లాండ్‌లో దాని అభివృద్ధిని చూస్తాము మరియు ఆ సమయంలో ప్రబలంగా ఉన్న శారీరక దృ  త్వం మరియు శిక్షణ యొక్క సంస్కృతిని కూడా పరిశీలిస్తాము."
+तब हम भारत का रुख करते हुए क्रिकेट को यहाँ अपनाये जाने से लेकर इसमें हुए आधुनिक बदलावों तक की चर्चा करेंगे।,భారతదేశం నుండి ఇక్కడ క్రికెట్ స్వీకరణకు మరియు దానిలో ఆధునిక మార్పుల గురించి మాట్లాడుతాము.
+हरेक खंड में हम देखेंगे कि खेल का इतिहास किस तरह सामाजिक इतिहास से नथा-गुथा है।,ప్రతి విభాగంలో క్రీడల చరిత్ర సామాజిక చరిత్రకు ఎలా సంబంధం కలిగిస్తుందో చూద్దాం.
+1 इंग्लेंड में खेल के रूप में क्रिकेट का ऐतिहासिक विकास,1 ఇంగ్లాండ్‌లో క్రికెట్‌ను ఒక ఆటగా చారిత్రక అభివృద్ధి.
+"अठारहवीं व उन्‍नीसवीं सदी के इंग्लैंड के सामाजिक और राजनीतिक इतिहास ने क्रिकेट को इसका अनोखा स्वरूप प्रदान किया, क्‍योंकि यह क्रिकेट का शुरुआती दौर था।","పద్దెనిమిదవ మరియు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దపు సామాజిక మరియు రాజకీయ చరిత్ర క్రికెట్‌కు దాని ప్రత్యేకమైన రూపాన్ని ఇచ్చింది, ఎందుకంటే ఇది క్రికెట్ యొక్క ప్రారంభ దశ."
+मिसाल के तौर पर यह सिर्फ़ टेस्ट क्रिकेट का ही अजूबा है कि खेल पाँच दिन तक लगातार चले और कोई नतीजा न निकले।,"ఉదాహరణకు, ఇది టెస్ట్ క్రికెట్ యొక్క అద్భుతం, ఆట ఐదు రోజులు ఉంటుంది మరియు ఫలితం ఉండదు."
+किसी भी अन्य आधुनिक खेल के खत्म होने में इससे आधा वक़्त भी नहीं लगता।,మరే ఇతర ఆధునిక ఆటను పూర్తి చేయడానికి సగం సమయం పట్టదు.
+फुटबॉल मैच करीब डेढ घंटे चलता है।,ఫుట్‌బాల్ మ్యాచ్ సుమారు ఒకటిన్నర గంటలు ఉంటుంది.
+"गेंद व बल्ले से खेले जाने वाले बेसबॉल जैसे आधुनिक ज़माने के लिहाज़ से अपेक्षाकृत लंबे खेल में भी उतने समय में नौ पारियाँ हो जाती हैं जितने में क्रिकेट के लघु संस्करण, यानी एकदिवसीय मैच, की एक पारी हो पाती है।","ఆధునిక కాలంలో, బంతి మరియు బ్యాట్‌తో ఆడే బేస్ బాల్ వంటివి, సాపేక్షంగా సుదీర్ఘ ఆటలో ఒకేసారి తొమ్మిది ఇన్నింగ్స్‌లు ఉన్నాయి, దీనిలో క్రికెట్ యొక్క చిన్న వెర్షన్ ఇన్నింగ్స్, వన్డే మ్యాచ్ జరుగుతుంది."
+क्रिकेट की एक और दिलचस्प ख़ासियत यह है कि पिच की लंबाई तो तय- 22 गज़-होती है पर मैदान का आकार-प्रकार एक-सा नहीं होता।,"క్రికెట్ యొక్క మరో ఆసక్తికరమైన లక్షణం ఏమిటంటే పిచ్ యొక్క పొడవు -22 గజాలు స్థిరంగా ఉంది, కానీ మైదానం పరిమాణం ఒకేలా ఉండదు."
+"हॉकी, फुटबॉल जैसे दूसरे टीम-खेलों में मैदान के आयाम तय होते हैं क्रिकेट में नहीं।","హాకీ, ఫుట్‌బాల్ వంటి ఇతర జట్టు-ఆటలలో, మైదానం యొక్క కొలతలు క్రికెట్‌లో కాకుండా స్థిరంగా ఉంటాయి."
+"ऐडीलेड ओवल की तरह मैदान अंडाकार हो सकता है, तो चेन्नई के चेपॉक की तरह लगभग गोल भी।","మైదానం అడిలైడ్ ఓవల్ లాగా అండాకారంగా ఉంటుంది, చెన్నైలోని చెపాక్ వలె దాదాపుగా గుండ్రంగా ఉంటుంది."
+"मेलबर्न क्रिकेट ग्राउंड में छक्का होने के लिए गेंद को काफ़ी दूरी तय करनी पड़ती है, जबकि दिल्‍ली के फ़िरोज़शाह कोटला में थोडे प्रयास में ही गेंद सीमा-रेखा के पार जाकर गिरती है।","మెల్బోర్న్ క్రికెట్ మైదానంలో, బంతి సిక్సర్ పొందడానికి చాలా దూరం ప్రయాణించాల్సి ఉండగా,  డెల్హి యొక్క ఫిరోజేషా కోట్లాలో, బంతి తక్కువ ప్రయత్నంతో బౌండరీ రేఖపైకి వస్తుంది."
+इन दोनों अजूबों के पीछे ऐतिहासिक कारण हैं।,ఈ రెండు అద్భుతాల వెనుక చారిత్రక కారణాలు ఉన్నాయి.
+"क़ायदा-क़ानून से बँधने वाले खेलों में क्रिकेट का नंबर अव्वल था, यानी, सॉकर व हॉकी जेसे बाक़ी खेलों के मुक़ाबले में क्रिकेट ने सबसे पहले अपने लिए नियम बनाए और वर्दियाँ भी अपनाईं।","చట్టాన్ని గౌరవించే క్రీడలలో క్రికెట్ ప్రథమ స్థానంలో ఉంది, అనగా సాకర్ మరియు హాకీ వంటి ఇతర క్రీడలతో పోలిస్తే, క్రికెట్ మొదట నియమాలను రూపొందించింది మరియు యూనిఫాంలను అవలంబించింది."
+“क्रिकेट के क़ानून' पहले-पहल 1744 ई. में लिखे गए।,క్రికెట్ చట్టాలు మొదట క్రీ.శ 1744 లో వ్రాయబడ్డాయి.
+"उनके मुताबिक, “हाज़िर शरीफ़ों में से दोनों प्रिंसिपल (कप्तान) दो अंपायर चुनेंगे, जिन्हें किसी भी विवाद को निपटाने का अंतिम अधिकार होगा।","అతని ప్రకారం, “ప్రస్తుత షరీఫ్ల నుండి, ప్రిన్సిపాల్ (కెప్టెన్) ఇద్దరూ ఇద్దరు అంపైర్లను ఎన్నుకుంటారు, వారికి ఏదైనా వివాదం పరిష్కరించడానికి తుది హక్కు ఉంటుంది."
+"स्टंप 22 इंच ऊँचे होंगे, उनके बीच की गिल्लियाँ 6 इंच की।","స్టంప్స్ 22 అంగుళాల ఎత్తు ఉంటుంది, వాటి మధ్య మొప్పలు 6 అంగుళాలు ఉంటాయి."
+"गेंद का वज़न 5 से 6 ऑंस के बीच होगा ' और स्टंप के बीच की दूरी 22 गज़् होगी"" | बल्ले के रूप व आकार पर कोई पाबंदी नहीं थी।",బంతి 5 మరియు 6 ఔన్స్ ల మధ్య బరువు ఉంటుంది మరియు స్టంప్‌ల మధ్య దూరం 22 గజాలు ఉంటుంది. బ్యాట్ యొక్క రూపం మరియు ఆకృతిపై ఎటువంటి పరిమితి లేదు.
+"ऐसा लगता है कि 40 नॉच या रन का स्कोर काफ़ी बड़ा होता था, शायद इसलिए कि गेंदबाज तेजी से बल्‍लेबाज़ के नंगे, पैडरहित पिंडलियों पर गेंद फेंकते थे।","40 నోట్లు లేదా పరుగుల స్కోరు చాలా పెద్దదిగా ఉన్నట్లు అనిపిస్తుంది, ఎందుకంటే బౌలర్లు బంతిని బ్యాట్స్ మాన్ యొక్క బేర్, ప్యాడ్లెస్ దూడల వద్ద వేగంగా విసిరేవారు."
+दुनिया का पहला क्रिकेट क्लब हैम्बल्डन में 1760 के दशक में बना और मेरिलिबॉन क्रिकेट क्लब (एमसीसी) की स्थापना 1787 में हुई।,ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి క్రికెట్ క్లబ్ 1760 లలో హాంబుల్డన్‌లో ఏర్పడింది మరియు మెర్లిబన్ క్రికెట్ క్లబ్ (ఎంసిసి) 1787 లో స్థాపించబడింది.
+इसके अगले साल ही एमसीसी ने क्रिकेट के नियमों में सुधार किए और उनका अभिभावक बन बैठा।,"మరుసటి సంవత్సరం, ఎంసిసి క్రికెట్ నియమాలను సంస్కరించారు మరియు వారి సంరక్షకులు అయ్యారు."
+"एमसीसी के सुधारों से खेल के रंग-ढंग में ढेर सारे परिवर्तन हुए, जिन्हें 18वीं सदी के दूसरे हिस्से में लागू किया गया।","ఎంసిసి యొక్క సంస్కరణలు ఆట యొక్క రంగులో చాలా మార్పులకు దారితీశాయి, ఇవి 18 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో అమలు చేయబడ్డాయి."
+1760 व 1770 के दशक में ज़मीन पर लुढ़काने की जगह गेंद को हवा में लहराकर आगे पटकने का चलन हो गया था।,"1760 మరియు 1770 లలో, భూమిపైకి వెళ్లడానికి బదులుగా, బంతిని మరింత గాలిలోకి కొట్టే ధోరణి ఉంది."
+"इससे गेंदबाज़ों को गेंद की लंबाई का विकल्प तो मिला ही, वे अब हवा में चकमा भी दे सकते थे और पहले से कहीं तेज़ गेंदें फेंक सकते थे।","దీనితో, బౌలర్లకు బంతి పొడవు యొక్క ఎంపిక ఇవ్వబడింది, ఇప్పుడు వారు కూడా గాలిలో ఓడించవచ్చు మరియు గతంలో కంటే వేగంగా బంతులను విసిరివేయగలరు."
+इससे स्पिन और स्विंग के लिए नए दरवाज़े खुले।,ఇది స్పిన్ మరియు స్వింగ్ కోసం కొత్త తలుపులు తెరిచింది.
+जवाब में बल्लेबाजों को अपनी टाइमिंग व शॉट चयन पर महारत हासिल करनी थी।,"ప్రతిస్పందనగా, బ్యాట్స్ మెన్ వారి టైమింగ్ మరియు షాట్ ఎంపికలో నైపుణ్యం సాధించాల్సి వచ్చింది."
+एक नतीजा तो फ़ौरन यह हुआ कि मुडे हुए बल्ले की जगह सीधे बल्ले ने ले ली।,"ఫలితంగా, బ్యాట్ నేరుగా బ్యాట్ ద్వారా భర్తీ చేయబడింది."
+"इन सबकी वजह से हुनर व तकनीक महत्वपूर्ण हो गए, जबकि ऊबड़-खाबड़ मैदान या शुद्ध ताकत की भूमिका कम हो गई।","ఇవన్నీ నైపుణ్యం మరియు సాంకేతికతకు దారితీశాయి, కఠినమైన భూమి లేదా స్వచ్ఛమైన బలం యొక్క పాత్ర తగ్గిపోయింది."
+गेंद का वज़न अब साढे पाँच से पौने छ: ओंस तक हो गया ओर बल्ले की चौड़ाई चार इंच कर दी गई।,బంతి బరువును ఐదున్నర నుండి ఆరున్నరకి పెంచారు మరియు బ్యాట్ యొక్క వెడల్పు నాలుగు అంగుళాలకు పెంచబడింది.
+यह तब हुआ जब एक बललेबाज़ ने अपनी पूरी पारी विकेट जितने चौड़े बल्‍ले से खेल डाली! पहला लेग बिफ़ोर विकेट (पगबाधा) नियम 1774 में प्रकाशित हुआ।,బాలెబాజ్ తన మొత్తం ఇన్నింగ్స్‌ను బ్యాట్‌తో వికెట్ అంత వెడల్పుతో ఆడినప్పుడు ఇది జరిగింది! మొదటి లెగ్ బిఫోర్ వికెట్ (పగ్బాధ) నియమాలు 1774 లో ప్రచురించబడ్డాయి.
+लगभग उसी समय तीसरे स्टंप का चलन भी हुआ।,"అదే సమయంలో, మూడవ స్టంప్ కూడా ఆడారు."
+1780 तक बडे मैचों की अवधि तीन दिन की हो गई थी और इसी साल छ: सीवन वाली क्रिकेट बॉल भी अस्तित्व में आई।,"1780 నాటికి, పెద్ద మ్యాచ్‌ల వ్యవధి మూడు రోజులు అయ్యింది మరియు అదే సంవత్సరంలో ఆరు-సీమ్ క్రికెట్ బంతి కూడా ఉనికిలోకి వచ్చింది."
+उन्‍नीसवीं सदी में ढेर सारे बदलाव हुए।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో చాలా మార్పులు కనిపించాయి.
+"वाइड बॉल का नियम लागू हुआ, गेंद का सटीक व्यास तय किया गया, चोट से बचाने के लिए पेड व दस्ताने जेसे हिफ़ाज़ती उपकरण उपलब्ध हुए, बाउंड़ी की शुरुआत हुई, जबकि पहले हरेक रन दौड़ कर लेना पड़ता था, और सबसे अहम बात, ओवरआर्म बोलिंग कानूनी ठहरायी गई।","విస్తృత బంతి యొక్క నియమం వర్తింపజేయబడింది, బంతి యొక్క ఖచ్చితమైన వ్యాసం పరిష్కరించబడింది, గాయం నివారించడానికి చెట్లు మరియు చేతి తొడుగులు వంటి రక్షణ పరికరాలు అందించబడ్డాయి, బౌన్స్ ప్రారంభమైంది, ప్రతి పరుగును మొదట అమలు చేయాల్సి ఉంటుంది, మరియు ముఖ్యంగా, అతిగా బోలింగ్ చట్టబద్ధం చేయబడింది."
+"पर अठारहवीं सदी में क्रिकेट पूर्व-औद्योगिक खेल रहा, जिसे परिपक्व होने के लिए औद्योगिक क्रांति, यानी 19वीं सदी के दूसरे हिस्से का इंतज़ार करना पड़ा।","కానీ పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో క్రికెట్ పారిశ్రామిక పూర్వ ఆటగా మిగిలిపోయింది, ఇది 19 వ శతాబ్దం రెండవ భాగం అయిన పారిశ్రామిక విప్లవం పరిపక్వం చెందడానికి వేచి ఉండాల్సి వచ్చింది."
+अपने इस खास इतिहास के चलते क्रिकेट में भूत-वर्तमान दोनों की विशेषताएँ शामिल हैं।,"ప్రత్యేక చరిత్ర కారణంగా, క్రికెట్‌లో గత మరియు ప్రస్తుత లక్షణాలు రెండూ ఉన్నాయి."
+क्रिकेट की ग्रामीण जड़ों की पुष्टि टेस्ट मैच की अवधि से भी हो जाती है।,టెస్ట్ మ్యాచ్ వ్యవధి ద్వారా క్రికెట్ గ్రామీణ మూలాలు కూడా ధృవీకరించబడ్డాయి.
+शुरू में क्रिकेट मैच की समय-सीमा नहीं होती थी।,ప్రారంభంలో క్రికెట్ మ్యాచ్‌కు కాలపరిమితి లేదు.
+खेल तब तक चलता था जब तक एक टीम दूसरी को दोबारा पूरा आउट न कर दे।,ఒక జట్టు మరొక జట్టు  లో ని అందరు ఆటగాళ్లు నిష్క్రమించే  వరకు ఆట కొనసాగింది.
+ग्रामीण ज़िंदगी की रफ़्तार धीमी थी और क्रिकेट के नियम औद्योगिक क्रांति से पहले बनाए गए थे।,గ్రామాలలో జీవన వేగం నెమ్మదిగా ఉండేది మరియు క్రికెట్ యొక్క నియమాల వలన పారిశ్రామిక విప్లవం ముందులా మరల రూపుదిద్దుకున్నాయి.
+"आधुनिक फैक्ट्री का मतलब था कि लोगों को घंटे, दिहाडी या हफ्ते के हिसाब से काम के पैसे मिलते थे: फुटबॉल या हॉकी जैसे खेलों की संहिताएँ औद्योगिक क्रांति के बाद बनीं, लिहाज़ा उनकी कठोर समय-सीमाएँ औद्योगिक शहरी ज़िंदगी के रूटीन को ध्यान में रखकर बनाई गईं।","ఆధునిక కర్మాగారం అంటే ప్రజలు గంటకు, రోజుకు లేదా వారానికి పని కోసం చెల్లించారు: పారిశ్రామిక విప్లవం తరువాత ఫుట్‌బాల్ లేదా హాకీ వంటి క్రీడల సంకేతాలు తయారు చేయబడ్డాయి, కాబట్టి పారిశ్రామిక పట్టణ జీవిత దినచర్యలను దృష్టిలో ఉంచుకుని వారి కఠినమైన సమయపాలన రూపొందించబడింది."
+उसी तरह क्रिकेट में मैदान के आकार का अस्पष्ट होना उसकी ग्रामीण शुरुआत का सबूत है।,"అదేవిధంగా, క్రికెట్‌లో మైదానం యొక్క అస్పష్టమైన ఆకారం అతని గ్రామీణ ప్రారంభానికి రుజువు."
+क्रिकेट मूलतः गाँव के कॉमन्स में खेला जाता था।,క్రికెట్ మొదట గ్రామ కామన్స్ లో ఆడబడింది.
+कॉमन्स ऐसे सार्वजनिक और खुले मैदान थे जिनपर पूरे समुदाय का साझा हक़ होता था।,కామన్స్ మొత్తం సమాజానికి ఉమ్మడి హక్కు ఉన్న బహిరంగ మరియు బహిరంగ మైదానాలు.
+"कॉमन्स का आकार हरेक गाँव में अलग-अलग होता था, इसलिए न तो बाउंड्री तय थी और न ही चौके।","ప్రతి గ్రామంలో కామన్స్ పరిమాణం భిన్నంగా ఉంటుంది, కాబట్టి సరిహద్దును నిర్ణయించలేదు లేదా ఫోర్లు చేయలేదు."
+"जब गेंद भीड़ में घुस जाती तो लोग क्षेत्ररक्षक या फ़ील्डर के लिए रास्ता बना देते थे, ताकि वह आकर गेंद वापस ले जाए।","బంతి జనంలోకి ప్రవేశించినప్పుడు, ప్రజలు ఫీల్డర్ లేదా ఫీల్డర్‌కు మార్గం చూపించారు, తద్వారా అతను వచ్చి బంతిని వెనక్కి తీసుకుంటాడు."
+"जब सीमा-रेखा क्रिकेट की नियमावली का हिस्सा बनी तब भी, विकेट से उसकी दूरी तय नहीं की गई।","బౌండరీ లైన్ క్రికెట్ నిబంధనలలో భాగమైనప్పటికీ, వికెట్ నుండి అతని దూరం నిర్ణయించబడలేదు."
+नियम सिर्फ़ यह कहता है कि “अंपायर दोनों कप्तानों से सलाह कर के खेल के इलाके की सीमा तय करेगा।,ఇద్దరు కెప్టెన్లను సంప్రదించిన తరువాత అంపైర్ ఆట స్థలం యొక్క సరిహద్దును నిర్ణయిస్తాడు అని నియమం పేర్కొంది.
+खेल के औजारों को देखें तो पता चलता है कि वक्‍त के साथ बदलने के बावजूद क्रिकेट अपनी ग्रामीण इंग्लैंड की जडों के प्रति वफ़ादार रहा।,"మేము ఆట యొక్క సాధనాలను పరిశీలిస్తే, కాలక్రమేణా మారినప్పటికీ, క్రికెట్ దాని గ్రామీణ ఇంగ్లాండ్ మూలాలకు విధేయత చూపిస్తుందని ఇది చూపిస్తుంది."
+क्रिकेट के सबसे ज़रूरी उपकरण प्रकृति में उपलब्ध पूर्व-औद्योगिक सामग्री से बनते हैं।,క్రికెట్ యొక్క అతి ముఖ్యమైన పరికరాలు ప్రకృతిలో లభించే పారిశ్రామిక పూర్వ పదార్థాల నుండి తయారు చేయబడతాయి.
+"बल्‍ला, स्टंप व गिल्लियाँ लकड़ी से बनती हैं, जबकि गेंद चमडे, सुतली (ट्वाइन) और काग (कॉर्क) से।","గబ్బిలాలు, స్టంప్‌లు మరియు బెయిల్స్ చెక్కతో తయారు చేయబడతాయి, బంతులు తోలు, పురిబెట్టు మరియు కార్క్‌తో తయారు చేయబడతాయి."
+"आज भी बल्‍ला और गेंद हाथ से ही बनते हैं, मशीन से नहीं।","నేటికీ, గబ్బిలాలు మరియు బంతులను చేతితో తయారు చేస్తారు, యంత్రం ద్వారా కాదు."
+बल्ले की सामग्री अलबत्ता वक्‍त के साथ बदली।,అయితే బ్యాట్ మెటీరియల్ కాలంతో మారుతుంది.
+किसी ज़माने में इसे लकड़ी के एक साबुत टुकडे से बनाया जाता था।,ఒక సమయంలో ఇది మొత్తం చెక్కతో తయారు చేయబడింది.
+लेकिन अब इसके दो हिस्से होते हैं - ब्लेड या फट्टा जो विलो (बैद) नामक पेड़ से बनता है और हत्था जो बेंत से बनता हेै।,"కానీ ఇప్పుడు దీనికి రెండు భాగాలు ఉన్నాయి - బ్లేడ్, లేదా బ్లేడ్, ఇది విల్లో (బెయిడ్) అనే చెట్టు నుండి తయారవుతుంది మరియు చెరకు నుండి తయారు చేయబడిన చేతి."
+बेंत तब जाकर उपलब्ध हुई जब यूरोपीय उपनिवेशकारों व कंपनियों ने खुद को एशिया में जमाया।,యూరోపియన్ వలసవాదులు మరియు కంపెనీలు ఆసియాలో తమను తాము స్థాపించుకున్నప్పుడు చెరకు అందుబాటులోకి వచ్చింది.
+"गोल्फ़ और टेनिस के विपरीत, क्रिकेट ने प्लास्टिक, फ़ायबर-शीशा या धातु-जेसी औद्योगिक या कृत्रिम सामग्री के इस्तेमाल को सिरे से नकारा है।","గోల్ఫ్ మరియు టెన్నిస్‌ల మాదిరిగా కాకుండా, ప్లాస్టిక్, ఫైబర్-గ్లాస్ లేదా మెటల్-జెసి పారిశ్రామిక లేదా సింథటిక్ పదార్థాల వాడకాన్ని క్రికెట్ తీవ్రంగా ఖండించింది."
+जब ऑस्ट्रेलियाई क्रिकेटर डेनिस लिली ने एल्युमीनियम के बल्ले से खेलने की कोशिश की तो अंपायरों ने उसे अवैध करार दिया।,"ఆస్ట్రేలియా క్రికెటర్ డెన్నిస్ లిల్లీ అల్యూమినియం బ్యాట్‌తో ఆడటానికి ప్రయత్నించినప్పుడు, అంపైర్లు అతన్ని చట్టవిరుద్ధం అని పిలిచారు."
+दूसरी ओर हिफ़ाज़ती साज़-सामान पर तकनीकी बदलाव का सीधा असर पडा है।,"మరోవైపు, రక్షణ పరికరాలపై సాంకేతిక మార్పుల యొక్క ప్రత్యక్ష ప్రభావం ఉంది."
+"वल्केनाइज़्ड रबड़॒ की खोज के बाद पैड पहनने का रिवाज 1848 में चला, जल्द ही दस्ताने भी बने और धातु, सिन्थेटिक व हल्की सामग्री से बने हेलमेट के बिना तो आधुनिक क्रिकेट की कल्पना ही असंभव है।","ప్యాడ్లు ధరించే ఆచారం 1848 లో వల్కనైజ్డ్ రబ్బరును కనుగొన్న తరువాత, త్వరలో చేతి తొడుగులు తయారు చేసింది, మరియు లోహం, సింథటిక్ మరియు తేలికపాటి పదార్థాలతో తయారు చేసిన హెల్మెట్ లేకుండా, ఆధునిక క్రికెట్‌ను ఊహించలేము."
+1.1 क्रिकेट और विक्टोरियाई इंग्लैंड,1.1 క్రికెట్ మరియు విక్టోరియన్ ఇంగ్లాండ్.
+इंग्लैंड में क्रिकेट के आयोजन पर अंग्रेज़ी समाज की छाप साफ़ है।,ఇంగ్లాండ్‌లో క్రికెట్ సంస్థపై ఆంగ్ల సమాజం యొక్క ముద్ర స్పష్టంగా ఉంది.
+"अमीरों को, जो मज़े के लिए क्रिकेट खेलते थे, 'शौकिया' खिलाड़ी कहा गया और अपनी रोज़ी-रोटी के लिए खेलनेवाले गरीबों को 'पेशेवर' (प्रोफ़ेशनल) कहा गया।",వినోదం కోసం క్రికెట్ ఆడే ధనికులను 'టెత్సాహిక' ఆటగాళ్ళు మరియు వారి జీవనోపాధి కోసం ఆడిన పేదలను 'నిపుణులు' అని పిలుస్తారు.
+"अमीर शौक़िया दो कारणों से थे; एक, यह खेल उनके लिए एक तरह का मनोरंजन था - खेलने के आनंद के लिए न कि पैसे के लिए खेलना नवाबी ठाठ की निशानी था।","ధనిక అభిరుచి గలవారు రెండు కారణాల వల్ల అక్కడ ఉన్నారు; ఒకటి, ఆట అతనికి వినోదం యొక్క ఒక రూపం - ఆడటం ఆనందించడం మరియు డబ్బు కోసం కాదు నవాబి చిక్ యొక్క సంకేతం."
+"दूसरे, खेल में अमीरों को लुभा सकने लायक पैसा भी नहीं था।","రెండవది, క్రీడలలో గొప్పవారిని ఆకర్షించడానికి తగినంత డబ్బు కూడా లేదు."
+"पेशेवर खिलाडियों का मेहनताना वज़ीफ़ा, चंदे, या गेट पर इकट्ठा किए गए पैसे से दिया जाता था।","ప్రొఫెషనల్ ఆటగాళ్లకు వారి స్టైఫండ్, డబ్బు లేదా గేట్ వద్ద సేకరించిన డబ్బు చెల్లించారు."
+मौसमी होने के कारण खेल से साल भर का रोज़गार तो नहीं मिल सकता था।,"వాతావరణం కారణంగా, ఈ క్రీడకు ఏడాది పొడవునా ఉపాధి లభించలేదు."
+"जाडे के महीनों, यानी ऑफ़-सीज़न में, ज़्यादातर पेशेवर खिलाड़ी खदानों में काम करते थे या कहीं और मज़दूरी करते थे।","శీతాకాలంలో, అంటే, ఆఫ్-సీజన్లో, చాలా మంది ప్రొఫెషనల్ ఆటగాళ్ళు గనులలో పనిచేశారు లేదా మరెక్కడా పనిచేశారు."
+शौकीनों की सामाजिक श्रेष्ठता क्रिकेट की परंपरा का हिस्सा बन गई।,ఆమ త్సాహికుల సామాజిక ఆధిపత్యం క్రికెట్ సంప్రదాయంలో భాగమైంది.
+शौक़ीनों को जहाँ 'जेंट्लमेन' की उपाधि दी गई तो पेशेवरों को 'खिलाडी ' ('प्लेयर्स ') का अदना-सा नाम मिला।,"టె త్సాహికులకు 'జెంటిల్మెన్' అనే బిరుదు ఇవ్వబడినప్పుడు, అప్పుడు నిపుణులకు 'ఆటగాళ్ళు' అనే పేరు వచ్చింది."
+मैदान में घुसने के उनके प्रवेश-द्वार भी अलग-अलग थे।,మైదానంలోకి ప్రవేశించడానికి వారి ప్రవేశం కూడా భిన్నంగా ఉంది.
+"शोकीन जहाँ बललेबाज़ हुआ करते वहीं खेल में असली मशक्कत ओर ऊर्जा वाले काम, जैसे तेज़ गेंदबाज़ी, खिलाड़ियों के हिस्से आते थे।","షాకర్లు బౌలర్‌గా ఉండే చోట, ఆటగాళ్ళు ఫాస్ట్ బౌలింగ్ వంటి ఆటలో నిజమైన కృషి మరియు శక్తిని కలిగి ఉండేవారు."
+"क्रिकेट में संदेह का लाभ (बेनेफ़िट ऑफ़ डाउट) हमेशा बल्‍लेबाज़ को क्‍यों मिलता है, उसकी एक वजह यह भी है।",క్రికెట్‌లోబ్యాట్స్‌మన్‌కు ఎప్పుడూ సందేహాల ప్రయోజనం రావడానికి ఇది ఒక కారణం.
+क्रिकेट बल्‍लेबाज़ो का ही खेल इसीलिए बना क्‍योंकि नियम बनाते समय बल्लेबाजी करनेवाले 'जेंटलमेन' को तरजीह दी गई।,"క్రికెట్ అనేది బ్యాట్స్ మెన్ యొక్క ఆట, ఎందుకంటే నియమాలను రూపొందించేటప్పుడు బ్యాటింగ్ చేసిన 'జెంటిల్మెన్'లకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడింది."
+"शौक़िया खिलाडियों की सामाजिक श्रेष्ठता का ही नतीजा था कि टीम का कप्तान पारंपरिक तौर पर बल्लेबाज ही होता था: इसलिए नहीं कि बललेबाज़ कुदरती तौर पर बेहतर कप्तान होते थे, बल्कि इसलिए कि बल्‍लेबाज़ तो आम तौर पर 'जेंटलमेन' ही होते थे।","టె  త్సాహికుల సాంఘిక ఆధిపత్యం జట్టు కెప్టెన్సాంప్రదాయకంగా ఒక బ్యాట్స్ మాన్ అనే వాస్తవం యొక్క ఫలితం: ఎందుకంటే బ్యాట్స్ మెన్ సహజంగానే మంచి కెప్టెన్లు కాదు, కానీ బ్యాట్స్ మెన్ సాధారణంగా 'పెద్దమనుషులు'."
+"चाहे क्लब की टीम हो या राष्ट्रीय टीम, कप्तान तो शौकिया खिलाड़ी ही होता था।","ఇది క్లబ్ జట్టు లేదా జాతీయ జట్టు అయినా, కెప్టెన్ ఒక టె త్సాహిక ఆటగాడు."
+1930 के दशक में जाकर पहली बार अंग्रेज़ी टीम की कप्तानी किसी पेशेवर खिलाडी -यॉर्कशायर के बल्‍लेबाज़ लेन हटन-ने की।,"1930 లలో మొదటిసారిగా, ఇంగ్లీష్ జట్టుకు ప్రొఫెషనల్ ప్లేయర్ - యార్క్‌షైర్ బ్యాట్స్ మాన్ లెన్ హట్టన్ నాయకత్వం వహించాడు."
+अकसर कहा जाता है कि “वाटरलू का युद्ध ईटन के खेल के मैदान में जीता गया'।,వాటర్లూ యుద్ధం ఈటన్ ఆట స్థలంలో గెలిచింది అని తరచూ చెబుతారు.
+इसका अर्थ यह है कि ब्रिटेन की सैनिक सफलता का राज़ उसके पब्लिक स्कूल के बच्चों को सिखाए गए मूल्यों में था।,దీని అర్థం బ్రిటన్ యొక్క సైనిక విజయానికి రహస్యం దాని ప్రభుత్వ పాఠశాల పిల్లలకు నేర్పించిన విలువలలో ఉంది.
+"अंग्रेज़ी आवासीय विद्यालय में अंग्रेज लड़कों को शाही इंग्लैंड के तीन अहम संस्थानों-सेना, प्रशासनिक सेवा व चर्च में करियर के लिए प्रशिक्षित किया जाता था।","ఇంగ్లీష్ రెసిడెన్షియల్ పాఠశాలలో, బ్రిటిష్ అబ్బాయిలకు ఇంపీరియల్ ఇంగ్లాండ్ యొక్క మూడు ముఖ్యమైన సంస్థలలో - సైన్యం, పరిపాలనా సేవ మరియు చర్చిలలో కెరీర్ కోసం శిక్షణ ఇవ్వబడింది."
+"उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत तक टॉमस आर्नल्ड-जो मशहूर रग्बी स्कूल के हेडमास्टर होने के साथ-साथ आधुनिक पब्लिक स्कूल प्रणाली के प्रणेता थे-रग्बी व क्रिकेट जैसे खेलों को महज़ मैदानी खेल नहीं मानते थे बल्कि अंग्रेज़ लड़कों को अनुशासन, ऊँच-नीच का बोध, हुनर, स्वाभिमान की रीति-नीति ओर नेतृत्व क्षमता सिखाने का ज़रिया मानते थे।","పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ప్రసిద్ధ రగ్బీ పాఠశాల ప్రధానోపాధ్యాయుడు మరియు ఆధునిక ప్రభుత్వ పాఠశాల వ్యవస్థకు మార్గదర్శకుడైన టోమస్ ఆర్నాల్డ్ - రగ్బీ మరియు క్రికెట్ వంటి క్రీడలను కేవలం సాదా క్రీడలుగా మాత్రమే భావించలేదు, కానీ క్రమశిక్షణ, ఉన్నత స్థాయి బ్రిటిష్ కుర్రాళ్ళు , హునార్, ఆత్మగౌరవం మరియు నాయకత్వ నైపుణ్యాలను బోధించే సాధనంగా భావిస్తారు."
+इन्हीं गुणों पर तो ब्रितानी साम्राज्य को बनाने और चलाने का दारोमदार था।,ఈ లక్షణాలపైనే బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యాన్ని నిర్మించడానికి మరియు నడిపించడానికి ఆయన బాధ్యత వహించారు.
+"विक्टोरियाई साम्राज्य-निर्माता दूसरे देशों को जीतना निःस्वार्थ समाज सेवा मानते थे, क्योंकि उनसे हारने के बाद ही तो पिछडे समाज ब्रितानी कानून व पश्चिमी ज्ञान के संपर्क में आकर सभ्यता का सबक सीख सकते थे।","విక్టోరియన్ సామ్రాజ్యం-తయారీదారులు ఇతర దేశాలను నిస్వార్థ సామాజిక సేవను జయించాలని భావించారు, ఎందుకంటే వాటిని కోల్పోయిన తరువాత మాత్రమే, వెనుకబడిన సమాజాలు బ్రిటిష్ చట్టం మరియు పాశ్చాత్య జ్ఞానంతో సంబంధంలోకి రావడం ద్వారా నాగరికత యొక్క పాఠాన్ని నేర్చుకోగలవు."
+"क्रिकेट ने अभिजात अंग्रेजों की इस आत्मछवि को पुष्ट करने में मदद की-ऐसा शौकिया खेल को बतोर आदर्श पेश करके हुआ, यानी खेल जहाँ फ़ायदे या जीत के लिए न होकर सिर्फ़ खेलने और स्पिरिट ऑफ़ फ़ेयरप्ले (न्यायोचित खेल भावना) के लिए खेला जाता था।","ఈ ఆత్మ విశ్వాసాన్ని రుజువు చేయడానికి క్రికెట్ ఉన్నత బ్రిటీషర్లకు సహాయపడింది - ఇది ఒక టె త్సాహిక ఆటను ఆదర్శంగా ప్రదర్శించడం ద్వారా జరిగింది, అనగా లాభం లేదా విజయం కోసం మాత్రమే కాకుండా, ఫెయిర్‌ప్లే స్ఫూర్తి కోసం ఆడే ఆట."
+"सच्ची बात तो यह है कि नेपोलियन के खिलाफ़ लडाई इसलिए जीती जा सकी कि स्कॉटलैंड व वेल्स के लौह उद्योग, लंकाशायर की मिलों व सिटी ऑफ़ लंदन के वित्तीय घरानों से भरपूर सहयोग मिला।","నిజం ఏమిటంటే స్కాట్లాండ్ మరియు వేల్స్ ఇనుప పరిశ్రమ, లాంక్షైర్ మిల్లులు మరియు సిటీ ఆఫ్ లండన్ ఆర్థిక సంస్థల పూర్తి మద్దతు కారణంగా నెపోలియన్‌పై యుద్ధం గెలవవచ్చు."
+"इंग्लैंड के व्यापार व उद्योग में आगे होने के चलते ब्रिटेन विश्व की सबसे बडी ताकत बन गया था, लेकिन अंग्रेज़ी शासक-वर्ग को यही खयाल अच्छा लगता था कि दुनिया में उनकी श्रेष्ठता के पीछे आवासीय विद्यालयों में पढ़कर तैयार हुए और शरीफ़ों का खेल-क्रिकेट-खेलनेवाले युवावर्ग का चरित्र ही है।","వాణిజ్యం మరియు పరిశ్రమలలో ఇంగ్లాండ్ ముందంజలో ఉండటం వల్ల బ్రిటన్ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద శక్తిగా మారింది, కాని ప్రపంచంలో వారి ఆధిపత్యం వెనుక, వారు నివాస పాఠశాలల్లో విద్యనభ్యసించారు మరియు షరీఫ్-క్రికెట్ ఆట -మరియు యువత పాత్ర."
+2 क्रिकेट का प्रसार,2. క్రికెట్ వ్యాప్తి.
+"हॉकी व फुटबॉल जैसे टीम-खेल तो अंतर्राष्ट्रीय बन गए, पर क्रिकेट औपनिवेशिक खेल ही बना रहा, यानी यह उन्हीं देशों तक सीमित रहा जो कभी ब्रिटिश साम्राज्य के अंग थे।","హాకీ మరియు ఫుట్‌బాల్ వంటి జట్టు-క్రీడలు అంతర్జాతీయంగా మారాయి, కాని క్రికెట్ ఒక వలసవాద క్రీడగా మిగిలిపోయింది, అంటే ఇది ఒకప్పుడు బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో భాగమైన దేశాలకు మాత్రమే పరిమితం చేయబడింది."
+क्रिकेट की पूर्व-औद्योगिक विचित्रता के कारण इसका निर्यात होना मुश्किल था।,పారిశ్రామిక పూర్వపు అపరిచితత కారణంగా క్రికెట్ ఎగుమతి చేయడం కష్టమైంది.
+इसने उन्हीं देशों में जडें जमायीं जहाँ अंग्रेजों ने कब्जा जमाकर शासन किया।,బ్రిటిష్ వారు ఆక్రమించిన మరియు పాలించిన అదే దేశాలలో ఇది మూలాలను స్థాపించింది.
+"इन उपनिवेशों (जैसे कि दक्षिण अफ्रीका, ज़िम्बाब्वे, ऑस्ट्रेलिया, न्यूजीलैंड, वेस्ट इंडीज़ और कीनिया) में क्रिकेट इसलिए लोकप्रिय खेल बन पाया क्‍योंकि गोरे बाशिंदों ने इसे अपनाया या फिर जहाँ स्थानीय अभिजात वर्ग ने अपने औपनिवेशिक मालिकों की आदतों की नकल करने की कोशिश की, जैसे कि भारत में।","ఈ కాలనీలలో (దక్షిణాఫ్రికా, జింబాబ్వే, ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్, వెస్టిండీస్ మరియు కెన్యా వంటివి) క్రికెట్ ఒక ప్రసిద్ధ క్రీడగా మారింది, ఎందుకంటే శ్వేతజాతీయులు దీనిని స్వీకరించారు లేదా స్థానిక ఉన్నత వర్గాలు తమవలసరాజ్యాలమాస్టర్స్అలవాట్లనుఅనుకరించటానికిప్రయత్నించారు ,  భారతదేశంలో వంటివి."
+"हालाँकि ब्रिटिश शाही अफ़सर उपनिवेशों में यह खेल लेकर ज़रूर आए पर इसके प्रसार के लिए, खास तौर पर वेस्ट इंडीज़ व हिंदुस्तान जैसे ग़ैर-गोरे उपनिवेशों में, उन्होंने शायद ही कोई 8 मर प्रयास किया।","బ్రిటీష్ రాజ అధికారులు ఈ ఆటనుకాలనీలకు తీసుకువచ్చినప్పటికీ, వారు దానిని వ్యాప్తి చేయడానికి 8 ప్రయత్నాలు చేయలేదు, ముఖ్యంగా వెస్ట్ ఇండీస్ మరియు హిందూస్తాన్ వంటి శ్వేతర కాలనీలలో."
+क्रिकेट खेलना यहाँ सामाजिक व नस्‍ली श्रेष्ठा का प्रतीक बन गया और अफ़्रीकी-कैरिबियाई आबादी को क्लब क्रिकेट खेलने से हमेशा हतोत्साहित किया गया।,క్రికెట్ ఆడటం ఇక్కడ సామాజిక మరియు జాతి ఆధిపత్యానికి చిహ్నంగా మారింది మరియు ఆఫ్రికన్-కరేబియన్ జనాభా క్లబ్ క్రికెట్ ఆడకుండా నిరుత్సాహపరుస్తుంది.
+"नतीजतन, इस पर गोरे बागान-मालिकों और उनके नोकरों का बोलबाला रहा।","ఫలితంగా, ఇది వైట్ ప్లాంటర్స్ మరియు వారి మైనర్లచే ఆధిపత్యం చెలాయించింది."
+वेस्ट इंडीज़ में पहला गैर-गोरा क्लब उन्नीसवीं सदी के अंत में बना और यहाँ भी सदस्य हल्के रंगवाले मुलैटटो समुदाय के थे।,"వెస్టిండీస్లో మొట్టమొదటి నాన్-వైట్  క్లబ్   శతాబ్దం చివరలోఏర్పడింది, మరియు ఇక్కడ సభ్యులు కూడా లేత-రంగు ములాట్టో సమాజానికి చెందినవారు."
+"इस तरह काले रंग के लोग समुद्री बीचों पर, सुनसान गलियों ओर पार्कों में बड़ी संख्या में क्रिकेट खेलते थे, लेकिन क्लब क्रिकेट पर 1930 के दशक तक गोरे अभिजनों का ही वर्चस्व रहा।","ఈ విధంగా, నల్లజాతీయులు సముద్ర తీరాలు, ఏకాంత వీధులు మరియు ఉద్యానవనాలలో పెద్ద సంఖ్యలో క్రికెట్ ఆడేవారు, కాని క్లబ్ క్రికెట్‌లో 1930 ల వరకు తెల్ల కులీనుల ఆధిపత్యం ఉంది."
+वेस्ट इंडीज़ में अभिजात गोरों की विशिष्टतावादी नीतियों के बावजूद कैरिबियाई द्वीप समूह में क्रिकेट महालोकप्रिय हो गया।,వెస్టిండీస్‌లోని ఉన్నత శ్వేతజాతీయుల ప్రత్యేక విధానాలు ఉన్నప్పటికీ కరేబియన్ దీవుల్లో క్రికెట్ ప్రాచుర్యం పొందింది.
+क्रिकेट में कामयाबी का मतलब नस्ली समानता व राजनीतिक प्रगति हो गया।,క్రికెట్‌లో విజయం అంటే జాతి సమానత్వం మరియు రాజకీయ పురోగతి.
+"अपनी आज़ादी के समय, फ़ोर्ब्स बर्नहीम व एरिक विलियम्स जैसे नेताओं ने क्रिकेट में आत्मसम्मान और अंतर्राष्ट्रीय प्रतिष्ठा की संभावनाएँ देखीं।","ఆయన స్వాతంత్ర్యం పొందిన సమయంలో, ఫోర్బ్స్ బెర్న్‌హీమ్ మరియు ఎరిక్ విలియమ్స్ వంటి నాయకులు క్రికెట్‌లో ఆత్మగౌరవం మరియు అంతర్జాతీయ ప్రతిష్టకు అవకాశం ఉంది."
+"जब वेस्ट इंडीज़ ने 1950 के दशक में इंग्लैंड के खिलाफ़ अपनी पहली टेस्ट श्रृंखला जीती तो राष्ट्रीय उत्सव मनाया गया, मानो वेस्ट इंडियनों ने दिखा दिया हो कि वे गोरे अंग्रेजों से कम नहीं हैं।","1950 లలో వెస్టిండీస్ ఇంగ్లండ్‌తో జరిగిన తొలి టెస్ట్ సిరీస్‌ను గెలుచుకున్నప్పుడు, వెస్ట్ ఇండియన్స్ వారు శ్వేతజాతీయుల కంటే తక్కువ కాదని చూపించినట్లుగా జాతీయ పండుగ జరుపుకుంటారు."
+इस महान जीत में दो विडंबनाएँ थीं।,ఈ గొప్ప విజయంలో రెండు వ్యంగ్యాలు ఉన్నాయి.
+"पहली, विजयी वेस्ट इंडीज़ की टीम का कप्तान एक गोरा ही था।","మొదట, విజయవంతమైన వెస్టిండీస్ జట్టు కెప్టెన్ ఆంగ్లేయుడు. "
+याद रहे कि 1960 में पहली बार किसी अश्वेत- फ़रेन्क वॉरेल - को नेतृत्व सँभालने का मौका मिला।,"1960 లో మొదటిసారిగా, ఫెరెన్క్ వొరెల్ అనే నల్లజాతీయుడికి నాయకత్వాన్ని చేపట్టే అవకాశం లభించిందని గుర్తుంచుకోండి."
+"दूसरी, वेस्ट इंडीज़ की टीम किसी एक देश की नहीं थी, बल्कि उसमें कई डोमीनियनों के खिलाड़ी शामिल थे और ये राज्य बाद में स्वतंत्र देश बने।","రెండవది, వెస్టిండీస్ జట్టు ఏ ఒక్క దేశానికి చెందినది కాదు, కానీ అనేక డొమినియన్ల ఆటగాళ్లను కలిగి ఉంది మరియు ఈ రాష్ట్రాలు తరువాత స్వతంత్ర దేశాలుగా మారాయి."
+"मज़ेदार बात है कि कैरिबियाई क्षेत्र की नुमाइंदगी करनेवाली वेस्ट इंडियन टीम, वेस्ट इंडियन एकता के तमाम असफल प्रयासों का एकमात्र अपवाद है।","ఆసక్తికరంగా, కరేబియన్ ప్రాంతానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న వెస్ట్ ఇండియన్ జట్టు వెస్ట్ ఇండియన్ ఐక్యత యొక్క విఫల ప్రయత్నాలకు మాత్రమే మినహాయింపు."
+क्रिकेट के फैन जानते हैं कि क्रिकेट देखने का मतलब ही है कि आप किसी न किसी ओर से हैं।,"క్రికెట్ అభిమానులకు తెలుసు, క్రికెట్ చూడటం అంటే మీరు ఒక వైపు లేదా మరొక వైపు నుండి వచ్చినవారు మాత్రమే."
+रणजी ट्रॉफ़ी मैच में जब दिल्‍ली का मुंबई से मुक़ाबला हो तो दर्शक की वफ़ादारी इस पर निर्भर करती है कि वह किस शहर का है या वह किसका साथ दे रहा है।,"రంజీ ట్రోఫీ మ్యాచ్‌లో ఢెల్హి ముంబైతో తలపడినప్పుడు, ప్రేక్షకుల విధేయత అతను ఏ నగరంతో ఉన్నాడో, ఎవరికి మద్దతు ఇస్తున్నాడో దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+जब भारत बनाम पाकिस्तान हो तो भोपाल या चेन्नई में टेलीविजन पर मैच देखते दर्शकों की भावनाएँ राष्ट्रीय निष्ठाओं से तय होती हैं।,"భారతదేశం పాకిస్తాన్‌కు వ్యతిరేకంగా ఉన్నప్పుడు, భోపాల్ లేదా చెన్నైలో టెలివిజన్ మ్యాచ్‌లు చూసే ప్రేక్షకులు జాతీయ విధేయతతో నిర్దేశిస్తారు."
+लेकिन भारतीय प्रथम श्रेणी क्रिकेट के शुरुआती इतिहास में टीमों को भौगोलिक आधारों पर नहीं बाँटा जाता था - बल्कि यह जानना दिलचस्प है कि 1932 के पहले किसी टीम को टेस्ट मैच में राष्ट्रीय नुमाइंदगी का अधिकार नहीं मिला था।,"భారత ఫస్ట్-క్లాస్ క్రికెట్ యొక్క ప్రారంభ చరిత్రలో, జట్లు భౌగోళిక ప్రాతిపదికన విభజించబడలేదు - బదులుగా, 1932 కి ముందు, ఒక టెస్ట్ మ్యాచ్‌లో జాతీయ ప్రాతినిధ్యానికి ఏ జట్టుకు హక్కు లేదని తెలుసుకోవడం ఆసక్తికరం."
+तो टीमें बनती कैसे थीं ओर राष्ट्रीय और क्षेत्रीय टीमों के नहीं होने की स्थिति में फ्रेन अपनी तरफ़दारी कैसे तय करते थे?,కాబట్టి జట్లు ఎలా ఏర్పడ్డాయి మరియు జాతీయ మరియు ప్రాంతీయ జట్లు లేనప్పుడు ఫ్రాన్స్ వారి స్థానాన్ని ఎలా నిర్ణయించారు?చరిత్రతో ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానాలు ఏమిటో చూద్దాం.
+आइए देखें कि इतिहास के पास इन सवालों के क्‍या जवाब हैं-देखें कि भारत में क्रिकेट कैसे पनपा और कौन-सी वफ़ादारियाँ ब्रितानी राज के ज़माने में हिंदुस्तानियों को साथ ला रही थीं और कौन उन्हें बाँट रही थीं।,భారతదేశంలో క్రికెట్ ఎలా అభివృద్ధి చెందిందో మరియు బ్రిటిష్ రాజ్ యుగంలో విశ్వాసులు భారతీయులను వారితో పాటు తీసుకువస్తున్నారని మరియు వాటిని పంచుకుంటున్నారో చూడండి.
+"2.2 क्रिकेट, नल और धर्म","2.2 క్రికెట్, నాల్ మరియు మతం."
+औपनिवेशिक भारत में क्रिकेट नस्ल व धर्म के आधार पर संगठित था।,వలస భారతదేశంలో క్రికెట్ జాతి మరియు మతం ఆధారంగా నిర్వహించబడింది.
+"भारत में क्रिकेट का पहला सबूत हमें 1721 से मिला है, जो अंग्रेज जहाज़ियों द्वारा कैम्बे में खेले गए मैच का ब्योरा है।","భారతదేశంలో క్రికెట్‌కు మొదటి సాక్ష్యం 1721 నుండి, ఇది కాంబేలో బ్రిటిష్ నౌకలు ఆడిన మ్యాచ్ వివరాలు."
+"पहला भारतीय क्लब, कलकत्ता क्लब, 1792 में बना।","మొదటి భారతీయ క్లబ్, కలకత్తా క్లబ్, 1792 లో ఏర్పడింది."
+पूरी अठारहवीं सदी में क्रिकेट भारत में ब्रिटिश सैनिक व सिविल सर्वेट्स द्वारा सिर्फ़-गोरे क्लबों व जिमखानों में खेला जानेवाला खेल रहा।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం అంతా, భారతదేశంలో బ్రిటిష్ సైనికులు మరియు పౌర సేవకులు క్రికెట్ ఆడారు, వైట్ క్లబ్‌లు మరియువ్యాయామశాలలలో మాత్రమే."
+"इन क्लबों की निजी चहारदीवारियों के अंदर क्रिकेट खेलने में मज़ा तो था ही, यह अंग्रेजों के भारतीय प्रवास के खतरों व मुश्किलों से राहत व पलायन का सामान भी था।","ఈ క్లబ్‌ల ప్రైవేట్ గోడల లోపల క్రికెట్ ఆడటం సరదాగా ఉండటమే కాదు, బ్రిటిష్ భారతదేశానికి వలస వెళ్ళే ప్రమాదాలు మరియు ఇబ్బందుల నుండి ఉపశమనం మరియు తప్పించుకోవడం కూడా ఇది."
+"हिंदुस्तानियों में इस खेल के लिए ज़रूरी हुनर की कमी समझी जाती थी, न ही उनसे खेलने की उम्मीद की जाती थी।","ఈ ఆటకు అవసరమైన నైపుణ్యాలు భారతీయులకు లేవు, లేదా వారు ఆడాలని అనుకోలేదు."
+लेकिन वे खेले।,కానీ వారు ఆడారు.
+हिंदुस्तानी क्रिकेट-यानी हिंदुस्तानियों द्वारा क्रिकेट-की शुरुआत का श्रेय बम्बई के ज़रतुश्तियों यानी पारसियों के छोटे से समुदाय को जाता है।,"భారత క్రికెట్ ప్రవేశపెట్టిన ఘనత - అంటే హిందుస్తానీ చేసిన క్రికెట్ - పార్సిస్ యొక్క చిన్న సమాజానికి, అంటే బొంబాయికి వెళుతుంది."
+"व्यापार के चलते सबसे पहले अंग्रेज़ों के संपर्क में आए और पश्चिमीकृत होनेवाले पहले भारतीय समुदाय के रूप में पारसियों ने 1848 में पहले क्रिकेट क्लब की स्थापना बम्बई में की, जिसका नाम था-ओरिएंटल क्रिकेट क्लब।","పార్సీలు 1848 లో బొంబాయిలో మొదటి క్రికెట్ క్లబ్, ఓరియంటల్ క్రికెట్ క్లబ్‌ను స్థాపించారు, బ్రిటిష్ వారితో సంబంధాలు ఏర్పడిన మొదటి భారతీయ సమాజంగా మరియు పాశ్చాత్యీకరించబడిన మొదటి భారతీయ సమాజంగా."
+पारसी क्लबों के प्रायोजक व वित्तपोषक थे टाटा व वाडिया जैसे पारसी व्यवसायी।,టాటా మరియు వాడియా వంటి పార్సీ వ్యాపారవేత్తలు పార్సీ క్లబ్‌ల స్పాన్సర్‌లు మరియు ఫైనాన్షియర్లు.
+क्रिकेट खेलने वाले गोरे प्रभुवर्ग ने उत्साही पारसियों की कोई मदद नहीं की।,ఉత్సాహభరితమైన జొరాస్ట్రియన్లకు క్రికెట్ ఆడే తెల్ల ప్రభువర్గ్ సహాయం చేయలేదు.
+"उल्टे, गोरों के बॉम्बे जिमखाना क्लब ओर पारसी क्रिकेटरों के बीच पार्क के इस्तेमाल को लेकर एक झगड़ा भी हुआ।","దీనికి విరుద్ధంగా, బాంబే జింఖానా క్లబ్ ఆఫ్ శ్వేతజాతీయుల మధ్య పోరాటం మరియు పార్సీ క్రికెటర్ల మధ్య పార్కును ఉపయోగించడం జరిగింది."
+पारसियों ने शिकायत की कि बॉम्बे जिमखाना के पोलो टीम के घोडों द्वारा रौंदे जाने के बाद मैदान क्रिकेट खेलने लायक नहीं रह गया।,పోలో జట్టు గుర్రాలను బాంబే జింఖానాను తొక్కడంతో మైదానం క్రికెట్ ఆడటం మానేసిందని పార్సీలు ఫిర్యాదు చేశారు.
+"जब ये साफ़ हो गया कि औपनिवेशिक अधिकारी अपने देशवासियों का पक्ष ले रहे हैं, तो पारसियों ने क्रिकेट खेलने के लिए अपना खुद का जिमखाना बनाया।","వలసరాజ్యాల అధికారులు తమ దేశవాసుల పక్షాన పడుతున్నారని స్పష్టమైనప్పుడు, జొరాస్ట్రియన్లు క్రికెట్ ఆడటానికి వారి స్వంత వ్యాయామశాలను నిర్మించారు."
+पर पारसियों व नस्लवादी बॉम्बे जिमखाना के बीच की इस स्पर्धा का अंत अच्छा हुआ-पारसियों की एक टीम ने बॉम्बे जिमखाना को 1889 में हरा दिया।,కానీ పార్సీలు మరియు జాత్యహంకార బొంబాయి జిమ్‌ఖానా మధ్య పోటీ బాగా ముగిసింది - పార్సీల బృందం 1889 లో బొంబాయి జిమ్‌ఖానాను ఓడించింది.
+"यह भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की स्थापना के चार साल बाद हुआ, और दिलचस्प बात यह है कि इस संस्था के मूल नेताओं में से एक दादाभाई नौरोजी, जो अपने वक्‍त के महान राजनेता व बुद्धिजीवी थे, पारसी ही थे।","ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ స్థాపించబడిన నాలుగు సంవత్సరాల తరువాత ఇది జరిగింది, ఆసక్తికరంగా, ఈ సంస్థ యొక్క అసలు నాయకులలో ఒకరైన దాదాభాయ్ నౌరోజీ, ఒక గొప్ప రాజకీయవేత్త మరియు అతని కాలపు మేధావి, పార్సీ."
+"पारसी जिमखाना क्लब की स्थापना ने जेसे एक नई परंपरा डाल दी, दूसरे भारतीयों ने भी धर्म के आधार पर क्लब बनाने चालू कर दिए।","పార్సీ జింఖానా క్లబ్ ఒక కొత్త సంప్రదాయాన్ని స్థాపించింది, ఇతర భారతీయులు కూడా మతం ఆధారంగా క్లబ్లను ఏర్పాటు చేయడం ప్రారంభించారు."
+हिंदू व मुसलमान दोनों ही 1890 के दशक में हिंदू व इस्लाम जिमखाना के परपरागत क्रिकेट पोशाक के साथ वे पार लिए पैसे इकट्ठे करते दिखाई दिए।,"హిందువులు మరియు ముస్లింలు ఇద్దరూ 1890 లలో హిందూ మరియు ఇస్లాం జింఖానా యొక్క సాంప్రదాయ క్రికెట్ వేషధారణతో కనిపించారు, సిలువ కోసం డబ్బు వసూలు చేశారు."
+"ब्रिटिश औपनिवेशिक भारत को राष्ट्र नहीं मानते थे-उनके लिए तो यह जातियों, नस्लों व धर्मों के लोगों का एक समुच्चय था, जिन्हें उन्होंने उपमहाद्वीप के स्तर पर एकीकृत किया।","బ్రిటీష్ వారు వలసరాజ్యాల భారతదేశాన్ని ఒక దేశంగా పరిగణించలేదు - వారికి ఇది కులాలు, జాతులు మరియు మతాల ప్రజల సమితి, వారు ఉపఖండం స్థాయిలో కలిసిపోయారు."
+19वीं सदी के अंत में कई हिंदुस्तानी संस्थाएँ व आंदोलन जाति व धर्म के आधार पर ही बने क्योंकि औपनिवेशिक सरकार भी इन बाँटवारों को बढ़ावा देती थी-सामुदायिक संस्थाओं को फ़ौरन मान्यता मिल जाती थी।,"19 వ శతాబ్దం చివరలో, అనేక భారతీయ సంస్థలు మరియు ఉద్యమాలు కులం మరియు మతం మీద ఆధారపడి ఉన్నాయి ఎందుకంటే వలస ప్రభుత్వం కూడా ఈ విభాగాలను ప్రోత్సహించింది - సమాజ సంస్థలు వెంటనే గుర్తించబడ్డాయి."
+"मिसाल के तौर पर, इस्लाम जिमखाना द्वारा बम्बई के समुद्री इलाके के पास वाली ज़मीन की अर्ज़ी पर विचार करते हुए बॉम्बे प्रेसिडेंसी के गवर्नर ने लिखा: '... हमें मानकर चलना चाहिए कि बहुत जल्द हमारे पास किसी हिंदू जिमखाना के लिए ऐसी ही अर्ज़ी आएगी... इन अर्जियों को नामंजूर करने का कोई उपाय मेरे पास नहीं है, लेकिन मैं ... हर राष्ट्रीयता के जिमखाने की स्थापना के बाद... आगे के आवेदनों को स्वीकार नहीं करूँगा'।",బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ గవర్నర్ ఇస్లాం జింఖానా బొంబాయి సముద్ర తీరం లో ఉన్న భూమి కోసం చేసిన దరఖాస్తులు చూసి ఇలా వ్రాసారు. అధ్ఐ త్వరలో మా వద్దకు కూడా హిందూ గవర్నర్ కోసం ఇలాంటి దరఖాస్తులు వస్తాయ్ వాటిని తిరస్కహరించడానికి ఏ ఉపాయం లేకపోయినా చేస్తాను. ప్రతి ఒక్క జాతీయ వ్యాయామశాల స్థాపించబడిన తరువాత  దరఖాస్తులను అంగీకరించను.
+इस पत्र से ज़ाहिर है कि औपनिवेशिक अफ़सर हरेक धार्मिक समुदाय को अलग राष्ट्रीयता मानते थे।,వలసరాజ్యాల అధికారులు ప్రతి మత సమాజాన్ని ప్రత్యేక జాతీయతగా భావించారని ఈ లేఖ నుండి స్పష్టమైంది.
+यह भी साफ़ है कि धार्मिक प्रतिनिधित्व के नाम पर स्वीकृति की गुंजाइश ज़्यादा थी।,మత ప్రాతినిధ్యం పేరిట అంగీకరించడానికి ఎక్కువ అవకాశాలు ఉన్నాయని కూడా స్పష్టమవుతోంది.
+जिमखाना क्रिकेट के इतिहास ने प्रथम श्रेणी के क्रिकेट को सांप्रदायिक व नसली आधारों पर संगठित करने की रिवायत डाली।,జిమ్ఖానా క్రికెట్ చరిత్ర మత మరియు నాసికా ప్రాతిపదికన ఫస్ట్ క్లాస్ క్రికెట్ నిర్వహించే ఆచారాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.
+"औपनिवेशिक हिंदुस्तान में सबसे मशहूर क्रिकेट टूर्नामेंट खेलनेवाली टीमें क्षेत्र के आधार पर नहीं बनती थीं, जैसा कि आजकल रणजी ट्रॉफी में होता है, बल्कि धार्मिक समुदायों की बनती थीं।","వలసరాజ్యాల భారతదేశంలో అత్యంత ప్రసిద్ధ క్రికెట్ టోర్నమెంట్ ఆడిన జట్లు ఈ రోజుల్లో రంజీ ట్రోఫీలో వలె ప్రాంతాల ఆధారంగానిర్మించబడలేదు, కానీ మత సమాజాలతో కూడినవి."
+"इस टूर्नामेंट को शुरू-शुरू में क्वाड़ेंग्युलर या चतुष्कोणीय कहा गया, क्योंकि इसमें चार टीमें-यूरोपीय, पारसी, हिंदू व मुसलमान - खेलती थीं।","యూరోపియన్, జొరాస్ట్రియన్, హిందూ మరియు ముస్లిం అనే నాలుగు జట్లు ఆడినందున ఈ టోర్నమెంట్‌ను మొదట చతుర్భుజం లేదా చతుర్భుజం అని పిలిచేవారు."
+बाद में यह पेंटांग्युलर या पाँचकोणीय हो गया-और द रेस्ट नाम की नई टीम में भारतीय ईसाई जैसे बचे-खुचे समुदायों को नुमाइंदगी दी गई।,ఇది తరువాత పెంటాంగులర్ లేదా పెంటగోనల్ అయింది - మరియు ది రెస్ట్ అనే కొత్త బృందం భారతీయ క్రైస్తవుల వంటి మిగిలిన సంఘాలను సూచిస్తుంది.
+"मिसाल के तौर पर विजय हज़ारे, जो ईसाई थे, द रेस्ट के लिए खेलते थे।","ఉదాహరణకు, విజయ్ హజారే అనే క్రైస్తవుడు ది రెస్ట్ కోసం ఆడాడు."
+"पत्रकारों, क्रिकेटरों व राजनेताओं ने 1930-40 के दशक तक इस पाँचकोणीय टूर्नामेंट की नस्लवादी व सांप्रदायिक बुनियाद पर सवाल उठाने शुरू कर दिए थे।","జర్నలిస్టులు, క్రికెటర్లు మరియు రాజకీయ నాయకులు 1930-40ల నాటికి ఈ ఐదు మూలల టోర్నమెంట్ యొక్క జాత్యహంకార మరియు మత పునాదులను ప్రశ్నించడం ప్రారంభించారు."
+"बॉम्बे क्रॉनिकेल नामक अखबार के मशहूर संपादक एस.ए. बरेलवी, रेडियो कमेंटेटर ए.एफ.एस. तलयारखान और भारत के सबसे लोकप्रिय राजनेता महात्मा गांधी ने पेंटांग्युलर को समुदाय के आधार पर बाँटनेवाला बताकर इसकी निंदा की।","బొంబాయి క్రానికల్ ఏస్ .ఏ అనే ​​వార్తాపత్రిక యొక్క ప్రసిద్ధ సంపాదకుడు. బారెల్వి, రేడియో వ్యాఖ్యాత ఏ.ఏప్. ఏస్ సమాజ ప్రాతిపదికన పెంటాంగులర్‌ను ఖండిస్తూ తలయార్ఖన్ మరియు భారతదేశపు అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన రాజకీయ నాయకుడు మహాత్మా గాంధీ దీనిని ఖండించారు."
+"उनका कहना था ऐसे समय में जब राष्ट्रवादी हिंदुस्तानी अवाम को एकजुट करना चाह रहे थे, इस टूर्नामेंट का क्या तुक था? इसके विपरीत क्षेत्र-आधारित नेशनल क्रिकेट चैंपियनशिप नामक एक नए टूर्नामेंट का आयोजन शुरू हुआ (जिसे बाद में रणजी ट्रॉफ़ी कहा गया), लेकिन पाँचकोणीय टूर्नामेंट की जगह लेने के लिए इसे आज़ादी का इंतज़ार करना पड़ा।","హిందూస్థానీ అవామ్‌ను ఏకం చేయడానికి జాతీయవాదులు ప్రయత్నిస్తున్న సమయంలో, ఈ టోర్నమెంట్ యొక్క ప్రయోజనం ఏమిటి? దీనికి విరుద్ధంగా ప్రాంత-ఆధారిత జాతీయ క్రికెట్ ఛాంపియన్‌షిప్ అని పిలువబడే కొత్త టోర్నమెంట్ ప్రారంభమైంది (తరువాత దీనిని రంజీ ట్రోఫీ అని పిలుస్తారు), అయితే ఐదు మూలల టోర్నమెంట్ స్థానంలో స్వాతంత్ర్యం కోసం వేచి ఉండాల్సి వచ్చింది."
+पाँचकोणीय टूर्नामेंट की नींव में ब्रितानी सरकार की “फूट डालो राज करो' की नीति थी।,"ఐదు మూలల టోర్నమెంట్ పునాది వద్ద బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ""విభజన మరియు పాలన"" విధానం."
+"यह एक औपनिवेशिक टूर्नामेंट था, जो ब्रिटिश राज के साथ खत्म हो गया।","ఇది ఒక వలస టోర్నమెంట్, ఇది బ్రిటిష్ రాజ్తో ముగిసింది."
+3 खेल के आधुनिक बदलाव,ఆట యొక్క 3 ఆధునిక  రూపాలు
+"आधुनिक क्रिकेट में टेस्ट और एकदिवसीय इंटरनेशनल का वर्चस्व है, जिन्हें राष्ट्रीय टीमों के बीच खेला जाता है।","ఆధునిక క్రికెట్‌లో జాతీయ జట్ల మధ్య ఆడే టెస్టులు, వన్డేలు ఆధిపత్యం చెలాయిస్తున్నాయి."
+मशहूर होकर लोगों की यादों में रच-बस जानेवाले क्रिकेटर आम तौर पर अपनी राष्ट्रीय टीमों के खिलाड़ी होते हैं।,ప్రజల జ్ఞాపకాలలో ప్రసిద్ధి చెందిన క్రికెటర్లు సాధారణంగా వారి జాతీయ జట్ల ఆటగాళ్ళు.
+"पाँचफोणीय ओर चतुष्कोणीय मैचों के दौर से उन्हीं खिलाड़ियों को हिंदुस्तानी फ़ैन याद करते हैं, जिन्हें टेस्ट क्रिकेट खेलने का सौभाग्य प्राप्त हुआ।",ఐదుమూలల మరియు చతుర్భుజ మ్యాచ్‌ల రౌండ్ నుండి టెస్ట్ క్రికెట్ ఆడే అధికారాన్ని పొందిన అదే ఆటగాళ్లను హిందుస్తానీ అభిమానులు గుర్తు చేసుకుంటారు.
+"अपने समय के बेहतरीन बल्‍लेबाज़ सी.के. नायडू को तो लोग अब भी याद करते हैं, जबकि पालवंकर विट्ठल व पालवंकर बालू जैसे उनके कुछ अन्य समकालीन इसलिए भुला दिए गए हैं, क्योंकि नायडू का करियर तो लंबा था पर ये दोनों खिलाड़ी टेस्ट क्रिकेट खेलने के वक्‍त तक सक्रिय नहीं रहे।","అతని కాలపు అత్యుత్తమ బ్యాట్స్ మాన్ సి.కె. నాయుడును ఇప్పటికీ కొందరు గుర్తుంచుకుంటారు, అయితే అతని సమకాలీనులైన పాల్వాంకర్ విఠల్ మరియు పలావంకర్ బలూ మరచిపోయారు ఎందుకంటే నాయుడు కెరీర్ చాలా కాలం అయినప్పటికీ ఈ ఇద్దరు ఆటగాళ్ళు టెస్ట్ క్రికెట్ ఆడే వరకు చురుకుగా లేరు."
+"हालाँकि नायडू भी इंग्लैंड के खिलाफ़ 1932 में शुरू होनेवाले पहले क्रिकेट मैचों तक अपने पुराने फ़ॉर्म में नहीं थे, पर देश के पहले टेस्ट कप्तान के रूप में इतिहास में उनका नाम सुरक्षित है।","1932 నుండి ఇంగ్లాండ్‌తో ప్రారంభమైన మొదటి క్రికెట్ మ్యాచ్‌ల వరకు నాయుడు తన పాత ఫామ్‌లో లేనప్పటికీ, దేశంలో మొదటి టెస్ట్ కెప్టెన్‌గా చరిత్రలో అతని పేరు భద్రపరచబడింది."
+इस तरह भारत ने आज़ाद होने के डेढ़ दशक पहले ही टेस्ट क्रिकेट में प्रवेश ले लिया था।,"ఈ విధంగా, భారతదేశం స్వతంత్రంగా మారడానికి దశాబ్దంన్నర ముందు టెస్ట్ క్రికెట్‌లో ప్రవేశం పొందింది."
+ऐसा इसलिए संभव हुआ चूँकि 1877 में अपनी शुरुआत से ही टेस्ट क्रिकेट ब्रिटिश साम्राज्य के विभिन्‍न हिस्सों के बीच खेला जाता था न कि संप्रभु राष्ट्रों के बीच।,"1877 లో టెస్ట్ క్రికెట్ ప్రారంభమైనప్పటి నుండి ఇది సాధ్యమైంది, ఇది బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యంలోని వివిధ ప్రాంతాల మధ్య మరియు సార్వభౌమ దేశాల మధ్య కాదు."
+"पहला टेस्ट ऑस्ट्रेलिया व इंग्लैंड के बीच जब खेला गया तब ऑस्ट्रेलिया गोरों का उपनिवेश-भर था, स्वशासी डोमीनियन राज्य भी नहीं था।","మొదటి టెస్ట్ ఆస్ట్రేలియా మరియు ఇంగ్లాండ్ మధ్య జరిగినప్పుడు, ఆస్ట్రేలియా శ్వేతజాతీయుల కాలనీ, స్వయంప్రతిపత్తమైన డొమినియన్ రాష్ట్రం కూడా కాదు."
+"उसी तरह, वेस्ट इंडीज़ के नाम से जाने वाले विभिन्‍न कैरिबियाई देश दूसरे विश्वयुद्ध के काफ़ी बाद तक ब्रिटिश उपनिवेश ही थे।","అదేవిధంగా, వెస్టిండీస్ అని పిలువబడే వివిధ కరేబియన్ దేశాలు రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత చాలా కాలం తరువాత బ్రిటిష్ కాలనీలు."
+3.2 खेल और वि-औपनिवेशीकरण,3.2 ఆటలు మరియు డి-కాలనైజేషన్.
+यूरोपीय साम्राज्यों से आज़ादी हासिल कर स्वतंत्र राष्ट्रों के बनने की प्रक्रिया को वि-औपनिवेशीकरण कहा जाता है।,యూరోపియన్ సామ్రాజ్యాల నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందడం ద్వారా స్వతంత్ర దేశాలుగా మారే ప్రక్రియను డి-వలసరాజ్యం అంటారు.
+सन्‌ 1947 में भारत की आज़ादी से शुरू होकर यह सिलसिला अगली आधी सदी तक चलता रहा।,1947 లో భారతదేశ స్వాతంత్ర్యంతో ప్రారంభమైన ఈ సిరీస్ తరువాతి అర్ధ శతాబ్దం వరకు కొనసాగింది.
+"इस सिलसिले का असर व्यापार-वाणिज्य, सैन्य क्षेत्र, अंतर्राष्ट्रीय राजनीति और अंततः: खेल में ब्रिटेन के पतन के रूप में हुआ।","ఈ కనెక్షన్ వాణిజ్యం, వాణిజ్యం, సైనిక రంగం, అంతర్జాతీయ రాజకీయాలు మరియు చివరికి క్రీడలలో బ్రిటన్ పతనానికి దారితీసింది."
+लेकिन यह सब एकबारगी नहीं हुआ - क्रिकेट संगठन में उत्तर-साम्राज्यवादी ब्रिटेन के प्रभाव को कम होने में अच्छा-खासा वक्‍त लगा।,కానీ ఇది ఒక్క వ్యవహారం కాదు - క్రికెట్ సంస్థలో సామ్రాజ్యవాద అనంతర బ్రిటన్ ప్రభావాన్ని తగ్గించడానికి గణనీయమైన సమయం పట్టింది.
+"भारत की आज़ादी से ब्रितानी साम्राज्य के खात्मे का बिगुल तो बज गया था, पर क्रिकेट के अंतर्राष्ट्रीय आयोजन पर साग्राज्यवादी क्रिकेट कॉन्फ़्रेंस का नियंत्रण बरकरार रहा।","బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యం యొక్క బగ్లే భారత స్వాతంత్ర్యంతో ముగిసింది, కాని అంతర్జాతీయ క్రికెట్ సంస్థ కన్జర్వేటివ్ క్రికెట్ సదస్సుపై నియంత్రణను కలిగి ఉంది."
+"आईसीसी पर, जिसका 1965 में नाम बदलकर इंटरनैशनल क्रिकेट कॉन्फ़्रेंस हो गया, इसके संस्थापक सदस्यों का वर्चस्व रहा, उन्हीं के हाथ में कार्यकलाप के वीटो अधिकार रहे।","1965 లో అంతర్జాతీయ క్రికెట్ సదస్సుగా పేరు మార్చబడిన ఐసిసి, దాని వ్యవస్థాపక సభ్యులచే ఆధిపత్యం చెలాయించింది, వీటో హక్కులు వారి చేతుల్లో ఉన్నాయి."
+इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया के विशेषाधिकार 1989 में जाकर खत्म हुए और वे अब सामान्य सदस्य रह गए।,ఇంగ్లాండ్ మరియు ఆస్ట్రేలియా యొక్క అధికారాలు 1989 లో ముగిశాయి మరియు వారు ఇప్పుడు సాధారణ సభ్యులు.
+"पिछली सदी के 50 व 60 के दशक में विश्व क्रिकेट के मिज़ाज का पता इस बात से मिलता है कि इंग्लैंड तथा कॉमनवेल्थ के दूसरे देशों-ऑस्ट्रेलिया व न्यूज़ीलैंड-ने दक्षिण अफ्रीका जैसे देश के साथ क्रिकेट खेलना जारी रखा, जहाँ न सिर्फ़ नीतिगत तौर पर नसली भेदभाव बरता जाता था, बल्कि टेस्ट मैचों में अश्वेतों (द. अफ्रीका की बहुमत आबादी) को खेलने की मनाही थी।","గత శతాబ్దం 50 మరియు 60 లలో, ఇంగ్లాండ్ మరియు కామన్వెల్త్ యొక్క ఇతర దేశాలు - ఆస్ట్రేలియా మరియు న్యూజిలాండ్ - దక్షిణాఫ్రికా వంటి దేశంతో క్రికెట్ ఆడటం కొనసాగించడం ద్వారా ప్రపంచ క్రికెట్ యొక్క స్వభావం తెలుస్తుంది, ఇక్కడ విధానం మాత్రమే కాదు నాసికా వివక్షను పాటించారు, కాని నల్లజాతీయులు (ఆఫ్రికా జనాభాలో ఎక్కువ భాగం) టెస్ట్ మ్యాచ్‌లలో ఆడటానికి అనుమతించబడలేదు."
+"भारत, पाकिस्तान व वेस्ट इंडीज़ ने हालाँकि दक्षिण अफ्रीका का बहिष्कार किया, लेकिन अंतर्राष्ट्रीय क्रिकेट परिषद्‌ (आईसीसी ) में उनकी इतनी ताकत नहीं थी कि उसे खेल से प्रतिबंधित कर दें।","భారతదేశం, పాకిస్తాన్ మరియు వెస్టిండీస్ దక్షిణాఫ్రికాను బహిష్కరించినప్పటికీ, అంతర్జాతీయ క్రికెట్ కౌన్సిల్ (ఐసిసి) లో ఆటను నిషేధించేంత బలం వారికి లేదు."
+यह तभी हो पाया जब एशिया व अफ्रीका में उपनिवेशवाद से नए आज़ाद हुए देशों ने और साथ में ब्रिटेन की उदारवादी हवा ने अंग्रेज़ी क्रिकेट अधिकारियों पर दबाव डालकर 1970 में ब्रिटेन के दक्षिण अफ्रीकी दौरे को रद्द करवाने में कामयाबी पायी।,"ఆసియా మరియు ఆఫ్రికాలో వలసవాదం నుండి కొత్తగా విముక్తి పొందిన దేశాలు, అలాగే బ్రిటన్ యొక్క ఉదారవాద గాలి, ఇంగ్లీష్ క్రికెట్ అధికారులపై ఒత్తిడి తెచ్చి 1970 లో బ్రిటన్ పర్యటనను రద్దు చేయడంలో విజయవంతమైంది."
+"4 आज के दौर में व्यापार, मीडिया और क्रिकेट क्रिकेट 1970 के दशक में काफ़ी बदल गया: यह ऐसा दौर था जिसमें इस पारंपरिक खेल ने बदलते ज़माने के साथ खुद को ढाल लिया।","నేటి యుగంలో, 1970 లలో వ్యాపారం, మీడియా మరియు క్రికెట్ క్రికెట్ బాగా మారిపోయాయి: ఈ సాంప్రదాయిక ఆట మారుతున్న కాలానికి అనుగుణంగా ఉండే కాలం."
+"अगर 1970 में दक्षिण अफ्रीका को क्रिकेट से बहिष्कृत किया गया, तो 1971 को इसलिए याद किया जाएगा चूँकि इस साल इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया के बीच सबसे पहला एकदिवसीय मैच मेलबर्न में खेला गया।","1970 లో దక్షిణాఫ్రికాను క్రికెట్ నుండి మినహాయించినట్లయితే, ఇంగ్లాండ్ మరియు ఆస్ట్రేలియా మధ్య మొదటి వన్డే ఈ సంవత్సరం మెల్బోర్న్లో ఆడినందున 1971 గుర్తుండిపోతుంది."
+क्रिकेट का यह छोटा संस्करण इतना लोकप्रिय हुआ कि 1975 में पहला विश्व कप खेला गया और सफल रहा।,"క్రికెట్ యొక్క ఈ చిన్న వెర్షన్ బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది, మొదటి ప్రపంచ కప్ 1975 లో ఆడబడింది మరియు విజయవంతమైంది."
+"फिर 1977 में, जब क्रिकेट टेस्ट मैचों की सौवीं जयंती मना रहा था, तो खेल हमेशा के लिए बदल गया।","1977 లో, క్రికెట్ టెస్ట్ మ్యాచ్‌ల వందవ జయంతిని జరుపుకుంటున్నప్పుడు, ఆట ఎప్పటికీ మారిపోయింది."
+"इस बदलाव में किसी खिलाड़ी या प्रशासक का नहीं, बल्कि एक व्यवसायी का हाथ था।","ఈ మార్పు ఒక్క ఆటగాడి లేదా పరిపాలకుడి వలన కలిగినది కాదు,ఇది ఒక వ్యాపారవేత్త చేయివలన మార్చబడింది."
+"केरी पैकर नामक ऑस्ट्रेलियाई टेलीविजन मुगल ने क्रिकेट के प्रसारण की बाज़ारी संभावनाओं को भाँपकर दुनिया के 51 बेहतरीन खिलाड़ियों को उनके बोर्ड की मर्ज़ी के खिलाफ़ अनुबंध पर ले लिया और दो सालों तक वर्ल्ड सीरीज़ क्रिकेट के नाम से समांतर, ग़ैर-अधिकृत 'टेस्ट' व ""एकदिवसीय ' खेलों का आयोजन किया।",పాకర్ యొక్క సర్కస్ (అప్పట్లో పిలవబడిన పేరు ) రెండు సంత్సరాల తరువాత ప్యాక్  చేయబడింది కానీ తెలివిషన్  ప్రేక్షకులను ఆకర్షించడం వలన చాల మార్పులు చేసింది శాశ్వతంగా నిరూపించబడింది. మరియు ఆట యొక్క పని టెర్రీ రంగు అన్ని మార్చబడింది  
+"पैकर का यह 'सर्कस' (इसे तब यही कहा जाता था) दो सालों के बाद पैक हो गया, लेकिन टेलीविजन दर्शकों को लुभाने के लिए उसके द्वारा किए गए बदलाव स्थायी साबित हुए, और इससे खेल का रंग-ढंग ही बदल गया।","ప్యాకర్ యొక్క 'సర్కస్' (అప్పట్లో పిలువబడినపేరు) రెండు సంవత్సరాల తరువాత పక్చేయబడిందీ, కానీ టెలివిజన్ ప్రేక్షకులను టెలివిషన్ ఆకర్షించడావలన చాల మార్పులు చేసిందీ శాశ్వతంగా నిరూపించబడ్డాయి మరియు ఇది ఆట యొక్క పనితీరుకు రంగు అన్ని మార్చబట్టాయి."
+"रंगीन वर्दी, हिफ़ाज़ती हेलमेट, क्षेत्ररक्षण की पाबंदियाँ, रौशनी जलाकर रात को क्रिकेट खेलना, आदि कुछ ऐसी चीज़ें हैं जो पैकर के बाद क्रिकेट का स्थायी हिस्सा बन गए।","రంగురంగుల యూనిఫాంలు, భద్రతా హెల్మెట్లు, ఫీల్డింగ్ ఆంక్షలు, క్రికెట్ ఆడటానికి రాత్రి వెలిగించడం మొదలైనవి ప్యాకర్ తరువాత క్రికెట్‌లో శాశ్వత భాగమైన కొన్ని విషయాలు."
+"सबसे अहम बात, पैकर ने जाहिर कर दिया कि क्रिकेट का बाज्ञार है ओर इसे बेचकर बहुत पैसे कमाये जा सकते हैं।","మరీ ముఖ్యంగా, క్రికెట్ మాస్టర్ అని, దానిని అమ్మడం ద్వారా చాలా డబ్బు సంపాదించవచ్చని ప్యాకర్ స్పష్టం చేశాడు."
+टेलीविजन कंपनियों को टेलीविजन प्रसारण का अधिकार बेचकर क्रिकेट बोर्ड अमीर हो गए।,టెలివిజన్ సంస్థలకు టెలివిజన్ ప్రసార హక్కులను అమ్మడం ద్వారా క్రికెట్ బోర్డులు ధనవంతులయ్యాయి.
+"टेलीविजन कंपनियों ने विज्ञापन-समय व्यावसायिक कंपनियों को बेचे, जिन्हें इतना बड़ा दर्शकम-समूह और कहाँ मिलता!","టెలివిజన్ కంపెనీలు వాణిజ్య సంస్థలకు ప్రకటన సమయాన్ని విక్రయించాయి, వీరికి ఇంత పెద్ద ప్రేక్షకులు వచ్చేవారు!"
+"निरंतर टीवी कवरेज के बाद क्रिकेटर सेलेब्रिटी बन गए और उन्हें अपने क्रिकेट बोर्ड से तो ज़्यादा वेतन मिलने ही लगा, पर उससे भी बड़ी कमाई के साधन टायर से लेकर कोला तक के टीवी विज्ञापन हो गए।",తరచుగా ట్.వ్ లో కనిపించడం వలన ప్రముఖ వ్యక్తులుగా మారారు వారు తమ క్రికెట్ బోర్డు నుండి ఎక్కువ జీతాలు  పొందడం ప్రారంభించారు. కానీ దానికంటే ఎక్కువ సంపాదించి మార్గాలు టైర్ల నుండి కోలస్ వరకు ఉన్నట్టు తెలివిషన్ లో ప్రకటనలు వచ్చాయి. 
+टीवी प्रसारण से क्रिकेट बदल गया।,టీవీ ప్రసారం నుండి క్రికెట్ మార్చబడింది.
+इसके ज़रिए क्रिकेट की पहुँच छोटे शहरों व गाँवों के दर्शकों तक हो गई।,"దీని ద్వారా క్రికెట్ చిన్న పట్టణాలు, గ్రామాల ప్రేక్షకులకు చేరింది."
+क्रिकेट का सामाजिक आधार भी व्यापक हुआ।,క్రికెట్ సామాజిక స్థావరం కూడా విస్తరించింది. 
+"महानगरों से दूर रहनेवाले बच्चे जो कभी बड़े मैच नहीं देख पाते थे, अब अपने नायकों को देखकर सीख सकते हैं।",పెద్ద మ్యాచ్‌లను ఎప్పుడూ చూడలేని మెట్రోలకు దూరంగా ఉన్న పిల్లలు ఇప్పుడు తమ హీరోలను చూడటం ద్వారా నేర్చుకోవచ్చు.
+उपग्रह (सैटेलाइट) टीवी की तकनीक और बहु-राष्ट्रीय कंपनियों की दुनिया भर की पहुँच के चलते क्रिकेट का वेश्विक बाज़ार बन गया।,"శాటిలైట్ టివి సాంకేతిక పరిజ్ఞానం మరియు ప్రపంచవ్యాప్తంగా బహుళ జాతీయ సంస్థల చేరికతో, క్రికెట్ ప్రపంచ మార్కెట్‌గా మారింది."
+सिडनी में चल रहे मैच को अब सीधे सूरत में देखा जा सकता था।,సిడ్నీలో జరుగుతున్న మ్యాచ్ ఇప్పుడు సూరత్‌లో నేరుగా చూడవచ్చు. 
+"इस मामूली बात ने क्रिकेट की सत्ता का केंद्र ही बदल दिया: जिस प्रक्रिया की शुरुआत ब्रिटिश साम्राज्य के पतन से हुई थी, वह वेश्वीकरण में अपने तार्किक अंजाम तक पहुँची।",ఈ చిన్న విషయం క్రికెట్ శక్తి యొక్క కేంద్రాన్ని మార్చింది: బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం పతనంతో ప్రారంభమైన ప్రక్రియ వ్యభిచారంలో తార్కిక ముగింపుకు చేరుకుంది.
+"चूँकि भारत में खेल के सबसे ज़्यादा दर्शक थे और यह क्रिकेट खेलने वाले देशों में सबसे बड़ा बाज़ार था, इसलिए खेल का गुरुत्व केन्द्र दक्षिण एशिया हो गया।","భారతదేశం ఆట యొక్క అత్యధిక వీక్షకులను కలిగి ఉంది మరియు ఇది క్రికెట్ ఆడే దేశాలలో అతిపెద్ద మార్కెట్ అయినందున, ఆట యొక్క గురుత్వాకర్షణ కేంద్రం దక్షిణ ఆసియాగా మారింది. "
+प्रतीकात्मक तौर पर आईसीसी मुख्यालय का लंदन से टैक्स-फ्री दुबई में आना स्वाभाविक लगता है।,ఐసిసి ప్రధాన కార్యాలయం లండన్ నుండి పన్ను రహిత దుబాయ్‌కు రావడం సహజంగానే అనిపిస్తుంది.
+अंग्रेज़ी-ऑस्ट्रेलियाई धुरी से गुरुत्व केन्द्र के खिसकने की एक और निशानी ये है कि हाल के वर्षों में क्रिकेट के नए तकनीकी प्रयोग भारतीय उपमहाद्वीप के खिलाड़ियों ने शुरू किए हैं।,"గురుత్వాకర్షణ కేంద్రం ఇంగ్లీష్-ఆస్ట్రేలియన్ అక్షం నుండి మారిన మరొక సంకేతం ఏమిటంటే, ఇటీవలి సంవత్సరాలలో భారత ఉపఖండంలోని ఆటగాళ్ళు క్రికెట్ యొక్క కొత్త సాంకేతిక ప్రయోగాలను ప్రారంభించారు. "
+पाकिस्तान ने गेंदबाज़ी को “दूसरा' व “रिवर्स-स्विंग” नाम के दो अहम हथियार दिए।,"పాకిస్తాన్ బౌలింగ్‌కు దూస్రా"" మరియు ""రివర్స్-స్వింగ్"" అనే రెండు ముఖ్యమైన ఆయుధాలను ఇచ్చింది."
+ये दोनों ईजाद महाद्वीपीय स्थितियों की उपज हैं।,ఈ రెండు ఆవిష్కరణలు ఖండాంతర పరిస్థితుల ఉత్పత్తి.
+"दूसरा' इसलिए कि भारी बल्‍लों से आक्रामक बल्लेबाजी करनेवाले खिलाड़ी उँगलियों की स्पिन को बेकार साबित किए दे रहे थे ओर “रिवर्स स्विंग' इसलिए कि खुली धूप में, धूल उड़ाती, बेजान पिचों पर तेज़ गेंदें घुमाई जा सकें।","రెండవది' ఎందుకంటే భారీ గబ్బిలాలు కలిగిన బ్యాట్స్ మెన్ ఫింగర్ స్పిన్ నిరుపయోగంగా మరియు ""రివర్స్ స్వింగ్"" గా నిరూపిస్తున్నారు, తద్వారా ఓపెన్ ఎండలో దుమ్ము, ప్రాణములేని పిచ్ లపై వేగంగా బంతులను తిప్పవచ్చు."
+"इन दोनों प्रयोगों को शुरू-शुरू में इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया जैसे देशों ने शक की नज़र से देखा, उन्हें लगा कि ये तो चोरी-छिपे क्रिकेट के नियमों के साथ खिलवाड़ किया जा रहा है।","ఈ రెండు ప్రయోగాలను మొదట ఇంగ్లాండ్, ఆస్ట్రేలియా వంటి దేశాలు అనుమానంతో చూశాయి, వారు క్రికెట్ నియమాలతో రహస్యంగా ఆడుతున్నారని వారు భావించారు."
+वक्‍त के साथ यह मान लिया गया कि क्रिकेट के कानून सिर्फ ऑस्ट्रेलियाई या अंग्रेज़ी स्थितियों के मुताबिक नहीं बनाए जा सकते ओर इन जुगाडों को पूरी दुनिया के गेंदबाज़ों ने अपना लिया।,"కాలక్రమేణా, ఆస్ట్రేలియా లేదా ఇంగ్లీష్ పరిస్థితుల ప్రకారం మాత్రమే క్రికెట్ చట్టాలను అమలు చేయలేమని అంగీకరించబడింది మరియు ఈ జుగాడ్లను ప్రపంచం నలుమూలల నుండి బౌలర్లు స్వీకరించారు."
+लगभग 150 साल पहले भारत के अग्रणी क्रिकेटरों - पारसियों - को खेल के मैदान के लिए संघर्ष करना पड़ा था।,"సుమారు 150 సంవత్సరాల క్రితం, భారతదేశపు ప్రముఖ క్రికెటర్లు - జొరాస్ట్రియన్లు - మైదానం కోసం కష్టపడాల్సి వచ్చింది."
+"आज वेश्विक बाजार ने हिन्दुस्तानी क्रिकेटरों को खेल का सबसे मशहूर ओर अमीर खिलाड़ी बना दिया है, पूरी दुनिया जैसे अब उनका रंगमंच हो गया है।","నేడు, ప్రపంచ మార్కెట్ భారత క్రికెటర్లను ఆట యొక్క అత్యంత ప్రసిద్ధ మరియు గొప్ప ఆటగాళ్ళగా మార్చింది, ప్రపంచం మొత్తం వారి వేదికగా మారింది."
+"इस ऐतिहासिक बदलाव के पीछे कुछ छोटे-मोटे कारण भी थे: शौकिया जेंट्लमेन की जगह वेतनभोगी पेशेवरों का आना, लोकप्रियता में टेस्ट मैच क्रिकेट का एकदिवसीय मैचों द्वारा पछाड़ दिया जाना और वेश्विक वाणिज्य व प्रोद्योगिकी में अहम बदलावों का होना।","ఈ చారిత్రక మార్పు వెనుక కొన్ని చిన్న కారణాలు ఉన్నాయి: te త్సాహిక జెంటిల్మెన్ స్థానంలో జీతం ఉన్న నిపుణులు, టెస్ట్ మ్యాచ్ క్రికెట్ యొక్క ప్రజాదరణ వన్డేలను అధిగమించడం మరియు ప్రపంచ వాణిజ్యం మరియు సాంకేతిక పరిజ్ఞానంలో గణనీయమైన మార్పులు."
+वक्‍त के साथ परिवर्तन को समझना ही इतिहास का काम है।,కాలక్రమేణా మార్పును గ్రహించడమే చరిత్ర యొక్క పని.
+इस अध्याय में हमने एक औपनिवेशिक खेल के इतिहास के ज़रिए इसके विस्तार को समझा और यह भी कि उपनिवेशोत्तर ज़माने में इसने खुद को कैसे ढाला।,"ఈ అధ్యాయంలో, ఒక వలసరాజ్యాల ఆట యొక్క చరిత్రను దాని విస్తరణ ద్వారా మరియు వలసరాజ్య అనంతర కాలంలో అది ఎలా అచ్చువేయబడిందో అర్థం చేసుకున్నాము."
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,.
+,.
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,.
+,.
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,
+,.
+,.
\ No newline at end of file
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..56fe01bced20f611a5fec7489d8a3a0c102f9457
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part3_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,422 @@
+जर्मन बच्चों और युवाओं को “राष्ट्रीय समाजवाद की भावना' से लैस करने की ज़िम्मेदारी युवा संगठनों को सौंपी गई।,"జర్మన్ పిల్లలు మరియు యువతను ""స్పిరిట్ ఆఫ్ నేషనల్ సోషలిజం"" తో సన్నద్ధం చేసే బాధ్యత యువజన సంస్థలకు అప్పగించబడింది."
+10 साल की उम्र के बच्चों को युंगफ़ोक में दाखिल करा दिया जाता था।,10 సంవత్సరాల వయస్సు ఉన్న పిల్లలను యుంగ్‌ఫోక్‌లో చేర్చారు.
+14 साल की उम्र में सभी लड़कों को नात्सियों के युवा संगठन-हिटलर यूथ-की सदस्यता लेनी पड़ती थी।,"14 సంవత్సరాల వయస్సులో, అబ్బాయిలందరూ హిట్లర్ యువత - హిట్లర్ యూత్ యొక్క యువజన సంస్థకు సభ్యత్వాన్ని పొందవలసి వచ్చింది."
+"इस संगठन में वे युद्ध की उपासना, आक्रामकता व हिंसा, लोकतंत्र की निंदा और यहूदियों, कम्युनिस्टों, जिप्सियों व अन्य “अवांछितों' से घृणा का सबक सीखते थे।","ఈ సంస్థలో అతను యుద్ధ ఆరాధన, దూకుడు మరియు హింస, ప్రజాస్వామ్యాన్ని ఖండించడం మరియు యూదులు, కమ్యూనిస్టులు, జిప్సీలు మరియు ఇతర ""అవాంఛనీయ"" పై ద్వేషం యొక్క పాఠం నెర్చుకున్నరు."
+गहन विचारधारात्मक और शारीरिक प्रशिक्षण के बाद लगभग 8 साल की उम्र में वे लेबर सर्विस (श्रम सेवा) में शामिल हो जाते थे।,తీవ్రమైన సైద్ధాంతిక మరియు శారీరక శిక్షణ తర్వాత 8 సంవత్సరాల వయస్సులో లేబర్ సర్వీస్ (లేబర్ సర్వీస్) లో చేరారు.
+इसके बाद उन्हें सेना में काम करना पड़ता था और किसी नात्सी संगठन की सदस्यता लेनी पड़ती थी।,దీని తరువాత వారు సైన్యంలో పనిచేయవలసి వచ్చింది మరియు నాట్సీ సంస్థకు సభ్యత్వాన్ని పొందవలసి వచ్చింది.
+नात्सी यूथ लीग का गठन 1922 में हुआ था।,నాట్సీ యూత్ లీగ్ 1922 లో ఏర్పడింది.
+चार साल बाद उसे हिटलर यूथ का नया नाम दिया गया।,నాలుగు సంవత్సరాల తరువాత దాన్ని హిట్లర్ యూత్ అని పేరు పెట్టారు.
+1933 तक आते-आते इस संगठन में 12.5 लाख से ज़्यादा बच्चे थे।,"1933 నాటికి, ఈ సంస్థలో 12.5 లక్షలకు పైగా పిల్లలు ఉన్నారు."
+युवा आंदोलन को नात्सीवाद के तहत एकजुट करने के लिए बाकी सभी युवा संगठनों को पहले भंग कर दिया गया और बाद में उन पर प्रतिबंध लगा दिया गया।,"నాజీయిజం క్రింద యువత ఉద్యమాన్ని ఏకం చేయడానికి, మిగతా యువజన సంస్థలన్నీ మొదట రద్దు చేయబడ్డాయి మరియు తరువాత నిషేధించబడ్డాయి."
+4. मातृत्व की नात्सी सोच।,4. మాతృత్వం గురించి నాట్సీ ఆలోచన.
+नात्सी जर्मनी में प्रत्येक बच्चे को बार-बार यह बताया जाता था कि औरतें बुनियादी तौर पर मर्दों से भिन्‍न होती हैं।,"నాట్సీ జర్మనీలో, స్త్రీలు పురుషుల కంటే ప్రాథమికంగా భిన్నంగా ఉన్నారని ప్రతి బిడ్డకు పదేపదే చెప్పబడింది."
+उन्हें समझाया जाता था कि औरत-मर्द के लिए समान अधिकारों का संघर्ष गलत है।,"స్త్రీ, పురుషులకు సమాన హక్కుల కోసం పోరాటం తప్పు అని వారికి వివరించారు."
+यह समाज को नष्ट कर देगा।,ఇది సమాజాన్ని నాశనం చేస్తుంది.
+"इसी आधार पर लड़कों को आक्रामक, मर्दाना और पत्थरदिल होना सिखाया जाता था जबकि लड़कियों को यह कहा जाता था कि उनका फर्ज़ एक अच्छी माँ बनना और शुद्ध आर्य रक्त वाले बच्चों को जन्म देना और उनका पालन-पोषण करना है।","ఈ ప్రాతిపదికననే అబ్బాయిలకు దూకుడుగా, మగతనం మరియు రాతి హ్రుదయంతో ఉండాలని నేర్పించారు, బాలికలుకు తమ కర్తవ్యం మంచి తల్లి కావాలని, స్వచ్ఛమైన ఆర్యన్ రక్తం గల పిల్లలను ప్రసవించి పెంచాలని చెప్పారు."
+"नस्ल की शुद्धता बनाए रखने, यहूदियों से दूर रहने, घर संभालने और बच्चों को नात्सी मूल्य-मान्यताओं की शिक्षा देने का दायित्व उन्हें ही सौंपा गया था।","జాతి స్వచ్ఛతను కాపాడుకోవడం, యూదులకు దూరంగా ఉండటం, ఇంటిని జాగ్రత్తగా చూసుకోవడం మరియు నాజీ విలువలను పిల్లలకు నేర్పించే బాధ్యతను ఆయనకు అప్పగించారు."
+आर्य संस्कृति और नस्ल की ध्वजवाहक वही थीं।,అతను ఆర్యన్ సంస్కృతి మరియు జాతి యొక్క జెండా మోసేవాడు.
+"1933 में हिटलर ने कहा था : ""मेरे राज्य की सबसे महत्त्वपूर्ण नागरिक माँ है।","1933 లో హిట్లర్ ఇలా అన్నాడు: ""నా రాష్ట్రంలోని అతి ముఖ్యమైన పౌరుడు తల్లి."
+लेकिन नात्सी जर्मनी में सारी माताओं के साथ भी एक जैसा बर्ताव नहीं होता था।,"కానీ నాట్సీ జర్మనీలో, తల్లులందరినీ సమానంగా చూడలేదు."
+जो औरतें नस्ली तौर पर अवांछित बच्चों को जन्म देती थीं उन्हें दंडित किया जाता था जबकि नस्ली तौर पर वांछित दिखने वाले बच्चों को जन्म देने वाली माताओं को इनाम दिए जाते थे।,"జాతిపరంగా అవాంఛిత పిల్లలకు జన్మనిచ్చిన మహిళలకు శిక్ష విధించగా, జాతిపరంగా కావాల్సిన పిల్లలకు జన్మనిచ్చిన తల్లులకు బహుమతులు లభించాయి."
+"ऐसी माताओं को अस्पताल में विशेष सुविधाएँ दी जाती थीं, दुकानों में उन्हें ज़्यादा छूट मिलती थी और थियेटर व रेलगाड़ी के टिकट उन्हें सस्ते में मिलते थे।","అలాంటి తల్లులకు ఆసుపత్రిలో ప్రత్యేక సౌకర్యాలు ఇవ్వబడ్డాయి, వారికి దుకాణాలలో ఎక్కువ డిస్కౌంట్ ఇవ్వబడింది మరియు వారికి థియేటర్ మరియు రైలు కోసం తక్కువ టిక్కెట్లు లభించాయి."
+हिटलर ने खूब सारे बच्चों को जन्म देने वाली माताओं के लिए वैसे ही तमगे देने का इंतज़ाम किया था जिस तरह के तमगे सिपाहियों को दिए जाते थे।,సైనికులకు ఇచ్చిన విధంగానే చాలా మంది పిల్లలకు జన్మనిచ్చే తల్లులకు హిట్లర్ ఏర్పాట్లు చేశాడు.
+"चार बच्चे पैदा करने वाली माँ को काँसे का, छ: बच्चे पैदा करने वाली माँ को चाँदी का और आठ या उससे ज़्यादा बच्चे पैदा करने वाली माँ को सोने का तमगा दिया जाता था।","నలుగురు పిల్లలను ఉత్పత్తి చేసిన తల్లికి కాంస్య, ఆరుగురు పిల్లలను ఉత్పత్తి చేసిన తల్లికి వెండి, ఎనిమిది లేదా అంతకంటే ఎక్కువ పిల్లలను ఉత్పత్తి చేసిన తల్లికి బంగారం ఇవ్వబడింది."
+निर्धारित आचार संहिता का उल्लंघन करने वाली “आर्य' औरतों की सार्वजनिक रूप से निंदा की जाती थी और उन्हें कड़ा दंड दिया जाता था।,"నిర్దేశించిన ప్రవర్తనా నియమావళిని ఉల్లంఘించిన ""ఆర్య"" మహిళలను బహిరంగంగా ఖండించారు మరియు కఠినంగా శిక్షించారు."
+"बहुत सारी औरतों को गंजा करके, मुँह पर कालिख पोत कर और उनके गले में तख्ती लटका कर पूरे शहर में घुमाया जाता था।","చాలా మంది మహిళలకు బట్టతల చేసి, నోటిలో పూత వేసి, మెడలో ప్లకార్డులు వేలాడదీసి నగరం అంతటా తిరుగుతున్నారు."
+उनके गले में लटकी तख्ती पर लिखा होता था - 'मैंने राष्ट्र के सम्मान को मलिन किया है।,మెడలో వేలాడుతున్న పలకపై ఆయన ఇలా అన్నారు - 'నేను దేశ గౌరవాన్ని అపవిత్రం చేశాను.
+इस आपराधिक कृत्य के लिए बहुत सारी औरतों को न केवल जेल की सज़ा दी गई बल्कि उनसे तमाम नागरिक सम्मान और उनके पति व परिवार भी छीन लिए गए।,"ఈ నేరపూరిత చర్యకు చాలా మంది మహిళలు జైలు పాలయ్యారు, కానీ అన్ని పౌర గౌరవాలు మరియు వారి భర్తలు మరియు కుటుంబాల నుండి కూడా తొలగించబడ్డారు."
+4.2 प्रचार की कला।,4.2 ప్రచార కళ
+नात्सी शासन ने भाषा और मीडिया का बड़ी होशियारी से इस्तेमाल किया और उसका ज़बर्दस्त फायदा उठाया।,నాట్సీ పాలన భాష మరియు మీడియాను తెలివిగా ఉపయోగించుకుంది మరియు దాని యొక్క గొప్ప ప్రయోజనం తీసుకొన్నారు.
+उन्होंने अपने तौर-तरीकों को बयान करने के लिए जो शब्द ईजाद किए थे वे न केवल भरामक बल्कि दिल दहला देने वाले शब्द थे।,"అతను తన మార్గాలను వివరించడానికి ఉపయోగించిన పదాలు కించపరచడమే కాదు, గుండె కొట్టుకునేవి కూడా."
+नात्सियों ने अपने अधिकृत दस्तावेजों में 'हत्या' या “मौत' जैसे शब्दों का कभी इस्तेमाल नहीं किया।,"నాట్సిస్ తమ అధీకృత పత్రాలలో 'హత్య' లేదా ""మరణం"" అనే పదాలను ఎప్పుడూ ఉపయోగించలేదు."
+"सामूहिक हत्याओं को विशेष व्यवहार, अंतिम समाधान (यहूदियों के संदर्भ में), यूथनेज़िया (विकलांगों के लिए), चयन और संक्रमण-मुक्ति आदि शब्दों से व्यक्त किया जाता था।","ప్రత్యేక ప్రవర్తన, తుది పరిష్కారం (యూదుల సందర్భంలో), అనాయాస (వికలాంగుల కోసం), ఎంపిక మరియు పరివర్తన-విముక్తి అనే పదాలతో సామూహిక హత్యలు వ్యక్తమయ్యాయి."
+“इवैक्युएशन' (खाली कराना) का आशय था लोगों को गैस चेंबरों में ले जाना।,"""తరలింపు"" అంటే ప్రజలను గ్యాస్ చాంబర్లకు తీసుకెళ్లడం."
+क्या आपको मालूम है कि गैस चेंबरों को क्या कहा जाता था? उन्हें “संक्रमण मुक्ति-क्षेत्र” कहा जाता था।,"గ్యాస్ గదులను ఏమని పిలిచారో మీకు తెలుసా? వాటిని ""పరివర్తన విముక్తి మండలాలు"" అని పిలిచేవారు."
+गैस चेंबर स्नानघर जैसे दिखाई देते थे और उनमें नकली फ़व्वारे भी लगे होते थे।,గ్యాస్ గదులు బాత్రూమ్ లాగా ఉన్నాయి మరియు వాటిలో నకిలీ ఫౌంటైన్లు కూడా ఉన్నాయి.
+शासन के लिए समर्थन हासिल करने और नात्सी विश्व दृष्टिकोण को फैलाने के लिए मीडिया का बहुत सोच-समझ कर इस्तेमाल किया गया।,పాలనకు మద్దతు పొందడానికి మరియు నాట్సీ ప్రపంచ దృక్పథాన్ని వ్యాప్తి చేయడానికి మీడియాను చాలా ఉద్దేశపూర్వకంగా ఉపయోగించారు.
+"नात्सी विचारों को फैलाने के लिए तस्वीरों, फ़िल्मों, रेडियो, पोस्टरों, आकर्षक नारों और इश्तहारी पर्चों का खूब सहारा लिया जाता था।","నాట్సీ ఆలోచనలను వ్యాప్తి చేయడానికి చిత్రాలు, సినిమాలు, రేడియో, పోస్టర్లు, ఆకర్షణీయమైన నినాదాలు మరియు వాణిజ్య స్లిప్‌లను ఉపయోగించారు."
+"पोस्टरों में जर्मनों के 'दुश्मनों' की रटी-रटाई छवियाँ दिखाई जाती थीं, उनका मज़ाक उड़ाया जाता था, उन्हें अपमानित किया जाता था, उन्हें शैतान के रूप में पेश किया जाता था।","పోస్టర్లలో జర్మన్‌ల శత్రువుల చిత్రాలను చిత్రీకరించడం, వారిని ఎగతాళి చేయడం, అవమానించడం, దెయ్యం వలె చూపించడం వంటివి ఉన్నాయి."
+समाजवादियों और उदारवादियों को कमज़ोर और पथभ्रष्ट तत्त्वों के रूप में प्रस्तुत किया जाता था।,సోషలిస్టులు మరియు ఉదారవాదులను బలహీనమైన మరియు తప్పుదారి పట్టించే అంశాలుగా ప్రదర్శించారు.
+उन्हें विदेशी एजेंट कहकर बदनाम किया जाता था।,అతను విదేశీ ఏజెంట్‌గా అపఖ్యాతి పాలయ్యాడు.
+प्रचार फिल्मों में यहूदियों के प्रति नफ़रत फैलाने पर ज़ोर दिया जाता था।,ప్రచార చిత్రాలు యూదులపై ద్వేషాన్ని నొక్కిచెప్పాయి.
+“द एटर्नल ज्यू” (अक्षय यहूदी) इस सूची की सबसे कुख्यात फिल्म थी।,"""ది ఎటర్నల్ యూదు"" (అక్షయ్ యూదు) ఈ జాబితాలో అత్యంత అపఖ్యాతి పాలైన చిత్రం."
+परंपराप्रिय यहूदियों को खास तरह की छवियों में पेश किया जाता था।,సాంప్రదాయ యూదులను ప్రత్యేక చిత్రాలలో చిత్రీకరించారు.
+"उन्हें दाढ़ी बढ़ाए और काफ़्तान (चोगा) पहने दिखाया जाता था, जबकि वास्तव में जर्मन यहूदियों और बाकी जर्मनों के बीच कोई फ़र्क करना असंभव था क्योंकि दोनों समुदाय एक-दूसरे में काफ़ी घुले-मिले हुए थे।","వారు గడ్డం మరియు కఫ్తాన్ (చోగాస్) ధరించినట్లు చూపించారు, వాస్తవానికి జర్మన్ యూదులు మరియు మిగిలిన జర్మనీల మధ్య ఎటువంటి వ్యత్యాసం చేయడం అసాధ్యం, ఎందుకంటే రెండు వర్గాలు చాలా ముడిపడి ఉన్నాయి."
+"उन्हें केचुआ, चूहा और कीड़ा जैसे शब्दों से संबोधित किया जाता था।","అతన్ని కెచువా, ఎలుక మరియు పురుగు వంటి పదాలు సూచిస్తాయి."
+उनकी चाल-ढाल की तुलना कुतरने वाले छछुंदरी जीवों से की जाती थी।,వారి నడక-కవచాలను మంచ్ చేసే చుంద్రీ జీవులతో పోల్చారు.
+"नात्सीवाद ने लोगों के दिलोदिमाग पर गहरा असर डाला, उनकी भावनाओं को भड़का कर उनके गुस्से और नफ़रत को 'अवांछितों' पर केंद्रित कर दिया।","నాట్సిసిజం ప్రజల హృదయాలు మరియు మనస్సులపై తీవ్ర ప్రభావాన్ని చూపింది, వారి భావాలను రేకెత్తిస్తుంది మరియు వారి కోపం మరియు ద్వేషాన్ని 'అవాంఛనీయత'లపై కేంద్రీకరించింది."
+इसी अभियान से नात्सीवाद का सामाजिक आधार पैदा हुआ।,ఈ ప్రచారం నాజీయిజం యొక్క సామాజిక స్థావరాన్ని సృష్టించింది.
+नात्सियों ने आबादी के सभी हिस्सों को आकर्षित करने के लिए प्रयास किए।,నాట్సిస్ జనాభాలోని అన్ని విభాగాలను ఆకర్షించడానికి ప్రయత్నాలు చేశారు.
+पूरे समाज को अपनी तरफ़ आकर्षित करने के लिए उन्होंने लोगों को इस बात का अहसास कराया कि उनकी समस्याओं को सिर्फ़ नात्सी ही हल कर सकते हैं।,"మొత్తం సమాజాన్ని తన వైపు ఆకర్షించడానికి, నాట్సీ మాత్రమే తమ సమస్యలను పరిష్కరించగలదని ప్రజలను గ్రహించారు."
+आम जनता और मानवता के खिलाफ़ अपराध।,"సాధారణ ప్రజలకు, మానవత్వానికి వ్యతిరేకంగా నేరాలు."
+नात्सीवाद पर आम लोगों की प्रतिक्रिया क्या रही? बहुत सारे लोग नात्सी शब्दाडंबर और धुआँधार प्रचार का शिकार हो गए।,నాజీయిజంపై సామాన్య ప్రజల స్పందన ఏమిటి? చాలామంది నాట్సీ వెర్బియేజ్ మరియు ధుమ్ధార్ ప్రచారానికి బలైపోయారు.
+वे दुनिया को नात्सी नज़रों से देखने लगे और अपनी भावनाओं को नात्सी शब्दावली में ही व्यक्त करने लगे।,వారు నాట్సీ కోణం నుండి ప్రపంచాన్ని చూడటం ప్రారంభించారు మరియు నాట్సీ పరిభాషలో తమ భావాలను వ్యక్తం చేశారు.
+किसी यहूदी से आमना-सामना हो जाने पर उन्हें अपने भीतर गहरी नफ़रत और गुस्से का अहसास होता था।,"వారు ఒక యూదునితో ముఖాముఖికి వచ్చినప్పుడు, వారిలో తీవ్ర ద్వేషం మరియు కోపం వచ్చింది."
+उन्होंने न केवल यहूदियों के घरों के बाहर निशान लगा दिए बल्कि जिन पड़ोसियों पर शक था उनके बारे में पुलिस को भी सूचित कर दिया।,"వారు యూదుల ఇళ్లను గుర్తించడమే కాక, అనుమానితులైన పొరుగువారి గురించి కూడా పోలీసులకు సమాచారం ఇచ్చారు."
+उन्हें पक्का विश्वास था कि नात्सीवाद ही देश को तरक्की के रास्ते पर लेकर जाएगा; यही व्यवस्था सबका कल्याण करेगी।,నాజీయిజం దేశాన్ని పురోగతి మార్గంలో తీసుకువెళుతుందని వాళ్ళు గట్టిగా నమ్మారు; ఈ వ్యవస్థ అందరికీ ప్రయోజనం చేకూరుస్తుంది.
+लेकिन जर्मनी का हर व्यक्ति नात्सी नहीं था।,కానీ జర్మనీలోని ప్రతి వ్యక్తి నాట్సీ కాదు.
+बहुत सारे लोगों ने पुलिस दमन और मौत की आशंका के बावजूद नात्सीवाद का जमकर विरोध किया।,పోలీసుల అణచివేత మరియు మరణ భయం ఉన్నప్పటికీ చాలా మంది నాజీయిజాన్ని తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు.
+लेकिन जर्मन आबादी का एक बहुत बड़ा हिस्सा इस पूरे घटनाक्रम का मूक दर्शक और उदासीन साक्षी बना हुआ था।,కానీ జర్మన్ జనాభాలో ఎక్కువ భాగం నిశ్శబ్ద ప్రేక్షకుడిగా మరియు ఈ మొత్తం సంఘటనకు ఉదాసీన సాక్షిగా మిగిలిపోయింది.
+"लोग कोई विरोधी कदम उठाने, अपना मतभेद व्यक्त करने, नात्सीवाद का विरोध करने से डरते थे।","ప్రజలు ఏదైనా విరుద్ధమైన చర్యలు తీసుకోవటానికి, తమ విభేదాలను వ్యక్తపరచటానికి, నాజీయిజాన్ని వ్యతిరేకించటానికి భయపడ్డారు."
+वे अपने दिल की बात कहने की बजाय आँख फेर कर चल देना ज़्यादा बेहतर मानते थे।,"వారి మనసు మాట మాట్లాడే బదులు, వారు చూసి చూడనట్టు ఉండడం మంచిదని వారు భావించారు."
+पादरी नीम्योलर ने नात्सियों का लगातार विरोध किया।,పాస్టర్ నెమిల్లెర్ నాట్సిస్‌ను వ్యతిరేకిస్తూనే ఉన్నాడు.
+उन्होंने पाया कि नात्सी साम्राज्यमें लोगों पर जिस तरह के निर्मम और संगठित जुल्म किए जा रहे हैं उनका जर्मनी की आम जनता विरोध नहीं कर पाती थी।,నాట్సీ సామ్రాజ్యంలో ప్రజలపై జరుగుతున్న క్రూరమైన మరియు వ్యవస్థీకృత అణచివేతను జర్మనీలోని సామాన్య ప్రజలు అడ్డుకోలేరని ఆయన కనుగొన్నారు.
+जनता एक अजीब-सी खामोशी में डूबी हुई थी।,ప్రజలు వింత నిశ్శబ్దంలో మునిగిపోయారు.
+गेस्तापों की दहशतनाक कार्यशैली और कुकृत्यों पर निशाना साधते हुए इस खामोशी के बारे में उन्होंने बड़े मर्मस्पर्शी ढंग से लिखा है :।,"గెస్టాపోస్ యొక్క భయంకరమైన పద్ధతులు మరియు దుశ్చర్యలను లక్ష్యంగా చేసుకొని, ఈ నిశ్శబ్దం గురించి అతను చాలా హృదయపూర్వక రీతిలో వ్రాశాడు :."
+पहले वे कम्युनिस्टों को ढूँढ़ते आए,మొదట వారు కమ్యూనిస్టుల కోసం వెతుకుతూ ఉండేవారు
+मैं कम्युनिस्ट नहीं था।,నేను కమ్యూనిస్టును కాను.
+इसलिए मैंने कुछ नहीं कहा।,కాబట్టి నేను ఏమీ అనలేదు.
+"फिर वे सोशल डेमोक्रैट्स को ढूँढ़ते आए, मैं सोशल डेमोक्रैट नहीं था इसलिए चुप रहा।","అప్పుడు వారు సోషల్ డెమొక్రాట్ల కోసం వెతుకుతూ వచ్చారు, నేను సోషల్ డెమొక్రాట్ కాదు కాబట్టి నేను మౌనంగా ఉండిపోయాను."
+"इसके बाद वे ट्रेड यूनियन वालों को ढूँढ़ते आए, पर मैं ट्रेड यूनियन में नहीं था।","దీని తరువాత, వారు ట్రేడ్ యూనియన్ వాదుల కోసం  వెతుకుతూ వచ్చారు, కాని నేను ట్రేడ్ యూనియన్లో లేను."
+"और फिर वे यहूदियों को ढूँढ़ते आए, लेकिन मैं यहूदी नहीं था-इसलिए मैंने कुछ नहीं किया।","ఆపై వారు యూదుల కోసం వెతుకుతూ వచ్చారు, కాని నేను యూదుడిని కాను - కాబట్టి నేను ఏమీ చేయలేదు."
+"फिर, अंत में जब वह मेरे लिए. आए तो वहाँ कोई नहीं बचा था जो मेरे साथ खड़ा हो सके।","అప్పుడు, చివరకు వారు నా వద్దకు వచ్చినప్పుడు. నాతో నిలబడటానికి ఎవరూ లేరు."
+नात्सी जर्मनी में यहूदी क्या महसूस करते थे यह एक बिल्कुल अलग कहानी है।,నాట్సీ జర్మనీలో యూదులు ఏమి భావించారో ఇది పూర్తిగా భిన్నమైన కథ.
+शार्लट बेराट ने अपनी डायरी में लोगों के सपनों को चोरी-छिपे दर्ज किया था।,షార్లెట్ బెరాట్ తన డైరీలో ప్రజల కలలను రహస్యంగా రికార్డ్ చేశాడు.
+बाद में उन्होंने अपनी इस डायरी को पुस्तक के रूप में प्रकाशित किया।,తరువాత అతను తన డైరీని పుస్తక రూపంలో ప్రచురించాడు.
+पढ़ने वालों को झकझोर कर रख देने वाली इस किताब का नाम है थर्ड राइख़ ऑफ ड्रीग्स।,పాఠకులను దిగ్భ్రాంతికి గురిచేసే ఈ పుస్తకం పేరు థర్డ్ రీచ్ ఆఫ్ డ్రిగ్స్.
+शार्लटे ने इस किताब में बताया है कि एक समय के बाद किस तरह खुद यहूदी भी अपने बारे में नात्सियों द्वारा फैलाई जा रही रूढ़ छवियों पर यकीन करने लगे थे।,"ఈ పుస్తకంలో షార్లెట్, కొంతకాలం తర్వాత, యూదులు తమ గురించి నాజీల ద్వారా వ్యాప్తి చెందుతున్న మూస పద్ధతులను ఎలా విశ్వసించారో చెప్పారు."
+"अपने सपनों में उन्हें भी अपनी नाक आगे से मुड़ी हुई, बाल व आँखें काली और यहूदियों जैसी शक्ल-सूरत व चाल-ढाल दिखने लगी थी।","తమ కలలో, వాళ్ళకు కూడా వాళ్ళ ముక్కు ముందుకు వంగి, జుట్టు మరియు కళ్ళు నల్లగా, మరియు యూదుల లాంటి రూపం మరియు నడక కనిపించింది."
+"नात्सी प्रेस में यहूदियों की जो छवियाँ और तस्वीरें छपती थीं, वे दिन-रात यहूदियों का पीछा कर रही थीं।","నాట్సీ ప్రెస్‌లో ప్రచురించబడిన యూదుల చిత్రాలు మరియు ఛాయాచిత్రాలు యూదులను పగలు, రాత్రి వెంటాడుతున్నాయి."
+ये छवियाँ सपनों में भी उनका पीछा नहीं छोड़ती थीं।,ఈ చిత్రాలు వారి కలలో కూడా వాళ్ళని వదిలిపెట్టలేదు.
+बहुत सारे यहूदी गैस चेंबर में पहुँचने से पहले ही दम तोड़ गए।,చాలా మంది యూదులు గ్యాస్ చాంబర్ చేరేలోపు మరణించారు.
+महाध्वंस ( होलोकॉस्ट ) के बारे में जानकारियाँ।,మహాద్వాన్స్ (హోలోకాస్ట్) గురించి సమాచారం.
+नात्सी तौर-तरीकों की जानकारी नात्सी शासन के आखिरी सालों में रिस-रिस कर जर्मनी से बाहर जाने लगी थी।,"నాట్సీ పాలన యొక్క చివరి సంవత్సరాల్లో, నాట్సీ పద్ధతుల గురించి సమాచారం జర్మనీ నుండి బయటపడటం ప్రారంభమైంది."
+"लेकिन, वहाँ कितना भीषण रक्तपात और बर्बर दमन हुआ था, इसका असली अंदाज़ा तो दुनिया को युद्ध खत्म होने और जर्मनी के हार जाने के बाद ही लग पाया।","ఏదేమైనా, అక్కడ ఎంత రక్తపాతం మరియు అనాగరిక అణచివేత జరిగిందనే అసలు ఆలోచన యుద్ధం ముగిసిన తరువాత మరియు జర్మనీ ఓడిపోయిన తరువాత మాత్రమే కనుగొనబడింది."
+"जर्मन समाज तो मलबे में दबे एक पराजित राष्ट्र के रूप में अपनी दुर्दशा से दुखी था ही, लेकिन यहूदी भी चाहते थे कि दुनिया उन भीषण अत्याचारों और पीड़ाओं को याद रखे जो उन्होंने नात्सी कत्लेआम में झेली थीं।","జర్మనీ సమాజం శిథిలావస్థలో ఓడిపోయిన దేశంగా దుస్థితి చెందడంతో బాధపడింది, కాని యూదులు కూడా నాట్సీ కబేళంలో వారు అనుభవించిన భయంకరమైన దురాగతాలను మరియు బాధలను ప్రపంచం గుర్తుంచుకోవాలని కోరుకున్నారు."
+इन्हीं कत्लेआमों को महाध्वस (होलोकॉस्ट) भी कहा जाता है।,ఈ కబేళాలను మహాధ్వాస్ (హోలోకాస్ట్) అని కూడా పిలుస్తారు.
+जब दमनचक्र अपने शिखर पर था उन्हीं दिनों एक यहूदी टोले में रहने वाले एक आदमी ने अपने साथी से कहा था कि वह युद्ध के बाद सिर्फ़ आधा घंटा और जीना चाहता है।,"డామన్చక్ర శిఖరాగ్రంలో ఉన్నప్పుడు, యూదుల కుగ్రామంలో నివసిస్తున్న ఒక వ్యక్తి తన భాగస్వామికి యుద్ధం తరువాత అరగంట మాత్రమే జీవించాలని చెప్పాడు."
+शायद वह दुनिया को यह बता कर जाना चाहता था कि नात्सी जर्मनी में क्या-क्या हो रहा था।,బహుశా అతను నాట్సీ జర్మనీలో ఏమి జరుగుతుందో ప్రపంచానికి తెలియజేయాలనుకున్నాడు.
+जो कुछ हुआ उसकी गवाही देने और जो भी दस्तावेज़ हाथ आए उन्हें बचाए रखने की यह अदम्य चाह घेटो और कैंपों में नारकीय जीवन भोगने वालों में बहुत गहरे तौर पर देखी जा सकती है।,ఏమి జరిగిందో సాక్ష్యమివ్వడానికి మరియు చేతికి వచ్చిన అన్ని పత్రాలను భద్రపరచడానికి ఈ లొంగని కోరిక శిబిరాల్లో పాపిష్ జీవితాలను అనుభవించే వారిలో చాలా లోతుగా చూడవచ్చు.
+"उनमें से बहुतों ने डायरियाँ लिखीं, नोटबुक लिखीं और दस्तावेजों के संग्रह बनाए।","వారిలో చాలా మంది డైరీలు రాశారు, నోట్‌బుక్‌లు రాశారు మరియు పత్రాల సేకరణలు చేశారు."
+"लेकिन, इसके विपरीत, जब यह दिखाई देने लगा कि अब युद्ध में नात्सियों की पराजय तय ही है तो नात्सी नेतृत्व ने दफ़्तरों में मौजूद तमाम सबूतों को नष्ट करने के लिए अपने कर्मचारियों को पेट्रोल बाँटना शुरू कर दिया।","కానీ, దీనికి విరుద్ధంగా, యుద్ధంలో నాట్సిస్ ఓటమి ఇప్పుడు ఖచ్చితంగా ఉందని కనిపించినప్పుడు, నాట్సీ నాయకత్వం కార్యాలయాల్లోని అన్ని ఆధారాలను నాశనం చేయడానికి తన ఉద్యోగులకు పెట్రోల్ పంపిణీ చేయడం ప్రారంభించింది."
+"दुनिया के बहुत सारे हिस्सों में स्मृति लेखों, साहित्य, वृत्तचित्रों, शायरी, स्मारकों और संग्रहालयों में इस महाध्वंस का इतिहास और स्मृति आज भी ज़िंदा है।","ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల్లో, ఈ మహావాధన చరిత్ర మరియు జ్ఞాపకశక్తి జ్ఞాపకశక్తి కథనాలు, సాహిత్యం, డాక్యుమెంటరీలు, కవిత్వం, స్మారక చిహ్నాలు మరియు సంగ్రహాలయాలలో ఇప్పటికీ సజీవంగా ఉంది."
+ये सारी चीज़ें उन लोगों के लिए एक श्रद्धांजलि हैं जिन्होंने उन स्याह दिनों में भी प्रतिरोध का साहस दिखाया।,ఈ చీకటి రోజుల్లో కూడా ప్రతిఘటనలో ధైర్యం చూపించిన వారికి ఈ విషయాలన్నీ నివాళి.
+उन लोगों के लिए भी ये सारी बातें शर्मनाक यादगार हैं जिन्होंने ये जुल्म ढाए और उनके लिए चेतावनी की आवाज़ें हैं जो खामोशी से सब कुछ देखते रहे।,ఈ దురాగతాలను సృష్టించిన వారికి కూడా ఈ విషయాలన్నీ సిగ్గుపడే జ్ఞాపకాలు మరియు నిశ్శబ్దంగా ప్రతిదీ చూస్తూనే ఉన్నవారికి హెచ్చరిక శబ్దాలు.
+खण्ड II,విభాగం II
+"जीविका, अर्थव्यवस्था एवं समाज।","జీవనోపాధి, ఆర్థిక వ్యవస్థ మరియు సమాజం."
+खण्ड II में हम जीविका और अर्थव्यवस्थाओं के बारे में अध्ययन करेंगे।,సెక్షన్ II లో మేము జీవనోపాధి మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థల గురించి అధ్యయనం చేస్తాము.
+"यहाँ हम इस बात पर विचार करेंगे कि आधुनिक विश्व में वनवासियों, चरवाहा समुदायों और किसानों की ज़िंदगी में किस तरह के बदलाव आए और इन बदलावों को तय करने में उन्होंने किस तरह का योगदान दिया।","ఆధునిక ప్రపంచంలోని అటవీ నివాసులు, గొర్రెల కాపరి సంఘాలు మరియు రైతుల జీవితాల్లో ఏ మార్పులు సంభవించాయో మరియు ఈ మార్పులను నిర్ణయించడంలో వారు ఎలా సహకరించారో ఇక్కడ పరిశీలిస్తాము."
+"आधुनिक विश्व का उदय कैसे हुआ है, इस बात पर विचार करते हुए हम अकसर कारखानों और शहरों पर और बाज़ार को आपूर्ति करने वाले औद्योगिक और कृषि क्षेत्रों पर ही ध्यान देते हैं।","ఆధునిక ప్రపంచం ఎలా ఉద్భవించిందో పరిశీలిస్తే, మేము తరచుగా కర్మాగారాలు మరియు నగరాలు మరియు మార్కెట్‌ను సరఫరా చేసే పారిశ్రామిక మరియు వ్యవసాయ రంగాలపై దృష్టి పెడతాము."
+"हम यह भूल जाते हैं कि इन क्षेत्रों के बाहर दूसरी अर्थव्यवस्थाएँ भी हैं, दूसरे लोग भी हैं जो राष्ट्र के लिए महत्त्व रखते हैं।","ఈ ప్రాంతాల వెలుపల ఇతర ఆర్థిక వ్యవస్థలు ఉన్నాయని, దేశానికి ముఖ్యమైన వ్యక్తులు కూడా ఉన్నారని మర్చిపోతున్నాము."
+"आधुनिक दृष्टि से देखने पर ऐसा लगता है कि चरवाहों और वनवासियों, घुमंतू किसानों और खाने की चीज़ों बीन कर गुज़र करने वालों की ज़िंदगी अतीत में ही कहीं अटक कर रह गई है।","ఆధునిక దృక్కోణంలో, గొర్రెల కాపరులు మరియు అటవీ నివాసులు, సంచార రైతులు మరియు ఆహారం మరియు ఆహారం ద్వారా వెళ్ళే వారి జీవితాలు గతంలో ఎక్కడో చిక్కుకున్నట్లు అనిపిస్తుంది."
+समकालीन विश्व के उदय का अध्ययन करते हुए उनके प्रति हमारा रवैया कुछ ऐसा रहता है मानो उनकी ज़िंदगी का कोई महत्त्व ही न हो।,"సమకాలీన ప్రపంచం యొక్క పెరుగుదలను అధ్యయనం చేస్తున్నప్పుడు, వారి పట్ల మన వైఖరి వారి జీవితానికి ప్రాముఖ్యత లేనట్లుగానే ఉంది."
+खण्ड II के अध्यायों में इस बात को रेखांकित किया गया है कि हमें उनकी ज़िंदगी के बारे में जानना चाहिए; हमें देखना चाहिए कि वे अपनी दुनिया को कैसे व्यवस्थित करते हैं और कैसे अपनी रोज़ी-रोटी चलाते हैं।,సెక్షన్ II లోని అధ్యాయాలు ఆయన జీవితం గురించి మనం తెలుసుకోవాలని నొక్కిచెప్పాయి; వారు తమ ప్రపంచాన్ని ఎలా నిర్వహిస్తారో మరియు వారు వారి జీవనోపాధిని ఎలా నడుపుతున్నారో మనం చూడాలి.
+ये लोग भी पूरी तरह उसी दुनिया का हिस्सा हैं जिसमें हम आज रह रहे हैं।,ఈ ప్రజలు కూడా ఈ రోజు మనం నివసిస్తున్న అదే ప్రపంచంలో పూర్తిగా భాగం.
+वे गुज़रे हुए ज़माने के बचे-खुचे लोग नहीं हैं।,"వారు గతంలోని చివరి వ్యక్తులు కాదు.."
+अध्याय 4 में आप जंगलों की सैर करेंगे।,"4 వ అధ్యాయంలో, మీరు అడవులను సందర్శిస్తారు."
+यहाँ आप देखेंगे कि जंगलों में रहने वाले विविध समुदाय जंगलों का किस-किस तरह इस्तेमाल करते रहे हैं।,అడవులలో నివసిస్తున్న విభిన్న వర్గాలు అడవులను ఎలా ఉపయోగిస్తున్నాయో ఇక్కడ మీరు చూస్తారు.
+"यहाँ आपको पता चलेगा कि उन्‍नीसवीं सदी में उद्योग और शहरों, जहाज़रानी और रेलवे के उदय व विस्तार से लकड़ी और अन्य वन उत्पादों के लिए जंगलों पर दबाव कितना बढ़ गया था।","పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో పరిశ్రమ మరియు నగరాలు, షిప్పింగ్ మరియు రైల్వేల పెరుగుదల మరియు విస్తరణ ద్వారా కలప మరియు ఇతర అటవీ ఉత్పత్తుల కోసం అడవులపై ఎంత ఒత్తిడి పెరిగిందో ఇక్కడ మీకు తెలుస్తుంది."
+इन नई ज़रूरतों और माँगों के चलते जंगलों के प्रयोग से संबंधित कायदे-कानून बदले गए और जंगलों के रखरखाव की एक नई पद्धति सामने आई।,"ఈ కొత్త అవసరాలు మరియు డిమాండ్ల కారణంగా, అడవుల వాడకానికి సంబంధించిన చట్టాలు మరియు నిబంధనలు మార్చబడ్డాయి మరియు అడవుల నిర్వహణకు కొత్త పద్ధతి వచ్చింది."
+"यहाँ इस बात पर भी प्रकाश डाला गया है कि जंगलों पर औपनिवेशिक नियंत्रण कैसे कायम हुआ, कैसे वन क्षेत्रों को मापा गया, पेड़ों का वर्गकरण किया गया और बागान विकसित किए गए।","అడవులపై వలసరాజ్యాల నియంత్రణ ఎలా ఏర్పడింది, అటవీ ప్రాంతాలను ఎలా కొలుస్తారు, చెట్లు స్క్వేర్ చేయబడ్డాయి మరియు తోటలు అభివృద్ధి చెందాయి."
+इन सारे परिवर्तनों से वन संसाधनों का इस्तेमाल करने वाले स्थानीय समुदायों की जिंदगी पर भी असर पड़ा।,ఈ మార్పులన్నీ అటవీ వనరులను ఉపయోగించిన స్థానిక సమాజాల జీవితాలను కూడా ప్రభావితం చేశాయి.
+उन्हें नई व्यवस्था में काम करने और अपने जीवन को नए सिरे से संगठित करने के लिए विवश किया गया।,వారు కొత్త వ్యవస్థలో పని చేయవలసి వచ్చింది మరియు వారి జీవితాలను పునర్వ్యవస్థీకరించారు.
+लेकिन बहुधा उन्होंने इन नियमों और कानूनों के खिलाफ़ बगावत भी की और सरकारों को अपनी नीतियाँ बदलने के लिए बाध्य किया।,కానీ తరచూ అతను ఈ నియమాలు మరియు చట్టాలకు వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేశాడు మరియు వారి విధానాలను మార్చమని ప్రభుత్వాలను బలవంతం చేశాడు.
+इस अध्याय में आपको इस बात का अंदाज़ा मिलेगा कि भारत और इंडोनेशिया में इन परिवर्तनों का इतिहास क्‍या रहा है।,ఈ అధ్యాయంలో భారతదేశం మరియు ఇండోనేషియాలో ఈ మార్పుల చరిత్ర గురించి మీకు ఒక ఆలోచన వస్తుంది.
+"अध्याय 5 में भारत और अफ्रीका के पहाड़ों और रेगिस्तानों, मैदानों और पठारों में चरवाहों के पदचिह्नों को ढूँढ़ने की कोशिश की गई है।","5వ అధ్యాయ౦, భారతదేశ౦, ఆఫ్రికా లోని పర్వతాల్లో, ఎడారుల్లో, మైదానాల్లో, పీఠభూమిలో గొర్రెల కాప౦డ్ల పాదముద్రలను కనుగొనడానికి ప్రయత్నిస్తో౦ది."
+इन दोनों क्षेत्रों में चरवाहा समुदाय आबादी का एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा है।,ఈ రెండు ప్రాంతాలలో జనాభాలో గొర్రెల కాపరి సమాజం గణనీయమైన భాగం.
+फिर भी हम विरले ही कभी उनके जीवन का अध्ययन करते हैं।,ఇంకా మేము అతని జీవితాన్ని చాలా అరుదుగా అధ్యయనం చేస్తాము.
+उनका इतिहास पाठ्यपुस्तकों के पन्नों में शामिल नहीं हो पाता।,వారి చరిత్ర పాఠ్యపుస్తకాల పేజీలలో చేర్చబడలేదు
+"अध्याय 5 में आपको पता चलेगा कि जंगलों पर स्थापित होते जा रहे नियंत्रण, कृषि विस्तार और चरागाहों के सिमटते जाने से उनके जीवन पर किस तरह के असर पड़े।","5 వ అధ్యాయంలో, అడవుల నియంత్రణ, వ్యవసాయ విస్తరణ మరియు పచ్చిక బయళ్ళు కుదించడం వారి జీవితాలను ఎలా ప్రభావితం చేసిందో మీరు తెలుసుకుంటారు."
+"इस हिस्से में आपको उनके आवागमन, अपने समुदाय के साथ उनके संबंधों और बदलते परिवेश के अनुरूप वह खुद को कैसे ढालते हैं, इसके बारे में जानने का मौका मिलेगा।","ఈ విభాగంలో మీరు అతని ట్రాఫిక్ గురించి, అతని కమ్యూనిటీతో అతని సంబంధాల గురించి మరియు మారుతున్న వాతావరణానికి అనుగుణంగా అతను తనను తాను ఎలా మలచుకుంటారో తెలుసుకోవడానికి మీకు అవకాశం లభిస్తుంది."
+अध्याय 6 में हम किसानों और काश्तकारों की जिंदगी में आए परिवर्तनों के बारे में पढ़ेंगे।,"6 వ అధ్యాయంలో, రైతులు మరియు అద్దెదారుల జీవితాలలో వచ్చిన మార్పుల గురించి చదువుతాము."
+"इस अध्याय में हम भारत, इंग्लैंड और अमेरिका की परिस्थितियों का अध्ययन करेंगे।","ఈ అధ్యాయంలో, భారతదేశం, ఇంగ్లాండ్ మరియు అమెరికా పరిస్థితులను అధ్యయనం చేస్తాము."
+पिछली दो शताब्दियों के दौरान खेती को संगठित करने के तरीके में गहरे बदलाव आए हैं।,గత రెండు శతాబ్దాలు వ్యవసాయం నిర్వహించే విధానంలో తీవ్ర మార్పులు జరిగాయి.
+"नई तकनीक और नई माँगों, नये नियमों और कानूनों, संपत्ति की नयी अवधारणाओं ने ग्रामीण दुनिया की शक्ल-सूरत पूरी तरह बदल डाली है।","కొత్త సాంకేతిక పరిజ్ఞానం మరియు కొత్త డిమాండ్లు, కొత్త నియమాలు మరియు చట్టాలు, ఆస్తి యొక్క కొత్త అంశాలు గ్రామీణ ప్రపంచం యొక్క రూపాన్ని పూర్తిగా మార్చాయి."
+पूँजीवाद और उपनिवेशवाद ने ग्रामीणों के जीवन को सिरे से बदल डाला है।,పెట్టుబడిదారీ విధానం మరియు వలసవాదం గ్రామస్తుల జీవితాలను పూర్తిగా మార్చివేసింది.
+"अध्याय 6 आपको इन बदलावों से परिचित कराएगा और इस अध्ययन से आपको अहसास होगा कि समाज के विभिन्‍न तबकों-अमीर-गरीब, मर्द-औरत, बच्चों और वयस्कों--पर किस तरह के अलग-अलग असर पड़े।","6 వ అధ్యాయం ఈ మార్పులను మీకు పరిచయం చేస్తుంది మరియు ఈ అధ్యయనం సమాజంలోని వివిధ వర్గాలు - ధనిక మరియు పేద, పురుషులు మరియు మహిళలు, పిల్లలు మరియు పెద్దలు - ఎలా ప్రభావితమవుతుందో మీకు తెలియజేస్తుంది."
+जब तक हम विभिन्‍न समुदायों और समाजों के जीवन में आ रहे परिवर्तनों को देखना-बूझना शुरू नहीं करेंगे तब तक इस बात को अच्छी तरह नहीं समझ पाएँगे कि आज की दुनिया कैसे बनी है।,"వివిధ వర్గాలు మరియు సమాజాల జీవితంలో వస్తున్న మార్పులను మనం చూడటం ప్రారంభించే వరకు, ఈ రోజు ప్రపంచం ఎలా మారిందో మనం బాగా అర్థం చేసుకోలేము."
+साथ ही आधुनिकीकरण की समस्याओं को भी हम तब तक पूरी तरह नहीं समझ पाएँगे जब तक कि हम उससे पर्यावरण पर पड़ रहे प्रभावों पर विचार नहीं करेंगे।,"అదే సమయంలో, పర్యావరణంపై దీని ప్రభావాలను పరిగణించే వరకు ఆధునికీకరణ సమస్యలను మనం పూర్తిగా అర్థం చేసుకోలేము."
+वन्य-समाज और उपनिवेशवाद।,వన్యప్రాణి మరియు వలసవాదం.
+"अपने स्कूल और घर में चारों ओर नज़र दौड़ाकर उन सभी वस्तुओं को पहचानें जो जंगल की हैं-इस किताब का कागज़, मेज़-कुर्सियाँ, दरवाज़े-खिड़कियाँ, वे रंग जिनसे आपके कपड़े रंगे जाते हैं, मसाले, आपकी टॉफ़ी के सेलोफ़ेन रैपर, बीड़ियों के तेंदू पत्ते, गोंद, शहद, कॉफ़ी, चाय और रबड़।","మీ స్కూలు మరియు ఇంటి చుట్టూ చూడండి, అడవికి సంబంధించిన అన్ని ఐటమ్ లు- పేపర్, టేబుల్ కుర్చీలు, డోర్ విండోలు, మీ దుస్తులకు వేసే రంగులు, మసాలాలు, మీ టోఫీ సెల్లోఫేన్ ర్యాపర్ లు, బీడీల ఆకులు, జిగురు, తేనె, కాఫీ, టీ మరియు రబ్బరు వంటి అన్ని రకాల వస్తువులను గుర్తించండి."
+"साथ ही चॉकलेट में इस्तेमाल होने वाला तेल जो साल के बीजों से निकलता है, खाल से चमड़ा बनाने में इस्तेमाल होने वाला चर्मशोधक (टैनिन) या दवाओं के रूप में इस्तेमाल होने वाली जड़ी-बूटियाँ--इन सबको भी हमें नहीं भूलना चाहिए।","అలాగే, సంవత్సరపు విత్తనాల నుండి వచ్చే చాక్లెట్‌లో ఉపయోగించే నూనె, తొక్కల నుండి తోలు తయారు చేయడానికి ఉపయోగించే టానిన్లు లేదా మందులుగా ఉపయోగించే మూలికలు - ఇవన్నీ మనం మర్చిపోకూడదు."
+"और हाँ, बाँस, जलावन की लकड़ी, घास, कच्चा कोयला, पैकिंग में उपयोग होने वाली वस्तुएँ, फल-फूल, पशु-पक्षी एवं ढेरों दूसरी चीज़ें भी तो जंगलों से ही आती हैं।","అవును, వెదురు, కట్టెలు, గడ్డి, ముడి బొగ్గు, ప్యాకింగ్ పదార్థాలు, పండ్లు, పువ్వులు, జంతువులు, పక్షులు మరియు అనేక ఇతర వస్తువులు కూడా అడవుల నుండి వస్తాయి."
+ऐमेज़ॉन या पश्चिमी घाट के जंगलों के एक ही टुकड़े में पौधों की 500 अलग-अलग प्रजातियाँ मिल जाती हैं।,అమెజాన్ లేదా పశ్చిమ ఘాట్ అడవులలో 500 వేర్వేరు జాతుల మొక్కలు కనిపిస్తాయి.
+यह विविधता तेज़ी से लुप्त होती जा रही है।,ఈ వైవిధ్యం వేగంగా కనుమరుగవుతోంది.
+"औद्योगीकरण के दौर में सन्‌ 1700 से 1995 के बीच 139 लाख वर्ग किलोमीटर जंगल यानी दुनिया के कुल क्षेत्रफल का 9.3 प्रतिशत भाग औद्योगिक इस्तेमाल,खेती-बाड़ी, चरागाहों व ईंधन की लकड़ी के लिए साफ़ कर दिया गया।","పారిశ్రామికీకరణ కాలంలో, 1700 మరియు 1995 మధ్యకాలంలో, 139 లక్షల చదరపు కిలోమీటర్ల అటవీ, అంటే ప్రపంచంలోని మొత్తం విస్తీర్ణంలో 9.3 శాతం పారిశ్రామిక వినియోగం, వ్యవసాయం, పచ్చిక బయళ్ళు మరియు ఇంధన కలప కోసం క్లియర్ చేయబడింది."
+वनों का विनाश क्‍यों?।,అడవులను ఎందుకు నాశనం చేస్తారు?
+वनों के लुप्त होने को सामान्यतः वन-विनाश कहते हैं।,అడవుల అదృశ్యాన్ని సాధారణంగా అటవీ విధ్వంసం అంటారు.
+वन-विनाश कोई नयी समस्या नहीं है।,అటవీ విధ్వంసం కొత్త సమస్య కాదు.
+वैसे तो यह प्रक्रिया कई सदियों से चली आ रही थी लेकिन औपनिवेशिक शासन के दौरान इसने कहीं अधिक व्यवस्थित और व्यापक रूप ग्रहण कर लिया।,"ఈ ప్రక్రియ అనేక శతాబ్దాలుగా కొనసాగుతున్నప్పటికీ, వలస పాలనలో ఇది మరింత క్రమబద్ధమైన మరియు సమగ్రమైన రూపాన్ని సంతరించుకుంది."
+"आइए, भारत में वन-विनाश के कुछ कारणों पर गौर करें।",భారతదేశంలో అటవీ నాశనానికి కొన్ని కారణాలను పరిశీలిద్దాం.
+1.1 ज़मीन की बेहतरी।,1.1 భూమి అభివృద్ధి.
+सन्‌ 1600 में हिंदुस्तान के कुल भू-भाग के लगभग छठे हिस्से पर खेती होती थी।,"1600 లో, భారతదేశం యొక్క మొత్తం భూభాగంలో ఆరవ వంతు సాగు చేశారు."
+आज यह आँकड़ा बढ़ कर आधे तक पहुँच गया है।,నేడు ఈ సంఖ్య సగానికి పెరిగింది.
+"इन सदियों के दौरान जैसे-जैसे आबादी बढ़ती गयी और खाद्य पदार्थों की माँग में भी वृद्धि हुई, वैसे-वैसे किसान भी जंगलों को साफ़ करके खेती की सीमाओं को विस्तार देते गए।","ఈ శతాబ్దాలలో, జనాభా పెరిగేకొద్దీ, ఆహార పదార్థాలకు డిమాండ్ పెరిగేకొద్దీ, రైతులు కూడా అడవులను క్లియర్ చేసి, వ్యవసాయ సరిహద్దులను విస్తరించారు."
+औपनिवेशिक काल में खेती में तेजी से फैलाव आया।,వలసరాజ్యాల కాలంలో వ్యవసాయం వేగంగా వ్యాపించింది.
+इसकी कई वजहें थीं।,దీనికి చాలా కారణాలు ఉన్నాయి.
+"पहली, अंग्रेज़ों ने व्यावसायिक फ़सलों जैसे पटसन, गन्ना, गेहूँ व कपास के उत्पादन को जम कर प्रोत्साहित किया।","మొదట, జనపనార, చెరకు, గోధుమ మరియు పత్తి వంటి వాణిజ్య పంటల ఉత్పత్తిని బ్రిటిష్ వారు గట్టిగా ప్రోత్సహించారు."
+उन्‍नीसवीं सदी के यूरोप में बढ़ती शहरी आबादी का पेट भरने के लिए खाद्यान्न और औद्योगिक उत्पादन के लिए कच्चे माल की ज़रूरत थी।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దపు ఐరోపాలో, పెరుగుతున్న పట్టణ జనాభాకు ఆహారం మరియు పారిశ్రామిక ఉత్పత్తికి ముడి పదార్థాలు అవసరమయ్యాయి."
+लिहाज़ा इन फ़सलों की माँग में इजाफ़ा हुआ।,అందువల్ల ఈ పంటలకు డిమాండ్ పెరిగింది.
+दूसरी वजह यह थी कि उनन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत में औपनिवेशिक सरकार ने जंगलों को अनुत्पादक समझा।,"రెండవ కారణం ఏమిటంటే, పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, వలస ప్రభుత్వం అడవులను ఉత్పత్తి చేయనిదిగా భావించింది."
+उनके हिसाब से इस व्यर्थ के बियाबान पर खेती करके उससे राजस्व और कृषि उत्पादों को पैदा किया जा सकता था और इस तरह राज्य की आय में बढ़ोतरी की जा सकती थी।,"వాళ్ళ ప్రకారం, ఈ వ్యర్థ వ్యాపారాన్ని పండించడం ద్వారా, దాని నుండి రాబడి మరియు వ్యవసాయ ఉత్పత్తులను ఉత్పత్తి చేయవచ్చు మరియు తద్వారా రాష్ట్ర ఆదాయాన్ని పెంచవచ్చు."
+यही वजह थी कि 1880 से 1920 के बीच खेती योग्य ज़मीन के क्षेत्रफल में 67 लाख हेक्टेयर की बढ़त हुई।,1880 మరియు 1920 మధ్య కాలంలో సాగు భూమి విస్తీర్ణం 67 లక్షల హెక్టార్లలో పెరిగింది.
+खेती के विस्तार को हम विकास का सूचक मानते हैं।,వ్యవసాయం యొక్క విస్తరణను అభివృద్ధికి సూచికగా మేము భావిస్తున్నాము.
+लेकिन हमें यह नहीं भूलना चाहिए कि ज़मीन को जोतने के पहले जंगलों की कटाई करनी पड़ती है।,కానీ భూమిని దున్నుతున్న ముందు అడవులను కోయవలసి ఉంటుందని మనం మర్చిపోకూడదు.
+उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत तक इंग्लैंड में बलूत (ओक) के जंगल लुप्त होने लगे थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ఇంగ్లాండ్‌లోని ఓక్ అడవులు కనుమరుగవుతున్నాయి."
+इसकी वजह से शाही नौसेना के लिए लकड़ी की आपूर्ति में मुश्किल आ खड़ी हुई।,దీంతో రాజ నావికాదళానికి కలప సరఫరా చేయడం కష్టమైంది.
+मज़बूत और टिकाऊ लकड़ी की नियमित आपूर्ति के बिना अंग्रेज़ी जहाज्ञ भला कैसे बन सकते थे? और जहाज़ो के बिना शाही सत्ता कैसे बचाई और बनाए रखी जा सकती थी? 1820 के दशक में खोजी दस्ते हिंदुस्तान की वन-संपदा का अन्वेषण करने के लिए भेजे गए।,"బలమైన మరియు మన్నికైన కలపను క్రమం తప్పకుండా సరఫరా చేయకుండా ఇంగ్లీష్ నౌకలు ఎలా బాగుంటాయి? మరియు ఓడలు లేకుండా రాజ శక్తిని ఎలా ఆదా చేయవచ్చు? 1820 లలో, భారతదేశం యొక్క అరణ్యాన్ని అన్వేషించడానికి పరిశోధనాత్మక బృందాలను పంపారు."
+एक दशक के भीतर बड़े पैमाने पर पेड़ काटे जाने लगे और भारी मात्रा में लकड़ी का हिंदुस्तान से निर्यात होने लगा।,"ఒక దశాబ్దంలో, పెద్ద ఎత్తున చెట్లను నరికివేసి, భారీ మొత్తంలో కలపను భారతదేశం నుండి ఎగుమతి చేయడం ప్రారంభించారు."
+1850 के दशक में रेल लाइनों के प्रसार ने लकड़ी के लिए एक नई तरह की माँग पैदा कर दी।,1850 లలో రైలు మార్గాల వ్యాప్తి చెక్కకు కొత్త రకం డిమాండ్‌ను సృష్టించింది.
+शाही सेना के आवागमन और औपनिवेशिक व्यापार के लिए रेल लाइनें अनिवार्य थीं।,సామ్రాజ్య సైన్యం యొక్క కదలిక మరియు వలసవాద వాణిజ్యానికి రైలు మార్గాలు ఎంతో అవసరం.
+इंजनों को चलाने के लिए ईंधन के तौर पर और रेल की पटरियों को जोड़े रखने के लिए “स्लीपरों' के रूप में लकड़ी की भारी ज़रूरत थी।,"ఇంజిన్లను నడపడానికి ఇంధనంగా మరియు రైలు పట్టాలను అనుసంధానించడానికి ""స్లీపర్స్"" గా కలపను కలప అవసరం."
+एक मील लंबी रेल की पटरी के लिए 1760-2000 सस्‍लीपरों की आवश्यकता पड़ती थी।,ఒక మైలు పొడవైన రైలు ట్రాక్‌కు 1760–2000 సరఫరాదారులు అవసరం.
+भारत में रेल-लाइनों का जाल 1860 के दशक से तेज़ी से फैला।,భారతదేశంలో రైల్వే లైన్లు 1860 ల నుండి వేగంగా వ్యాపించాయి.
+"1890 तक लगभग 25,500 कि.मी. लंबी लाइनें बिछायी जा चुकी थीं।","1890 నాటికి సుమారు 25,500 కి.మీ. పొడవైన గీతలు వేయబడ్డాయి."
+"1946 में इन लाइनों की लंबाई 7,65,000 कि.मी. तक बढ़ चुकी थी।","1946 లో ఈ రేఖల పొడవు 7,65,000 కి.మీ. వరకు పెరిగింది"
+रेल लाइनों के प्रसार के साथ-साथ बड़ी तादाद में पेड़ भी काटे गए।,"రైల్వే లైన్ల విస్తరణతో పాటు, పెద్ద సంఖ్యలో చెట్లను కూడా నరికివేశారు."
+"अकेले मद्रास प्रेसीडेंसी में 1850 के दशक में प्रतिवर्ष 35, 000 पेड़ सलीपरों के लिए काटे गए।","మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలో మాత్రమే, 1850 లలో, టర్నిపర్‌ల కోసం ఏటా 35,000 చెట్లను నరికివేయబడతాయి."
+सरकार ने आवश्यक मात्रा की आपूर्ति के लिए निजी ठेके दिए।,అవసరమైన పరిమాణాన్ని సరఫరా చేయడానికి ప్రభుత్వం ప్రైవేట్ కాంట్రాక్టులను ఇచ్చింది.
+इन ठेकेदारों ने बिना सोचे-समझे पेड़ काटना शुरू कर दिया।,ఈ కాంట్రాక్టర్లు ఆలోచించకుండా చెట్లను నరికివేయడం ప్రారంభించారు.
+रेल लाइनों के इर्द-गिर्द जंगल तेज़ी से गायब होने लगे।,రైల్వే లైన్ల చుట్టూ ఉన్న అడవులు వేగంగా కనుమరుగవుతున్నాయి.
+बागान।,తోటల పెంపకం.
+"यूरोप में चाय, कॉफ़ी और रबड़्‌ की बढ़ती माँग को पूरा करने के लिए इन वस्तुओं के बागान बने और इनके लिए भी प्राकृतिक वनों का एक भारी हिस्सा साफ़ किया गया।","ఐరోపాలో టీ, కాఫీ మరియు రబ్బరు కోసం పెరుగుతున్న డిమాండ్‌ను తీర్చడానికి, ఈ వస్తువుల తోటలను నిర్మించారు మరియు వాటి కోసం సహజ అడవులలో ఎక్కువ భాగం క్లియర్ చేయబడింది."
+औपनिवेशिक सरकार ने जंगलों को अपने कब्जे में लेकर उनके विशाल हिस्सों को बहुत सस्ती दरों पर यूरोपीय बागान मालिकों को सौंप दिया।,వలసరాజ్యాల ప్రభుత్వం అడవులను స్వాధీనం చేసుకుంది మరియు వాటిలో విస్తారమైన భూభాగాలను చాలా తక్కువ ధరలకు యూరోపియన్ రైతులకు అప్పగించింది.
+इन इलाकों की बाड़ाबंदी करके जंगलों को साफ़ कर दिया गया और चाय-कॉफ़ी की खेती की जाने लगी।,"ఈ ప్రాంతాలకు ఫెన్సింగ్ ద్వారా అడవులను క్లియర్ చేసి, టీ మరియు కాఫీ సాగు చేయడం ప్రారంభించారు."
+"रोज़ाना की ज़िंदगी, संस्कृति और राजनीति तीसरे खंड में आपका परिचय दैनिक जीवन के इतिहास से होगा।","రోజువారీ జీవితం, సంస్కృతి మరియు రాజకీయాలు మూడవ విభాగంలో మీకు రోజువారీ జీవిత చరిత్రను పరిచయం చేయబడతాయి."
+यहाँ आप खेल और पहनावे का इतिहास पढ़ सकेंगे।,ఇక్కడ మీరు క్రీడలు మరియు దుస్తుల చరిత్రను చదవగలుగుతారు.
+इतिहास महज़ दुनिया की महान या नाटकीय घटनाओं की दास्तान नहीं है।,చరిత్ర కేవలం ప్రపంచంలోని గొప్ప లేదా నాటకీయ సంఘటనల కథ కాదు.
+यह हमारे जीवन की छोटी-मोटी बातों से भी उतना ही जुड़ा है।,ఇది మన జీవితంలోని చిన్నవిషయాలకు సమానంగా సంబంధం కలిగి ఉంటుంది.
+"हमारे आसपास की हर चीज़ का एक इतिहास है-जो कपड़े हम पहनते हैं, जो खाना हम खाते हैं, जो दवाएँ हम लेते हैं, जो संगीत सुनते हें, जो साहित्य पढ़ते हैं ओर जो खेल खेलते हैं।","మన చుట్టూ ఉన్న ప్రతిదానికీ ఒక చరిత్ర ఉంది - మనం ధరించే బట్టలు, తినే ఆహారం, మనం తీసుకునే మందులు, మనం వినే సంగీతం, మనం చదివిన సాహిత్యం మరియు మనం ఆడే ఆటలు."
+ये सब चीज़ें वक्‍त के साथ बनी हें या बदली हें।,ఈ విషయాలన్నీ కాలక్రమేణా తయారవుతాయి లేదా మార్చబడతాయి.
+रोज़मर्य की चीज़ होने के चलते हमारा ध्यान उन पर नहीं जाता।,"రోజువారీ విషయం కావడంతో, మన దృష్టి వారి మీద వెళ్ళదు."
+हम ठहरकर सोचते भी नहीं कि सौ साल पहले इनमें से कोई चीज़ केसी रही होगी; या अलग-अलग समाज के लोग भोजन या कपडे के बारे में कैसे भिन्‍न-भिन्‍न तरीके से सोचते हें।,"మేము ఆగి వంద సంవత్సరాల క్రితం, ఈ విషయాలు ఎలా ఉండేవి అని అనుకోము; లేదా వివిధ సమాజాల ప్రజలు ఆహారం లేదా బట్టల గురించి వివిధ మార్గాల్లో ఎలా ఆలోచిస్తారు."
+अध्याय 7 इतिहास व खेल पर है।,7 వ అధ్యాయం చరిత్ర మరియు క్రీడలపై ఉంది.
+इसमें आप एक ऐसे खेल का इतिहास पढेंगे जिसने पिछले कुछ दशकों से अपने देश के लोगों को दीवाना कर रखा हे।,"అందులో, గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా మన దేశ ప్రజలను ఉన్మాదంగా ఉంచిన క్రీడ చరిత్రను మీరు చదువుతారు."
+क्रिकेट से जुडी खबरें अखबारों की सुर्खियाँ बन जाती हैं।,క్రికెట్‌కు సంబంధించిన వార్తలు వార్తల ముఖ్యాంశాలుగా మారతాయి.
+क्रिकेट का खेल आयोजित करके राष्ट्रों के बीच दोस्तियाँ गाँठी जाती हैं ओर क्रिकेटर अपने देश के राजदूत माने जाते हैं।,"క్రికెట్ ఆటను నిర్వహించడం ద్వారా, దేశాల మధ్య స్నేహం ఏర్పడుతుంది మరియు క్రికెటర్లను వారి దేశానికి రాయబారులుగా పరిగణిస్తారు."
+सच कहा जाए तो यह खेल भारत की एकता का प्रतीक बनकर उभरा है।,"నిజం చెప్పాలంటే, ఈ ఆట భారత ఐక్యతకు చిహ్నంగా ఉద్భవించింది."
+लेकिन क्या आप जानते हैं कि हमेशा से ऐसा नहीं था? इस अध्याय में आपको इसके लंबे ओर टेढे-मेढे सफ़र की एक झलक मिलेगी।,అయితే ఇది ఎప్పుడూ అలా ఉండదని మీకు తెలుసా? మీరు దాని సుదీర్ఘమైన మరియు చలనం లేని ప్రయాణం యొక్క సంగ్రహావలోకనం పొందుతారు.
+"एक ज़माने में, करीब डेढ़ सो साल पहले, क्रिकेट फ़िरंगी खेल था।","ఒక సమయంలో, సుమారు నూట యాభై సంవత్సరాల క్రితం, క్రికెట్ ఒక విదేశీ ఆట."
+इसका आविष्कार इंग्लैंड में हुआ ओर यह 19वीं सदी के विक्टोरियाई समाज ओर संस्कृति के रंग में रँग गया।,ఇది ఇంగ్లాండ్‌లో కనుగొనబడింది మరియు 19 వ శతాబ్దపు విక్టోరియన్ సమాజం మరియు సంస్కృతి యొక్క రంగులో ఉంది.
+"इस खेल को अंग्रेज़ अपने तमाम प्रिय मूल्यों-बराबरी का न्याय, अनुशासन,शराफ़त (जेन्ट्लमैनलिनेस)-का वाहक मानते थे।","ఈ ఆటను బ్రిటిష్ వారు వారి ప్రియమైన విలువలకు - సమాన న్యాయం, క్రమశిక్షణ, శాంతి ని కలిగి ఉండాలని భావించారు."
+क्रिकेट को स्कूलों में शारीरिक शिक्षा के वृहत्तर कार्यक्रम के तहत लगाया गया कि लड़के आदर्श नागरिक बन सकें।,బాలురు ఆదర్శ పౌరులుగా మారగల శారీరక విద్య యొక్క పెద్ద కార్యక్రమంలో భాగంగా పాఠశాలల్లో క్రికెట్ ప్రవేశపెట్టబడింది.
+लडकियों को लड़कों का खेल खेलने की इजाज़त नहीं थी।,అబ్బాయిల ఆటలను ఆడటానికి అమ్మాయిలను అనుమతించలేదు.
+अंग्रेजों के साथ चलकर क्रिकेट उपनिवेशों में पहुँचा।,క్రికెట్ బ్రిటిష్ వారితో కాలనీలకు వచ్చింది.
+"ओपनिवेशिक मालिकों ने सोचा कि खेल को इसके वाजिब अंदाज़, इसकी असली भावना के साथ सिर्फ़ वही खेल सकते हैं।","ఆట దాని సరైన శైలి, దాని నిజమైన ఆత్మతో మాత్రమే ఆడగలదని అభిప్రాయ యజమానులు భావించారు."
+"लिहाजा जब उपनिवेश के गुलाम लोग क्रिकेट खेलने लगे ओर अकसर उनसे बेहतर खेलने लगे; इतना ही नहीं कई बार उन्हें हराने में भी सफल रहे, तो उन्हें गंभीर चिंता होने लगी।","కాబట్టి కాలనీలోని బానిస ప్రజలు క్రికెట్ ఆడటం మొదలుపెట్టినప్పుడు మరియు వారి కంటే బాగా ఆడటం ప్రారంభించినప్పుడు; ఇది మాత్రమే కాదు, అతను వారిని చాలాసార్లు ఓడించడంలో కూడా విజయవంతమయ్యాడు, అందువల్ల వారు ఆందోళన చెందడం ప్రారంభించారు."
+इस तरह क्रिकेट का खेल उपनिवेशवाद ओर राष्ट्रवाद की राजनीति से जुड़ गया।,ఈ విధంగా క్రికెట్ ఆట వలసవాదం మరియు జాతీయవాద రాజకీయాలతో ముడిపడి ఉంది.
+उपनिवेशों के अंदर खेल का अपना इतिहास भी पेचीदा रहा।,కాలనీలలోని ఆట యొక్క సొంత చరిత్ర కూడా క్లిష్టంగా ఉంది.
+"जैसा कि आप अध्याय 7 में देखेंगे, क्रिकेट जाति, क्षेत्र, समुदाय व राष्ट्र की राजनीति से जुड़ गया।","7 వ అధ్యాయంలో మీరు చూడబోతున్నట్లుగా, క్రికెట్ కులం, ప్రాంతం, సమాజం మరియు దేశం యొక్క రాజకీయాలతో సంబంధం కలిగి ఉంది."
+राष्ट्रीय खेल के रूप में क्रिकेट का उभरना कई दशकों के ऐतिहासिक विकास का परिणाम था।,జాతీయ క్రీడగా క్రికెట్ ఆవిర్భావం అనేక దశాబ్దాల చారిత్రక అభివృద్ధి ఫలితంగా ఉంది.
+क्रिकेट के बाद हम पहनावे की ओर बढेंगे (अध्याय 8)।,"క్రికెట్ తరువాత, మేము దుస్తులు వైపు వెళ్తాము (అధ్యాయం 8)."
+आप देखेंगे कि पहनावे के इतिहास से हमें विभिन्‍न समाजों के इतिहास के बारे कितना कुछ पता चलता है।,వివిధ సమాజాల చరిత్ర గురించి దుస్తుల చరిత్ర మనకు ఎంత చెబుతుందో మీరు చూస్తారు.
+"लोग जो कपडे पहनते हैं, उन पर समाज की रीति-नीतियों की छाप होती है।",ప్రజలు ధరించే బట్టలు సమాజంలోని ఆచారాల ద్వారా గుర్తించబడతాయి.
+"उनसे हमें सुंदरता, मर्यादा व उचित-अनुचित आचार-व्यवहार के उनके खयालात का पता चलता है।","వాళ్ళ నుండి అందం, గౌరవం మరియు సరైన మరియు అనుచితమైన ప్రవర్తన గురించి వారి ఆలోచనలను మనం తెలుసుకుంటాము."
+समाज के बदलने से ये रीतियाँ-नीतियाँ भी बदलती हैं।,"సమాజం మారిన కొద్దీ ఈ ఆచారాలు, విధానాలు కూడా మారుతాయి."
+लेकिन समाज के रस्मों-रिवाज और पहनावे-ओढावे में बदलाव के पीछे लंबी जद्दोजहद होती है।,"కానీ సమాజపు ఆచారాల్లో, వస్త్రధారణ లో మార్పు వెనుక సుదీర్ఘ పోరాటం ఉంది."
+"इनका एक इतिहास होता है, ये स्वाभाविक तौर पर, यूँ ही बस, हो नहीं जाते।","వారికి చరిత్ర ఉంది, అవి సహజంగానే జరగవు"
+अध्याय 8 इसी इतिहास से आपका परिचय कराएगा।,8 వ అధ్యాయం ఈ చరిత్రను మీకు పరిచయం చేస్తుంది.
+आप पढेंगे कि इंग्लैंड व भारत में पहनावे में हुए बदलाव किस तरह इन देशों में चल रहे सामाजिक आंदोलनों और आर्थिक परिवर्तनों से प्रभावित हुए।,ఈ దేశాలలో జరుగుతున్న సామాజిక ఉద్యమాలు మరియు ఆర్థిక మార్పుల వల్ల ఇంగ్లాండ్ మరియు భారతదేశంలో దుస్తులు మార్పులు ఎలా ప్రభావితమయ్యాయో మీరు చదువుతారు.
+"आप एक बार फिर देखेंगे कि पहनावा भी उपनिवेशवादी व राष्ट्रवादी, जाति और वर्ग की राजनीति से किस गहराई से जुड़ा है।","ఈ దుస్తులు వలసరాజ్య మరియు జాతీయవాద, కుల, వర్గ రాజకీయాలతో ఎంత లోతుగా ముడిపడి ఉన్నాయో మీరు మరోసారి చూస్తారు."
+पहनावे के इतिहास पर थोड़ा गौर करें तो स्वदेशी की राजनीति व चरखे के प्रतीक में हमें नए अर्थ खुलते दिखेंगे।,"దుస్తుల చరిత్రను మనం కొద్దిగా పరిశీలిస్తే, స్వదేశీ రాజకీయాలు మరియు స్పిన్నింగ్ వీల్ యొక్క చిహ్నంలో కొత్త అర్థాలను చూస్తాము."
+"शायद इससे हमें महात्मा गांधी को भी बेहतर समझने का मौका मिले क्‍योंकि वह अकेले ऐसे इंसान थे, जो न सिर्फ कपड़ों की राजनीति के प्रति निहायत सजग थे, बल्कि उन्होंने इस पर जमकर लिखा भी।","మహాత్మా గాంధీని బాగా అర్థం చేసుకోవడానికి ఇది మనకు అవకాశాన్ని ఇస్తుంది, ఎందుకంటే అతను బట్టల రాజకీయాల గురించి చాలా స్పృహ కలిగి ఉండటమే కాదు, దానిపై తీవ్రంగా రాశాడు."
+अगर आप इन दो-एक चीज़ों के इतिहास को समझने लगें तो शायद अपनी ज़िंदगी के ऐसे पहलुओं का इतिहास खुद टटोलने लगेंगे जिन्हें अब तक आपने साधारण मानकर अनदेखा कर दिया था।,"మీరు ఈ రెండు విషయాల చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడం మొదలుపెడితే, బహుశా మీరు మీ జీవితంలోని ఇటువంటి అంశాల చరిత్రను అన్వేషించడం ప్రారంభిస్తారు."
+इतिहास और खेल : क्रिकेट की कहानी।,చరిత్ర మరియు క్రీడలు: క్రికెట్ కథ.
+क्रिकेट इंग्लैंड में 500 साल पहले अलग-अलग नियमों के तहत खेले जा रहे गेंद-डंडे के खेलों से पैदा हुआ।,500 సంవత్సరాల క్రితం వేర్వేరు నిబంధనల ప్రకారం ఆడిన బాల్-పోల్ ఆటల నుండి క్రికెట్ ఇంగ్లాండ్‌లో ఉద్భవించింది.
+"बैट' अंग्रेज़ी का एक पुराना शब्द है, जिसका सीधा अर्थ है 'डंडा' या “कुंदा'।","బాట్ 'అనేది పాత ఆంగ్ల పదం, దీని అర్థం నేరుగా' దండా 'లేదా ""కుండా""."
+सत्रहवीं सदी में एक खेल के रूप में क्रिकेट की आम पहचान बन चुकी थी और यह इतना लोकप्रिय हो चुका था कि रविवार को चर्च न जाकर मैच खेलने के लिए इसके दीवानों पर जुर्माना लगाया जाता था।,"పదిహేడవ శతాబ్దంలో క్రికెట్ ఒక క్రీడగా ఒక సాధారణ గుర్తింపుగా మారింది, మరియు ఇది చాలా ప్రజాదరణ పొందింది, ఆదివారం, చర్చికి వెళ్లకపోవడం మరియు మ్యాచ్‌లు ఆడనందుకు అభిమానులకు జరిమానా విధించారు."
+अठारहवीं सदी के मध्य तक बल्ले की बनावट हॉकी-स्टिक की तरह नीचे से मुंडी होती थी।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం మధ్య నాటికి, బ్యాట్ యొక్క ఆకృతి క్రింద నుండి హాకీ-స్టిక్ ఆకారంలో ఉంది."
+"इसकी सीधी-सी वजह ये थी कि बॉल लुढ़का कर, अंडरआर्म, फेंकी जाती थी ओर बैट के निचले सिरे का घुमाव बल्‍लेबाज़्ञ को गेंद से संपर्क साधने में मदद करता था।","దీనికి సాధారణ కారణం ఏమిటంటే, బంతిని రోల్ చేయడం, అండర్ ఆర్మ్ చేయడం మరియు బ్యాట్ యొక్క దిగువ చివర తిప్పడం వంటివి బ్యాట్స్‌మన్‌కు బంతితో సంబంధం కలిగి ఉండటానికి సహాయపడతాయి."
+"इंग्लैंड के गाँवों से उठकर यह खेल केसे और कब बडे शहरों के विशाल स्टेडियम में खेला जानेवाला आधुनिक खेल बन गया, यह इतिहास का एक दिलचस्प विषय है, क्‍योंकि इतिहास का एक इस्तेमाल तो यही है कि वह हमें वर्तमान के बनने की कहानी बताए।","ఇంగ్లాండ్ గ్రామాల నుండి లేచి, ఈ ఆట ఎలా మరియు ఎప్పుడు పెద్ద నగరాల భారీ స్టేడియాలలో ఆడే ఆధునిక ఆటగా మారింది, ఇది చరిత్ర యొక్క ఆసక్తికరమైన విషయం, ఎందుకంటే చరిత్ర యొక్క ఒక ఉపయోగం వర్తమాన కథను మాకు చెప్పడం."
+"खेल हमारी मौजूदा ज़िंदगी का एक अहम हिस्सा है-इसके ज़रिए हम अपना मनोरंजन करते हैं, एक दूसरे से होड़ लेते हैं, खुद को फ़िट रखते हैं और अपनी सामाजिक तरफ़दारी भी व्यक्त करते हैं।","క్రీడలు మన ప్రస్తుత జీవితంలో ఒక ముఖ్యమైన భాగం - దీని ద్వారా మనం మనల్ని అలరిస్తాము, ఒకదానితో ఒకటి పోటీ పడతాము, మనల్ని మనం ఫిట్‌గా ఉంచుకుంటాము మరియు మన సామాజిక వ్యూహాన్ని కూడా తెలియజేస్తాము."
+अगर आज के दिन लाखों-करोड़ों हिन्दुस्तानी सब-कुछ छोड-छाडकर भारतीय टीम को टेस्ट या एकदिवसीय मैच खेलते देखने में जुट जाते हैं तो यह जानना ज़रूरी लगता है कि दक्षिण-पूर्व इंग्लैंड में खोजा गया यह गेंद-डंडे का खेल आखिर भारतीय उपमहाद्वीप का जुनून कैसे बन गया।,"ఈ రోజున, లక్షలాది మరియు మిలియన్ల మంది భారతీయులు టెస్ట్ లేదా వన్డే ఆడుతున్న భారత జట్టును చూడటానికి అన్నింటినీ విడిచిపెడితే, ఆగ్నేయ ఇంగ్లాండ్‌లో కనుగొనబడిన ఈ బంతి ఆట చివరకు భారత ఉపఖండం యొక్క అభిరుచిగా ఎలా మారింది అనేది తెలుసుకోవడం ముఖ్యం అని తెలుసుకోవడం ముఖ్యం."
+इस खेल की कहानी इसलिए भी दिलचस्प है क्योंकि एक ओर जहाँ उपनिवेशवाद व राष्ट्रवाद की बडी कहानी इससे जुड़ी है तो दूसरी ओर धर्म व जाति की राजनीति ने भी एक हद तक इसका स्वरूप गढा।,"ఈ ఆట యొక్క కథ కూడా ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది, ఎందుకంటే ఒక వైపు, వలసవాదం మరియు జాతీయవాదం యొక్క పెద్ద కథ దానితో ముడిపడి ఉండగా, మరోవైపు మతం మరియు కుల రాజకీయాలు కూడా దానిని కొంతవరకు ఆకృతి చేశాయి."
+क्रिकेट के इस इतिहास में पहले हम इंग्लैंड में इसके विकास को देखेंगे ओर उस समय प्रचलित शारीरिक चुस्ती व प्रशिक्षण की  संस्कृति का भी जायज़ा लेंगे।,"ఈ క్రికెట్ చరిత్రలో, మొదట మనం ఇంగ్లాండ్‌లో దాని అభివృద్ధిని చూస్తాము మరియు ఆ సమయంలో ప్రబలంగా ఉన్న శారీరక దృఢత్వం మరియు శిక్షణ యొక్క సంస్కృతిని కూడా పరిశీలిస్తాము."
+तब हम भारत का रुख करते हुए क्रिकेट को यहाँ अपनाये  जाने से लेकर इसमें हुए आधुनिक बदलावों  तक की चर्चा करेंगे।,అప్పుడు భారతదేశం నుండి ఇక్కడ క్రికెట్ స్వీకరణకు మరియు దానిలో ఆధునిక మార్పుల గురించి మాట్లాడుతాము.
+हरेक खंड में हम देखेंगे  कि खेल का इतिहास किस तरह सामाजिक इतिहास से नथा-गुथा है।,ప్రతి విభాగంలో క్రీడల చరిత్ర సామాజిక చరిత్రకు ఎలా సంబంధం కలిగిస్తుందో చూద్దాం.
+"1 इंग्लेंड में खेल के रूप में क्रिकेट का ऐतिहासिक विकास अठारहवीं व उन्‍नीसवीं सदी के इंग्लैंड के सामाजिक और राजनीतिक इतिहास ने क्रिकेट को इसका अनोखा स्वरूप प्रदान किया, क्‍योंकि यह क्रिकेट का शुरुआती दौर था।","1 ఇంగ్లాండ్‌లో క్రికెట్‌ను ఒక ఆటగా చారిత్రక అభివృద్ధి పద్దెనిమిదవ మరియు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దపు సామాజిక మరియు రాజకీయ చరిత్ర క్రికెట్‌కు దాని ప్రత్యేకమైన రూపాన్ని ఇచ్చింది, ఎందుకంటే ఇది క్రికెట్ యొక్క ప్రారంభ దశ."
+मिसाल के तौर पर यह सिर्फ़ टेस्ट क्रिकेट का ही अजूबा है कि खेल पाँच दिन तक लगातार चले और कोई नतीजा न निकले।,"ఉదాహరణకు, ఇది టెస్ట్ క్రికెట్ యొక్క అద్భుతం, ఆట ఐదు రోజులు ఉంటుంది మరియు ఫలితం ఉండదు."
+किसी भी अन्य आधुनिक खेल के खत्म होने में इससे आधा वक़्त भी नहीं लगता।,మరే ఇతర ఆధునిక ఆటను పూర్తి చేయడానికి సగం సమయం పట్టదు.
+फुटबॉल मैच करीब डेढ घंटे चलता है।,ఫుట్‌బాల్ మ్యాచ్‌లు సుమారు ఒకటిన్నర గంటలు ఉంటాయి.
+"गेंद व बल्ले से खेले जाने वाले बेसबॉल जैसे आधुनिक ज़माने के लिहाज़ से अपेक्षाकृत लंबे खेल में भी उतने समय में नौ पारियाँ हो जाती हैं जितने में क्रिकेट के लघु संस्करण, यानी एकदिवसीय मैच, की एक पारी हो पाती है।","ఆధునిక కాలంలో, బేస్ బాల్, బంతి మరియు బ్యాట్ తో ఆడతారు, సాపేక్షంగా పొడవైన ఆటలలో కూడా, ఒకేసారి తొమ్మిది ఇన్నింగ్స్ ఉన్నాయి, దీనిలో క్రికెట్ యొక్క తక్కువ వెర్షన్, అంటే వన్డే మ్యాచ్ యొక్క ఒక ఇన్నింగ్ అవుతుంది."
+क्रिकेट की एक और दिलचस्प ख़ासियत यह है कि पिच की लंबाई तो तय- 22 गज़-होती है पर मैदान का आकार-प्रकार एक-सा नहीं होता।,క్రికెట్ యొక్క మరో ఆసక్తికరమైన లక్షణం ఏమిటంటే పిచ్ యొక్క పొడవు స్థిరంగా ఉంది - 22 గజాలు కానీ మైదానం పరిమాణం ఒకేలా ఉండదు.
+"हॉकी, फुटबॉल जैसे दूसरे टीम-खेलों में मैदान के आयाम तय होते हैं क्रिकेट में नहीं।","హాకీ, ఫుట్‌బాల్ వంటి ఇతర జట్టు-ఆటలలో, మైదానం యొక్క కొలతలు క్రికెట్‌లో కాకుండా స్థిరంగా ఉంటాయి."
+"ऐडीलेड ओवल की तरह मैदान अंडाकार हो सकता है, तो चेन्नई के चेपॉक की तरह लगभग गोल भी।","మైదానం అడిలైడ్ ఓవల్ లాగా అండాకారంగా ఉంటుంది, చెన్నైలోని చెపాక్ వలె దాదాపుగా గుండ్రంగా ఉంటుంది."
+"मेलबर्न क्रिकेट ग्राउंड में छक्का होने के लिए गेंद को काफ़ी दूरी तय करनी पड़ती है, जबकि दिल्‍ली के फ़िरोज़शाह कोटला में थोडे प्रयास में ही गेंद सीमा-रेखा के पार जाकर गिरती है।","మెల్బోర్న్ క్రికెట్ మైదానంలో, బంతి సిక్సర్ కోసం చాలా దూరం ప్రయాణించాల్సి ఉండగా, ఢిల్లీ లోని  ఫిరోజేషా కోట్లాలో, బంతి తక్కువ ప్రయత్నంతో సరిహద్దు రేఖ గుండా వస్తుంది."
+इन दोनों अजूबों के पीछे ऐतिहासिक कारण हैं।,ఈ రెండు అద్భుతాల వెనుక చారిత్రక కారణాలు ఉన్నాయి.
+"क़ायदा-क़ानून से बँधने वाले खेलों में क्रिकेट का नंबर अव्वल था, यानी, सॉकर व हॉकी जेसे बाक़ी खेलों के मुक़ाबले में क्रिकेट ने सबसे पहले अपने लिए नियम बनाए और वर्दियाँ भी अपनाईं।","చట్టాన్ని గౌరవించే క్రీడలలో క్రికెట్ ప్రథమ స్థానంలో ఉంది, అనగా సాకర్ మరియు హాకీ వంటి ఇతర క్రీడలతో పోలిస్తే, క్రికెట్ మొదట నియమాలను రూపొందించింది మరియు యూనిఫాంలను అవలంబించింది."
+“क्रिकेट के क़ानून' पहले-पहल 1744 ई. में लिखे गए।,"""లాస్ ఆఫ్ క్రికెట్"" మొదట క్రీ.శ 1744 లో వ్రాయబడింది."
+"उनके मुताबिक, “हाज़िर शरीफ़ों में से दोनों प्रिंसिपल (कप्तान) दो अंपायर चुनेंगे, जिन्हें किसी भी विवाद को निपटाने का अंतिम अधिकार होगा।","వాళ్ళ ప్రకారం, “ప్రస్తుత షరీఫ్ల నుండి, ఇద్దరూ ప్రిన్సిపాల్ (కెప్టెన్) ఇద్దరు అంపైర్లను ఎన్నుకుంటారు, వారికి ఏదైనా వివాదాన్ని పరిష్కరించడానికి తుది హక్కు ఉంటుంది."
+"स्टंप 22 इंच ऊँचे होंगे, उनके बीच की गिल्लियाँ 6 इंच की।","స్టంప్స్ 22 అంగుళాల ఎత్తు ఉంటుంది, వాటి మధ్య మొప్పలు 6 అంగుళాలు ఉంటాయి."
+गेंद का वज़न 5 से 6 ऑंस के बीच होगा ' और स्टंप के बीच की दूरी 22 गज़् होगी | बल्ले के रूप व आकार पर कोई पाबंदी नहीं थी।,బంతి 5 మరియు 6 oz 'మధ్య ఉంటుంది మరియు స్టంప్‌ల మధ్య దూరం 22 గజాలు ఉంటుంది. బ్యాట్ యొక్క రూపం మరియు ఆకృతిపై ఎటువంటి పరిమితి లేదు.
+"ऐसा लगता है कि 40 नॉच या रन का स्कोर काफ़ी बड़ा होता था, शायद इसलिए कि गेंदबाज  तेजी से बल्‍लेबाज़ के नंगे, पैडरहित पिंडलियों पर गेंद फेंकते थे।","40 నోచెస్ లేదా పరుగుల స్కోరు చాలా పెద్దదిగా ఉన్నట్లు అనిపిస్తుంది, ఎందుకంటే బౌలర్లు బంతిని బ్యాట్స్ మాన్ యొక్క బేర్, ప్యాడ్లెస్ దూడల వద్ద వేగంగా విసిరేవారు."
+दुनिया का पहला क्रिकेट क्लब हैम्बल्डन में 1760 के दशक में बना और मेरिलिबॉन क्रिकेट क्लब (एमसीसी) की स्थापना 1787 में  हुई।,ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి క్రికెట్ క్లబ్ 1760 దశాబ్దంలో హాంబుల్డన్‌లో ఏర్పడింది మరియు మెర్లిబన్ క్రికెట్ క్లబ్ (ఎం సి సి) 1787 లో స్థాపించబడింది.
+इसके अगले साल ही एमसीसी ने क्रिकेट के नियमों में सुधार किए और उनका अभिभावक बन बैठा।,"మరుసటి సంవత్సరం, MCC క్రికెట్ నియమాలను సంస్కరించారు మరియు వారి సంరక్షకులు అయ్యారు."
+"एमसीसी के सुधारों से खेल के रंग-ढंग में ढेर सारे परिवर्तन हुए, जिन्हें 18वीं सदी के दूसरे हिस्से में लागू किया गया।","MCC యొక్క సంస్కరణలు ఆట యొక్క రంగులో చాలా మార్పులకు దారితీశాయి, ఇవి 18 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో అమలు చేయబడ్డాయి."
+1760 व 1770 के दशक में ज़मीन पर लुढ़काने की जगह गेंद को हवा में लहराकर आगे पटकने का चलन हो गया था।,"1760 మరియు 1770 దశాబ్దంలో, భూమిపైకి వెళ్లడానికి బదులుగా, బంతిని మరింత గాలిలోకి కొట్టే ధోరణి ఉంది."
+"इससे गेंदबाज़ों को गेंद की लंबाई का विकल्प तो मिला ही, वे अब हवा में चकमा भी दे सकते थे और पहले से कहीं तेज़ गेंदें फेंक सकते थे।","దీనితో, బౌలర్లు బంతి పొడవు యొక్క ఎంపికను కలిగి ఉన్నారు, ఇప్పుడు వారు కూడా గాలిలో ఓడించవచ్చు మరియు మునుపటి కంటే వేగంగా బంతులను విసిరివేయగలరు."
+इससे स्पिन और स्विंग के लिए नए दरवाज़े खुले।,ఇది స్పిన్ మరియు స్వింగ్ కోసం కొత్త తలుపులు తెరిచింది.
+जवाब में बल्लेबाजों को अपनी टाइमिंग व शॉट चयन पर महारत हासिल करनी थी।,"ప్రతిస్పందనగా, బ్యాట్స్ మెన్ వారి టైమింగ్ మరియు షాట్ ఎంపికలో నైపుణ్యం సాధించాల్సి వచ్చింది."
+एक नतीजा तो फ़ौरन यह हुआ कि मुडे हुए बल्ले की जगह सीधे बल्ले ने ले ली।,"ఫలితంగా, వంగిన బ్యాట్ స్థానంలో స్ట్రెయిట్ బ్యాట్ భర్తీ చేయబడింది."
+"इन सबकी वजह से हुनर व तकनीक महत्वपूर्ण हो गए, जबकि ऊबड़-खाबड़ मैदान या शुद्ध ताकत की भूमिका कम हो गई।","వీటన్నింటి కారణంగా, నైపుణ్యాలు మరియు మెళకువలు ముఖ్యమైనవి, అయితే కఠినమైన మైదానాలు లేదా స్వచ్ఛమైన బలం యొక్క పాత్ర తగ్గింది."
+गेंद का वज़न अब साढे पाँच से पौने छ: ओंस तक हो गया ओर बल्ले की चौड़ाई चार इंच कर दी गई।,బంతి బరువు ఇప్పుడు ఐదున్నర నుండి పావు తక్కువ ఆరు ఔన్సు పెంచబడింది మరియు బ్యాట్ యొక్క వెడల్పు నాలుగు అంగుళాలకు పెంచబడింది.
+यह तब हुआ जब एक बललेबाज़ ने अपनी पूरी पारी विकेट जितने चौड़े बल्‍ले से खेल डाली! पहला लेग बिफ़ोर विकेट (पगबाधा) नियम 1774 में प्रकाशित हुआ।,బాలెబాజ్ తన మొత్తం ఇన్నింగ్స్‌ను బ్యాట్‌తో వికెట్ అంత వెడల్పుతో ఆడినప్పుడు ఇది జరిగింది! వికెట్ (పగ్బాధ) నియమం ముందు మొదటి దశ 1774 లో ప్రచురించబడింది.
+लगभग उसी समय तीसरे स्टंप का चलन भी हुआ।,"అదే సమయంలో, మూడవ స్టంప్ కూడా ఆడారు."
+1780 तक बडे मैचों की अवधि तीन दिन की हो गई थी और इसी साल छ: सीवन वाली क्रिकेट बॉल भी अस्तित्व में आई।,"1780 నాటికి, పెద్ద మ్యాచ్‌ల వ్యవధి మూడు రోజులు అయ్యింది మరియు అదే సంవత్సరంలో ఆరు-సీమ్ క్రికెట్ బంతి కూడా ఉనికిలోకి వచ్చింది."
+उन्‍नीसवीं सदी में ढेर सारे बदलाव हुए।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో చాలా మార్పులు కనిపించాయి.
+"वाइड बॉल का नियम लागू हुआ, गेंद का सटीक व्यास तय किया गया, चोट से बचाने के लिए पेड व दस्ताने जेसे हिफ़ाज़ती उपकरण उपलब्ध हुए, बाउंड़ी की शुरुआत हुई, जबकि पहले हरेक रन दौड़ कर लेना पड़ता था, और सबसे अहम बात, ओवरआर्म बोलिंग कानूनी ठहरायी गई।","వైడ్ బాల్ యొక్క నియమం వర్తింపజేయబడింది, బంతి యొక్క ఖచ్చితమైన వ్యాసం పరిష్కరించబడింది, గాయాన్ని నివారించడానికి ప్యాడ్లు మరియు గ్లౌజులు వంటి రక్షణ పరికరాలు అందించబడ్డాయి, బౌండరీ ప్రారంభమైంది, ముందు ప్రతి పరుగును పరిగెత్తవలసి వచ్చింది వచ్చింది, మరియు ముఖ్యంగా, ఓవర్ ఆర్మ్ బౌలింగ్ చట్టబద్ధం చేయబడింది."
+"पर अठारहवीं सदी में क्रिकेट पूर्व-औद्योगिक खेल रहा, जिसे परिपक्व होने के लिए औद्योगिक क्रांति, यानी 19वीं सदी के दूसरे हिस्से का इंतज़ार करना पड़ा।","కానీ పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో క్రికెట్ పారిశ్రామిక పూర్వ ఆటగా మిగిలిపోయింది, ఇది 19 వ శతాబ్దం రెండవ భాగం అయిన పారిశ్రామిక విప్లవం పరిపక్వం చెందడానికి వేచి ఉండాల్సి వచ్చింది."
+अपने इस खास इतिहास के चलते क्रिकेट में भूत-वर्तमान दोनों की विशेषताएँ शामिल हैं।,"క్రికెట్ యొక్క ఈ ప్రత్యేక చరిత్ర కారణంగా, గత మరియు ప్రస్తుత లక్షణాలు రెండూ క్రికెట్‌లో చేర్చబడ్డాయి."
+क्रिकेट की ग्रामीण जड़ों की पुष्टि टेस्ट मैच की अवधि से भी हो जाती है।,టెస్ట్ మ్యాచ్ వ్యవధి ద్వారా క్రికెట్ గ్రామీణ మూలాలు కూడా ధృవీకరించబడ్డాయి.
+शुरू में क्रिकेट मैच की समय-सीमा नहीं होती थी।,ప్రారంభంలో క్రికెట్ మ్యాచ్‌కు కాలపరిమితి లేదు.
+खेल तब तक चलता था जब तक एक टीम दूसरी को दोबारा पूरा आउट न कर दे।,ఒక జట్టు మరొక జట్టును పూర్తిగా తొలగించే వరకు ఆట కొనసాగింది.
+ग्रामीण ज़िंदगी की रफ़्तार धीमी थी और क्रिकेट के नियम औद्योगिक क्रांति से पहले बनाए गए थे।,గ్రామీణ జీవితం యొక్క వేగం నెమ్మదిగా ఉండింది మరియు క్రికెట్ నియమాలను పారిశ్రామిక విప్లవానికి ముందు రూపొందించారు.
+"आधुनिक फैक्ट्री का मतलब था कि लोगों को घंटे, दिहाडी या हफ्ते के हिसाब से काम के पैसे मिलते थे: फुटबॉल या हॉकी जैसे खेलों की संहिताएँ औद्योगिक क्रांति के बाद बनीं, लिहाज़ा उनकी कठोर समय-सीमाएँ औद्योगिक शहरी ज़िंदगी के रूटीन को ध्यान में रखकर बनाई गईं।","ఆధునిక కర్మాగారం అంటే ప్రజలకు గంటకు, రోజుకు లేదా వారానికి పని డబ్బు లభిస్తుంది: పారిశ్రామిక విప్లవం తరువాత ఫుట్‌బాల్ లేదా హాకీ వంటి క్రీడా సంకేతాలు నిర్మించబడ్డాయి, కాబట్టి వారి కఠినమైన కాలక్రమాలు పారిశ్రామిక పట్టణ జీవిత దినచర్యలను పరిగణనలోకి తీసుకున్నాయి సృష్టించబడ్డాయి."
+उसी तरह क्रिकेट में मैदान के आकार का अस्पष्ट होना उसकी ग्रामीण शुरुआत का सबूत है।,"అదేవిధంగా, క్రికెట్‌లో మైదానం యొక్క అస్పష్టమైన ఆకారం అతని గ్రామీణ ప్రారంభానికి రుజువు."
+क्रिकेट मूलतः गाँव के कॉमन्स में खेला जाता था।,క్రికెట్ మొదట గ్రామ కామన్స్ లో ఆడబడింది.
+कॉमन्स ऐसे सार्वजनिक और खुले मैदान थे जिनपर पूरे समुदाय का साझा हक़ होता था।,"కామన్స్ పబ్లిక్ మరియు బహిరంగ మైదానాలు, దీనిపై మొత్తం సమాజానికి సాధారణ హక్కు ఉంది."
+"कॉमन्स का आकार हरेक गाँव में अलग-अलग होता था, इसलिए न तो बाउंड्री तय थी और न ही चौके।","ప్రతి గ్రామంలో కామన్స్ పరిమాణం భిన్నంగా ఉండేది, కాబట్టి సరిహద్దు లేదా ఫోర్లు నిర్ణయించబడలేదు."
+"जब गेंद भीड़ में घुस जाती तो लोग क्षेत्ररक्षक या फ़ील्डर के लिए रास्ता बना देते थे, ताकि वह आकर गेंद वापस ले जाए।","బంతి జనంలోకి ప్రవేశించినప్పుడు, ప్రజలు ఫీల్డర్‌కు మార్గం చూపించారు, తద్వారా అతను వచ్చి బంతిని వెనక్కి తీసుకుంటాడు."
+"जब सीमा-रेखा क्रिकेट की नियमावली का हिस्सा बनी तब भी, विकेट से उसकी दूरी तय नहीं की गई।","బౌండరీ లైన్ క్రికెట్ నిబంధనలలో భాగమైనప్పటికీ, వికెట్ నుండి దాని దూరం నిర్ణయించబడలేదు."
+नियम सिर्फ़ यह कहता है कि “अंपायर दोनों कप्तानों से सलाह कर के खेल के इलाके की सीमा तय करेगा।,"నియమం ""అంపైర్ ఇద్దరు కెప్టెన్లను సంప్రదించి, ఆట స్థలం ఎంతవరకు నిర్ణయించాలో"" పేర్కొంది."
+खेल के औजारों को देखें तो पता चलता है कि वक्‍त के साथ बदलने के बावजूद क्रिकेट अपनी ग्रामीण इंग्लैंड की जडों के प्रति वफ़ादार रहा।,"మేము ఆట యొక్క సాధనాలను పరిశీలిస్తే, కాలంతో మారుతున్నప్పటికీ, క్రికెట్ దాని గ్రామీణ ఇంగ్లాండ్ మూలాలకు విధేయత చూపిస్తుందని ఇది చూపిస్తుంది."
+क्रिकेट के सबसे ज़रूरी उपकरण प्रकृति में उपलब्ध पूर्व-औद्योगिक सामग्री से बनते हैं।,క్రికెట్ యొక్క అతి ముఖ్యమైన పరికరాలు ప్రకృతిలో లభించే పారిశ్రామిక పూర్వ పదార్థాల నుండి తయారు చేయబడతాయి.
+"बल्‍ला, स्टंप व गिल्लियाँ लकड़ी से बनती हैं, जबकि गेंद चमडे, सुतली (ट्वाइन) और काग (कॉर्क) से।","గబ్బిలాలు, స్టంప్‌లు మరియు బెయిల్స్ చెక్కతో తయారు చేయబడతాయి, బంతులు తోలు, పురిబెట్టు మరియు కార్క్‌తో తయారు చేయబడతాయి."
+"आज भी बल्‍ला और गेंद हाथ से ही बनते हें, मशीन से नहीं।","నేటికీ, బ్యాట్ మరియు బంతులను చేతితో తయారు చేస్తారు, యంత్రం ద్వారా కాదు."
+बल्ले की सामग्री अलबत्ता वक्‍त के साथ बदली।,అయితే బ్యాట్ మెటీరియల్ కాలంతో మారింది.
+किसी ज़माने में इसे लकड़ी के एक साबुत टुकडे से बनाया जाता था।,ఒక సమయంలో ఇది మొత్తం చెక్కతో తయారు చేయబడింది.
+लेकिन अब इसके दो हिस्से होते हैं - ब्लेड या फट्टा जो विलो (बैद) नामक पेड़ से बनता है और हत्था जो बेंत से बनता हेै।,"కానీ ఇప్పుడు దీనికి రెండు భాగాలు ఉన్నాయి - బ్లేడ్, లేదా బ్లేడ్, ఇది విల్లో (బెయిడ్) అనే చెట్టు నుండి తయారవుతుంది మరియు చెరకు నుండి తయారు చేయబడిన చేతి."
+बेंत तब जाकर उपलब्ध हुई जब यूरोपीय उपनिवेशकारों व कंपनियों ने खुद को एशिया में जमाया।,యూరోపియన్ వలసవాదులు మరియు కంపెనీలు ఆసియాలో తమను తాము స్థాపించుకున్నప్పుడు చెరకు అందుబాటులోకి వచ్చింది.
+"गोल्फ़ और टेनिस के विपरीत, क्रिकेट ने प्लास्टिक, फ़ायबर-शीशा या धातु-जेसी औद्योगिक या कृत्रिम सामग्री के इस्तेमाल को सिरे से नकारा है।","గోల్ఫ్ మరియు టెన్నిస్‌ల మాదిరిగా కాకుండా, ప్లాస్టిక్, ఫైబర్-గ్లాస్ లేదా మెటల్-జెసి పారిశ్రామిక లేదా సింథటిక్ పదార్థాల వాడకాన్ని క్రికెట్ తీవ్రంగా ఖండించింది."
+जब ऑस्ट्रेलियाई क्रिकेटर डेनिस लिली ने एल्युमीनियम के बल्ले से खेलने की कोशिश की तो अंपायरों ने उसे अवैध करार दिया।,"ఆస్ట్రేలియా క్రికెటర్ డెన్నిస్ లిల్లీ అల్యూమినియం బ్యాట్‌తో ఆడటానికి ప్రయత్నించినప్పుడు, అంపైర్లు అతన్ని చట్టవిరుద్ధం అని పిలిచారు."
+दूसरी ओर हिफ़ाज़ती साज़-सामान पर तकनीकी बदलाव का सीधा असर पडा है।,"మరోవైపు, రక్షణ పరికరాలపై సాంకేతిక మార్పుల యొక్క ప్రత్యక్ష ప్రభావం ఉంది."
+"वल्केनाइज़्ड रबड़॒ की खोज के बाद पैड पहनने का रिवाज 1848 में चला, जल्द ही दस्ताने भी बने और धातु, सिन्थेटिक व हल्की सामग्री से बने हेलमेट के बिना तो आधुनिक क्रिकेट की कल्पना ही असंभव है।","ప్యాడ్లు ధరించే ఆచారం 1848 లో వల్కనైజ్డ్ రబ్బరును కనుగొన్న తరువాత ఉనికిలోకి వచ్చింది, త్వరలో చేతి తొడుగులు తయారు చేసింది, మరియు లోహం, సింథటిక్ మరియు తేలికపాటి పదార్థాలతో తయారు చేసిన హెల్మెట్ లేకుండా, ఆధునిక క్రికెట్‌ను ఊహించలేము."
+1.1 क्रिकेट और विक्टोरियाई इंग्लैंड।,1.1 క్రికెట్ మరియు విక్టోరియన్ ఇంగ్లాండ్.
+इंग्लैंड में क्रिकेट के आयोजन पर अंग्रेज़ी समाज की छाप साफ़ है।,ఇంగ్లాండ్‌లో క్రికెట్ సంస్థపై ఆంగ్ల సమాజం యొక్క ముద్ర స్పష్టంగా ఉంది.
+"अमीरों को, जो मज़े के लिए क्रिकेट खेलते थे, 'शौकिया' खिलाड़ी कहा गया और अपनी रोज़ी-रोटी के लिए खेलनेवाले गरीबों को 'पेशेवर' (प्रोफ़ेशनल) कहा गया।","వినోదం కోసం క్రికెట్ ఆడే ధనికులను 'ఔత్సాహిక' ఆటగాళ్ళు అని, వారి జీవనోపాధి కోసం ఆడిన పేదలను 'నిపుణులు' అని పిలుస్తారు."
+"अमीर शौक़िया दो कारणों से थे; एक, यह खेल उनके लिए एक तरह का मनोरंजन था - खेलने के आनंद के लिए न कि पैसे के लिए खेलना नवाबी ठाठ की निशानी था।","ధనవంతుల అభిరుచికి రెండు కారణాలు ఉన్నాయి; ఒకటి, ఆట అతనికి వినోదం యొక్క ఒక రూపం - డబ్బు కోసం కాకుండా ఆడటం యొక్క ఆనందం కోసం ఆడటం నవాబీ చిక్‌కు సంకేతం."
+"दूसरे, खेल में अमीरों को लुभा सकने लायक पैसा भी नहीं था।","రెండవది, క్రీడలలో గొప్పవారిని ఆకర్షించడానికి తగినంత డబ్బు కూడా లేదు."
+"पेशेवर खिलाडियों का मेहनताना वज़ीफ़ा, चंदे, या गेट पर इकट्ठा किए गए पैसे से दिया जाता था।","ప్రొఫెషనల్ ఆటగాళ్లకు స్టైఫండ్, విరాళాలు లేదా గేట్ వద్ద సేకరించిన డబ్బుతో చెల్లించారు."
+मौसमी होने के कारण खेल से साल भर का रोज़गार तो नहीं मिल सकता था।,"వాతావరణం కారణంగా, ఈ క్రీడకు ఏడాది పొడవునా ఉపాధి లభించలేదు."
+"जाडे के महीनों, यानी ऑफ़-सीज़न में, ज़्यादातर पेशेवर खिलाड़ी खदानों में काम करते थे या कहीं और मज़दूरी करते थे।","శీతాకాలంలో, అంటే, ఆఫ్-సీజన్లో, చాలా మంది ప్రొఫెషనల్ ఆటగాళ్ళు గనులలో పనిచేశారు లేదా వేరే చోట పనిచేశారు."
+शौकीनों की सामाजिक श्रेष्ठता क्रिकेट की परंपरा का हिस्सा बन गई।,ఔత్సాహికుల సామాజిక ఆధిపత్యం క్రికెట్ సంప్రదాయంలో భాగమైంది.
+शौक़ीनों को जहाँ 'जेंट्लमेन' की उपाधि दी गई तो पेशेवरों को 'खिलाडी ' ('प्लेयर्स ') का अदना-सा नाम मिला।,"ఔత్సాహికులకు 'జెంటిల్మెన్' అనే బిరుదు ఇవ్వబడినప్పుడు, అప్పుడు నిపుణులకు 'ఆటగాళ్ళు' అనే కఠినమైన పేరు వచ్చింది."
+मैदान में घुसने के उनके प्रवेश-द्वार भी अलग-अलग थे।,మైదానంలోకి ప్రవేశించడానికి వారి ప్రవేశం కూడా భిన్నంగా ఉంది.
+"शोकीन जहाँ बललेबाज़ हुआ करते वहीं खेल में असली मशक्कत ओर ऊर्जा वाले काम, जैसे तेज़ गेंदबाज़ी, खिलाड़ियों के हिस्से आते थे।","అభిమానులు బ్యాటింగ్ చేసే చోట, ఆటగాళ్ళు ఫాస్ట్ బౌలింగ్ వంటి ఆటలో నిజమైన కృషి మరియు శక్తిని కలిగి ఉండేవారు."
+"क्रिकेट में संदेह का लाभ (बेनेफ़िट ऑफ़ डाउट) हमेशा बल्‍लेबाज़ को क्‍यों मिलता है, उसकी एक वजह यह भी है।",క్రికెట్‌లో బ్యాట్స్‌మన్‌కు ఎప్పుడూ సందేహాల ప్రయోజనం రావడానికి ఇది ఒక కారణం.
+क्रिकेट बल्‍लेबाज़ो का ही खेल इसीलिए बना क्‍योंकि नियम बनाते समय बल्लेबाजी करनेवाले 'जेंटलमेन' को तरजीह दी गई।,"క్రికెట్ బ్యాట్స్ మెన్ యొక్క ఆట, ఎందుకంటే నియమాలు చేసేటప్పుడు బ్యాటింగ్ చేసిన 'జెంటిల్మెన్'లకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడింది."
+"शौक़िया खिलाडियों की सामाजिक श्रेष्ठता का ही नतीजा था कि टीम का कप्तान पारंपरिक तौर पर बल्लेबाज ही होता था: इसलिए नहीं कि बललेबाज़ कुदरती तौर पर बेहतर कप्तान होते थे, बल्कि इसलिए कि बल्‍लेबाज़ तो आम तौर पर 'जेंटलमेन' ही होते थे।","ఔత్సాహికుల సాంఘిక ఆధిపత్యం జట్టు కెప్టెన్సాంప్రదాయకంగా ఒక బ్యాట్స్ మాన్ అనే వాస్తవం యొక్క ఫలితం: ఎందుకంటే బ్యాట్స్ మెన్ సహజంగానే మంచి కెప్టెన్లు కాదు, కానీ బ్యాట్స్ మెన్ సాధారణంగా 'పెద్దమనుషులు'."
+"चाहे क्लब की टीम हो या राष्ट्रीय टीम, कप्तान तो शौकिया खिलाड़ी ही होता था।","ఇది క్లబ్ జట్టు లేదా జాతీయ జట్టు అయినా, కెప్టెన్ ఒక ఔత్సాహిక ఆటగాడు."
+1930 के दशक में जाकर पहली बार अंग्रेज़ी टीम की कप्तानी किसी पेशेवर खिलाडी -यॉर्कशायर के बल्‍लेबाज़ लेन हटन-ने की।,"1930 లలో మొదటిసారిగా, ఇంగ్లీష్ జట్టుకు ప్రొఫెషనల్ ప్లేయర్ - యార్క్‌షైర్ బ్యాట్స్ మాన్ లెన్ హట్టన్ నాయకత్వం వహించాడు."
+अकसर कहा जाता है कि “वाटरलू का युद्ध ईटन के खेल के मैदान में जीता गया'।,"""వాటర్లూ యుద్ధం ఈటన్ ఆట స్థలంలో గెలిచింది"" అని తరచూ చెబుతారు."
+इसका अर्थ यह है कि ब्रिटेन की सैनिक सफलता का राज़ उसके पब्लिक स्कूल के बच्चों को सिखाए गए मूल्यों में था।,దీని అర్థం బ్రిటన్ యొక్క సైనిక విజయానికి రహస్యం దాని ప్రభుత్వ పాఠశాల పిల్లలకు నేర్పించిన విలువలలో ఉంది.
+"अंग्रेज़ी आवासीय विद्यालय में अंग्रेज लड़कों को शाही इंग्लैंड के तीन अहम संस्थानों-सेना, प्रशासनिक सेवा व चर्च में करियर के लिए प्रशिक्षित किया जाता था।","ఇంగ్లీష్ రెసిడెన్షియల్ పాఠశాలలో, బ్రిటిష్ అబ్బాయిలకు ఇంపీరియల్ ఇంగ్లాండ్ యొక్క మూడు ముఖ్యమైన సంస్థలలో - సైన్యం, పరిపాలనా సేవ మరియు చర్చిలలో కెరీర్ కోసం శిక్షణ ఇవ్వబడింది."
+"उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत तक टॉमस आर्नल्ड-जो मशहूर रग्बी स्कूल के हेडमास्टर होने के साथ-साथ आधुनिक पब्लिक स्कूल प्रणाली के प्रणेता थे-रग्बी व क्रिकेट जैसे खेलों को महज़ मैदानी खेल नहीं मानते थे बल्कि अंग्रेज़ लड़कों को अनुशासन, ऊँच-नीच का बोध, हुनर, स्वाभिमान की रीति-नीति ओर नेतृत्व क्षमता सिखाने का ज़रिया मानते थे।","పందొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, టామస్ ఆర్నాల్డ్ - ప్రఖ్యాత రగ్బీ పాఠశాల యొక్క ప్రధానోపాధ్యాయుడు అలాగే ఆధునిక ప్రభుత్వ పాఠశాల వ్యవస్థ యొక్క స్థాపకుడు - రగ్బీ మరియు క్రికెట్ వంటి క్రీడలను కేవలం ఫీల్డ్ క్రీడగా పరిగణించలేదు, కానీ బ్రిటీష్ బాలుర క్రమశిక్షణ, అధిక-తక్కువ అవగాహన, నైపుణ్యం, ఆత్మగౌరవం మరియు నాయకత్వ సామర్థ్యాన్ని బోధించే ఒక సాధనంగా భావిస్తారు."
+इन्हीं गुणों पर तो ब्रितानी साम्राज्य को बनाने और चलाने का दारोमदार था।,ఈ లక్షణాలపైనే బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యాన్ని నిర్మించడానికి మరియు నడిపించడానికి ఆయన బాధ్యత వహించారు.
+"विक्टोरियाई साम्राज्य-निर्माता दूसरे देशों को जीतना निःस्वार्थ समाज सेवा मानते थे, क्योंकि उनसे हारने के बाद ही तो पिछडे समाज ब्रितानी कानून व पश्चिमी ज्ञान के संपर्क में आकर सभ्यता का सबक सीख सकते थे।","విక్టోరియన్ సామ్రాజ్యం-తయారీదారులు ఇతర దేశాలను జయించడాన్ని నిస్వార్థ సామాజిక సేవగా భావించారు, ఎందుకంటే వాటిని కోల్పోయిన తరువాత మాత్రమే, వెనుకబడిన సమాజాలు బ్రిటిష్ చట్టం మరియు పాశ్చాత్య జ్ఞానంతో సంబంధంలోకి రావడం ద్వారా నాగరికత యొక్క పాఠాన్ని నేర్చుకోగలవు."
+"क्रिकेट ने अभिजात अंग्रेजों की इस आत्मछवि को पुष्ट करने में मदद की-ऐसा शौकिया खेल को बतोर आदर्श पेश करके हुआ, यानी खेल जहाँ फ़ायदे या जीत के लिए न होकर सिर्फ़ खेलने और स्पिरिट ऑफ़ फ़ेयरप्ले (न्यायोचित खेल भावना) के लिए खेला जाता था।","ఈ ఆత్మ విశ్వాసాన్ని రుజువు చేయడానికి క్రికెట్ ఉన్నత బ్రిటీషర్లకు సహాయపడింది - ఇది ఒక ఔత్సాహిక ఆటను ఆదర్శంగా ప్రదర్శించడం ద్వారా జరిగింది, అనగా లాభం లేదా విజయం కోసం మాత్రమే కాకుండా, ఫెయిర్‌ప్లే స్ఫూర్తి కోసం ఆడే ఆట."
+"सच्ची बात तो यह है कि नेपोलियन के खिलाफ़ लडाई इसलिए जीती जा सकी कि स्कॉटलैंड व वेल्स के लौह उद्योग, लंकाशायर की मिलों व सिटी ऑफ़ लंदन के वित्तीय घरानों से भरपूर सहयोग मिला।","నిజం ఏమిటంటే స్కాట్లాండ్ మరియు వేల్స్ యొక్క ఇనుప పరిశ్రమ, లాంకాషైర్ మిల్లులు మరియు లండన్ నగరం యొక్క ఆర్థిక సంస్థల నుండి పూర్తి మద్దతు ఉన్నందున నెపోలియన్‌పై యుద్ధం గెలవవచ్చు."
+"इंग्लैंड के व्यापार व उद्योग में आगे होने के चलते ब्रिटेन विश्व की सबसे बडी ताकत बन गया था, लेकिन अंग्रेज़ी शासक-वर्ग को यही खयाल अच्छा लगता था कि दुनिया में उनकी श्रेष्ठता के पीछे आवासीय विद्यालयों में पढ़कर तैयार हुए और शरीफ़ों का खेल-क्रिकेट-खेलनेवाले युवावर्ग का चरित्र ही है।","వ్యాపారం మరియు పరిశ్రమలలో ఇంగ్లాండ్ ముందంజలో ఉండటం వల్ల బ్రిటన్ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద శక్తిగా మారింది, కాని ఇంగ్లీష్ పాలకవర్గం ప్రపంచంలో వారి ఆధిపత్యం వెనుక నివాస పాఠశాలల్లో చదువుకొని సిద్ధం అయ్యిన మరియు కీర్తిగల వారి క్రీడా-క్రికెట్ ఆడే యువత పాత్ర ఉందనే ఆలోచన ఇష్టపడ్డారు నచ్చింది."
+2 क्रिकेट का प्रसार।,2 క్రికెట్ వ్యాప్తి.
+"हॉकी व फुटबॉल जैसे टीम-खेल तो अंतर्राष्ट्रीय बन गए, पर क्रिकेट औपनिवेशिक खेल ही बना रहा, यानी यह उन्हीं देशों तक सीमित रहा जो कभी ब्रिटिश साम्राज्य के अंग थे।","హాకీ మరియు ఫుట్‌బాల్ వంటి జట్టు క్రీడలు అంతర్జాతీయంగా మారాయి, కాని క్రికెట్ ఒక వలసవాద క్రీడగా మిగిలిపోయింది, అంటే ఇది ఒకప్పుడు బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో భాగమైన దేశాలకు మాత్రమే పరిమితం చేయబడింది."
+क्रिकेट की पूर्व-औद्योगिक विचित्रता के कारण इसका निर्यात होना मुश्किल था।,పారిశ్రామిక పూర్వపు అపరిచితత కారణంగా క్రికెట్ ఎగుమతి చేయడం కష్టమైంది.
+इसने उन्हीं देशों में जडें जमायीं जहाँ अंग्रेजों ने कब्जा जमाकर शासन किया।,బ్రిటిష్ వారు ఆక్రమించిన మరియు పాలించిన అదే దేశాలలో ఇది మూలాలను స్థాపించింది.
+"इन उपनिवेशों (जैसे कि दक्षिण अफ्रीका, ज़िम्बाब्वे, ऑस्ट्रेलिया, न्यूजीलैंड, वेस्ट इंडीज़ और कीनिया) में क्रिकेट इसलिए लोकप्रिय खेल बन पाया क्‍योंकि गोरे बाशिंदों ने इसे अपनाया या फिर जहाँ स्थानीय अभिजात वर्ग ने अपने औपनिवेशिक मालिकों की आदतों की नकल करने की कोशिश की, जैसे कि भारत में।","ఈ కాలనీలలో (దక్షిణాఫ్రికా, జింబాబ్వే, ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్, వెస్టిండీస్ మరియు కెన్యా వంటివి) క్రికెట్ ఒక ప్రజాదరణ పొందిన క్రీడగా మారింది, ఎందుకంటే శ్వేతజాతీయులు దీనిని స్వీకరించారు లేదా స్థానిక ఉన్నత వర్గం వారు భారతదేశంలో వంటి వారి వలసయజమానుల అలవాట్లను అనుకరించడానికి ప్రయత్నించారు."
+"हालाँकि ब्रिटिश शाही अफ़सर उपनिवेशों में यह खेल लेकर ज़रूर आए पर इसके प्रसार के लिए, खास तौर पर वेस्ट इंडीज़ व हिंदुस्तान जैसे ग़ैर-गोरे उपनिवेशों में, उन्होंने शायद ही कोई 8 मर प्रयास किया।","బ్రిటీష్ రాజ అధికారులు ఈ ఆటను కాలనీలకు తీసుకువచ్చినప్పటికీ, వారు దానిని వ్యాప్తి చేయడానికి 8 ప్రయత్నాలు చేయలేదు, ముఖ్యంగా వెస్ట్ ఇండీస్ మరియు హిందూస్తాన్ వంటి తెలుపు కాని కాలనీలలో."
+क्रिकेट खेलना यहाँ सामाजिक व नस्‍ली श्रेष्ठा का प्रतीक बन गया और अफ़्रीकी-कैरिबियाई आबादी को क्लब क्रिकेट खेलने से हमेशा हतोत्साहित किया गया।,క్రికెట్ ఆడటం ఇక్కడ సామాజిక మరియు జాతి ఆధిపత్యానికి చిహ్నంగా మారింది మరియు ఆఫ్రికన్-కరేబియన్ జనాభా క్లబ్ క్రికెట్ ఆడకుండా నిరుత్సాహపరుస్తుంది.
+"नतीजतन, इस पर गोरे बागान-मालिकों और उनके नोकरों  का बोलबाला रहा।","ఫలితంగా, ఇది వైట్ ప్లాంటర్స్ మరియు వారి సేవకుల ఆధిపత్యం చెలాయించింది."
+वेस्ट इंडीज़ में पहला गैर-गोरा क्लब उन्नीसवीं सदी के अंत में बना और यहाँ भी सदस्य हल्के रंगवाले मुलैटटो समुदाय के थे।,వెస్టిండీస్లో మొట్టమొదటి తెలుపు కాని క్లబ్ పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరిలో ఏర్పడింది మరియు ఇక్కడ సభ్యులు కూడా లేత-రంగు ములాట్టో సమాజానికి చెందినవారు.
+"इस तरह काले रंग के लोग समुद्री बीचों पर, सुनसान गलियों ओर पार्कों में बड़ी संख्या में क्रिकेट खेलते थे, लेकिन क्लब क्रिकेट पर 1930 के दशक तक गोरे अभिजनों का ही वर्चस्व रहा।","ఈ విధంగా, నల్లజాతీయులు సముద్ర తీరాలు, ఏకాంత వీధులు మరియు ఉద్యానవనాలలో పెద్ద సంఖ్యలో క్రికెట్ ఆడేవారు, కాని క్లబ్ క్రికెట్‌లో 1930 ల వరకు శ్వేతజాతీయులు ఆధిపత్యం ఉంది."
+वेस्ट इंडीज़ में अभिजात गोरों की विशिष्टतावादी नीतियों के बावजूद कैरिबियाई द्वीप समूह में क्रिकेट महालोकप्रिय हो गया।,వెస్టిండీస్‌లోని ఉన్నత శ్వేతజాతీయుల ప్రత్యేక విధానాలు ఉన్నప్పటికీ కరేబియన్ దీవుల్లో క్రికెట్ ప్రాచుర్యం పొందింది.
+क्रिकेट में कामयाबी का मतलब  नस्ली समानता व राजनीतिक प्रगति हो गया।,క్రికెట్‌లో విజయం అంటే జాతి సమానత్వం మరియు రాజకీయ పురోగతి.
+"अपनी आज़ादी के समय, फ़ोर्ब्स बर्नहीम व एरिक विलियम्स जैसे नेताओं ने क्रिकेट में आत्मसम्मान और अंतर्राष्ट्रीय प्रतिष्ठा की संभावनाएँ देखीं।","తమ స్వాతంత్ర్యం పొందిన కాలంలో, ఫోర్బ్స్ బెర్న్‌హీమ్ మరియు ఎరిక్ విలియమ్స్ వంటి నాయకులు క్రికెట్‌లో ఆత్మగౌరవం మరియు అంతర్జాతీయ ప్రతిష్టకు అవకాశాలను చూశారు."
+"जब वेस्ट इंडीज़ ने 1950 के दशक में इंग्लैंड के खिलाफ़ अपनी पहली टेस्ट श्रृंखला जीती तो राष्ट्रीय उत्सव मनाया गया, मानो वेस्ट इंडियनों ने दिखा दिया हो कि वे गोरे अंग्रेजों से कम नहीं हैं।","1950 లలో వెస్టిండీస్ ఇంగ్లాండ్‌తో జరిగిన తొలి టెస్ట్ సిరీస్‌ను గెలుచుకున్నప్పుడు, బ్రిటిష్ వారి కంటే తక్కువ కాదని వెస్ట్ ఇండియన్స్ చూపించినట్లుగా జాతీయ పండుగ జరుపుకుంటారు."
+इस महान जीत में दो विडंबनाएँ थीं।,ఈ గొప్ప విజయంలో రెండు వ్యంగ్యం ఉన్నాయి.
+"पहली, विजयी वेस्ट इंडीज़ की टीम का कप्तान एक गोरा ही था।","మొదట, విజయవంతమైన వెస్టిండీస్ జట్టు కెప్టెన్ అందగత్తె."
+याद रहे कि 1960 में पहली बार किसी अश्वेत- फ़रेन्क वॉरेल - को नेतृत्व सँभालने का मौका मिला।,"1960 లో మొదటిసారిగా, ఫెరెన్క్ వొరెల్ అనే నల్లజాతీయుడికి నాయకత్వాన్ని చేపట్టే అవకాశం లభించిందని గుర్తుంచుకోండి."
+"दूसरी, वेस्ट इंडीज़ की टीम किसी एक देश की नहीं थी, बल्कि उसमें कई डोमीनियनों के खिलाड़ी शामिल थे और ये राज्य बाद में स्वतंत्र देश बने।","రెండవది, వెస్టిండీస్ జట్టు ఏ ఒక్క దేశానికి చెందినది కాదు, కానీ అనేక డొమినియన్ల ఆటగాళ్లను కలిగి ఉంది మరియు ఈ రాష్ట్రాలు తరువాత స్వతంత్ర దేశాలుగా మారాయి."
+"मज़ेदार बात है कि कैरिबियाई क्षेत्र की नुमाइंदगी करनेवाली वेस्ट इंडियन टीम, वेस्ट इंडियन एकता के तमाम असफल प्रयासों का एकमात्र अपवाद है।","ఆసక్తికరంగా, కరేబియన్ ప్రాంతానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న వెస్ట్ ఇండియన్ జట్టు వెస్ట్ ఇండియన్ ఐక్యత యొక్క విఫల ప్రయత్నాలకు మాత్రమే మినహాయింపు."
+क्रिकेट के फैन जानते हैं कि क्रिकेट देखने का मतलब ही है कि आप किसी न किसी ओर से हैं।,క్రికెట్ అభిమానులకు తెలుసు క్రికెట్ చూడటం అంటే మీరు ఒక వైపు నుండి లేదా మరొక వైపు నుండి వచ్చినవారు మాత్రమే.
+रणजी ट्रॉफ़ी मैच में जब दिल्‍ली का मुंबई से मुक़ाबला हो तो दर्शक की वफ़ादारी इस पर निर्भर करती है कि वह किस शहर का है या वह किसका साथ दे रहा है।,"రంజీ ట్రోఫీ మ్యాచ్‌లో ఢెల్హి ముంబైతో తలపడినప్పుడు, ప్రేక్షకుల విధేయత అతను ఏ నగరంతో ఉన్నాడో, ఎవరికి మద్దతు ఇస్తున్నాడో దానిపై ఆధారపడి ఉంటుంది."
+जब भारत बनाम पाकिस्तान हो तो भोपाल या चेन्नई में टेलीविजन पर मैच देखते दर्शकों की भावनाएँ राष्ट्रीय निष्ठाओं से तय होती हैं।,"భారతదేశం పాకిస్తాన్‌కు వ్యతిరేకంగా ఉన్నప్పుడు, భోపాల్ లేదా చెన్నైలో టెలివిజన్ మ్యాచ్‌లు చూసే ప్రేక్షకులు జాతీయ విధేయతతో నిర్దేశిస్తారు."
+लेकिन भारतीय प्रथम श्रेणी क्रिकेट के शुरुआती इतिहास में टीमों को भौगोलिक आधारों पर नहीं बाँटा जाता था - बल्कि यह जानना दिलचस्प है कि 1932 के पहले किसी टीम को टेस्ट मैच में राष्ट्रीय नुमाइंदगी का अधिकार नहीं मिला था।,"భారత ఫస్ట్-క్లాస్ క్రికెట్ యొక్క ప్రారంభ చరిత్రలో, జట్లు భౌగోళిక ప్రాతిపదికన విభజించబడలేదు - బదులుగా, 1932 కి ముందు, ఒక టెస్ట్ మ్యాచ్‌లో ఏ జట్టుకు జాతీయ ప్రాతినిధ్య హక్కు లేదని తెలుసుకోవడం ఆసక్తికరం."
+तो टीमें बनती कैसे थीं ओर राष्ट्रीय और क्षेत्रीय टीमों के नहीं होने की स्थिति में फ्रेन अपनी तरफ़दारी कैसे तय करते थे? आइए देखें कि इतिहास के पास इन सवालों के क्‍या जवाब हें-देखें कि भारत में क्रिकेट कैसे पनपा और कौन-सी वफ़ादारियाँ ब्रितानी राज के ज़माने में हिंदुस्तानियों को साथ ला रही थीं और कौन उन्हें बाँट रही थीं।,"జాతీయ మరియు ప్రాంతీయ జట్లు లేని సందర్భంలో జట్లు ఎలా ఏర్పడ్డాయి మరియు ఫ్రెంచ్ వారి అనుకూలాన్ని ఎలా నిర్ణయించాయి? ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానాలు చరిత్రతో చూద్దాం-భారతదేశంలో క్రికెట్ ఎలా అభివృద్ధి చెందింది, బ్రిటిష్ రాజ్ యుగంలో ఏ విశ్వాసులు హిందుస్తానీలను వారితో తీసుకువస్తున్నారో మరియు వాటిని పంచుకుంటున్నారో చూడండి."
+"2.2 क्रिकेट, नल और धर्म ।","2.2 క్రికెట్, నాల్ మరియు మతం."
+औपनिवेशिक भारत में क्रिकेट नस्ल व धर्म के आधार पर संगठित था।,వలస భారతదేశంలో క్రికెట్ జాతి మరియు మతం ఆధారంగా నిర్వహించబడింది.
+"भारत में क्रिकेट का पहला सबूत हमें 1721 से मिला है, जो अंग्रेज जहाज़ियों द्वारा कैम्बे में खेले गए मैच का ब्योरा है।","భారతదేశంలో క్రికెట్‌కు మొదటి సాక్ష్యం 1721 నుండి, ఇది కాంబేలో బ్రిటిష్ నౌకలు ఆడిన మ్యాచ్ వివరాలు."
+"पहला भारतीय क्लब, कलकत्ता क्लब, 1792 में बना।","మొదటి భారతీయ క్లబ్, కలకత్తా క్లబ్, 1792 లో ఏర్పడింది."
+पूरी अठारहवीं सदी में क्रिकेट भारत में ब्रिटिश सैनिक व सिविल सर्वेट्स द्वारा सिर्फ़-गोरे क्लबों व जिमखानों में खेला जानेवाला खेल रहा।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం అంతా, భారతదేశంలో బ్రిటిష్ సైనికులు మరియు పౌర సేవకులు క్రికెట్ వైట్ క్లబ్‌ మరియు వ్యాయామశాలలలో మాత్రమే ఆడారు."
+"इन क्लबों की निजी चहारदीवारियों के अंदर क्रिकेट खेलने में मज़ा तो था ही, यह अंग्रेजों के भारतीय प्रवास के खतरों व मुश्किलों से राहत व पलायन का सामान भी था।","ఈ క్లబ్‌ల యొక్క ప్రైవేట్ గోడల లోపల క్రికెట్ ఆడటం సరదాగా ఉండటమే కాదు, బ్రిటిష్ భారతదేశానికి వలస వెళ్ళే ప్రమాదాలు మరియు ఇబ్బందుల నుండి ఉపశమనం మరియు తప్పించుకోవడం కూడా ఇది."
+"हिंदुस्तानियों में इस खेल के लिए ज़रूरी हुनर की कमी समझी जाती थी, न ही उनसे खेलने की उम्मीद की जाती थी।","ఈ ఆటకు అవసరమైన నైపుణ్యాలు భారతీయులకు లేవు, లేదా వారు ఆడాలని అనుకోలేదు."
+लेकिन वे खेले।,కానీ వారు ఆడారు.
+हिंदुस्तानी क्रिकेट-यानी हिंदुस्तानियों द्वारा क्रिकेट-की शुरुआत का श्रेय बम्बई के ज़रतुश्तियों यानी पारसियों के छोटे से समुदाय को जाता हे।,"భారత క్రికెట్ ప్రవేశపెట్టిన ఘనత - అంటే హిందుస్తానీ చేసిన క్రికెట్ - పార్సిస్ యొక్క చిన్న సమాజానికి, అంటే బొంబాయికి వెళుతుంది."
+"व्यापार के चलते सबसे पहले अंग्रेज़ों के संपर्क में आए और पश्चिमीकृत होनेवाले पहले भारतीय समुदाय के रूप में पारसियों ने 1848 में पहले क्रिकेट क्लब की स्थापना बम्बई में की, जिसका नाम था-ओरिएंटल क्रिकेट क्लब।","మొదటి వర్తకం బ్రిటిష్ వారితో పరిచయం ఏర్పడింది మరియు పాశ్చాత్యాలు  మొదటి భారతీయ సమాజంగా, పార్సీలు 1848లో బొంబాయిలో మొట్టమొదటి క్రికెట్ క్లబ్ ను స్థాపించారు, దీనిని ఓరియంటల్ క్రికెట్ క్లబ్ అని పిలిచేవారు."
+पारसी क्लबों के प्रायोजक व वित्तपोषक थे टाटा व वाडिया जैसे पारसी व्यवसायी।,టాటా మరియు వాడియా వంటి పార్సీ వ్యాపారవేత్తలు పార్సీ క్లబ్‌ల స్పాన్సర్‌లు మరియు ఫైనాన్షియర్లు.
+क्रिकेट खेलने वाले गोरे प्रभुवर्ग ने उत्साही पारसियों की कोई मदद नहीं की।,ఉత్సాహభరితమైన పార్సీలకు క్రికెట్ ఆడే తెల్ల ప్రభువర్గ్ సహాయం చేయలేదు.
+"उल्टे, गोरों के बॉम्बे जिमखाना क्लब ओर पारसी क्रिकेटरों के बीच पार्क के इस्तेमाल को लेकर एक झगड़ा भी हुआ।","దీనికి విరుద్ధంగా, బాంబే జింఖానా క్లబ్ ఆఫ్ శ్వేతజాతీయుల మరియు పార్సీ క్రికెటర్ల మధ్య పార్కును ఉపయోగించడం గురించి వాళ్ళ మధ్య పోరాటం జరిగింది."
+पारसियों ने शिकायत की कि बॉम्बे जिमखाना के पोलो टीम के घोडों द्वारा रौंदे जाने के बाद मैदान क्रिकेट खेलने लायक नहीं रह गया।,బొంబాయి జింఖానాకు చెందిన పోలో జట్టు గుర్రాల ద్వారా తొక్కిన తర్వాత మైదానం క్రికెట్ ఆడటానికి పనికిరాదని పార్సీలు ఫిర్యాదు చేశారు.
+"जब ये साफ़ हो गया कि औपनिवेशिक अधिकारी अपने देशवासियों का पक्ष ले रहे हैं, तो पारसियों ने क्रिकेट खेलने के लिए अपना खुद का जिमखाना बनाया।","వలసరాజ్యాల అధికారులు తమ దేశవాసుల పక్షాన పడుతున్నారని స్పష్టమైనప్పుడు, పార్సీలు క్రికెట్ ఆడటానికి వారి స్వంత వ్యాయామశాలను నిర్మించారు."
+पर  पारसियों व नस्लवादी बॉम्बे जिमखाना के बीच की इस स्पर्धा का अंत अच्छा हुआ-पारसियों की एक टीम ने बॉम्बे जिमखाना को 1889 में हरा दिया।,కానీ పార్సీలు మరియు జాత్యహంకార బొంబాయి జిమ్‌ఖానా మధ్య పోటీ బాగా ముగిసింది - పార్సీల బృందం 1889 లో బొంబాయి జిమ్‌ఖానాను ఓడించింది.
+"यह भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की स्थापना के चार साल बाद हुआ, और दिलचस्प बात यह है कि इस संस्था के मूल नेताओं में से एक दादाभाई नौरोजी, जो अपने वक्‍त के महान राजनेता व बुद्धिजीवी थे, पारसी ही थे।","ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ స్థాపించబడిన నాలుగు సంవత్సరాల తరువాత ఇది జరిగింది, ఆసక్తికరంగా, ఈ సంస్థ యొక్క అసలు నాయకులలో ఒకరైన దాదాభాయ్ నౌరోజీ, ఒక గొప్ప రాజకీయ నాయకుడు మరియు అతని కాలపు మేధావి అయిన పార్సీ."
+"पारसी जिमखाना क्लब की स्थापना ने जेसे एक नई परंपरा डाल दी, दूसरे भारतीयों ने भी धर्म के आधार पर क्लब बनाने चालू कर दिए।","పార్సీ జింఖానా క్లబ్ ఒక కొత్త సంప్రదాయాన్ని స్థాపించింది, ఇతర భారతీయులు కూడా మతం ఆధారంగా క్లబ్లను ఏర్పాటు చేయడం ప్రారంభించారు."
+हिंदू व मुसलमान दोनों ही 1890 के दशक में हिंदू व इस्लाम जिमखाना के परपरागत क्रिकेट पोशाक के साथ वे पार लिए पैसे इकट्ठे करते दिखाई दिए।,"హిందువులు మరియు ముస్లింలు ఇద్దరూ 1890 లలో హిందూ మరియు ఇస్లాం జింఖానా యొక్క సాంప్రదాయ క్రికెట్ వేషధారణతో, సిలువ కోసం డబ్బు వసూలు చేస్తూ కనిపించారు."
+"ब्रिटिश औपनिवेशिक भारत को राष्ट्र नहीं मानते थे-उनके लिए तो यह जातियों, नस्लों व धर्मों के लोगों का एक समुच्चय था, जिन्हें उन्होंने उपमहाद्वीप के स्तर पर एकीकृत किया।","బ్రిటీష్ వారు వలసరాజ్యాల భారతదేశాన్ని ఒక దేశంగా పరిగణించలేదు - వారికి ఇది కులాలు, జాతులు మరియు మతాల ప్రజల సమితి, వారు ఉపఖండం స్థాయిలో కలిసిపోయారు."
+19वीं सदी के अंत में कई हिंदुस्तानी संस्थाएँ व आंदोलन जाति व धर्म के आधार पर ही बने क्योंकि औपनिवेशिक सरकार भी इन बाँटवारों को बढ़ावा देती थी-सामुदायिक संस्थाओं को फ़ौरन मान्यता मिल जाती थी।,"19 వ శతాబ్దం చివరలో, కుల మరియు మతం ఆధారంగా అనేక భారతీయ సంస్థలు మరియు ఉద్యమాలు ఏర్పడ్డాయి, ఎందుకంటే వలసరాజ్యాల ప్రభుత్వం కూడా ఈ విభాగాలను ప్రోత్సహించింది - సమాజ సంస్థలు వెంటనే గుర్తించబడ్డాయి."
+"मिसाल के तौर पर, इस्लाम जिमखाना द्वारा बम्बई के समुद्री इलाके के पास वाली ज़मीन की अर्ज़ी पर विचार करते हुए बॉम्बे प्रेसिडेंसी के गवर्नर ने लिखा: '... हमें मानकर चलना चाहिए कि बहुत जल्द हमारे पास किसी हिंदू जिमखाना के लिए ऐसी ही अर्ज़ी आएगी... इन अर्जियों को नामंजूर करने का कोई उपाय मेरे पास नहीं है, लेकिन मैं ... हर राष्ट्रीयता के जिमखाने की स्थापना के बाद... आगे के आवेदनों को स्वीकार नहीं करूँगा'।","ఉదాహరణకు, ఇస్లాం జింఖానా ద్వారా బొంబాయి లోని సముద్ర ప్రాంతానికి సమీపంలో ఉన్న భూమిని పరిగణనలోకి తీసుకొని బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ గవర్నర్ ఈ విధంగా రాశారు: '... త్వరలో హిందూ జింఖానా కోసం ఇలాంటి అప్లికేషన్ వస్తుందని మనం అనుకోవాలి ... ఈ అభ్యర్థనలను తిరస్కరించడానికి నాకు మార్గం లేదు, కానీ నేను ... ప్రతి జాతీయుడి జింఖానా ను స్థాపించిన తరువాత... తదుపరి దరఖాస్తులను స్వీకరించను'."
+(ज़ोर हमारा)।,(బిగ్గరగా మాది).
+इस पत्र से ज़ाहिर है कि औपनिवेशिक अफ़सर हरेक धार्मिक समुदाय को अलग राष्ट्रीयता मानते थे।,వలసరాజ్యాల అధికారులు ప్రతి మత సమాజాన్ని ప్రత్యేక జాతీయతగా భావించారని ఈ లేఖ నుండి స్పష్టమైంది.
+यह भी साफ़ है कि धार्मिक प्रतिनिधित्व के नाम पर स्वीकृति की गुंजाइश ज़्यादा थी।,మత ప్రాతినిధ్యం పేరిట అంగీకరించడానికి ఎక్కువ అవకాశాలు ఉన్నాయని కూడా స్పష్టమవుతోంది.
+जिमखाना क्रिकेट के इतिहास ने प्रथम श्रेणी के क्रिकेट को सांप्रदायिक व नसली आधारों पर संगठित करने की रिवायत डाली।,జిమ్ఖానా క్రికెట్ చరిత్ర మత మరియు నాసికా ప్రాతిపదికన ఫస్ట్ క్లాస్ క్రికెట్ నిర్వహించే ఆచారాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.
+"औपनिवेशिक हिंदुस्तान में सबसे मशहूर क्रिकेट टूर्नामेंट खेलनेवाली टीमें क्षेत्र के आधार पर नहीं बनती थीं, जैसा कि आजकल रणजी ट्रॉफी में होता है, बल्कि धार्मिक समुदायों की बनती थीं।","వలసరాజ్యాల భారతదేశంలో అత్యంత ప్రసిద్ధ క్రికెట్ టోర్నమెంట్ ఆడిన జట్లు ఈ రోజుల్లో రంజీ ట్రోఫీలో మాదిరిగా ప్రాంతాల ఆధారంగా నిర్మించబడలేదు, కానీ మత సమాజాలతో కూడినవి."
+"इस टूर्नामेंट को शुरू-शुरू में क्वाड़ेंग्युलर या चतुष्कोणीय कहा गया, क्योंकि इसमें चार टीमें-यूरोपीय, पारसी, हिंदू व मुसलमान - खेलती थीं।","యూరోపియన్, జొరాస్ట్రియన్, హిందూ మరియు ముస్లిం - నాలుగు జట్లు ఉన్నందున ఈ టోర్నమెంట్‌ను మొదట చతురస్రాకార లేదా చతుర్భుజం అని పిలిచేవారు."
+बाद में यह पेंटांग्युलर या पाँचकोणीय हो गया-और द रेस्ट नाम की नई टीम में भारतीय ईसाई जैसे बचे-खुचे समुदायों को नुमाइंदगी दी गई।,ఇది తరువాత పెంటాంగులర్ లేదా పెంటగోనల్ అయింది - మరియు ది రెస్ట్ అనే కొత్త బృందం భారతీయ క్రైస్తవుల వంటి మిగిలిన సమాజాలకు ప్రాతినిధ్యం వహించింది.
+"मिसाल के तौर पर विजय हज़ारे, जो ईसाई थे, द रेस्ट के लिए खेलते थे।","ఉదాహరణకు, విజయ్ హజారే అనే క్రైస్తవుడు ది రెస్ట్ కోసం ఆడాడు."
+"पत्रकारों, क्रिकेटरों व राजनेताओं ने 1930-40 के दशक तक इस पाँचकोणीय टूर्नामेंट की नस्लवादी व सांप्रदायिक बुनियाद पर सवाल उठाने शुरू कर दिए थे।","జర్నలిస్టులు, క్రికెటర్లు మరియు రాజకీయ నాయకులు 1930-40 నాటికి ఈ ఐదు మూలల టోర్నమెంట్ యొక్క జాత్యహంకార మరియు మత పునాదులను ప్రశ్నించడం ప్రారంభించారు."
+"बॉम्बे क्रॉनिकेल नामक अखबार के मशहूर संपादक एस.ए. बरेलवी, रेडियो कमेंटेटर ए.एफ.एस. तलयारखान और भारत के सबसे लोकप्रिय राजनेता महात्मा गांधी ने पेंटांग्युलर को समुदाय के आधार पर बाँटनेवाला बताकर इसकी निंदा की।","బొంబాయి క్రానికల్ అనే ​​వార్తాపత్రిక యొక్క ప్రసిద్ధ సంపాదకుడు ఏస్.ఏ. బారెల్వి, రేడియో వ్యాఖ్యాత ఏ.ఏప్.ఏస్ తలయార్ఖన్ మరియు భారతదేశపు అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన రాజకీయ నాయకుడు మహాత్మా గాంధీ సమాజ ప్రాతిపదికన పెంటాంగులర్‌ను ఖండిస్తూ దీనిని ఖండించారు."
+"उनका कहना था ऐसे समय में जब राष्ट्रवादी हिंदुस्तानी अवाम को एकजुट करना चाह रहे थे, इस टूर्नामेंट का क्या तुक था? इसके विपरीत क्षेत्र-आधारित नेशनल क्रिकेट चैंपियनशिप नामक एक नए टूर्नामेंट का आयोजन शुरू हुआ (जिसे बाद में रणजी ट्रॉफ़ी कहा गया), लेकिन पाँचकोणीय टूर्नामेंट की जगह लेने के लिए इसे आज़ादी का इंतज़ार करना पड़ा।","వారు అన్నారు హిందూస్థానీ ప్రజలను ఏకం చేయడానికి జాతీయవాదులు ప్రయత్నిస్తున్న సమయంలో, ఈ టోర్నమెంట్‌కు కారణం ఏమిటి? దీనికి విరుద్ధంగా, ఈ ప్రాంతం ఆధారిత జాతీయ క్రికెట్ ఛాంపియన్ షిప్ అని పిలవబడే ఒక కొత్త టోర్నమెంట్ ప్రారంభమైంది (తరువాత దీనిని రంజీ ట్రోఫీ అని పిలుస్తారు), అయితే ఐదు-మూలల టోర్నమెంట్ స్థానంలో స్వేచ్ఛ కోసం వేచి ఉండవలసి వచ్చింది."
+पाँचकोणीय टूर्नामेंट की नींव में ब्रितानी सरकार की “फूट डालो राज करो' की नीति थी।,"ఐదు మూలల టోర్నమెంట్ పునాది వద్ద బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ""విభజన మరియు పాలన"" విధానం."
+"यह एक औपनिवेशिक टूर्नामेंट था, जो ब्रिटिश राज के साथ खत्म हो गया।","ఇది ఒక వలస టోర్నమెంట్, ఇది బ్రిటిష్ రాజ్తో ముగిసింది."
+3 खेल के आधुनिक बदलाव।,ఆట యొక్క 3 ఆధునిక వైవిధ్యాలు.
+।,.
+"आधुनिक क्रिकेट में टेस्ट और एकदिवसीय इंटरनेशनल का वर्चस्व है, जिन्हें राष्ट्रीय टीमों के बीच खेला जाता है।","ఆధునిక క్రికెట్‌లో జాతీయ జట్ల మధ్య ఆడే టెస్టులు, వన్డేలు ఆధిపత్యం చెలాయిస్తున్నాయి."
+मशहूर होकर लोगों की यादों में रच-बस जानेवाले क्रिकेटर आम तौर पर अपनी राष्ट्रीय टीमों के खिलाड़ी होते हैं।,ప్రజల జ్ఞాపకాలలో ప్రసిద్ధి చెందిన క్రికెటర్లు సాధారణంగా వారి జాతీయ జట్ల ఆటగాళ్ళు.
+"पाँचफोणीय ओर चतुष्कोणीय मैचों के दौर से उन्हीं खिलाड़ियों को हिंदुस्तानी फ़ैन याद करते हैं, जिन्हें टेस्ट क्रिकेट खेलने का सौभाग्य प्राप्त हुआ।",ఐదు మూలల మరియు చతుర్భుజ మ్యాచ్‌ల రౌండ్ నుండి టెస్ట్ క్రికెట్ ఆడే అధికారాన్ని పొందిన అదే ఆటగాళ్లను హిందుస్తానీ అభిమాని గుర్తు గుర్తుచేస్తోంది.
+"अपने समय के बेहतरीन बल्‍लेबाज़ सी.के. नायडू को तो लोग अब भी याद करते हैं, जबकि पालवंकर विट्ठल व पालवंकर बालू जैसे उनके कुछ अन्य समकालीन इसलिए भुला दिए गए हैं, क्योंकि नायडू का करियर तो लंबा था पर ये दोनों खिलाड़ी टेस्ट क्रिकेट खेलने के वक्‍त तक सक्रिय नहीं रहे।","మా కాలంలో అత్యుత్తమ బ్యాట్స్ మన్, సి.కే. నాయుడు ఇప్పటికీ ప్రజలని గుర్తుకు తెచ్చుకోగా, తన ఇతర సమకాలీనులైన పాల్వాంకర్ విఠల్, పాల్వాంకర్ బాలూ వంటి వారు మరచిపోయారు, ఎందుకంటే నాయుడు కెరీర్ చాలా కాలం ఉంది, కాని ఈ ఇద్దరు ఆటగాళ్ళు టెస్ట్ క్రికెట్ ఆడే వరకు చురుకుగా లేరు."
+"हालाँकि नायडू भी इंग्लैंड के खिलाफ़ 1932 में शुरू होनेवाले पहले क्रिकेट मैचों तक अपने पुराने फ़ॉर्म में नहीं थे, पर देश के पहले टेस्ट कप्तान के रूप में इतिहास में उनका नाम सुरक्षित है।","1932 నుండి ఇంగ్లాండ్‌తో ప్రారంభమైన మొదటి క్రికెట్ మ్యాచ్‌లు వరకు నాయుడు తన పాత ఫామ్‌లో లేనప్పటికీ, దేశంలో మొదటి టెస్ట్ కెప్టెన్‌గా చరిత్రలో అతని పేరు భద్రపరచబడింది."
+इस तरह भारत ने आज़ाद होने के डेढ़ दशक पहले ही टेस्ट क्रिकेट में प्रवेश ले लिया था।,"ఈ విధంగా, భారతదేశం స్వతంత్రంగా మారడానికి దశాబ్దంన్నర ముందు టెస్ట్ క్రికెట్‌లో ప్రవేశం పొందింది."
+ऐसा इसलिए संभव हुआ चूँकि 1877 में अपनी शुरुआत से ही टेस्ट क्रिकेट ब्रिटिश साम्राज्य के विभिन्‍न हिस्सों के बीच खेला जाता था न कि संप्रभु राष्ट्रों के बीच।,ఇది సాధ్యమైంది ఎందుకంటే 1877 లో టెస్ట్ క్రికెట్ ఆరంభం నుండి బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం యొక్క వివిధ ప్రాంతాల మధ్య జరిగింది మరియు సార్వభౌమ దేశాల మధ్య కాదు.
+"पहला टेस्ट ऑस्ट्रेलिया व इंग्लैंड के बीच जब खेला गया तब ऑस्ट्रेलिया गोरों का उपनिवेश-भर था, स्वशासी डोमीनियन राज्य भी नहीं था।","మొదటి టెస్ట్ ఆస్ట్రేలియా మరియు ఇంగ్లాండ్ మధ్య జరిగినప్పుడు, ఆస్ట్రేలియా శ్వేతజాతీయుల కాలనీ, స్వయంప్రతిపత్తమైన డొమినియన్ రాష్ట్రం కూడా కాదు."
+"उसी तरह, वेस्ट इंडीज़ के नाम से जाने वाले विभिन्‍न कैरिबियाई देश दूसरे विश्वयुद्ध के काफ़ी बाद तक ब्रिटिश उपनिवेश ही थे।","అదేవిధంగా, వెస్టిండీస్ అని పిలువబడే వివిధ కరేబియన్ దేశాలు రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం చాలా కాలం తరువాత వరకు బ్రిటిష్ కాలనీలుగా ఉండేవి."
+खेल और वि-औपनिवेशीकरण ।,ఆటలు మరియు డి-కాలనైజేషన్.
+यूरोपीय साम्राज्यों से आज़ादी हासिल कर स्वतंत्र राष्ट्रों के बनने की प्रक्रिया को वि-औपनिवेशीकरण कहा जाता है।,యూరోపియన్ సామ్రాజ్యాల నుండి స్వాతంత్ర్యం పొందడం ద్వారా స్వతంత్ర దేశాలుగా మారే ప్రక్రియను డి-వలసరాజ్యం అంటారు.
+सन्‌ 1947 में भारत की आज़ादी से शुरू होकर यह सिलसिला अगली आधी सदी तक चलता रहा।,1947 లో భారతదేశ స్వాతంత్ర్యంతో ప్రారంభమైన ఈ సిరీస్ తరువాతి అర్ధ శతాబ్దం వరకు కొనసాగింది.
+"इस सिलसिले का असर व्यापार-वाणिज्य, सैन्य क्षेत्र, अंतर्राष्ट्रीय राजनीति और अंततः: खेल में ब्रिटेन के पतन के रूप में हुआ।","ఈ కనెక్షన్ వాణిజ్యం, వాణిజ్యం, సైనిక రంగం, అంతర్జాతీయ రాజకీయాలు మరియు చివరికి క్రీడలలో బ్రిటన్ పతనానికి దారితీసింది."
+लेकिन यह सब एकबारगी नहीं हुआ - क्रिकेट संगठन में उत्तर-साम्राज्यवादी ब्रिटेन के प्रभाव को कम होने में अच्छा-खासा वक्‍त लगा।,కానీ ఇది ఒక్క వ్యవహారం కాదు - క్రికెట్ సంస్థలో సామ్రాజ్యవాద అనంతర బ్రిటన్ ప్రభావం క్షీణించడానికి గణనీయమైన సమయం పట్టింది.
+"भारत की आज़ादी से ब्रितानी साम्राज्य के खात्मे का बिगुल तो बज गया था, पर क्रिकेट के अंतर्राष्ट्रीय आयोजन पर साग्राज्यवादी क्रिकेट कॉन्फ़्रेंस का नियंत्रण बरकरार रहा।","బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యం యొక్క బగ్లే భారత స్వాతంత్ర్యంతో ముగిసింది, కాని అంతర్జాతీయ క్రికెట్ సంస్థ కన్జర్వేటివ్ క్రికెట్ సదస్సుపై నియంత్రణను కలిగి ఉంది."
+"आईसीसी पर, जिसका 1965 में नाम बदलकर इंटरनैशनल क्रिकेट कॉन्फ़्रेंस हो गया, इसके संस्थापक सदस्यों का वर्चस्व रहा, उन्हीं के हाथ में कार्यकलाप के वीटो अधिकार रहे।","1965 లో అంతర్జాతీయ క్రికెట్ సదస్సుగా పేరు మార్చబడిన ఐసిసి, దాని వ్యవస్థాపక సభ్యులచే ఆధిపత్యం చెలాయించింది, వీటో హక్కులు వారి చేతుల్లో ఉన్నాయి."
+इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया के विशेषाधिकार 1989 में जाकर खत्म हुए और वे अब सामान्य सदस्य रह गए।,ఇంగ్లాండ్ మరియు ఆస్ట్రేలియా యొక్క అధికారాలు 1989 లో ముగిశాయి మరియు వారు ఇప్పుడు సాధారణ సభ్యులుగా ఉన్నారు.
+"पिछली सदी के 50 व 60 के दशक में विश्व क्रिकेट के मिज़ाज का पता इस बात से मिलता है कि इंग्लैंड तथा कॉमनवेल्थ के दूसरे देशों-ऑस्ट्रेलिया व न्यूज़ीलैंड-ने दक्षिण अफ्रीका जैसे देश के साथ क्रिकेट खेलना जारी रखा, जहाँ न सिर्फ़ नीतिगत तौर पर नसली भेदभाव बरता जाता था, बल्कि टेस्ट मैचों में अश्वेतों (द. अफ्रीका की बहुमत आबादी) को खेलने की मनाही थी।","గత శతాబ్దపు 50మరియు 60లలో, ప్రపంచ క్రికెట్ యొక్క స్థితి ఇంగ్లాండ్ మరియు ఇతర కామన్వెల్త్ దేశాలైన ఆస్ట్రేలియా మరియు న్యూజిలాండ్ - దక్షిణాఫ్రికా వంటి దేశాలతో క్రికెట్ ఆడటం కొనసాగించింది, ఇక్కడ విధాన-సంబంధిత వివక్షమాత్రమే కాకుండా, టెస్ట్ మ్యాచ్ ల్లో నల్లజాతీయులు (ఆఫ్రికాలోని మెజారిటీ జనాభా) ఆడటాన్ని నిషేధించబడింది."
+"भारत, पाकिस्तान व वेस्ट इंडीज़ ने हालाँकि दक्षिण अफ्रीका का बहिष्कार किया, लेकिन अंतर्राष्ट्रीय क्रिकेट परिषद्‌ (आईसीसी ) में उनकी इतनी ताकत नहीं थी कि उसे खेल से प्रतिबंधित कर दें।","భారతదేశం, పాకిస్తాన్ మరియు వెస్టిండీస్ దక్షిణాఫ్రికాను బహిష్కరించినప్పటికీ, అంతర్జాతీయ క్రికెట్ కౌన్సిల్ (ఐసిసి) లో ఆటను నిషేధించేంత బలం వారికి లేదు."
+यह तभी हो पाया जब एशिया व अफ्रीका में उपनिवेशवाद से नए आज़ाद हुए देशों ने और साथ में ब्रिटेन की उदारवादी हवा ने अंग्रेज़ी क्रिकेट अधिकारियों पर दबाव डालकर 1970 में ब्रिटेन के दक्षिण अफ्रीकी दौरे को रद्द करवाने में कामयाबी पायी।,"ఆసియా మరియు ఆఫ్రికాలో వలసవాదం నుండి కొత్తగా విముక్తి పొందిన దేశాలు, అలాగే బ్రిటన్ యొక్క ఉదారవాద గాలి, ఇంగ్లీష్ క్రికెట్ అధికారులపై ఒత్తిడి తెచ్చి 1970 లో బ్రిటన్ పర్యటనను రద్దు చేయడంలో విజయవంతమైంది."
+"4 आज के दौर में व्यापार, मीडिया और क्रिकेट क्रिकेट 1970 के दशक में काफ़ी बदल गया: यह ऐसा दौर था जिसमें इस पारंपरिक खेल ने बदलते ज़माने के साथ खुद को ढाल लिया।","4 నేటి యుగంలో, వాణిజ్యం, మీడియా మరియు క్రికెట్ క్రికెట్ 1970లలో గణనీయంగా మారింది: ఈ సంప్రదాయ క్రీడ మారుతున్న కాలంతో తనను తాను రక్షించుకుంది."
+"अगर 1970 में दक्षिण अफ्रीका को क्रिकेट से बहिष्कृत किया गया, तो 1971 को इसलिए याद किया जाएगा चूँकि इस साल इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया के बीच सबसे पहला एकदिवसीय मैच मेलबर्न में खेला गया।","1970 లో దక్షిణాఫ్రికాను క్రికెట్ నుండి మినహాయించినట్లయితే, ఈ సంవత్సరం మెల్బోర్న్లో ఇంగ్లాండ్ మరియు ఆస్ట్రేలియా మధ్య మొదటి వన్డే ఆడినందున 1971 గుర్తుండిపోతుంది."
+क्रिकेट का यह छोटा संस्करण इतना लोकप्रिय हुआ कि 1975 में पहला विश्व कप खेला गया और सफल रहा।,"క్రికెట్ యొక్క ఈ చిన్న వెర్షన్ బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది, మొదటి ప్రపంచ కప్ 1975 లో ఆడబడింది మరియు విజయవంతమైంది."
+"फिर 1977 में, जब क्रिकेट टेस्ट मैचों की सौवीं जयंती मना रहा था, तो खेल हमेशा के लिए बदल गया।","1977 లో, క్రికెట్ టెస్ట్ మ్యాచ్‌ల వందవ జయంతిని జరుపుకుంటున్నప్పుడు, ఆట ఎప్పటికీ మారిపోయింది."
+"इस बदलाव में किसी खिलाड़ी या प्रशासक का नहीं, बल्कि एक व्यवसायी का हाथ था।","ఆటగాడు లేదా నిర్వాహకుడు కాదు, కానీ ఈ మార్పులో ఒక వ్యాపారవేత్త హస్తం ఉంది."
+"केरी पैकर नामक ऑस्ट्रेलियाई टेलीविजन मुगल ने क्रिकेट के प्रसारण की बाज़ारी संभावनाओं को भाँपकर दुनिया के 51 बेहतरीन खिलाड़ियों को उनके बोर्ड की मर्ज़ी के खिलाफ़ अनुबंध पर ले लिया और दो सालों तक वर्ल्ड सीरीज़ क्रिकेट के नाम से समांतर, ग़ैर-अधिकृत 'टेस्ट' व ""एकदिवसीय ' खेलों का आयोजन किया।","కెర్రీ ప్యాకర్ అనే ఆస్ట్రేలియన్ టెలివిజన్ మొగల్ క్రికెట్ ప్రసారం యొక్క మార్కెట్ సామర్థ్యాన్ని గ్రహించి, తన బోర్డు కోరికలకు విరుద్ధంగా ప్రపంచంలోని 51 మంది ఉత్తమ ఆటగాళ్లను తీసుకున్నాడు, రెండు సంవత్సరాలు వరల్డ్ సిరీస్ క్రికెట్ అని పిలువబడే సమాంతర, అనధికారిక 'టెస్ట్' మరియు "" ఒక రోజు 'ఆటలు నిర్వహించారు."
+"पैकर का यह 'सर्कस' (इसे तब यही कहा जाता था) दो सालों के बाद पैक हो गया, लेकिन टेलीविजन दर्शकों को लुभाने के लिए उसके द्वारा किए गए बदलाव स्थायी साबित हुए, और इससे खेल का रंग-ढंग ही बदल गया।","ప్యాకర్ యొక్క 'సర్కస్' (అప్పటికి పిలువబడినది) రెండు సంవత్సరాల తరువాత ప్యాక్ చేయబడింది, కానీ టెలివిజన్ ప్రేక్షకులను ఆకర్షించడానికి అది చేసిన మార్పులు శాశ్వతంగా నిరూపించబడ్డాయి మరియు ఇది ఆట యొక్క రంగును మార్చివేసింది."
+"रंगीन वर्दी, हिफ़ाज़ती हेलमेट, क्षेत्ररक्षण की पाबंदियाँ, रौशनी जलाकर रात को क्रिकेट खेलना, आदि कुछ ऐसी चीज़ें हैं जो पैकर के बाद क्रिकेट का स्थायी हिस्सा बन गए।","రంగురంగుల యూనిఫాంలు, భద్రతా హెల్మెట్లు, ఫీల్డింగ్ ఆంక్షలు, క్రికెట్ ఆడటానికి రాత్రి వెలిగించడం మొదలైనవి ప్యాకర్ తరువాత క్రికెట్‌లో శాశ్వత భాగమైన కొన్ని విషయాలు."
+"सबसे अहम बात, पैकर ने जाहिर कर दिया कि क्रिकेट का बाज्ञार है ओर इसे बेचकर बहुत पैसे कमाये जा सकते हैं।","మరీ ముఖ్యంగా, క్రికెట్ మాస్టర్ అని, దానిని అమ్మడం ద్వారా చాలా డబ్బు సంపాదించవచ్చని ప్యాకర్ స్పష్టం చేశాడు."
+टेलीविजन कंपनियों को टेलीविजन प्रसारण का अधिकार बेचकर क्रिकेट बोर्ड अमीर हो गए।,టెలివిజన్ సంస్థలకు టెలివిజన్ ప్రసార హక్కులను అమ్మడం ద్వారా క్రికెట్ బోర్డులు ధనవంతులయ్యాయి.
+"टेलीविजन कंपनियों ने विज्ञापन-समय व्यावसायिक कंपनियों को बेचे, जिन्हें इतना बड़ा दर्शकम-समूह और कहाँ मिलता! निरंतर टीवी कवरेज के बाद क्रिकेटर सेलेब्रिटी बन गए और उन्हें अपने क्रिकेट बोर्ड से तो ज़्यादा वेतन मिलने ही लगा, पर उससे भी बड़ी कमाई के साधन टायर से लेकर कोला तक के टीवी विज्ञापन हो गए।","టెలివిజన్ కంపెనీలు వాణిజ్య సంస్థలకు ప్రకటన సమయాన్ని విక్రయించాయి, వీరికి ఇంత పెద్ద ప్రేక్షకులు మరెక్కడా దొరుకుతారు! నిరంతర టీవీ కవరేజ్ తర్వాత క్రికెటర్లు సెలబ్రిటీలుగా మారారు మరియు వారు తమ క్రికెట్ బోర్డు కంటే ఎక్కువ జీతం పొందడం ప్రారంభించారు, కానీ దాని కంటే ఎక్కువ సంపాదించే మార్గాలు టైర్ల నుండి కోలాస్ వరకు టీవీ ప్రకటనలు అయ్యాయి."
+टीवी प्रसारण से क्रिकेट बदल गया।,టీవీ ప్రసారం నుండి క్రికెట్ మార్చబడింది.
+टीवी प्रसारण से क्रिकेट बदल गया।,టీవీ ప్రసారం నుండి క్రికెట్ మార్చబడింది.
+इसके ज़रिए क्रिकेट की पहुँच छोटे शहरों व गाँवों के दर्शकों तक हो गई।,"దీని ద్వారా క్రికెట్ చిన్న పట్టణాలు, గ్రామాల ప్రేక్షకులకు చేరింది."
+क्रिकेट का सामाजिक आधार भी व्यापक हुआ।,క్రికెట్ సామాజిక స్థావరం కూడా విస్తరించింది.
+"महानगरों से दूर रहनेवाले बच्चे जो कभी बड़े मैच नहीं देख पाते थे, अब अपने नायकों को देखकर सीख सकते हैं।",పెద్ద మ్యాచ్‌లను ఎప్పుడూ చూడలేని మెట్రోలకు దూరంగా ఉన్న పిల్లలు ఇప్పుడు తమ హీరోలను చూడటం ద్వారా నేర్చుకోవచ్చు.
+उपग्रह (सैटेलाइट) टीवी की तकनीक और बहु-राष्ट्रीय कंपनियों की दुनिया भर की पहुँच के चलते क्रिकेट का वेश्विक बाज़ार बन गया।,"శాటిలైట్ టివి సాంకేతిక పరిజ్ఞానం మరియు ప్రపంచవ్యాప్తంగా బహుళ జాతీయ సంస్థల చేరికతో, క్రికెట్ ప్రపంచ మార్కెట్‌గా మారింది."
+सिडनी में चल रहे मैच को अब सीधे सूरत में देखा जा सकता था।,సిడ్నీలో జరుగుతున్న మ్యాచ్ ఇప్పుడు సూరత్‌లో నేరుగా చూడవచ్చు.
+"इस मामूली बात ने क्रिकेट की सत्ता का केंद्र ही बदल दिया: जिस प्रक्रिया की शुरुआत ब्रिटिश साम्राज्य के पतन से हुई थी, वह वेश्वीकरण में अपने तार्किक अंजाम तक पहुँची।",ఈ చిన్న విషయం క్రికెట్ శక్తి యొక్క ప్రధాన భాగాన్ని మార్చింది: బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యం పతనంతో ప్రారంభమైన ప్రక్రియ వ్యభిచారంలో దాని తార్కిక ముగింపుకు చేరుకుంది.
+"चूँकि भारत में खेल के सबसे ज़्यादा दर्शक थे और यह क्रिकेट खेलने वाले देशों में सबसे बड़ा बाज़ार था, इसलिए खेल का गुरुत्व केन्द्र दक्षिण एशिया हो गया।","భారతదేశం ఆట యొక్క అత్యధిక వీక్షకులను కలిగి ఉంది మరియు ఇది క్రికెట్ ఆడే దేశాలలో అతిపెద్ద మార్కెట్ అయినందున, ఆట యొక్క గురుత్వాకర్షణ కేంద్రం దక్షిణ ఆసియాగా మారింది."
+प्रतीकात्मक तौर पर आईसीसी मुख्यालय का लंदन से टैक्स-फ्री दुबई में आना स्वाभाविक लगता है।,ఐసిసి ప్రధాన కార్యాలయం లండన్ నుండి పన్ను రహిత దుబాయ్‌కు రావడం సహజంగానే అనిపిస్తుంది.
+अंग्रेज़ी-ऑस्ट्रेलियाई धुरी से गुरुत्व केन्द्र के खिसकने की एक और निशानी ये है कि हाल के वर्षों में क्रिकेट के नए तकनीकी प्रयोग भारतीय उपमहाद्वीप के खिलाड़ियों ने शुरू किए हैं।,"గురుత్వాకర్షణ కేంద్రం ఇంగ్లీష్-ఆస్ట్రేలియన్ అక్షం నుండి మారిన మరొక సంకేతం ఏమిటంటే, ఇటీవలి సంవత్సరాలలో భారత ఉపఖండంలోని ఆటగాళ్ళు క్రికెట్ యొక్క కొత్త సాంకేతిక ప్రయోగాలను ప్రారంభించారు."
+पाकिस्तान ने गेंदबाज़ी को “दूसरा' व “रिवर्स-स्विंग” नाम के दो अहम हथियार दिए।,"పాకిస్తాన్ బౌలింగ్‌కు ""దూస్రా"" మరియు ""రివర్స్-స్వింగ్"" అనే రెండు ముఖ్యమైన ఆయుధాలను ఇచ్చింది."
+ये दोनों ईजाद महाद्वीपीय स्थितियों की उपज हैं।,ఈ రెండు ఆవిష్కరణలు ఖండాంతర పరిస్థితుల ఉత్పత్తి.
+"दूसरा' इसलिए कि भारी बल्‍लों से आक्रामक बल्लेबाजी करनेवाले खिलाड़ी उँगलियों की स्पिन को बेकार साबित किए दे रहे थे ओर “रिवर्स स्विंग' इसलिए कि खुली धूप में, धूल उड़ाती, बेजान पिचों पर तेज़ गेंदें घुमाई जा सकें।","రెండవది 'ఎందుకంటే భారీ గబ్బిలాలతో ఉన్న బ్యాట్స్ మెన్ వేలు స్పిన్లను నిరుపయోగంగా మరియు' రివర్స్ స్వింగ్ 'గా నిరూపిస్తున్నారు, తద్వారా ఓపెన్ ఎండలో దుమ్ము, ప్రాణములేని పిచ్ లపై వేగంగా బంతులు తిప్పవచ్చు."
+"इन दोनों प्रयोगों को शुरू-शुरू में इंग्लैंड व ऑस्ट्रेलिया जैसे देशों ने शक की नज़र से देखा, उन्हें लगा कि ये तो चोरी-छिपे क्रिकेट के नियमों के साथ खिलवाड़ किया जा रहा है।","ఈ రెండు ప్రయోగాలను మొదట ఇంగ్లాండ్, ఆస్ట్రేలియా వంటి దేశాలు అనుమానంతో చూశాయి, వారు క్రికెట్ నియమాలతో రహస్యంగా ఆడుతున్నారని వారు భావించారు."
+वक्‍त के साथ यह मान लिया गया कि क्रिकेट के कानून सिर्फ ऑस्ट्रेलियाई या अंग्रेज़ी स्थितियों के मुताबिक नहीं बनाए जा सकते ओर इन जुगाडों को पूरी दुनिया के गेंदबाज़ों ने अपना लिया।,"కాలక్రమేణా, ఆస్ట్రేలియా లేదా ఇంగ్లీష్ పరిస్థితుల ప్రకారం మాత్రమే క్రికెట్ చట్టాలు చేయలేమని అంగీకరించబడింది మరియు ఈ జుగాడ్లను ప్రపంచం నలుమూలల నుండి బౌలర్లు స్వీకరించారు."
+लगभग 150 साल पहले भारत के अग्रणी क्रिकेटरों - पारसियों - को खेल के मैदान के लिए संघर्ष करना पड़ा था।,"సుమారు 150 సంవత్సరాల క్రితం, భారతదేశపు ప్రముఖ క్రికెటర్లు - జొరాస్ట్రియన్లు - మైదానం కోసం కష్టపడాల్సి వచ్చింది."
+"आज वेश्विक बाजार ने हिन्दुस्तानी क्रिकेटरों को खेल का सबसे मशहूर ओर अमीर खिलाड़ी बना दिया है, पूरी दुनिया जैसे अब उनका रंगमंच हो गया है।","నేడు, విశ్వేశిక బజార్  హిందుస్థానీ క్రికెటర్లను ఆట యొక్క అత్యంత ప్రసిద్ధ మరియు ధనిక ఆటగాడిగా చేసింది, ఇప్పుడు ప్రపంచం మొత్తం వారి థియేటర్ గా మారింది."
+"इस ऐतिहासिक बदलाव के पीछे कुछ छोटे-मोटे कारण भी थे: शौकिया जेंट्लमेन की जगह वेतनभोगी पेशेवरों का आना, लोकप्रियता में टेस्ट मैच क्रिकेट का एकदिवसीय मैचों द्वारा पछाड़ दिया जाना और वेश्विक वाणिज्य व प्रोद्योगिकी में अहम बदलावों का होना।","ఈ చారిత్రక మార్పు వెనుక కొన్ని చిన్న కారణాలు ఉన్నాయి: te త్సాహిక జెంటిల్మెన్ స్థానంలో జీతం ఉన్న నిపుణులు, టెస్ట్ మ్యాచ్ క్రికెట్ యొక్క ప్రజాదరణ వన్డేలను అధిగమించడం మరియు ప్రపంచ వాణిజ్యం మరియు సాంకేతిక పరిజ్ఞానంలో గణనీయమైన మార్పులు."
+वक्‍त के साथ परिवर्तन को समझना ही इतिहास का काम है।,కాలక్రమేణా మార్పును అర్థం చేసుకోవడం చరిత్ర యొక్క పని.
+इस अध्याय में हमने एक औपनिवेशिक खेल के इतिहास के ज़रिए इसके विस्तार को समझा और यह भी कि उपनिवेशोत्तर ज़माने में इसने खुद को कैसे ढाला।,"ఈ అధ్యాయంలో, మేము ఒక వలసరాజ్యాల ఆట యొక్క చరిత్ర ద్వారా దాని విస్తరణను మరియు వలసరాజ్య అనంతర కాలంలో అది ఎలా అచ్చువేయబడిందో అర్థం చేసుకున్నాము."
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part5_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part5_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..cd3bf992a406952903ac51c5a9f62fe265bb0b7a
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part5_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,1152 @@
+राष्ट्रीय पाठ्यचर्या की रूपरेखा (2005) सुझाती है कि बच्चों के स्कूली जीवन को बाहर के जीवन से जोड़ा जाना चाहिए।,నేషనల్ కరికులం ఫ్రేమ్‌వర్క్ (2005) పిల్లల పాఠశాల జీవితాన్ని బయటి జీవితంతో జోడించాలి అని సూచిస్తుంది.
+यह सिद्धांत किताबी ज्ञान की उस विरासत के विपरीत है जिसके प्रभाववश हमारी व्यवस्था आज तक विद्यालय और घर के बीच अंतराल बनाए हुए है।,"ఈ సిద్ధాంతం పుస్తక పరిజ్ఞాన వారసత్వానికి విరుద్ధం, దీని కారణంగా నేటి  వరకు కూడా మన వ్యవస్థలో పాఠశాల మరియు ఇంటి మధ్య దూరం ఏర్పడింది."
+नयी राष्ट्रीय पाठयचर्या पर आधारित पाठ्यक्रम और पाठयपुस्तकें इस बुनियादी विचार पर अमल करने का प्रयास हैं।,"కొత్త జాతీయ పాఠ్యాంశాల ఆధారంగా, పాఠాల క్రమం మరియు పాఠ్య పుస్తకాలలో ప్రాథమిక ఆలోచనల ప్రయత్నం అమలులోకి వచ్చాయి."
+इस प्रयास में हर विषय को एक मज़बूत दीवार से घेर देने और जानकारी को रटा देने की प्रवृत्ति का विरोध शामिल है।,ఈ ప్రయత్నంలో ప్రతి అంశాన్ని  ఒక బలమైన ధోరణిల చుట్టుముట్టడం మరియు సమాచారాన్ని రాత పూర్వకంగా ఉండాలని నిరసన చేయడం వంటివి ఉన్నాయి.
+आशा है कि ये कदम हमें राष्ट्रीय शिक्षा नीति (1986) में वर्णित बाल-केंद्रित व्यवस्था की दिशा में काफी दूर तक ले जाएंगे।,ఈ దశలో నేషనల్ పాలసీ ఆన్ ఎడ్యుకేషన్ (1986) లో వివరించిన పిల్లల కేంద్రీకృత వ్యవస్థ వైపు దిశలో చాలా దూరం తీసుకువెళ్తాయని ఆశిద్దాం.
+इस प्रयत्न की सफलता अब इस बात पर निर्भर है कि विद्यालयों के प्राचार्य और अध्यापक बच्चों को कल्पनाशील गतिविधियों और सवालों की मदद से सीखने और सीखने के दौरान अपने अनुभवों पर विचार करने का अवसर देते हैं।,"ఈ ప్రయత్నంలో విజయం సాధించినప్పటికీ, ఈ విషయంపైన ఆధారపడి ఉండవలసిందిగా అనిపిస్తుంది.పాఠశాల యొక్క ప్రిన్సిపాల్ మరియు ఉపాధ్యాయులు,పిల్లల యొక్క భావన చర్యలు మరియు ప్రశ్నలకు సమాధానాలు ఇవ్వడంలో సహాయపడే అవసరం ఉంది."
+"हमें यह मानना होगा कि यदि जगह, समय और आज़ादी दी जाए तो बच्चे बड़ों द्वारा सोंपी गयी सूचना-सामग्री से जुडुकर और जूझकर नए ज्ञान का सृजन करते हैं।","స్థలం, సమయం మరియు స్వేచ్ఛ ఇచ్చినట్లయితే పిల్లలు, పెద్దలు అందించిన సమాచార స్రవంతిని గ్రహించి అందులో మునిగి తేలుతూ కొత్త జ్ఞానాన్ని సంపాదించుకుంటారని మనం నమ్మాలి."
+शिक्षा के विविध साधनों एवं स्रोतों की अनदेखी किए जाने का प्रमुख कारण पाठ्यपुस्तक को परीक्षा का एकमात्र आधार बनाने की प्रवृत्ति है।,చదువు యొక్క వివిధ ఉపకరణాలు మరియు మూలాలు అందుబాటులోకి రాకపోవటానికి   ప్రధాన కారణం పాఠ్యపుస్తకాన్ని పరీక్షకు మాత్రమే అంకితంగా మార్చడం.
+"सर्जना और पहल को विकसित करने के लिए ज़रूरी है कि हम बच्चों को सीखने की प्रक्रिया में पूरा भागीदार मानें और बनाएँ, उन्हें ज्ञान की निर्धारित खुराक का ग्राहक मानना छोड दें।","సృజనాత్మకత మరియు చొరవను అభివృద్ధి చేయడానికి, పిల్లలను నేర్చుకునే ప్రక్రియలో పూర్తి భాగస్వాములుగా పరిగణించటం చాలా ముఖ్యం మరియు వారికి తగినంత జ్ఞానాన్ని  నేర్చుకునేలా వదిలివేయాలి."
+ये उद्देश्य स्कूल की दैनिक ज़िंदगी और कार्यशैली में काफ़ी फेरबदल की माँग करते हैं।,ఈ ఆశయాలు పాఠశాల రోజువారీ జీవితంలో మరియు పనితీరులో గణనీయమైన మార్పులను కోరుతున్నాయి.
+"देनिक समय-सारणी में लचीलापन उतना ही ज़रूरी है जितनी वार्षिक कैलेंडर के अमल में चुस्ती, जिससे शिक्षण के लिए नियत दिनों की संख्या हकीकत बन सके।",వార్షిక పంచాంగంను ఎంత ముఖ్యమైనదిగా భావిస్తామో అంతే ముఖ్యమైనది  రోజువారీ సమయ పట్టిక కూడా.తద్వారా బోధన కోసం కేటాయించిన రోజుల సంఖ్య  వాస్తవికతలోకి వస్తాయి.
+शिक्षण और मूल्यांकन की विधियाँ भी इस बात को तय करेंगी कि यह पाठयपुस्तक विद्यालय में बच्चों के जीवन को मानसिक दबाव तथा बोरियत को जगह खुशी का अनुभव बनाने में कितनी प्रभावी सिद्ध होती है।,బోధన మరియు అంచనా పద్ధతులు పాఠశాలలోని పిల్లల జీవితాలలో మానసిక ఒత్తిడి మరియు విసుగు పోగొట్టి ఆ స్థానంలో సంతోషకరమైన అనుభవం కలిగిస్తుందని సమర్థవంతంగా నిరూపిస్తుంది
+बोझ की समस्या से निपटने के लिए पाठ्यक्रम निर्माताओं ने विभिन्‍न चरणों में ज्ञान का पुनर्निर्धारण करते समय बच्चों के मनोविज्ञान एवं अध्यापन के लिए उपलब्ध समय का ध्यान रखने की पहले से अधिक सचेत कोशिश की है।,భారమైన సమస్యను గ్రహించి పరిష్కరించే విషయంలో పాఠాల తయారీదారులు ఎన్నో విధాలుగా తమ జ్ఞానాన్ని ఉపయోగించి నిర్ధారించుకునే సమయంలో పిల్లల మనస్తత్వశాస్త్రం మరియు బోధన కోసం అందుబాటులో ఉన్న సమయాన్ని జాగ్రత్తగా చూసుకోవటానికి మరింత ప్రయత్నం చేశారు.
+"इस कोशिश को और गहराने के यत्न में यह पाठ्यपुस्तक सोच-विचार और विस्मय, छोटे समूहों में विचार-विमर्श और ऐसी गतिविधियों को प्राथमिकता देती है जिन्हें करने के लिए व्यावहारिक अनुभवों की आवश्यकता होती है।","ఈ ప్రయత్నాన్ని మరింత దీర్ఘంగా చేయడానికి, ఈ పాఠ్య పుస్తకం ఆలోచన మరియు ఆశ్చర్యం, చిన్న సమూహాలలో చర్చించడం మరియు ఆచరణాత్మక అనుభవం అవసరమయ్యే కార్యకలాపాలకు ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది."
+राष्ट्रीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्‌ इस पुस्तक की रचना के लिए बनायी गयी पाठ्यपुस्तक निर्माण समिति के परिश्रम के लिए कृतज्ञता व्यक्त करती है।,జాతీయ విద్యా పరిశోధన మరియు శిక్షణ మండలి ఈ పుస్తకాన్ని రూపొందించడానికి నియమించిన పాఠ్యపుస్తక ఉత్పత్తి కమిటీ యొక్క శ్రద్ధను గ్రహించి కృతజ్ఞతలు తెలుపుతుంది.
+परिषद्‌ सामाजिक विज्ञान पाठयपुसस्‍्तक सलाहकार समिति के अध्यक्ष प्रोफ़ेसर हरि वासुदेबन और इस पाठ्यपुस्तक समिति की मुख्य सलाहकार विधा पार्थसारथी की विशेष आभारी है।,ఈ సాంఘిక శాస్త్ర పాఠ్య సలహా కమిటీ అధ్యక్షుడు ఆచార్యుడు హరి వాసుదేబన్ మరియు ఈ పాఠ్యపుస్తక కమిటీ ముఖ్య సలహాదారి అయిన విధ పార్థసారథికి కౌన్సిల్ ప్రత్యేకంగా కృతజ్ఞతలు తెలిపింది.
+"इस पाठ्यपुस्तक के विकास में कई शिक्षकों ने योगदान किया, इस योगदान को संभव बनाने के लिए हम उनके प्राचार्यों के आभारी हैं।","ఈ పాఠ్య పుస్తక అభివృద్ధికి చాలా మంది ఉపాధ్యాయులు సహకరించారు, ఉపాధ్యాయులకు సమ్మతునిచ్చి సహకరింప చేసినందుకు ప్రిన్సిపాల్స్‌కు మేము కృతజ్ఞతలు తెలియచేసుకుంటున్నాము."
+"हम उन सभी संस्थाओं और संगठनों के प्रति कृतज्ञ हैं जिन्होंने अपने संसाधनों, सामग्री और सहयोगियों की मदद लेने में हमें उदारतापूर्वक सहयोग दिया।","మాకు అన్ని విధాలా సహకరించిన సహోద్యోగులకు,కావాల్సిన వనరులను మరియు సామాగ్రిని అందించిన సంస్థలకు మరియు వివిధ సంఘటనల పట్ల అవగాహనా కల్పించిన వారికీ మా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు"
+"हम माध्यमिक एवं उच्च शिक्षा विभाग, मानव संसाधन विकास मंत्रालय द्वारा प्रोफेसर मृणाल मीरी एवं प्रोफेसर जी.पी. देशपांडे की अध्यक्षता में गठित निगरानी समिति (मॉनिटरिंग कमेटी) के सदस्यों को अपना मूल्यवान समय और सहयोग देने के लिए धन्यवाद देते हैं।","మానవ వనరుల అభివృద్ధి మంత్రిత్వ శాఖ, మాధ్యమిక మరియు ఉన్నత విద్యా శాఖ ఆచార్యుడు మృణాల్ మిరి మరియు ఆచార్యుడు జి.పి. దేశ్‌పాండే అధ్యక్షతన ఏర్పాటు చేసిన పర్యవేక్షణ కమిటీ (మంటిరింగ్ కమిటీ) సభ్యులు తమ విలువైన సమయంను  మరియు సహాయాన్ని అందించినందుకు  ధన్యవాదాలు."
+व्यवस्थागत सुधारों और अपने प्रकाशनों में निरंतर निखार लाने के प्रति समर्पित राष्ट्रीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्‌ टिप्पणियों एवं सुझावों का स्वागत करेगी जिनसे भावी संशोधनों में मदद ली जा सके।,"దైహిక సంస్కరణలకు మరియు దాని ప్రచురణలలో నిరంతర అభివృద్ధికి అంకితమైన జాతీయ పరిపాలక చదువు పరిశోధన మరియు శిక్షణ సంస్థ , భవిష్యత్తులో సవరణలకు సహాయపడటానికి వ్యాఖ్యలు మరియు సలహాలను స్వాగతిస్తుంది."
+"यह पुस्तक बहुत सारे इतिहासकारों, शिक्षाविदों और शिक्षकों की सामूहिक कोशिशों का फल है।","ఎంతో మంది చరిత్రకారులు, విద్యావేత్తలు మరియు ఉపాధ్యాయుల సమిష్టి కృషికి ఫలితమే ఈ పుస్తకం."
+इन अध्यायों के लेखन और संशोधन में कई माह लगे हैं।,ఈ అధ్యాయాలను రాయటానికి మరియు సవరణలు చేయటానికి చాలా నెలలు పట్టింది.
+ये अध्याय कार्यशालाओं में हुई चर्चाओं और ई-मेल पर हुए विचारों के आदान-प्रदान से उपजे हैं।,ఒక ప్రణాళికను గురించి ప్రజలకు తెలియజేసే శిక్షణ‌లలో చర్చలు మరియు ఇ-మెయిల్‌పై ఆలోచనల మార్పిడి నుండి ఈ అధ్యాయాలు ఉత్పన్నమవుతాయి.
+इस प्रक्रिया में प्रत्येक सदस्य ने प्रकारांतर से अपनी क्षमता के अनुरूप योगदान दिया है।,"ఈ ప్రక్రియలో, ప్రతి సభ్యుడు తమ వైవిధ్యానికి ,సామర్థ్యానికి అనుగుణంగా సహాయపడ్డారు."
+बहुत सारे व्यक्तियों और संस्थानों ने इस किताब को तैयार करने में मदद दी।,చాలా మంది వ్యక్తులు మరియు అనేక సంస్థలు ఈ పుస్తకాన్ని తయారీలో సహాయాన్ని అందించారు.
+प्रोफ़ेसर मुज॒फ्फर आलम और डॉ. कुमकुम रॉय ने इसके मसविदे पढ़े और बदलाव के लिए कई अहम सुझाव दिए।,ఆచార్యుడు ముజాఫర్ ఆలం మరియు వైద్యుడు కుంకుమ్ రాయ్ దాని విషయాలను చదివి మార్పు కోసం అనేక ముఖ్యమైన సూచనలు ఇచ్చారు
+किताब में दिए गए चित्रों के लिए हमने कई संस्थाओं के संग्रहों का इस्तेमाल किया।,పుస్తకంలో ఇచ్చిన చిత్రాలకోసం మేము అనేక సంస్థల సేకరణలను ఉపయోగించాము.
+दिल्‍ली शहर और 1857 की घटनाओं के बहुत सारे चित्र अल्काजी फ़ाउंडेशन फ़ॉर दि आर्ट्स से लिए गए हैं।,1857 నాటి సంఘటన మరియు అప్పటి ఢిల్లీ నగరం యొక్క అనేక చిత్రాలు  ఆల్కాజీ ఫౌండేషన్ ఫర్ ఆర్ట్స్ నుండి తీసుకోబడ్డాయి.
+ब्रिटिश राज के बारे में लिखी गयी उन्‍नीसवीं सदी की बहुत सारी सचित्र पुस्तकें इंडिया इंटरनैशनल सेंटर के बहुमूल्य इंडिया कलेक्शन का हिस्सा थीं।,"బ్రిటీష్ రాజుల గురించి వ్రాసిన పంతొమ్మిదవ శతాబ్దపు అనేక పుస్తకాలు, భారతదేశ అంతర్జాతీయ కేంద్ర బిందువు యొక్క విలువైన పుస్తకాలు భారతదేశ సేకరణ‌లో భాగంగా ఉన్నాయి."
+हम सुनील जाना साहब के प्रति कृतज्ञ हैं जिन्होंने नब्बे साल की उम्र पार करने के बाद भी अपने चित्रों को छाँटने में मदद और उन्हें पुनः प्रकाशित करने की अनुमति दी।,"తొంభై ఏళ్ళు దాటిన తరువాత కూడా, తన చిత్రాలను క్రమబద్ధీకరించడానికి సహాయం చేసి, వాటిని తిరిగి ప్రచురించడానికి అనుమతించిన సునీల్ జన సాహెబ్‌ గారికి కృతజ్ఞతలు."
+चालीस के दशक की शुरुआत से ही वह आदिवासी क्षेत्रों की पड़ताल कर रहे हैं और उन्होंने असंख्य समुदायों के दैनिक जीवन को अपने कैमरा में दर्ज किया है।,నలభైల ఆరంభం నుండి అతను గిరిజన ప్రాంతాలను అన్వేషించసాగాడు మరియు అసంఖ్యాక వర్గాల రోజువారీ జీవితాలను తన కెమెరాలో బంధించారు.
+"इनमें से कुछ चित्र अब प्रकाशित हो चुके हैं (द ट्राइबल्स ऑफ़ इंडिया, ऑक्सफोर्ड यूनिवर्सिटी प्रेस, 2003) तथा बहुत सारे चित्र इंदिरा गांधी राष्ट्रीय कला केंद्र में सुरक्षित हैं।","ఈ చిత్రాలలో కొన్ని ఇప్పుడు ప్రచురించబడ్డాయి (ది ట్రైబల్స్ ఆఫ్ ఇండియా, ఆక్స్ఫర్డ్ యూనివర్శిటీ ప్రెస్, 2003) మరియు చాలా చిత్రాలు ఇందిరా గాంధీ నేషనల్ సెంటర్ ఫర్ ఆర్ట్స్ లో భద్రపరచబడ్డాయి."
+"परिषद्‌ पाठ्यपुस्तक के निर्माण में उल्लेखनीय सहयोग देने हेतु अनिल शर्मा, डी.टी. पी. ऑपरेटर; सतीश झा, कॉपी एडिटर तथा दिनेश कुमार, कंप्यूटर स्टेशन इंचार्ज का भी हार्दिक आभार व्यक्त करती है।","అనిల్ శర్మ, డి.టి. పి. ఆపరేటర్; సతీష్,ఝా, కాపీ ఎడిటర్ మరియు దినేష్ కుమార్ లు,  కంప్యూటర్ స్టేషన్ ఇన్‌ఛార్జికి అందరికి పేరుపేరునా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు తెలుపుతున్నాము ."
+"इसी संदर्भ में प्रकाशन विभाग, एन.सी.ई.आर.टी. का सहयोग भी प्रशंसनीय है।","ఈ సందర్భంలో ప్రచురణ విభాగం, ఎన్.‌సి.ఇ.ఆర్.‌టి.ల యొక్క సహకారం కూడా  ప్రశంసించబడింది."
+यहाँ हमने सभी के आभारज्ञापन का प्रयास किया है लेकिन अगर किसी व्यक्ति या संस्था का नाम छूट गया है तो इस भूल के लिए हम क्षमाप्रार्थी हैं।,మాకు సహకారాన్ని అందించిన ప్రతిఒక్కలికి కృతఙ్ఞతలు తెలుపుకున్నాము పొరపాటున ఎవరినైనా మర్చిపోయినట్లయితే  క్షమాపణలు కోరుతున్నాము.
+भारत के पश्चिमी तट पर गुजरात स्थित सूरत हिंद महासागर के रास्ते होने वाले व्यापार के सबसे महत्त्वपूर्ण बंदरगाहों में से एक था।,"వాణిజ్యానికి సంబంధించిన ముఖ్యమైన ఓడరేవులలో ,భారతదేశం యొక్క పశ్చిమ తీరంలో గుజరాత్లో ఉన్న సూరత్ హిందూ మహాసముద్రం ఒకటి."
+डच और ब्रिटिश व्यापारिक जहाज़ सत्रहवीं सदी की शुरुआत से ही इस बंदरगाह का इस्तेमाल करने लगे थे।,పదిహేడవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి డచ్ మరియు బ్రిటిష్ వ్యాపారి నౌకలు ఈ ఓడరేవును ఉపయోగించడం ప్రారంభించాయి.
+अठारहवीं सदी में इस बंदरगाह का महत्त्व गिरने लगा।,రాను రాను పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో ఈ ఓడరేవు యొక్క ప్రాముఖ్యత క్షీణించడం ప్రారంభమైంది.
+"इस अध्याय में हम कपड़ा और लोहा व इस्पात उद्योग, इन दो उद्योगों का विशेष अध्ययन करते हुए देखेंगे कि ब्रिटिश शासन के अंतर्गत भारतीय कारीगरी और उद्योगों की दशा क्‍या थी।","ఈ అధ్యాయంలో, వస్త్ర  మరియు ఇనుము మరియు ఉక్కు పరిశ్రమలను, ఈ రెండు పరిశ్రమలను అధ్యయనం చేస్తూ  బ్రిటీష్ పాలనలో ఉన్న భారతీయ పనితనం మరియు పరిశ్రమల పరిస్థితి  ఏ విధంగా ఉండేదో చూద్దాము."
+आधुनिक विश्व में औद्योगिक क्रांति की दृष्टि से ये दोनों ही उद्योग बहुत महत्त्वपूर्ण थे।,ఆధునిక ప్రపంచంలో పారిశ్రామిక విప్లవ కోణంలో  ఈ రెండు పరిశ్రమలు చాలా ముఖ్యమైనవి.
+सूती कपडे के मशीनी उत्पादन ने ही उन्‍नीसवीं सदी में ब्रिटेन को दुनिया का सबसे प्रमुख ओद्योगिक राष्ट्र बना दिया था।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో పత్తి వస్త్రం ఉత్పత్తి  విషయంలో బ్రిటన్‌  ప్రపంచంలోనే ప్రముఖ పారిశ్రామిక దేశంగా మార్చింది.
+1850 के दशक से जब ब्रिटेन का लोहा और इस्पात उद्योग भी पनपने लगा तो ब्रिटेन “दुनिया का कारखाना” कहलाने लगा।,"1850 సంవత్సరం నుండి, బ్రిటన్ యొక్క ఇనుము మరియు ఉక్కు పరిశ్రమ బాగా అభివృద్ధి చెందటం ప్రారంభించింది, అందుకని బ్రిటన్  ""ప్రపంచ కర్మాగారం"" గా ప్రసిద్ది చెందింది."
+ब्रिटेन के औद्योगीकरण और भारत पर ब्रिटिश विजय और उपनिवेशीकरण में गहरा संबंध था।,బ్రిటన్ యొక్క పారిశ్రామికీకరణ మరియు బ్రిటిష్ ఆక్రమణ మరియు భారతదేశ వలసరాజ్యాల మధ్య  సంబంధం ఉంది.
+आप अध्याय 2 में देख चुके हैं कि ईस्ट इंडिया कम्पनी के व्यापारिक हितों की रक्षा करने के लिए किस तरह भारतीय भूभागों पर कब्जे हुए और किस तरह व्यापार का ढाँचा बदलता गया।,ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ వ్యాపార ప్రయోజనాలను పరిరక్షించుకునే చర్యలో భారతీయ భూభాగాలు ఎలా ఆక్రమించబడ్డాయి మరియు వాణిజ్య నిర్మాణం ఎలా మారిందో మీరు 2 వ అధ్యాయంలో చూశారు.
+अठारहवीं सदी के आखिर में ईस्ट इंडिया कम्पनी भारत से चीज़ें खरीदती थी और उन्हें इंग्लैंड व यूरोप में ले जाकर बेच देती थी।,పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరలో ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ భారతదేశం నుండి వస్తువులను కొని ఇంగ్లాండ్ మరియు ఐరోపాకు ఎగుమతి చేసేది.
+इसी क्रय-विक्रय से उसे भारी मुनाफा होता था।,ఈ విధంగా కొనుగోలు మరియు అమ్మకాలు చేయటం వలన భారీ లాభాలను సంపాదించేవారు.
+"जैसे-जैसे ब्रिटेन का औद्योगिक उत्पादन बढ़ने लगा, वहाँ के उद्योगपति भारत को अपने औद्योगिक उत्पादों के विशाल बाजार के रूप में देखने लगे।","బ్రిటన్ యొక్క పారిశ్రామిక ఉత్పత్తి పెరగడం ప్రారంభించగానే, అక్కడి పారిశ్రామికవేత్తలు తమ పారిశ్రామిక ఉత్పత్తులకు భారతదేశాన్ని భారీ సంత‌గా చూశారు."
+"इस तरह, ब्रिटेन से तैयार माल भारत के बाज़ारों में आने लगा।","ఈ విధంగా, బ్రిటన్ నుండి పూర్తయిన వస్తువులు భారతదేశ సంతలకు రావడం ప్రారంభించాయి."
+इससे भारतीय शिल्पों और उद्योगों पप किस तरह के असर पडे? प्रस्तुत अध्याय में हम इसी सवाल पर चर्चा करेंगे।,ఇది భారతీయ చేతిపనుల మరియు పరిశ్రమలను ఎలా ప్రభావితం చేసింది? ప్రస్తుత అధ్యాయంలో ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం చర్చిస్తాము.
+बंगाल पर अंग्रेज़ों को विजय से पहले 1750 के आस-पास भारत पूरी दुनिया में कपडा उत्पादन के क्षेत्र में औरों से कोसों आगे था।,"1750 లో బెంగాల్‌పై బ్రిటిష్ విజయం సాధించడానికి ముందు, ప్రపంచవ్యాప్తంగా బట్టల ఉత్పత్తి రంగంలో భారతదేశం అగ్ర స్థానంలో ఉంది"
+भारतीय कपडे लंबे समय से अपनी गुणवत्ता और बारीक कारीगरी के लिए दुनिया भर में मशहूर थे।,ప్రపంచవ్యాప్తంగా భారతీయ బట్టల నాణ్యత మరియు చక్కటి పనితనం బాగా ప్రసిద్ది చెందాయి.
+"दक्षिण-पूर्वी एशिया (जावा, सुमात्रा और पेनांग) तथा पश्चिमी एवं मध्य एशिया में इन कपड़ों का भारी व्यापार था।","ఈ బట్టలు ఆగ్నేయాసియా (జావా, సుమత్రా మరియు పెనాంగ్) మరియు పశ్చిమ మరియు మధ్య ఆసియాలో ఎక్కువగా బట్టల వర్తకం చేయబడింది."
+सोलहवीं शताब्दी से यूरोप की व्यापारिक कम्पनियाँ यूरोप में बेचने के लिए भारतीय कपडे खरीदने लगी थीं।,పదహారవ శతాబ్దం నుండి యూరోపియన్ వాణిజ్య సంస్థలు భారతీయ దుస్తులను కొని ఐరోపాలో విక్రయించటం ప్రారంభించాయి.
+इस फलते-फूलते व्यापार और भारतीय बुनकरों के हुनर की यादें अंग्रेज़ी और अन्य भाषाओं के बहुत सारे शब्दों में आज भी जिंदा हैं।,భారతీయ చేనేత వస్త్ర అభివృద్ధి చెందుతున్న వాణిజ్యం మరియు నైపుణ్యాల జ్ఞాపకాలు ఇప్పటికీ ఇంగ్లీష్ మరియు ఇతర భాషలలో చాలా మాటలలో సజీవంగా ఉన్నాయి.
+ऐसे शब्दों की जड़ों को ढूँढगा और उनके अर्थ जानना बडा मज़ेदार है।,అలాంటి పదాల మూలాలను వెదకడం మరియు వాటి అర్థాన్ని తెలుసుకోవడం చాలా సరదాగా ఉంటుంది.
+शब्दों में इतिहास छिपा है यूरोप के व्यापारियों ने भारत से आया बारीक सूती कपड़ा सबसे पहले मौजूदा ईराक के मोसूल शहर में अरब के व्यापारियों के पास देखा था।,"చరిత్ర మాటల్లో దాగి ఉంది. యూరప్ వ్యాపారులు మొదట ఇరాక్‌లోని మోసుల్ నగరంలో, అరబ్ వ్యాపారుల దగ్గర భారతదేశం నుండి చక్కటి పత్తి వస్త్రాన్ని చూశారు."
+इसी आधार पर वे बारीक बुनाई वाले सभी कपडों को “मस्लिन” (मलमल) कहने लगे।,"దీని ఆధారంగా  చక్కగా నేసిన బట్టలన్నింటినీ ""మస్లిన్"" అని పిలవడం ప్రారంభించారు."
+जल्दी ही यह शब्द खूब प्रचलित हो गया।,త్వరలో ఈ పదం బాగా ప్రసిద్ది చెందింది.
+मसालों की तलाश में जब पहली बार पुर्तगाली भारत आए तो उन्होंने दक्षिण-पश्चिमी भारत में केरल के तट पर कालीकट में डेरा डाला।,"మసాలా దినుసుల కోసం పోర్చుగీసువారు మొదట భారతదేశానికి వచ్చినప్పుడు, వారు నైరుతి భారతదేశంలోని కేరళ తీరంలో కాలికట్‌లో  బస చేశారు."
+यहाँ से वे मसालों के साथ-साथ सूती कपड़ा भी लेते गए।,ఇక్కడ నుండి వారు మసాలా దినుసులతో పాటు పత్తి దుస్తులను  పట్టుకుపోయారు.
+कालीकट से निकले शब्द को “कैलिको ” कहने लगे।,"అతను కాలికట్ నుండి ""కాలికో"" అనే పదాన్ని చెప్పడం ప్రారంభించారు."
+बाद में हर तरह के सूती कपडे को कैलिको ही कहा जाने लगा।,తరువాత అన్ని రకాల పత్తి దుస్తులను కాలికో అని పిలిచేవారు.
+ऐसे बहुत सारे शब्द हैं जो पश्चिमी बाज़ारों में भारतीय कपड़ों की लोकप्रियता की कहानी कहते हैं।,పాశ్చాత్య మార్కెట్లలో భారతీయ దుస్తులు ప్రాచుర్యం పొందిన కథలు చాలా ఉన్నాయి.
+चित्र 3 में आप एक ऑर्डर बुक का पन्‍ना देख सकते हैं जिसे 1730 में ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कम्पनी ने कलकत्ता स्थित अपने नुमाइंदों के पास भेजा था।,"మూర్తి 3 లో, 1730 లో బ్రిటిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ కలకత్తాలోని దాని ప్రతినిధులకు పంపిన ఆర్డర్ పుస్తకం యొక్క పేజీని మీరు చూడవచ్చు."
+"बही के मुताबिक, उस साल कपडे के 5,89 ,000 थानों का ऑर्डर मिला था।","పుస్తకం ప్రకారం, ఆ సంవత్సరం 5,89,000 పోలీస్ స్టేషన్ ఆర్డర్లు వచ్చాయి."
+यदि आप इसी बही के पन्नों को पलटते तो आपको पता चलता कि उसमें सूती और रेशमी कपडे की 98 किस्मों का ज़िक्र किया गया है।,"మీరు ఈ పుస్తకం యొక్క పేజీలను  తిరగేసిట్లయితే, దానిలో 98 రకాల పత్తి మరియు పట్టు వస్త్రం ప్రస్తావించబడిందని తెలుస్తుంది ."
+यूरोपीय व्यापारी उन्हें पीस गुड्स कहते थे जो आम तौर पर 20 गज लंबा और 1 गज चोडा थान होता था।,"యూరోపియన్ వ్యాపారులు వాటిని శాంతి వస్తువులు అని పిలిచేవారు, ఇవి సాధారణంగా 20 గజాల పొడవు మరియు 1 గజాల పొట్టిగా ఉండేవి."
+आइए अब इसी बही में दी गई विभिन्‍न किस्मों के नामों को देखें।,రండి ఈ పుస్తకంలో ఇవ్వబడిన వివిధ రకాల పేర్లను పరిశీలిద్దాం.
+थोक में जिन कपड़ों का ऑर्डर दिया गया था उनमें छापेदार सूती कपडे भी शामिल थे।,పెద్దమొత్తంలో ఆర్డర్ చేసిన బట్టలలో పత్తి బట్టలు కూడా ముద్రించబడ్డాయి.
+"उन्हें ये व्यापारी शिंट्ज़, कोसा (या खस्सा) और बंडाना कहते थे।","వారిని వ్యాపారులు షింట్జ్, కోసా (లేదా ఖాస్సా) మరియు కట్టడం అని పిలిచేవారు."
+"क्‍या आप जानते हैं कि अंग्रेज़ी का शिंट्ज़ शब्द कहाँ से आया है? जी हाँ, यह हिंदी के 'छींट' शब्द से निकला है।","ఆంగ్లంలో షింట్జ్ అనే పదం ఎక్కడ నుండి వచ్చిందో మీకు తెలుసా? అవును, ఇది హిందీలో 'చింట్' అనే పదం నుండి వచ్చింది."
+हमारे यहाँ छींट रंगीन फूल-पत्तियों वाले छोटे छापे के कपडे को कहा जाता है।,మా స్థానంలో గడ్డం రంగు పువ్వులు మరియు ఆకులతో ఒక చిన్న దాడి వస్త్రం ఉంది.
+1680 के दशक तक इंग्लैंड और यूरोप में छापेदार भारतीय सूती कपडे की जबरदस्त माँग पैदा हो चुकी थी।,1680లో ఇంగ్లాండ్ మరియు ఐరోపా దాడి నాటికి భారతీయ పత్తికి బలమైన గిరాకీ ఉండేది.
+"आकर्षक फूल-पत्तियों, बारीक रेशे और सस्ती कीमत की वजह से भारतीय कपडे का एक अलग ही रुतबा था।","ఆకర్షణీయమైన పువ్వులు-ఆకులు, నాణ్యమైన దారాలు మరియు తక్కువ ధరల కారణంగా భారతీయ బట్టలు బాగా ప్రసిద్ధి చెందాయి."
+इंग्लैंड के रईस ही नहीं बल्कि खुद महारानी भी भारतीय कपडों से बने परिधान पहनती थीं।,"ఇంగ్లాండ్ లో ధనవంతులే కాదు, అక్కడి మహారాణి కూడా భారతీయ దుస్తులను ధరించటం విశేషం."
+बंडाना शब्द का इस्तेमाल गले या सिर पर पहनने वाले चटक रंग के छापेदार गुलूबन्द के लिए किया जाता है।,గొంతు లేదా తలపై ధరించే ప్రకాశవంతమైన రంగుల గులుబాండ్‌ను సూచించడానికి కట్టడం అనే పదాన్ని ఉపయోగిస్తారు.
+यह शब्द हिंदी के “बाँधना' शब्द से निकला है।,"ఈ పదం హిందీలో ""కట్టు"" అనే పదం నుండి వచ్చింది."
+इस श्रेणी में चटक रंगों वाले ऐसी बहुत सारी किस्म के कपडे आते थे जिन्हें बाँधने और रँगसाज़ी की विधियों से ही बनाया जाता था।,"ఈ వర్గంలో ఇటువంటి ప్రకాశవంతమైన రంగు బట్టలు చాలా ఉన్నాయి, వీటిని కట్టి  రంగులు వేయడం ప్రారంభించారు."
+"बही में कई दूसरी तरह के कपड़ों का भी ज़िक्र है जिनका नाम उनके जन्म स्थान के अनुसार लिखा गया है : कासिमबाज़ार, पटना, कलकत्ता, उड़ीसा, चारपूर आदि।","కాసింబజార్, పాట్నా, కలకత్తా, ఒరిస్సా, చార్పూర్ మొదలైనవి: వారి జన్మస్థలం ప్రకారం వ్రాయబడిన అనేక ఇతర రకాల దుస్తులు కూడా పుస్తకంలో పేర్కొనబడ్డాయి."
+इन शब्दों के व्यापक प्रयोग से पता चलता है कि दुनिया के विभिन्‍न भागों में भारतीय कपडे कितने मशहूर हो चुके थे।,ఈ పదాలను విస్తృతంగా ఉపయోగించడం వల్ల ప్రపంచంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో భారతీయ బట్టలు ఎంత ప్రసిద్ధి చెందాయి.
+यूरोपीय बाजारों में भारतीय कपड़ा अठारहवीं सदी की शुरुआत तक आते-आते भारतीय कपडे की लोकप्रियता से बेचने इंग्लैंड के ऊन व रेशम निर्माता भारतीय कपड़ों के आयात का विरोध करने लगे थे।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, యూరోపియన్ మార్కెట్లలో బ్రిటిష్ వస్త్రాన్ని విక్రయించే భారతీయ ఉన్ని మరియు పట్టు తయారీదారులు భారతీయ దుస్తులు దిగుమతి చేసుకోవడాన్ని వ్యతిరేకించారు."
+इसी दबाव के कारण 1720 में ब्रिटिश सरकार ने इंग्लैंड में छापेदार सूती कपड़े - छींट - के इस्तेमाल पर पाबंदी लगाने के लिए एक कानून पारित कर दिया।,ఈ ఒత్తిడిలోనే 1720 లో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ఇంగ్లాండ్‌ దాడి చేసిన పత్తి వస్త్రం - చింట్జ్ - వాడకాన్ని నిషేధించే చట్టాన్ని ఆమోదించింది.
+"संयोगवश, इस कानून को भी कैलिको अधिनियम ही कहा जाता था।",దీనినే మరొక విధంగా కాలికో చట్టం అని కూడా పిలుస్తారు.
+उस समय इंग्लैंड में नए-नए कपड़ा कारखाने खुल रहे थे।,"ఆ సమయంలో, ఇంగ్లాండ్‌లో కొత్త వస్త్ర కర్మాగారాలు ప్రారంభమయ్యాయి."
+भारतीय कपडों के सामने लाचार अंग्रेज़ कपड़ा उत्पादक अपने देश में भारतीय कपडों के प्रवेश पर पूरी पाबंदी चाहते थे ताकि पूरे इंग्लैंड में केवल उन्हीं का कपड़ा बिके।,"భారతీయ బట్టల ముందు నిస్సహాయంగా ఉన్న బ్రిటీష్ వస్త్ర ఉత్పత్తిదారులు తమ దేశంలో భారతీయ బట్టలు ప్రవేశించడాన్ని పూర్తిగా నిషేధించాలని కోరుకున్నారు, తద్వారా వారి బట్టలు మాత్రమే ఇంగ్లాండ్ అంతటా అమ్మవచ్చు."
+इस क्रम में इंग्लैंड की सरकार ने सबसे पहले केलिको छपाई उद्योग को ही सरकारी संरक्षण में विकसित किया।,"ఈ క్రమంలో, ఇంగ్లాండ్ ప్రభుత్వం మొదట ప్రభుత్వ రక్షణలో కాలికో ప్రింటింగ్ పరిశ్రమను అభివృద్ధి చేసింది."
+अब सफेद मलमल या बिना मांड वाले कोरे भारतीय कपडे पर इंग्लैंड में ही भारतीय डिजाइन छापे जाने लगे।,ఇప్పుడు భారతీయ నమూనాలు ఇంగ్లాండ్‌లో వైట్ మస్లిన్ లేదా ఖాళీ చేయని ఖాళీ భారతీయ దుస్తులపై ముద్రించడం ప్రారంభించాయి.
+भारतीय कपडों के साथ इस होड़ की वजह से इंग्लैंड में तकनीकी सुधारों की ज़रूरत दिखाई देने लगी थी।,"భారతీయ దుస్తులతో ఈ పోటీ కారణంగా, ఇంగ్లాండ్‌లో సాంకేతిక సంస్కరణల అవసరం ఉంది."
+1764 में जॉन के ने स्पिनिंग जैनी का आविष्कार किया जिससे परंपरागत तकलियों की उत्पादकता काफी बढ़ गई।,"1764 లో, జాన్ కే స్పిన్నింగ్ జెన్నీని కనుగొన్నాడు, సాంప్రదాయ కుదురుల ఉత్పాదకతను బాగా పెంచాడు."
+1786 में रिचर्ड आर्कराइट ने वाष्प इंजन का आविष्कार किया जिसने सूती कपडे की बुनाई को क्रान्तिकारी रूप से बदल दिया।,"1786 లో, రిచర్డ్ ఆర్క్‌రైట్ ఆవిరి యంత్రాన్ని కనుగొన్నాడు, ఇది పత్తి వస్త్రం నేయడంలో విప్లవాత్మక మార్పులు చేసింది."
+अब बहुत सारा कपडा बेहद कम कीमत पर तैयार किया जा सकता था।,తక్కువ ఖర్చుతో బట్టలు తయారు చేసేయ్ ప్రక్రియ తెలిసింది.
+"इसके बावजूद, दुनिया के बाज़ारों पर भारतीय कपडे का दबदबा अठारहवीं सदी के आखिर तक बना रहा।","అయినప్పటికీ, ప్రపంచ మార్కెట్లలో భారతీయ దుస్తులపై ఆధిపత్యం పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరి వరకు ఉంది."
+"डच, फ्रेंच, ब्रिटिश और अन्य यूरोपीय व्यापारिक कम्पनियों ने इस व्यापार से बेहिसाब मुनाफा कमाया।","డచ్, ఫ్రెంచ్, బ్రిటిష్ మరియు ఇతర యూరోపియన్ వాణిజ్య సంస్థలు ఈ వాణిజ్యం నుండి భారీ లాభాలను ఆర్జించాయి."
+ये कम्पनियाँ भारत आकर चाँदी के बदले सूती और रेशमी कपडे खरीदती थीं।,"ఈ కంపెనీలు భారతదేశానికి వచ్చి వెండికి బదులుగా పత్తి, పట్టు బట్టలు కొనేవి."
+"परंतु जेसा कि आप जानते हैं, जब इंग्लिश ईस्ट इंडिया कम्पनी को बंगाल की राजनीतिक सत्ता मिल गई तो उसे भारतीय चीज़ें खरीदने के लिए चाँदी मँगाने की ज़रूरत नहीं रही (अध्याय 2)।","మీకు తెలిసినట్లుగా, ఇంగ్లీష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి బెంగాల్‌లో రాజకీయ అధికారం వచ్చినప్పుడు, భారతీయ వస్తువులను కొనడానికి వెండిని అడగవలసిన అవసరం లేదు (అధ్యాయం 2)."
+इसके बाद तो ईस्ट इंडिया कम्पनी भारत में ही किसानों और ज़मींदारों से राजस्व इकट्ठा करके उस पैसे से कपड़ा खरीदने लगी।,"దీని తరువాత, ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ భారతదేశంలోని రైతులు మరియు జమీందార్ల నుండి ఆదాయాన్ని సేకరించి, ఆ డబ్బుతో బట్టలు కొనడం ప్రారంభించింది."
+अगर आप इस नक्शे को देखें तो पाएँगे कि उन्‍नीसवीं सदी के प्रारंभ में कपडा उत्पादन चार क्षेत्रों में केंद्रित था।,"మీరు ఈ పటాన్ని పరిశీలిస్తే, పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, వస్త్ర ఉత్పత్తి నాలుగు ప్రాంతాలలో కేంద్రీకృతమైందని మీరు కనుగొంటారు."
+बंगाल सबसे महत्त्वपूर्ण केंद्रों में से एक था।,ముఖ్యమైన కేంద్రాలలో బెంగాల్ ఒకటి.
+डेल्टा की असंख्य नदियों से सटे बंगाल के उत्पादन केंद्र अपना माल दूर-दूर तक आसानी से भेज सकते थे।,డెల్టా యొక్క అసంఖ్యాక నదులను ఆనుకొని ఉన్న బెంగాల్ యొక్క ఉత్పత్తి కేంద్రాలు తమ వస్తువులను సులభంగా దూర ప్రాంతాలకు రవాణా చేయగలవు.
+याद रखें कि उनन्‍नीसवीं सदी के प्रारंभ में रेलवे की शुरुआत नहीं हुई थी और सड़कें भी अभी बननी ही शुरू हो रही थीं।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో రైల్వే ప్రారంభించబడలేదని గుర్తుంచుకోండి మరియు రహదారులు కూడా నిర్మించటం ప్రారంభించాయి.
+पूर्वी बंगाल (अब बांगलादेश) स्थित ढाका अठारहवीं सदी में सबसे महत्त्वपूर्ण कपड़ा उत्पादन केंद्र था।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో, పూర్వం బెంగాల్ (ఇపుడు బంగ్లాదేశ్) అన్ని కేంద్రాల కన్నా ముఖ్యమైన బట్టల ఉత్పత్తి కేంద్రంగా ఉండేది."
+ये शहर अपनी मलमल और जामदानी बुनाई के लिए दूर-दूर तक प्रसिद्ध था।,ఈ నగరం మస్లిన్ మరియు జమ్దానీ నేయడానికి ప్రసిద్ది చెందింది.
+यदि आप नक्शे में भारत के दक्षिणी भाग को देखें तो मद्रास से उत्तरी आंध्र प्रदेश तक फैले कोरोमंडल तट के साथ-साथ सूती कपड़ा बुनाई केंद्रों का एक और समूह दिखाई पड़ेगा।,"మీరు మ్యాప్‌లో భారతదేశం యొక్క దక్షిణ భాగాన్ని పరిశీలిస్తే, మద్రాస్ నుండి ఉత్తర ఆంధ్రప్రదేశ్ వరకు విస్తరించి ఉన్న కోరమండల్ తీరం వెంబడి మరో పత్తి వస్త్ర నేత కేంద్రాలు కనిపిస్తాయి."
+पश्चिमी तट पर मुख्य बुनाई केंद्र गुजरात में स्थित थे।,పశ్చిమ తీరంలో ప్రధాన నేత కేంద్రాలు గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.
+बुनकर कौन थे? बुनकर आमतौर पर बुनाई का काम करने वाले समुदायों के ही कारीगर होते थे।,చేనేత కార్మికులు ఎవరు? నేత కార్మికులు సాధారణంగా నేత వర్గాలకు చెందిన చేతివృత్తులవారు.
+वे पीढ़ी-दर-पीढ़ी इसी हुनर को आगे बढ़ाते थे।,తరం నుండి తరానికి ఈ నైపుణ్యాన్ని కొనసాగించేవాడు.
+"बंगाल के तांती, उत्तर भारत के जुलाहे या मोमिन, दक्षिण भारत के साले व कैकोल्लार तथा देवांग समुदाय बुनकरी के लिए प्रसिद्ध थे।","బెంగాల్ యొక్క టాంటిస్, ఉత్తర భారతదేశంలోని జులాహే లేదా మోమిన్, దక్షిణ భారతదేశానికి చెందిన సాలే మరియు కైకోల్లర్లు మరియు దేవాంగ్ సమాజం నేయడానికి ప్రసిద్ది చెందాయి."
+सूत कातना कपड़ा उत्पादन का सबसे पहला चरण था।,వస్త్ర ఉత్పత్తిలో నూలు పత్తి మొదటి దశ.
+यह काम अधिकांशत: महिलाओं के जिम्मे रहता था।,ఈ పని ఎక్కువగా మహిళలకు బాధ్యత వహిస్తుంది.
+चरखा और तकली घर-घर में पाए जाते थे।,ప్రతి ఇంటిలో చార్ఖా మరియు కుదురు కనుగొనబడ్డాయి.
+धागे को चरखे पर कात कर तकली पर लपेट दिया जाता था।,థ్రెడ్ ఒక స్పిన్నింగ్ వీల్‌పై కత్తిరించి కుదురుపై చుట్టబడింది.
+जब कताई पूरी हो जाती थी तो बुनकर इस धागे से कपडे बुनते थे।,"స్పిన్నింగ్ పూర్తయినప్పుడు, నేత కార్మికులు ఈ దారంతో బట్టలు నేసేవారు."
+ज़्यादातर समुदायों में बुनाई का काम पुरुष करते थे।,"చాలా సమాజాలలో, నేయడం పురుషులు చేశారు."
+रंगीन कपड़ा बनाने के लिए रँगरेज़ इस धागे को रोग देते थे।,రంగు వస్త్రం తయారు చేయడానికి రాంగ్రేజ్ ఈ దారానికి వ్యాధిని ఇచ్చేవాడు.
+छपाईदार कपड़ा बनाने के लिए बुनकरों को चिप्पीगर नामक माहिर कारीगरों की ज़रूरत होती थी जो ठप्पे से छपाई करते थे।,"ముద్రించిన వస్త్రాన్ని తయారు చేయడానికి, నేత కార్మికులకు చిప్పిగార్ అనే నిపుణులైన కళాకారుల శిక్షణ అవసరం, వారు స్టాంప్‌తో ముద్రించారు."
+हथकरघों पर होने वाली बुनाई और उससे जुडे व्यवसायों से लाखों भारतीयों की रोज़ी-रोटी चलती थी।,చేనేత వస్త్రాలపై నేత మరియు సంబంధిత వృత్తులు మిలియన్ల మంది భారతీయులకు జీవనోపాధినిచ్చేవి.
+भारतीय कपड़े का पतन ब्रिटेन में सूती कपड़ा उद्योग के विकास से भारतीय कपड़ा उत्पादकों पर कई तरह के असर पडे।,భారతీయ వస్త్రం క్షీణించడం బ్రిటన్లో పత్తి వస్త్ర పరిశ్రమ వృద్ధి భారతీయ వస్త్ర ఉత్పత్తిదారులపై చాలా ప్రభావాలను చూపింది.
+पहला : अब भारतीय कपडे को यूरोप और अमरीका के बाजारों में ब्रिटिश उद्योगों में बने कपड़ों से मुकाबला करना पड़ता था।,మొదటిది: భారతీయ బట్టలు ఇప్పుడు యూరోపియన్ మరియు అమెరికన్ మార్కెట్లలో బ్రిటిష్ పరిశ్రమలలో తయారు చేసిన దుస్తులతో పోటీ పడవలసి వచ్చింది.
+दूसरा : भारत से इंग्लैंड को कपडे का निर्यात मुश्किल होता जा रहा था क्योंकि ब्रिटिश सरकार ने भारत से आने वाले कपडे पर भारी सीमा शुल्क थोप दिए थे।,రెండవది: భారతదేశం నుండి వస్తున్న బట్టలపై బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారీ కస్టమ్స్ సుంకం విధించినందున భారతదేశం నుండి ఇంగ్లాండ్కు బట్టలు ఎగుమతి చేయడం కష్టమైంది.
+"इंग्लैंड में बने सूती कपडे ने उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत तक भारतीय कपडे को अफ्रीका, अमरीका और यूरोप के परंपरागत बाज़ारों से बाहर कर दिया था।","పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ఇంగ్లాండ్‌లో తయారైన పత్తి బట్టలు ఆఫ్రికా, అమెరికా మరియు ఐరోపా సాంప్రదాయ మార్కెట్ల నుండి భారతీయ దుస్తులను అధిగమించాయి."
+इसकी वजह से हमारे यहाँ के हज़ारों बुनकर बेरोज़गार हो गए।,"ఈ కారణంగా, మా స్థలంలో వేలాది మంది నేత కార్మికులు నిరుద్యోగులుగా మారారు."
+सबसे बुरी मार बंगाल के बुनकरों पर पड़ी।,బెంగాల్ నేత కార్మికులు ఎక్కువగా దెబ్బతిన్నారు.
+ब्रिटिश और यूरोपीय कम्पनियों ने भारतीय माल खरीदने बंद कर दिए और उनके एजेंटों ने तयशुदा आपूर्ति के लिए बुनकरों को पेशगी देना बंद कर दिया था।,బ్రిటీష్ మరియు యూరోపియన్ కంపెనీలు భారతీయ వస్తువులను కొనడం మానేశాయి మరియు వారి ఏజెంట్లు స్థిర సరఫరా కోసం చేనేత కార్మికులను ఇవ్వడం మానేశారు.
+परेशान बुनकरों ने मदद के लिए बार-बार सरकार से गुहार लगाई।,సమస్యాత్మక చేనేత కార్మికులు సహాయం కోసం పదేపదే విజ్ఞప్తి చేశారు.
+लेकिन असली दुर्दिन तो अभी आने वाले थे।,కానీ అసలు రోజులు ఇంకా రాలేదు.
+1830 के दशक तक भारतीय बाजार ब्रिटेन में बने सूती कपडे से पट गए।,"1830 ల నాటికి, బ్రిటన్లో తయారైన పత్తి బట్టలతో భారత మార్కెట్ నిండిపోయింది."
+"दरअसल, 1880 के दशक तक स्थिति यह हो गई थी कि भारत के लोग जितना सूती कपड़ा पहनते थे उसमें से दो तिहाई ब्रिटेन का बना होता था।","వాస్తవానికి, 1880 ల నాటికి, భారత ప్రజలు ధరించిన పత్తి వస్త్రంలో మూడింట రెండు వంతుల మంది బ్రిటన్‌తో తయారయ్యారు."
+इससे न केवल बुनकरों बल्कि सूत कातने वालों की भी हालत खराब होती गई।,ఇది చేనేత కార్మికులకే కాకుండా స్పిన్నర్ల పరిస్థితి కూడా దిగజారింది.
+जो लाखों ग्रामीण महिलाएँ सूत काटकर ही अपनी आजीविका चला रही थीं वे बेरोज़गार हो गई।,నూలు కోసి జీవనోపాధి పొందుతున్న లక్షలాది గ్రామీణ మహిళలు నిరుద్యోగులుగా మారారు.
+लेकिन भारत में हथकरघों से होने वाली बुनाई पूरी तरह खत्म नहीं हुई।,కానీ భారతదేశంలో చేనేత ప్రారంభ ప్రక్రియ పూర్తిగా పూర్తి కాలేదు.
+इसकी वजह यह थी कि कपडों की कुछ किसमें मशीनों पर नहीं बन सकती थीं।,"దీనికి కారణం, కొన్ని బట్టలు యంత్రాలపై తయారు చేయలేకపోవడం."
+भला जटिल और मनभावन किनारियों वाली साड़ी या परंपरागत बुनाई वाले कपडे मशीनों पर केसे बन सकते थे? इन कपड़ों की न केवल रईसों के बीच बल्कि मध्यवर्ग में भी काफी माँग थी।,"క్లిష్టమైన మరియు ఆహ్లాదకరమైన అంచులతో లేదా సాంప్రదాయ నేత వస్త్రాలతో చీరలు యంత్రాలపై ఎలా తయారు చేయబడతాయి? ఈ బట్టలకు ప్రభువులలోనే కాదు, మధ్యతరగతి ప్రజలలో కూడా చాలా డిమాండ్ ఉంది."
+और न ही ब्रिटेन के कपडा मिलों में वह बेहद मोटा कपड़ा बनता था जिसे भारतीय गरीब पहनते थे।,బ్రిటన్‌లోని టెక్స్‌టైల్ మిల్లుల్లో భారతీయ పేదలు ధరించే చాలా మందపాటి వస్త్రం కూడా కాదు.
+आपने पश्चिमी भारत में स्थित शोलापुर और दक्षिण भारत में स्थित मदुरा का जिक्र ज़रूर सुना होगा।,పశ్చిమ భారతదేశంలోని సోలాపూర్ మరియు దక్షిణ భారతదేశంలోని మదురా గురించి మీరు విన్నాను.
+ये शहर उन्‍नीसवीं सदी के आखिर में बुनकरी के नए महत्त्वपूर्ण केन्द्र बबकर सामने आए।,ఈ నగరాలు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరలో కొత్త ముఖ్యమైన నేత కేంద్రాలు తెరపైకి వచ్చాయి.
+"बाद में, राष्ट्रीय आंदोलन के दौरान महात्मा गांधी ने भी लोगों से आह्वान किया कि वे आयातित कपडे का बहिष्कार करें और हाथ से कते सूत और हाथ से बुने कपडे ही पहनें।","తరువాత, జాతీయ ఉద్యమ సమయంలో, మహాత్మా గాంధీ కూడా దిగుమతి చేసుకున్న దుస్తులను బహిష్కరించాలని మరియు చేతితో నేసిన పత్తి మరియు చేతితో నేసిన బట్టలు మాత్రమే ధరించాలని ప్రజలకు పిలుపునిచ్చారు."
+इस तरह खादी राष्ट्रवाद का प्रतीक बनती चली गई।,"ఈ విధంగా, ఖాదీ జాతీయతకు చిహ్నంగా మారింది."
+चरखा भारत की पहचान बन गया और 1931 में उसे भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के तिरंगे झंडे की बीच वाली पट्टी में जगह दी गई।,చార్ఖా భారతదేశం యొక్క గుర్తింపుగా మారింది మరియు 1931 లో దీనిని ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ యొక్క త్రివర్ణ జెండా యొక్క సెంటర్ స్ట్రిప్లో ఉంచారు.
+आइए देखें कि आजीविका के साधन गँँवा चुके बुनकरों और सूत कातने वालों का क्या हुआ? उनमें से बहुत सारे तो खेतिहर मज़दूर बन गए थे।,జీవనోపాధిని కోల్పోయిన నేత మరియు స్పిన్నర్లకు ఏమి జరిగిందో చూద్దాం? వారిలో చాలామంది వ్యవసాయ కూలీలుగా మారారు.
+कुछ काम की तलाश में शहरों की तरफ चले गए और बहुत से देश से बाहर अफ्रीका व दक्षिणी अमरीका के बागानों में काम करने के लिए चले गए।,"కొందరు పని వెతుక్కుంటూ నగరాలకు వెళ్లగా, చాలామంది ఆఫ్రికా మరియు దక్షిణ అమెరికా తోటలలో పని చేయడానికి దేశం వెలుపల వెళ్లారు."
+"इनमें से कुछ हथकरघा बुनकरों को बम्बई (अब मुंबई), अहमदाबाद, शोलापुर, नागपुर और कानपुर में खुले नए कपडा कारखानों में नौकरी भी मिल गई।","ఈ చేనేత చేనేత కార్మికులలో కొందరు బొంబాయి (ఇప్పుడు ముంబై), అహ్మదాబాద్, సోలాపూర్, నాగ్పూర్ మరియు కాన్పూర్లలో కొత్తగా తెరిచిన వస్త్ర కర్మాగారాలలో కూడా ఉద్యోగాలు పొందారు."
+सूती कपड़ा मिलों का उदय भारत में पहली सूती कपड़ा मिल 1854 में बम्बई में स्थापित हुई।,పత్తి వస్త్ర మిల్లుల ఆవిర్భావం భారతదేశంలో మొట్టమొదటి పత్తి వస్త్ర మిల్లు బొంబాయిలో 1854 లో స్థాపించబడింది.
+यह कताई मिल थी।,ఇది ఒక స్పిన్నింగ్ మిల్లు.
+उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत से ही भारत से इंग्लैंड और चीन को होने वाले कच्चे कपास के निर्यात के लिए बम्बई एक महत्त्वपूर्ण बंदरगाह बन चुका था।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, భారతదేశం నుండి ఇంగ్లాండ్ మరియు చైనాకు ముడి పత్తిని ఎగుమతి చేయడానికి బొంబాయి ఒక ముఖ్యమైన ఓడరేవుగా మారింది."
+बम्बई पश्चिमी भारत की काली मिट्टी वाली उस विशाल पट्टी से काफी निकट था जहाँ कपास की खेती की जाती थी।,పత్తి సాగు చేసే పశ్చిమ భారతదేశంలోని విస్తారమైన నల్ల మట్టి బెల్టుకు బొంబాయి చాలా దగ్గరగా ఉంది.
+जब वहाँ सूती कपड़ा मिलों की स्थापना हुई तो उन्हें कच्चा माल आसानी से मिलने लगा।,"పత్తి వస్త్ర మిల్లులు అక్కడ స్థాపించబడినప్పుడు, వారు ముడి పదార్థాలను సులభంగా పొందడం ప్రారంభించారు."
+सन्‌ 1900 तक आते-आते बम्बई में 84 कपड़ा मिलें चालू हो चुकी थीं।,1900 నాటికి బొంబాయిలో 84 టెక్స్‌టైల్ మిల్లులు పనిచేయడం ప్రారంభించాయి.
+उनमें से बहुत सारी मिलें फ़ारसी और गुजराती व्यवसायियों ने खोली थीं जो चीन के साथ व्यापार के ज़रिए काफी पैसा कमा चुके थे।,చైనాతో వాణిజ్యం ద్వారా చాలా డబ్బు సంపాదించిన పెర్షియన్ మరియు గుజరాతీ వ్యాపారవేత్తలు చాలా వాటిని తెరిచారు.
+इस दौरान दूसरे शहरों में भी ऐसे कई कारखाने खोले गए।,ఈ సమయంలో ఇలాంటి అనేక కర్మాగారాలు ఇతర నగరాల్లో కూడా ప్రారంభించబడ్డాయి.
+अहमदाबाद में पहला कारखाना 1861 में खुला।,అహ్మదాబాద్‌లో మొదటి కర్మాగారం 1861 లో ప్రారంభమైంది.
+अगले ही साल संयुक्त प्रांत स्थित कानपुर में भी एक कारखाना खुल गया।,"మరుసటి సంవత్సరం, యునైటెడ్ ప్రావిన్స్‌లోని కాన్పూర్‌లో ఒక కర్మాగారం ప్రారంభించబడింది."
+सूती कपड़ा मिलों की बढ़ती संख्या के कारण मज़दूरों की माँग भी बढ़ने लगी।,"పత్తి వస్త్ర మిల్లుల సంఖ్య పెరుగుతున్నందున, కార్మికుల డిమాండ్ కూడా పెరగడం ప్రారంభమైంది."
+"हज़ारों गरीब काश्तकार, दस्तकार और खेतिहर कामगार कारखानों में काम करने के लिए शहरों की तरफ जाने लगे।","ఫ్యాక్టరీలలో పని చేయడానికి వేలాది మంది పేద అద్దెదారులు, చేతివృత్తులవారు మరియు వ్యవసాయ కార్మికులు నగరాలకు వెళ్లడం ప్రారంభించారు."
+प्रारंभिक कुछ दशकों के दौरान भारतीय कपडा कारखानों को बहुत सारी समस्याओं से जूझना पड़ा।,"మొదటి కొన్ని దశాబ్దాలలో, భారతీయ వస్త్ర కర్మాగారాలు చాలా సమస్యలను ఎదుర్కోవలసి వచ్చింది."
+सबसे पहली समस्या तो यही थी कि इस उद्योग को ब्रिटेन से आए सस्ते कपडों का मुकाबला करना पड़ता था।,"మొదటి సమస్య ఏమిటంటే, ఈ పరిశ్రమ బ్రిటన్ నుండి చౌకైన దుస్తులతో పోటీ పడవలసి వచ్చింది."
+ज़्यादातर देशों में सरकारें आयातित वस्तुओं पर सीमा शुल्क लगा कर अपने देश में औद्योगीकरण को बढावा देती थीं।,చాలా దేశాల్లోని ప్రభుత్వాలు దిగుమతి చేసుకున్న వస్తువులపై కస్టమ్స్ సుంకం విధించడం ద్వారా తమ దేశంలో పారిశ్రామికీకరణను ప్రోత్సహించేవి.
+इससे प्रतिस्पर्धा खत्म हो जाती थी और संबंधित देश के नवजात उद्योगों को संरक्षण मिलता था।,ఇది పోటీని తొలగిస్తుంది మరియు సంబంధిత దేశంలోని నూతన పరిశ్రమలను కాపాడుతుంది.
+परंतु औपनिवेशिक भारतीय सरकार ने स्थानीय उद्योगों को आम तौर पर इस तरह की सुरक्षा नहीं दी।,కానీ వలసరాజ్యాల భారత ప్రభుత్వం సాధారణంగా స్థానిక పరిశ్రమలకు అలాంటి రక్షణను అందించలేదు.
+"लिहाजा, भारत में औद्योगिक सूती वस्त्रोत्पादन की पहली बड़ी लहर प्रथम विश्व युद्ध के समय दिखाई दी जब ब्रिटेन से आने वाले कपडे की मात्रा में काफी कमी आ गई थी और सैनिक ज़रूरतों को पूरा करने के लिए भारतीय कारखानों से कपडे का उत्पादन बढाने की माँग की जाने लगी।",ఈ విధంగా భారతదేశంలో పారిశ్రామిక నూలు వస్త్ర ఉత్పత్తి మొదటి ప్రధాన తరంగం మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో బ్రిటన్ నుండి వచ్చిన వస్త్ర పరిమాణం గణనీయంగా తగ్గింది. సైనిక అవసరాలకు అనుగుణంగా వస్త్ర ఉత్పత్తిని పెంచటానికి భారతీయ కర్మాగారాల నుండి డిమాండ్ ఏర్పడింది.
+टीपू सुल्तान की तलवार और वुदज़ स्टील भारतीय इस्पात और लौह धातु कला की कहानी हम टीपू सुल्तान के एक मशहूर किस्से से शुरू करते हैं।,టిప్పు సుల్తాన్ యొక్క కత్తి మరియు వుడ్జ్ స్టీల్ మేము భారతీయ ఉక్కు మరియు ఐరన్ మెటల్ కళ యొక్క కథ అయిన టిప్పు సుల్తాన్ యొక్క ప్రసిద్ధ వృత్తాంతంతో ప్రారంభిస్తాము.
+ये वही टीपू सुल्तान हैं जिन्होंने 1799 तक मैसूर पर शासन किया और अंग्रेजों से चार लड़ाइयाँ लड़ीं और हाथ में तलवार लिए लड़ते-लडते मारे गए थे।,అతను 1799 వరకు మైసూర్‌ను పాలించిన అదే టిప్పు సుల్తాన్ మరియు బ్రిటిష్ వారితో నాలుగు యుద్ధాలు చేశాడు మరియు చేతిలో కత్తితో పోరాడుతూ చంపబడ్డాడు.
+टीपू की विश्वविख्यात तलवारें आज इंग्लैंड के संग्रहालयों की बहुमूल्य संपत्ति हैं।,టిప్పు యొక్క ప్రపంచ ప్రఖ్యాత కత్తులు ఈ రోజు ఇంగ్లాండ్‌లోని మ్యూజియమ్‌లకు విలువైన ఆస్తి.
+लेकिन क्या आप जानते हैं कि टीपू की तलवार इतनी ख़ास क्‍यों थी? दरअसल इस तलवार की धार इतनी सख्त और पैनी थी कि वह दुश्मन के लौह-कवच को भी आसानी से चीर सकती थी।,"అయితే టిప్పు కత్తి ఎందుకు అంత ప్రత్యేకమైనదో మీకు తెలుసా? వాస్తవానికి, ఈ కత్తి యొక్క అంచు చాలా కఠినమైనది మరియు పదునైనది, అది శత్రువు యొక్క ఇనుప కవచాన్ని సులభంగా చీల్చుకోగలదు."
+इस तलवार में यह गुण कार्बन की अधिक मात्रा वाली वुट्ज़ नामक स्टील से पैदा हुआ था जो पूरे दक्षिण भारत में बनाया जाता था।,"ఈ కత్తిలోని నాణ్యత ఉట్జ్ నుండి అధిక కార్బన్ కంటెంట్ కలిగిన ఉక్కు నుండి ఉద్భవించింది, ఇది దక్షిణ భారతదేశం అంతటా తయారు చేయబడింది."
+इस वुट्ज़ स्टील की तलवारें बहुत पेनी और लहरदार होती थीं।,వుట్జ్ స్టీల్ కత్తులు చాలా పియోని మరియు ఉంగరాలైనవి.
+इनकी यह बनावट लोहे में गड़े कार्बन के बेहद सूक्ष्म कणों से पैदा होती थी।,ఇనుములో ఖననం చేయబడిన కార్బన్ యొక్క చాలా చక్కటి కణాల నుండి వాటి ఆకృతి ఉత్పత్తి చేయబడింది.
+टीपू सुल्तान की मृत्यु के एक साल बाद 1800 में मैसूर की यात्रा करने वाले फ्रांसिस बुकानन ने इस बात का ब्योरा दिया है कि मैसूर की सैकड़ों प्रगलन भटिटयों में वुटज्न स्टील किस तरह बनाया जाता था।,"టిప్పు సుల్తాన్ మరణించిన ఒక సంవత్సరం తరువాత 1800 లో మైసూర్ వెళ్ళిన ఫ్రాన్సిస్ బుకానన్, మైసూర్ లోని వందలాది ప్రగలాన్ భట్లలో వుట్జాన్ స్టీల్ ఎలా తయారైందో వివరాలు ఇచ్చారు."
+इन भटिटयों में लोहे को काठकोयले के साथ मिलाकर मिट्टी की छोटी-छोटी हांडियों में रख दिया जाता था।,"ఈ భాతీలలో, ఇనుమును కాత్కోయిల్‌తో కలిపి, చిన్న కుండ మట్టిలో ఉంచారు."
+तापमान के जटिल उतार-चढ़ावों को नियंत्रित करते हुए प्रगालक इस्पात की सिल्लियाँ तैयार कर लेते थे जिनका न केवल भारत बल्कि पश्चिमी और मध्य एशिया में भी तलवार बनाने के लिए इस्तेमाल किया जाता था।,"సంక్లిష్ట ఉష్ణోగ్రత హెచ్చుతగ్గులను నియంత్రించడానికి, స్మెల్టర్లు భారతదేశంలోనే కాకుండా పశ్చిమ మరియు మధ్య ఆసియాలో కూడా కత్తులు తయారు చేయడానికి ఉపయోగించే ఉక్కు కడ్డీలను తయారు చేశారు."
+"वुट्ज़ असल में कन्‍नड शब्द उक्कू, तेलगु शब्द हुक्कू और तमिल व मलयालम शब्द यानी स्टील का ही बिगड़ा हुआ अंग्रेज़ी रूप है।","వుట్జ్ వాస్తవానికి కన్నడ, ఉక్కు, తెలుగు పదం హుక్కు, మరియు ఉక్కు కోసం తమిళ మరియు మలయాళ పదం యొక్క వక్రీకృత ఆంగ్ల రూపం."
+भारतीय वुट्ज़ स्टील ने यूरोपीय वैज्ञानिकों को काफी आकर्षित किया था।,ఇండియన్ వుట్జ్ స్టీల్ యూరోపియన్ శాస్త్రవేత్తలను ఆకర్షించింది.
+विश्वविख्यात वैज्ञानिक और बिजली व विद्युत चुम्बकत्व का आविष्कार करने वाले माइकल फैराडे ने भारतीय वुट्ज़ स्टील की विशेषताओं का चार साल (1818-22) तक अध्ययन किया।,"ప్రపంచ ప్రఖ్యాత శాస్త్రవేత్త మరియు విద్యుత్ మరియు విద్యుదయస్కాంతత్వం యొక్క ఆవిష్కర్త మైఖేల్ ఫెరడే, భారతీయ వుట్జ్ ఉక్కు యొక్క లక్షణాలను నాలుగు సంవత్సరాలు (1818–22) అధ్యయనం చేశాడు."
+परंतु दक्षिण भारत में इतनी प्रचलित बुट्ज़ स्टील निर्माण प्रक्रिया उन्‍नीसवीं सदी के मध्य तक आते-आते पूरी तरह लुप्त हो चुकी थी।,కానీ పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం మధ్య నాటికి దక్షిణ భారతదేశంలో ప్రబలంగా ఉన్న బట్జ్ స్టీల్ తయారీ ప్రక్రియ పూర్తిగా కోల్పోయింది.
+क्या आप बता सकते हैं ऐसा क्‍यों हुआ होगा? भारत पर अंग्रेजों की जीत के साथ ही यहाँ का तलवार और हथियार उद्योग समाप्त हो गया और भारतीय कारीगरों द्वारा बनाए गए लोहे और इस्पात का स्थान इंग्लैंड से आए लोहे और इस्पात ने ले लिया।,"ఇది ఎందుకు జరిగిందో మీరు చెప్పగలరా? భారతదేశంపై బ్రిటిష్ వారి విజయంతో, కత్తి మరియు ఆయుధ పరిశ్రమ ముగిసింది మరియు భారతీయ చేతివృత్తులవారు తయారుచేసిన ఇనుము మరియు ఉక్కును ఇంగ్లాండ్ నుండి ఇనుము మరియు ఉక్కుతో భర్తీ చేశారు."
+गाँवों की उजड़ी भटिठयाँ बुट्ज़ स्टील उत्पादन के लिए लोहे के परिशोधन की बेहद परिष्कृत तकनीक ज़रूरी थी।,గ్రామాల నిర్జనమైన ఫర్నేసులకు బట్జ్ ఉక్కు ఉత్పత్తికి అత్యంత అధునాతన ఇనుము శుద్ధి పద్ధతులు అవసరం.
+परंतु भारत में उन्‍नीसवीं सदी के अंत तक लोहे का प्रगलन एक सामान्य गतिविधि थी।,కానీ పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి వరకు ఇనుము కరిగించడం భారతదేశంలో ఒక సాధారణ చర్య.
+खासतोर से बिहार और मध्य भारत के हर एक जिले में ऐसे प्रगालक कारगर थे जो लोहा बनाने के लिए लोह अयस्क के स्थानीय भंडारों का इस्तेमाल करते थे।,"ముఖ్యంగా బీహార్ మరియు మధ్య భారతదేశంలోని ప్రతి జిల్లాలో, ఇటువంటి స్మెల్టర్లు ప్రభావవంతంగా ఉన్నాయి, ఇవి ఇనుము ధాతువు యొక్క స్థానిక నిక్షేపాలను ఇనుము తయారీకి ఉపయోగించాయి."
+इसी लोहे से कारखानों में दैनिक इस्तेमाल के औजार और साधन बनाए जाते थे।,ఈ ఇనుముతోనే ఫ్యాక్టరీలలో రోజువారీ ఉపకరణాలు మరియు సాధనాలు తయారు చేయబడ్డాయి.
+ज़्यादातर भटिठयाँ मिट्टी और धूप में सुखायी गई ईंटों से बनी होती थीं।,బట్టీలలో ఎక్కువ భాగం మట్టి మరియు ఎండబెట్టిన ఇటుకలతో తయారు చేయబడ్డాయి.
+प्रगलन का काम पुरुष करते थे जबकि महिलाएँ धौंकनी चलाती थीं।,స్త్రీలు బెలోలను చెదరగొట్టేటప్పుడు వాసన పురుషులు చేశారు.
+वे कोयले को लगातार दहकाने के लिए हवा अगरिया जैसे कई समुदाय लोहा बनाने में माहिर थे।,హవా అగారియా వంటి అనేక వర్గాలు నిరంతరం బొగ్గును కాల్చడానికి ఇనుము తయారు చేయడంలో ప్రవీణులు.
+उन्‍नीसवीं सदी के आखिर में बार-बार पड़े अकाल की वजह से भारत के सूखे इलाके पूरी तरह तबाह हो चुके थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరలో, పదేపదే కరువు కారణంగా భారతదేశంలోని పొడి ప్రాంతాలు పూర్తిగా నాశనమయ్యాయి."
+"मध्य भारत में बहुत सारे अगरिया कारीगरों ने काम बंद कर दिया, गाँव छोड़ दिया और रोजी-रोटी की तलाश में दूसरे इलाकों में चले गए।","మధ్య భారతదేశంలో, చాలా మంది అగారియా కళాకారులు పనిని ఆపి, గ్రామాన్ని విడిచిపెట్టి, జీవనోపాధి కోసం ఇతర ప్రాంతాలకు వెళ్లారు."
+उनमें से बहुत सारे लोगों ने दोबारा कभी भटिठयाँ नहीं चलाई।,వాటిలో చాలావరకు ఎప్పుడూ దిబ్బలు నడపలేదు.
+उन्‍नीसवीं सदी के अंत तक आते-आते लोहे के प्रगलन का हुनर खत्म होने लगा था।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి నాటికి, ఇనుము కరిగించే నైపుణ్యాలు క్షీణించడం ప్రారంభించాయి."
+ज़्यादातर गाँवों में भटिठयाँ ठंडी पड़ चुकी थीं और लोहे का उत्पादन गिरता जा रहा था।,చాలా గ్రామాల్లోని కొలిమిలు చల్లబడి ఇనుము ఉత్పత్తి పడిపోతున్నాయి.
+ऐसा क्‍यों हुआ? इसकी एक वजह तो नए वन कानून ही थे जिनके बारे में आप अध्याय 4 में पढ़ चुके हैं।,ఇది ఎందుకు జరిగింది? దీనికి ఒక కారణం మీరు 4 వ అధ్యాయంలో చదివిన కొత్త అటవీ చట్టాలు.
+"जब ओपनिवेशिक सरकार ने आरक्षित वनों में लोगों के प्रवेश पर पाबंदी लगा दी तो लोहा बनाने वालों को कोयले के लिए भला लकडी कहाँ से मिलती? और, लोह अयस्क भी वे कहाँ से ला सकते थे? वन कानूनों को नज़रअंदाज करते हुए वे अकसर चोरी-छिपे जंगलों में जाकर लकडी इकट्ठा कर लाते थे परंतु लंबे समय तक केवल इसी तरह अपना कारोबार जारी नहीं रख सकते थे।","బహిరంగ మార్కెట్ ప్రభుత్వం రిజర్వ్ డ్ అడవుల్లోకి ప్రజల ప్రవేశాన్ని నిషేధించినప్పుడు, ఇనుప తయారీ బొగ్గుకు మంచి కలప ఎక్కడ వచ్చింది? ఇనుప ఖనిజం ఎక్కడ కుదిస్తారు? అటవీ చట్టాలను పట్టించుకోకుండా తరచూ అడవులకు వెళ్లి కలప ను సేకరించేవారు. కానీ చాలా కాలం మాత్రమే వారు తమ వ్యాపారాన్ని కొనసాగించలేకపోయారు."
+"लिहाज़ा, बहुत सारे कारीगरों ने यह पेशा छोड़ दिया और वे आजीविका के दूसरे साधन ढूँढ़ने लगे।","అందువల్ల, చాలా మంది చేతివృత్తులవారు ఈ వృత్తిని విడిచిపెట్టి, జీవనోపాధి కోసం ఇతర మార్గాల కోసం వెతకడం ప్రారంభించారు."
+कुछ क्षेत्रों में सरकार ने जंगलों में आवाजाही की अनुमति दे दी थी।,కొన్ని ప్రాంతాల్లో ప్రభుత్వం అడవుల్లో కదలికలను అనుమతించింది.
+लेकिन प्रगालकों को अपनी प्रत्येक भट्ठी के लिए वन विभाग को बहुत भारी कर चुकाने पड़ते थे जिससे उनकी आय गिर जाती थी।,"కానీ స్మెల్టర్లు వారి ప్రతి కొలిమికి అటవీ శాఖకు చాలా భారీ పన్ను చెల్లించాల్సి వచ్చింది, దీనివల్ల వారి ఆదాయం తగ్గుతుంది."
+उन्‍नीसवीं सदी के आखिर तक ब्रिटेन से लोहे और इस्पात का आयात भी होने लगा था।,"19 వ శతాబ్దం చివరి నాటికి, ఇనుము మరియు ఉక్కు కూడా బ్రిటన్ నుండి దిగుమతి అయ్యాయి."
+भारतीय लुहार भी घरेलू बर्तन व औज्ञार आदि बनाने के लिए आयातित लोहे का इस्तेमाल करने लगे थे।,భారతీయ కమ్మరి గృహోపకరణాలు మరియు తుపాకీలను తయారు చేయడానికి దిగుమతి చేసుకున్న ఇనుమును ఉపయోగించడం ప్రారంభించారు.
+इसको वजह से स्थानीय प्रगालकों द्वारा बनाए जा रहे लोहे की माँग कम होने लगी।,ఈ కారణంగా  స్థానిక తయారీదారుల ఇనుము తయారుచేసే గిరాకీ తగ్గడం ప్రారంభమైంది.
+बीसवीं सदी की शुरुआत तक लोहा और इस्पात बनाने वाले कारीगरों के सामने एक नई चुनोती आ खडी हुई।,"ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ఇనుము మరియు ఉక్కు కళాకారుల ముందు ఒక కొత్త ఎంపిక నిలిచింది"
+भारत में लोहा व इस्पात कारखानों का उदय साल 1904 की बात है।,1904 నాటికి భారతదేశంలో ఇనుము మరియు ఉక్కు కర్మాగారాల పెరుగుదల ఉండేది .
+अप्रैल के महीने में अमरीकी भूवैज्ञानिक चार्ल्स वेल्ड और जमशेदजी टाटा के सबसे बडे बेटे दोराबजी टाटा छत्तीसगढ़ में लोह अयस्क . भंडारों की खोजबीन करते घूम रहे थे।,"ఏప్రిల్ నెలలో అమెరికన్ భూవిజ్ఞాన శాస్త్రవేత్త అయిన చార్లెస్ వెల్డ్ మరియు జమ్‌సెట్జీ టాటాపెద్ద కుమారుడు డోరాబ్జీ టాటా, ఛత్తీస్‌ఘర్లో ఇనుము ధాతువు ఉందని దుకాణాలను వెతుకుంటూ తిరుగుతున్నారు."
+वे भारत में एक आधुनिक लौह एवं इस्पात संयंत्र लगाने के लिए अच्छे लौह अयस्क भंडारों की तलाश में कई महीने और काफी सारा पैसा खर्च कर चुके थे।,భారతదేశంలో ఆధునిక ఇనుము మరియు ఉక్కు కర్మాగారాన్ని స్థాపించడానికి మంచి ఇనుము ధాతువు నిక్షేపాల కోసం చాలా నెలలు మరియు చాలా డబ్బు ఖర్చు చేశాడు.
+जमशेदजी टाटा भारत में बड़ा लौह एवं इस्पात कारखाना लगाने के लिए अपनी संपत्ति का बडा भाग खर्च करने को तैयार थे।,భారతదేశంలో ఒక పెద్ద ఇనుము మరియు ఉక్కు కర్మాగారాన్ని స్థాపించడానికి జమ్సెట్జీ టాటా తన సంపదలో ఎక్కువ భాగాన్ని ఖర్చు చేయడానికి సిద్ధంగా ఉన్నాడు.
+लेकिन इसके लिए पहली शर्त यह थी कि उम्दा लौह अयस्क भंडारों का पता लगा लिया जाए।,కానీ దీనికి మొదటి షరతు ఏమిటంటే ఉత్తమమైన ఇనుము ధాతువు నిక్షేపాలను కనుగొనడం.
+"एक दिन, कई घंटे तक जंगल की खाक छानने के बाद वेल्ड और दोराबजी एक छोटे से गाँव में जा पहुँचे।","ఒక రోజు, చాలా గంటలు అడవిలో శోధించిన తరువాత, వెల్డ్ మరియు డోరాబ్జీ ఒక చిన్న గ్రామానికి చేరుకున్నారు."
+वहाँ उन्होंने देखा कि कुछ स्त्री-पुरुष टोकरियों में भरकर लौह अयस्क ले जा रहे हैं।,అక్కడ అతను కొంతమంది పురుషులు మరియు మహిళలు బుట్టల్లో నిండిన ఇనుప ఖనిజాన్ని మోసుకెళ్ళడం చూశాడు.
+ये अगरिया समुदाय के लोग थे।,వీరు అగారియా వర్గానికి చెందినవారు.
+जब उनसे पूछा गया कि वे अयस्क कहाँ से लाए हैं तो उन्होंने दूर स्थित एक पहाड़ी की तरफ उँगली उठा दी।,"వారు ధాతువును ఎక్కడ నుండి తీసుకువచ్చారు అని అడిగినప్పుడు, వారు దూరంగా ఉన్న కొండవైపు వేలు చూపించారు."
+वेल्ड और दोराबजी घने जंगलों से होते हुए काफी देर बाद थककर उस पहाड़ी पर जा पहुँचे।,వెల్డ్ మరియు డోరాబ్జీ దట్టమైన అడవుల గుండా వెళ్ళిన తరువాత అలసిపోయిన తరువాత కొండకు చేరుకున్నారు.
+पहाड़ी का अध्ययन करने के बाद वेल्ड ने बताया कि उन्हें जिस चीज़ की तलाश थी वह मिल चुकी है।,"కొండను అధ్యయనం చేసిన తరువాత, వెల్డ్ తాను వెతుకుతున్నదాన్ని కనుగొన్నానని చెప్పాడు."
+रझारा पहाडियाँ दुनिया के सबसे बेहतरीन लोह अयस्क भंडारों में से एक थीं।,రజారా కొండలు ప్రపంచంలోనే అత్యుత్తమ ఇనుప ఖనిజ నిక్షేపాలలో ఒకటి.
+लेकिन यहाँ एक परेशानी थी।,కానీ ఇక్కడ ఒక సమస్య ఉంది.
+यह सूखा इलाका था और कारखाना चलाने के लिए आसपास कहीं पानी नहीं था।,ఇది పొడి ప్రాంతం .ఫ్యాక్టరీని నడపడానికి ఎక్కడా నీరు లేదు.
+"लिहाज़ा, कारखाना लगाने के लिए सही जगह के बारे में टाट की तलाश जारी रही।","అందువల్ల, కర్మాగారాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి సరైన స్థలం గురించి సాక్ కోసం అన్వేషణ కొనసాగింది."
+अगरिया समुदाय के लोगों ने ही लोह अयस्क का एक और स्रोत ढूँढ़ने में मदद दी जहाँ से बाद में भिलाई स्टील संयंत्र को अयस्क की आपूर्ति की गई।,"అగారియా సమాజంలోని ప్రజలు ఇనుప ఖనిజం యొక్క మరొక మూలాన్ని కనుగొనటానికి సహాయం చేసారు, అక్కడ నుండి ధాతువు తరువాత భిలాయ్ స్టీల్ ప్లాంట్కు సరఫరా చేయబడింది."
+कुछ साल बाद सुबर्णरेखा नदी के तट पर बहुत सारा जंगल साफ करके फेक्ट्री और एक ओद्योगिक शहर बसाने के लिए जगह बनाई गई।,"కొన్ని సంవత్సరాల తరువాత, సుబర్ణరేఖ నది ఒడ్డున, చాలా అటవీ ప్రాంతాలు క్లియర్ చేయబడ్డాయి మరియు ఒక స్థలాన్ని స్థాపించడానికి ఒక కర్మాగారం మరియు పారిశ్రామిక నగరాన్ని నిర్మించారు."
+इस शहर को जमशेदपुर का नाम दिया गया।,ఈ నగరానికి జంషెడ్పూర్ అని పేరు పెట్టారు.
+इस स्थान पर लोह अयस्क भंडारों के निकट ही पानी भी उपलब्ध था।,ఈ స్థలంలో ఇనుము ధాతువు నిక్షేపాల దగ్గర కూడా నీరు లభించింది.
+यहाँ टाटा आयरन एण्ड स्टील कम्पनी (टिस्को) की स्थापना हुई जिसमें 1912 से स्टील का उत्पादन होने लगा।,"ఇక్కడ టాటా ఐరన్ అండ్ స్టీల్ కంపెనీ (టిస్కో) స్థాపించబడింది, దీనిలో 1912 నుండి ఉక్కు ఉత్పత్తి ప్రారంభమైంది."
+टिस्को की स्थापना बहुत सही समय पर हुई थी।,టిస్కో సరైన సమయంలో స్థాపించబడింది.
+उनन्‍नीसवीं सदी में भारत आमतौर पर ब्रिटेन में बने स्टील का आयात कर रहा था।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో భారతదేశం సాధారణంగా బ్రిటన్లో తయారు చేసిన ఉక్కును దిగుమతి చేసుకుంటుంది.
+भारत में रेलवे के विस्तार की वजह से ब्रिटेन में बनी पटरियों की यहाँ भारी माँग थी।,"భారతదేశంలో రైల్వేల విస్తరణ కారణంగా, బ్రిటన్‌లో చేసిన ట్రాక్‌లకు ఇక్కడ చాలా గిరాకీ ఉంది."
+काफी समय तक भारतीय रेलवे से जुडे अंग्रेज़ विशेषज्ञ यह मानने को तैयार ही नहीं थे कि भारत में भी श्रेष्ठ इस्पात का निर्माण संभव है।,భారతదేశంలో కూడా ఉన్నతమైన ఉక్కు తయారీ సాధ్యమేనని నమ్మడానికి భారతీయ రైల్వేతో సంబంధం ఉన్న బ్రిటిష్ నిపుణులు చాలా కాలంగా సిద్ధంగా లేరు.
+"जब तक टिस्को की स्थापना हुई, हालात बदलने लगे थे।","టిస్కో స్థాపించబడిన సమయానికి, పరిస్థితి మారడం ప్రారంభమైంది."
+1914 में पहला विश्व युद्ध शुरू हुआ।,1914 లో మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభమైంది.
+ब्रिटेन में बनने वाले इस्पात को यूरोप में युद्ध संबंधी आवश्यकताओं को पूरा करने के लिए झोंक दिया गया।,ఐరోపాలో యుద్ధానికి సంబంధించిన అవసరాలను తీర్చడానికి బ్రిటన్‌లో తయారు చేసిన స్టీల్‌ను డంప్ చేశారు.
+इस तरह भारत आने वाले ब्रिटिश स्टील की मात्रा में भारी गिरावट आई और रेल की पटरियों के लिए भारतीय रेलवे टिस्को पर आश्रित हो गया।,ఆ విధంగా భారతదేశానికి వస్తున్న బ్రిటిష్ ఉక్కు మొత్తంలో భారీ క్షీణత ఏర్పడింది మరియు భారత రైల్వే రైలు పట్టాల కోసం టిస్కోపై ఆధారపడింది.
+जब युद्ध लंबा खिंच गया तो टिस्को को युद्ध के लिए गोलों के खोल और रेलगाडियों के पहिये बनाने का काम भी सोंप दिया गया।,"యుద్ధం సుదీర్ఘంగా ఉన్నప్పుడు, యుద్ధానికి షెల్లు మరియు రైళ్లను తయారుచేసే పనిని కూడా టిస్కోకు అప్పగించారు."
+1919 तक स्थिति यह हो गई थी कि टिस्को में बनने वाले 90 प्रतिशत इस्पात को औपनिवेशिक सरकार ही खरीद लेती थी।,"1919 నాటికి, టిస్కోలో ఉత్పత్తి చేయబడిన ఉక్కులో 90 శాతం మాత్రమే వలసరాజ్యాల ప్రభుత్వం కొనుగోలు చేసింది."
+जैसे-जैसे समय बीता टिस्को समूचे ब्रिटिश साम्राज्य में इस्पात का सबसे बड़ा कारखाना बन चुका था।,"సమయం గడిచేకొద్దీ, టిస్కో మొత్తం బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యంలో అతిపెద్ద ఉక్కు కర్మాగారంగా మారింది."
+सूती कपडे की तरह लोहे एवं इस्पात के मामले में भी औद्योगिक विस्तार तभी शुरू हुआ जब भारत में ब्रिटिश आयात गिरने लगा और भारतीय औद्योगिक वस्तुओं की माँग में इज़ाफा हुआ।,"పత్తి వస్త్రం వలె, భారతదేశంలో బ్రిటిష్ దిగుమతులు తగ్గడం ప్రారంభమైనప్పుడే ఇనుము మరియు ఉక్కు విషయంలో పారిశ్రామిక విస్తరణ ప్రారంభమైంది మరియు భారతీయ పారిశ్రామిక వస్తువులకు డిమాండ్ పెరిగింది."
+ये बदलाव पहले विश्व युद्ध के दौरान और उसके बाद सामने आए।,ఈ మార్పులు మొదటి ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో మరియు తరువాత సంభవించాయి.
+"जैसे-जेसे राष्ट्रीय आंदोलन विकसित हुआ, औद्योगिक वर्ग ताकतवर होता गया और सरकारी संरक्षण की माँग बुलंद होती गई।","జాతీయ ఉద్యమం అభివృద్ధి చెందుతున్నప్పుడు, పారిశ్రామిక తరగతి బలంగా పెరిగింది మరియు ప్రభుత్వ ప్రోత్సాహానికి డిమాండ్ పెరిగింది."
+भारत पर अपना नियंत्रण बनाए रखने के लिए संघर्षरत ब्रिटिश सरकार को औपनिवेशिक शासन के आखिरी दशकों में इनमें से बहुत सारी माँगें माननी पडीं।,"భారతదేశంపై తన నియంత్రణను కొనసాగించడానికి కష్టపడుతున్న బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం, గత దశాబ్దాల వలస పాలనలో ఈ డిమాండ్లను అంగీకరించాల్సి వచ్చింది."
+"पहले के अध्यायों में आप देख चुके हैं कि ब्रिटिश शासन के कारण यहाँ के राजाओं और नवाबों, किसानों और आदिवासियों पर किस-किस तरह के प्रभाव पड़े थे।","బ్రిటీష్ పాలన కారణంగా రాజులు, నవాబులు, రైతులు మరియు గిరిజనులు ప్రజలపై ఎలాంటి ప్రభావాలను చూపించారో మునుపటి అధ్యాయాలలో మీరు చూశారు."
+इस अध्याय में हम यह समझने का प्रयास करेंगे कि इन चीज़ों से विद्यार्थियों के जीवन पर क्या असर पड़े।,"ఈ పాఠంలో, ఈ విషయాలు విద్యార్థుల జీవితాలను ఎలా ప్రభావితం చేస్తాయో అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాము."
+विद्यार्थियों के जीवन को समझना इसलिए ज़रूरी है क्योंकि भारत में अंग्रेज केवल भृक्षेत्र पप विजय और आय पर नियंत्रण ही नहीं चाहते थे।,"విద్యార్థుల జీవితాన్ని అర్థం చేసుకోవడం చాలా ముఖ్యం ఎందుకంటే భారతదేశంలో, బ్రిటిష్ వారు భూభాగాన్ని మాత్రమే నియంత్రించడానికి మరియు ఆదాయాన్ని జయించటానికి ఇష్టపడలేదు."
+उन्हें लगता था कि उनका एक सांस्कृतिक मिशन भी हेै।,తనకు సాంస్కృతిక లక్ష్యం కూడా ఉందని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+वे मानते थे कि उन्हें “देशी समाज को सभ्य बनाना” है और उनके रीति-रिवाज़ों और मूल्य-मान्यताओं को बदलना है।,"వారు ""స్వదేశీ సమాజాన్ని నాగరికం"" చేయాలని మరియు వారి ఆచారాలను మరియు విలువలను మార్చాలని వారు విశ్వసించారు."
+"इसके लिए कौन-से बदलाव लाए जाने थे? भारतीयों को शिक्षित, “सभ्य”, और अंग्रेजों की सोच के मुताबिक “अच्छी प्रजा” बनाने के लिए कौन से कदम उठाए जाने थे? अंग्रेजों के पास भी इन सवालों के कोई बने-बनाए जवाब नहीं थे।","దీని కోసం ఏ మార్పులు చేయవలసి ఉంది? భారతీయులను విద్యావంతులుగా, ""నాగరికంగా"" మరియు బ్రిటీష్ ఆలోచన ప్రకారం ""మంచి సబ్జెక్టులు"" గా మార్చడానికి ఏ చర్యలు తీసుకోవాలి? ఈ ప్రశ్నలకు బ్రిటిష్ వారికి రెడీమేడ్ సమాధానాలు కూడా లేవు."
+इन सवालों पर कई दशक तक बहस चलती रही।,ఈ ప్రశ్నలు అనేక దశాబ్దాలుగా చర్చనీయాంశంగా కొనసాగాయి.
+"अंग्रेज़ शिक्षा को किस तरह देखते थे आइए सबसे पहले इस बात पर ध्यान दें कि शिक्षा के क्षेत्र में अंग्रेज क्या सोच रहे थे और शिक्षा के जो विचार हमें आज सहज-सामान्य दिखाई देते हैं, वे पिछले 200 सालों में किस तरह विकसित हुए हैं।","బ్రిటీష్ వారు విద్యను ఎలా చూశారు? విద్యా రంగంలో బ్రిటిష్ వారు ఏమి ఆలోచిస్తున్నారో మరియు ఈ రోజు మనం చూస్తున్న విద్య యొక్క ఆలోచనలు సరళమైనవి మరియు సాధారణమైనవి ఎలా అనే దానిపై మొదట దృష్టి పెడదాం, గత 200 సంవత్సరాలలో అభివృద్ధి చెందింది."
+इस पड़ताल के दौरान हम इस बात पर भी विचार करेंगे कि भारतीयों ने ब्रिटिश विचारों पर केसी प्रतिक्रिया दी और इस बारे में अंग्रेजों के विचार किस तरह विकसित हुए कि भारतीयों को कैसे पढ़ाया जाएगा।,"ఈ దర్యాప్తులో, బ్రిటీష్ ఆలోచనలపై భారతీయులు ఎలా స్పందించారో మరియు భారతీయులు ఎలా బోధించబడతారనే దానిపై బ్రిటిష్ వారి ఆలోచనలు ఎలా అభివృద్ధి చెందాయి అనే విషయాన్ని కూడా పరిశీలిస్తాము."
+प्राच्यवाद की परंपरा सन्‌ 1783 में विलियम जोन्स नाम के एक सज्जन कलकत्ता आए।,ఓరియంటలిజం సంప్రదాయం 1783 లో విలియం జోన్స్ అనే పెద్దమనిషి కలకత్తాకు వచ్చారు.
+उन्हें ईस्ट इंडिया कंपनी द्वारा स्थापित किए गए सुप्रीम कोर्ट में जूनियर जज के पद पर तैनात किया गया था।,ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ ఏర్పాటు చేసిన సుప్రీంకోర్టులో ఆయనను జూనియర్ జడ్జిగా నియమించారు.
+कानून का माहिर होने के साथ-साथ जोन्स एक भाषाविद भी थे।,"న్యాయ నిపుణుడిగా ఉండటమే కాకుండా, జోన్స్ కూడా భాషావేత్త."
+"उन्होंने ऑक्सफ़र्ड में ग्रीक और लैटिन का अध्ययन किया था, वे फ्रेंच और अंग्रेज़ी जानते थे और अपने एक दोस्त से अरबी सीखने के अलावा फ़ारसी भी सीख चुके थे।","అతను ఆక్స్ఫర్డ్లో గ్రీక్ మరియు లాటిన్లను అభ్యసించాడు, ఫ్రెంచ్ మరియు ఇంగ్లీష్ తెలుసు, మరియు స్నేహితుడి నుండి అరబిక్ నేర్చుకోవడంతో పాటు పెర్షియన్ నేర్చుకున్నాడు."
+"कलकत्ता में आने के बाद वे रोज़ाना घंटों संस्कृत विद्वानों के साथ बेठकर उनसे संस्कृत की बारीकियाँ, उसकी व्याकरण और संस्कृत काव्यों का अध्ययन करने लगे थे।","కలకత్తా వచ్చిన తరువాత, అతను ప్రతిరోజూ గంటలు సంస్కృత పండితులతో కూర్చుని సంస్కృత సూక్ష్మ నైపుణ్యాలను, దాని వ్యాకరణం మరియు సంస్కృత కవితలను అధ్యయనం చేయడం ప్రారంభించాడు."
+"कुछ ही समय में उन्होंने कानून, दर्शन, धर्म, राजनीति, नैतिकता, अंकगणित, चिकित्सा विज्ञान और अन्य विज्ञानों की प्राचीन भारतीय पुस्तकों का अध्ययन शुरू कर दिया।","తక్కువ సమయంలో, అతను పురాతన భారతీయ న్యాయ పుస్తకాలు, తత్వశాస్త్రం, మతం, రాజకీయాలు, నీతి, అంకగణితం, వైద్య శాస్త్రం మరియు ఇతర శాస్త్రాలను అధ్యయనం చేయడం ప్రారంభించాడు."
+जोन्स ने पाया कि उस समय कलकत्ता में तैनात बहुत सारे अंग्रेज अफसर भी उनके जैसी दिलचस्पियाँ रखते थे।,ఆ సమయంలో కలకత్తాలో పోస్ట్ చేసిన చాలా మంది బ్రిటిష్ అధికారులకు కూడా ఇలాంటి ఆసక్తులు ఉన్నాయని జోన్స్ కనుగొన్నారు.
+हेनरी टॉमस कोलब्रुक और नेथेनियल हॉलहेड भी भारतीय भाषाएँ सीख कर संस्कृत व फारसी रचनाओं का अंग्रेज़ी में अनुवाद कर रहे थे और प्राचीन भारतीय विरासत को समझने के प्रयास में लगे हुए थे।,"హెన్రీ టోమస్ కోల్‌బ్రూక్ మరియు నాథనియల్ హాల్‌హెడ్ కూడా భారతీయ భాషలను నేర్చుకుంటున్నారు, సంస్కృత మరియు పెర్షియన్ సృష్టిలను ఆంగ్లంలోకి అనువదించారు మరియు ప్రాచీన భారతీయ వారసత్వాన్ని అర్థం చేసుకునే ప్రయత్నంలో నిమగ్నమయ్యారు."
+इन लोगों के साथ मिलकर जोन्स ने एशियाटिक सोसायटी ऑफ बंगाल का गठन किया और एशियाटिक रिसर्च नामक शोध पत्रिका का प्रकाशन शुरू किया।,"ఈ వ్యక్తులతో కలిసి జోన్స్ ఆసియాటిక్ సొసైటీ ఆఫ్ బెంగాల్‌ను ఏర్పాటు చేసి, ఆసియాటిక్ రీసెర్చ్ అనే పరిశోధనా పత్రికను ప్రచురించడం ప్రారంభించాడు."
+जोन्स और कोलब्रुक भारत के प्रति एक खास तरह का रवैया रखते थे।,జోన్స్ మరియు కోల్‌బ్రూక్‌లకు భారతదేశం పట్ల ప్రత్యేక వైఖరి ఉంది.
+"वे भारत और पश्चिम, दोनों की प्राचीन संस्कृतियों के प्रति गहरा आदर भाव रखते थे।",భారతదేశం మరియు పశ్చిమ దేశాల ప్రాచీన సంస్కృతుల పట్ల ఆయనకు లోతైన గౌరవం ఉంది.
+उनका मानना था कि भारतीय सभ्यता प्राचीन काल में अपने वैभव के शिखर पर थी परंतु बाद में उसका पतन होता चला गया।,"పురాతన కాలంలో భారతీయ నాగరికత దాని వైభవం యొక్క శిఖరాగ్రంలో ఉందని ఆయన నమ్మాడు, కాని తరువాత అది క్షీణించింది."
+"उनकी राय में, भारत को समझने के लिए प्राचीन काल में लिखे गए यहाँ के पवित्र और कानूनी ग्रंथों को खोजना व समझना बहुत ज़रूरी था।","అతని అభిప్రాయం ప్రకారం, భారతదేశాన్ని అర్థం చేసుకోవటానికి, ప్రాచీన కాలంలో ఇక్కడ వ్రాసిన పవిత్రమైన మరియు చట్టపరమైన గ్రంథాలను శోధించడం మరియు అర్థం చేసుకోవడం చాలా ముఖ్యం."
+उनका मानना था कि हिंदुओं और मुसलमानों के असली विचारों व कानूनों को इन्हीं रचनाओं के ज़रिए समझा जा सकता है और इन रचनाओं के पुन: अध्ययन से ही भारत के भावी विकास का आधार पैदा हो सकता है।,హిందువులు మరియు ముస్లింల యొక్క నిజమైన ఆలోచనలు మరియు చట్టాలను ఈ రచనల ద్వారా అర్థం చేసుకోవచ్చని మరియు ఈ రచనలను తిరిగి అధ్యయనం చేయడం ద్వారా మాత్రమే భారతదేశ భవిష్యత్ అభివృద్ధికి ఆధారం కాగలదని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+"इस तरह, जोन्स और कोलब्रुक, दोनों ही प्राचीन ग्रंथों को ढूँढ़ने, उनकी व्याख्या करने, अनुवाद करने और ज़्यादा से ज़्यादा लोगों तक अपने नतीजे पहुँचाने में जुट गए।","ఈ విధంగా, జోన్స్ మరియు కోల్‌బ్రూక్ ఇద్దరూ వీలైనంత ఎక్కువ మందిని చేరుకోవడానికి పురాతన గ్రంథాలను శోధించడం, అర్థం చేసుకోవడం, అనువదించడం మరియు అనువదించడం ప్రారంభించారు."
+उन्हें विश्वास था कि यह परियोजना न केवल अंग्रेजों को भारतीय संस्कृति से सीखने में मदद्‌ देगी बल्कि भारतीयों को भी अपनी विरासत को दोबारा अपनाने और अतीत के लुप्त वैभव को समझने में मदद देगी।,"ఈ ప్రాజెక్ట్ బ్రిటిష్ వారికి భారతీయ సంస్కృతి నుండి నేర్చుకోవడమే కాక, భారతీయులు తమ వారసత్వాన్ని తిరిగి స్వీకరించడానికి మరియు గతంలోని కోల్పోయిన కీర్తిని అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుందని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు."
+"इस प्रक्रिया में अंग्रेज़ भारतीय संस्कृति के अभिभावक और मालिक, दोनों की भूमिकाएँ निभा रहे थे।","ఈ ప్రక్రియలో, బ్రిటిష్ వారు భారతీయ సంస్కృతి యొక్క సంరక్షకులు మరియు యజమానుల పాత్రను పోషిస్తున్నారు."
+इन प्रयासों और विचारों से प्रभावित होकर कंपनी के बहुत सारे अधिकारियों ने दलील दी कि अंग्रेजों को पश्चिमी ज्ञान की बजाय भारतीय ज्ञान को ही प्रोत्साहन देना चाहिए।,ఈ ప్రయత్నాలు మరియు ఆలోచనలతో ఆకట్టుకున్న చాలా మంది కంపెనీ అధికారులు బ్రిటిష్ వారు పాశ్చాత్య జ్ఞానం కంటే భారతీయ జ్ఞానాన్ని ప్రోత్సహించాలని వాదించారు.
+वे चाहते थे कि प्राचीन भारतीय ग्रंथों के अध्ययन को प्रोत्साहित करने और संस्कृत व फारसी साहित्य व काव्य पढ़ाने के लिए संस्थानों की स्थापना की जाए।,ప్రాచీన భారతీయ గ్రంథాల అధ్యయనాన్ని ప్రోత్సహించడానికి మరియు సంస్కృత మరియు పెర్షియన్ సాహిత్యం మరియు కవితలను బోధించడానికి సంస్థలను స్థాపించాలని వారు కోరుకున్నారు.
+इन अधिकारियों का ये भी मानना था कि हिन्दुओं और मुसलमानों को वही पढ़ाया जाना चाहिए जिससे वे पहले ही परिचित हैं और जिसे वे आदर और महत्त्व देते हैं।,ఈ అధికారులు హిందువులు మరియు ముస్లింలకు తమకు ఇప్పటికే తెలిసినవి మరియు వారు గౌరవించే మరియు విలువైన వాటిని నేర్పించాలని నమ్ముతారు.
+उन्हें अनजाने विषयों की शिक्षा न दी जाए।,తెలియని విషయాల గురించి వారికి బోధించకూడదు.
+"इन अफसरों की राय में, केवल तभी अंग्रेज़ “देशी जनता” का दिल जीत सकते हैं; केवल तभी अजनबी शासक अपनी प्रजा से आदर की उम्मीद कर सकते हैं।","ఈ అధికారుల అభిప్రాయం ప్రకారం, బ్రిటిష్ వారు ""స్థానిక ప్రజల"" హృదయాన్ని గెలుచుకోగలరు; అప్పుడే అపరిచితుడు ఒక పాలకుడు తన ప్రజల నుండి గౌరవాన్ని ఆశించగలడు."
+"इस बात को ध्यान में रखते हुए 1781 में अरबी, फारसी , इस्लामिक कानून के अध्ययन को बढावा देने के लिए कलकत्ता में एक मदरसा खोला गया।","దీన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని, అరబిక్, పెర్షియన్, ఇస్లామిక్ చట్టం యొక్క అధ్యయనాన్ని ప్రోత్సహించడానికి 1781 లో కలకత్తాలో ఒక మదర్సా ప్రారంభించబడింది."
+में बनारस में हिन्दू कॉलेज की स्थापना की गई ताकि वहाँ प्राचीन संस्कृत ग्रंथों की शिक्षा दी जा सके और देश का शासन चलाने में मदद मिले।,అక్కడ పురాతన సంస్కృత గ్రంథాలను బోధించడానికి మరియు దేశ పాలనలో సహాయపడటానికి బనారస్‌లో ఒక హిందూ కళాశాల స్థాపించబడింది.
+परंतु कंपनी के सभी अफसर इन विचारों से सहमत नहीं थे।,కానీ సంస్థ యొక్క అధికారులందరూ ఈ అభిప్రాయాలతో ఏకీభవించలేదు.
+इनमें से बहुत सारे प्राच्यवादियों के कटु आलोचक भी थे।,వీరిలో చాలామంది ఓరియంటలిస్టులను కూడా తీవ్రంగా విమర్శించారు.
+“पूरब की जघन्य गलतियाँ” उनन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत से ही बहुत सारे अंग्रेज अफसर शिक्षा के प्राच्यवादी दृष्टिकोण की आलोचना करने लगे थे।,"""తూర్పు యొక్క ఘోరమైన తప్పిదాలు"" పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, చాలా మంది బ్రిటిష్ అధికారులు విద్య పట్ల ఓరియంటలిస్ట్ విధానాన్ని విమర్శించడం ప్రారంభించారు."
+उनका कहना था कि पूर्वी समाजों का ज्ञान ज्रटियों से भरा हुआ और अवैज्ञानिक है।,"తూర్పు సమాజాల జ్ఞానం చరిత్రతో నిండి ఉందని, అశాస్త్రీయమని ఆయన అన్నారు."
+"उनके मुताबिक, पूर्वी साहित्य अगंभीर और सतही था।","అతని ప్రకారం, తూర్పు సాహిత్యం తీవ్రమైనది మరియు ఉపరితలం."
+इसीलिए उन्होंने दलील दी कि अंग्रेज़ों को अरबी और संस्कृत भाषा व साहित्य के अध्ययन को बढ़ावा देने पर इतना खर्चा नहीं करना चाहिए।,అందుకే అరబిక్ మరియు సంస్కృత భాష మరియు సాహిత్య అధ్యయనాన్ని ప్రోత్సహించడానికి బ్రిటిష్ వారు అంత ఖర్చు చేయరాదని ఆయన వాదించారు.
+प्राच्यवादियों पर हमला करने वालों में जेम्स मिल प्रमुख थे।,ఓరియంటలిస్టులపై దాడి చేసిన వారిలో జేమ్స్ మిల్ ముఖ్యుడు.
+उनका विश्वास था कि अंग्रेज़ों को देशी जनता को खुश करने और “उसका दिल जीतने! के लिए जनता की इच्छा के हिसाब से या उनकी भावनाओं को ध्यान में रखते हुए शिक्षा नहीं देनी चाहिए।,"బ్రిటీష్ వారు స్వదేశీ ప్రజలను సంతోషపెట్టాలని మరియు ""తన హృదయాన్ని గెలవాలని"" ఆయన నమ్మాడు. విద్య ప్రజల కోరిక మేరకు లేదా వారి భావాలను దృష్టిలో ఉంచుకుని చేయకూడదు."
+उनकी राय में शिक्षा के ज़रिए उपयोगी और व्यावहारिक चीज़ों का ज्ञान दिया जाना चाहिए।,"అతని అభిప్రాయం ప్రకారం, విద్య ద్వారా ఉపయోగకరమైన మరియు ఆచరణాత్మక విషయాల జ్ఞానం ఇవ్వాలి."
+इसलिए भारतीयों को पूर्वी समाजों के काव्य और धार्मिक साहित्य की बजाय ये पढ़ाया जाना चाहिए कि पश्चिम ने किस तरह की वैज्ञानिक और तकनीकी सफलताएँ हासिल कर ली हैं।,"అందువల్ల, తూర్పు సమాజాల కవితా మరియు మత సాహిత్యానికి బదులుగా, భారతీయులు పాశ్చాత్యులు ఎలాంటి శాస్త్రీయ మరియు సాంకేతిక పురోగతులను సాధించారో నేర్పించాలి."
+1830 के दशक तक प्राच्यवादियों का विरोध और तीखा हो गया था।,"1830 ల నాటికి, ఓరియంటలిస్టుల వ్యతిరేకత మరింత తీవ్రంగా మారింది."
+थॉमस बेबिंगटन मैकॉले इन आलोचकों में सबसे मुखर और प्रभावशाली विचारक थे।,ఈ విమర్శకులలో థామస్ బెబ్బింగ్టన్ మకాలే అత్యంత స్వర మరియు ప్రభావవంతమైన ఆలోచనాపరుడు.
+वह भारत को असभ्य देश मानते थे जिसे सभ्यता का पाठ पढ़ाना ज़रूरी था।,"భారతదేశం ఒక మొరటు దేశంగా భావించాడు, ఇది నాగరికత యొక్క పాఠాన్ని నేర్పించాల్సిన అవసరం ఉంది."
+"मैकॉले के मुताबिक, पूर्वी ज्ञान की कोई भी शाखा इंग्लैंड की प्रगति के समकक्ष नहीं थी।","మకాలే ప్రకారం, తూర్పు జ్ఞానం యొక్క ఏ శాఖ ఇంగ్లాండ్ పురోగతికి సమానం కాదు."
+मैकॉले का कहना था कि “एक अच्छे यूरोपीय पुस्तकालय का केवल एक खाना ही भारत और अरब के समूचे देशी साहित्य के बराबर” है।,"""మంచి యూరోపియన్ లైబ్రరీ యొక్క ఒక ఆహారం మాత్రమే భారతీయ మరియు అరబ్ సాహిత్యానికి సమానం"" అని మకాలే చెప్పారు."
+उनका तक था कि भारत में ब्रिटिश सरकार को प्राच्यवादी ज्ञान पर सरकारी पैसा बरबाद नहीं करना चाहिए क्योंकि इससे कोई फायदा होने वाला नहीं है।,భారతదేశంలోని బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం ఓరియంటల్ జ్ఞానం కోసం ప్రభుత్వ డబ్బును వృథా చేయకూడదని అతను ఆందోళన చెందాడు ఎందుకంటే అది ప్రయోజనం పొందదు.
+गहन ऊर्जा और आवेशपूर्वक मैकॉले ने अंग्रेज़ी भाषा सिखाने की ज़रूरत पर ज़ोर दिया।,లోతైన శక్తితో మరియు ఉద్రేకంతో ఆంగ్ల భాషను నేర్పించవలసిన అవసరాన్ని మకాలే నొక్కిచెప్పారు.
+उनका मानना था कि अंग्रेज़ी के ज्ञान से भारतीयों को दुनिया की श्रेष्ठतम साहित्यिक कृतियों को पढ़ने का मौका मिलेगा; यहाँ के लोग पश्चिमी विज्ञान और दर्शन के क्षेत्र में हुए विकास से अवगत हो पाएंगे।,ఇంగ్లీష్ పరిజ్ఞానం భారతీయులకు ప్రపంచంలోని ఉత్తమ సాహిత్య రచనలను చదవడానికి అవకాశం ఇస్తుందని అతను నమ్మాడు; పాశ్చాత్య విజ్ఞాన శాస్త్రం మరియు తత్వశాస్త్ర రంగంలో అభివృద్ధి గురించి ఇక్కడి ప్రజలు తెలుసుకోగలుగుతారు.
+"इस प्रकार, उनका कहना था कि अंग्रेजी पढ़ाना लोगों को सभ्य बनाने, उनकी रुचियों, मूल्यों और संस्कृति को बदलने का रास्ता हो सकता है।","అందువల్ల, ఇంగ్లీష్ బోధించడం ప్రజలను నాగరికత చేయడానికి, వారి అభిరుచులు, విలువలు మరియు సంస్కృతిని మార్చడానికి ఒక మార్గమని ఆయన అన్నారు."
+मैकॉले के मिनट्स (विवरण) के आधार पर 1835 का अंग्रेज़ों का शिक्षा अधिनियम पारित किया गया।,1835 నాటి బ్రిటిష్ విద్యా చట్టం మకాలే యొక్క నిమిషాల ఆధారంగా (వివరణ) ఆమోదించబడింది.
+ये फैसला भी लिया गया कि अंग्रेज़ी को उच्च शिक्षा का माध्यम बनाया जाए और कलकत्ता मदरसे तथा बनारस संस्कृत कॉलेज जैसे प्राच्यवादी संस्थानों को प्रोत्साहन न दिया जाए।,ఇంగ్లీషును ఉన్నత విద్య యొక్క మాధ్యమంగా మార్చాలని మరియు కలకత్తా మదర్సా మరియు బనారస్ సంస్కృత కళాశాల వంటి ఓరియంటలిస్ట్ సంస్థలను ప్రోత్సహించకూడదని కూడా నిర్ణయించారు.
+इन संस्थानों को “अपने आप क्षरण का शिकार होते जा रहे अंधकार के मंदिरों” की संज्ञा दी गई।,"ఈ సంస్థలను ""వారి స్వంతంగా పడే చీకటి దేవాలయాలు"" అని పిలుస్తారు."
+अब स्कूलों के लिए भी अंग्रेज़ी पाठयपुस्तकें छपने लगीं।,ఇప్పుడు పాఠశాలలకు కూడా ఇంగ్లీష్ పాఠ్యపుస్తకాలు ముద్రించడం ప్రారంభించాయి.
+व्यवसाय के लिए शिक्षा 1854 में ईस्ट इंडिया कंपनी के लंदन स्थित कोर्ट ऑफ डायरेक्टर्स ने भारतीय गवर्नर जनरल को शिक्षा के विषय में एक नोट भेजा।,వ్యాపారం కోసం విద్య 1854 లో ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ లండన్ కు చెందిన కోర్ట్ ఆఫ్ డైరెక్టర్స్ విద్యకు సంబంధించి ఇండియన్ గవర్నర్ జనరల్ కు నోట్ పంపారు.
+कंपनी के नियंत्रक मंडल के अध्यक्ष चार्ल्स वुड के नाम से जारी किए गए इस संदेश को वुड का नीतिपत्र (वुड्स डिस्पैच) के नाम से जाना जाता है।,కంపెనీ నియంత్రణ మండలి ఛైర్మన్ చార్లెస్ వుడ్ పేరిట జారీ చేసిన ఈ సందేశాన్ని వుడ్స్ డిస్పాచ్ అంటారు.
+इस दस्तावेज़ में भारत में लागू की जाने वाली शिक्षा नीति की रूपरेखा स्पष्ट करते हुए एक बार फिर दोहराया गया है कि प्राच्यवादी ज्ञान के स्थान पर यूरोपीय शिक्षा को अपनाने से कितने व्यावहारिक लाभ प्राप्त होंगे।,"ఓరియంటల్ జ్ఞానం స్థానంలో యూరోపియన్ విద్యను అవలంబించడం ద్వారా భారతదేశంలో అమలు చేయాల్సిన విద్యా విధానం యొక్క చట్రాన్ని, ఆచరణాత్మక ప్రయోజనాలు ఎలా పొందవచ్చో ఈ పత్రం మరోసారి పునరుద్ఘాటిస్తుంది."
+इस दस्तावेज़ में यूरोपीय शिक्षा का एक व्यावहारिक लाभ आर्थिक क्षैत्र में बताया गया था।,ఈ పత్రంలో యూరోపియన్ విద్య యొక్క ఆచరణాత్మక ప్రయోజనం ఆర్థిక రంగంలో పేర్కొనబడింది.
+"उसके मुताबिक, यूरोपीय शिक्षा के माध्यम से भारतीयों को व्यापार और वाणिज्य के विस्तार से होने वाले लाभों को समझने और देश के संसाधनों के विकास का महत्त्व समझने में मदद मिलेगी।","అతని ప్రకారం, యూరోపియన్ విద్య ద్వారా, వాణిజ్యం మరియు వాణిజ్యాన్ని విస్తరించడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలు మరియు దేశ వనరులను అభివృద్ధి చేయడం యొక్క ప్రాముఖ్యతను అర్థం చేసుకోవడానికి భారతీయులకు సహాయం చేయబడుతుంది."
+यदि उन्हें यूरोपीय जीवन शैली से अवगत कराया गया तो उनकी रुचियों और आकाक्षाओं में भी बदलाव आएगा और ब्रिटिश वस्तुओं की माँग पैदा होगी क्योंकि तब यहाँ के लोग यूरोप में बनी चीज़ों को अपनाना और खरीदना शुरू कर देंगे।,"యూరోపియన్ జీవన విధానం గురించి వారికి అవగాహన కల్పించినట్లయితే, వారి అభిరుచులు మరియు ఆకాంక్షలు కూడా మారుతాయి మరియు బ్రిటిష్ వస్తువుల కోసం డిమాండ్ తలెత్తుతుంది ఎందుకంటే ఇక్కడ ప్రజలు ఐరోపాలో తయారైన వస్తువులను స్వీకరించడం మరియు కొనడం ప్రారంభిస్తారు."
+वुड के नीतिपत्र में यह तक भी दिया गया था कि यूरोपीय शिक्षा से भारतीयों के नेतिक चरित्र का उत्थान होगा।,యూరోపియన్ విద్య భారతీయుల నైతిక స్వభావాన్ని ఉద్ధరిస్తుందని వుడ్ విధానంలో కూడా ఇవ్వబడింది.
+इससे वे ज़्यादा सत्यवादी और ईमानदार बन जाएंगे और फलस्वरूप कंपनी के पास भरोसेमंद कर्मचारियों की कमी नहीं रहेगी।,ఇది వారిని మరింత నిజాయితీగా మరియు నిజాయితీగా చేస్తుంది మరియు ఫలితంగా కంపెనీకి నమ్మకమైన ఉద్యోగుల కొరత ఉండదు.
+"दस्तावेज़ के मुताबिक, पूरब का साहित्य न केवल भयानक त्रुटियों से भरा पड़ा था बल्कि यह लोगों में न तो काम के प्रति दायित्व और समर्पण का भाव पेदा कर सकता है और न ही शासन के लिए आवश्यक निपुणता पैदा कर सकता है।","పత్రం ప్రకారం, తూర్పు సాహిత్యం భయంకరమైన లోపాలతో నిండి ఉంది, కానీ అది ప్రజలలో బాధ్యత మరియు పని పట్ల అంకితభావం కలిగించదు లేదా పాలన కోసం అవసరమైన నైపుణ్యాన్ని సృష్టించలేదు."
+1854 के नीतिपत्र के बाद अंग्रेजों ने कई अहम कदम उठाए।,"1854 విధానం తరువాత, బ్రిటిష్ వారు అనేక ముఖ్యమైన చర్యలు తీసుకున్నారు."
+सरकारी शिक्षा विभागों का गठन किया गया ताकि शिक्षा संबंधी सभी मामलों पर सरकार का नियंत्रण स्थापित किया जा सके।,విద్యకు సంబంధించిన అన్ని విషయాలపై ప్రభుత్వ నియంత్రణను ఏర్పాటు చేసే విధంగా ప్రభుత్వ విద్యా విభాగాలు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి.
+विश्वविद्यालयी शिक्षा की व्यवस्था विकसित करने के लिए भी कदम उठाए गए।,విశ్వవిద్యాలయ విద్యావ్యవస్థను అభివృద్ధి చేయడానికి కూడా చర్యలు తీసుకున్నారు.
+"1857 में जब मेरठ और दिल्ली में सिपाही विद्रोह कर रहे थे उसी समय कलकत्ता, मद्रास और बम्बई विश्वविद्यालयों की स्थापना की जा रही थी।","కలకత్తా, మద్రాస్ మరియు బొంబాయి విశ్వవిద్యాలయాలు 1857 లో మీరట్ మరియు. ఢిల్లీలో సిపాయిలు తిరుగుబాటు చేస్తున్నప్పుడు స్థాపించబడ్డాయి."
+स्कूली शिक्षा प्रणाली में परिवर्तन के प्रयास भी किए गए।,పాఠశాల వ్యవస్థను మార్చడానికి కూడా ప్రయత్నాలు జరిగాయి.
+उन्‍नीसवीं सदी में भारत में सक्रिय ईसाई प्रचारकों ने व्यावहारिक शिक्षा के पक्ष में दिए जा रहे तर्कों का घोर विरोध किया।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో భారతదేశంలో చురుకైన క్రైస్తవ బోధకులు ఆచరణాత్మక విద్యకు అనుకూలంగా వాదనలను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు.
+प्रचारकों का मानना था कि शिक्षा का उद्देश्य लोगों के नैतिक चरित्र में सुधार लाना होता है और नेतिकता उत्थान केवल ईसाई शिक्षा के ज़रिए ही संभव है।,బోధకులు విద్య యొక్క లక్ష్యం ప్రజల నైతిక స్వభావాన్ని మెరుగుపరచడం మరియు నైతికతను ఉద్ధరించడం క్రైస్తవ విద్య ద్వారా మాత్రమే సాధ్యమని నమ్మాడు.
+1813 तक ईस्ट इंडिया कंपनी भारत में प्रचारक गतिविधियों के विरुद्ध थी।,1813 నాటికి ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ భారతదేశంలో ప్రచార కార్యక్రమాలకు వ్యతిరేకంగా ఉంది.
+कंपनी को भय था कि प्रचारकों की गतिविधियों की वजह से स्थानीय जनता के बीच असंतोष पेदा होगा और लोग भारत में अंग्रेज़ों की उपस्थिति को शक की नज़र से देखने लगेंगे।,"ప్రచారకుల కార్యకలాపాల వల్ల స్థానిక ప్రజలలో అసంతృప్తి కలుగుతుందని, ప్రజలు భారతదేశంలో బ్రిటీష్ ఉనికిని అనుమానంతో చూడటం ప్రారంభిస్తారని కంపెనీ భయపడింది."
+ब्रिटिश नियंत्रण वाले भृक्षेत्रों में अपनी संस्थाएँ न खोल पाने की वजह से प्रचारकों ने अंततः सेरामपुर में अपना मिशन खोला।,బ్రిటీష్ నియంత్రణలో ఉన్న భూభాగాల్లో తమ సంస్థలను తెరవలేక పోవడం వల్ల ప్రచారకులు చివరికి సెరాంపూర్‌లో తమ మిషన్‌ను ప్రారంభించారు.
+यह इलाका डेनिश ईस्ट इंडिया कंपनी के नियंत्रण में आता था।,ఈ ప్రాంతం డానిష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ నియంత్రణలో ఉంది.
+वर्ष 1800 में एक छापाखाना लगाया गया और 1818 में एक कॉलेज खोला गया।,"1800 సంవత్సరంలో, ఒక దాడి నిర్వహించబడింది మరియు 1818 లో ఒక కళాశాల ప్రారంభించబడింది."
+उन्‍नीसवीं सदी के दौरान पूरे भारत में प्रचारक स्कूल खोले गए।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో, భారతదేశం అంతటా ప్రచార పాఠశాలలు ప్రారంభించబడ్డాయి."
+परंतु 1857 के बाद भारत की ब्रिटिश सरकार प्रचारक शिक्षा को प्रत्यक्ष सहायता देने में आनाकानी करने लगी थी।,"కానీ 1857 తరువాత, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ప్రమోషనల్ విద్యకు ప్రత్యక్ష సహాయం ఇవ్వడానికి ఇష్టపడలేదు."
+"सरकार को लगता था कि स्थानीय रीति-रिवाज़ों, व्यवहारों, मूल्य-मान्यताओं और धार्मिक विचारों से किसी भी तरह की छेड़छाड़ “देशी” लोगों को भड़का सकती है।","స్థానిక ఆచారాలు, అభ్యాసాలు, విలువలు మరియు మతపరమైన అభిప్రాయాల యొక్క ఏదైనా తారుమారు ""దేశీయ"" ప్రజలను రెచ్చగొట్టగలదని ప్రభుత్వం భావించింది."
+स्थानीय पाठशालाओं का क्‍या हुआ? क्या आपको कुछ अंदाज़ा है कि अंग्रेज़ों से पहले यहाँ बच्चों को किस तरह पढ़ाया जाता था? क्‍या आपने कभी सोचा है कि उस समय बच्चे स्कूल जाते भी थे या नहीं? और अगर स्कूल थे तो ब्रिटिश शासन के तहत उनका क्या हुआ? विलियम एडम की रिपोर्ट 1830 के दशक में स्कॉटलैंड से आए ईसाई प्रचारक विलियम एडम ने बंगाल और बिहार के जिलों का दोरा किया।,"స్థానిక పథశాలలకు ఏమైంది? బ్రిటిష్ వారి ముందు ఇక్కడ పిల్లలకు ఎలా బోధించాలో మీకు తెలుసా? ఆ సమయంలో పిల్లలు స్కూలుకు వెళ్లారా లేదా అని మీరు ఎప్పుడైనా ఆలోచించారా? ఒకవేళ స్కూళ్లు ఉంటే, బ్రిటిష్ పాలనలో వారికి ఏమి జరిగింది? విలియం ఆడమ్ నివేదిక 1830 దశకంలో స్కాట్లండ్ కు చెందిన క్రైస్తవ మత బోధకుడు విలియం ఆడమ్ బెంగాల్, బీహార్ జిల్లాలలో ద్వంద్వాలను కలిగి ఉంది."
+कंपनी ने उन्हें देशी स्कूलों में शिक्षा की प्रगति पर रिपोर्ट तैयार करने का जिम्मा सोंपा था।,స్థానిక పాఠశాలల్లో విద్య యొక్క పురోగతిపై ఒక నివేదికను రూపొందించడానికి సంస్థ అతనిని నియమించింది.
+एडम ने जो रिपोर्ट तैयार की वह दिलचस्प थी।,ఆడమ్ రూపొందించిన నివేదిక ఆసక్తికరంగా ఉంది.
+एडम ने पाया कि बंगाल और बिहार में एक लाख से ज़्यादा पाठशालाएंँ हैं।,బెంగాల్ మరియు బీహార్లలో లక్షకు పైగా పాఠశాలలు ఉన్నాయని ఆడమ్ కనుగొన్నాడు.
+ये बहुत छोटे-छोटे केंद्र थे जिनमें आम तौर पर 20 से ज़्यादा विद्यार्थी नहीं होते थे।,"ఇవి చాలా చిన్న కేంద్రాలు, సాధారణంగా 20 మందికి పైగా విద్యార్థులు ఉండరు."
+"फिर भी, इन पाठशालाओं में पढ़ने वाले बच्चों की कुल संख्या काफी बड़ी - यानी बीस लाख से भी ज़्यादा - थी।","ఏదేమైనా, ఈ పాఠశాలల్లో చదువుతున్న పిల్లల సంఖ్య చాలా పెద్దది - రెండు మిలియన్లకు పైగా."
+ये पाठशालाएँ सम्पन्न लोगों या स्थानीय समुदाय द्वारा चलाई जा रही थीं।,ఈ పాఠశాలలను సంపన్న ప్రజలు లేదా స్థానిక సమాజం నడుపుతోంది.
+कई पाठशालाए स्वयं गुरु द्वारा ही प्रारम्भ की गई थीं।,చాలా పాఠశాలలను గురువు స్వయంగా ప్రారంభించారు.
+शिक्षा का तरीका काफी लचील था।,విద్య యొక్క పద్ధతి చాలా సరళమైనది.
+आज आप जिन चीज़ों की स्कूलों से उम्मीद करते हैं उनमें से कुछ चीज़ें उस समय की पाठशालाओं में भी मौजूद थीं।,ఈ రోజు మీరు పాఠశాలల నుండి ఆశించే కొన్ని విషయాలు ఆనాటి పాఠశాలల్లో కూడా ఉన్నాయి.
+बच्चों की फीस निश्चित नहीं थी।,పిల్లల ఫీజు అప్పటికి నిర్ణయించబడలేదు.
+"छपी हुई किताबें नहीं होती थीं, पाठशाला की इमारत अलग से नहीं बनाई जाती थी, बेंच और कुर्सियाँ नहीं होती थीं, ब्लैक बोर्ड नहीं होते थे, अलग से कक्षाएँ लेने, बच्चों की हाज़िरी लेने का कोई इंतज़ाम नहीं होता था, सालाना इन्तेहान और नियमित समय-सारणी जेसी कोई व्यवस्था नहीं थी।","పుస్తకాలు లేవు, స్కూలు భవనం ప్రత్యేకంగా నిర్మించలేదు, బెంచీలు, కుర్చీలు లేవు, నల్లబల్లలు లేవు, ప్రత్యేక తరగతులు లేవు, పిల్లలు హాజరు కావడానికి ఎలాంటి ఏర్పాట్లు లేవు, వార్షిక ఇంటేహాన్ మరియు రెగ్యులర్ టైమ్ టేబుల్ లు ఒక వ్యవస్థ కాదు."
+कुछ पाठशालाएँ बरगद की छाँव में ही चलती थीं तो कई गाँव की किसी दुकान या मंदिर के कोने में या गुरु के घर पर ही बच्चों को पढ़ाया जाता था।,"కొన్ని పాఠశాలలు మర్రి గ్రామంలో నడుస్తున్నాయి, మరియు చాలా మంది పిల్లలకు గ్రామ దుకాణం లేదా ఆలయ మూలలో లేదా గురు ఇంట్లో నేర్పించారు."
+बच्चों की फीस उनके माँ-बाप की आमदनी से तय होती थी : अमीरों को ज़्यादा और गरीबों को कम फीस देनी पड़ती थी।,పిల్లల ఫీజు వారి తల్లిదండ్రుల ఆదాయాన్ని బట్టి నిర్ణయించబడుతుంది: ధనికులు ఎక్కువ చెల్లించాల్సి వచ్చింది మరియు పేదలు తక్కువ చెల్లించాల్సి వచ్చింది.
+शिक्षा मौखिक होती थी और क्‍या पढ़ाना है यह बात विद्यार्थियों की ज़रूरतों को देखते हुए गुरु ही तय करते थे।,విద్య మౌఖికమైనది మరియు గురువులు ఏమి బోధించాలో నిర్ణయించేవారు.
+विद्यार्थियों को अलग कक्षाओं में नहीं बिठाया जाता था।,విద్యార్థులను ప్రత్యేక తరగతి గదుల్లో ఉంచలేదు.
+"सभी एक जगह, एक साथ बेठते थे।",అందరూ ఒకే చోట కూర్చునేవారు.
+अलग-अलग स्तर के विद्यार्थियों के साथ गुरु अलग से बात कर लेते थे।,గురువులు వివిధ స్థాయిల విద్యార్థులతో విడిగా మాట్లాడేవారు.
+"नई दिनचर्या, नए नियम उन्‍नीसवीं सदी के मध्य तक कंपनी का ध्यान मुख्य रूप से उच्च शिक्षा पर था।","కొత్త నిత్యకృత్యాలు, క్రొత్త నిబంధన పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం మధ్య నాటికి సంస్థ యొక్క దృష్టి ప్రధానంగా ఉన్నత విద్యపై ఉంది."
+इसीलिए कंपनी ने स्थानीय पाठशालाओं के कामकाज में कभी ज़्यादा दखल नहीं दिया।,అందుకే స్థానిక పాఠశాలల పనితీరులో సంస్థ ఎప్పుడూ జోక్యం చేసుకోలేదు.
+1854 के बाद कंपनी ने देशी शिक्षा व्यवस्था में सुधार लाने का फैसला लिया।,"1854 తరువాత, దేశీయ విద్యావ్యవస్థను సంస్కరించాలని కంపెనీ నిర్ణయించింది."
+कंपनी का मानना था कि इसके लिए मौजूदा व्यवस्था के भीतर ही बदलाव किये जा सकते हैं।,దీని కోసం ప్రస్తుత వ్యవస్థలో మార్పులు చేయవచ్చని కంపెనీ అభిప్రాయపడింది.
+"कंपनी एक नई दिनचर्या, नए नियमों और नियमित निरीक्षणों के ज़रिए पाठशालाओं को और व्यवस्थित करना चाहती थी।","కొత్త దినచర్య, కొత్త నియమాలు మరియు సాధారణ తనిఖీల ద్వారా పాఠశాలలను మరింత నిర్వహించాలని కంపెనీ కోరింది."
+इसके लिए क्‍या किया जा सकता था? कंपनी ने क्‍या कदम उठाए? सबसे पहले तो कंपनी ने बहुत सारे पंडितों को सरकारी नौकरी पर रख लिया।,"దీని కోసం ఏమి చేయవచ్చు? కంపెనీ ఏ చర్యలు తీసుకుంది? అన్నింటిలో మొదటిది, సంస్థ ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలపై చాలా మంది పండితులను నియమించింది."
+इनमें से प्रत्येक पंडित को 4-5 स्कूलों की देखरेख का जिम्मा सौंपा जाता था।,ఈ పండిట్లలో ప్రతి ఒక్కరికి 4-5 పాఠశాలల సంరక్షణ అప్పగించారు.
+पंडितों का काम पाठशालाओं का दौरा करना और वहाँ अध्यापन की स्थितियों में सुधार लाना था।,పాఠశాలలను సందర్శించడం మరియు అక్కడి బోధనా పరిస్థితులను మెరుగుపరచడం పండితుల పని.
+प्रत्येक गुरु को निर्देश दिया गया कि वे समय-समय पर अपने स्कूल के बारे में रिपोर्ट भेजें और कक्षाओं को नियमित समय-सारणी के अनुसार पढ़ाए।,"ప్రతి గురువు తన పాఠశాల గురించి ఎప్పటికప్పుడు ఒక నివేదిక పంపాలని, రెగ్యులర్ షెడ్యూల్ ప్రకారం తరగతులు నేర్పించాలని ఆదేశించారు."
+अब अध्यापन पाठयपुस्तकों पर आधारित होगा और विद्यार्थियों की प्रगति को मापने के लिए वार्षिक परीक्षाओं की रूपरेखा तैयार की जाने लगी।,ఇప్పుడు బోధన పాఠ్యపుస్తకాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది మరియు విద్యార్థుల పురోగతిని కొలవడానికి వార్షిక పరీక్షలను రూపొందిస్తున్నారు.
+"विद्यार्थियों से कहा गया कि वे नियमित रूप से शुल्क दें, नियमित रूप से कक्षा में आएँ, तय सीट पर बेठें और अनुशासन के नियमों का पालन करें।","విద్యార్థులు రెగ్యులర్ ఫీజు చెల్లించాలని, క్రమం తప్పకుండా తరగతికి హాజరు కావాలని, స్థిర సీట్లపై కూర్చుని క్రమశిక్షణా నియమాలను పాటించాలని కోరారు."
+नए नियमों पर चलने वाली पाठशालाओं को सरकारी अनुदान मिलने लगे।,కొత్త నిబంధనలపై నడుస్తున్న పాఠశాలలు ప్రభుత్వ నిధులను పొందడం ప్రారంభించాయి.
+जो पाठशालाएँ नई व्यवस्था के भीतर काम करने को तैयार नहीं थीं उन्हें कोई सरकारी सहायता नहीं दी जाती थी।,కొత్త వ్యవస్థలో పనిచేయడానికి సిద్ధంగా లేని పాఠశాలలకు ప్రభుత్వ సహాయం ఇవ్వలేదు.
+जिन गुरुओं ने सरकारी निर्देशों का पालन करने की बजाय अपनी स्वतंत्रता बनाए रखी वे सरकारी सहायता प्राप्त और नियमों से चलने वाली पाठशालाओं के सामने कमज़ोर पड़ने लगे।,ప్రభుత్వ సూచనలను పాటించకుండా వారి స్వాతంత్ర్యాన్ని నిలబెట్టిన గురువులు ప్రభుత్వ-సహాయక మరియు నియమాల ఆధారిత పాఠశాలల ముందు బలహీనపడటం ప్రారంభించారు.
+इन नए नियमों और दिनचर्या का एक और भी नतीजा हुआ।,ఈ కొత్త నియమాలు మరియు నిత్యకృత్యాలు మరింత గొప్ప ఫలితాన్ని ఇచ్చాయి.
+पहले वाली व्यवस्था में गरीब किसानों के बच्चे भी पाठशालाओं में जा सकते थे क्योंकि शालाओं की समय-सारणी काफी लचीली होती थी।,"మునుపటి పద్ధతిలో, పేద రైతుల పిల్లలు కూడా పాఠశాలలకు వెళ్ళవచ్చు ఎందుకంటే పాఠశాలల షెడ్యూల్ చాలా సరళమైనది."
+नई व्यवस्था के अनुशासन की माँग थी कि बच्चे नियमित रूप से स्कूल आए।,కొత్త వ్యవస్థ యొక్క క్రమశిక్షణ పిల్లలు క్రమం తప్పకుండా పాఠశాలకు హాజరు కావాలని డిమాండ్ చేసింది.
+अब कटाई के मौसम में भी बच्चों का स्कूल में आना ज़रूरी था जबकि उस समय गरीब घरों के बच्चे खेतों में काम करने जाया करते थे।,"ఇప్పుడు, పంటకోత కాలంలో కూడా పిల్లలు పాఠశాలకు హాజరు కావడం అవసరం, ఆ సమయంలో పేద గృహాల పిల్లలు పొలాల్లో పనికి వెళ్ళేవారు."
+"अगर कोई बच्चा स्कूल नहीं आ पाता था तो इसे अनुशासनहीनता माना जाता था यानी, बच्चा पढ़ना-लिखना ही नहीं चाहता।","ఒక పిల్లవాడు పాఠశాలకు రాకపోతే, అది క్రమశిక్షణ లేనిదిగా పరిగణించబడింది, అంటే, పిల్లవాడు చదవడానికి మరియు వ్రాయడానికి ఇష్టపడడు."
+राष्ट्रीय शिक्षा की कार्यसूची केवल अंग्रेज अफसर ही भारत में शिक्षा के बारे में नहीं सोच रहे थे।,జాతీయ విద్య కోసం అజెండా: భారతదేశంలో విద్య గురించి ఇంగ్లీష్ అధికారులు మాత్రమే ఆలోచించలేదు.
+उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत से ही भारत के विभिन्‍न भागों के बहुत सारे विचारक शिक्षा के व्यापक प्रसार की ज़रूरत पर ज़ोर देने लगे थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, భారతదేశంలోని వివిధ ప్రాంతాల నుండి చాలా మంది ఆలోచనాపరులు విస్తృత వ్యాప్తి విద్య యొక్క అవసరాన్ని నొక్కి చెప్పడం ప్రారంభించారు."
+यूरोप में आ रहे बदलावों से प्रभावित कुछ भारतीयों का मानना था कि पश्चिमी शिक्षा भारत का आधुनिकौकरण कर सकती है।,ఐరోపాలో వస్తున్న మార్పులతో ప్రభావితమైన కొంతమంది భారతీయులు పాశ్చాత్య విద్య భారతదేశాన్ని ఆధునీకరించగలదని నమ్మాడు.
+"उन्होंने अंग्रेज़ों से आह्मान किया कि वे नए स्कूल, कॉलेज और विश्वविद्यालय खोलें तथा शिक्षा पर ज़्यादा पैसा खर्च करें।","కొత్త పాఠశాలలు, కళాశాలలు మరియు విశ్వవిద్యాలయాలను తెరిచి, విద్య కోసం ఎక్కువ డబ్బు ఖర్చు చేయాలని ఆయన బ్రిటిష్ వారికి పిలుపునిచ్చారు."
+इस दिशा में हुए कुछ प्रयासों के बारे में आप अध्याय 9 में पढ़ेंगे।,ఈ దిశలో కొన్ని ప్రయత్నాల గురించి మీరు 9 వ అధ్యాయంలో చదువుతారు.
+परंतु बहुत सारे भारतीय पश्चिमी शिक्षा के विरुद्ध थे।,కానీ చాలా మంది భారతీయులు పాశ్చాత్య విద్యకు వ్యతిరేకంగా ఉన్నారు.
+महात्मा गांधी और रवीन्द्रनाथ टेगोर इसी तरह के लोगों में से थे।,"మహాత్మా గాంధీ, రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ ఇలాంటి వారిలో ఉన్నారు."
+आइए देखें कि उनका क्‍या कहना था।,ఆయన చెప్పేది చూద్దాం.
+“अंग्रेजी शिक्षा ने हमें गुलाम बना दिया है” महात्मा गांधी का कहना था कि ओपनिवेशिक शिक्षा ने भारतीयों के मस्तिष्क में हीनता का बोध पैदा कर दिया है।,"""ఆంగ్ల విద్య మమ్మల్ని బానిసలుగా చేసింది"" మహాత్మా గాంధీ మాట్లాడుతూ అభిప్రాయ విద్య భారతీయుల మనస్సులలో న్యూనతా భావాన్ని సృష్టించింది."
+इसके प्रभाव में आकर यहाँ के लोग पश्चिमी सभ्यता को श्रेष्ठतर मानने लगे हैं और अपनी संस्कृति के प्रति उनका गौरव भाव नष्ट हो गया है।,"దాని ప్రభావంతో, ఇక్కడి ప్రజలు పాశ్చాత్య నాగరికతను ఉన్నతంగా భావించడం ప్రారంభించారు మరియు వారి సంస్కృతి పట్ల వారి అహంకారం నాశనం చేయబడింది."
+"महात्मा गांधी ने कहा कि इस शिक्षा में विष भरा है, यह पापपूर्ण है, इसने भारतीयों को दास बना दिया है, इसने लोगों पर प्रभाव डाला है।","మహాత్మా గాంధీ ఈ విద్య విషపూరితమైనది, ఇది పాపాత్మకమైనది, ఇది భారతీయులను బానిసలుగా చేసింది, ఇది ప్రజలను ప్రభావితం చేసింది."
+"उनके मुताबिक, पश्चिम से अभिभूत, पश्चिम से आने वाली हर चीज़ की प्रशंसा करने वाले, इन संस्थानों में पढ़ने वाले भारतीय ब्रिटिश शासन को पसंद करने लगे थे।","అతని ప్రకారం, పశ్చిమ దేశాల నుండి మునిగిపోయి, పాశ్చాత్య దేశాల నుండి వస్తున్న ప్రతిదాన్ని ప్రశంసిస్తూ, ఈ సంస్థలలో చదువుతున్న భారతీయులు బ్రిటిష్ పాలనను ఇష్టపడటం ప్రారంభించారు."
+महात्मा गांधी एक ऐसी शिक्षा के पक्षधर थे जो भारतीयों के भीतर प्रतिष्ठा और स्वाभिमान का भाव पुनर्जीवित करे।,మహాత్మా గాంధీ భారతీయులలో ప్రతిష్ట మరియు ఆత్మగౌరవ భావాన్ని పునరుద్ధరించిన విద్యకు అనుకూలంగా ఉన్నారు.
+राष्ट्रीय आंदोलन के दौरान उन्होंने विद्यार्थियों से आह्वान किया कि वे शिक्षा संस्थानों को छोड दें और अंग्रेज़ों को बताएँ कि अब वे गुलाम बने रहने के लिए तैयार नहीं हैं।,"జాతీయ ఉద్యమ సమయంలో, విద్యా సంస్థలను విడిచిపెట్టి, బానిసలుగా ఉండటానికి తాము సిద్ధంగా లేమని బ్రిటిష్ వారికి చెప్పాలని ఆయన విద్యార్థులకు పిలుపునిచ్చారు."
+महात्मा गांधी की दृढ़ मान्यता थी कि शिक्षा केवल भारतीय भाषाओं में ही दी जानी चाहिए।,భారతీయ భాషల్లో మాత్రమే విద్యను అందించాలని మహాత్మా గాంధీ గట్టిగా విశ్వసించారు.
+"उनके मुताबिक, अंग्रेज़ी में दी जा रही शिक्षा भारतीयों को अपाहिज बना देती है, उसने उन्हें अपने सामाजिक परिवेश से काट दिया है और उन्हें “अपनी ही भूमि पर अजनबी” बना दिया है।","అతని ప్రకారం, ఆంగ్లంలో అందించిన విద్య భారతీయులను వికలాంగులను చేస్తుంది, వారి సామాజిక వాతావరణం నుండి వారిని నరికివేసింది మరియు వారిని ""వారి స్వంత భూమిలో అపరిచితులు"" చేసింది."
+"उनकी राय में, विदेशी भाषा बोलने वाले, स्थानीय संस्कृति से घृणा करने वाले अंग्रेज़ी शिक्षित भारतीय अपनी जनता से जुड़ने के तौर-तरीके भूल चुके थे।","అతని అభిప్రాయం ప్రకారం, విదేశీ భాషలు మాట్లాడే ఆంగ్ల విద్యావంతులైన భారతీయులు, స్థానిక సంస్కృతిని ద్వేషించారు, వారి ప్రజలతో కనెక్ట్ అయ్యే మార్గాలను మరచిపోయారు."
+महात्मा गांधी का कहना था कि पश्चिमी शिक्षा मोखिक ज्ञान की बजाय केवल पढ़ने और लिखने पर केंद्रित है।,పాశ్చాత్య విద్య మౌఖిక జ్ఞానం మీద కాకుండా చదవడం మరియు రాయడంపైనే దృష్టి పెట్టిందని మహాత్మా గాంధీ అభిప్రాయపడ్డారు.
+उसमें पाठ्यपुस्तकों पर तो ज़ोर खा दिया जाता है लेकिन जीवन अनुभवों और व्यावहारिक ज्ञान की उपेक्षा की जाती है।,ఇది పాఠ్యపుస్తకాలను నొక్కి చెబుతుంది కాని జీవిత అనుభవాలను మరియు ఆచరణాత్మక జ్ఞానాన్ని విస్మరిస్తుంది.
+गांधी का तर्क था कि शिक्षा से व्यक्ति का दिमाग और आत्मा विकसित होनी चाहिए।,"విద్య ఒకరి మనసును, ఆత్మను పెంపొందించుకోవాలని గాంధీ వాదించారు."
+उनकी राय में केवल साक्षरता - यानी पढ़ने और लिखने की क्षमता पा लेना - ही शिक्षा नहीं होती।,"అతని అభిప్రాయం ప్రకారం, అక్షరాస్యత మాత్రమే - అంటే, చదవగల మరియు వ్రాయగల సామర్థ్యం - విద్య కాదు."
+"इसके लिए तो लोगों को हाथ से काम करना पड़ता है, हुनर सीखने पड़ते  और यह जानना पड़ता है कि विभिन्‍न चीज़ें किस तरह काम करती हैं।","ఈ వ్యక్తులు చేతితో పని చేయాలి, నైపుణ్యాలు నేర్చుకోవాలి మరియు విభిన్న విషయాలు ఎలా పని చేస్తాయో తెలుసుకోవాలి."
+"इससे उनका मस्तिष्क और समझने की क्षमता, दोनों विकसित होंगे।",ఇది అతని మెదడు మరియు అర్థం చేసుకునే సామర్థ్యం రెండింటినీ అభివృద్ధి చేస్తుంది.
+"जैसे-जैसे राष्ट्रीय भावना का प्रसार हुआ, कई दूसरे विचारक भी एक ऐसी राष्ट्रीय शिक्षा प्रणाली के बारे में सोचने लगे जो अंग्रेज़ों द्वारा स्थापित की गई व्यवस्था से आमूल तौर पर भिन्‍न हो।","జాతీయ సెంటిమెంట్ వ్యాప్తి చెందుతున్నప్పుడు, అనేక ఇతర ఆలోచనాపరులు కూడా బ్రిటిష్ వారు స్థాపించిన విధానానికి భిన్నమైన జాతీయ విద్యా విధానం గురించి ఆలోచించడం ప్రారంభించారు."
+टैगोर का “शांतिनिकेतन” आप में से बहुत सारे दोस्तों ने शांतिनिकेतन के बारे में सुना होगा।,"ఠాగూర్ యొక్క ""శాంతినికేతన్"" మీలో చాలామంది శాంతినికేతన్ గురించి విన్నారు."
+क्या आप जानते हैं कि इसकी स्थापना किसने और क्‍यों की थी? रवीन्द्रनाथ टैगोर ने यह संस्था 1901 में शुरू की थी।,దీన్ని ఎవరు స్థాపించారో మీకు తెలుసా? ఈ సంస్థను 1901 లో రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ ప్రారంభించారు.
+टैगोर जब बच्चे थे तो स्कूल जाने से बहुत चिढ़ते थे।,ఠాగూర్ చిన్నతనంలో పాఠశాలకు వెళ్ళినప్పుడు చాలా చిరాకు పడ్డాడు.
+वहाँ उनका दम घुटता था।,అక్కడ అతనికి ఊపిరి తీసుకోవడం కష్టం అయింది.
+उन्हें स्कूल कक का माहौल दमनकारी लगता था।,పాఠశాల వాతావరణం అణచివేతకు గురిచేస్తుందని వారు కనుగొన్నారు.
+"टेगोर को ऐसे लगता था मानो स्कूल कोई जेल हो, क्योंकि वहाँ बच्चे मनचाहा कभी नहीं कर पाते थे।","ఠాగూర్ పాఠశాల జైలులాగా భావించాడు, ఎందుకంటే పిల్లలు అక్కడ వారు కోరుకున్నది ఎప్పటికీ చేయలేరు."
+"जब दूसरे बच्चे शिक्षक को सुन रहे होते थे, टेगोर का दिमाग कहीं और भटक रहा होता था।","మిగతా పిల్లలు గురువు మాట వింటుండగా, ఠాగూర్ మనసు మరెక్కడా తిరుగుతూ ఉంది."
+कलकत्ता के अपने स्कूल जीवन के अनुभवों ने शिक्षा के बारे में टेगोर के विचारों को काफी प्रभावित किया।,కలకత్తాలో అతని పాఠశాల జీవిత అనుభవాలు విద్య గురించి ఠాగూర్ ఆలోచనలను బాగా ప్రభావితం చేశాయి.
+"जब वे बडे हुए तो उन्होंने एक ऐसा स्कूल खोलने के बारे में सोचा जहाँ बच्चे खुश रह सकें , जहाँ वे मुक्त और रचनाशील हों, जहाँ वे अपने विचारों और आकांक्षाओं को समझ सकें।","వారు పెద్దయ్యాక, పిల్లలు సంతోషంగా ఉండగల, వారు స్వేచ్ఛగా మరియు సృజనాత్మకంగా ఉండే, వారి ఆలోచనలు మరియు ఆకాంక్షలను అర్థం చేసుకోగలిగే పాఠశాలను తెరవాలని వారు భావించారు."
+टेगोर को लगता था कि बचपन का समय अपने आप सीखने का समय होना चाहिए।,బాల్యం స్వయంగా నేర్చుకునే సమయం కావాలని ఠాగూర్ భావించారు.
+वह अंग्रेज़ों द्वारा स्थापित की गई शिक्षा व्यवस्था के कडे और बंधनकारी अनुशासन से मुक्त होना चाहिए।,అతను బ్రిటిష్ వారు స్థాపించిన విద్యావ్యవస్థ యొక్క కఠినమైన మరియు కట్టుబడి ఉండే క్రమశిక్షణ నుండి విముక్తి పొందాలి.
+"शिक्षक कल्पनाशील हों, बच्चों को समझते हों और उनके अंदर उत्सुकता, जानने की चाह विकसित करने में मदद दें।","ఉపాధ్యాయులు  ఉత్సాహవంతంగా ఉండాలి, పిల్లలను అర్థం చేసుకోవాలి మరియు ఉత్సాహం, తెలుసుకోవాలనే కోరికను పెంపొందించుకోవాలి."
+"टैगोर के मुताबिक, वर्तमान स्कूल बच्चे की रचनाशीलता, चकित होने के उसके स्वाभाविक गुण को मार देते हैं।","ఠాగూర్ ప్రకారం, ప్రస్తుత పాఠశాలలు పిల్లల సృజనాత్మకతను చంపుతాయి, ఆశ్చర్యపోయే అతని సహజ నాణ్యత."
+टेगोर का मानना था कि सृजनात्मक शिक्षा को केवल प्राकृतिक परिवेश में ही प्रोत्साहित किया जा सकता है।,సహజ వాతావరణంలో మాత్రమే సృజనాత్మక విద్యను ప్రోత్సహించవచ్చని ఠాగూర్ అభిప్రాయపడ్డారు.
+इसीलिए उन्होंने कलकत्ता से 100 किलोमीटर दूर एक ग्रामीण परिवेश में अपना स्कूल खोलने का फैसला लिया।,అందుకే కలకత్తా నుంచి 100 కిలోమీటర్ల దూరంలో గ్రామీణ నేపధ్యంలో తమ పాఠశాలను ప్రారంభించాలని నిర్ణయించుకున్నారు.
+उन्हें यह जगह निर्मल शांति से भरी (शांतिनिकेतन) दिखाई दी जहाँ प्रकृति के साथ जीते हुए बच्चे अपनी स्वाभाविक सृजनात्मक मेधा को और विकसित कर सकते थे।,ప్రకృతితో నివసించే పిల్లలు వారి సహజ సృజనాత్మక మేధస్సును మరింత అభివృద్ధి చేయగల నిర్మలమైన శాంతి (శాంతినికేతన్) తో నిండిన ఈ స్థలాన్ని ఆయన కనుగొన్నారు.
+बहुत सारे मामलों में टेगोर और महात्मा गांधी शिक्षा के बारे में कमोबेश एक जैसी राय रखते थे।,"అనేక సందర్భాల్లో, ఠాగూర్ మరియు మహాత్మా గాంధీలకు విద్య గురించి ఎక్కువ లేదా తక్కువ అభిప్రాయాలు ఉన్నాయి."
+लेकिन दोनों के बीच फर्क भी थे।,కానీ ఇద్దరి మధ్య తేడాలు ఉన్నాయి.
+गांधीजी पश्चिमी सभ्यता और मशीनों व प्रौद्योगिकी की उपासना के कट्टर आलोचक थे।,గాంధీజీ పాశ్చాత్య నాగరికత మరియు యంత్రాలు మరియు సాంకేతిక ఆరాధనలను తీవ్రంగా విమర్శించారు.
+टैगोर आधुनिक पश्चिमी सभ्यता और भारतीय परंपरा के श्रेष्ठ तत्वों का सम्मिश्रण चाहते थे।,ఠాగూర్ ఆధునిక పాశ్చాత్య నాగరికత మరియు భారతీయ సంప్రదాయం యొక్క ఉన్నతమైన అంశాలను మిళితం చేయాలనుకున్నాడు.
+"उन्होंने शांतिनिकेतन में कला, संगीत और नृत्य के साथ-साथ विज्ञान और प्रौद्योगिकी की शिक्षा पर भी ज़ोर दिया।","శాంతినికేతన్‌లో ఆర్ట్స్, మ్యూజిక్, డ్యాన్స్‌తో పాటు సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ విద్యపై ఆయన ఉద్ఘాటించారు."
+"इस प्रकार, बहुत सारे लोग इस बारे में सोचने लगे थे कि एक राष्ट्रीय शिक्षा प्रणाली की रूपरेखा क्‍या होनी चाहिए।","ఈ విధంగా, జాతీయ విద్యావ్యవస్థ యొక్క చట్రం ఎలా ఉండాలో చాలా మంది ఆలోచించడం ప్రారంభించారు."
+कुछ लोग अग्रेज़ों द्वारा स्थापित की गई व्यवस्था में परिवर्तन चाहते थे।,కొందరు బ్రిటిష్ వారు స్థాపించిన వ్యవస్థలో మార్పు కోరుకున్నారు.
+उनका मानना था कि इसी व्यवस्था को इस तरह फेलाया जाए कि उसमें ज़्यादा से ज़्यादा लोगों को पढ़ने के मौके मिलें।,ఈ వ్యవస్థను ఎక్కువ మందికి అధ్యయనం చేసే అవకాశాలు వచ్చే విధంగా విస్తరించాలని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+इसके विपरीत बहुत सारे लोग ऐसे भी थे जो एक वैकल्पिक व्यवस्था चाहते थे ताकि लोगों को सच्चे अर्थों में राष्ट्रीय संस्कृति की शिक्षा दी जा सके।,"దీనికి విరుద్ధంగా, ప్రజలు నిజంగా జాతీయ సంస్కృతిని నేర్పించే విధంగా ప్రత్యామ్నాయ వ్యవస్థను కోరుకునే వారు చాలా మంది ఉన్నారు."
+कौन तय करे कि सच्चे अर्थों में राष्ट्रीय क्या होता है? इस “राष्ट्रीय शिक्षा” की बहस स्वतंत्रता के बाद भी जारी रही।,"నిజమైన అర్థంలో జాతీయమైనది ఎవరు నిర్ణయిస్తారు? ఈ ""జాతీయ విద్య"" యొక్క చర్చ స్వాతంత్ర్యం తరువాత కూడా కొనసాగింది."
+1870 में शिक्षा अधिनियम लागू होने तक आमतौर पर पूरी आबादी के लिए व्यापक शिक्षा व्यवस्था नहीं थी।,1870 లో విద్యా చట్టం అమల్లోకి వచ్చే వరకు సాధారణంగా మొత్తం జనాభాకు సమగ్ర విద్యా విధానం లేదు.
+बाल मज़दूरी बहुत बड़े पैमाने पर थी इसलिए गरीब अपने बच्चों को स्कूल नहीं भेज पाते थे।,బాల కార్మికులు చాలా పెద్దవారు కాబట్టి పేదలు తమ పిల్లలను బడికి పంపించలేకపోయారు.
+परिवार चलाने के लिए उनकी आय महत्त्वपूर्ण थी।,కుటుంబాన్ని నడపడానికి అతని ఆదాయం ముఖ్యమైనది.
+स्कूल भी बहुत कम थे।,పాఠశాలలు కూడా చాలా తక్కువ.
+ज़्यादातर स्कूल चर्च या रईसों द्वारा स्थापित किए गए थे।,చాలా పాఠశాలలు చర్చిలు లేదా ప్రభువులచే స్థాపించబడ్డాయి.
+शिक्षा अधिनियम लागू होने के बाद सरकार ने नए-नए स्कूल खोलने शुरू किए और अनिवार्य शिक्षा का प्रावधान किया गया।,విద్యా చట్టం అమల్లోకి వచ్చిన తరువాత ప్రభుత్వం కొత్త పాఠశాలలను ప్రారంభించడం ప్రారంభించింది మరియు తప్పనిసరి విద్యను కల్పించడం జరిగింది.
+टॉमस आरनॉल्ड उस दौर के सबसे महत्त्वपूर्ण शैक्षणिक विचारकों में से एक थे।,టోమాస్ ఆర్నాల్డ్ ఆ యుగంలో ముఖ్యమైన విద్యా ఆలోచనాపరులలో ఒకరు.
+वह रग्बी नामक प्राइवेट स्कूल के मुख्य अध्यापक थे।,అతను రగ్బీ అనే ప్రైవేట్ పాఠశాలకు ప్రధాన ఉపాధ్యాయుడు.
+माध्यमिक स्कूल की पाठयचर्या में 2000 साल पुरानी ग्रीक और रोमन शास्त्रीय कृतियों के विस्तृत अध्ययन की हिमायत करते हुए उन्होंने कहा था : मुझे हमेशा ऐसा प्रतीत हुआ कि हमारे अंग्रेज़ी स्कूलों में जो अध्ययन क्रम अपनाया जाता है उसकी सबसे अच्छी बात यह है कि वह हमारे दिमाग को लगातार अतीत के बारे में सोचने के लिए प्रेरित करता है।,"మాధ్యమిక పాఠశాల కరిక్యులంలో 2000 సంవత్సరాల పురాతన గ్రీకు మరియు రోమన్ క్లాసికల్ రచనల గురించి సవిస్తరఅధ్యయనం గురించి మాట్లాడుతూ, ""మా ఇంగ్లిష్ స్కూళ్లలో స్వీకరించబడ్డ అధ్యయన క్రమంలో అత్యుత్తమ భాగం, ఇది మన మనస్సులను నిరంతరం గతం గురించి ఆలోచించడానికి స్ఫూర్తినిస్తుంది."
+"हर रोज हम भाषाओं, इतिहास और कुछ साल पहले या हज़ारों साल पहले के विचारों को पढ़ते रहते हैं...।","ప్రతిరోజూ మేము కొన్ని సంవత్సరాల క్రితం లేదా వేల సంవత్సరాల క్రితం నుండి భాషలు, చరిత్ర మరియు ఆలోచనలను చదువుతూనే ఉంటాము…."
+आरनॉल्ड का मानना था कि शास्त्रीय कृतियों के अध्ययन से दिमाग अनुशासित होता है।,శాస్త్రీయ రచనల అధ్యయనం మనస్సును క్రమశిక్షణ చేస్తుందని ఆర్నాల్డ్ నమ్మాడు.
+"वास्तव में, उस काल के ज़्यादातर शिक्षाविदों की मान्यता थी कि इस तरह का अनुशासन बहुत ज़रूरी है क्योंकि बच्चे स्वाभाविक रूप से असभ्य होते हैं और उन्हें नियंत्रित करना आवश्यक है।","వాస్తవానికి, ఆ కాలంలోని చాలా మంది విద్యావేత్తలు ఈ రకమైన క్రమశిక్షణ చాలా ముఖ్యమైనదని నమ్ముతారు ఎందుకంటే పిల్లలు స్వాభావికంగా నాగరికత కలిగి ఉంటారు మరియు వాటిని నియంత్రించాలి."
+सभ्य वयस्क के रूप में विकसित होने के लिए उन्हें मालूम होना चाहिए कि समाज में सही और गलत क्‍या है और उचित और अनुचित आचरण क्‍या होता है।,"నాగరిక వయోజనంగా ఎదగడానికి, సమాజంలో ఏది సరైనది మరియు ఏది తప్పు మరియు సరైన మరియు అనుచితమైన ప్రవర్తన ఏమిటో వారు తెలుసుకోవాలి."
+"शिक्षा, खासतोर से बच्चों के दिमाग को अनुशासित करने वाली शिक्षा, का मकसद उन्हें इसी मार्ग पर आगे ले जाना था।","విద్య, ముఖ్యంగా పిల్లల మనస్సులను క్రమశిక్షణ చేసే విద్య, వారిని ఈ మార్గంలో నడిపించడానికి ఉద్దేశించబడింది."
+क्या आप बता सकते हैं कि इस तरह के विचारों ने इंग्लैंड में गरीबों तथा उपनिवेशों में “देशी जनता” की शिक्षा से संबंधित सोच को किस तरह प्रभावित किया होगा? ,"ఇలాంటి ఆలోచనలు ఇంగ్లాండ్‌లోని పేదల ఆలోచనను, కాలనీలలోని ""స్వదేశీ ప్రజల"" విద్యను ఎలా ప్రభావితం చేశాయో మాకు చెప్పగలరా?"
+आइए कल्पना करे कल्पना कीजिए कि अंग्रेजी निम्नलिखित के जोडे बनाएँ शिक्षा पर महात्मा गांधी और ह. गतारदी गा मैकॉले के बीच चर्चा चल विलियम जोन्स अंग्रेज़ी शिक्षा को प्रोत्साहन रही है और अत ब्यन से रवीन्द्रनाथ टैगोर प्राचीन संस्कृतियों का सम्मान चर्चा सुन रहे हैं।,"ఇంగ్లీషును ఈ క్రింది విధంగా అనుసంధానం చేసే విద్యపై మహాత్మా గాంధీ మరియు హెచ్.గటార్డి గ మెక్ కోలే మధ్య జరిగిన చర్చ విలియం జోన్స్ ఆంగ్ల విద్యకు ప్రోత్సాహాన్ని ఇచ్చి, అందువల్ల రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ ప్రాచీన సంస్కృతుల చర్చను వింటున్నారని మనం ఊహించుకుందాం."
+आप एक पस बैक पन्‍ने में लिखें कि दोनों क्या टॉमस मैकॉले गुर कह रहे हैं।,టోమాస్ మకాలే ట్రిక్స్ రెండూ ఏమి చెబుతున్నాయో పాస్ బ్యాక్ పేజిలో రాయండి.
+महात्मा गांधी प्राकृतिक परिवेश में शिक्षा पाठशालाएँ अंग्रेज़ी शिक्षा के विरुद्ध क्या आपने कभी सोचा है कि दो सो साल पहले बच्चों की ज़िंदगी केसी रही होगी? आजकल मध्यवर्गीय परिवारों की ज़्यादातर लड़कियाँ स्कूल जाती हैं और उनमें से बहुत सारी लड़कों के साथ पढ़ती हैं।,"మహాత్మాగాంధీ లోని విద్య పథశాలలు ఆంగ్ల విద్యకు వ్యతిరేకంగా సహజ వాతావరణం తో పిల్లల జీవితం రెండు సంవత్సరాల క్రితం అని ఎప్పుడైనా అనుకున్నారా? ఈ రోజుల్లో మధ్యతరగతి కుటుంబాల నుంచి చాలామంది అమ్మాయిలు స్కూలుకు వెళ్లి, వారిలో చాలామంది అబ్బాయిలతో కలిసి చదువుకునే వారు."
+बड़ी होने पर उनमें से बहुत सारी लड॒कियाँ कॉलेजों और विश्वविद्यालयों में जाती हैं और विभिन्‍न प्रकार की नौकरियाँ करती हैं।,"పెద్దయ్యాక, వారిలో చాలామంది కళాశాలలు మరియు విశ్వవిద్యాలయాలకు వెళ్లి వివిధ రకాల ఉద్యోగాలు చేస్తారు."
+"कानूनन शादी के लिए उनका बालिग होना ज़रूरी है और कानून के अनुसार, वे किसी भी जाति व समुदाय के व्यक्ति से शादी कर सकती हैं।","వారు చట్టం యొక్క వివాహం పట్ల శ్రద్ధ వహించాలి మరియు చట్టం ప్రకారం, వారు ఏ కులం మరియు సమాజానికి చెందిన వ్యక్తిని వివాహం చేసుకోవచ్చు."
+यहाँ तक कि विधवाएँ भी दोबारा शादी कर सकती हैं।,వితంతువులు కూడా తిరిగి వివాహం చేసుకోవచ్చు.
+पुरुषों की तरह सभी क्या आपने कभी सोचा है कि दो सो साल पहले बच्चों की ज़िंदगी केसी रही होगी? आजकल मध्यवर्गीय परिवारों की ज़्यादातर लड़कियाँ स्कूल जाती हैं और उनमें से बहुत सारी लड़कों के साथ पढ़ती हैं।,"పురుషుల మాదిరిగానే, రెండేళ్ల క్రితం పిల్లల జీవితాలు ఎలా ఉండాలో మీరు ఎప్పుడైనా ఆలోచించారా? ఈ రోజుల్లో మధ్యతరగతి కుటుంబాల నుండి చాలా మంది బాలికలు పాఠశాలకు వెళతారు మరియు వారిలో చాలామంది అబ్బాయిలతో చదువుతారు."
+बड़ी होने पर उनमें से बहुत सारी लड॒कियाँ कॉलेजों और विश्वविद्यालयों में जाती हैं और विभिन्‍न प्रकार की नौकरियाँ करती हैं।,"పెద్దయ్యాక, వారిలో చాలామంది కళాశాలలు మరియు విశ్వవిద్యాలయాలకు వెళ్లి వివిధ రకాల ఉద్యోగాలు చేస్తారు."
+"कानूनन शादी के लिए उनका बालिग होना ज़रूरी है और कानून के अनुसार, वे किसी भी जाति व समुदाय के व्यक्ति से शादी कर सकती हैं।","వారు చట్టం యొక్క వివాహం పట్ల శ్రద్ధ వహించాలి మరియు చట్టం ప్రకారం, వారు ఏ కులం మరియు సమాజానికి చెందిన వ్యక్తిని వివాహం చేసుకోవచ్చు."
+यहाँ तक कि विधवाएँ भी दोबारा शादी कर सकती हैं।,వితంతువులు కూడా తిరిగి వివాహం చేసుకోవచ్చు.
+पुरुषों की तरह सभी विधवाओं से ये उम्मीद की जाती थी कि वे अपने पति की चिता के साथ ही जिंदा जल जाएँ।,"పురుషుల మాదిరిగానే, వితంతువులందరూ తమ భర్త అంత్యక్రియల పైర్‌తో సజీవ దహనం చేయబడతారని భావించారు."
+इस तरह स्वेच्छा से या जबरदस्ती मार दी गई महिलाओं को “सती” कहकर महिमामंडित किया जाता था।,"ఈ విధంగా, స్వచ్ఛందంగా లేదా బలవంతంగా చంపబడిన స్త్రీలను ""సతి"" గా కీర్తిస్తారు."
+सती ' शब्द का अर्थ ही सदाचारी महिला था।,సతి అనే పదానికి సద్గుణమైన స్త్రీ అని అర్ధం.
+संपत्ति पर भी महिलाओं के अधिकार बहुत सीमित थे।,ఆస్తిపై మహిళల హక్కులు చాలా పరిమితం.
+शिक्षा तक महिलाओं की प्राय: कोई पहुँच नहीं थी।,మహిళలకు తరచుగా విద్యకు ప్రవేశం లేదు.
+देश के बहुत सारे भागों में लोगों का विश्वास था कि अगर औरत पढ़ी-लिखी होगी तो वह जल्दी विधवा हो जाएगी।,దేశంలోని అనేక ప్రాంతాల ప్రజలు ఒక మహిళ చదువుకుంటే ఆమె త్వరలోనే వితంతువు అవుతుందని నమ్మాడు.
+समाज में सिर्फ स्त्रियों और पुरुषों के बीच ही फर्क नहीं था।,సమాజంలో స్త్రీపురుషుల మధ్య తేడా మాత్రమే లేదు.
+ज़्यादातर इलाकों में लोग जातियों में भी बाँटे हुए थे।,"చాలా ప్రాంతాల్లో, ప్రజలు కూడా కులాల మధ్య విభజించబడ్డారు."
+ब्राह्मण और क्षत्रिय खुद को “ऊँची जाति” का मानते थे।,"బ్రాహ్మణులు మరియు క్షత్రియులు తమను ""ఉన్నత కులానికి"" చెందినవారుగా భావించారు."
+इसके बाद व्यापार और महाजनी आदि से जुडी जातियों (जिन्हें प्रायः वैश्य कहा जाता था) का स्थान आता था।,దీని తరువాత వాణిజ్యం మరియు మహాజని మొదలైన వాటితో సంబంధం ఉన్న కులాల (తరచుగా వైశ్యులు అని పిలుస్తారు) వచ్చింది.
+"फिर काश्तकार, बुनकर व कुम्हार जेसे दस्तकार आते थे (जिन्हें शूद्र कहा जाता था)।","అప్పుడు అద్దెదారులు, చేనేత మరియు కుమ్మరులు (శూద్రులు అని పిలుస్తారు) వంటి చేతివృత్తులవారు వచ్చారు."
+इस श्रेणीक्रम की सबसे निचली पायदान पर ऐसी जातियाँ थीं जो गाँवों-शहरों को साफ-सुथरा रखती थीं या ऐसे काम धंधे करती थीं जिन्हें ऊंची जातियों के लोग “दूषित कार्य ” मानते थे यानी ऐसे काम जिनको वजह से उनकी जाति 'भ्रष्ट' हो जाती थी।,"ఈ సోపానక్రమం యొక్క అత్యల్ప స్థాయిలో గ్రామాలు మరియు నగరాలను శుభ్రంగా ఉంచిన లేదా ఉన్నత కులాలు ""అవినీతి రచనలు"" గా భావించే పనులను నిర్వహించే కులాలు ఉన్నాయి, అనగా వారి కులం 'అవినీతిపరులుగా' మారే పనులు ఉంది."
+ऊँची जातियाँ निचले पायदान पर खड़ी इन जातियों के लोगों को “अछूत” मानती थीं।,"దిగువ కులాల మీద నిలబడి ఉన్న ఈ కులాల ప్రజలను ఉన్నత కులాలు ""అంటరానివారు"" గా భావించాయి."
+"इन लोगों को मंदिरों में प्रवेश करने, सवर्ण जातियों के इस्तेमाल वाले कुओं से पानी निकालने या ऊँची जातियों के अधिपत्य वाले घाट-तालाबों पर नहाने की छूट नहीं होती थी।","ఈ ప్రజలు దేవాలయాలలోకి ప్రవేశించడానికి, ఉన్నత కులాలు ఉపయోగించే బావుల నుండి నీరు తీయడానికి లేదా ఉన్నత కులాల యాజమాన్యంలోని ఘాట్లు మరియు చెరువులలో స్నానం చేయడానికి అనుమతించబడలేదు."
+उन्हें निम्न दर्ज का मनुष्य माना जाता था।,అతను తక్కువ రికార్డు ఉన్న వ్యక్తిగా పరిగణించబడ్డాడు.
+उन्‍नीसवीं और बीसवीं सदी के दौरान इनमें से बहुत सारे कायदे-कानून और नज़रिये धीरे-धीरे बदलते गए।,పంతొమ్మిదవ మరియు ఇరవయ్యవ శతాబ్దాలలో ఈ చట్టాలు మరియు వైఖరులు క్రమంగా మారాయి.
+आइए देखें कि ऐसा केसे हुआ।,ఇది ఎలా జరిగిందో చూద్దాం.
+परिवर्तन की दिशा में उठते कदम उन्‍नीसवीं सदी की शुरुआत से ही हमें सामाजिक रीति-रिवाज्ञों और मूल्य-मान्यताओं से संबंधित बहस-मुबाहिसे और चर्चाओं का स्वरूप बदलता दिखाई देता है।,"మార్పు దిశలో అడుగులు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, సామాజిక ఆచారాలు మరియు విలువలకు సంబంధించిన చర్చలు మరియు చర్చల స్వభావంలో మార్పును మనం చూస్తాము."
+इसकी एक अहम वजह यह थी कि संचार के नए तरीके विकसित हो रहे थे।,"దీనికి ఒక ముఖ్యమైన కారణం ఏమిటంటే, కమ్యూనికేషన్ యొక్క కొత్త పద్ధతులు అభివృద్ధి చెందుతున్నాయి."
+"पहली बार किताबें, अखबार, पत्रिकाएँ, पर्चे और पुस्तिकाएँ छप रही थीं।","మొదటిసారి పుస్తకాలు, వార్తాపత్రికలు, పత్రికలు, కరపత్రాలు మరియు కరపత్రాలు ముద్రించబడ్డాయి."
+ये चीज़ें न केवल पुराने साधनों के मुकाबले सस्ती थीं बल्कि उन पांडुलिपियों के मुकाबले ज़्यादा लोगों की पहुँच में भी थीं जिनके बारे में आप कक्षा 7 में पढ़ चुके हैं।,"ఈ విషయాలు పాత మార్గాల కంటే చౌకైనవి కావు, కానీ మీరు 7 వ తరగతిలో చదివిన మాన్యుస్క్రిప్ట్‌ల కంటే ఎక్కువ మందికి అందుబాటులో ఉన్నాయి."
+"लिहाजा, आम लोग भी उन चीज़ों को पढ़ सकते थे।","అందువల్ల, సాధారణ ప్రజలు కూడా ఆ విషయాలు చదవగలరు."
+उनमें से बहुत सारे अपनी भाषाओं में लिख सकते थे और अपने विचार व्यक्त कर सकते थे।,వారిలో చాలామంది తమ భాషలలో వ్రాసి వారి అభిప్రాయాలను వ్యక్తపరచగలరు.
+"नए शहरों में तमाम तरह के सामाजिक , राजनैतिक, आर्थिक और धार्मिक मुद्दों पर पुरुषों (और कभी-कभी महिलाओं) के बीच चर्चा होती रहती थी।","కొత్త నగరాల్లో అన్ని రకాల సామాజిక, రాజకీయ, ఆర్థిక మరియు మతపరమైన సమస్యలు పురుషులలో (మరియు కొన్నిసార్లు మహిళలు) చర్చించబడ్డాయి."
+ये चर्चाएँ आम जनता तक पहुँच सकती थीं और सामाजिक परिवर्तन के आंदोलनों से जुड़ी होती थीं।,ఈ చర్చలు సాధారణ ప్రజలకు చేరగలవు మరియు సామాజిక మార్పు ఉద్యమాలతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి.
+इस तरह की बहसें अकसर भारतीय सुधारकों और सुधार संगठनों की तरफ से शुरू होती थीं।,ఇటువంటి చర్చలు తరచుగా భారత సంస్కర్తలు మరియు సంస్కరణ సంస్థల తరపున ప్రారంభమయ్యాయి.
+राजा राममोहन रॉय (1772-1833 ) इसी तरह के एक सुधारक थे।,రాజా రామ్మోహన్ రాయ్ (1772-1833) ఇలాంటి సంస్కర్త.
+उन्होंने कलकत्ता में ब्रद्मो सभा के नाम से एक सुधारवादी संगठन बनाया था (जिसे बाद में ब्रह्मो समाज के नाम से जाना गया)।,కలకత్తాలో బ్రడ్మోసభ (తరువాత బ్రహ్మో సమాజ్ అని పిలుస్తారు) పేరుతో ఒక సంస్కరణవాద సంస్థను ఏర్పాటు చేశాడు.
+राममोहन रॉय जेसे लोगों को सुधारक इसलिए कहा जाता है क्योंकि वे मानते थे कि समाज में परिवर्तन लाना और अन्यायपूर्ण तौर-तरीकों से छुटकारा पाना ज़रूरी है।,సమాజంలో మార్పులు తీసుకురావడం మరియు అన్యాయమైన పద్ధతుల నుండి బయటపడటం అవసరం అని నమ్ముతున్నందున రామ్‌మోహన్ రాయ్ వంటి వారిని సంస్కర్తలు అని పిలుస్తారు.
+उनका विचार था कि इस तरह के परिवर्तन लाने के लिए लोगों को इस बात के लिए प्रेरित किया जाना चाहिए कि बे पुराने व्यवहार को छोड़कर जीवन का नया ढंग अपनाने के लिए तैयार हों।,"అతని ఆలోచన ఏమిటంటే, ఇటువంటి మార్పులు తీసుకురావడానికి, ప్రజలు పాత ప్రవర్తనను విడిచిపెట్టి, కొత్త జీవన విధానాన్ని అవలంబించడానికి సిద్ధంగా ఉండాలి."
+राममोहन रॉय देश में पश्चिमी शिक्षा का प्रसार करने और महिलाओं के लिए ज़्यादा स्वतंत्रता व समानता के पक्षधर थे।,రామ్మోహున్ రాయ్ దేశంలో పాశ్చాత్య విద్యను వ్యాప్తి చేయడానికి మరియు మహిళలకు మరింత స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వానికి అనుకూలంగా ఉన్నారు.
+"उन्होंने इस बारे में लिखा है कि किस तरह महिलाओं को जबरन घरेलू कामों से बाँधकर रखा जाता था, उनकी दुनिया घर और रसोई तक ही सीमित कर दी जाती थी और उन्हें बाहर जाकर पढ़ने-लिखने की इजाज़त नहीं दी जाती थी।","స్త్రీలను ఇంటి పనులతో ఎలా బలవంతంగా ముడిపెట్టారు, వారి ప్రపంచం ఇల్లు మరియు వంటగదికి మాత్రమే పరిమితం చేయబడింది మరియు వారిని బయటకు వెళ్లి చదవడానికి అనుమతించలేదు."
+विधवाओं की ज़िंदगी में बदलाव लाने की कोशिश राममोहन रॉय इस बात से काफी दुखी थे कि विधवा औरतों को अपनी ज़िदंगी में भारी कष्टों का सामना करना पड़ता है।,వితంతువుల జీవితాలను మార్చడానికి ప్రయత్నించిన వితంతువు మహిళలు తమ జీవితంలో చాలా కష్టాలను ఎదుర్కోవలసి రావడం పట్ల రామ్‌మోహన్ రాయ్ తీవ్ర మనస్తాపానికి గురయ్యారు.
+इसी बात को ध्यान में रखते हुए उन्होंने सती प्रथा के खिलाफ़ मुहिम छेड़ी थी।,దీన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని సతి సాధనకు వ్యతిరేకంగా ప్రచారం చేశారు.
+"राममोहन रॉय संस्कृत, फ़ारसी तथा अन्य कई भारतीय एवं यूरोपीय भाषाओं के अच्छे ज्ञाता थे।","రామ్మోహున్ రాయ్ సంస్కృత, పెర్షియన్ మరియు అనేక ఇతర భారతీయ మరియు యూరోపియన్ భాషలపై మంచి పరిజ్ఞానం కలిగి ఉన్నారు."
+उन्होंने अपने लेखन के ज़रिए यह सिद्ध करने का प्रयास किया कि प्राचीन ग्रंथों में विधवाओं को जलाने की अनुमति कहीं नहीं दी गई है।,"తన రచనల ద్వారా, పురాతన గ్రంథాలలో, వితంతువులను దహనం చేయడానికి అనుమతించలేదని నిరూపించడానికి ప్రయత్నించాడు."
+"जेसा कि आपने अध्याय 7 में पढ़ा है, उन्‍नीसवीं सदी के प्रारंभ तक बहुत सारे अंग्रेज अफ़सर भी भारतीय परंपराओं और रीति-रिवाज़ों की आलोचना करने लगे थे।","మీరు 7 వ అధ్యాయంలో చదివినట్లుగా, పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో చాలా మంది బ్రిటిష్ అధికారులు భారతీయ సంప్రదాయాలను మరియు ఆచారాలను విమర్శించారు."
+वे राममोहन रॉय के विचारों को सही मानते थे क्योंकि उनकी एक विद्वान व्यक्ति के रूप में प्रतिष्ठा थी।,అతను నేర్చుకున్న వ్యక్తిగా ఖ్యాతిని కలిగి ఉన్నందున రామ్మోహన్ రాయ్ అభిప్రాయాలు సరైనవి అని అతను భావించాడు.
+"फलस्वरूप, 1829 में सती प्रथा पर पाबंदी लगा दी गई।","ఫలితంగా, 1829 లో సతీ సాధన నిషేధించబడింది."
+राममोहन रॉय ने इस अभियान के लिए जो रणनीति अपनाई उसे बाद के सुधारकों ने भी अपनाया।,ఈ ప్రచారం కోసం రామ్మోహన్ రాయ్ అనుసరించిన వ్యూహాన్ని తరువాత సంస్కర్తలు కూడా అనుసరించారు.
+जब भी वे किसी हानिकारक प्रथा को चुनोती देना चाहते थे तो अकसर प्राचीन धार्मिक ग्रंथों से ऐसे श्लोक या वाक्य ढूँढ़ने का प्रयास करते थे जो उनकी सोच का समर्थन करते हों।,"వారు హానికరమైన అభ్యాసాన్ని ఎన్నుకోవాలనుకున్నప్పుడల్లా, వారు తరచుగా వారి ఆలోచనలకు మద్దతు ఇచ్చే ప్రాచీన మత గ్రంథాల నుండి శ్లోకాలు లేదా వాక్యాలను కనుగొనడానికి ప్రయత్నించారు."
+इसके बाद वे दलील देते थे कि संबंधित वर्तमान रीति-रिवाज़ प्रारंभिक परंपरा के खिलाफ़ हैं।,ప్రస్తుత సంప్రదాయాలు ప్రారంభ సంప్రదాయానికి విరుద్ధమని ఆయన వాదించారు.
+"उदाहरण के लिए, प्रसिद्ध सुधारक ईश्वरचंद्र विद्यासागर ने भी विधवा विवाह के पक्ष में प्राचीन ग्रंथों का ही हवाला दिया था।","ఉదాహరణకు, ప్రసిద్ధ సంస్కర్త ఈశ్వర్ చంద్ర విద్యాసాగర్ కూడా వితంతు వివాహానికి అనుకూలంగా పురాతన గ్రంథాలను ఉదహరించారు."
+अंग्रेज़ सरकार ने उनका यह सुझाव मान लिया और 1856 में विधवा विवाह के पक्ष में एक कानून पारित कर दिया।,బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం అతని సూచనను అంగీకరించింది మరియు 1856 లో వితంతు వివాహానికి అనుకూలంగా ఒక చట్టాన్ని ఆమోదించింది.
+जो विधवाओं के विवाह का विरोध करते थे उन्होंने विद्यासागर का भी विरोध किया और यहाँ तक कि उनका बहिष्कार कर दिया।,వితంతువుల వివాహాన్ని వ్యతిరేకించిన వారు విద్యాసాగర్‌ను కూడా వ్యతిరేకించారు మరియు వారిని బహిష్కరించారు.
+उन्‍नीसवीं सदी के उत्तरार्ध तक विधवा विवाह के पक्ष में चलाया जा रहा आंदोलन देश के अन्य भागों में भी फैल गया था।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి నాటికి, వితంతు వివాహానికి అనుకూలంగా ఉద్యమం దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలకు వ్యాపించింది."
+मद्रास प्रेज़ीडेंसी के तेलुगू भाषी इलाकों में वीरेशलिंगम पंतुलु ने विधवा विवाह के समर्थन में एक संगठन बनाया था।,మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలోని తెలుగు మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో వీరశలింగం పాంటులు వితంతు వివాహానికి మద్దతుగా ఒక సంస్థను ఏర్పాటు చేశారు.
+लगभग उसी समय बम्बई में युवा बुद्धिजीवियों और सुधारकों ने भी विधवा विवाह के प्रचार-प्रसार का संकल्प लिया।,"అదే సమయంలో, బొంబాయిలోని యువ మేధావులు మరియు సంస్కర్తలు కూడా వితంతు వివాహాన్ని ప్రోత్సహిస్తామని ప్రతిజ్ఞ చేశారు."
+उत्तर में आर्य समाज की स्थापना करने वाले स्वामी दयानंद सरस्वती ने भी विधवा विवाह का समर्थन किया।,ఉత్తరాన ఆర్య సమాజ్ స్థాపించిన స్వామి దయానంద్ సరస్వతి కూడా వితంతు వివాహానికి మద్దతు ఇచ్చారు.
+इसके बावजूद विवाह करने वाली विधवा महिलाओं की संख्या काफ़ी कम थी।,"అయినప్పటికీ, వివాహం చేసుకున్న వితంతు మహిళల సంఖ్య చాలా తక్కువ."
+विवाह करने वाली विधवाओं को समाज में आसानी से स्वीकार नहीं किया जाता था।,వివాహ వితంతువులను సమాజంలో సులభంగా అంగీకరించలేదు.
+"इस तरह, रूढिवादी तबके इस नए कानून का विरोध करते रहे।","ఈ విధంగా, సాంప్రదాయిక వర్గాలు ఈ కొత్త చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తూనే ఉన్నాయి."
+लड़कियाँ स्कूल जाने लगती हैं बहुत सारे सुधारकों को लगता था कि महिलाओं की दशा सुधारने के लिए लडकियों को शिक्षित करना ज़रूरी है।,"బాలికలు పాఠశాలకు వెళ్లడం ప్రారంభిస్తారు. చాలా మంది సంస్కర్తలు మహిళల పరిస్థితిని మెరుగుపరచడానికి, బాలికలకు విద్యను అందించడం అవసరమని అభిప్రాయపడ్డారు."
+कलकत्ता में विद्यासागर और बम्बई में बहुत सारे अन्य सुधारकों ने लडकियों के लिए स्कूल खोले।,కలకత్తాలోని విద్యాసాగర్ మరియు బొంబాయిలోని అనేక మంది సంస్కర్తలు బాలికల కోసం పాఠశాలలను ప్రారంభించారు.
+उन्‍नीसवीं सदी के मध्य में जब इस तरह के प्रारंभिक स्कूल खुले तो बहुत सारे लोग उनसे डरते थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం మధ్యలో ఇటువంటి ప్రారంభ పాఠశాలలు ప్రారంభమైనప్పుడు, చాలా మంది ప్రజలు వారికి భయపడ్డారు."
+लोगों को भय था कि स्कूल वाले लड़कियों को घर से निकाल ले जाएँगे और उन्हें घरेलू कामकाज नहीं करने देंगे।,పాఠశాల బాలికలను ఇంటి నుండి బయటకు తీసుకువెళతారని మరియు ఇంటి పనులను చేయనివ్వరని ప్రజలు భయపడ్డారు.
+स्कूल जाने के लिए लडकियों को सार्वजनिक स्थानों से गुजर कर जाना पड़ता था।,పాఠశాలకు వెళ్లాలంటే బాలికలు బహిరంగ ప్రదేశాల గుండా వెళ్ళవలసి వచ్చింది.
+बहुत सारे लोगों को लगता था कि इससे लड॒कियाँ बिगड़ जाएगी।,ఇది అమ్మాయిలను పాడు చేస్తుందని చాలా మంది భావించారు.
+उनकी मान्यता थी कि लड॒कियों को सार्वजनिक स्थानों से दूर रहना चाहिए।,బాలికలు బహిరంగ ప్రదేశాలకు దూరంగా ఉండాలని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+"फलस्वरूप, उन्‍नीसवीं सदी में पढ़ने-लिखने वाली ज़्यादातर महिलाओं को उनके उदार विचारों वाले पिता या पति की देखरेख में घर पर ही पढ़ाया जाता रहा।","తత్ఫలితంగా, పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో చదువుకునే మరియు వ్రాసే చాలా మంది మహిళలు తమ ఉదార ​​మనస్సు గల తండ్రి లేదా భర్త సంరక్షణలో ఇంట్లో నేర్పించారు."
+कई महिलाओं ने बिना किसी की मदद लिए खुद ही पढ़ना-लिखना सीखा।,చాలా మంది మహిళలు ఎవరి సహాయం లేకుండా సొంతంగా చదవడం మరియు వ్రాయడం నేర్చుకున్నారు.
+क्‍या आपको याद है पिछले साल की सामाजिक एवं राजनीतिक जीवन पुस्तक में आपने राशसुंदरी देबी के बारे में क्या पढ़ा था? वे ऐसी महिलाओं में से थीं जिन्होंने रात में दीये की टिमटिमाती लो में चोरी-छिपे ही लिखना-पढ़ना सीखा था।,"గత సంవత్సరం సామాజిక, రాజకీయ జీవిత పుస్తకంలో రాష్సుందరి డెబి గురించి మీరు చదివిన విషయం మీకు గుర్తుందా? రాత్రి మెరిసే మగ్గంలో రహస్యంగా చదవడం మరియు వ్రాయడం నేర్చుకున్న మహిళలలో ఆమె ఒకరు."
+उन्‍नीसवीं सदी के आखिरी हिस्से में आर्य समाज द्वारा पंजाब में और ज्योतिराव फुले द्वारा महाराष्ट्र में लड़कियों के लिए स्कूल खोले गए।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి భాగంలో పంజాబ్‌లో మరియు మహారాష్ట్రలో జ్యోతిరావు ఫులే బాలికల కోసం పాఠశాలలు ప్రారంభించబడ్డాయి.
+उत्तर भारत के कुलीन मुसलिम परिवारों की महिलाएँ अरबी में क़ुरान शरीफ पढ़ना सीखने लगीं।,ఉత్తర భారతదేశంలోని ఉన్నత ముస్లిం కుటుంబాల మహిళలు అరబిక్‌లో ఖురాన్ షరీఫ్ చదవడం నేర్చుకోవడం ప్రారంభించారు.
+उन्हें घर पर ही पढ़ाने के लिए शिक्षिकाएँ रखी जाती थीं।,ఇంట్లో నేర్పడానికి ఉపాధ్యాయులను నియమించారు.
+इस स्थिति को देखते हुए मुमताज़ अली जैसे कुछ सुधारकों ने कुरान शरीफ की आयतों का हवाला देकर कहा कि महिलाओं को भी शिक्षा का अधिकार मिलना चाहिए।,ఈ పరిస్థితిని దృష్టిలో ఉంచుకుని ముంతాజ్ అలీ వంటి కొంతమంది సంస్కర్తలు ఖురాన్ షరీఫ్ పద్యాలను ఉదహరించారు.
+उनन्‍नीसवीं सदी के आखिर से ही उर्दू में उपन्यासों का सिलसिला शुरू हुआ।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి నుండి ఉర్దూలో నవలల శ్రేణి ప్రారంభమైంది.
+इन उपन्यासों में महिलाओं को इस बात के लिए प्रोत्साहित किया जाता था कि वे धर्म और घरेलू साज-सँभाल के बारे में पढ़ें।,"ఈ నవలలలో, మతం మరియు గృహోపకరణాల గురించి చదవడానికి మహిళలను ప్రోత్సహించారు."
+महिलाओं के बारे में महिलाएँ लिखने लगीं बीसवीं सदी को शुरुआत से ही बहुत सारी मुसलिम महिलाओं ने महिला शिक्षा को बढावा देने के लिए अहम भूमिका अदा की।,మహిళలు మహిళల గురించి రాయడం ప్రారంభించారు.ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి చాలా మంది ముస్లిం మహిళలు స్త్రీ విద్యను ప్రోత్సహించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు.
+"जैसे, भोपाल की बेगमों ने अलीगढ़ में लड़कियों के लिए प्राथमिक स्कूल खोला।","ఉదాహరణకు భోపాల్ యొక్క బేగములు ,అలీగడ్ బాలికల కోసం ఒక ప్రాథమిక పాఠశాలను ప్రారంభించారు."
+बेगम रुकेया सख़ावत हुसैन भी इस दौर की एक प्रभावशाली महिला थीं जिन्होंने कलकत्ता और पटना में मुसलिम लड़कियों के लिए स्कूल खोले।,కలకత్తా మరియు పాట్నాలో ముస్లిం బాలికల కోసం పాఠశాలలను ప్రారంభించిన బేగం రుకేయా సఖావత్ హుస్సేన్ కూడా ఈ యుగంలో ప్రభావవంతమైన మహిళ.
+वह रूढिवादी विचारों की कट महिलाओं के बारे में महिलाएँ लिखने लगीं बीसवीं सदी को शुरुआत से ही बहुत सारी मुसलिम महिलाओं ने महिला शिक्षा को बढावा देने के लिए अहम भूमिका अदा की।,"సనాతన దృక్పథాల యొక్క కత్తిరించిన మహిళల గురించి ఆమె రాయడం ప్రారంభించింది.ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, చాలా మంది ముస్లిం మహిళలు స్త్రీ విద్యను ప్రోత్సహించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు."
+"जैसे, भोपाल की बेगमों ने अलीगढ़ में लड़कियों के लिए प्राथमिक स्कूल खोला।","ఉదాహరణకు భోపాల్ యొక్క బేగములు ,అలీగడ్ బాలికల కోసం ఒక ప్రాథమిక పాఠశాలను ప్రారంభించారు."
+बेगम रुकेया सख़ावत हुसैन भी इस दौर की एक प्रभावशाली महिला थीं जिन्होंने कलकत्ता और पटना में मुसलिम लड़कियों के लिए स्कूल खोले।,కలకత్తా మరియు పాట్నాలో ముస్లిం బాలికల కోసం పాఠశాలలను ప్రారంభించిన బేగం రుకేయా సఖావత్ హుస్సేన్ కూడా ఈ యుగంలో ప్రభావవంతమైన మహిళ.
+वह रूढिवादी विचारों की कट संस्कृत की महान विद्वान पंडिता रमाबाई का मानना था कि हिंदू धर्म महिलाओं का दमन करता है।,"సనాతన ఆలోచనల కోత, గొప్ప సంస్కృత పండితుడు పండితా రమాబాయి, హిందూ మతం మహిళలను అణచివేస్తుందని నమ్మాడు."
+उन्होंने ऊँची जातियों की हिंदू महिलाओं की दुर्दशा पर एक किताब भी लिखी थी।,ఉన్నత కుల హిందూ మహిళల దుస్థితిపై ఆమె ఒక పుస్తకం రాశారు.
+उन्होंने पूना में एक विधवागृह की स्थापना की जहाँ ससुराल वालों के हाथों अत्याचार झेल रही महिलाओं को पनाह दी जाती थी।,"అతను పూనాలో ఒక వితంతువు ఇంటిని స్థాపించాడు, అక్కడ అత్తమామల చేతిలో హింసించబడిన మహిళలు ఆశ్రయం పొందారు."
+वहाँ महिलाओं को ऐसी चीज़ें सिखाई जाती थीं जिनके सहारे वे अपनी रोज़ी-रोटी चला सकें।,అక్కడ మహిళలు తమ జీవనోపాధిని నడపగలిగే సహాయంతో ఇలాంటివి నేర్పించారు.
+ज़ाहिर है कि इन सब बातों से रूढिवादी खेमे के लोग काफ़ी आग-बबूला हुए।,సాంప్రదాయిక శిబిరంలోని ప్రజలు ఈ విషయాలన్నిటినీ చాలా ఆగ్రహించారు.
+"उदाहरण के लिए, बहुत सारे हिंदू राष्ट्रवादियों को लगने लगा था कि हिंदू महिलाएँ पश्चिमी तौर-तरीके अपना रही हैं जिससे हिंदू संस्कृति भ्रष्ट होगी और पारिवारिक संस्कार नष्ट हो जाएँगे।","ఉదాహరణకు, హిందూ సంస్కృతిని భ్రష్టుపట్టి, కుటుంబ ఆచారాలను నాశనం చేసే పాశ్చాత్య పద్ధతులను హిందూ మహిళలు అనుసరిస్తున్నారని చాలామంది హిందూ జాతీయవాదులు భావించడం ప్రారంభించారు."
+रूढिवादी मुसलमान भी इन बदलावों के नतीजों को लेकर चिंतित थे।,ఈ మార్పుల యొక్క పరిణామాల గురించి ఆర్థడాక్స్ ముస్లింలు కూడా ఆందోళన చెందారు.
+"जैसा कि आप देख सकते हैं, उन्‍नीसवीं सदी के आखिर तक खुद महिलाएँ भी सुधारों के लिए बढ़-चढ़ कर प्रयास करने लगी थीं।","మీరు గమనిస్తే, పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరినాటికి, స్త్రీలు సంస్కరణల కోసం కష్టపడటం ప్రారంభించారు."
+"उन्होंने किताबें लिखीं, पत्रिकाएँ निकालीं, स्कूल और प्रशिक्षण केंद्र खोले तथा महिलाओं को संगठित किया।","వారు పుస్తకాలు రాశారు, పత్రికలు తీశారు, పాఠశాలలు మరియు శిక్షణా కేంద్రాలను తెరిచారు మరియు మహిళలను ఏర్పాటు చేశారు."
+"बीसवीं सदी की शुरुआत से वे महिलाओं को मताधिकार, बेहतर स्वास्थ्य सुविधाएँ और शिक्षा के अधिकार के बारे में कानून बनवाने के लिए राजनीतिक दवाब समूह बनाने लगी थीं।","ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభం నుండి, మహిళలకు ఓటు హక్కు, మెరుగైన ఆరోగ్య సౌకర్యాలు మరియు విద్య హక్కు గురించి చట్టాలు తీసుకురావడానికి రాజకీయ ఒత్తిడి సమూహాలను ఏర్పాటు చేయడం ప్రారంభించింది."
+उनमें से कुछ महिलाओं ने 1920 के दशक के बाद विभिन्‍न प्रकार के राष्ट्रवादी और समाजवादी आंदोलनों में हिस्सा भी लिया।,"వారిలో కొందరు 1920 ల తరువాత వివిధ జాతీయవాద, సోషలిస్టు ఉద్యమాలలో కూడా పాల్గొన్నారు."
+"बीसवीं शताब्दी में, जवाहरलाल नेहरू और सुभाषचंद्र बोस जेसे नेताओं ने महिलाओं के लिए और अधिक स्वतंत्रता व समानता की माँगों का समर्थन किया।","ఇరవయ్యవ శతాబ్దంలో, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, సుభాష్ చంద్రబోస్ వంటి నాయకులు మహిళలకు మరింత స్వేచ్ఛ మరియు సమానత్వం కావాలన్న డిమాండ్‌కు మద్దతు ఇచ్చారు."
+राष्ट्रीय नेताओं ने आश्वासन दिया कि स्वतंत्रता मिलने पर सभी पुरुषों व महिलाओं को वोट डालने का अधिकार दे दिया जाएगा।,స్వేచ్ఛ పొందిన తరువాత పురుషులు మరియు మహిళలు అందరూ ఓటు వేసే హక్కును ఇస్తామని జాతీయ నాయకులు హామీ ఇచ్చారు.
+परंतु उनका आह्वान था कि जब तक स्वतंत्रता नहीं मिल जाती तब तक महिलाओं को अंग्रेज़ी राज विरोधी संघर्ष में ही ज़ोर लगाना चाहिए।,"కానీ ఆమె పిలుపు ఏమిటంటే, స్వాతంత్ర్యం పొందే వరకు, మహిళలు ఆంగ్ల వ్యతిరేక పోరాటంలో మాత్రమే పట్టుబట్టాలి."
+जाति और समाज सुधार हमने अभी जिन समाज सुधारकों का जिक्र किया है उनमें से कई जातीय गेर-बराबरी के भी विरोधी थे।,కులం మరియు సామాజిక సంస్కరణ మనం ఇప్పుడే పేర్కొన్న చాలా మంది సామాజిక సంస్కర్తలు కూడా కుల సమానత్వాన్ని వ్యతిరేకించారు.
+राममोहन रॉय ने जाति व्यवस्था की आलोचना करने वाले एक पुराने बोद्ध ग्रंथ का अनुवाद किया।,రామ్మోహున్ రాయ్ కుల వ్యవస్థను విమర్శిస్తూ పాత బౌద్ధ పుస్తకాన్ని అనువదించారు.
+प्रार्थना समाज भक्ति परंपरा का समर्थक था जिसमें सभी जातियों की आध्यात्मिक समानता पर ज़ोर दिया गया था।,"ప్రార్థన సమాజ్ భక్తి సంప్రదాయం యొక్క ప్రతిపాదకుడు, దీనిలో అన్ని కులాల ఆధ్యాత్మిక సమానత్వం నొక్కి చెప్పబడింది."
+जाति उन्मूलन के लिए काम करने के लिए बम्बई में 1840 में परमहंस मंडली का गठन किया गया।,కుల వినాశనం కోసం పని చేయడానికి 1840 లో బొంబాయిలో పరమహంస మండలి ఏర్పడింది.
+इन सुधारकों और सुधार संगठनों के सदस्यों में से बहुत सारे ऊँची जातियों के लोग थे।,ఈ సంస్కర్తలలో చాలామంది మరియు సంస్కరణ సంస్థల సభ్యులు ఉన్నత కుల ప్రజలు.
+गुप्त बैठकों में ये सुधारक भोजन और स्पर्श जैसे मामलों में जातीय कायदे-कानूनों का उल्लंघन करते थे जिससे अपने जीवन में भी जातीय पूर्वाग्रहों और बंधनों से निजात पा सकें।,"రహస్య సమావేశాలలో, ఈ సంస్కర్తలు ఆహారం మరియు స్పర్శ వంటి విషయాలలో కుల-చట్టాలను ఉల్లంఘించారు, తద్వారా వారు వారి జీవితంలో కూడా కుల పక్షపాతాలను మరియు సంకెళ్ళను వదిలించుకోవచ్చు."
+कई लोग ऐसे थे जो जाति आधारित समाज व्यवस्था में होने वाले अन्याय के विरुद्ध थे।,కుల ఆధారిత సామాజిక వ్యవస్థలో జరిగిన అన్యాయానికి వ్యతిరేకంగా చాలా మంది ఉన్నారు.
+उन्‍नीसवीं सदी में ईसाई प्रचारक आदिवासी समुदायों और “निचली ” जातियों के बच्चों के लिए स्कूल खोलने लगे थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో, క్రైస్తవ బోధకులు గిరిజన వర్గాలు మరియు ""దిగువ"" కులాల నుండి పిల్లల కోసం పాఠశాలలను తెరవడం ప్రారంభించారు."
+"इस प्रकार, इन बच्चों को बदलती दुनिया में अपना रास्ता ढूँढ़ने के नए साधन मिलने लगे थे।","ఈ విధంగా, ఈ పిల్లలు మారుతున్న ప్రపంచంలో తమ మార్గాన్ని కనుగొనటానికి కొత్త మార్గాలను కనుగొన్నారు."
+उसी समय बहुत सारे गरीब लोग शहरों में निकल रही नई नोकरियों की तलाश में गाँव छोड़कर भी जा रहे थे।,"అదే సమయంలో, నగరాల్లో కొత్త ఉద్యోగాలు వెతుకుతూ చాలా మంది పేదలు గ్రామం నుండి బయలుదేరుతున్నారు."
+नए कारखानों और नगरपालिकाओं में नई नोकरियाँ निकल रही थीं।,కొత్త కర్మాగారాలు మరియు మునిసిపాలిటీలలో కొత్త కర్మాగారాలు వస్తున్నాయి.
+अध्याय 6 में आप शहरों के विस्तार के बारे में पढ़ चुके हैं।,6 వ అధ్యాయంలో మీరు నగరాల విస్తరణ గురించి చదివారు.
+कल्पना कीजिए कि इससे मज़दूरी की कितनी माँग पैदा हुई होगी।,దీని నుండి ఎంత వేతన డిమాండ్ తలెత్తిందో ఆలోచించండి.
+"शहरों में नालियाँ बनाई जानी थीं, सड॒कें बिछनी थीं, इमारतों का निर्माण होना था और शहरों को साफ किया जाना था।","నగరాల్లో కాలువలు నిర్మించాల్సి ఉంది, రోడ్లు వేయాలి, భవనాలు నిర్మించాల్సి ఉంది, నగరాలను శుభ్రపరచాలి."
+"इसके लिए कुलियों, खुदाई करने वालों, बोझा ढोने वालों, ईंट बनाने वालों, नालियाँ साफ करने वालों, सफाईकर्मियों , पालकी ढोने वालों, रिक्शा खींचने वालों की ज़रूरत थी।","ఇందుకోసం పోర్టర్లు, ఎక్స్‌కవేటర్లు, లోడర్లు, ఇటుక తయారీదారులు, కాలువలు శుభ్రం చేశారు, స్కావెంజర్స్, సెడాన్ క్యారియర్లు, రిక్షా పుల్లర్లు అవసరమయ్యాయి."
+यह श्रम कहाँ से आया? इन कामों को सँभालने के लिए गाँवों और छोटे कस्बों के गरीब शहरों की तरफ में पढ़ चुके हैं।,"ఈ శ్రమ ఎక్కడ నుండి వచ్చింది? ఈ పనులను నిర్వహించడానికి, మేము గ్రామాల పేద నగరాలు మరియు చిన్న పట్టణాల్లో అధ్యయనం చేసాము."
+कल्पना कीजिए कि इससे मज़दूरी की कितनी माँग पैदा हुई होगी।,దీని నుండి ఎంత వేతన డిమాండ్ తలెత్తిందో ఆలోచించండి.
+"शहरों में नालियाँ बनाई जानी थीं, सड॒कें बिछनी थीं, इमारतों का निर्माण होना था और शहरों को साफ किया जाना था।","నగరాల్లో కాలువలు నిర్మించాల్సి ఉంది, రోడ్లు వేయాలి, భవనాలు నిర్మించాల్సి ఉంది, నగరాలను శుభ్రపరచాలి."
+"इसके लिए कुलियों, खुदाई करने वालों, बोझा ढोने वालों, ईंट बनाने वालों, नालियाँ साफ करने वालों, सफाईकर्मियों , पालकी ढोने वालों, रिक्शा खींचने वालों की ज़रूरत थी।","ఇందుకోసం పోర్టర్లు, ఎక్స్‌కవేటర్లు, లోడర్లు, ఇటుక తయారీదారులు, కాలువలు శుభ్రం చేశారు, స్కావెంజర్స్, సెడాన్ క్యారియర్లు, రిక్షా పుల్లర్లు అవసరమయ్యాయి."
+यह श्रम कहाँ से आया? इन कामों को सँभालने के लिए गाँवों और छोटे कस्बों के गरीब शहरों की तरफ इसके अलावा दूसरी तरह की नौकरियाँ भी सामने आ रही थीं।,"ఈ శ్రమ ఎక్కడ నుండి వచ్చింది? ఈ పనులను నిర్వహించడానికి, ఇతర రకాల ఉద్యోగాలు గ్రామాల పేద నగరాలు మరియు చిన్న పట్టణాల వైపు కూడా వస్తున్నాయి."
+उदाहरण के लिए सेना में भी लोगों की ज़रूरत बढ़ गई थी।,"ఉదాహరణకు, సైన్యంలో ప్రజల అవసరం కూడా పెరిగింది."
+अछूत माने जाने वाले महार समुदाय के बहुत सारे लोगों को महार रेजीमेंट में नौकरी मिल गई।,అంటరానివారిగా భావించే మహర్ వర్గానికి చెందిన చాలా మందికి మహర్ రెజిమెంట్‌లో ఉద్యోగాలు లభించాయి.
+दलित आंदोलन के नेता बी.आर. अम्बेडकर के पिता एक सैनिक स्कूल में ही पढ़ाते थे।,దళిత ఉద్యమ నాయకుడు అంబేద్కర్ తండ్రి మిలటరీ పాఠశాలలో బోధించేవాడు.
+समानता और न्याय की माँग उन्‍नीसवीं सदी के दूसरे हिस्से तक गैर-ब्राह्मण जातियों के भीतर से भी लोग जातीय भेदभाव के खिलाफ़ आवाज्ञ उठाने लगे थे।,సమానత్వం మరియు న్యాయం కోసం డిమాండ్ పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో బ్రాహ్మణేతర కులాల ప్రజలు కుల వివక్షకు వ్యతిరేకంగా స్వరాలు పెంచడం ప్రారంభించారు.
+उन्होंने सामाजिक समानता और न्याय की माँग करते हुए आंदोलन शुरू कर दिए थे।,"సామాజిక సమానత్వం, న్యాయం కోరుతూ వారు ఆందోళనలు ప్రారంభించారు."
+"मध्य भारत में सतनामी आंदोलन की शुरुआत घासीदास ने की, जिन्होंने चमडे का काम करने वालों को संगठित किया और उनकी सामाजिक स्थिति में सुधार के लिए आंदोलन छेड दिया।","మధ్య భారతదేశంలో సత్నామి ఉద్యమాన్ని గాసిదాస్ ప్రారంభించాడు, అతను తోలు కార్మికులను నిర్వహించి వారి సామాజిక స్థితిని మెరుగుపరిచేందుకు ఒక ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాడు."
+पूर्वी बंगाल में हरिदास ठाकुर के मतुआ पंथ ने चांडाल काश्तकारों के बीच काम किया।,తూర్పు బెంగాల్‌లోని హరిదాస్ ఠాకూర్‌కు చెందిన మాతువా పంత్ చందల్ అద్దెదారులలో పనిచేశారు.
+हरिदास ने जाति व्यवस्था को सही ठहराने वाले ब्राह्मणवादी ग्रंथों पर सवाल उठाया।,కుల వ్యవస్థను సమర్థించే బ్రాహ్మణ గ్రంథాలను హరిదాస్ ప్రశ్నించారు.
+"जिसे आज केरल कहा जाता है, वहाँ ऐझावा जाति के श्री नारायण गुरु ने अपने लोगों के बीच एकता का आदर्श रखा।",ఈ రోజు కేరళ అని పిలువబడే ఈజావా కులానికి చెందిన శ్రీ నారాయణ గురు తన ప్రజలలో ఐక్యత యొక్క ఆదర్శాన్ని ఉంచారు.
+उन्होंने जातिगत भिन्‍नता के आधार पर लोगों के बीच भेदभाव करने का विरोध किया।,కుల భేదాల ఆధారంగా ప్రజల మధ్య వివక్ష చూపడాన్ని ఆయన వ్యతిరేకించారు.
+उनके अनुसार सारी मानवता की एक ही जाति है।,"అతని ప్రకారం, మానవత్వం మొత్తం ఒకే జాతి."
+"उनका एक महत्वपूर्ण कथन था- 'औरु जाति, औरु मतम्‌, औरु देवम मनुष्यानु' (मानवता की एक जाति, एक धर्म, एक ईश्वर)।","ఆయనకు ఒక ముఖ్యమైన ప్రకటన ఉంది - 'అరు కులం, అరు మాతం, అరు దేవం మనుష్యాను' (మానవత్వం యొక్క ఒక కులం, ఒకే మతం, ఒకే దేవుడు)."
+इन सभी पंथों की स्थापना ऐसे लोगों ने की थी जो गेैर-ब्राह्मण जातियों से थे और उनके बीच ही काम करते थे।,ఈ మతాలన్నీ బ్రాహ్మణేతర కులాల వారు స్థాపించారు మరియు వారిలో పనిచేశారు.
+उन्होंने उन आदतों और तौर-तरीकों को बदलने का प्रयास किया जो प्रभुत्शशाली जातियों का अपमान करने के लिए उकसाती थीं।,ఆధిపత్య కులాలను అవమానించడానికి రెచ్చగొట్టే అలవాట్లు మరియు మార్గాలను మార్చడానికి వారు ప్రయత్నించారు.
+उन्होंने अधीनस्थ जातियों में स्वाभिमान का भाव पेदा करने का प्रयास किया।,అతను అధీన కులాలలో ఆత్మగౌరవాన్ని కలిగించడానికి ప్రయత్నించాడు.
+“निम्न जाति” नेताओं में ज्योतिराव फुले सबसे मुखर नेताओं में से थे।,"""తక్కువ కుల"" నాయకులలో, జ్యోతిరావు ఫులే చాలా స్వర నాయకులలో ఒకరు."
+1827 में जन्मे ज्योतिराव फुले ने ईसाई प्रचारकों द्वारा खोले गए स्कूलों में शिक्षा पाई थी।,1827 లో జన్మించిన జ్యోతిరావు ఫులే క్రైస్తవ బోధకులు ప్రారంభించిన పాఠశాలల్లో చదువుకున్నారు.
+बडे होने पर उन्होंने जाति आधारित समाज में फैले अन्याय के बारे में अपने विचार व्यक्त किए।,"పెద్దయ్యాక, కుల ఆధారిత సమాజంలో వ్యాపించిన అన్యాయాల గురించి ఆయన తన అభిప్రాయాలను వ్యక్తం చేశారు."
+उन्होंने ब्राह्मणों के इस दावे पर खुलकर हमला बोला कि आर्य होने के कारण वे औरों से श्रेष्ठ हैं।,ఆర్యులు కావడం వల్ల వారు ఇతరులకన్నా గొప్పవారనే బ్రాహ్మణుల వాదనను ఆయన బహిరంగంగా దాడి చేశారు.
+"फुले का तर्क था कि आर्य विदेशी थे, जो उपमहाद्वीप के बाहर से आए थे और उन्होंने इस मिट्टी के असली वारिसों - आर्यों के आने से पहले यहाँ रह रहे मूल निवासियों - को हराकर उन्हें ग़ुलाम बना लिया था।",ఆర్యులు ఉపఖండం వెలుపల నుండి వచ్చిన విదేశీయులు మరియు ఈ నేల యొక్క అసలు వారసులను ఓడించడం ద్వారా వారిని బానిసలుగా చేశారని ఫులే వాదించారు - ఆర్యులు రాకముందే ఇక్కడ నివసించిన అసలు నివాసులు.
+"जब आर्यों ने अपना प्रभुत्व स्थापित कर लिया तो वे पराजित जनता को नीच, निम्न जाति वाला मानने लगे।","ఆర్యులు తమ ఆధిపత్యాన్ని స్థాపించినప్పుడు, వారు ఓడిపోయిన ప్రజలను అణగారిన, తక్కువ కులంగా పరిగణించడం ప్రారంభించారు."
+"फुले के अनुसार, “ऊँची” जातियों का उनकी ज़मीन और सत्ता पर कोई अधिकार नहीं है : यह धरती यहाँ के देशी लोगों की, कथित निम्न जाति के लोगों की है।","ఫులే ప్రకారం, ""ఉన్నత"" కులాలకు వారి భూమి మరియు అధికారంపై అధికారం లేదు: ఈ భూమి స్వదేశీ ప్రజలకు చెందినది, దిగువ కులాలు అని పిలవబడేది."
+फुले ने दावा किया कि आर्यों के शासन से पहले यहाँ स्वर्ण युग था।,ఆర్యుల పాలనకు ముందు స్వర్ణయుగం ఉందని ఫులే పేర్కొన్నారు.
+तब योद्धा-किसान ज़मीन जोतते थे और मराठा देहात पर न्‍्यायसंगत और निष्पक्ष तरीके से शासन करते थे।,అప్పుడు యోధుడు-రైతులు భూమిని దున్నుతారు మరియు మరాఠా గ్రామీణ ప్రాంతాలను న్యాయంగా మరియు న్యాయంగా పరిపాలించారు.
+उन्होंने सुझाव दिया कि शूद्रों (श्रमिक जातियाँ) और अतिशूद्रों (अछत) को जातीय भेदभाव खत्म करने के लिए संगठित होना चाहिए।,"కుల వివక్షను అంతం చేయడానికి శూద్రులు (కార్మిక కులాలు), అతిషుద్రులు (అంటరానివారు) ఏర్పాటు చేయాలని ఆయన సూచించారు."
+फुले द्वारा स्थापित किए गए सत्यशोधक समाज नामक संगठन ने जातीय समानता के समर्थन में मुहिम चलाई।,ఫులే స్థాపించిన సత్యశోధక్ సమాజ్ అనే సంస్థ జాతి సమానత్వానికి మద్దతుగా ప్రచారం చేసింది.
+1873 में फुले ने गुलामगीरी (गुलामी) नामक एक किताब लिखी।,1873 లో ఫులే గులామ్‌గిరి (బానిసత్వం) అనే పుస్తకం రాశారు.
+इससे लगभग दस साल पहले अमेरिकी गृह युद्ध हो चुका था जिसके फलस्वरूप अमरीका में दास प्रथा खत्म कर दी गई थी।,"ఇది సుమారు పదేళ్ల క్రితం అమెరికా అంతర్యుద్ధానికి దారితీసింది, దీని ఫలితంగా అమెరికాలో బానిసత్వం రద్దు చేయబడింది."
+फुले ने अपनी पुस्तक उन सभी अमरीकियों को समर्पित की जिन्होंने गुलामों को मुक्ति दिलाने के लिए संघर्ष किया था।,ఫూలే తన పుస్తకాన్ని బానిసల విముక్తి కోసం పోరాడిన అమెరికన్లందరికీ అంకితం చేశాడు.
+इस तरह उन्होंने भारत की “निम्न” जातियों और अमरीका के काले गुलामों की दुर्दशा को एक-दूसरे से जोड़ दिया।,"ఈ విధంగా, వారు భారతదేశంలోని ""దిగువ"" కులాల దుస్థితిని మరియు అమెరికా యొక్క నల్ల బానిసలను అనుసంధానించారు."
+"जैसा कि इस उदाहरण से पता चलता है, फुले ने जाति व्यवस्था की अपनी आलोचना को सभी प्रकार की गेर-बराबरी से जोड़ दिया था।","ఈ ఉదాహరణ చూపినట్లుగా, ఫులే కుల వ్యవస్థపై తన విమర్శను అన్ని రకాల సమానత్వంతో ముడిపెట్టాడు."
+"वह “उच्च” जाति महिलाओं की दुर्दशा, मज़दूरों की मुसीबतों और “निम्न” जातियों के अपमानपूर्ण हालात के बारे में गहरे तौर पर चिंतित थे।","""ఉన్నత"" కుల మహిళల దుస్థితి, కార్మికుల కష్టాలు మరియు ""దిగువ"" కులాల అవమానకరమైన పరిస్థితి గురించి ఆయన తీవ్ర ఆందోళన చెందారు."
+जाति सुधार का यह आंदोलन बीसवीं सदी में भी पश्चिम भारत में डॉ. बी.आर. अम्बेडकर और दक्षिण में ई.वी. रामास्वामी नायकर जैसे महान दलित नेताओं के नेतृत्व में चलता रहा।,ఇరవయ్యవ శతాబ్దంలో కుల సంస్కరణ యొక్క ఈ ఉద్యమం పశ్చిమ భారతదేశంలో కూడా ఉంది. అంబేద్కర్ మరియు దక్షిణాన E.V. నాయకర్ వంటి గొప్ప దళిత నాయకుల నాయకత్వంలో రామస్వామిని కొనసాగించారు.
+मंदिरों में कौन जा सकता था? अम्बेडकर एक महार परिवार में पैदा हुए थे।,దేవాలయాలకు ఎవరు వెళ్ళగలరు? అంబేద్కర్ మహర్ కుటుంబంలో జన్మించాడు.
+बचपन में उन्होंने इस बात को बहुत नज़दीक से देखा था कि रोज़ाना की ज़िंदगी में जातीय भेदभाव और पूर्वाग्रह क्या होता है।,"తన బాల్యంలో, రోజువారీ జీవితంలో జాతి వివక్ష మరియు పక్షపాతం ఏమిటో అతను చాలా దగ్గరగా గమనించాడు."
+स्कूल में उन्हें कक्षा के बाहर ज़मीन पर पर बैठना पड़ता था।,"పాఠశాలలో, అతను తరగతి గది వెలుపల నేలపై కూర్చోవలసి వచ్చింది."
+उन्हें सवर्ण बच्चों द्वारा इस्तेमाल किए जाने वाले कि नलकों से पानी पीने की इजाज़त नहीं थी।,ఉన్నత కుల పిల్లలు ఉపయోగించే కుళాయిల నుండి నీరు త్రాగడానికి వారిని అనుమతించలేదు.
+स्कूल की पढ़ाई पूरी बी करने के बाद उन्हें उच्च अध्ययन के लिए अमरीका जाने हेतु फैलोशिप मिल गई थी।,"పాఠశాల విద్యను పూర్తి చేసిన తరువాత, ఉన్నత చదువుల కోసం అమెరికా వెళ్ళడానికి ఫెలోషిప్ వచ్చింది."
+1919 में भारत लोटने पर उन्होंने व समकालीन समाज में “उच्च” जातीय सत्ता संरचना पर काफ़ी की लिखा।,"అతను 1919 లో భారతదేశాన్ని ప్రారంభించినప్పుడు, సమకాలీన సమాజంలో ""అధిక"" జాతి శక్తి నిర్మాణంపై చాలా రాశాడు."
+शा सन्‌ 1927 में अम्बेडकर ने मंदिर प्रवेश आंदोलन शुरू न मु किया जिसमें महार जाति के लोगों ने बड़ी संख्या में हिस्सा की लिया।,"1927 లో, అంబేద్కర్ ఆలయ ప్రవేశ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించలేదు, ఇందులో మహర్ కుల ప్రజలు అధిక సంఖ్యలో పాల్గొన్నారు."
+ब्राह्मण पुजारी इस बात पर बहुत आग-बबूला हुए अर कि दलित भी मंदिर के जलाशय का पानी इस्तेमाल कर या रहे हैं।,ఆలయ జలాశయం యొక్క నీటిని దళితులు కూడా ఉపయోగిస్తున్నారనే విషయంపై బ్రాహ్మణ పూజారులు చాలా కోపంగా ఉన్నారు.
+पा 1927 से 1935 के बीच अम्बेडकर ने मंदिरों में आकर. प्रवेश के लिए ऐसे तीन आंदोलन चलाए।,పా అంబేద్కర్ 1927 మరియు 1935 మధ్య దేవాలయాలను సందర్శించారు. ప్రవేశానికి ఇలాంటి మూడు కదలికలు జరిగాయి.
+वह पूरे देश वी को दिखाना चाहते थे कि समाज में जातीय पूर्वाग्रहों की आओ जकड़ कितनी मजबूत है गैर-ब्राह्मण आंदोलन बीसवीं सदी के आरंभ में गैर-ब्राह्यण आंदोलन शुरू हुआ।,సమాజంలో జాతి పక్షపాతాల వస్త్రం ఎంత బలంగా ఉందో మొత్తం దేశానికి చూపించాలనుకున్నాడు. బ్రాహ్మణేతర ఉద్యమం ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో బ్రాహ్మణేతర ఉద్యమం ప్రారంభమైంది.
+"यह प्रयास उन गैर-ब्राह्मण जातियों का था जिन्हें शिक्षा, धन और प्रभाव हासिल हो चुका था।","ఈ ప్రయత్నం విద్య, సంపద మరియు ప్రభావాన్ని సంపాదించిన బ్రాహ్మణేతర కులాల వారు."
+उनका तर्क था कि ब्राह्मण तो उत्तर से आए उन आर्य आक्रमणकारियों के वंशज हैं जिन्होंने यहाँ के मूल निवासियों - देशी द्रविड़ नस्लों - को हराकर दक्षिणी भूभाग पर विजय हासिल की थी।,"బ్రాహ్మణులు ఉత్తరం నుండి వచ్చిన ఆర్యన్ ఆక్రమణదారుల వారసులు అని వాదించారు, వారు అసలు నివాసులను - స్థానిక ద్రావిడ జాతులను ఓడించి దక్షిణ భూభాగాన్ని జయించారు."
+उन्होंने सत्ता पर ब्राह्मणवादी दावे को भी चुनौती दी।,అధికారంపై బ్రాహ్మణ వాదనను కూడా ఆయన సవాలు చేశారు.
+पेरियार के नाम से प्रसिद्ध ई.वी. रामास्वामी नायकर एक मध्यवर्गीय परिवार में पले-बढे थे।,పెరియార్ అని పిలువబడే ప్రసిద్ధ ఈ .వీ. రామస్వామి నాకర్ మధ్యతరగతి కుటుంబంలో పెరిగాడు.
+अपने प्रारंभिक जीवन में वे संन्यासी थे और उन्होंने संस्कृत शास्त्रों का गंभीरता से अध्ययन किया था।,"తన ప్రారంభ జీవితంలో, అతను సన్యాసి మరియు సంస్కృత గ్రంథాలను తీవ్రంగా అధ్యయనం చేశాడు."
+बाद में वे कांग्रेस के सदस्य बने परंतु जब उन्होंने राष्ट्रवादियों द्वारा आयोजित की गई एक दावत में देखा कि वहाँ बेठने के लिए जातियों के हिसाब से अलग-अलग इंतज़ाम किया हुआ है तो उन्होंने हताश होकर पार्टी छोड दी।,"తరువాత అతను కాంగ్రెస్ సభ్యుడయ్యాడు, కాని కులాలు అక్కడ కూర్చోవడానికి భిన్నమైన ఏర్పాట్లు ఉన్నాయని జాతీయవాదులు ఏర్పాటు చేసిన విందులో చూసినప్పుడు, అతను నిరాశతో పార్టీని విడిచిపెట్టాడు."
+इस दावत में निम्न जातियों और उच्च जातियों के लिए अलग-अलग बैठने का इंतजाम किया गया था।,"ఈ విందులో, దిగువ కులాలు మరియు ఉన్నత కులాలకు ప్రత్యేక సీటింగ్ ఏర్పాటు చేయబడింది."
+पेरियार की समझ में आ चुका था कि “अछूतों” को अपने स्वाभिमान के लिए खुद लड़ना होगा।,"""అంటరానివారు"" తమ ఆత్మగౌరవం కోసం పోరాడవలసి ఉందని పెరియార్ అర్థం చేసుకున్నారు."
+इसी बात को ध्यान में रखते हुए उन्होंने स्वाभिमान आंदोलन शुरू किया।,దీన్ని దృష్టిలో పెట్టుకుని స్వాభిమాన్ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించారు.
+उनका कहना था कि मूल तमिल और द्रविड॒ संस्कृति के असली वाहक अछूत ही हैं जिन्हें ब्राह्मणों ने अपने अधीन कर लिया है।,అసలు తమిళ మరియు ద్రవిడ సంస్కృతి యొక్క నిజమైన వాహకాలు బ్రాహ్మణులచే లొంగిపోయిన అంటరానివాళ్ళు అని ఆయన అన్నారు.
+उनका मानना था कि सभी धार्मिक नेता और मुखिया सामाजिक विभाजनों और असमानता को ईश्वरप्रदत्त मानते हैं इसलिए सामाजिक समानता के लिए सभी धर्मों से अछूतों को खुद मुक्ति पानी होगी।,"అన్ని మత పెద్దలు మరియు అధిపతులు సామాజిక విభజనలను మరియు అసమానతలను దేవుడు ఇచ్చినట్లుగా భావిస్తారని, కాబట్టి అన్ని మతాల నుండి అంటరానివారు సామాజిక సమానత్వం కోసం వారి స్వంత మోక్షాన్ని కలిగి ఉంటారని ఆయన నమ్మాడు."
+पेरियार हिंदू वेद पुराणों के कट्टर आलोचक थे।,పెరియార్ హిందూ వేద పురాణాలను తీవ్రంగా విమర్శించారు.
+"खासतौर से मनु द्वारा रचित संहिता, थगवदगीता और रामायण के वे कटु आलोचक थे।","ముఖ్యంగా మను స్వరపరిచిన సంహిత, తగవద్గీత, రామాయణంపై ఆయన తీవ్రంగా విమర్శించారు."
+उनका कहना था कि ब्राह्मणों ने निचली जातियों पर अपनी सत्ता तथा महिलाओं पर पुरुषों का प्रभुत्व स्थापित करने के लिए इन पुस्तकों का सहारा लिया है।,"దిగువ కులాలపై తమ శక్తిని, మహిళలపై పురుషుల ఆధిపత్యాన్ని నెలకొల్పడానికి బ్రాహ్మణులు ఈ పుస్తకాలను ఉపయోగించారని ఆయన అన్నారు."
+ये दलीलें लोगों को सहज रास नहीं आईं।,ఈ వాదనలను ప్రజలు సులభంగా ఇష్టపడలేదు.
+"निम्न जातीय नेताओं के भाषणों, विचारपूर्ण लेखन और आंदोलनों से उच्च जातीय राष्ट्रवादी नेताओं के बीच कुछ आत्ममंथन और आत्मालोचना की प्रक्रिया शुरू हुई।","ఉప కుల నాయకుల ప్రసంగాలు, ఆలోచనాత్మక రచనలు మరియు కదలికలు ఉన్నత కుల జాతీయవాద నాయకులలో కొంత ఆత్మపరిశీలన మరియు ఆత్మపరిశీలనకు దారితీశాయి."
+"परंतु, रूढिवादी हिंदू समाज ने भी उत्तर में सनातन धर्म सभाओं तथा भारत धर्म महामंडल और बंगाल में ब्राह्मण सभा जैसे संगठनों के ज़रिए इन रुझानों का सख्ती से विरोध किया।","ఏదేమైనా, సనాతన ధర్మసభ మరియు ఉత్తరాన భారత్ ధర్మ మహమండల్ మరియు బెంగాల్ లోని బ్రాహ్మణ సభ వంటి సంస్థల ద్వారా సనాతన హిందూ సమాజం కూడా ఈ పోకడలను తీవ్రంగా వ్యతిరేకించింది."
+इन संगठनों का मकसद यही था कि हिंदू धर्म में जातीय ऊँच-नीच को जो महत्व दिया जाता है उस पर कोई आँच न आए।,ఈ సంస్థల లక్ష్యం హిందూ మతంలో జాతి ఉన్నత స్థాయికి ఇచ్చిన ప్రాముఖ్యతను ప్రభావితం చేయకూడదు.
+वे साबित करना चाहते थे कि इस बात को धार्मिक ग्रंथों में भी मान्यता मिली हुई है।,ఈ వాస్తవం మత గ్రంథాలలో కూడా గుర్తించబడిందని వారు నిరూపించాలనుకున్నారు.
+ओपनिवेशिक काल के बाद भी जाति के सवाल पर बहस और संघर्ष चलते रहे और ये आज भी जारी हैं।,"వలసరాజ్య అనంతర కాలం తరువాత కూడా, కులాల ప్రశ్నపై చర్చ మరియు పోరాటం కొనసాగింది మరియు ఇవి నేటికీ కొనసాగుతున్నాయి."
+"जब आप किसी कलाकृति - किसी पेंटिंग, मूर्तिशिल्प आदि - को देखते हैं तो संभवत: यह बात साफ दिखाई नहीं देती कि ज्यादातर दूसरी चीज़ों की तरह कला भी अपने चारों तरफ की दुनिया से प्रभावित होती है।","మీరు ఒక కళాకృతిని చూసినప్పుడు - పెయింటింగ్, శిల్పం మొదలైనవి - చాలా విషయాల మాదిరిగా, కళ కూడా దాని చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచం ద్వారా ప్రభావితమవుతుందని స్పష్టంగా తెలియదు."
+और संभवत: आपको ये भी नहीं लगेगा कि आप जो देखते हैं वही आपके विचारों को भी प्रभावित करता है।,మరియు మీరు చూసేది మీ ఆలోచనలను కూడా ప్రభావితం చేస్తుందని మీరు అనుకోకపోవచ్చు.
+इस अध्याय में हम देखेंगे कि औपनिवेशिक काल के दौरान दृश्य कलाओं की दुनिया में क्या बदलाव आए और ये बदलाव उपनिवेशवाद और राष्ट्रवाद के व्यापक इतिहास से किस तरह जुड़े हुए हैं।,"ఈ అధ్యాయంలో, వలసరాజ్యాల కాలంలో దృశ్య కళల ప్రపంచంలో ఏ మార్పులు సంభవించాయో మరియు ఈ మార్పులు వలసవాదం మరియు జాతీయవాదం యొక్క విస్తృతమైన చరిత్రకు ఎలా సంబంధం కలిగి ఉన్నాయో చూద్దాం."
+"ओऔपनिवेशिक शासन में कई तरह के नए कला रूपों, शैलियों, सामग्री और तकनीकों का सूत्रपात हुआ।","అనేక కొత్త కళారూపాలు, శైలులు, పదార్థాలు మరియు పద్ధతులు వలస పాలనలో ఉద్భవించాయి."
+"इन्हें भारतीय कलाकारों ने सम्ब्रताऔर जनसाधारण, दोनों हल्कों के अपने स्थानीय ग्राहकों और बाज़ार के हिसाब से अपना कर नई शक्ल दी।",భారతీయ కళాకారులు వారి స్థానిక కస్టమర్ల ప్రకారం మరియు సమాజం మరియు ప్రజల మార్కెట్ ప్రకారం వాటిని స్వీకరించడం ద్వారా వారికి కొత్త రూపాన్ని ఇచ్చారు.
+आप पाएँगे कि जिन दृश्य कलाओं को आप आज सहज स्वाभाविक मान लेते हैं उनमें से बहुत सारी कलाओं का जन्म उसी काल में हुआ था जिसका हम इस अध्याय में अध्ययन करने वाले हैं।,ఈ రోజు మీరు సహజంగా భావించే అనేక దృశ్య కళలు ఈ అధ్యాయంలో మనం అధ్యయనం చేయబోయే అదే కాలంలో జన్మించాయని మీరు కనుగొంటారు.
+"उदाहरण के लिए, बुर्जियों, मीनारों, और महराबों वाली भव्य सार्वजनिक इमारतें; कोई मनोहारी भूदृश्य, किसी तसवीर में यथार्थपरक मानव छवि या किसी देवी-देवता की तसवीर; मशीनों द्वारा असंख्य मात्रा में छापी गई तसवीरें आदि इसी तरह के उदाहरण हैं।","ఉదాహరణకు, బురుజులు, మినార్లు మరియు తోరణాలతో గొప్ప ప్రజా భవనాలు; ఒక అందమైన ప్రకృతి దృశ్యం, చిత్రంలో వాస్తవిక మానవ చిత్రం లేదా దేవత యొక్క చిత్రం; యంత్రాలు అనేక పరిమాణాలలో ముద్రించిన చిత్రాలు ఇలాంటి ఉదాహరణలు."
+इस इतिहास को समझने के लिए हम मुख्य रूप से पेंटिंग और छापे बनाने से संबंधित तकनीक में आए बदलावों पर विचार करेंगे।,"ఈ చరిత్రను అర్థం చేసుకోవడానికి, పెయింటింగ్ మరియు రైడ్ తయారీకి సంబంధించిన సాంకేతికతలో మార్పులను మేము ప్రధానంగా పరిశీలిస్తాము."
+साप्राज्यवादी युग की कलाओं के नए रूप अठारहवीं सदी से यूरोप के बहुत सारे कलाकार अंग्रेज़ व्यापारियों और शासकों के साथ भारत आने लगे थे।,"వేర్పాటువాద శకం యొక్క కొత్త కళలు పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం నుండి, యూరప్ నుండి చాలా మంది కళాకారులు బ్రిటిష్ వ్యాపారులు మరియు పాలకులతో కలిసి భారతదేశానికి రావడం ప్రారంభించారు."
+ये कलाकार चित्रकारी की नई शैलियाँ और नई परंपराएँ भी अपने साथ लाए थे।,సి ఈ కళాకారులు పెయింటింగ్ యొక్క కొత్త శైలులు మరియు కొత్త సంప్రదాయాలను కూడా వారితో తీసుకువచ్చారు.
+उन्होंने इस तरह की तसवीरें बनाईं जो यूरोप में बेहद लोकप्रिय हुईं और जिन्होंने पश्चिम में भारत की छवि गढ़ने में अहम भूमिका अदा की।,"అతను పెయింటింగ్స్‌ను సృష్టించాడు, అది ఐరోపాలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది మరియు పశ్చిమ దేశాలలో భారతదేశ ప్రతిమను నిర్మించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది."
+यूरोपीय कलाकार अपने साथ यथार्थवाद का विचार लेकर आए थे।,యూరోపియన్ కళాకారులు వాస్తవికత ఆలోచనను వారితో తీసుకువచ్చారు.
+"यह विचार इस मान्यता पर आधारित था कि कलाकारों को अपनी आँखों से चीज़ों को गौर से देखना चाहिए और उन्हें यथावत चित्रित करना चाहिए यानी, कलाकार जो बनाएँगे वह असली और जीवंत दिखना चाहिए।","కళాకారులు తమ కళ్ళతో వస్తువులను చూడాలి మరియు వాటిని ఉన్నట్లుగా చిత్రీకరించాలి, అంటే కళాకారుడు సృష్టించేది వాస్తవంగా మరియు ఉల్లాసంగా ఉండాలి అనే నమ్మకం మీద ఈ ఆలోచన రూపొందించబడింది."
+यूरोपीय कलाकार तैल चित्रों की तकनीक भी अपने साथ लाए थे।,యూరోపియన్ కళాకారులు ఆయిల్ పెయింటింగ్ యొక్క పద్ధతులను కూడా తీసుకువచ్చారు.
+इससे पहले तक भारतीय कलाकार इस तकनीक से बहुत परिचित नहीं थे।,అంతకుముందు భారతీయ కళాకారులకు ఈ టెక్నిక్ గురించి పెద్దగా తెలియదు.
+तैल चित्रों से यहाँ के कलाकारों को असली जैसी तसवीरें बनाने में काफ़ी मदद मिली।,ఆయిల్ పెయింటింగ్స్ ఇక్కడి కళాకారులకు నిజమైన చిత్రాలను రూపొందించడానికి సహాయపడ్డాయి.
+भारत आने वाले सभी यूरोपीय कलाकार एक जैसी चीज़ों से प्रभावित नहीं थे।,భారతదేశాన్ని సందర్శించే యూరోపియన్ కళాకారులందరూ ఒకే విషయాల ద్వారా ప్రభావితం కాలేదు.
+"उन्होंने जिन विषयों पर तसवीरें बनाई वे भी अलग-अलग थीं परंतु प्राय: इन तसवीरों में ब्रिटेन, उसकी संस्कृति, उसके लोगों की श्रेष्ठता पर ज़ोर दिखाई देता था।","అతను చిత్రాలను రూపొందించిన విషయాలు కూడా భిన్నంగా ఉన్నాయి, కానీ తరచుగా ఈ చిత్రాలు బ్రిటన్, దాని సంస్కృతి, ప్రజల ఆధిపత్యాన్ని నొక్కిచెప్పాయి."
+आइए साम्राज्यवादी कला के कुछ मुख्य रुझानों को देखें।,సామ్రాజ్యవాద కళలోని కొన్ని ప్రధాన పోకడలను చూద్దాం.
+मनोहारी दृश्यों की चाह एक प्रचलित साम्राज्यवादी परंपरा मनोहारी भूदृश्यों को चित्रित करने की थी।,ఒక ప్రసిద్ధ సామ్రాజ్యవాద సంప్రదాయం అందమైన ప్రకృతి దృశ్యాలను చిత్రించడానికి ఉద్దేశించబడింది.
+"यहाँ मनोहारी का कया अर्थ है? दरअसल, इस तरह की चित्रशैली में भारत को एक ऐसे अनूठे भूप्रदेश के रूप में चित्रित किया जाता था जिसकी ब्रिटिश कलाकार सैलानियों को पड़ताल करनी थी; इसका भूदृश्य ऊबड़-खाबड़ तथा जंगली, और मानवीय हाथों से अनछुआ दिखता था।","ఇక్కడ మనోహరమైన అర్థం ఏమిటి? నిజమే, అటువంటి చిత్రలేఖనంలో, బ్రిటిష్ కళాకారుల పర్యాటకులు దర్యాప్తు చేయాల్సిన ప్రత్యేకమైన భూమిగా భారతదేశం చిత్రీకరించబడింది; దాని ప్రకృతి దృశ్యం కఠినమైన మరియు అడవిగా మరియు మానవ చేతులకు తాకబడలేదు."
+टॉमस डेनियल और उनके भतीजे विलियम डेनियल इस परंपरा के सबसे प्रसिद्ध चित्रकार रहे हैं।,టోమస్ డేనియల్స్ మరియు అతని మేనల్లుడు విలియం డేనియల్స్ ఈ సంప్రదాయం యొక్క అత్యంత ప్రసిద్ధ చిత్రకారులు.
+वे 1785 में भारत आए और कलकत्ता से उत्तरी और दक्षिणी भारत की यात्रा करते हुए 7 साल तक यहाँ रहे।,అతను 1785 లో భారతదేశానికి వచ్చి కలకత్తా నుండి ఉత్తర మరియు దక్షిణ భారతదేశానికి ప్రయాణించి 7 సంవత్సరాలు ఇక్కడే ఉన్నాడు.
+उन्होंने भारत में ब्रिटेन के नवविजित प्रदेशों की कुछ बेहद आकर्षक तसवीरें बनाई हैं।,అతను భారతదేశంలో కొత్తగా స్వాధీనం చేసుకున్న బ్రిటిష్ భూభాగాల యొక్క చాలా ఆకర్షణీయమైన ఛాయాచిత్రాలను చేశాడు.
+केनवस पर बने उनके विशाल तैल चित्रों को ब्रिटेन में चुनिंदा लोगों के बीच प्रदर्शित किया जाता था।,కాన్వాస్‌పై అతని భారీ ఆయిల్ పెయింటింగ్‌లు బ్రిటన్‌లోని ఎంపిక చేసిన వారిలో ప్రదర్శించబడ్డాయి.
+उनके उत्कीर्ण चित्रों की एलबम ब्रिटेन के लोग बडे चाव से खरीदते थे क्योंकि वे ब्रिटिश साम्राज्य के बारे में जानना चाहते थे।,బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యం గురించి తెలుసుకోవాలనుకున్నందున బ్రిటిష్ వారు అతని చెక్కిన చిత్రాల ఆల్బమ్‌లను కొనుగోలు చేసేవారు.
+चित्र 2 डेनियल बंधुओं द्वारा बनाए गए नयनाभिराम चित्रों का एक बढ़िया उदाहरण है।,మూర్తి 2 డేనియల్ సోదరులు చేసిన విశాల చిత్రాలకు చక్కటి ఉదాహరణ.
+इनमें एक ज़माने की भव्य इमारतों के खंडहर दिखाई दे रहे हैं।,"వీటిలో, ఒకప్పటి అద్భుతమైన భవనాల శిధిలాలు కనిపిస్తాయి."
+ये इमारतें अतीत के वेभव की याद दिलाती हैं।,ఈ భవనాలు గత వైభవాన్ని గుర్తుకు తెస్తాయి.
+ये एक ऐसी प्राचीन सभ्यता के अवशेष हैं जो अब नष्ट हो चुकी है।,ఇవి ఇప్పుడు నాశనమైన పురాతన నాగరికత యొక్క అవశేషాలు.
+चित्र को देखकर ऐसा लगता है मानो यह पतनशील सभ्यता केवल ब्रिटिश शासन के ज़रिए ही परिवर्तन और आधुनिकता की राह पर बढ़ सकती है।,"చిత్రాన్ని చూస్తే, ఈ క్షీణిస్తున్న నాగరికత బ్రిటిష్ పాలన ద్వారా మార్పు మరియు ఆధునికత మార్గంలో మాత్రమే పెరుగుతుందని అనిపిస్తుంది."
+ब्रिटिश शासन के तहत भारत में आधुनिक सभ्यता की स्थापना का यह विचार डेनियल बंधुओं द्वारा बनाई गई अठारहवीं सदी के आखिरी दिनों के कलकत्ता की असंख्य तसवीरों में बड़े शक्तिशाली ढंग से सामने आता है।,బ్రిటీష్ పాలనలో భారతదేశంలో ఆధునిక నాగరికతను స్థాపించాలనే ఈ ఆలోచన డేనియల్ సోదరులు సృష్టించిన పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరిలో కలకత్తా యొక్క అనేక ఛాయాచిత్రాలలో చాలా శక్తివంతంగా బయటకు వచ్చింది.
+"इन तसवीरों में आप एक नया कलकत्ता बनते हुए देख सकते हैं जिसमें चोड़े रास्ते, विशाल यूरोपीय शैली की इमारतें और यातायात के नए साधन दिखाई दे रहे हैं (चित्र 3)।","ఈ చిత్రాలలో మీరు విస్తృత మార్గాలు, భారీ యూరోపియన్ శైలి భవనాలు మరియు కొత్త రవాణా విధానాలతో కొత్త కలకత్తా ఏర్పాటును చూడవచ్చు (మూర్తి 3)."
+"इसमें सड़कों पर जीवन और गहमागहमी है, इसमें नाटकीयता और उत्तेजना है।","ఇది వీధుల్లో జీవితం మరియు కీర్తిని కలిగి ఉంది, దీనికి నాటక రంగం మరియు ఉత్సాహం ఉన్నాయి."
+चित्र 2 और 3 को गौर से देखिए।,2 మరియు 3 చిత్రాలను జాగ్రత్తగా చూడండి.
+इनमें आप देख सकते हैं कि डेनियल बंधुओं ने परंपरागत भारत और ब्रिटिश शासन के अंतर्गत जीवन के बीच कितना भारी फर्क दिखाया है।,సాంప్రదాయ భారతదేశం మరియు బ్రిటిష్ పాలనలో డేనియల్ సోదరులు జీవితానికి మధ్య ఎలా పెద్ద మార్పు చేశారో వీటిలో మీరు చూడవచ్చు.
+"चित्र 2 में भारत के परंपरागत जीवन को पूर्व-आधुनिक, परिवर्तनहीन और गतिहीन दिखाया गया है।","అంజీర్ 2 భారతదేశ సాంప్రదాయ జీవితాన్ని పూర్వ-ఆధునిక, మార్పులేని మరియు నిశ్చలంగా వర్ణిస్తుంది."
+"उसमें फ़क़ीर, गाय और नदी में चलती नौकाएँ दिख रही हैं।","ఇది ఫకీర్లు, ఆవులు మరియు పడవలు నదిలో కదులుతున్నట్లు చూపిస్తుంది."
+इसके विपरीत चित्र 3 में ब्रिटिश शासन के तहत आधुनिकीकरण की छवि दिखाई देती है।,"దీనికి విరుద్ధంగా, బ్రిటిష్ పాలనలో ఆధునికీకరణ యొక్క చిత్రాన్ని 3లో చూపిస్తుంది."
+इसमें तेज़ी से होने वाले बदलावों पर जोर है।,వేగవంతమైన మార్పులకు ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది.
+प्राधिकार का चित्रण ओपनिवेशिक भारत में बेहद लोकप्रिय होने वाली एक और कला शैली रूपचित्रकारी थी।,"అధికారం యొక్క వర్ణన మరొక ఆర్ట్ స్టైల్ డ్రాయింగ్, ఇది ఒపీనియోనిక్ ఇండియాలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది."
+"ब्रिटिश और भारतीय, दोनों देशों के अमीर और ताकतवर लोग किरमिच पर अपनी छवि देखना चाहते थे।",బ్రిటీష్ మరియు భారతీయ దేశాల నుండి ధనిక మరియు శక్తివంతమైన వ్యక్తులు కిర్మిచ్లో వారి ఇమేజ్ చూడాలనుకున్నారు.
+छोटे आकार के रूपचित्र बनाने की मौजूदा भारतीय परंपरा के विपरीत औपनिवेशिक रूपचित्र आदमकद आकार के होते थे और बिलकुल सच्चे लगते थे।,"చిన్న-పరిమాణ చిత్రాలను తయారుచేసే ప్రస్తుత భారతీయ సంప్రదాయానికి భిన్నంగా, వలసరాజ్యాల నమూనాలు జీవిత పరిమాణంలో ఉన్నాయి మరియు చాలా నిజం అనిపించాయి."
+"रूप-चित्रण की यह नई शेली इस साम्राज्य की वजह से पैदा हो रही ऐश्वर्यपूर्ण जीवनशैली, धन-संपदा और रौब-दाब को दर्शाने का भी आदर्श साधन थी।","ఈ కొత్త షెల్లీ డిజైన్ ఈ సామ్రాజ్యం కారణంగా జన్మించిన ప్రజల కఠినమైన జీవనశైలి, సంపద మరియు సంపదను చూపించడానికి అనువైన సాధనం."
+"जैसे-जैसे रूपचित्रकारी लोकप्रिय होती गई, बहुत सारे यूगोपियन रूपचित्रकार लाभदायक काम की तलाश में भारत आने लगे।","కార్టోగ్రఫీ ప్రజాదరణ పొందడంతో, చాలా మంది యుగోపియన్ శిల్పులు లాభదాయకమైన పనిని వెతుక్కుంటూ భారతదేశానికి రావడం ప్రారంభించారు."
+योहान ज्ञोफनी यूरोप से आने वाले सबसे प्रसिद्ध चित्रकारों में से थे।,ఐరోపా నుండి వస్తున్న అత్యంత ప్రసిద్ధ చిత్రకారులలో యోహన్ జ్ఞానోఫని ఒకరు.
+उनका जन्म जर्मनी में हुआ था और वे बाद में इंग्लैंड जाकर बस गए थे।,అతను జర్మనీలో జన్మించాడు మరియు తరువాత ఇంగ్లాండ్లో స్థిరపడ్డాడు.
+1780 के दशक के मध्य में वे 5 साल के लिए भारत आए थे।,అతను 1780 ల మధ్యలో 5 సంవత్సరాలు భారతదేశానికి వచ్చాడు.
+चित्र 4 और 5 ज़ोफनी द्वारा बनाए गए रूपचित्र के दो उदाहरण हैं।,జోఫనీ సృష్టించిన డ్రాయింగ్‌కు గణాంకాలు 4 మరియు 5 రెండు ఉదాహరణలు.
+इनमें आप भारतीय नौकरों और औपनिवेशिक बंगलों के लंबे-चोडे लॉन को भी देख सकते हैं।,భారతీయ సేవకులు మరియు వలస బంగ్లాల పొడవైన పచ్చికను కూడా మీరు చూడవచ్చు.
+इनमें भारतीयों को दब्बू और कमतर हेसियत में दिखाया गया है।,"వీటిలో, భారతీయులు లొంగదీసుకునే మరియు తక్కువ స్థితిలో చూపించబడతారు."
+वे अपने गोरे स्वामियों की सेवा कर रहे हैं जबकि अंग्रेज़ों को श्रेष्ठतर और मालिकों के अंदाज में दिखाया गया है।,"వారు తమ శ్వేతజాతీయుల మాస్టారులకు సేవలు అందిస్తుండగా, బ్రిటీష్ వారు ఉన్నతమైనవారు మరియు స్వాధీనం చేసుకున్నవారు."
+"वे अपने कपड़ों का प्रदर्शन कर रहे हैं, शाही अंदाज में खड़े हैं या दंभपूर्वक बैठे हुए हैं और ऐश्वर्य भरा जीवन जीते हैं।","వారు తమ దుస్తులను ప్రదర్శిస్తున్నారు, రాజ శైలిలో నిలబడతారు లేదా అహంకారంతో కూర్చొని సంపన్న జీవితాన్ని గడుపుతున్నారు."
+भारतीय लोग ऐसे चित्रों के केंद्र में कभी नहीं दिखते थे।,భారతీయ ప్రజలు ఇలాంటి చిత్రాల మధ్యలో ఎప్పుడూ కనిపించలేదు.
+वे आमतोर पर धुँधली पृष्ठभूमि में ही दिखाई देते थे।,అమేటర్‌పై మసకబారిన నేపథ్యంలో వారు కనిపించారు.
+बहुत सारे भारतीय नवाब भी यूरोपीय चित्रकारों से विशाल तैल रूपचित्र बनवाने लगे थे।,చాలా మంది భారతీయ నవాబులు యూరోపియన్ చిత్రకారుల నుండి భారీ ఆయిల్ పెయింటింగ్స్ తయారు చేయడం ప్రారంభించారు.
+आप देख चुके हैं कि किस तरह अंग्रेज़ों ने भारतीय दरबारों में अपने रेज़ीडेंट तेनात किए और राजाओं की ताकत को नजरअंदाज करते हुए किस तरह वे रियासतों का शासन नियंत्रित करने लगे थे।,"రాజుల శక్తిని విస్మరించి, బ్రిటిష్ వారు తమ నివాసులను భారతీయ న్యాయస్థానాలలో ఎలా కరిగించారో మరియు వారు రాచరిక రాష్ట్రాల పాలనను ఎలా నియంత్రించడం ప్రారంభించారో మీరు చూశారు."
+कुछ नवाबों ने इस दखलअंदाजी का विरोध किया जबकि कुछ ने अंग्रेजों की राजनीतिक और सांस्कृतिक श्रेष्ठता को स्वीकार कर लिया।,"కొంతమంది నవాబులు ఈ జోక్యాన్ని వ్యతిరేకించగా, కొందరు బ్రిటిష్ వారి రాజకీయ మరియు సాంస్కృతిక ఆధిపత్యాన్ని అంగీకరించారు."
+वे अंग्रेजों के साथ मेलजोल चाहते थे और उनकी शैलियों और रुचियों को अपनाना चाहते थे।,వారు బ్రిటిష్ వారితో సాంఘికం చేసుకోవాలని మరియు వారి శైలులు మరియు ఆసక్తులను అవలంబించాలని కోరుకున్నారు.
+मोहम्मद अली ख़ान इसी तरह के एक नवाब थे।,మొహమ్మద్ అలీ ఖాన్ అలాంటి నవాబ్.
+1770 के दशक में अंग्रेज़ों के साथ हुए एक युद्ध के बाद वह ईस्ट इंडिया कंपनी की पेंशन पर आश्रित हो गए थे।,అతను 1770 లలో బ్రిటిష్ వారితో యుద్ధం తరువాత ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పెన్షన్ మీద ఆధారపడ్డాడు.
+परंतु इसके बावजूद उन्होंने टिली कैटल और जॉर्ज विलिसन नाम के दो यूरोपीय कलाकारों को अपने रूपचित्र बनाने का जिम्मा सोंपा और ये पेंटिंग्स इंग्लैंड के राजा और ईस्ट इंडिया कंपनी के निदेशकों को भेंट कीं।,"అయినప్పటికీ, అతను టిల్లీ క్యాటిల్ మరియు జార్జ్ విల్లిసన్ అనే ఇద్దరు యూరోపియన్ కళాకారులను వారి స్వంత చిత్రాలను రూపొందించడానికి పని చేశాడు మరియు ఈ చిత్రాలను ఇంగ్లాండ్ రాజు మరియు ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ డైరెక్టర్లకు సమర్పించాడు."
+नवाब मोहम्मद अली अपनी राजनीतिक सत्ता गँवा चुके थे परंतु इन रूपचित्रों में वह खुद को एक शाही और रौबीले अंदाज में देख कर खश हो सकते थे।,"నవాబ్ మొహమ్మద్ అలీ తన రాజకీయ శక్తిని కోల్పోయారు, కానీ ఈ స్కెచ్లలో అతను తనను తాను రాజ మరియు ధైర్యమైన శైలిలో చూడటం ఆనందంగా ఉంది."
+चित्र 6 में विलिसन द्वारा बनाए गए उनके चित्र को देखिए।,మూర్తి 6 లో విల్లిసన్ రూపొందించిన అతని చిత్రాన్ని చూడండి.
+आप समझ सकते हैं कि नवाब किस मुद्रा में चित्र बनवा रहे हैं और अपने शाही अंदाज को उन्होंने किस तरह दर्शाया है।,నవాబ్ ఏ కరెన్సీలో గీస్తున్నాడో మరియు అతను తన రాజ శైలిని ఎలా చూపించాడో మీరు అర్థం చేసుకోవచ్చు.
+व इतिहास को चित्रित करना साम्राज्यवादी कला की एक और श्रेणी थी जिसे “इतिहास की चित्रकारी ” कहा जाता था।,"చరిత్రను గీయడం ""చరిత్ర యొక్క చిత్రలేఖనం"" అని పిలువబడే సామ్రాజ్యవాద కళ యొక్క మరొక వర్గం."
+इस शैली के चित्रों में ब्रिटिश शाही इतिहास की विभिन्‍न घटनाओं को नाटकीय रूप से चित्रित किया जाता था।,ఈ శైలి యొక్క చిత్రాలు బ్రిటిష్ సామ్రాజ్య చరిత్ర యొక్క వివిధ సంఘటనలను నాటకీయంగా చిత్రీకరించాయి.
+अठारहवीं सदी के आखिर और उन्‍नीसवीं सदी के शुरुआती सालों में इस तरह की चित्रकारी को भारी सम्मान की नज़र से देखा जाता था और वह काफी लोकप्रिय थी।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరిలో మరియు పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో, ఇటువంటి చిత్రాలు చాలా గౌరవంగా చూడబడ్డాయి మరియు బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి."
+भारत में अंग्रेज़ों की जीत ब्रिटेन के इतिहास चित्रकारों के लिए एक उपयोगी सामग्री थी।,భారతదేశంలో బ్రిటిష్ విజయం బ్రిటిష్ చరిత్ర చిత్రకారులకు ఉపయోగకరమైన పదార్థం.
+ये चित्रकार मुसाफिरों के ब्योरों और रेखाचित्रों के आधार पर ब्रिटिश जनता को दिखाने के लिए भारत में ब्रिटिश कार्रवाइयों की सुंदर छवि तैयार करने की कोशिश करते थे।,ఈ చిత్రకారులు ప్రయాణికుల వివరణలు మరియు డ్రాయింగ్ల ఆధారంగా బ్రిటిష్ ప్రజలకు చూపించడానికి భారతదేశంలో బ్రిటిష్ చర్యల యొక్క అందమైన చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ప్రయత్నించారు.
+इन तसवीरों में भी अंग्रेज़ों का यशगान होता था।,ఈ చిత్రాలలో బ్రిటిష్ వారు కూడా యశ్గానను కలిగి ఉన్నారు.
+"उनकी सत्ता, उनकी विजय और उनकी श्रेष्ठता इन चित्रों के केंद्र में थी।","ఈ చిత్రాలకు అతని శక్తి, విజయం మరియు అతని ఆధిపత్యం ప్రధానమైనవి."
+इन इतिहास चित्रों में से एक शुरुआती चित्र 1762 में फ्रांसिस हेमेन द्वारा बनाया गया था जिसे लंदन स्थित वॉक्सहॉल गार्डन में सार्वजनिक प्रदर्शन के लिए रखा गया था (चित्र 7)।,"ఈ చరిత్ర చిత్రాలలో తొలి చిత్రాలలో ఒకటి 1762 లో ఫ్రాన్సిస్ హేమాన్ చేత తయారు చేయబడింది, దీనిని లండన్ యొక్క వోక్స్హాల్ గార్డెన్స్ (మూర్తి 7) లో ప్రజల ప్రదర్శన కోసం ఉంచారు."
+अंग्रेजों ने कुछ ही समय पहले प्लासी के युद्ध में सिराजुद्दोला को हराकर मीर जाफर को मुर्शिदाबाद का नवाब बनाया था।,ప్లాస్సీ యుద్ధంలో సిరాజ్-ఉద్-డోలాను ఓడించిన కొద్దిసేపటికే బ్రిటిష్ వారు మీర్ జాఫర్‌ను ముర్షిదాబాద్ నవాబుగా చేశారు.
+अंग्रेज़ों को यह जीत साज़िश से मिली थी और साज़िश में मदद देने वाले गद्यर मीर जाफर को नवाब का ओहदा तोहफे में दिया गया था।,కుట్ర ద్వారా బ్రిటిష్ వారు ఈ విజయాన్ని పొందారు మరియు కుట్రలో సహాయం చేసిన ప్రవక్త మీర్ జాఫర్కు నవాబ్ బహుమతిని ఇచ్చారు.
+हेमेन द्वारा बनाए गए चित्र में आक्रमण और जीत के इस दृश्य को नहीं दिखाया गया है।,ఆక్రమణ మరియు విజయం యొక్క ఈ దృశ్యం హేమెన్ చేసిన చిత్రంలో చూపబడలేదు.
+इसमें मीर जाफर और उनके सैनिकों द्वारा प्लासी के युद्ध के बाद लॉर्ड क्लाइव की अगवानी का दृश्य दिखाया गया है।,ప్లాసీ యుద్ధం తరువాత మీర్ జాఫర్ మరియు అతని సైనికులు లార్డ్ క్లైవ్ యొక్క రిసెప్షన్ దృశ్యాన్ని ఇది వర్ణిస్తుంది.
+ब्रिटिश सैनिक विजय का जश्न सेरिंगापाटम (अब श्रीरंगपटनम) के युद्ध पर आधारित बहुत सारे चित्रों में देखा जा सकता है।,బ్రిటిష్ సైనిక విజయం యొక్క వేడుకను సెరింగపటం (ఇప్పుడు శ్రీరంగపట్నం) యుద్ధం ఆధారంగా అనేక చిత్రాలలో చూడవచ్చు.
+"जैसा कि आप जानते हैं, मैसूर के टीपू सुल्तान अंग्रेज़ों के सबसे शक्तिशाली दुश्मनों में से थे।","మీకు తెలిసినట్లుగా, మైసూర్‌కు చెందిన టిప్పు సుల్తాన్ బ్రిటిష్ వారి అత్యంత శక్తివంతమైన శత్రువులలో ఒకరు."
+आखिरकार 1799 में सेरिंगापाटम की प्रसिद्ध लड़ाई में उनकी हार हो गई।,చివరికి అతను 1799 లో ప్రసిద్ధ సెరింగపటం యుద్ధంలో ఓడిపోయాడు.
+चित्र 8 में आप देख सकते हैं कि चित्रकार ने युद्ध के दृश्य को किस तरह दिखाया है।,మూర్తి 8 లో చిత్రకారుడు యుద్ధ సన్నివేశాన్ని ఎలా చిత్రీకరించాడో చూడవచ్చు.
+"इसमें अंग्रेज टुकडियाँ किले पर चारों तरफ से धावा बोल रही हैं, अंग्रेज सिपाही टीपू के सिपाहियों को टुकड़े-टुकडे कर रहे हैं, दीवारें फाँद रहे हैं, टीपू के किले के ऊपर ब्रिटिश झंडा फहरा रहे हैं।","ఇందులో బ్రిటిష్ దళాలు అన్ని వైపుల నుండి కోటపై దాడి చేస్తున్నాయి, బ్రిటిష్ సైనికులు టిప్పు సైనికులను చింపి, గోడలు చింపి, టిప్పు కోటపై బ్రిటిష్ జెండాను ఎగురవేస్తున్నారు."
+यह चित्र ज़बरदस्त उथल-पुथल और ऊर्जा से भरपूर है।,ఈ పెయింటింగ్ విపరీతమైన గందరగోళం మరియు శక్తితో నిండి ఉంది.
+यह पेंटिंग इस घटना को नाटकीय रंग में पेश करती है और अंग्रेजों की जीत का गौरवगान कर रही है।,ఈ పెయింటింగ్ ఈ సంఘటనను నాటకీయ రంగులో ప్రదర్శిస్తుంది మరియు బ్రిటిష్ వారి విజయాన్ని కీర్తిస్తోంది.
+कक साप्राज्यवादी ऐतिहासिक चित्रों ने शाही फतह की लोकस्मृतियाँ गढ़ने का भी प्रयास किया।,కాకా కమ్యూనిస్ట్ చారిత్రక చిత్రాలు కూడా రాయల్ ఫతా యొక్క జానపద జ్ఞాపకాలను రూపొందించడానికి ప్రయత్నించాయి.
+"उनकी कोशिश थी कि भारत और ब्रिटेन, दोनों जगह अंग्रेज़ों की जीत आम जनता की स्मृति में बनी रहे।",భారతదేశం మరియు బ్రిటన్ రెండింటిలోనూ బ్రిటిష్ వారు సాధించిన విజయం సాధారణ ప్రజల జ్ఞాపకార్థం ఉండాలని ఆయన ప్రయత్నం.
+उनका मानना था कि इस तरह वे अंग्रेज़ों को अजेय और सर्वशक्तिशाली साबित कर सकते हैं।,ఈ విధంగా వారు బ్రిటిష్ వారిని అజేయమని మరియు సర్వశక్తిమంతులు అని నిరూపించగలరని వారు విశ్వసించారు.
+दरबारी कलाकारों का क्‍या हुआ? जो कलाकार अब तक लघुचित्र बना रहे थे उनका क्‍या हुआ? भारतीय दरबारों में मौजूद चित्रकारों ने शाही कला की इन नई परंपराओं पर किस तरह की प्रतिक्रिया दी? विभिन्न दरबारों में हम विभिन्‍न रुझान देख सकते हैं।,కోర్టు కళాకారులకు ఏమైంది? ఇప్పటివరకు సూక్ష్మచిత్రాలను తయారుచేస్తున్న కళాకారులకు ఏమి జరిగింది? భారతీయ న్యాయస్థానాలలో ఉన్న చిత్రకారులు రాజ కళ యొక్క ఈ కొత్త సంప్రదాయాలపై ఎలా స్పందించారు? మేము వేర్వేరు కోర్టులలో వేర్వేరు పోకడలను చూడవచ్చు.
+मैसूर में टीपू सुल्तान ने न केवल जंग के मैदान में जाकर अंग्रेजों से लोहा लिया बल्कि उनकी सांस्कृतिक परंपराओं का भी विरोध किया।,"మైసూర్‌లో, టిప్పు సుల్తాన్ యుద్ధభూమికి వెళ్లి బ్రిటిష్ వారిని ఆశ్రయించడమే కాకుండా, వారి సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలను కూడా వ్యతిరేకించారు."
+वह स्थानीय परंपराओं को प्रोत्साहन देते रहे।,అతను స్థానిక సంప్రదాయాలను ప్రోత్సహిస్తూనే ఉన్నాడు.
+सेरिंगापाटम स्थित उनके महल की दीवारों पर स्थानीय कलाकारों द्वारा बनाए गए भित्ति चित्र लगे होते थे।,సెరింగపటంలోని అతని ప్యాలెస్ గోడలలో స్థానిక కళాకారులు రూపొందించిన కుడ్యచిత్రాలు ఉన్నాయి.
+चित्र 10 में इसी तरह - का एक भित्ति चित्र दिखाई दे रहा है।,పటం 10లో ఇదే విధంగా ఉండే ఒక కుడ్యచిత్రం కనిపిస్తుంది.
+इस तसवीर में 1780 में पोलिलुर में हुए उस प्रसिद्ध युद्ध का जश्न मनाया जा रहा है जिसमें टीपू और हैदर अली ने अंग्रेज फौजों को धूल चटाई थी।,"ఈ చిత్రం 1780 లో పోలిలూర్‌లో జరిగిన ప్రసిద్ధ యుద్ధాన్ని గుర్తుచేస్తుంది, దీనిలో టిప్పు మరియు హైదర్ అలీ బ్రిటిష్ దళాలను దుమ్ము దులిపారు."
+मुर्शिदाबाद के दरबार में एक अलग रुझान देखने को मिलता है।,ముర్షిదాబాద్ కోర్టులో భిన్నమైన ధోరణి కనిపిస్తుంది.
+"यहाँ, सिराजुद्देला को हराने के बाद अंग्रेजों ने नवाब की गद्दी पर अपनी कठपुतलियों को बिठा दिया था।","ఇక్కడ, సిరాజ్-ఉద్-డెల్లాను ఓడించిన తరువాత, బ్రిటిష్ వారు తమ తోలుబొమ్మలను నవాబు సింహాసనంపై ఉంచారు."
+पहले उन्होंने मीर जाफर को और उसके बाद मीर कासिम को नवाब बनाया।,మొదట అతను మీర్ జాఫర్ మరియు తరువాత మీర్ ఖాసిమ్లను నవాబ్ గా చేసాడు.
+मुर्शिदाबाद रियासत में स्थानीय लघुचित्र कलाकारों को इस बात के लिए प्रोत्साहित किया गया कि वे अंग्रेजों की अभिरुचियों और कलाशैलियों को सीखें।,"ముర్షిదాబాద్ రాచరిక రాష్ట్రంలో, స్థానిక సూక్ష్మ కళాకారులను బ్రిటిష్ వారి అభిరుచులు మరియు కళాత్మకత నేర్చుకోవాలని ప్రోత్సహించారు."
+चित्र 11 इस बात का उदाहरण है।,పటం 11 ఇందుకు ఉదాహరణ
+यह ईद के एक जुलूस की तसबीर है।,ఇది ఒక ఈద్ ఊరేగింపు లోని చిత్రం.
+अठारहवीं सदी के आखिर में एक दरबारी कलाकार द्वारा बनाई गई इस तसवीर में आप देख सकते हैं कि केसे मुर्शिदाबाद के स्थानीय लघुचित्र कलाकार यूरोपीय यथार्थवाद के तत्वों को अपनाने लगे थे।,"పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం చివరలో కోర్టు కళాకారుడు రూపొందించిన ఈ చిత్రంలో, ముర్షిదాబాద్ స్థానిక సూక్ష్మ కళాకారులు యూరోపియన్ వాస్తవికత యొక్క అంశాలను ఎలా అవలంబిస్తున్నారో మీరు చూడవచ్చు."
+इस चित्र में उन्होंने परिप्रेक्ष्य विधि का इस्तेमाल किया है जो नजदीक और दूर वाली चीज़ों के बीच दूरी का बोध देती है।,ఈ చిత్రంలో అతను సమీప మరియు దూర విషయాల మధ్య దూర భావాన్ని ఇచ్చే దృక్పథ పద్ధతిని ఉపయోగించాడు.
+चीज़ों __ को जीवंत और असली दिखाने के लिए उन्होंने रोशनी और परछाईं का इस्तेमाल किया हेै।,అతను __ సజీవంగా మరియు వాస్తవంగా కనిపించేలా చేయడానికి లైట్లు మరియు నీడలను ఉపయోగించాడు.
+ब्रिटिश सत्ता स्थापित हो जाने पर बहुत सारी स्थानीय रियासतों का प्रभाव और धन-संपत्ति समाप्त होती गई थी।,"బ్రిటిష్ అధికారం స్థాపించబడిన తరువాత, అనేక స్థానిక రాచరిక రాష్ట్రాల ప్రభావం మరియు సంపద ముగిసింది."
+अब ये दरबार ऐसी स्थिति में नहीं रह गए थे कि चित्रकारों का खर्चा उठा सकें और उन्हें दरबार की सेवा के बदले पैसा दे सकें।,ఇప్పుడు ఈ న్యాయస్థానాలు చిత్రకారుల ఖర్చులను భరించగల మరియు కోర్టు సేవకు బదులుగా డబ్బు ఇవ్వగలిగే స్థితిలో లేవు.
+ऐसे में चित्रकार अपनी रोजी-रोटी के लिए कया करते? उनमें से बहुत सारे अंग्रेजों की शरण में जाने लगे।,"అటువంటి పరిస్థితిలో, చిత్రకారులు వారి జీవనోపాధి కోసం ఏమి చేస్తారు? వారిలో చాలామంది బ్రిటిష్ వారి వద్దకు వెళ్లడం ప్రారంభించారు."
+साथ ही भारत आए अंग्रेज़ अफसरों को ये समझ में आने लगा कि उपनिवेशों में उनका जीवन वैसा नहीं है जेसा इंग्लैंड में था।,"అదే సమయంలో, భారతదేశానికి వచ్చిన బ్రిటిష్ అధికారులు కాలనీలలో వారి జీవితం ఇంగ్లాండ్‌లో ఉన్నట్లేనని అర్థం చేసుకోవడం ప్రారంభించారు."
+लिहाजा वे भी ऐसी तसवीरें बनाना चाहते थे जिनके सहारे वे भारत को समझ सकें।,కాబట్టి వారు భారతదేశాన్ని అర్థం చేసుకోగలిగే చిత్రాలను కూడా చేయాలనుకున్నారు.
+वे भारत में अपने जीवन की यादगार के तौर पर ऐसी चीज़ें चाहते थे जिन्हें पश्चिमी... दुनिया के सामने पेश कर सकें।,వారు పాశ్చాత్య ప్రపంచం ముందు ప్రదర్శించగలిగే భారతదేశంలో వారి జీవిత స్మారకం వంటి వాటిని కోరుకున్నారు.
+"इस प्रकार, हम देखते हैं कि स्थानीय... कलाकार स्थानीय पौधों और जानवरों की, ऐतिहासिक इमारतों और स्मारकों की, त्योहारों और जुलूसों की, व्यवसायों और दस्तकारी की, जाति और समुदायों की पेंटिंग्स बनाने लगे।","స్థానిక  కళాకారులు ఈ విధంగా స్థానిక మొక్కలు మరియు జంతువుల చిత్రాలు, చారిత్రక భవనాలు మరియు స్మారక చిహ్నాలు, పండుగలు మరియు ఊరేగింపులు, వ్యాపారాలు మరియు చేతిపనులు , కుల మరియు వర్గాల చిత్రాలను రూపొందించడం ప్రారంభించారు."
+ईस्ट इंडिया कंपनी के अफसर इन तसवीरों को बडे शौक से अपने संग्रह में जोड़ लेते थे।,ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ అధికారులు ఈ చిత్రాలను తమ సేకరణలకు ఎంతో మక్కువతో జతచేసేవారు.
+इन चित्रों को “कंपनी चित्रों' के नाम से जाना जाता है।,"ఈ పెయింటింగ్స్‌ను ""కంపెనీ పిక్చర్స్"" అంటారు."
+परंतु सभी कलाकार दरबारी चित्रकार नहीं थे।,కానీ కళాకారులందరూ కోర్టు చిత్రకారులు కాదు.
+वे सभी नवाबों के लिए चित्र नहीं बनाते थे।,వారు అన్ని నవాబులకు పెయింట్ చేయలేదు.
+आइए देखें कि दरबार के बाहर क्‍या चल रहा था।,కోర్టు వెలుపల ఏమి జరుగుతుందో చూద్దాం.
+"तेज़ी से बदल रहे थे, ऐसे समाज में रहने वाले कालीघाट चित्रकारों ने भी अपने आसपास की दुनिया पर ध्यान दिया और सामाजिक व राजनीतिक विषयों पर चित्र बनाने लगे।","వేగంగా మారుతూ, అటువంటి సమాజంలో నివసిస్తున్న కాళిఘాట్ చిత్రకారులు కూడా తమ చుట్టూ ఉన్న ప్రపంచంపై దృష్టి పెట్టారు మరియు సామాజిక మరియు రాజకీయ విషయాలపై గీయడం ప్రారంభించారు."
+उन्‍नीसवीं सदी के आखिर के बहुत सारे कालीघाट चित्रों में ब्रिटिश शासन के अंतर्गत सामाजिक जीवन को दर्शाया गया है।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరిలోని అనేక కలిఘాట్ చిత్రాలు బ్రిటిష్ పాలనలో సామాజిక జీవితాన్ని వర్ణిస్తాయి.
+"अपने चित्रों के माध्यम से ये कलाकार अकसर इन नए बदलावों का उपहास करते थे, अंग्रेज़ी भाषी और पश्चिमी आदतों में रँगे, साहिबों की तरह सजे, सिगरेट पीते या कुर्सियों पर बेठे लोगों के इन नए शौकों का मज़ाक उड़ाते थे।","వారి పెయింటింగ్స్ ద్వారా, ఈ కళాకారులు తరచూ ఈ కొత్త మార్పులను ఎగతాళి చేస్తారు, ఇంగ్లీష్ మాట్లాడేవారు మరియు పాశ్చాత్యీకరించబడ్డారు, సాహిబ్స్ ధరించి, సిగరెట్లు తాగారు లేదా కుర్చీలపై కూర్చున్న ఈ కొత్త వ్యక్తులను ఎగతాళి చేశారు."
+"उन्होंने पश्चिमी रंग में रँगे बाबू का मजाक उडाया, भ्रष्ट पुजारियों की आलोचना की और औरतों को घर से बाहर न निकलने की सलाह दी।","అతను పాశ్చాత్య రంగులలో రంగులద్దిన బాబును ఎగతాళి చేశాడు, అవినీతిపరులైన పూజారులను విమర్శించాడు మరియు మహిళలను ఇంటిని విడిచిపెట్టవద్దని సలహా ఇచ్చాడు."
+ये कलाकार अकसर अमीरों के खिलाफ आम आदमी के गुस्से और सामाजिक तोर-तरीकों में आ रहे आमूल बदलावों के प्रति बहुत सारे लोगों में पेदा हो रहे भय को अभिव्यक्त करते थे।,ఈ కళాకారులు తరచుగా ధనికులపై సామాన్యుల కోపాన్ని మరియు సామాజిక పద్ధతుల్లో సమూలమైన మార్పుల కోసం చాలా మంది ప్రజలు ఎదుర్కొంటున్న భయాన్ని వ్యక్తం చేసేవారు.
+कालीघाट तसवीरों में से बहुत सारी बड़ी संख्या में छापकर बाजारों में भी बेची गई।,పెద్ద సంఖ్యలో కలిఘాట్ ఛాయాచిత్రాలను ముద్రించి మార్కెట్లలో విక్రయించారు.
+शुरुआत में ये तसवीरें लकड़ी के तख्तों पर खुदाई करके बनाई जाती थीं।,"ప్రారంభంలో, ఈ పెయింటింగ్స్ చెక్క పలకలను త్రవ్వడం ద్వారా తయారు చేయబడ్డాయి."
+इन खुदे हुए ठप्पों पर स्याही लगाकर उन्हें कागज पर दबाया जाता था और इस तरह लकडी के ठप्पों से जो छापे बनते थे उन पर हाथ से रंग भर दिए जाते थे।,"ఈ చెక్కిన స్లాప్‌లపై సిరాతో కాగితంపై వాటిని నొక్కి, ఈ విధంగా చెక్క కర్రలపై చేతితో దాడులు చేశారు."
+इस तरह एक ही ठप्पे से बहुत सारी तसवीरें बनाई जा सकती थीं।,ఈ విధంగా ఒకే స్టాంప్ నుండి చాలా చిత్రాలు తయారు చేయబడతాయి.
+उन्‍नीसवीं सदी के आखिर तक भारत के विभिन्न भागों में प्रिंटिंग प्रेस लगाई जाने लगी थीं जिनमें और भी ज्यादा संख्या में चित्र छापे जा सकते थे।,"పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరి నాటికి, భారతదేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌లు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి, ఇందులో ఎక్కువ సంఖ్యలో పెయింటింగ్‌లు ముద్రించబడతాయి."
+इन तसवीरों को बाज़ार में बहुत कम कीमत पर बेचा जाता था।,ఈ చిత్రాలు మార్కెట్లో చాలా తక్కువ ధరలకు అమ్ముడయ్యాయి.
+यहाँ तक कि गरीब लोग भी उन्हें खरीद सकते थे।,పేద ప్రజలు కూడా వాటిని కొనగలిగారు.
+लोकप्रिय तसवीरें केवल गरीब ग्रामीण कालीघाट चित्रकारों द्वारा ही नहीं बनाई जा रही थीं।,జనాదరణ పొందిన చిత్రాలు పేద గ్రామీణ కాళిఘాట్ చిత్రకారులు మాత్రమే చేయలేదు.
+अकसर मध्यमवर्गीय चित्रकारों ने भी प्रिंटिंग प्रेस लगाए और बाज़ार के लिए चित्र तैयार किए।,తరచుగా మధ్యతరగతి చిత్రకారులు ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌లను కూడా ఏర్పాటు చేసి మార్కెట్ కోసం పెయింటింగ్స్‌ను తయారు చేశారు.
+"उन्हें जीवन अध्ययन, तैल चित्रकारी और छापे बनाने को नई विधियों का ब्रिटिश कला संस्थानों में प्रशिक्षण दिया जाता था।","లైఫ్ స్టడీస్, ఆయిల్ పెయింటింగ్ మరియు దాడులు చేసే కొత్త పద్ధతుల కోసం బ్రిటిష్ ఆర్ట్ ఇనిస్టిట్యూట్స్‌లో శిక్షణ పొందాడు."
+कलकत्ता आर्टस स्टूडियो उन्‍नीसवीं सदी के आखिर के कलकत्ता में स्थापित की गई सबसे सफल प्रिंटिंग प्रेसों में से एक थी।,కలకత్తా ఆర్ట్స్ స్టూడియో పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరలో కలకత్తాలో స్థాపించబడిన అత్యంత విజయవంతమైన ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌లలో ఒకటి.
+इस प्रेस में प्रसिद्ध बंगाली व्यक्तियों के साथ-साथ पौराणिक पात्रों की भी आदमकद तसवीरें बनाई जाती थीं।,"ఈ పత్రికలో, ప్రసిద్ధ బెంగాలీ వ్యక్తుల జీవిత-పరిమాణ చిత్రాలతో పాటు పౌరాణిక పాత్రలు రూపొందించబడ్డాయి."
+ये पौराणिक तसवीरें यथार्थपरक होती थीं।,ఈ పౌరాణిక చిత్రాలు వాస్తవికమైనవి.
+"इन तसवीरों की पृष्ठभूमि में आकर्षक भूदृश्य, पहाड़ियाँ, झीलें, नदियाँ और जंगल होते थे।","ఈ చిత్రాల నేపథ్యంలో ఆకర్షణీయమైన ప్రకృతి దృశ్యాలు, కొండలు, సరస్సులు, నదులు మరియు అడవులు ఉన్నాయి."
+दुकानों और सड़क पर लगीं अस्थायी दुकानों पर आपने प्रचलित केलेंडरों में हिंदू देवी-देवताओं की ऐसी बहुत सारी तसवीरें देखी होंगी।,రహదారిపై షాపులు మరియు తాత్కాలిక దుకాణాలలో ప్రబలంగా ఉన్న క్యాలెండర్లలో హిందూ దేవతల యొక్క అనేక చిత్రాలను మీరు తప్పక చూసారు.
+इन तसवीरों की विशेषता उन्‍नीसवीं सदी के आखिर में मुखर रूप से सामने आई।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివరలో ఈ చిత్రాల వర్గీకరణ తెరపైకి వచ్చింది.
+इस तरह की लोकप्रिय तसवीरें भारत के अन्य भागों में भी बनाई जा रही थीं।,ఇటువంటి ప్రసిద్ధ చిత్రాలు భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో కూడా తయారు చేయబడుతున్నాయి.
+राष्ट्रवाद के प्रचार-प्रसार के चलते प्रारंभिक बीसवीं सदी की जनसाधारण के इस्तेमाल की तसवीरों में राष्ट्रवादी संदेश दिए जाने लगे थे।,"జాతీయవాదం యొక్క ప్రచారం కారణంగా, ఇరవయ్యవ శతాబ్దం ప్రారంభంలో జాతీయవాద సందేశాలు మాస్ ఉపయోగం యొక్క చిత్రాలలో ప్రారంభించబడ్డాయి."
+इनमें से बहुत सारी तसवीरों में आप भारत माता को देवी के रूप में देख सकते हैं जो राष्ट्रीय झंडा लिए हुए होती है।,"ఈ చిత్రాలలో చాలావరకు, మీరు భారతీయ మాతను జాతీయ జెండాను మోసే దేవతగా చూడవచ్చు."
+कई तसवीरों में राष्ट्रीय नायक अपना शीश माता के चरणों में चढ़ा रहे होते हैं जबकि कुछ तसवीरों में देवी-देवता अंग्रेजों का कत्लेआम कर रहे हैं।,"చాలా చిత్రాలలో, జాతీయ వీరులు తల్లి పాదాల వద్ద తల అర్పిస్తుండగా, కొన్ని చిత్రాలలో దేవతలు బ్రిటిష్ వారిని చంపుతున్నారు."
+राष्टीय कला की चाह उन्‍नीसवीं सदी के आखिर में कला और राष्ट्रवाद के बीच और गहरा संबंध स्थापित हो गया।,పంతొమ్మిదవ శతాబ్దం చివర్లో కళ మరియు జాతీయవాదం మధ్య జాతీయ కళ పట్ల కోరిక బలపడింది.
+"अब बहुत सारे चित्रकार एक ऐसी शैली विकसित करने लगे जिसे आधुनिक और भारतीय, दोनों कसौटियों पर कसा जा सके।",ఇప్పుడు చాలా మంది చిత్రకారులు ఆధునిక మరియు భారతీయ ప్రమాణాలకు సరిపోయే శైలిని అభివృద్ధి చేయడం ప్రారంభించారు.
+राष्ट्रीय शैली को किस तरह परिभाषित किया जा सकता था? राजा रवि वर्मा की कला राजा रवि वर्मा उन शुरुआती चित्रकारों में से थे जिन्होंने आधुनिक और राष्ट्रीय कला शैली विकसित करने में योगदान दिया।,జాతీయ శైలిని ఎలా నిర్వచించవచ్చు? రాజా రవి వర్మ కళ ఆధునిక మరియు జాతీయ కళా శైలుల అభివృద్ధికి సహకరించిన తొలి చిత్రకారులలో రాజా రవివర్మ ఒకరు.
+रवि वर्मा केरल में त्रावणकोर के महाराजाओं के परिवार से थे और उन्हें राजा कहकर ही संबोधित किया जाता था।,రవివర్మ కేరళలోని ట్రావెన్కోర్ మహారాజాస్ కుటుంబానికి చెందినవాడు మరియు అతన్ని రాజుగా పిలుస్తారు.
+उन्होंने तेल चित्रकारी और यथार्थपरक जीवन अध्ययन की पश्चिमी कला पर महारत हासिल की परन्तु भारतीय पुराणों के चित्र बनाए।,"అతను ఆయిల్ పెయింటింగ్ మరియు నిజ జీవిత అధ్యయనాల యొక్క పాశ్చాత్య కళలో ప్రావీణ్యం సంపాదించాడు, కాని భారతీయ పురాణాల చిత్రాలను రూపొందించాడు."
+उन्होंने रामायण और महाभारत के अनगिनत दृश्यों को किरमिच पर उतारा।,అతను కిర్మిచ్‌లో రామాయణం మరియు మహాభారతం యొక్క లెక్కలేనన్ని సన్నివేశాలను ల్యాండ్ చేశాడు.
+"बम्बई प्रेज़ीडेंसी की अपनी यात्रा के दोरान उन्होंने पौराणिक कहानियों को जिस तरह मंच पर देखा था, उसी से प्रेरणा लेकर उन्होंने ये नाटकीय दृश्य बनाए थे।","బాంబే ప్రెసిడెన్సీ సందర్శనలో, అతను వేదికపై పౌరాణిక కథలను చూసిన తీరుతో ప్రేరణ పొందిన ఈ నాటకీయ దృశ్యాలను సృష్టించాడు."
+1880 के दशक से रवि वर्मा के पौराणिक चित्र भारतीय राजे-रजवाड़ों और कला संग्राहकों के बीच जुनून की हद तक लोकप्रिय हो चुके थे।,"1880 ల నుండి, రవివర్మ యొక్క పౌరాణిక చిత్రాలు భారతీయ రాయల్టీ మరియు ఆర్ట్ కలెక్టర్లలో అభిరుచికి ఎంతగానో ప్రాచుర్యం పొందాయి."
+राजाओं ने अपने महलों की दीवारें रवि वर्मा के चित्रों से पाट दी थीं।,రాజులు తమ రాజభవనాల గోడలను రవివర్మ చిత్రాలతో నింపారు.
+इस तरह के चित्रों के प्रति गहरे आकर्षण को देखते हुए रवि वर्मा ने एक चित्र निर्माण टोली बनायी और बम्बई के बाहरी छोर पर एक प्रिंटिंग प्रेस लगाने का फेसला किया।,అటువంటి చిత్రాల పట్ల ఉన్న లోతైన మోహాన్ని చూసిన రవివర్మ ఒక పెయింటింగ్ బృందాన్ని సృష్టించి బొంబాయి బయటి అంచున ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌ను ఏర్పాటు చేశాడు.
+यहाँ उनके धार्मिक चित्रों की रंगीन प्रतियाँ बडी संख्या में बनाई जाने लगीं।,అతని మత చిత్రాల రంగురంగుల కాపీలు ఇక్కడ పెద్ద సంఖ్యలో తయారు చేయడం ప్రారంభించాయి.
+अब आम लोग भी उनकी सस्ती तसवीरों को खरीद सकते थे।,ఇప్పుడు సాధారణ ప్రజలు తమ చౌకైన చిత్రాలను కూడా కొనుగోలు చేయవచ్చు.
+राष्ट्रीय कला की भिन्‍न छवि बंगाल में राष्ट्रवादी कलाकारों का एक नया समूह रवीन्द्रनाथ टैगोर के भतीजे अबनिंद्रनगाथ टैगोर (1871-1951) के इर्द-गिर्द जुटने लगा।,జాతీయ కళ యొక్క విభిన్న చిత్రం బెంగాల్‌లోని జాతీయవాద కళాకారుల బృందం రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ మేనల్లుడు అబీందగత్ ఠాగూర్ (1871–1951) ని చుట్టుముట్టడం ప్రారంభించింది.
+इस समूह के कलाकारों ने रवि वर्मा की कला को नकल आधारित और पश्चिमी रंग-ढंग की कहकर खारिज कर दिया और ऐलान किया कि इस तरह की शैली राष्ट्र के प्राचीन मिथकों और जनश्रुतियों को चित्रित करने के लिए उपयुक्त नहीं है।,ఈ గుంపు యొక్క కళాకారులు రవివర్మ కళను కాపీ-ఆధారిత మరియు పాశ్చాత్య తరహాలో తిరస్కరించారు మరియు దేశం యొక్క ప్రాచీన పురాణాలను మరియు జానపద కథలను చిత్రీకరించడానికి అలాంటి శైలి సరైనది కాదని ప్రకటించారు.
+उनका मानना था कि पेंटिंग की असली भारतीय शैली गैर-पश्चिमी कला परंपराओं पर आधारित होनी चाहिए और उसे पूर्वी दुनिया के आध्यात्मिक तत्व को पकड़ना चाहिए।,నిజమైన భారతీయ చిత్రలేఖనం పాశ్చాత్యేతర కళా సంప్రదాయాలపై ఆధారపడి ఉండాలని మరియు తూర్పు ప్రపంచంలోని మెటాఫిజిక్‌లను సంగ్రహించాలని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+इस तरह उन्होंने तैल चित्रकारी और यथार्थपरक शैली से दूरी बनाई और लघुचित्रों की मध्यकालीन भारतीय परंपरा और अंजता की गुफाओं में बने भित्ति चित्रों की प्राचीन कला से प्रेरणा लेने लगे।,ఈ విధంగా అతను ఆయిల్ పెయింటింగ్ మరియు అధివాస్తవిక శైలి నుండి దూరమయ్యాడు మరియు మధ్యయుగ భారతీయ సంప్రదాయ సంప్రదాయ సంప్రదాయాల నుండి మరియు అంజత గుహలలోని పురాతన కుడ్యచిత్రాల నుండి ప్రేరణ పొందాడు.
+ये लोग एशियाई कला आंदोलन खड़ा करने के लिए उसी दौरान भारत की यात्रा पर आए जापानी कलाकारों से भी प्रभावित थे।,ఆసియా కళా ఉద్యమాన్ని సృష్టించడానికి అదే సమయంలో భారతదేశాన్ని సందర్శించిన జపనీస్ కళాకారులు కూడా ఈ ప్రజలను ప్రభావితం చేశారు.
+इन सालों में पनपी नई “भारतीय शैली” के कई चित्रों में हम इन विभिन्‍न चित्रात्मक तत्वों का मिश्रण देख सकते हैं।,"సంవత్సరాలుగా అభివృద్ధి చెందిన కొత్త ""భారతీయ శైలి"" యొక్క అనేక చిత్రాలలో, ఈ విభిన్న చిత్ర అంశాల మిశ్రమాన్ని మనం చూడవచ్చు."
+"उदाहरण के लिए, चित्र 25 को देखिए।","ఉదాహరణకు, పటం-25చూడండి."
+अबनिंद्रनाथ टेगोर द्वारा बनाए गए इस चित्र में राजपूत लघुचित्रों का प्रभाव देखा जा सकता हेै।,అబనీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ రూపొందించిన ఈ పెయింటింగ్‌లో రాజ్‌పుత్ సూక్ష్మ చిత్రాల ప్రభావం చూడవచ్చు.
+चित्र 26 में जापानी चित्रों का और चित्र 27 में अंजता की शैली का प्रभाव साफ दिखाई दे रहा है।,"చిత్రపటం-26లో  జపాన్ చిత్రలేఖనాల్లో, చిత్రపటం-27లో అంజాతా శైలి ప్రభావం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది."
+"एक सच्ची भारतीय शेली कैसी होनी चाहिए, यह तय करने की कोशिशें इसके बाद भी चलती रहीं।",దీని తరువాత కూడా నిజమైన భారతీయ షెల్లీని కొనసాగించాలని నిర్ణయించే ప్రయత్నాలు.
+1920 के दशक के बाद कलाकारों की एक नई पीढ़ी सामने आई जो अबनिंद्रनाथ टेगोर द्वारा स्थापित की गई कलाशैली से अलग विचार रखती थी।,అబనీంద్రనాథ్ ఠాగూర్ స్థాపించిన కళారూపానికి భిన్నమైన దృక్పథాన్ని కలిగి ఉన్న 1920 ల తరువాత కొత్త తరం కళాకారులు ఉద్భవించారు.
+इनमें से कुछ लोगों को यह कलाशैली भावनात्मक दिखाई देती थी जबकि कुछ का मानना था कि आध्यात्मिकता भारतीय संस्कृति का केंद्रीय पहलू नहीं हो सकती।,"వారిలో కొందరు ఈ శైలిని భావోద్వేగంగా చూశారు, మరికొందరు ఆధ్యాత్మికత భారతీయ సంస్కృతిలో కేంద్ర అంశం కాదని నమ్ముతారు."
+उनका मानना था कि कलाकारों को प्राचीन ग्रंथों की तसवीरें बनाने कौ बजाय असली जीवन को देखना चाहिए और प्राचीन कला रूपों की बजाय जीवित लोक कला एवं जनजातीय डिज़ाइनों से प्रेरणा लेनी चाहिए।,పురాతన గ్రంథాల చిత్రాలను రూపొందించడం కంటే కళాకారులు నిజ జీవితాన్ని చూడాలని మరియు పురాతన కళారూపాల కంటే జీవన జానపద కళ మరియు గిరిజన డిజైన్ల నుండి ప్రేరణ పొందాలని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు.
+"जैसे-जैसे यह बहस चलती रही, कला के क्षेत्र में नए आंदोलन उठे और नई-नई कलाशैलियाँ आती रहीं।","ఈ చర్చ కొనసాగుతున్నప్పుడు, కళా రంగంలో కొత్త ఉద్యమాలు పుట్టుకొచ్చాయి మరియు కొత్త కళా శైలులు వచ్చాయి."
+आइए कल्पना करें मान लीजिए कि आप चित्रकार हैं और बीसवीं सदी की शुरुआत में एक “राष्ट्रीय ” चित्र शेली विकसित करने का प्रयास कर रहे हैं।,"మీరు ఒక చిత్రకారుడిని అనుకోండి మరియు ఇరవయ్యో శతాబ్దం ప్రారంభంలో ఒక ""జాతీయ"" చిత్తరువు షెల్లీని అభివృద్ధి చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు."
+इस अध्याय में जिन तत्वों पर चर्चा की गई है उनमें से आप किन-किन को अपनी शैली में शामिल करेंगे? अपने चयन की वजह भी बताए।,ఈ అధ్యాయంలో చర్చించిన అంశాలలో వేటిని మీరు మీ శైలిలో చేరుస్తారు? మీరు ఎంపిక చేయడానికి గల కారణాలను కూడా వివరించండి.
+यह देश और इसके सारे संसाधन और इसकी सारी व्यवस्था उन सभी के लिए है।,ఈ దేశం మరియు దాని యొక్క అన్ని వనరులు మరియు దాని యొక్క అన్ని వ్యవస్థలు వారందరికీ ఉన్నాయి.
+"इस जवाब के साथ ये अहसास भी सामने आया कि अंग्रेज़ भारत के संसाधनों व यहाँ के लोगों की ज़िद्गी पर कब्जा जमाए हुए हैं और जब तक यह नियंत्रण खत्म नहीं होता, भारत यहाँ के लोगों का, भारतीयों का नहीं हो सकता।","ఈ సమాధానంతో బ్రిటిష్ వారు భారతదేశం యొక్క వనరులను మరియు ఇక్కడి ప్రజల జీవితాన్ని స్వాధీనం చేసుకుంటున్నారని మరియు ఈ నియంత్రణ ముగిసే వరకు, భారతదేశం ప్రజలకు మరియు భారతీయులకు చెందినది కాదని గ్రహించారు."
+यह चेतना 1850 के बाद बने राजनीतिक संगठनों में साफ दिखाई देने लगी थी।,ఈ స్పృహ 1850 తరువాత ఏర్పడిన రాజకీయ సంస్థలలో స్పష్టంగా కనిపించింది.
+1870 और 1880 के दशकों में बने राजनीतिक संगठनों में यह चेतना और गहरी हो चुकी थी।,1870 మరియు 1880 లలో ఏర్పడిన రాజకీయ సంస్థలలో ఈ స్పృహ మరింత పెరిగింది.
+इनमें से ज्यादतर संगठनों की बागडोर वकील आदि अंग्रेज़ी शिक्षित पेशेवरों के हाथों में थी।,ఈ సంస్థలలో ఎక్కువ భాగం న్యాయవాదులు మరియు ఆంగ్ల విద్యావంతులైన నిపుణుల చేతుల్లోనే పెంచబడ్డాయి.
+"पूना सार्वजनिक सभा, इंडियन एसोसिएशन, मद्रास महाजन सभा, बॉम्बे रेज़ीडेंसी एसोसिएशन और भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस आदि इस तरह के प्रमुख संगठन थे।","పూనా సర్వజానిక్ సభ, ఇండియన్ అసోసియేషన్, మద్రాస్ మహాజన్ సభ, బొంబాయి రెసిడెన్సీ అసోసియేషన్ మరియు ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ మొదలైనవి అటువంటి ప్రముఖ సంస్థలు."
+“पूना सार्वजनिक सभा” नाम को गौर से देखिए।,"""పూనా సర్వజానిక్ సభ"" పేరును దగ్గరగా చూడండి."
+"“सार्वजनिक” का मतलब होता है “सब लोगों का या सबके लिए” (सर्व-सभी , जनिक-लोगों का)।","""పబ్లిక్"" అంటే ""అందరికీ లేదా అందరికీ"" (అందరికీ, ప్రజలందరికీ)."
+हालांकि इनमें से बहुत सारे संगठन देश के खास हिस्सों में काम कर रहे थे लेकिन वे अपने लक्ष्य को भारत के सभी लोगों का लक्ष्य बताते थे।,"ఈ సంస్థలు చాలా దేశంలోని నిర్దిష్ట ప్రాంతాల్లో పనిచేస్తున్నప్పటికీ, వారు తమ లక్ష్యాన్ని భారత ప్రజలందరి లక్ష్యంగా వర్ణించేవారు."
+"उनके मुताबिक, उनके लक्ष्य किसी खास इलाके, समुदाय या वर्ग के लक्ष्य नहीं थे।","అతని ప్రకారం, అతని లక్ష్యాలు ఒక నిర్దిష్ట ప్రాంతం, సంఘం లేదా తరగతి లక్ష్యాలు కాదు."
+वे इस सोच के साथ काम कर रहे थे कि लोग सम्प्रभु हों।,ప్రజలు సార్వభౌమాధికారంగా ఉండాలనే ఆలోచనతో ఆయన పని చేస్తున్నారు.
+सम्प्रभुता एक आधुनिक विचार और राष्ट्रवाद का बुनियादी तत्व होता है।,ఆధునిక ఆలోచన మరియు జాతీయవాదం యొక్క సార్వభౌమాధికారం ప్రాథమిక అంశం.
+ये संगठन इस धारणा से चलते थे कि भारतीय जनता को अपने मामलों के बारे में फेसले लेने की आज़ादी होनी चाहिए।,ఈ సంస్థలు తమ వ్యవహారాల గురించి నిర్ణయాలు తీసుకునే స్వేచ్ఛ భారతీయ ప్రజలకు ఉండాలి అనే నమ్మకంతో పనిచేసింది.
+1870 और 1880 के दशकों में ब्रिटिश शासन के प्रति असंतोष और ज़्यादा गहरा हुआ।,"1870 మరియు 1880 లలో, బ్రిటిష్ పాలనపై అసంతృప్తి తీవ్రమైంది."
+1878 में आर्म्स एक्ट पारित किया गया जिसके जरिए भारतीयों द्वारा अपने पास हथियार रखने का अधिकार छीन लिया गया।,"1878 లో, ఆయుధ చట్టం ఆమోదించబడింది, దీని ద్వారా భారతీయులు ఆయుధాలను ఉంచే హక్కును తొలగించారు."
+उसी साल वर्नाक्यूलर प्रेस एक्ट भी पारित किया गया जिससे सरकार की आलोचना करने वालों को चुप कराया जा सके।,"అదే సంవత్సరం వెర్నాక్యులర్ ప్రెస్ చట్టం కూడా ఆమోదించబడింది, తద్వారా ప్రభుత్వాన్ని విమర్శించేవారిని నిశ్శబ్దం చేయవచ్చు."
+इस कानून में प्रावधान था कि अगर किसी अखबार में कोई “आपत्तिजनक ' चीज छपती है तो सरकार उसकी प्रिंटिंग प्रेस सहित सारी सम्पत्ति को जब्त कर सकती है।,"ఈ చట్టం ఏదైనా ""అభ్యంతరకరమైన"" విషయం వార్తాపత్రికలో ముద్రించబడితే, ప్రభుత్వం తన ప్రింటింగ్ ప్రెస్‌తో సహా అన్ని ఆస్తులను జప్తు చేయవచ్చు."
+1883 में सरकार ने इल्बर्ट बिल लागू करने का प्रयास किया।,1883 లో ప్రభుత్వం ఇల్బర్ట్ బిల్లును అమలు చేయడానికి ప్రయత్నించింది.
+इसको लेकर काफी हंगामा हुआ।,ఈ విషయమై చాలా గందరగోళం ఏర్పడింది.
+इस विधेयक में प्रावधान किया गया था कि भारतीय न्यायाधीश भी ब्रिटिश या यूरोपीय व्यक्तियों पर मुकदमे चला सकते हैं ताकि भारत में काम करने वाले अंग्रेज़ और भारतीय न्यायाधीशों के बीच समानता स्थापित की जा सके।,భారతదేశంలో పనిచేస్తున్న ఇంగ్లీష్ మరియు భారతీయ న్యాయమూర్తుల మధ్య సమానత్వాన్ని నెలకొల్పడానికి భారత న్యాయమూర్తులు బ్రిటిష్ లేదా యూరోపియన్ వ్యక్తులను కూడా విచారించవచ్చని ఈ బిల్లు పేర్కొంది.
+जब अंग्रेजों के विरोध की वजह से सरकार ने यह विधेयक वापस ले लिया तो भारतीयों ने इस बात का काफी विरोध किया।,"బ్రిటిష్ వారి వ్యతిరేకత కారణంగా ప్రభుత్వం ఈ బిల్లును ఉపసంహరించుకున్నప్పుడు, భారతీయులు దీనికి వ్యతిరేకంగా నిరసన వ్యక్తం చేశారు."
+इस घटना से भारत में अंग्रेजों के असली रवेये का पता चलता था।,ఈ సంఘటన భారతదేశంలో బ్రిటీష్ వారి నిజమైన కోపాన్ని వెల్లడించింది.
+पढ़े-लिखे भारतीयों के एक अखिल भारतीय संगठन की ज़रूरत 1880 से ही महसूस की जा रही थी परन्तु इल्बर्ट विधेयक ने इस चाह को और गहरा कर दिया था।,"విద్యావంతులైన భారతీయుల అఖిల భారత సంస్థ యొక్క ఆవశ్యకత 1880 నుండి అనుభవించబడుతోంది, కాని ఇల్బర్ట్ బిల్లు ఈ కోరికను మరింత పెంచుకుంది."
+1885 में देश भर के 72 प्रतिनिधियों ने बम्बई में सभा करके भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की स्थापना का फेसला लिया।,"1885 లో, దేశవ్యాప్తంగా 72 మంది ప్రతినిధులు బొంబాయిలో సమావేశమై భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ఏర్పాటు చేయాలని నిర్ణయించుకున్నారు."
+"संगठन के प्रारम्भिक नेता - दादा भाई नोरोजी, फिरोजशाह मेहता, बदरूद्दीन तैयब जी, डब्ल्यू, सी. बेनर्जी , सुरेन्द्रनाथ बैनर्जी , रोमेशचन्द्र दत्त, एस. सुब्रमण्यम अयूयर एवं अन्य - प्राय: बम्बई और कलकत्ता के ही थे।","సంస్థ యొక్క ప్రారంభ నాయకులు - దాదా భాయ్ నోరోజీ, ఫిరోజేషా మెహతా, బద్రుద్దీన్ త్యాబ్జీ, డబ్ల్యూ., సి. బెనర్జీ, సురేంద్రనాథ్ బెనర్జీ, రోమేష్ చంద్ర దత్, ఎస్.కె. సుబ్రమణ్యం అయ్యర్ మరియు ఇతరులు - తరచుగా బొంబాయి మరియు కలకత్తాకు చెందినవారు."
+नोरोजी व्यवसायी और प्रचारक थे।,నోరోజీ ఒక వ్యాపారవేత్త మరియు ప్రచారకర్త.
+वे लंदन में रहते थे और कुछ समय के लिए ब्रिटिश संसद के सदस्य भी रहे।,అతను లండన్లో నివసించాడు మరియు కొంతకాలం బ్రిటిష్ పార్లమెంటు సభ్యుడు కూడా.
+उन्होंने युवा राष्ट्रवादियों का मार्गदर्शन किया।,అతను యువ జాతీయవాదులకు మార్గనిర్దేశం చేశాడు.
+"सेवानिवृत्त ब्रिटिश अफसर ए,ओ.हयूम ने भी विभिन क्षेत्रों के भारतीयों को निकट लाने में अहम भूमिका अदा की।","రిటైర్డ్ బ్రిటిష్ అధికారి ఎ, ఓ. హ్యూమ్ కూడా వివిధ ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన భారతీయులను దగ్గరకు తీసుకురావడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు."
+उभरता हुआ राष्ट्र अकसर कहा जाता है कि अपने पहले बीस सालों में कांग्रेस अपने उद्देश्य और तरीकों के लिहाज़् से “मध्यमार्गी” पार्टी थी।,"అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశం తరచుగా దాని మొదటి ఇరవై ఏళ్ళలో, కాంగ్రెస్ దాని ప్రయోజనం మరియు పద్ధతుల పరంగా ""మితవాద పార్టీ"" అని చెప్పబడింది."
+इस दौरान कांग्रेस ने सरकार और शासन में भारतीयों को और ज़्यादा जगह दिए जाने के लिए आवाज्ञ उठाई।,"ఈ సమయంలో, ప్రభుత్వ మరియు పాలనలో భారతీయులకు ఎక్కువ స్థలం ఇవ్వాలని కాంగ్రెస్ గొంతు పెంచింది."
+"कांग्रेस का आग्रह था कि विधान परिषदों में भारतीयों को ज़्यादा जगह दी जाए, परिषदों को ज़्यादा अधिकार दिए जाएँ और जिन प्रांतों में परिषदें नहीं हैं वहाँ उनका गठन किया जाए।","శాసనమండలిలో భారతీయులకు ఎక్కువ స్థలం ఇవ్వాలని, కౌన్సిల్‌లకు ఎక్కువ అధికారాలు ఇవ్వాలని, కౌన్సిళ్లు లేని ప్రావిన్స్‌లలో వాటిని ఏర్పాటు చేయాలని కాంగ్రెస్ కోరారు."
+कांग्रेस चाहती थी कि सरकार में भारतीयों को भी ऊँचे पद दिए जाएँ।,భారతీయులకు ప్రభుత్వంలో ఉన్నత పదవులు ఇవ్వాలని కాంగ్రెస్ కోరింది.
+इस काम के लिए उसने माँग की कि सिविल सेवा के लिए लंदन के साथ-साथ भारत में भी परीक्षा आयोजित की जाए।,ఇందుకోసం సివిల్ సర్వీసు కోసం లండన్ తో పాటు ఇండియాలో కూడా పరీక్ష నిర్వహించాలని ఆయన డిమాండ్ చేశారు.
+शासन व्यवस्था के भारतीयकरण की माँग नसलवाद के खिलाफ चल रहे आंदोलन का एक हिस्सा थी क्‍योंकि तब तक ज़्यादातर महत्वपूर्ण नौकरियों पर गोरे अफसरों का ही कब्जा था।,నాసలిజానికి వ్యతిరేకంగా కొనసాగుతున్న ఉద్యమంలో పాలన వ్యవస్థను భారతీయం చేయాలన్న డిమాండ్ అప్పటి వరకు చాలా ముఖ్యమైన ఉద్యోగాలు శ్వేతజాతీయులచే ఆక్రమించబడ్డాయి.
+अंग्रेज आमतोर पर यह मानकर चलते थे कि भारतीयों को जिम्मेदारी भरे पद नहीं दिए जा सकते।,భారతీయులకు బాధ్యతాయుతమైన పదవులు ఇవ్వలేమని బ్రిటిష్ వారు నమ్ముతారు.
+क्योंकि अंग्रेज अफसर अपने भारी-भरकम वेतन का एक बडा हिस्सा ब्रिटेन भेज देते थे इसलिए लोगों को उम्मीद थी कि भारतीयकरण से यहाँ की धन-सम्पत्ति भी कुछ हद तक भारत में रुकने लगेगी।,"బ్రిటీష్ అధికారులు తమ భారీ జీతంలో ఎక్కువ భాగాన్ని బ్రిటన్‌కు పంపించేవారు కాబట్టి, భారతీయ సంపద దాని సంపదలో కొంత భాగాన్ని భారతదేశంలో నిలిపివేస్తుందని ప్రజలు ఆశాభావం వ్యక్తం చేశారు."
+"भारतीयों की माँग थी कि न्यायपालिका को कार्यपालिका से अलग किया जाए, आर्म्स एक्ट को निरस्त किया जाए और अभिव्यक्ति व बोलने की स्वतंत्रता दी जाए।","న్యాయవ్యవస్థను ఎగ్జిక్యూటివ్ నుండి వేరుచేయాలని, ఆయుధాల చట్టాన్ని రద్దు చేయాలని, వాక్ మరియు మాటల స్వేచ్ఛను ఇవ్వాలని భారతీయులు డిమాండ్ చేశారు."
+शुरुआती सालों में कांग्रेस ने कई आर्थिक मुद्दे भी उठाए।,"ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో, కాంగ్రెస్ అనేక ఆర్థిక సమస్యలను కూడా లేవనెత్తింది."
+उसका कहना था कि भारत में ब्रिटिश शासन की वजह से ही गरीबी और अकाल पड रहे हैं।,"భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలన పేదరికం, కరువుకు కారణమవుతోందని ఆయన అన్నారు."
+बढ़ते लगान के कारण काश्तकार और ज़मींदार विपनन हो गए थे और अनाजों के भारी निर्यात की वजह से खाद्य पदार्थों का अभाव पेदा हो गया था।,అద్దె పెరుగుతున్న కారణంగా అద్దెదారు మరియు భూస్వాములు మార్కెట్ చేయబడ్డారు మరియు ధాన్యాలు భారీగా ఎగుమతి కావడం వల్ల ఆహార కొరత ఏర్పడింది.
+"कांग्रेस की माँग थी कि लगान कम किया जाए, फोजी खर्चों में कटोती की जाए और सिंचाई के लिए ज़्यादा अनुदान दिए जाएँ।","ఆదాయాన్ని తగ్గించాలని, ఖర్చులను తగ్గించాలని, నీటిపారుదల కోసం ఎక్కువ గ్రాంట్లు ఇవ్వాలని కాంగ్రెస్ డిమాండ్ చేసింది."
+"उसने नमक कर, विदेशों में भारतीय मज़दूरों के साथ होने वाले बर्ताव तथा भारतीयों के कामों में दखलअंदाजी करने वाले वन प्रशासन की वजह से वनवासियों की बढ़ती मुसीबतों के बारे में बहुत सारे प्रस्ताव पारित किए।","ఉప్పు పన్ను కారణంగా పెరుగుతున్న అటవీ నివాసుల సమస్యలు, విదేశాలలో ఉన్న భారతీయ కార్మికుల చికిత్స మరియు అటవీ పరిపాలన భారతీయుల పనిలో జోక్యం చేసుకోవడం వంటి అనేక తీర్మానాలను ఆయన ఆమోదించారు."
+"इससे पता चलता है कि पढ़े-लिखे सम्पन्न वर्ग की संस्था होते हुए भी कांग्रेस केवल पेशेवर समूहों, ज़मींदारों और उद्योगपतियों के हक में ही नहीं बोल रही थी।","విద్యావంతులైన వర్గంగా ఉన్నప్పటికీ, కాంగ్రెస్ వృత్తిపరమైన సమూహాలు, భూస్వాములు మరియు పారిశ్రామికవేత్తలకు అనుకూలంగా మాట్లాడటం లేదని ఇది చూపిస్తుంది."
+मध्यमार्गी नेता जनता को ब्रिटिश शासन के अन्यायपूर्ण चरित्र से अवगत कराना चाहते थे।,సెంట్రిస్ట్ నాయకులు బ్రిటిష్ పాలన యొక్క అన్యాయ స్వభావం గురించి ప్రజలకు తెలియజేయాలని కోరారు.
+"उन्होंने अखबार निकाले, लेख लिखे और यह साबित करने का प्रयास किया कि ब्रिटिश शासन देश को आर्थिक तबाही की और ले जा रहा है।","అతను వార్తాపత్రికలను తీసుకున్నాడు, వ్యాసాలు వ్రాసాడు మరియు బ్రిటిష్ పాలన దేశంలో ఆర్థిక విధ్వంసానికి దారితీస్తుందని నిరూపించడానికి ప్రయత్నించాడు."
+उन्होंने अपने भाषणों में ब्रिटिश शासन की निंदा की और जनमत निर्माण के लिए देश के विभिन्‍न भागों में अपने प्रतिनिधि भेजे।,అతను తన ప్రసంగాలలో బ్రిటిష్ పాలనను ఖండించాడు మరియు ప్రజాభిప్రాయాన్ని సృష్టించడానికి తన ప్రతినిధులను దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలకు పంపాడు.
+लेकिन मध्यमार्गियों को ये भी लगता था कि अंग्रेज़ स्वतंत्रता व न्याय के आदर्शो का सम्मान करते हैं इसलिए वे भारतीयों की न्‍्यायसंगत माँगों को स्वीकार कर लेंगे।,"కానీ మధ్యతరగతి వారు బ్రిటిష్ వారు స్వేచ్ఛ మరియు న్యాయం యొక్క ఆదర్శాలను గౌరవిస్తారని భావించారు, కాబట్టి వారు భారతీయుల న్యాయమైన డిమాండ్లను అంగీకరిస్తారు."
+"लिहाजा, कांग्रेस का मानना था कि सरकार को भारतीयों की भावना से अवगत कराया जाना चाहिए।","అందువల్ల, భారతీయుల మనోభావాల గురించి ప్రభుత్వానికి అవగాహన కల్పించాలని కాంగ్రెస్ అభిప్రాయపడింది."
+“स्वतंत्रता हमारा जन्मसिद्ध अधिकार है” 1890 के दशक तक बहुत सारे लोग कांग्रेस के राजनीतिक तौर-तरीकों पर सवाल खड़ा करने लगे थे।,"""స్వేచ్ఛ మా జన్మహక్కు"" 1890 ల నాటికి చాలా మంది కాంగ్రెస్ రాజకీయ మార్గాలను ప్రశ్నిస్తున్నారు."
+"बंगाल, पंजाब और महाराष्ट्र में बिपिनचंद्र पाल, बाल गंगाधार तिलक और लाला लाजपत राय जेसे नेता ज़्यादा आमूल परिवर्तनवादी उद्देश्य और पद्धतियों के अनुरूप काम करने लगे थे।","బెంగాల్, పంజాబ్ మరియు మహారాష్ట్రలలో, బిపిన్‌చంద్ర పాల్, బాల్ గంగాధర్ తిలక్ మరియు లాలా లాజ్‌పత్ రాయ్ వంటి నాయకులు మరింత తీవ్రమైన లక్ష్యాలు మరియు అభ్యాసాలకు అనుగుణంగా పనిచేయడం ప్రారంభించారు."
+उन्होंने “निवेदन की राजनीति” के लिए नरमपंथियों की आलोचना की और आत्मनिर्भरता तथा रचनात्मक कामों के महत्त्व पर जोर दिया।,"అతను ""సమర్పణ రాజకీయాలు"" కోసం మితవాదులను విమర్శించాడు మరియు స్వావలంబన మరియు నిర్మాణాత్మక పని యొక్క ప్రాముఖ్యతను నొక్కి చెప్పాడు."
+उनका कहना था कि लोगों को सरकार के “नेक ” इरादों पर नहीं बल्कि अपनी ताकत पर भरोसा करना चाहिए : लोगों को स्वराज के लिए लड़ना चाहिए।,"ప్రజలు ప్రభుత్వం యొక్క ""గొప్ప"" ఉద్దేశాలపై ఆధారపడకూడదని, వారి స్వంత బలం మీద ఆధారపడాలని ఆయన అన్నారు: ప్రజలు స్వరాజ్ కోసం పోరాడాలి."
+तिलक ने नारा दिया - “स्वतंत्रता मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है और मैं इसे लेकर रहँगा!” 1905 में वायसराय कर्जन ने बंगाल का विभाजन कर दिया।,"తిలక్ నినాదం ఇచ్చాడు - ""స్వేచ్ఛ నా జన్మహక్కు మరియు నేను తీసుకుంటాను!"" 1905 లో, వైస్రాయ్ కర్జన్ బెంగాల్‌ను విభజించారు."
+उस वक्‍त बंगाल ब्रिटिश भारत का सबसे बड़ा प्रांत था।,ఆ సమయంలో బ్రిటిష్ ఇండియాలో బెంగాల్ అతిపెద్ద ప్రావిన్స్.
+बिहार और उड़ीसा के कुछ भाग भी उस समय बंगाल का हिस्सा थे।,ఆ సమయంలో బీహార్ మరియు ఒరిస్సాలోని కొన్ని ప్రాంతాలు కూడా బెంగాల్‌లో భాగంగా ఉన్నాయి.
+अंग्रेजों का कहना था कि प्रशासकीय सुविधा को ध्यान में रखते हुए बंगाल का बँटवारा करना ज़रूरी था।,పరిపాలనా సౌలభ్యాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని బెంగాల్‌ను విభజించడం అవసరమని బ్రిటిష్ వారు చెప్పారు.
+परन्तु इस “प्रशासकोय सुविधा” का मतलब क्या था? इससे किसको “सुविधा” मिलने वाली थी? ज़ाहिर है इसका ताल्लुक अंग्रेज़ अफसरों और व्यापारियों के फायदे से था।,"కానీ ఈ ""పరిపాలనా సౌకర్యం"" యొక్క అర్థం ఏమిటి? దీని నుండి ""సౌకర్యం"" ఎవరు పొందబోతున్నారు? ఇది బ్రిటిష్ అధికారులు మరియు వ్యాపారవేత్తల ప్రయోజనానికి సంబంధించినది."
+लेकिन सरकार ने गैर-बंगाली इलाकों को अलग करने की बजाय उसके पूर्वी भागों को अलग करके असम में मिला दिया।,"కానీ బెంగాలీయేతర ప్రాంతాలను వేరు చేయడానికి బదులుగా, ప్రభుత్వం దాని తూర్పు భాగాలను వేరు చేసి అస్సాంలో విలీనం చేసింది."
+पूर्वी बंगाल को अलग करने के पीछे अंग्रेजों का मुख्य उद्देश्य ये रहा होगा कि बंगाली राजनेताओं के प्रभाव पर अंकुश लगाया जाए और बंगाली जनता को बाँट दिया जाए।,తూర్పు బెంగాల్ విభజన కోసం బ్రిటిష్ వారి ప్రధాన లక్ష్యం బెంగాలీ రాజకీయ నాయకుల ప్రభావాన్ని అరికట్టడం మరియు వాటిని బెంగాలీ ప్రజలకు పంపిణీ చేయడం.
+बंगाल के विभाजन से देश भर में गुस्से कौ लहर फैल गई।,బెంగాల్ విభజన దేశవ్యాప్తంగా కోపాన్ని రేకెత్తించింది.
+"मध्यमार्गी और आमूल परिवर्तनवादी, कांग्रेस के सभी धडों ने इसका विरोध किया।","మితవాద, రాడికల్, కాంగ్రెస్‌లోని అన్ని వర్గాలు దీనిని వ్యతిరేకించాయి."
+विशाल जनसभाओं का आयोजन किया गया और जुलूस निकाले गए।,భారీ బహిరంగ సభలు నిర్వహించి ఊరేగింపులు నిర్వహించారు.
+जनप्रतिरोध के नए-नए रास्ते ढूँढे गए।,ప్రజా అణచివేతకు కొత్త మార్గాలు కనుగొనబడ్డాయి.
+इससे जो संघर्ष उपजा उसे स्वदेशी आंदोलन के नाम से जाना जाता है।,దీని ఫలితంగా వచ్చిన పోరాటాన్ని స్వదేశీ ఉద్యమం అంటారు.
+यह आंदोलन बंगाल में सबसे ताकतवर था परन्तु अन्य इलाकों में भी इसकी भारी अनुगूज सुनाई दी।,"ఈ ఉద్యమం బెంగాల్‌లో అత్యంత శక్తివంతమైనది, కాని ఇది ఇతర ప్రాంతాలలో కూడా వినిపించింది."
+"उदाहरण के लिए, आंध्र के डेल्टा इलाकों में इसे वंदेमातरम्‌ आंदोलन के नाम से जाना जाता था।","ఉదాహరణకు, ఆంధ్రాలోని డెల్టా ప్రాంతాలలో దీనిని వందే మాతరం ఉద్యమం అని పిలుస్తారు."
+"स्वदेशी आंदोलन ने ब्रिटिश शासन का विरोध किया और स्वयं सहायता, स्वदेशी उद्यमों, राष्ट्रीय शिक्षा और भारतीय भाषा के उपयोग को बढावा दिया।","స్వదేశీ ఉద్యమం బ్రిటిష్ పాలనను వ్యతిరేకించింది మరియు స్వయంసేవ, స్వదేశీ సంస్థలు, జాతీయ విద్య మరియు భారతీయ భాష వాడకాన్ని ప్రోత్సహించింది."
+स्वराज के लिए आमूल परिवर्तनवादी ने जनता को लामबंद करने और ब्रिटिश संस्थानों व वस्तुओं के बहिष्कार पर ज़ोर दिया।,"స్వరాజ్ కోసం, రాడికల్ రాడికల్స్ ప్రజలను సమీకరించడం మరియు బ్రిటిష్ సంస్థలు మరియు వస్తువులను బహిష్కరించడాన్ని నొక్కిచెప్పారు."
+कुछ लोग ब्रिटिश शासन को उखाड़ फेंकने के लिए “क्रांतिकारी हिंसा” के समर्थक थे।,"కొందరు బ్రిటిష్ పాలనను పడగొట్టడానికి ""విప్లవాత్మక హింస"" ను సమర్థించారు."
+बीसवीं शताब्दी के प्रारंभिक दशकों में कई दूसरी महत्वपूर्ण घटनाएँ भी घटीं।,ఇరవయ్యో శతాబ్దం ప్రారంభ దశాబ్దాలలో అనేక ఇతర ముఖ్యమైన సంఘటనలు కూడా జరిగాయి.
+1906 में मुसलमान ज़ञमींदारों और नवाबों के एक समूह ने ढाका में ऑल इंडिया मुसलिम लीग का गठन किया।,"1906లో ఢాకాలో ముస్లిం భూస్వాములు, నవాబుల బృందం అఖిల భారత ముస్లిం లీగ్ ను ఏర్పాటు చేసింది."
+लीग ने बंगाल विभाजन का समर्थन किया।,లీగ్ బెంగాల్ విభజనకు మద్దతు ఇచ్చింది.
+लीग की माँग थी कि मुसलमानों के लिए अलग निर्वाचिका की व्यवस्था की जाए।,ముస్లింలకు ప్రత్యేక ఓటర్లు ఏర్పాటు చేయాలని లీగ్ డిమాండ్ చేసింది.
+1909 में सरकार ने यह माँग मान ली।,1909 లో ప్రభుత్వం ఈ డిమాండ్‌ను అంగీకరించింది.
+अब परिषदों में कुछ सीटें मुसलमान उम्मीदवारों के लिए आरक्षित कर दी गईं जिन्हें मुसलिम मतदाताओं द्वारा ही चुनकर भेजा जाना था।,ముస్లిం ఓటర్లు ఎన్నుకోబోయే ముస్లిం అభ్యర్థుల కోసం ఇప్పుడు కౌన్సిళ్లలో కొన్ని సీట్లు కేటాయించబడ్డాయి.
+इससे राजनेताओं में अपने धार्मिक समुदाय के लोगों को अपना राजनीतिक समर्थक बनाने का लालच पैदा हो गया।,ఇది రాజకీయ నాయకులు తమ మత వర్గాల ప్రజలను తమ రాజకీయ మద్దతుదారులుగా ఆకర్షించడానికి దారితీసింది.
+1907 में कांग्रेस टूट गई।,1907 లో కాంగ్రెస్ రద్దు చేయబడింది.
+मध्यमार्गी धड़ा बहिष्कार की राजनीति के विरुद्ध था।,మధ్యతరగతి బహిష్కరణ రాజకీయాలకు వ్యతిరేకంగా ఉంది.
+इन लोगों का मानना था कि इसके लिए बल प्रयोग की आवश्यकता होती है जो कि सही नहीं है।,"దీనికి బలప్రయోగం అవసరమని ఈ ప్రజలు విశ్వసించారు, ఇది సరైనది కాదు."
+संगठन टूटने के बाद कांग्रेस पर मध्यमार्गी का दबदबा बन गया जबकि तिलक के अनुयायी बाहर से काम करने लगे।,"సంస్థ విడిపోయిన తరువాత, కాంగ్రెస్ ఆధిపత్య మాధ్యమంగా మారింది, తిలక్ అనుచరులు బయటి నుండి పనిచేయడం ప్రారంభించారు."
+दिसंबर 1915 में दोनों खेमों में एक बार फिर एकता स्थापित हुई।,"డిసెంబర్ 1915 లో, రెండు శిబిరాల్లో మళ్ళీ ఐక్యత ఏర్పడింది."
+अगले साल कांग्रेस और मुसलिम लीग के बीच ऐतिहासिक लखनऊ समझौते पर दस्तखत हुए और दोनों संगठनों ने देश में प्रातनिधिक सरकार के गठन के लिए मिलकर काम करने का फैसला लिया।,మరుసటి సంవత్సరం కాంగ్రెస్ మరియు ముస్లిం లీగ్ మధ్య చారిత్రాత్మక లక్నో ఒప్పందం కుదిరింది మరియు దేశంలో ఒక ప్రతినిధి ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయడానికి రెండు సంస్థలు కలిసి పనిచేయాలని నిర్ణయించుకున్నాయి.
+जनराष्ट्रवाद का उदय 1919 के बाद अंग्रेजों के खिलाफ चल रहा संघर्ष धीरे-धीरे एक जनांदोलन में तब्दील होने लगा।,"ప్రజాస్వామ్యం యొక్క పెరుగుదల 1919 తరువాత, బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా పోరాటం క్రమంగా ఒక ప్రజా ఉద్యమంగా మారింది."
+"किसान, आदिवासी, विद्यार्थी और महिलाएँ बड़ी संख्या में इस आंदोलन से जुड़ते गए।","ఈ ఉద్యమంలో పెద్ద సంఖ్యలో రైతులు, గిరిజనులు, విద్యార్థులు, మహిళలు చేరారు."
+कई बार औद्योगिक मज़दूरों ने भी आंदोलन में योगदान दिया।,కొన్ని సమయాల్లో పారిశ్రామిక కార్మికులు కూడా ఈ ఉద్యమానికి తోడ్పడ్డారు.
+बीस के दशक से कुछ खास व्यावसायिक समूह भी कांग्रेस को सक्रिय समर्थन देने लगे थे।,"ఇరవైల నుండి, కొన్ని వ్యాపార వర్గాలు కూడా కాంగ్రెస్‌కు చురుకుగా మద్దతు ఇవ్వడం ప్రారంభించాయి."
+ऐसा क्‍यों हुआ? पहले विश्व युद्ध ने भारत की आर्थिक और राजनीतिक स्थिति बदल दी थी।,"ఇది ఎందుకు జరిగింది? మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం భారతదేశ ఆర్థిక, రాజకీయ పరిస్థితిని మార్చివేసింది."
+इस युद्ध की वजह से ब्रिटिश भारत सरकार के रक्षा व्यय में भारी इज़ाफा हुआ था।,ఈ యుద్ధం ఫలితంగా బ్రిటిష్ భారత ప్రభుత్వ రక్షణ వ్యయం భారీగా పెరిగింది.
+इस खर्चे को निकालने के लिए सरकार ने निजी आय और व्यावसायिक मुनाफे पर कर बढा दिया था।,"ఈ వ్యయాన్ని తొలగించడానికి, ప్రభుత్వం వ్యక్తిగత ఆదాయం మరియు వ్యాపార లాభాలపై పన్నులను పెంచింది."
+सैनिक व्यय में इज़ाफे तथा युद्धक आपूर्ति की वजह से ज़रूरी कीमतों की चीज़ों में भारी उछाल आया और आम लोगों की ज़िंदगी मुश्किल होती गई।,సైనిక వ్యయం పెరుగుదల మరియు యుద్ధ సరఫరా అత్యవసర వస్తువుల ధరలు పెరగడానికి మరియు సామాన్య ప్రజలకు జీవితాన్ని కష్టతరం చేయడానికి దారితీసింది.
+दूसरी और व्यावसायिक समूह युद्ध से बेहिसाब मुनाफा कमा रहे थे।,"రెండవది, వ్యాపార వర్గాలు యుద్ధం నుండి భారీ లాభాలను ఆర్జించాయి."
+"जेसा कि आप अध्याय 7 में देख चुके हैं, इस युद्ध में औद्योगिक वस्तुओं (जूट के बोरे, कपडे, पटरियाँ) की माँग बढ़ा दी और अन्य देशों से भारत आने वाले आयात में कमी ला दी थी।","మీరు 7 వ అధ్యాయంలో చూసినట్లుగా, ఈ యుద్ధం పారిశ్రామిక వస్తువుల (జనపనార బస్తాలు, బట్టలు, పట్టాలు) డిమాండ్‌ను పెంచింది మరియు ఇతర దేశాల నుండి భారతదేశానికి దిగుమతులను తగ్గించింది."
+"इस तरह, युद्ध के दौरान भारतीय उद्योगों का विस्तार हुआ और भारतीय व्यावसायिक समूह विकास के लिए और अधिक अवसरों की माँग करने लगे।","ఈ విధంగా, యుద్ధ సమయంలో భారతీయ పరిశ్రమలు విస్తరించాయి మరియు భారతీయ వ్యాపార సమూహాలు అభివృద్ధికి మరిన్ని అవకాశాలను కోరడం ప్రారంభించాయి."
+युद्ध ने अंग्रेज़ों को अपनी सेना बढ़ाने के लिए विवश किया।,యుద్ధం బ్రిటిష్ వారి సైన్యాన్ని పెంచమని బలవంతం చేసింది.
+एक विदेशी युद्ध की खातिर गाँवों में सिपाहियों की भर्ती के लिए दवाब डाला जाने लगा।,విదేశీ యుద్ధం కోసమే గ్రామాల్లో సైనికుల నియామకంపై ఒత్తిడి తెచ్చారు.
+बहुत सारे सिपाहियों को दूसरे देशों में युद्ध के मोर्चा पर भेज दिया गया।,చాలా మంది సైనికులను ఇతర దేశాల్లోని వార్ ఫ్రంట్‌కు పంపారు.
+इनमें से बहुत सारे सिपाही युद्ध के बाद यह समझदारी लेकर लोटे कि साम्राज्यवादी शक्तियाँ एशिया और अफ्रीका के लोगों का किस तरह शोषण कर रही हैं।,"ఈ సైనికులలో చాలామంది, యుద్ధం తరువాత, సామ్రాజ్యవాద శక్తులు ఆసియా మరియు ఆఫ్రికా ప్రజలను ఎలా దోపిడీ చేస్తున్నాయో అర్థం చేసుకున్నారు."
+फलस्वरूप ये लोग भी भारत में औपनिवेशिक शासन का विरोध करने लगे।,"ఫలితంగా, ఈ ప్రజలు భారతదేశంలో వలస పాలనను వ్యతిరేకించడం ప్రారంభించారు."
+"इसके अलावा, 1917 में रूस में क्रांति हुई इस घटना के चलते किसानों और मज़दूरों के संघर्षों का समाचार तथा समाजवादी विचार बडे पैमाने पर फैलने लगे थे जिससे भारतीय राष्ट्रवादियों को नई प्रेरणा मिलने लगी।","అదనంగా, 1917 లో రష్యాలో జరిగిన విప్లవం కారణంగా రైతులు మరియు కార్మికుల పోరాటాల వార్తలు మరియు సోషలిస్టు ఆలోచనలు పెద్ద ఎత్తున వ్యాపించటం ప్రారంభించాయి, ఇది భారత జాతీయవాదులకు కొత్త ఉత్సాహాన్ని ఇచ్చింది."
+महात्मा गांधी का आगमन इन्हीं हालात में महात्मा गांधी एक जननेता के रूप में सामने आए।,"మహాత్మా గాంధీ రాక ఈ పరిస్థితులలో, మహాత్మా గాంధీ నాయకుడిగా ఎదిగారు."
+गांधीजी 46 वर्ष की उम्र में 1915 में दक्षिण अफ्रीका से भारत लोटे थे।,గాంధీజీ 1915 లో 46 సంవత్సరాల వయసులో దక్షిణాఫ్రికా నుండి భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చారు.
+वे वहाँ पर नस्लभेदी पाबंदियों के खिलाफ अहिंसक आंदोलन चला रहे थे और अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर उनकी अच्छी मान्यता थी और लोग उनका आदर करते थे।,"అక్కడ జాత్యహంకార ఆంక్షలకు వ్యతిరేకంగా అహింసా యుత ఉద్యమం నిర్వహిస్తున్నవీరు అంతర్జాతీయంగా మంచి గుర్తింపు నిలిపారని, వారిని గౌరవించారని అన్నారు."
+"दक्षिण अफ्रीकी आंदोलनों की वजह से उन्हें हिंदू, मुसलमान, पारसी और ईसाई; गुजराती, तमिल और उत्तर भारतीय; उच्च वर्गीय व्यापारी, वकील और मज़दूर, सब तरह के भारतीयों से मिलने-जुलने का मौका मिल चुका था।","దక్షిణాఫ్రికా ఉద్యమాల కారణంగా, వారిని హిందువులు, ముస్లింలు, పార్సీలు మరియు క్రైస్తవులు నడిపించారు; గుజరాతీ, తమిళం మరియు ఉత్తర భారతీయులు; ఉన్నత తరగతి వ్యాపారవేత్తలు, న్యాయవాదులు మరియు కార్మికులు అన్ని రకాల భారతీయులను కలిసే అవకాశం పొందారు."
+महात्मा गांधी ने पहले साल पूरे भारत का दौरा किया।,మహాత్మా గాంధీ మొదటి సంవత్సరం మొత్తం భారతదేశాన్ని సందర్శించారు.
+"इस दौरान वे यहाँ के लोगों, उनकी ज़रूरतों और हालात को समझने में लगे रहे।","ఈ సమయంలో, అతను ఇక్కడి ప్రజలను, వారి అవసరాలను మరియు పరిస్థితులను అర్థం చేసుకోవడం కొనసాగించాడు."
+"उनके शुरुआती प्रयास चंपारण, खेडा और अहमदाबाद के स्थानीय आंदोलनों के रूप में सामने आए।","అతని ప్రారంభ ప్రయత్నాలు చంపారన్, ఖేడా మరియు అహ్మదాబాద్లలో స్థానిక ఉద్యమాల రూపంలో వచ్చాయి."
+इन आंदोलनों के माध्यम से उनका राजेंद्र प्रसाद और वललभ भाई पटेल से परिचय हुआ।,"ఈ ఉద్యమాల ద్వారా ఆయనకు రాజేంద్ర ప్రసాద్, వల్లభాయ్ పటేల్ పరిచయం చేశారు."
+1918 में अहमदाबाद में उन्होंने मिल मज़दूरों की हड़ताल का सफलतापूर्वक नेतृत्व किया।,1918 లో అహ్మదాబాద్‌లో జరిగిన మిల్లు కార్మికుల సమ్మెకు ఆయన విజయవంతంగా నాయకత్వం వహించారు.
+आइए अब 1919 से 1922 के बीच के आंदोलनों को कुछ गहराई से देखें।,ఇప్పుడు 1919 మరియు 1922 మధ్య కదలికలను లోతుగా పరిశీలిద్దాం.
+रॉलट सत्याग्रह 1919 में गांधीजी ने अंग्रेज़ों द्वार हाल ही में पारित किए गए रॉलट कानून के खिलाफ सत्याग्रह का आह्नान किया।,"రౌలట్ సత్యాగ్రహం 1919 లో, బ్రిటిష్ వారు ఇటీవల స్వీకరించిన రౌలాట్ చట్టానికి వ్యతిరేకంగా గాంధీజీ సత్యాగ్రహానికి పిలుపునిచ్చారు."
+यह कानून अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता जैसे मूलभूत अधिकारों पर अंकुश लगाने और पुलिस को और ज़्यादा अधिकार देने के लिए लागू किया गया था।,భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛ వంటి ప్రాథమిక హక్కులను అరికట్టడానికి మరియు పోలీసులకు ఎక్కువ అధికారాలు ఇవ్వడానికి ఈ చట్టం రూపొందించబడింది.
+"महात्मा गांधी, मोहम्मद अली जिन्‍ना तथा अन्य नेताओं का मानना था कि सरकार के पास लोगों को बुनियादी स्वतंत्रताओं पर अंकुश लगाने का कोई अधिकार नहीं है।","మహాత్మా గాంధీ, మహ్మద్ అలీ జిన్నా మరియు ఇతర నాయకులు ప్రజల ప్రాథమిక స్వేచ్ఛను అరికట్టే హక్కు ప్రభుత్వానికి లేదని అభిప్రాయపడ్డారు."
+उन्होंने इस कानून को “शैतान की करतूत ” और निरंकुशवादी बताया।,"అతను ఈ చట్టాన్ని ""డెవిల్స్ చేతిపని"" మరియు నిరంకుశత్వం అని పిలిచాడు."
+"गांधीजी ने लोगों से आह्नान किया कि इस कानून का विरोध करने के लिए 6 अप्रैल 1919 को अहिंसक विरोध दिवस के रूप में, अपमान व याचना दिवस के रूप में मनाया जाए और हड़तालें सामने आए।","ఈ చట్టాన్ని 1919 ఏప్రిల్ 6 న అహింసాత్మక నిరసన దినం, అవమానం మరియు విన్నప దినోత్సవం అని వ్యతిరేకించాలని గాంధీజీ ప్రజలకు పిలుపునిచ్చారు మరియు సమ్మెలు వెలుగులోకి వచ్చాయి."
+इन आंदोलनों के माध्यम से उनका राजेंद्र प्रसाद और वललभ भाई पटेल से परिचय हुआ।,"ఈ ఉద్యమాల ద్వారా ఆయనకు రాజేంద్ర ప్రసాద్, వల్లభాయ్ పటేల్ పరిచయం చేశారు."
+1918 में अहमदाबाद में उन्होंने मिल मज़दूरों की हड़ताल का सफलतापूर्वक नेतृत्व किया।,1918 లో అహ్మదాబాద్‌లో జరిగిన మిల్లు కార్మికుల సమ్మెకు ఆయన విజయవంతంగా నాయకత్వం వహించారు.
+आइए अब 1919 से 1922 के बीच के आंदोलनों को कुछ गहराई से देखें।,ఇప్పుడు 1919 మరియు 1922 మధ్య కదలికలను లోతుగా పరిశీలిద్దాం.
+रॉलट सत्याग्रह 1919 में गांधीजी ने अंग्रेज़ों द्वार हाल ही में पारित किए गए रॉलट कानून के खिलाफ सत्याग्रह का आह्नान किया।,"రౌలట్ సత్యాగ్రహం 1919 లో, బ్రిటిష్ వారు ఇటీవల స్వీకరించిన రౌలాట్ చట్టానికి వ్యతిరేకంగా గాంధీజీ సత్యాగ్రహానికి పిలుపునిచ్చారు."
+यह कानून अभिव्यक्ति की स्वतंत्रता जैसे मूलभूत अधिकारों पर अंकुश लगाने और पुलिस को और ज़्यादा अधिकार देने के लिए लागू किया गया था।,భావ ప్రకటనా స్వేచ్ఛ వంటి ప్రాథమిక హక్కులను అరికట్టడానికి మరియు పోలీసులకు ఎక్కువ అధికారాలు ఇవ్వడానికి ఈ చట్టం రూపొందించబడింది.
+"महात्मा गांधी, मोहम्मद अली जिन्‍ना तथा अन्य नेताओं का मानना था कि सरकार के पास लोगों को बुनियादी स्वतंत्रताओं पर अंकुश लगाने का कोई अधिकार नहीं है।","మహాత్మా గాంధీ, మహ్మద్ అలీ జిన్నా మరియు ఇతర నాయకులు ప్రజల ప్రాథమిక స్వేచ్ఛను అరికట్టే హక్కు ప్రభుత్వానికి లేదని అభిప్రాయపడ్డారు."
+उन्होंने इस कानून को “शैतान की करतूत ” और निरंकुशवादी बताया।,"అతను ఈ చట్టాన్ని ""డెవిల్స్ చేతిపని"" మరియు నిరంకుశత్వం అని పిలిచాడు."
+"गांधीजी ने लोगों से आह्नान किया कि इस कानून का विरोध करने के लिए 6 अप्रैल 1919 को अहिंसक विरोध दिवस के रूप में, “ अपमान व याचना” दिवस के रूप में मनाया जाए और हड़तालें रॉलट सत्याग्रह के दौरान लोगों ने ब्रिटिश शासन के खिलाफ हिंदुओं और मुसलमानों के बीच गहरी एकता बनाए रखने के लिए प्रयास किए।","ఈ చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తూ 1919 ఏప్రిల్ 6వ తేదీఅహింసా యుత నిరసన దినంగా పాటించాలని గాంధీజీ ప్రజలకు పిలుపునిచ్చారు. సమ్మెల సమయంలో బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా హిందువులు, ముస్లింల మధ్య గాఢమైన ఐక్యతను కొనసాగించడానికి ప్రజలు కృషి చేశారు."
+महात्मा गांधी भी यही चाहते थे।,మహాత్మా గాంధీ కూడా అదే కోరుకున్నారు.
+"उनकी राय में भारत यहाँ रहने वाले सभी लोगों, यानी सभी हिंदुओं, मुसलमानों और अन्य धर्मों के लोगों का देश है।","ఆయన అభిప్రాయం ప్రకారం, భారతదేశం ఇక్కడ నివసించే ప్రజలందరి దేశం, అంటే హిందువులు, ముస్లింలు మరియు ఇతర మతాల ప్రజలు."
+उनकी गहरी आकांक्षा थी कि हिंदू और मुसलमान किसी भी न्यायपूर्ण उद्देश्य के लिए एक-दूसरे का समर्थन करें।,హిందువులు మరియు ముస్లింలు ఏదైనా న్యాయమైన ప్రయోజనం కోసం ఒకరినొకరు ఆదరించాలని ఆయనకు లోతైన ఆకాంక్ష ఉంది.
+खिलाफत आंदोलन और अहसयोग आंदोलन खिलाफत का मुद्दा इसी तरह का एक ज्वलंत मुद्दा था।,ఖిలాఫత్ ఉద్యమం మరియు అహ్సాయోగ్ ఉద్యమం ఖిలాఫత్ సమస్య అటువంటి మండుతున్న సమస్య.
+1920 में अंग्रेज़ों ने तुर्की के सुल्तान (खलीफा) पर बहुत सख्त संधि थोप दी थी।,"1920 లో, బ్రిటిష్ వారు టర్కిష్ సుల్తాన్ (ఖలీఫా) పై చాలా కఠినమైన ఒప్పందాన్ని విధించారు."
+जलियाँवाला बाग हत्याकांड की तरह इस घटना पर भी भारत के लोगों में भारी गुस्सा था।,"జలియన్ వాలా బాగ్ ఉచకోత మాదిరిగా, ఈ సంఘటనపై భారత ప్రజలలో చాలా కోపం వచ్చింది."
+भारतीय मुसलमान यह भी चाहते थे कि पुराने ऑटोमन साम्राज्य में स्थित पवित्र मुसलिम स्थानों पर खलीफा का नियंत्रण बना रहना चाहिए।,భారతీయ ముస్లింలు కూడా పాత ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంలో ఉన్న పవిత్ర ముస్లిం ప్రదేశాలపై ఖలీఫా నియంత్రణలో ఉండాలని కోరుకున్నారు.
+खिलाफत आंदोलन के नेता मोहम्मद अली और शौकत अली अब एक सर्वव्यापी असहयोग आंदोलन शुरू करना चाहते थे।,ఖిలాఫత్ ఉద్యమ నాయకులు మహ్మద్ అలీ మరియు షౌకత్ అలీ ఇప్పుడు సార్వత్రిక సహకారేతర ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాలనుకున్నారు.
+गांधीजी ने उनके आह्वान का समर्थन किया और कांग्रेस से आग्रह किया कि वह पंजाब में हुए अत्याचारों (जलियाँवाला हत्याकांड) और खिलाफत के मामले में हुए अत्याचार के विरुद्ध मिल कर अभियान चलाए और स्वराज की माँग करें।,"గాంధీజీ తన పిలుపును బలపరిచారు. పంజాబ్ లో జరిగిన దురాగతాలకు వ్యతిరేకంగా ఉద్యమం చేపట్టాలని(జలియన్ వాలా ఊచకోత), కాలిఫేట్, స్వరాజ్యాన్ని డిమాండ్ చేయాలని కాంగ్రెస్ ను కోరారు."
+1921-22 के दौरान अहसयोग आंदोलन को और गति मिली।,1921-22 కాలంలో అహ్యోగ్ ఉద్యమం మరింత ఊపందుకుంది.
+हज़ारों विद्यार्थियों ने सरकारी स्कूल-कॉलेज छोड दिए।,"వేలాది మంది విద్యార్థులు ప్రభుత్వ పాఠశాలలు, కళాశాలలను విడిచిపెట్టారు."
+"मोतीलाल नेहरू, सी.आर. दास, सी. राजगोपालाचारी और आसफ़ अली जैसे बहुत सारे वकीलों ने वकालत छोड दी।","మోతీలాల్ నెహ్రూ, సి.ఆర్ దాస్, సి. రాజగోపాలాచారి, అసఫ్ అలీ వంటి చాలా మంది న్యాయవాదులు ఈ పద్ధతిని విడిచిపెట్టారు."
+अंग्रेजों द्वारा दी गई उपाधियों को वापस लोटा दिया गया और विधान मंडलों का बहिष्कार किया गया।,బ్రిటిష్ వారు ఇచ్చిన బిరుదులను వెనక్కి తిప్పారు మరియు శాసనసభలను బహిష్కరించారు.
+जगह-जगह लोगों ने विदेशी कपडों की होली जलाई।,ప్రజలు ప్రతిచోటా హోలీ విదేశీ బట్టలు తగలబెట్టారు.
+1920 से 1922 के बीच विदेशी कपड़ों के आयात में भारी गिरावट आ गई।,"1920 మరియు 1922 మధ్య, విదేశీ వస్త్రాల దిగుమతిలో బాగా క్షీణత ఉంది."
+परंतु यह तो आने वाले तूफान की सिर्फ एक झलक थी।,కానీ ఇది రాబోయే తుఫాను యొక్క సంగ్రహావలోకనం మాత్రమే.
+देश के ज़्यादातर हिस्से एक भारी विद्रोह के मुहाने पर खड़े थे।,దేశంలోని చాలా ప్రాంతాలు భారీ తిరుగుబాటుకు నోటి వద్ద నిలబడ్డాయి.
+लोगों की पहलकदमी कई जगहों पर लोगों ने ब्रिटिश शासन का अहिंसक विरोध किया।,ప్రజల చొరవలు చాలా చోట్ల ప్రజలు బ్రిటిష్ పాలనను అహింసాత్మకంగా వ్యతిరేకించారు.
+लेकिन कई स्थानों पर विभिन्‍न वर्गों और समूहों ने गांधीजी के आह्ान के अपने हिसाब से अर्थ निकाले और इस तरह के रास्ते अपनाए जो गांधीजी के विचारों से मेल नहीं खाते थे।,"కానీ చాలా చోట్ల, వివిధ తరగతులు మరియు సమూహాలు గాంధీజీ పిలుపును తమదైన రీతిలో అర్ధం చేసుకున్నాయి మరియు గాంధీజీ ఆలోచనలతో సరిపోలని అటువంటి మార్గాన్ని అనుసరించాయి."
+सभी जगह लोगों ने अपने आंदोलनों को स्थानीय मुद्दों के साथ जोडकर आगे बढ़ाया।,ప్రతిచోటా ప్రజలు స్థానిక సమస్యలతో అనుసంధానించడం ద్వారా వారి కదలికలను ముందుకు తీసుకువెళ్లారు.
+आइए ऐसे कुछ उदाहरणों पर विचार करें।,అలాంటి కొన్ని ఉదాహరణలను పరిశీలిద్దాం.
+"खेडा, गुजरात में पाटीदार किसानों ने अंग्रेजों द्वारा थोप दिए गए भारी लगान के खिलाफ अहिंसक अभियान चलाया।","గుజరాత్‌లోని ఖేడాలో, పాటిదార్ రైతులు బ్రిటిష్ వారు విధించిన భారీ ఆదాయానికి వ్యతిరేకంగా అహింసాయుత ప్రచారాన్ని ప్రారంభించారు."
+तटीय आंध्र प्रदेश और तमिलनाडु के भीतरी भागों में शराब की दुकानों की घेरेबंदी की गई।,తీరప్రాంత ఆంధ్రప్రదేశ్ మరియు తమిళనాడులోని అంతర్గత భాగాలలో మద్యం దుకాణాలను చుట్టుముట్టారు.
+आंध्र प्रदेश के गुंट्र जिले में आदिवासी और गरीब किसानों ने बहुत सारे “वन सत्याग्रह” किए।,"ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని గుంట్రా జిల్లాలో గిరిజన, పేద రైతులు చాలా ""వాన్ సత్యాగ్రహం"" ప్రదర్శించారు."
+इन सत्याग्रहों में कई बार वे चरायी शुल्क अदा किए बिना भी अपने जानवरों को जंगल में छोड देते थे।,"ఈ సత్యాగ్రహాలలో చాలా సార్లు, వారు మేత రుసుము చెల్లించకుండా తమ జంతువులను అడవిలో వదిలివేసేవారు."
+उनका विरोध इसलिए था क्योंकि औपनिवेशिक सरकार ने वन संसाधनों पर उनके अधिकारों को बहुत सीमित कर दिया था।,అటవీ వనరులపై తమ హక్కులను చాలా పరిమితం గా కలిగి ఉండటం వల్ల వారి వ్యతిరేకత
+उन्हें यकीन था कि गांधीजी उन पर लगे कर कम करा देंगे और वन कानूनों को खत्म करा देंगे।,గాంధీజీ వారిపై పన్ను తగ్గించి అటవీ చట్టాలను రద్దు చేస్తారని ఆయన విశ్వాసం.
+बहुत सारे वन गाँवों में किसानों ने स्वराज का ऐलान कर दिया क्‍योंकि उन्हें उम्मीद थी कि “गांधी राज” जल्दी ही स्थापित होने वाला है।,"అనేక అటవీ గ్రామాల్లో, రైతులు స్వరాజ్ ప్రకటించారు, ఎందుకంటే ""గాంధీ రాజ్"" త్వరలో స్థాపించబడుతుందని వారు ఆశించారు."
+सिंध (मौजूदा पाकिस्तान) में मुसलिम व्यापारी और किसान खिलाफ़त के आह्वान पर बहुत उत्साहित थे।,ఖిలాఫత్ పిలుపుపై ​​సింధ్ (ప్రస్తుత పాకిస్తాన్) లోని ముస్లిం వ్యాపారులు మరియు రైతులు చాలా ఉత్సాహంగా ఉన్నారు.
+बंगाल में भी खिलाफ़त-अहसयोग के गठबंधन ने जबर्दस्त साम्प्रदायिक एकता को जन्म दिया और राष्ट्रीय आंदोलन को नई ताकत प्रदान की।,బెంగాల్‌లో కూడా ఖిలాఫత్-అహ్సాయోగ్ కూటమి విపరీతమైన మత ఐక్యతకు దారితీసింది మరియు జాతీయ ఉద్యమానికి కొత్త బలాన్ని ఇచ్చింది.
+पंजाब में सिखों के अकाली आंदोलन ने अंग्रेजों की सहायता से गुरुद्वारों में जमे बेठे भ्रष्ट महंतों को हटाने के लिए आंदोलन चलाया।,"పంజాబ్‌లో, సిక్కుల అకాలీ ఉద్యమం, బ్రిటిష్ వారి సహాయంతో గురుద్వారాలలో కూర్చున్న అవినీతిపరులైన మహంట్లను తొలగించడానికి ఒక ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించింది."
+यह आंदोलन अहसयोग आंदोलन से काफी घनिष्ठ रूप से जुड़ा हुआ दिखाई देता था।,ఈ ఉద్యమం అహ్సాయోగ్ ఉద్యమంతో దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉన్నట్లు కనిపించింది.
+असम में “गांधी महाराज की जय” के नारे लगाते हुए चाय बागान मज़दूरों ने अपनी तनख्वाह में इज़ाफे की माँग शुरू कर दी।,"""గాంధీ మహారాజ్ కి జై"" నినాదం చేస్తూ, టీ గార్డెన్ కార్మికులు తమ జీతం పెంచాలని డిమాండ్ చేశారు."
+उन्होंने अंग्रेज़ी स्वामित्व वाले बागानों की नोकरी छोड़ दी।,అతను ఆంగ్ల యాజమాన్యంలోని తోటలను విడిచిపెట్టాడు.
+उनका कहना था कि गांधीजी भी यही चाहते हैं।,గాంధీజీ కూడా అదే కోరుకుంటున్నారని అన్నారు.
+उस दोर के बहुत सारे असमिया वैष्णव गीतों में कृष्ण की जगह “गांधी राज” का यशगान किया जाने लगा था।,"ఆ డోర్ లోని అనేక అస్సామీ వైష్ణవ గీతాలలో "" గాంధీ రాజ్ "" స్థానంలో కృష్ణుడు ఉన్నాడు."
+"जनता के महात्मा इन उदाहरणों के आधार पर हम देख सकते हैं कि कई जगह के लोग गांधीजी को एक तरह का मसीहा, एक ऐसा व्यक्ति मानने लगे थे जो उन्हें मुसीबतों और गरीबी से छुटकारा दिला सकता है।","ఈ ఉదాహరణల ఆధారంగా, చాలా ప్రదేశాల ప్రజలు గాంధీజీని ఒక రకమైన మెస్సీయగా, వారి కష్టాలు మరియు పేదరికం నుండి విముక్తి పొందగల వ్యక్తిగా పరిగణించటం ప్రారంభించినట్లు మనం చూడవచ్చు."
+गांधीजी वर्गीय टकरावों की बजाय वर्गीय एकता के समर्थक थे।,గాంధీ వర్గ విభేదాల కంటే వర్గ ఐక్యతకు మద్దతుదారు.
+परंतु किसानों को लगता था कि गांधीजी जमींदारों के खिलाफ उनके संघर्ष में मदद देंगे।,కానీ భూస్వాములకు వ్యతిరేకంగా తమ పోరాటంలో గాంధీజీ సహాయం చేస్తారని రైతులు భావించారు.
+खेतिहर मज़दूरों को यकीन 1922-1929 की घटनाएँ महात्मा गांधी हिंसक आंदोलनों के विरुद्ध थे।,1922-1929 నాటి సంఘటనలు మహాత్మా గాంధీ హింసాత్మక ఉద్యమాలకు వ్యతిరేకంగా ఉన్నాయని వ్యవసాయ కార్మికులకు నమ్మకం కలిగింది.
+इसी कारण फरवरी 1922 में जब किसानों की एक भीड ने चोरी-चौरा पुलिस थाने पर हमला कर उसे जला दिया तो गांधीजी ने अचानक अहसयोग आंदोलन वापस ले लिया।,"ఈ కారణంగా, ఫిబ్రవరి 1922 లో, రైతుల గుంపు దొంగిలించబడిన పోలీస్ స్టేషన్పై దాడి చేసి, తగలబెట్టినప్పుడు, గాంధీ అకస్మాత్తుగా సహకార ఉద్యమాన్ని ఉపసంహరించుకున్నారు."
+उस दिन 22 पुलिस वाले मारे गये।,ఆ రోజు 22 మంది పోలీసులు చంపబడ్డారు.
+किसान इसलिए बेकाबू हो गए थे क्योंकि पुलिस ने उनके शांतिपूर्ण जुलूस पर गोली चला दी थी।,వారి శాంతియుత .రేగింపుపై పోలీసులు కాల్పులు జరపడంతో రైతులు అదుపు తప్పారు.
+असहयोग आंदोलन खत्म होने के बाद गांधीजी के अनुयायी ग्रामीण इलाकों में रचनात्मक कार्य शुरू करने पर ज़ोर देने लगे।,"సహకారేతర ఉద్యమం ముగిసిన తరువాత, గాంధీజీ అనుచరులు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో సృజనాత్మక పనులను ప్రారంభించాలని పట్టుబట్టడం ప్రారంభించారు."
+चितरंजन दास और मोतीलाल नेहरू जैसे अन्य नेताओं की दलील थी कि पार्टी को परिषद्‌ चुनावों में हिस्सा लेना चाहिए और परिषदों के माध्यम से सरकारी नीतियों को प्रभावित करना चाहिए।,"చిత్తరంజన్ దాస్, మోతీలాల్ నెహ్రూ వంటి ఇతర నాయకులు పార్టీ కౌన్సిల్ ఎన్నికలలో పాల్గొనాలని, కౌన్సిళ్ల ద్వారా ప్రభుత్వ విధానాలను ప్రభావితం చేయాలని వాదించారు."
+बीस के दशक के मध्य में गाँवों में किए गए व्यापक सामाजिक कार्यों की बदोलत गांधीवादियों को अपना जनाधार फैलाने में काफी मदद मिली।,ఇరవైల మధ్యలో గ్రామాల్లో విస్తృతంగా చేసిన సామాజిక కార్యకలాపాలు గాంధీయులకు తమ మద్దతు స్థావరాన్ని విస్తరించడానికి సహాయపడ్డాయి.
+1930 में शुरू किए गए सविनय अवज्ञा आंदोलन के लिए यह जनाधार काफी उपयोगी साबित हुआ।,ఈ సామూహిక స్థావరం 1930 లో ప్రారంభించిన శాసనోల్లంఘన ఉద్యమానికి ఉపయోగపడుతుంది.
+भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी और हिंदुओं के संगठन राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) की स्थापना बीस के दशक के मध्य की दो महत्वपूर्ण घटनाएँ थीं।,భారత కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ స్థాపన మరియు హిందూ సంస్థ అయిన రాష్ట్ర స్వయంసేవక్ సంఘ్ (ఆర్ఎస్ఎస్) ఇరవైల మధ్యలో రెండు ముఖ్యమైన సంఘటనలు.
+भारत के भविष्य को लेकर इन पार्टियों की सोच में गहरा फ़र्क रहा है।,భారతదేశ భవిష్యత్తుకు సంబంధించి ఈ పార్టీల ఆలోచనలో తీవ్ర వ్యత్యాసం ఉంది.
+अपने अध्यापकों की सहायता से उनके विचारों के बारे में पता लगाएँ।,మీ ఉపాధ్యాయుల సహాయంతో వారి ఆలోచనల గురించి తెలుసుకోండి.
+उसी दौरान क्रांतिकारी राष्ट्रवादी भगत सिंह भी सक्रिय थे।,"అదే సమయంలో, విప్లవాత్మక జాతీయవాది భగత్ సింగ్ కూడా చురుకుగా ఉన్నారు."
+इस दशक के आखिर पूर्ण स्वराज अपने आप आने वाला नहीं था।,ఈ దశాబ్దం చివరలో పూర్ణ స్వరాజ్ స్వయంగా రావడం లేదు.
+इसके लिए लोगों को लड़ाई में उतरना था।,ఈ ప్రజలు యుద్ధానికి దిగవలసి వచ్చింది.
+1930 में गांधीजी ने ऐलान किया कि वह नमक कानून तोड़ने के लिए यात्रा निकालेंगे।,"1930 లో, ఉప్పు చట్టాన్ని ఉల్లంఘించడానికి తాను ప్రయాణం చేస్తానని గాంధీజీ ప్రకటించారు."
+उस समय नमक के उत्पादन और बिक्री पर सरकार का एकाधिकार होता था।,ఆ సమయంలో ఉప్పు ఉత్పత్తి మరియు అమ్మకాలపై ప్రభుత్వానికి గుత్తాధిపత్యం ఉంది.
+महात्मा गांधी और अन्य राष्ट्रवादियों का कहना था कि नमक पर टेक्स वसूलना पाप है क्योंकि यह हमारे भोजन का एक बुनियादी हिस्सा होता है।,మహాత్మా గాంధీ మరియు ఇతర జాతీయవాదులు ఉప్పుపై పన్ను విధించడం పాపం ఎందుకంటే ఇది మన ఆహారంలో ప్రాథమిక భాగం.
+नमक सत्याग्रह ने स्वतंत्रता की व्यापक चाह को लोगों की एक खास शिकायत सभी से जोड़ दिया था और इस तरह अमीरों और गरीबों के बीच मतभेद पैदा नहीं होने दिया।,ఉప్పు సత్యాగ్రహం స్వేచ్ఛ కోసం విస్తృతంగా ఉన్న కోరికను ప్రజల ప్రత్యేక మనోవేదనతో ముడిపెట్టింది మరియు తద్వారా ధనిక మరియు పేదల మధ్య తేడాలు తలెత్తడానికి అనుమతించలేదు.
+गांधीजी और उनके अनुयायी साबरमती से 240 किलोमीटर दूर स्थित दांडी तट पैदल चलकर गए और वहाँ उन्होंने तट पर बिखरा नमक इकट्ठा करते हुए नमक कानून का सार्वजनिक रूप से उल्लंघन किया।,"గాంధీజీ మరియు అతని అనుచరులు సబర్మతి నుండి 240 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న దండి తీరంలో కాలినడకన నడిచారు, అక్కడ వారు బహిరంగంగా ఉప్పు చట్టాన్ని ఉల్లంఘించారు, తీరంలో చెల్లాచెదురుగా ఉన్న ఉప్పును సేకరించారు."
+उन्होंने पानी उबालकर भी नमक बनाया।,వేడినీటితో ఉప్పు కూడా తయారుచేశాడు.
+"इस आंदोलन में किसानों, आदिवासियों और महिलाओं ने बडी संख्या में हिस्सा लिया।","ఈ ఉద్యమంలో పెద్ద సంఖ్యలో రైతులు, గిరిజనులు, మహిళలు పాల్గొన్నారు."
+नमक के मुद्दे पर एक व्यावसायिक संघ ने पर्चा प्रकाशित किया।,ఒక ప్రొఫెషనల్ అసోసియేషన్ ఉప్పు సమస్యపై ఒక పత్రాన్ని ప్రచురించింది.
+सरकार ने शांतिपूर्ण सत्याग्रहियों के निर्मम दमन के ज़रिए आंदोलन को कुचलने का प्रयास किया।,శాంతియుత సత్యాగ్రహాలను నిర్దాక్షిణ్యంగా అణచివేయడం ద్వారా ప్రభుత్వం ఉద్యమాన్ని అణిచివేసేందుకు ప్రయత్నించింది.
+हज़ारों आंदोलनकारियों को जेल में डाल दिया गया।,వేలాది మంది ఆందోళనకారులను జైలులో పెట్టారు.
+भारतीय जनता के साझा संघर्षो के चलते आखिरकार 1935 के गवर्मेंट ऑफ इंडिया एक्ट में प्रांतीय स्वायत्तता का प्रावधान किया गया।,"భారతీయ ప్రజల సాధారణ పోరాటాల కారణంగా, చివరకు 1935 నాటి భారత ప్రభుత్వ చట్టం ప్రాంతీయ స్వయంప్రతిపత్తి కోసం అందించింది."
+सरकार ने ऐलान किया कि 1937 में प्रांतीय विधायिकाओं के लिए चुनाव कराए जाएँगे।,1937 లో ప్రాంతీయ శాసనసభలకు ఎన్నికలు జరుగుతాయని ప్రభుత్వం ప్రకటించింది.
+इन चुनावों के परिणाम आने पर 11 में से 7 प्रांतों में कांग्रेस की सरकार बनी।,"ఈ ఎన్నికల ఫలితాలు వచ్చినప్పుడు, 11 ప్రావిన్సులలో 7 లో కాంగ్రెస్ ఏర్పడింది."
+प्रांतीय स्तर पर 2 साल के कांग्रेसी शासन के बाद सितंबर 1939 में दूसरा विश्व युद्ध छिड़॒ गया।,ప్రాంతీయ స్థాయిలో 2 సంవత్సరాల కాంగ్రెస్ పాలన తరువాత 1939 సెప్టెంబర్‌లో రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం జరిగింది.
+हिटलर के प्रति आलोचनात्मक रवेये के कारण कांग्रेस के नेता ब्रिटेन के युद्ध प्रयासों में मदद देने को तैयार थे।,హిట్లర్‌పై విమర్శలు గుప్పించడం వల్ల బ్రిటన్ యుద్ధ ప్రయత్నాలకు మద్దతు ఇవ్వడానికి కాంగ్రెస్ నాయకులు సిద్ధంగా ఉన్నారు.
+इसके बदले में वे चाहते थे कि युद्ध के बाद भारत को स्वतंत्र कर दिया जाए।,ప్రతిగా వారు యుద్ధం తరువాత భారతదేశం విముక్తి పొందాలని కోరుకున్నారు.
+अंग्रेज़ों ने यह बात नहीं मानी।,బ్రిటిష్ వారు ఈ మాట వినలేదు.
+कांग्रेसी सरकारों ने विरोध में इस्तीफा दे दिया।,దీనికి నిరసనగా కాంగ్రెస్ ప్రభుత్వాలు రాజీనామా చేశాయి.
+भारत छोड़ो और उसके बाद महात्मा गांधी ने दूसरे विश्व युद्ध के बाद अंग्रेज़ों के खिलाफ आंदोलन का एक नया चरण शुरू किया।,"భారతదేశం విడిచిపెట్టి, ఆ తరువాత మహాత్మా గాంధీ రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత బ్రిటిష్ వారిపై కొత్త దశ ఆందోళనను ప్రారంభించారు."
+उन्होंने अंग्रेज़ों को चेतावनी दी कि वे फौरन भारत छोड दें।,వెంటనే భారతదేశాన్ని విడిచిపెట్టాలని బ్రిటిష్ వారిని హెచ్చరించాడు.
+गांधीजी ने भारतीय जनता से आह्वान किया कि वे “करो या मरो” के सिद्धांत पर चलते हुए अंग्रेजों के विरुद्ध अहिंसक ढंग से संघर्ष करें।,"""చేయండి లేదా చనిపోండి"" అనే సూత్రాన్ని అనుసరించి బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా అహింసాయుతంగా పోరాడాలని గాంధీజీ భారత ప్రజలను పిలుపునిచ్చారు."
+गांधीजी और अन्य नेताओं को फौरन जेल में डाल दिया गया।,"గాంధీజీ, ఇతర నాయకులను వెంటనే జైలులో పెట్టారు."
+इसके बावजूद यह आंदोलन फैलता गया।,ఇది ఉన్నప్పటికీ ఉద్యమం వ్యాపించింది.
+किसान और युवा इस आंदोलन में बड़ी संख्या में शामिल हुए।,"ఈ ఉద్యమంలో రైతులు, యువత పెద్ద సంఖ్యలో పాల్గొన్నారు."
+विद्यार्थी अपनी पढाई-लिखाई छोड कर आंदोलन में कूद पडे।,"విద్యార్ధి తన చదువును వదిలి, వ్రాస్తూ ఉద్యమంలోకి దూకాడు."
+देश भर में संचार तथा राजसत्ता के प्रतीकों पर हमले हुए।,దేశవ్యాప్తంగా కమ్యూనికేషన్ మరియు రాష్ట్ర అధికారం యొక్క చిహ్నాలపై దాడులు జరిగాయి.
+बहुत सारे इलाकों में लोगों ने अपनी सरकार का गठन कर लिया।,ప్రజలు అనేక ప్రాంతాల్లో తమ ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేశారు.
+सबसे पहले अंग्रेजों ने बाबर दमन का रास्ता अपनाया।,"మొదట, బ్రిటిష్ వారు బాబర్ డామన్ మార్గాన్ని అనుసరించారు."
+"1943 के अंत तक 90,000 से ज़्यादा लोग गिरफ्तार कर लिए गए थे और लगभग 1,000 लोग पुलिस को गोली से मारे गए थे।","1943 చివరి నాటికి, 90,000 మందికి పైగా అరెస్టు చేయబడ్డారు మరియు సుమారు 1,000 మందిని పోలీసులు కాల్చి చంపారు."
+बहुत सारे इलाकों में हवाई जहाज़ों से भी भीड़ पर गोलियाँ बरसाने के आदेश दिए गए।,"అనేక ప్రాంతాల్లో, జనంపై కాల్పులు జరపాలని విమానాలు కూడా ఆదేశాలు ఇచ్చాయి."
+परंतु आखिरकार इस विद्रोह ने ब्रिटिश राज को घुटने टेकने के लिए मजबूर कर दिया।,కానీ చివరికి ఈ తిరుగుబాటు బ్రిటిష్ రాజ్‌ను మోకాలికి బలవంతం చేసింది.
+स्वतंत्रता और विभाजन की और 1940 में मुसलिम लीग ने देश के पश्चिमोत्तर तथा पूर्वी क्षेत्रों में मुसलमानों के लिए “स्वतंत्र राज्यों” की माँग करते हुए एक प्रस्ताव पारित किया।,"1940 లో, ముస్లిం లీగ్ స్వాతంత్ర్యం మరియు దేశంలోని వాయువ్య మరియు తూర్పు ప్రాంతాలలో ముస్లింలకు ""స్వేచ్ఛా రాష్ట్రాలు"" కోరుతూ ఒక తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది."
+इस प्रस्ताव में विभाजन या पाकिस्तान का ज़िक्र नहीं था।,ఈ తీర్మానంలో విభజన లేదా పాకిస్తాన్ ప్రస్తావించబడలేదు.
+मुसलिम लीग ने उपमहाद्वीप के मुसलमानों के लिए स्वायत्त व्यवस्था की माँग क्‍यों की थी? 1930 के दशक के आखिरी सालों से लीग मुसलमानों और हिंदुओं को अलग-अलग “राष्ट्र” मानने लगी थी।,"ముస్లిం లీగ్ ఉపఖండంలోని ముస్లింలకు స్వయంప్రతిపత్తి వ్యవస్థను ఎందుకు డిమాండ్ చేసింది? 1930 ల చివరి నుండి, లీగ్ ముస్లింలను మరియు హిందువులను ప్రత్యేక ""దేశాలు"" గా పరిగణించడం ప్రారంభించింది."
+इस विचार तक पहुँचने में बीस और तीस के दशकों में हिंदुओं और मुसलमानों के कुछ संगठनों के बीच हुए तनावों का भी हाथ रहा होगा।,ఇరవైలు మరియు ముప్పైల దశాబ్దాలలో హిందువులు మరియు ముస్లింల యొక్క కొన్ని సంస్థల మధ్య ఉద్రిక్తతలు ఈ ఆలోచనను చేరుకోవడంలో కీలకమైనవి.
+1937 के प्रांतीय चुनाव संभवत: इससे भी ज़्यादा बड़ा कारण रहे।,1937 యొక్క ప్రాంతీయ ఎన్నికలు బహుశా ఒక పెద్ద కారణం.
+इन चुनावों ने मुसलिम लीग को इस बात का यकीन दिला दिया था कि यहाँ मुसलमान अल्पसंख्यक हैं और किसी भी लोकतांत्रिक संरचना में उन्हें हमेशा गोण भूमिका निभानी पड़ेगी।,ఈ ఎన్నికలు ముస్లిం లీగ్ ఇక్కడ ముస్లింలలో ఉన్నాయని మరియు ఏదైనా ప్రజాస్వామ్య నిర్మాణంలో వారు ఎల్లప్పుడూ చిన్న పాత్ర పోషించాల్సి ఉంటుందని ముస్లిం లీగ్ నమ్మకం కలిగించింది.
+लीग को यह भी भय था कि संभव है कि मुसलमानों को प्रतिनिधित्व ही न मिल पाए।,ముస్లింలకు ప్రాతినిధ్యం రాకపోవచ్చునని లీగ్ భయపడింది.
+1937 में मुसलिम लीग संयुक्त प्रांत में कांग्रेस के साथ मिलकर सरकार बनना चाहती थी परंतु कांग्रेस ने इस प्रस्ताव को स्वीकार नहीं किया जिससे फासला और बढ़ गया।,"1937 లో, ముస్లిం లీగ్ యునైటెడ్ ప్రావిన్సులలో కాంగ్రెస్ తో ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేయాలని కోరుకుంది, కాని ఈ ప్రతిపాదనను కాంగ్రెస్ అంగీకరించలేదు, ఇది అంతరాన్ని మరింత పెంచింది."
+तीस के दशक में मुसलिम जनता को अपने साथ लामबंद करने में कांग्रेस की विफलता ने भी लीग को अपना सामाजिक जनाधार फैलाने में मदद दी।,ముప్పైలలో ముస్లిం ప్రజలను తనతో సమీకరించడంలో కాంగ్రెస్ వైఫల్యం కూడా లీగ్ తన సామాజిక స్థావరాన్ని విస్తరించడానికి సహాయపడింది.
+"चालीस के दशक के शुरुआती सालों में जिस समय कांग्रेस के ज़्यादातर नेता जेल में थे, उस समय लीग ने अपना प्रभाव फैलाने के लिए तेज़ी से प्रयास किए।","నలభైల ప్రారంభంలో, చాలా మంది కాంగ్రెస్ నాయకులు జైలులో ఉన్నప్పుడు, లీగ్ తన ప్రభావాన్ని విస్తరించడానికి వేగంగా ప్రయత్నాలు చేసింది."
+1945 में विश्व युद्ध खत्म होने के बाद अंग्रेजों ने भारतीय स्वतंत्रता के लिए कांग्रेस और लीग से बातचीत शुरू कर दी।,"1945 లో ప్రపంచ యుద్ధం ముగిసిన తరువాత, బ్రిటిష్ వారు భారత స్వాతంత్ర్యం కోసం కాంగ్రెస్ మరియు లీగ్‌తో చర్చలు ప్రారంభించారు."
+यह वार्ता असफल रही क्योंकि लीग का कहना था कि उसे भारतीय मुसलमानों का एकमात्र प्रतिनिधि माना जाए।,భారతీయ ముస్లింల ఏకైక ప్రతినిధిగా పరిగణించాలని లీగ్ పట్టుబట్టడంతో చర్చలు విఫలమయ్యాయి.
+कांग्रेस इस दावे को मंजूर नहीं कर सकती थी क्‍योंकि बहुत सारे मुसलमान अभी भी उसके साथ थे।,చాలా మంది ముస్లింలు ఇంకా దానితో ఉన్నందున ఈ వాదనను కాంగ్రెస్ అంగీకరించలేదు.
+1946 में दोबारा प्रांतीय चुनाव हुए।,1946 లో మళ్ళీ ప్రాంతీయ ఎన్నికలు జరిగాయి.
+“सामान्य ” निर्वाचन क्षेत्रों में कांग्रेस का प्रदर्शन तो अच्छा रहा परंतु मुसलमानों के लिए आरक्षित सीटों पर लीग को बेजोड़ सफलता मिली।,"""సాధారణ"" నియోజకవర్గాలలో కాంగ్రెస్ మంచి ప్రదర్శన ఇచ్చింది, కాని ముస్లింలకు కేటాయించిన సీట్లలో లీగ్ సాటిలేని విజయం సాధించింది."
+लीग “पाकिस्तान” की माँग पर चलती रही।,"లీగ్ ""పాకిస్తాన్"" ను డిమాండ్ చేస్తూనే ఉంది."
+मार्च 1946 में ब्रिटिश सरकार ने इस माँग का अध्ययन करने और स्वतंत्र भारत के लिए एक सही राजनीतिक बंदोबस्त सुझाने के लिए तीन सदस्यीय परिसंघ भारत भेजा।,ఈ డిమాండ్‌ను అధ్యయనం చేయడానికి మరియు స్వతంత్ర భారతదేశానికి సరైన రాజకీయ పరిష్కారాన్ని సూచించడానికి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం మార్చి 1946 లో ముగ్గురు సభ్యుల సమాఖ్యను భారతదేశానికి పంపింది.
+इस परिसंघ ने सुझाव दिया कि भारत अविभाजित रहे और उसे मुसलिम बहुल क्षेत्रों को कुछ स्वायत्तता देते हुए एक ढीले-ढाले महासंघ के रूप में संगठित किया जाए।,"ఈ సమాఖ్య భారతదేశం అవిభక్తంగా ఉండి, ముస్లిం ప్రాబల్యం ఉన్న ప్రాంతాలకు కొంత స్వయంప్రతిపత్తిని ఇచ్చే వదులుగా-  సమాఖ్యగా నిర్వహించాలని సూచించింది."
+"कांग्रेस और मुसलिम लीग, दोनों ही इस प्रस्ताव के कुछ खास प्रावधानों पर सहमत नहीं थे।",ఈ ప్రతిపాదనలోని కొన్ని నిబంధనలపై కాంగ్రెస్ మరియు ముస్లిం లీగ్ రెండూ అంగీకరించలేదు.
+अब देश का विभाजन अवश्यंभावी था।,ఇప్పుడు దేశం యొక్క విభజన అనివార్యమైంది.
+केबिनेट मिशन की इस विफलता के बाद मुसलिम लीग ने पाकिस्तान की अपनी माँग मनवाने के लिए जनांदोलन शुरू करने का फैसला लिया।,"క్యాబినెట్ మిషన్ యొక్క ఈ వైఫల్యం తరువాత, ముస్లిం లీగ్ పాకిస్తాన్ కోసం తన డిమాండ్ను తీర్చడానికి ఒక భారీ ఉద్యమాన్ని ప్రారంభించాలని నిర్ణయించింది."
+उसने 16 अगस्त 1946 को “प्रत्यक्ष कार्रवाई दिवस मनाने का आह्वान किया।,"అతను 16 ఆగస్టు 1946 న ""డైరెక్ట్ యాక్షన్ డే"" కి పిలుపునిచ్చాడు."
+इसी दिन कलकत्ता में दंगे भड़क उठे जो कई दिन चलते रहे।,"ఈ రోజు, కలకత్తాలో అల్లర్లు చెలరేగాయి, ఇది చాలా రోజులు కొనసాగింది.ఈ రోజు, కలకత్తాలో అల్లర్లు చెలరేగాయి, ఇది చాలా రోజులు కొనసాగింది."
+इन दगों में हज़ारों लोग मारे गए।,ఈ అల్లర్లలో వేలాది మంది మరణించారు.
+मार्च 1947 तक उत्तर भारत के विभिन्‍न भागों में भी हिंसा फैल गई थी।,"మార్చి 1947 నాటికి, హింస ఉత్తర భారతదేశంలోని వివిధ ప్రాంతాలకు కూడా వ్యాపించింది."
+कई लाख लोग मारे गए।,అనేక మిలియన్ల మంది మరణించారు.
+असंख्य महिलाओं को विभाजन की इस हिंसा में अकथनीय अत्याचारों का सामना करना पडा।,విభజన యొక్క ఈ హింసలో అసంఖ్యాక మహిళలు వివరించలేని దారుణాన్ని ఎదుర్కొన్నారు.
+करोडों लोगों को अपने घर-बार छोड़कर भागना पड़ा।,లక్షలాది మంది ప్రజలు తమ ఇళ్లను వదిలి పారిపోవలసి వచ్చింది.
+अपने मूल स्थानों से बिछड़कर ये लोग रातोंगत अजनबी ज़मीन पर शरणार्थी बनकर रह गए।,వారి స్వస్థలాల నుండి వేరుచేయబడిన ఈ ప్రజలు రాత్రిపూట అపరిచితుల భూమిలో శరణార్థులుగా ఉన్నారు.
+"विभाजन का नतीजा यह भी हुआ कि भारत की शकल-सूरत बदल गई, उसके शहरों का माहौल बदल गया और एक नए देश - पाकिस्तान - का जन्म हुआ।","విభజన ఫలితం భారతదేశం యొక్క రూపాన్ని కూడా మార్చింది, దాని నగరాల వాతావరణాన్ని మార్చింది మరియు పాకిస్తాన్ అనే కొత్త దేశం పుట్టింది."
+इस तरह ब्रिटिश शासन से स्वतंत्रता का यह आनंद विभाजन की पीड़ा और हिंसा के साथ हमारे सामने आया।,"ఈ విధంగా, విభజన యొక్క వేదన మరియు హింసతో బ్రిటిష్ పాలన నుండి స్వేచ్ఛ పొందిన ఈ ఆనందం మన ముందు వచ్చింది."
+एक नया और खंडित राष्ट अगस्त 1947 में जब भारत आज़ाद हुआ तो उसके सामने कई बडी चुनोतियाँ थीं।,"ఆగష్టు 1947 లో భారతదేశం స్వతంత్రమైనప్పుడు, కొత్త మరియు విచ్ఛిన్నమైన దేశం, దాని ముందు చాలా పెద్ద ఎంపికలు ఉన్నాయి."
+बँटवारे की वजह से 80 लाख शरणार्थी पाकिस्तान से भारत आ गए थे।,విభజన కారణంగా పాకిస్తాన్ నుండి 8 లక్షల మంది శరణార్థులు భారతదేశానికి వలస వచ్చారు.
+इन लोगों के लिए रहने का इंतजाम करना और उन्हें रोज़गार देना ज़रूरी था।,ఈ వ్యక్తుల కోసం ఏర్పాట్లు చేయడం మరియు వారికి ఉపాధి కల్పించడం అవసరం.
+इसके बाद रियासतों की समस्या थी।,దీని తరువాత రాచరిక రాష్ట్రాల సమస్య ఉంది.
+तकरीबन 500 रियासतें राजाओं या नवाबों के शासन में चल रही थीं।,సుమారు 500 రాచరిక రాష్ట్రాలు రాజులు లేదా నవాబుల పాలనలో ఉన్నాయి.
+इन सभी को नए राष्ट्र में शामिल होने के लिए तैयार करना एक टेढा काम था।,వారందరినీ కొత్త దేశంలో చేరడానికి సిద్ధం చేయడం చాలా కష్టమైన పని.
+शरणार्थियों और रियासतों की समस्या पर फोरन ध्यान देना लाज़िमी था।,శరణార్థులు మరియు రాచరిక రాష్ట్రాల సమస్యపై ఫోరెన్ దృష్టి పెట్టాలి.
+लंबे दौर में इस नवजात राष्ट्र को एक ऐसी राजनीतिक व्यवस्था भी विकसित करनी थी जो यहाँ के लोगों की आशाओं और आबकांक्षाओं को सबसे अच्छी तरह व्यक्त कर सके।,"దీర్ఘకాలంలో, ఈ నవజాత దేశం ఇక్కడి ప్రజల ఆశలు మరియు ఆకాంక్షలను ఉత్తమంగా వ్యక్తీకరించగల రాజకీయ వ్యవస్థను కూడా అభివృద్ధి చేయాల్సి వచ్చింది."
+1947 में भारत की आबादी काफी बड़ी थी - तकरीबन 34.5 करोड।,1947 లో భారతదేశ జనాభా చాలా పెద్దది - సుమారు 34.5 కోట్లు.
+यह आबादी भी आपस में बँटी हुई थी।,ఈ జనాభా కూడా తమలో తాము విభజించబడింది.
+"इसमें ऊँची जाति और नीची जाति, बहुल हिंदू समुदाय और अन्य धर्मों को मानने वाले भारतीय थे।","ఇందులో ఉన్నత కుల, అట్టడుగు కులాలు, మెజారిటీ హిందూ వర్గాలు మరియు ఇతర మతాలకు చెందిన భారతీయులు ఉన్నారు."
+"इस विशाल देश के लोग तरह-तरह की भाषाएँ बोलते थे, उनके पहनावों में भारी फ़र्क था, उनके खान-पान और काम-धंधों में भारी विविधता थी।","ఈ విస్తారమైన దేశ ప్రజలు అనేక రకాల భాషలను మాట్లాడేవారు, వారి శైలులలో గొప్ప వ్యత్యాసం ఉంది, వారి ఆహారం మరియు వ్యాపారంలో భారీ వైవిధ్యం ఉంది."
+इतनी विविधता वाले लोगों को एक राष्ट्र-राज्य के रूप में केसे संगठित किया जा सकता था? एकता की समस्या के साथ ही विकास भी एक बडी समस्या थी।,"ఇంత వైవిధ్యమైన ప్రజలను దేశ-రాష్ట్రంగా ఎలా నిర్వహించవచ్చు? ఐక్యత సమస్యతో పాటు, అభివృద్ధి కూడా పెద్ద సమస్య."
+स्वतंत्रता के समय भारत की एक विशाल संख्या गाँवों में रहती थी।,"స్వాతంత్ర్య సమయంలో, భారతీయులు అధిక సంఖ్యలో గ్రామాల్లో నివసించారు."
+आजीविका के लिए किसान और काश्तकार बारिश पर निर्भर रहते थे।,"రైతులు, అద్దెదారులు జీవనోపాధి కోసం వర్షం మీద ఆధారపడ్డారు."
+यही स्थिति अर्थव्यवस्था के गैर-कृषि क्षेत्रों की थी।,ఆర్థిక వ్యవస్థలోని వ్యవసాయేతర రంగాలలో కూడా ఇదే పరిస్థితి ఉంది.
+"अगर फसल चोपट हो जाती तो नाई, बढ़ई, बुनकर और अन्य कारीगरों की आमदनी पर भी संकट पेदा हो जाता था।","పంట కోసినట్లయితే, మంగలి, వడ్రంగి, నేత మరియు ఇతర చేతివృత్తులవారి ఆదాయం ప్రమాదంలో ఉండేది."
+शहरों में फैक्ट्री मज़दूर भीड़ भरी झुग्गी बस्तियों में रहते थे जहाँ शिक्षा या स्वास्थ्य सुविधाओं की खास व्यवस्था नहीं थी।,ఫ్యాక్టరీ కార్మికులు ప్రత్యేక విద్య లేదా ఆరోగ్య సౌకర్యాలు లేని నగరాల్లో రద్దీగా ఉన్న మురికివాడల్లో నివసించారు.
+इस विशाल आबादी को गरीबी के चंगुल से निकालने के लिए न केवल खेती की उपज बढाना ज़रूरी था बल्कि नए उद्योगों का निर्माण भी करना था जहाँ लोगों को रोज़गार मिल सके।,"ఈ భారీ జనాభాను పేదరికం బారి నుండి బయటపడటానికి, వ్యవసాయం యొక్క దిగుబడిని పెంచడమే కాకుండా, ప్రజలకు ఉపాధి లభించే కొత్త పరిశ్రమలను సృష్టించడం కూడా అవసరం."
+एकता और विकास की प्रक्रियाओं को साथ-साथ चलना था।,ఐక్యత మరియు అభివృద్ధి ప్రక్రియలు కలిసి వెళ్ళవలసి వచ్చింది.
+अगर भारत के विभिन्‍न तबकों के बीच मौजूद मतभेदों को दूर न किया जाता तो वे हिंसक और बहुत खतरनाक टकरावों का रूप ले सकते थे।,"భారతదేశంలోని వివిధ వర్గాల మధ్య తేడాలు పరిష్కరించబడకపోతే, వారు హింసాత్మక మరియు చాలా ప్రమాదకరమైన ఘర్షణల రూపాన్ని తీసుకోవచ్చు."
+लिहाज़ा ऐसे टकराव देश के लिए मँहगे भी पड़ते थे।,"అందువల్ల, ఇటువంటి ఘర్షణలు దేశానికి ఖరీదైనవి."
+"कहीं ऊँची जाति और नीची जाति के बीच, कहीं हिंदुओं और मुसलमानों के बीच तो कहीं किसी और वजह से तनाव की आशंका बनी हुई थी।","ఎక్కడో ఉన్నత కులం మరియు దిగువ కులాల మధ్య, ఎక్కడో హిందువులు మరియు ముస్లింల మధ్య, మరికొన్ని కారణాల వల్ల ఉద్రిక్తత ఏర్పడే అవకాశం ఉంది."
+"दूसरी तरफ, अगर आर्थिक विकास के लाभ आबादी के बडे हिस्से को नहीं मिलते हैं तो और ज़्यादा भेदभाव पैदा हो सकता था।","మరోవైపు, జనాభాలో పెద్ద వర్గానికి ఆర్థికాభివృద్ధి ప్రయోజనాలు లభించకపోతే మరింత వివక్ష తలెత్తే అవకాశం ఉంది."
+"ऐसी स्थिति में अमीर और गरीब, शहर और देहात, संपन्न और पिछडे इलाकों का फ़र्क पैदा हो सकता था।","అటువంటి పరిస్థితిలో ధనిక మరియు పేద, నగరం మరియు గ్రామీణ, సంపన్న మరియు వెనుకబడిన ప్రాంతాల మధ్య వ్యత్యాసం తలెత్తవచ్చు."
+नए संविधान को रचना दिसंबर 1946 से नवंबर 1949 के बीच तकरीबन 300 भारतीयों ने देश के राजनीतिक भविष्य के बारे में लंबा विचार-विमर्श किया।,కొత్త రాజ్యాంగాన్ని రూపొందించడం డిసెంబర్ 1946 నుండి నవంబర్ 1949 వరకు సుమారు 300 మంది భారతీయులు దేశ రాజకీయ భవిష్యత్తు గురించి సుదీర్ఘ చర్చలు జరిపారు.
+यद्यपि इस “संविधान सभा” की बेठके नई दिल्‍ली में आयोजित की गई थीं परंतु इसके सदस्य पूरे देश में फैले हुए थे और वे बहुत सारी राजनीतिक पार्टियों के प्रतिनिधि थे।,"ఈ ""రాజ్యాంగ సభ"" న్యూ ఢిల్లీలో జరిగినప్పటికీ, దాని సభ్యులు దేశవ్యాప్తంగా విస్తరించారు మరియు వారు అనేక రాజకీయ పార్టీల ప్రతినిధులు."
+इन्हीं चर्चाओं के फलस्वरूप भारत का संविधान लिखा गया जिसे 26 जनवरी 1950 को लागू किया गया।,"ఈ చర్చల ఫలితంగా, భారత రాజ్యాంగం 26 జనవరి 1950 నుండి అమల్లోకి వచ్చింది."
+हमारे संविधान की एक खासियत यह थी कि उसमें सार्वभौमिक वयस्क मताधिकार का प्रावधान किया गया था।,మన రాజ్యాంగంలోని ఒక లక్షణం ఏమిటంటే ఇది సార్వత్రిక వయోజన ఓటు హక్కు కోసం అందించబడింది.
+इसका मतलब यह था कि 21 साल से ज़्यादा उप्र के सभी भारतीयों को प्रांतीय और राष्ट्रीय चुनावों में वोट देने का अधिकार था।,దీని అర్థం 21 ఏళ్లు పైబడిన భారతీయులందరికీ ప్రాంతీయ మరియు జాతీయ ఎన్నికలలో ఓటు హక్కు ఉంది.
+यह एक क्रांतिकारी कदम था।,ఇది ఒక విప్లవాత్మక దశ.
+इससे पहले कभी भी भारतीयों को खुद अपने नेता चुनने का अधिकार नहीं मिला था।,ఇంతకు ముందెన్నడూ భారతీయులకు తమ సొంత నాయకుడిని ఎన్నుకునే హక్కు లభించలేదు.
+ब्रिटेन और अमरीका जैसे अन्य देशों की जनता को यह अधिकार टुकडों-टुकडों में ही दिया गया था।,"బ్రిటన్, అమెరికా వంటి ఇతర దేశాల ప్రజలకు ఈ హక్కును ముక్కలుగా ఇచ్చారు."
+वहाँ सबसे पहले संपन्न पुरुषों को वोट देने का अधिकार मिला।,మొదటి ధనవంతులకు అక్కడ ఓటు హక్కు లభించింది.
+इसके बाद शिक्षित पुरुषों को भी मताधिकार दिया गया।,"దీని తరువాత, విద్యావంతులైన పురుషులకు కూడా ఫ్రాంచైజ్ ఇవ్వబడింది."
+मज़दूर पुरुषों को काफी लंबे संघर्ष के बाद यह अधिकार मिला।,సుదీర్ఘ పోరాటం తరువాత శ్రామిక పురుషులకు ఈ హక్కు లభించింది.
+महिलाओं को सबसे अंत में मताधिकार दिया गया - वह भी लंबे जुझारू संघर्ष के बाद।,చివరకు మహిళలకు ఫ్రాంచైజ్ ఇవ్వబడింది - అది కూడా సుదీర్ఘ పోరాట పోరాటం తరువాత.
+"इसके विपरीत, भारत में आज़ादी के कुछ ही समय बाद ये फैसला ले लिया गया था कि देश के सभी स्त्री-पुरुषों को यह अधिकार दिया जाएगा भले ही वे अमीर हों या गरीब, पढे-लिखे हों या अनपढ हों।","దీనికి విరుద్ధంగా, భారతదేశంలో స్వాతంత్య్రం వచ్చిన కొద్దికాలానికే, దేశంలోని స్త్రీ, పురుషులందరికీ వారు ధనవంతులైనా, పేదవారైనా, విద్యావంతులైనా, నిరక్షరాస్యులైనా ఈ హక్కును ఇవ్వాలని నిర్ణయించారు."
+"संविधान की दूसरी विशेषता यह थी कि उसमें तमाम जातियों, धर्मों या किसी भी तरह की पृष्ठभूमि से संबंध रखने वाले सभी नागरिकों को कानून की नज़र में समान माना गया।","రాజ్యాంగంలోని రెండవ లక్షణం ఏమిటంటే, అన్ని కులాలు, మతాలు లేదా ఎలాంటి నేపథ్యానికి చెందిన పౌరులందరూ చట్టంలో సమానంగా పరిగణించబడ్డారు."
+भारत के कुछ लोग चाहते थे कि भारत की राजनीतिक व्यवस्था हिंदू आदर्शों पर आधारित हो और भारत को एक हिंदू देश घोषित किया जाए।,"భారతదేశ రాజకీయ వ్యవస్థ హిందూ ఆదర్శాల ఆధారంగా ఉండాలని, భారతదేశాన్ని హిందూ దేశంగా ప్రకటించాలని భారతదేశంలోని కొందరు కోరుకున్నారు."
+अपनी बात के समर्थन में उन्होंने पाकिस्तान का उदाहरण दिया जिसका गठन ही एक खास समुदाय - मुसलमानों - के हितों की रक्षा के लिए किया गया था।,"తన అభిప్రాయానికి మద్దతుగా, అతను పాకిస్తాన్ యొక్క ఉదాహరణను ఇచ్చాడు, ఇది ఒక నిర్దిష్ట సమాజం - ముస్లింల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి ఏర్పడింది."
+परंतु भारतीय प्रधानमंत्री जवाहरलाल नेहरू का स्पष्ट मत था कि भारत “हिंदू पाकिस्तान” नहीं बन सकता और न ही बनना चाहिए।,"కానీ భారతదేశం ""హిందూ పాకిస్తాన్"" గా మారకూడదు మరియు ఉండకూడదు అని భారత ప్రధాని జవహర్ లాల్ నెహ్రూకు స్పష్టమైన అభిప్రాయం ఉంది."
+मुसलमानों के अलावा भारत में सिख और ईसाइयों की भी बड़ी संख्या थी।,"ముస్లింలే కాకుండా, భారతదేశంలో కూడా పెద్ద సంఖ్యలో సిక్కులు మరియు క్రైస్తవులు ఉన్నారు."
+"इसके अलावा पारसी, जैन तथा अन्य धर्मों के लोग भी थे।","ఇది కాకుండా, పార్సీ, జైన మరియు ఇతర మతాల ప్రజలు కూడా ఉన్నారు."
+नए संविधान में इन सभी समुदायों के लोगों को भी वही अधिकार दिए गए जो अधिकार हिंदुओं को दिए गए थे।,"కొత్త రాజ్యాంగంలో, ఈ వర్గాల ప్రజలందరికీ హిందువులకు ఇచ్చిన హక్కులు కూడా ఇవ్వబడ్డాయి."
+"चाहे सरकारी या निजी क्षेत्र की नौकरियों का सवाल हो या कानून से संबंधित कोई मामला हो, इन सभी समुदायों के लोगों को भी वैसे ही अवसर देने का प्रावधान किया गया जैसे हिंदुओं को दिए जा रहे थे।","ఇది ప్రభుత్వ లేదా ప్రైవేటు రంగ ఉద్యోగాల ప్రశ్న అయినా, చట్టానికి సంబంధించిన విషయమైనా, హిందువులకు ఇవ్వబడుతున్నట్లుగా ఈ వర్గాల ప్రజలందరికీ అదే అవకాశాలను ఇవ్వడానికి ఒక నిబంధన చేయబడింది."
+संविधान की तीसरी विशेषता यह थी कि इसमें समाज के निर्धन और सबसे वंचित तबकों के लिए विशेष सुविधाओं की व्यवस्था की गई थी।,రాజ్యాంగంలోని మూడవ లక్షణం ఏమిటంటే ఇది సమాజంలోని అత్యంత పేద మరియు అత్యంత అణగారిన వర్గాలకు ప్రత్యేక సౌకర్యాలను కల్పించింది.
+“भारत के सम्मान” को “कलंकित” करने वाली छुआछूत के चलन को खत्म कर दिया गया।,"""భారతదేశం యొక్క గౌరవాన్ని"" ""కళంకం"" చేసిన అంటరానితనం యొక్క అభ్యాసం రద్దు చేయబడింది."
+अब तक हिंदुओं के मंदिरों में केवल ऊँची जातियों के लोग ही जाते थे लेकिन अब उन्हें सभी लोगों के लिए खोल दिया गया।,ఇప్పటి వరకు ఉన్నత కుల ప్రజలు మాత్రమే హిందూ దేవాలయాలకు వెళ్లేవారు కాని ఇప్పుడు వారు ప్రజలందరికీ తెరవబడ్డారు.
+"जिन्हें अब तक अछूत माना जाता था, अब वे भी मंदिरों में जा सकते थे।",ఇప్పటివరకు అంటరానివారిగా పరిగణించబడిన వారు దేవాలయాలను కూడా సందర్శించవచ్చు.
+एक लंबी बहस के बाद संविधान सभा ने यह भी तय किया कि विधायिका की कुछ सीटें और सरकारी नौकरियों में कुछ हिस्सा “निचली जातियों” के सदस्यों के लिए आरक्षित किया जाए।,"సుదీర్ఘ చర్చ తరువాత, రాజ్యాంగ సభ కూడా శాసనసభలో కొన్ని సీట్లు మరియు ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలలో కొంత భాగాన్ని ""అట్టడుగు కులాల"" సభ్యులకు కేటాయించాలని నిర్ణయించింది."
+कुछ लोगों की दलील थी कि अछूत - जिन्हें उस समय हरिजन कहा जाता था - उम्मीदवारों के पास इतने अंक या शैक्षणिक योग्यता नहीं होती कि वे भारतीय प्रशासनिक सेवा जैसी प्रतिष्ठित नौकरियों में जा सके।,అంటరానివారికి - ఆ సమయంలో హరిజన్లు అని పిలువబడేవారు - ఇండియన్ అడ్మినిస్ట్రేటివ్ సర్వీస్ వంటి ప్రతిష్టాత్మక ఉద్యోగాలకు వెళ్ళడానికి మార్కులు లేదా విద్యా అర్హతలు లేవని కొందరు వాదించారు.
+"परंतु, जेसा कि संविधान सभा के सदस्य एच. जे. खांडेकर ने कहा था, हरिजनों की “अक्षमता के लिए” ऊँची जातियाँ ज़िम्मेदार हैं।","అయితే, రాజ్యాంగ అసెంబ్లీ సభ్యుడిగా హెచ్‌.జె. హరిజనుల ""అసమర్థతకు"" ఉన్నత కులాలే కారణమని ఖండేకర్ చెప్పారు."
+अपने सुविधासंपनन सहकर्मियों को संबोधित करते हुए खांडेकर ने कहा था : हमें हज़ारों साल तक दबाकर रखा गया है।,తన సౌకర్యవంతమైన సహోద్యోగులను ఉద్దేశించి ఖండేకర్ ఇలా అన్నారు: వేలాది సంవత్సరాలుగా మమ్మల్ని అదుపులో ఉంచారు.
+"आप लोगों ने हमें अपनी सेवा में लगाए रखा और हमें इस कदर दबाया है कि अब न केवल हमारे मस्तिष्क और शरीर, बल्कि हमारा हृदय भी काम नहीं करता और न ही हम आगे बढ़ पाने में सक्षम हैं।","మీరు మమ్మల్ని మీ సేవలో నిమగ్నమై ఉంచారు మరియు మమ్మల్ని ఎంతగానో నొక్కిచెప్పారు, ఇప్పుడు మన మెదడు మరియు శరీరం మాత్రమే కాకుండా మన హృదయం కూడా పనిచేయదు లేదా మేము ముందుకు సాగలేము."
+भूतपूर्व “अछूतों” के साथ-साथ आदिवासियों या अनुसूचित जनजातियों को भी विधायिका और नौकरियों में आरक्षण दिया गया।,"మాజీ ""అంటరానివారి"" తో పాటు, గిరిజనులు లేదా షెడ్యూల్డ్ తెగలకు కూడా శాసనసభ మరియు ఉద్యోగాలలో రిజర్వేషన్లు ఇవ్వబడ్డాయి."
+अनुसूचित जातियों की तरह इन भारतीयों को भी वंचित रखा गया था और उनके साथ भेदभाव किया गया था।,"షెడ్యూల్డ్ కులాల మాదిరిగానే, ఈ భారతీయులు కూడా వంచించబడ్డారు మరియు వివక్షకు గురయ్యారు."
+आदिवासी आधुनिक स्वास्थ्य सुविधाओं और शिक्षा से वंचित थे।,గిరిజనులు ఆధునిక ఆరోగ్య సౌకర్యాలు మరియు విద్యను కోల్పోయారు.
+उनकी ज़मीन और जंगलों पर समुदाय से बाहर के ताकतवर लोगों का कब्जा होता जा रहा था।,వారి భూమి మరియు అడవులను సమాజానికి వెలుపల ఉన్న శక్తివంతమైన వ్యక్తులు ఆక్రమించారు.
+संविधान से उन्हें जो नए अधिकार मिले उनका उद्देश्य इस स्थिति में सुधार लाने का था।,రాజ్యాంగం నుండి వారికి లభించిన కొత్త హక్కులు ఈ పరిస్థితిని మెరుగుపరచడం.
+संविधान सभा के सदस्यों ने केंद्र और राज्य सरकारों की शक्तियों और अधिकारों के बाँटवारे पर भी लंबी चर्चा की।,"రాజ్యాంగ సభ సభ్యులు కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల అధికారాలు, హక్కుల భాగస్వామ్యం గురించి కూడా సుదీర్ఘంగా చర్చించారు."
+कुछ लोगों का मानना था कि केंद्र के हित सबसे महत्त्वपूर्ण होने चाहिए।,కేంద్ర ప్రయోజనాలకు అత్యంత ప్రాముఖ్యత ఉండాలని కొందరు అభిప్రాయపడ్డారు.
+उनका कहना था कि यदि केंद्र मज़बूत होगा तो “तभी वह पूरे देश की उनन्‍नति के लिए सोचने और योजना बनाने में सक्षम होगा।,"కేంద్రం బలంగా ఉంటే, అప్పుడు మాత్రమే దేశం మొత్తం పురోగతి కోసం ఆలోచించి, ప్రణాళిక చేయగలమని ఆయన అన్నారు."
+” कई अन्य सदस्यों का मानना था कि राज्यों को ज़्यादा स्वायत्तता और आज्ञादी मिलनी चाहिए।,అనేక ఇతర సభ్యులు రాష్ట్రాలకు మరింత స్వయంప్రతిపత్తి మరియు విధేయత పొందాలని నమ్మాడు.
+मैसूर के एक सदस्य का कहना था कि मौजूदा व्यवस्था में “लोकतंत्र दिल्‍ली में केंद्रित है और इसलिए बाकी देश में वह इसी भावना और अर्थ में साकार नहीं हो रहा है।,"మైసూర్ సభ్యుడు మాట్లాడుతూ ప్రస్తుత వ్యవస్థలో “ప్రజాస్వామ్యం ఢిల్లీ కేంద్రీకృతమై ఉంది, అందువల్ల ఇది దేశంలోని మిగిలిన ప్రాంతాలలో ఒకే స్ఫూర్తితో మరియు అర్థంలో గ్రహించబడలేదు."
+” मद्रास के एक सदस्य का आग्रह था कि “राज्य स्तर पर लोगों की कुशलक्षेम का प्रारंभिक भार प्रांतीय सरकारों के ऊपर ही होना चाहिए।,"మద్రాసులోని ఒక సభ్యుడు ""రాష్ట్ర స్థాయిలో ప్రజల శ్రేయస్సు యొక్క ప్రారంభ భారం ప్రాంతీయ ప్రభుత్వాలతోనే ఉండాలి"" అని పట్టుబట్టారు."
+"” इन मतभेदों को दूर करने के लिए संविधान में विभिन्‍न विषयों को तीन सूचियों में बाँट दिया गया - केंद्रीय सूची, राज्य सूची और समवर्ती सूची।","ఈ తేడాలను అధిగమించడానికి, రాజ్యాంగంలోని వివిధ విషయాలను సెంట్రల్ లిస్ట్, స్టేట్ లిస్ట్ మరియు కంకరెంట్ లిస్ట్ అనే మూడు జాబితాలుగా విభజించారు."
+"केंद्रीय सूची में कराधान, रक्षा और विदेशी मामलों आदि को रखा गया।","పన్నులు, రక్షణ, విదేశీ వ్యవహారాలు మొదలైనవి కేంద్ర జాబితాలో చేర్చబడ్డాయి."
+ये ऐसे विषय थे जो केवल केंद्र सरकार के अधीन थे।,ఇవి కేంద్ర ప్రభుత్వ పరిధిలో ఉన్నవి.
+राज्य सूची में शिक्षा और स्वास्थ्य जैसे विषय लिए गए जिनकी ज़िम्मेदारी मुख्य रूप से राज्य सरकारों के ऊपर थी।,"విద్య మరియు ఆరోగ్యం వంటి విషయాలను రాష్ట్ర జాబితాలో చేర్చారు, దీని బాధ్యత ప్రధానంగా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలపై ఉంది."
+"समवर्ती सूची में वन एवं कृषि आदि ऐसे विषयों को रखा गया जिनके बारे में केंद्र और राज्य सरकारें, दोनों संयुक्त रूप से फैसला ले सकते थे।","ఉమ్మడి జాబితాలో, అటవీ మరియు వ్యవసాయం వంటి అంశాలను ఉంచారు, దీని గురించి కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు సంయుక్తంగా నిర్ణయించగలవు."
+संविधान सभा में भाषा के सवाल पर बड़ी तीखी बहस हुई।,రాజ్యాంగ అసెంబ్లీలో భాష ప్రశ్నపై తీవ్ర చర్చ జరిగింది.
+बहुत सारे लोगों का मानना था कि अंग्रेज़ों के साथ अंग्रेज़ी भाषा को भी विदा कर दिया जाना चाहिए।,బ్రిటీష్ వారితో పాటు ఆంగ్ల భాషను కూడా ఇవ్వాలని చాలా మంది నమ్మారు.
+उनका कहना था कि अंग्रेज़ी की जगह हिंदी को अपनाया जाना चाहिए।,ఇంగ్లీషుకు బదులుగా హిందీని అవలంబించాలని అన్నారు.
+परन्तु जो लोग हिंदी नहीं बोलते थे उनकी राय अलग थी।,కానీ హిందీ మాట్లాడని వారికి వేరే అభిప్రాయం ఉంది.
+संविधान सभा में बोलते हुए टी.टी. कृष्णमाचारी ने “दक्षिण के लोगों की और से चेतावनी ” देते हुए कहा कि अगर उन पर हिंदी थोपी गई तो वहाँ के बहुत सारे लोग भारत से अलग हो जाएँगे।,"రాజ్యాంగ సభలో మాట్లాడుతూ టి.టి. కృష్ణమాచారి ""దక్షిణాది ప్రజల నుండి ఒక హెచ్చరిక"" ఇస్తూ, వారిపై హిందీ విధించినట్లయితే, అక్కడ చాలా మంది ప్రజలు భారతదేశం నుండి విడిపోతారని చెప్పారు."
+इस विवाद से बचने के लिए आखिरकार बीच का रास्ता निकाल लिया गया।,వివాదం నుంచి తప్పించుకోవటానికి చివరకు మధ్య మార్గం బయటకు తీయబడింది.
+"संविधान निर्माताओं ने हिंदी को भारत की “राजभाषा ” का दर्जा दिया जबकि अदालतों, सेवाओं, विभिन्‍न राज्यों के बीच संचार आदि के लिए अंग्रेज़ी के इस्तेमाल का फैसला लिया गया।","రాజ్యాంగం రూపొందించినవారు హిందీకి ""అధికారిక భాష"" హోదా ఇచ్చారు, కోర్టులు, సేవలు, వివిధ రాష్ట్రాల మధ్య కమ్యూనికేషన్ మొదలైన వాటికి ఇంగ్లీషును ఉపయోగించాలని నిర్ణయించారు."
+संविधान की रचना में बहुत सारे भारतीयों ने योगदान दिया था।,రాజ్యాంగ రాజ్యాంగానికి చాలా మంది భారతీయులు సహకరించారు.
+इनमें सबसे महत्त्वपूर्ण योगदान संभवत: डॉ. बी.आर. अंबेडकर का था जो संविधान सभा की प्रारूप समिति के अध्यक्ष थे और जिनके नेतृत्व में दस्तावेज़ को अंतिम रूप दिया गया था।,బహుశా వీటిలో చాలా ముఖ్యమైన సహకారం డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేద్కర్ రాజ్యాంగ అసెంబ్లీ ముసాయిదా కమిటీ చైర్మన్ మరియు ఎవరి నాయకత్వంలో పత్రం ఖరారు చేయబడింది.
+संविधान सभा के सामने अपने आखिरी भाषण में डॉ. अंबेडकर ने कहा कि राजनीतिक लोकतंत्र के साथ-साथ आर्थिक और सामाजिक लोकतंत्र भी ज़रूरी है।,"రాజ్యాంగ సభ ముందు తన చివరి ప్రసంగంలో డాక్టర్ అంబేద్కర్ రాజకీయ ప్రజాస్వామ్యంతో పాటు ఆర్థిక, సామాజిక ప్రజాస్వామ్యం కూడా అవసరమని అన్నారు."
+यदि लोगों को वोट डालने का अधिकार दे दिया जाता है तो इससे अमीर-गरीब या ऊँची और नीची जातियों का फासला अपने-आप खत्म नहीं हो जाएगा।,"ప్రజలకు ఓటు హక్కు ఇస్తే, ధనిక మరియు పేద లేదా ఉన్నత మరియు దిగువ కులాల మధ్య అంతరం స్వయంచాలకంగా ముగియదు."
+उन्होंने कहा कि नए संविधान के साथ भारत - अंतर्विरोधों के एक नए युग में प्रवेश करने जा रहा है।,కొత్త రాజ్యాంగంతో భారత్ వైరుధ్యాల కొత్త యుగంలోకి ప్రవేశించబోతోందని అన్నారు.
+राजनीति में हमारे पास समानता होगी और सामाजिक व आर्थिक जीवन में हम असमानता की राह पर चलेंगे।,రాజకీయాల్లో మనకు సమానత్వం ఉంటుంది మరియు సామాజిక మరియు ఆర్థిక జీవితంలో మేము అసమానత మార్గాన్ని అనుసరిస్తాము.
+"राजनीति में हम एक व्यक्ति, एक वोट और एक मूल्य के सिद्धांत का पालन करेंगे।","రాజకీయాల్లో, మేము ఒక వ్యక్తి, ఒక ఓటు మరియు ఒక విలువ అనే సూత్రాన్ని అనుసరిస్తాము."
+"इसके विपरीत, अपनी सामाजिक एवं आर्थिक संरचना के फलस्वरूप हम सामाजिक और आर्थिक जीवन में एक व्यक्ति, एक मूल्य के सिद्धांत का निषेध करते रहेंगे।","దీనికి విరుద్ధంగా, మన సామాజిక మరియు ఆర్ధిక నిర్మాణం ఫలితంగా, మేము ఒక వ్యక్తి యొక్క సూత్రాన్ని, సామాజిక మరియు ఆర్ధిక జీవితంలో ఒక విలువను నిరాకరిస్తూనే ఉంటాము."
+"राज्यों का गठन कैसे किया जाए? 1920 के दशक में स्वतंत्रता संघर्ष को मुख्य पार्टी - भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस - ने आश्वासन दिया था कि जैसे ही देश आज्ञाद हो जाएगा, प्रत्येक बडे भाषायी समूह का अपना अलग प्रांत होगा।","రాష్ట్రాలను ఎలా తయారు చేయాలి? 1920 వ దశకంలో, స్వాతంత్య్ర సంగ్రామానికి ప్రధాన పార్టీ - ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ - ప్రతి పెద్ద భాషా సమూహానికి దేశం ఉపశమనం పొందిన వెంటనే దాని స్వంత ప్రావిన్స్ ఉంటుందని హామీ ఇచ్చారు."
+आज्ञादी मिलने के बाद कांग्रेस ने इस आश्वासन को पूरा करने के लिए कोई कदम नहीं उठाया।,"అభ్యంతరం స్వీకరించిన తరువాత, ఈ హామీని నెరవేర్చడానికి కాంగ్రెస్ ఎటువంటి చర్య తీసుకోలేదు."
+क्योंकि भारत धर्म के आधार पर बँट चुका था इसलिए महात्मा गांधी की तमाम इच्छाओं और प्रयासों के बावजूद यह स्वतंत्रता एक राष्ट्र को नहीं बल्कि दो राष्ट्रों को मिल रही थी।,"మహాత్మా గాంధీ యొక్క అనేక కోరికలు మరియు ప్రయత్నాలు ఉన్నప్పటికీ, మతం ఆధారంగా భారతదేశం విభజించబడింది, ఈ స్వేచ్ఛను ఒక దేశానికి కాకుండా రెండు దేశాలకు ఇస్తున్నారు."
+देश विभाजन के फलस्वरूप हिंदुओं और मुसलमानों के बीच हुए भीषण दंगों में 10 लाख से ज़्यादा लोग मारे गए थे।,దేశం యొక్క విభజన ఫలితంగా హిందువులు మరియు ముస్లింల మధ్య జరిగిన అల్లర్లలో 1 మిలియన్లకు పైగా ప్రజలు మరణించారు.
+"ऐसे में यह चिंता स्वाभाविक थी कि क्या हमारा देश भाषा के आधार पर इस तरह के और बँटवारे झेल सकता था? प्रधानमंत्री जवाहरलाल नेहरू और उप-प्रधानमंत्री वललभभाई पटेल, दोनों ही भाषा के आधार पर राज्यों के गठन की नीति के विरोधी थे।","అటువంటి పరిస్థితిలో, భాష ఆధారంగా మన దేశం అలాంటి విభజనను భరించగలదా అని ఆందోళన చెందడం సహజం. భాషా ప్రాతిపదికన రాష్ట్రాలను ఏర్పాటు చేసే విధానాన్ని ప్రధానమంత్రి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, ఉప ప్రధాని వల్లభాయ్ పటేల్ ఇద్దరూ వ్యతిరేకించారు."
+विभाजन के बाद नेहरू ने कहा था कि “उपद्रवकारी प्रवृत्तियाँ सिर उठा रही हैं” जिन पर अंकुश लगाने के लिए राष्ट्र को शक्तिशाली और एकजुट होना चाहिए।,"విభజన తరువాత, నెహ్రూ ""తెగులు ధోరణులు తలలు పెంచుతున్నాయి"", దానిపై దేశం శక్తివంతంగా ఉండాలి మరియు అరికట్టడానికి ఐక్యంగా ఉండాలి."
+"वरना, जैसा कि पटेल ने कहा : ...इस समय भारत की पहली और आखिरी ज़रूरत यह है कि उसे एक राष्ट्र बनाया जाए...।","లేకపోతే, పటేల్ చెప్పినట్లుగా:… ఈ సమయంలో భారతదేశం యొక్క మొదటి మరియు చివరి అవసరం అది ఒక దేశంగా మార్చడం…."
+राष्ट्रवाद को बढ़ावा देने वाली हर चीज़ आगे बढनी चाहिए और उसके रास्ते में रुकावट डालने वाली हर चीज़ को खारिज कर दिया जाना चाहिए...।,జాతీయతను ప్రోత్సహించే ప్రతిదీ ముందుకు సాగాలి మరియు దాని మార్గానికి ఆటంకం కలిగించే ప్రతిదాన్ని తిరస్కరించాలి….
+हमने यही कसोटी भाषायी प्रांतों के सवाल पर भी अपनाई है और इस कसोटी के हिसाब से हमारी राय में (इस माँग को) समर्थन नहीं दिया जा सकता।,"మేము భాషా ప్రావిన్సులపై కూడా ఇదే ప్రశ్నను స్వీకరించాము మరియు ఈ క్యాసెట్ ప్రకారం, మా అభిప్రాయం ప్రకారం (ఈ డిమాండ్) మద్దతు ఇవ్వలేము."
+क्योंकि कांग्रेस के नेता अपने वायदे से पीछे हट रहे थे इसलिए जगह-जगह असंतोष पेदा हुआ।,"కాంగ్రెస్ నాయకులు తమ వాగ్దానాల నుండి వైదొలగడంతో, ప్రతిచోటా అసంతృప్తి తలెత్తింది."
+"कनन्‍नडभाषी , मलयालम भाषी, मराठी भाषी, सभी अपने-अपने राज्य के इंतज़ार में थे।","కన్నడ మాట్లాడేవారు, మలయాళం మాట్లాడేవారు, మరాఠీ మాట్లాడేవారు అందరూ ఆయా రాష్ట్రాల కోసం ఎదురు చూస్తున్నారు."
+सबसे गहरा असंतोष मद्रास प्रेज़ीडेंसी के तेलुगू भाषी ज़िलों में दिखाई दिया।,మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలోని తెలుగు మాట్లాడే జిల్లాల్లో తీవ్ర అసంతృప్తి కనిపించింది.
+जब 1952 के आम चुनावों में नेहरू वहाँ चुनाव प्रचार के लिए गए तो लोगों ने उन्हें काले झंडे दिखाए और “हमें आंध्र चाहिए” के नारे लगाए।,"1952 సార్వత్రిక ఎన్నికలలో ప్రచారం కోసం నెహ్రూ అక్కడికి వెళ్ళినప్పుడు, ప్రజలు ఆయనకు నల్ల జెండాలు చూపించి, ""మాకు ఆంధ్రా కావాలి"" అని అరిచారు."
+उसी साल अक्तूबर में वयोवृद्ध गांधीवादी पोट्टी श्रीरामुलु तेलुगृूभाषियों के हितों की रक्षा के लिए आंध्र राज्य के गठन की माँग करते हुए भूख हड़ताल पर बैठ गए।,"అదే సంవత్సరం అక్టోబర్‌లో, ప్రముఖ గాంధేయ పొట్టి శ్రీరాములు తెలుగు మాట్లాడేవారి ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడానికి ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు చేయాలని డిమాండ్ చేస్తూ నిరాహార దీక్ష చేశారు."
+"जैसे-जैसे अनशन आगे बढा, बहुत सारे लोग श्रीरामुलु के समर्थन में आगे आने लगे।",వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతున్న కొద్దీ శ్రీరాములుకు మద్దతుగా చాలా మంది ముందుకు రావడం ప్రారంభించారు.
+जगह-जगह लोग हड़ताल करने लगे और जुलूस निकालने लगे।,ప్రజలు ప్రతిచోటా సమ్మె చేయడం మరియు ఊరేగింపులుు చేయడం ప్రారంభించారు.
+58 दिन के अनशन के बाद 15 दिसंबर 1952 को पोटटी श्रीरामुलु का देहांत हो गया।,పొట్టి శ్రీరాములు 58 రోజుల ఉపవాసం తరువాత 1952 డిసెంబర్ 15 న మరణించారు.
+"जेसा कि एक अखबार ने लिखा था, “श्रीरामुलु के देहांत की खबर ने पूरे आंध्र को अस्त-व्यस्त कर डाला।","ఒక వార్తాపత్రిక రాసినట్లుగా, ""శ్రీరాములు మరణ వార్త ఆంధ్ర మొత్తాన్ని కలవరపెట్టింది."""
+” विरोध इतना व्यापक और गहरा था कि केंद्र सरकार को आखिरकार यह माँग माननी पड़ी।,నిరసన ఎంత విస్తృతంగా మరియు లోతుగా ఉందంటే చివరకు కేంద్ర ప్రభుత్వం ఈ డిమాండ్‌ను అంగీకరించాల్సి వచ్చింది.
+"इस तरह, 1 अक्तूबर 1953 को आंध्र के रूप में एक नए राज्य का गठन हुआ, जो बाद में आंषध्र प्रदेश बना।","ఆ విధంగా, 1953 అక్టోబర్ 1 న ఆంధ్రగా కొత్త రాష్ట్రం ఏర్పడింది, తరువాత ఇది ఆంధ్రప్రదేశ్ అయింది."
+आंध्र की स्थापना के बाद अन्य भाषायी समुदाय भी अपने-अपने अलग राज्यों की माँग करने लगे।,"ఆంధ్ర స్థాపన తరువాత, ఇతర భాషా వర్గాలు కూడా తమ ప్రత్యేక రాష్ట్రాలను డిమాండ్ చేయడం ప్రారంభించాయి."
+"फलस्वरूप, एक राज्य पुनर्गठन आयोग का गठन किया गया जिसने 1956 में अपनी रिपोर्ट सरकार को सौंप दी।","పర్యవసానంగా, ఒక రాష్ట్ర పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిషన్ ఏర్పడింది, ఇది 1956 లో తన నివేదికను ప్రభుత్వానికి సమర్పించింది."
+"आयोग ने सुझाव दिया कि असमिया, बंगला, उडिया, तमिल, मलयालम, कन्‍नड और तेलुगू भाषियों के लिए अलग-अलग प्रांतों का गठन करने के उद्देश्य से जिलों और प्रांतों की सीमा को पुनः तय किया जाए।","అస్సామీ, బంగ్లా, ఒరియా, తమిళం, మలయాళం, కన్నడ, తెలుగు మాట్లాడేవారికి ప్రత్యేక ప్రావిన్సులను ఏర్పాటు చేయాలనే లక్ష్యంతో జిల్లాలు, ప్రావిన్సుల సరిహద్దులను తిరిగి నిర్ణయించాలని కమిషన్ సూచించింది."
+उत्तर भारत के विशाल हिंदी भाषी क्षेत्र को बाँ2 कर कई राज्य बना दिए गए।,ఉత్తర భారతదేశంలోని విస్తారమైన హిందీ మాట్లాడే ప్రాంతాన్ని బంధించడం ద్వారా అనేక రాష్ట్రాలు ఏర్పడ్డాయి.
+"कुछ समय बाद, 1960 में बम्बई प्रांत को मराठी और गुजराती भाषी, दो अलग राज्यों में बाँट दिया गया।","కొంతకాలం తరువాత, 1960 లో, బొంబాయి ప్రావిన్స్ మరాఠీ మరియు గుజరాతీ మాట్లాడే రెండు వేర్వేరు రాష్ట్రాలుగా విభజించబడింది."
+1966 में पंजाब का विभाजन हुआ और हरियाणा को अलग राज्य के रूप में मान्यता दी गई।,1966 లో పంజాబ్ విభజించబడింది మరియు హర్యానా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా గుర్తించబడింది.
+पंजाब में पंजाबी भाषियों (जिनमें से ज़्यादातर सिख थे) और हरियाणा में हरियाणवी या हिंदी बोलने वालों की बहुतायत थी।,పంజాబ్‌లో పంజాబీ మాట్లాడేవారు అధికంగా ఉన్నారు (వీరిలో ఎక్కువ మంది సిక్కులు) మరియు హర్యానాలో హర్యన్వి లేదా హిందీ మాట్లాడేవారు ఉన్నారు.
+भारत और भारतीयों को गरीबी से मुक्त कराने और आधुनिक तकनीकी एवं औद्योगिक आधार निर्मित करना नए भारत का एक बड़ा लक्ष्य था।,భారతదేశం మరియు భారతీయులను పేదరికం నుండి విడిపించడం మరియు ఆధునిక సాంకేతిక మరియు పారిశ్రామిక స్థావరాన్ని నిర్మించడం కొత్త భారతదేశం యొక్క ప్రధాన లక్ష్యం.
+1950 में सरकार ने आर्थिक विकास के लिए नीतियाँ बनाने और उनको लागू करने के लिए एक 'योजना आयोग' का गठन किया।,ఆర్థికాభివృద్ధికి సంబంధించిన విధానాలను రూపొందించడానికి మరియు అమలు చేయడానికి 1950 లో ప్రభుత్వం 'ప్లానింగ్ కమిషన్' ను ఏర్పాటు చేసింది.
+इस बारे में ज़्यादातर सहमति थी कि भारत “मिश्रित अर्थव्यवस्था ” के रास्ते पर चलेगा।,"భారతదేశం ""మిశ్రమ ఆర్థిక వ్యవస్థ"" మార్గాన్ని అనుసరిస్తుందని ఎక్కువగా అంగీకరించారు."
+"यहाँ राज्य और निजी क्षेत्र, दोनों ही उत्पादन बढ़ाने और रोज़गार पैदा करने में महत्त्वपूर्ण और परस्पर पूरक भूमिका अदा करेंगे।",ఇక్కడ ఉత్పత్తిని పెంచడంలో మరియు ఉపాధి కల్పించడంలో రాష్ట్ర మరియు ప్రైవేటు రంగం ముఖ్యమైన మరియు పరస్పరం పరిపూరకరమైన పాత్ర పోషిస్తాయి.
+"किस क्षेत्र की क्या भूमिका होगी - अर्थात कौन से उद्योग सरकार द्वारा और कौन से उद्योग बाजार द्वारा यानी निजी उद्योगपतियों द्वारा लगाए जाएँगे, विभिन क्षेत्रों और राज्यों के बीच किस तरह का संतुलन बनाया जायेगा इन सबको परिभाषित करना योजना आयोग का काम था।","ప్రణాళికా సంఘం యొక్క పాత్ర ఏమిటంటే, ఏ రంగానికి ఏ పాత్ర పోషిస్తుందో నిర్వచించడం - అంటే, ప్రభుత్వం ఏ పరిశ్రమలను ఏర్పాటు చేస్తుంది మరియు మార్కెట్ ద్వారా ఏ పరిశ్రమలు ఏర్పాటు చేయబడతాయి అంటే ప్రైవేట్ పారిశ్రామికవేత్తలు."
+1956 में दूसरी पंचवर्षीय योजना तैयार की गई।,"1956 లో, రెండవ పంచవర్ష ప్రణాళికను రూపొందించారు."
+इस योजना में इस्पात जैसे भारी उद्योगों और विशाल बाँध परियोजनाओं आदि पर सबसे ज़्यादा जोर दिया गया।,ఈ ప్రణాళిక ఉక్కు మరియు పెద్ద ఆనకట్ట ప్రాజెక్టులు వంటి భారీ పరిశ్రమలకు గరిష్ట ప్రాధాన్యతనిచ్చింది.
+ये काम सरकारी नियंत्रण के अंतर्गत रखे गए।,ఈ పనులను ప్రభుత్వ నియంత్రణలో ఉంచారు.
+भारी उद्योग पर यह ज़ोर और अर्थव्यवस्था की राज्य नियंत्रण की कोशिशें अगले कुछ दशकों तक आर्थिक नीति को प्रभावित करती रहीं।,భారీ పరిశ్రమ మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క రాష్ట్ర నియంత్రణ ప్రయత్నాలపై ఈ ప్రాధాన్యత తరువాతి కొన్ని దశాబ్దాలుగా ఆర్థిక విధానాన్ని ప్రభావితం చేస్తూనే ఉంది.
+इस पद्धति के बहुत सारे समर्थक थे तो कुछ मुखर विरोधी भी थे।,ఈ పద్ధతికి చాలా మంది మద్దతుదారులు ఉన్నారు మరియు కొందరు బహిరంగంగా మాట్లాడేవారు.
+कुछ लोगों को लगता था कि इस प्रणाली में खेती पर पर्याप्त जोर नहीं दिया जा रहा है।,ఈ పద్ధతిలో వ్యవసాయానికి తగినంత ప్రాధాన్యత లేదని కొందరు అభిప్రాయపడ్డారు.
+1956 में दूसरी पंचवर्षीय योजना तैयार की गई।,"1956 లో, రెండవ పంచవర్ష ప్రణాళికను రూపొందించారు."
+इस योजना में इस्पात जैसे भारी उद्योगों और विशाल बाँध परियोजनाओं आदि पर सबसे ज़्यादा जोर दिया गया।,ఈ ప్రణాళిక ఉక్కు మరియు పెద్ద ఆనకట్ట ప్రాజెక్టులు వంటి భారీ పరిశ్రమలకు గరిష్ట ప్రాధాన్యతనిచ్చింది.
+ये काम सरकारी नियंत्रण के अंतर्गत रखे गए।,ఈ పనులను ప్రభుత్వ నియంత్రణలో ఉంచారు.
+भारी उद्योग पर यह ज़ोर और अर्थव्यवस्था की राज्य नियंत्रण की कोशिशें अगले कुछ दशकों तक आर्थिक नीति को प्रभावित करती रहीं।,భారీ పరిశ్రమ మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థ యొక్క రాష్ట్ర నియంత్రణ ప్రయత్నాలపై ఈ ప్రాధాన్యత తరువాతి కొన్ని దశాబ్దాలుగా ఆర్థిక విధానాన్ని ప్రభావితం చేస్తూనే ఉంది.
+इस पद्धति के बहुत सारे समर्थक थे तो कुछ मुखर विरोधी भी थे।,ఈ పద్ధతికి చాలా మంది మద్దతుదారులు ఉన్నారు మరియు కొందరు బహిరంగంగా మాట్లాడేవారు.
+कुछ लोगों को लगता था कि इस प्रणाली में खेती पर पर्याप्त जोर नहीं दिया जा रहा है।,ఈ పద్ధతిలో వ్యవసాయానికి తగినంత ప్రాధాన్యత లేదని కొందరు అభిప్రాయపడ్డారు.
+राष्ट्‌ के साठ वर्षों के बाद 15 अगस्त 2007 को हमने एक स्वतंत्र राष्ट्र के रूप में अपनी साठवीं वर्षगाँठ मनाई थी।,"అరవై సంవత్సరాల జాతీయత తరువాత, ఆగస్టు 15, 2007 న మేము స్వతంత్ర దేశంగా మా 60 వ వార్షికోత్సవాన్ని జరుపుకున్నాము."
+इस दौरान हमारे देश का प्रदर्शन कैस रहा? संविधान में तय किए गए आदर्शों को हम किस हद तक साकार कर पाए? भारत अभी भी एक है और लोकतांत्रिक राह पर चल रहा है।,ఈ కాలంలో మన దేశం యొక్క పనితీరు ఎలా ఉంది? రాజ్యాంగంలో పేర్కొన్న ఆదర్శాలను మనం ఎంతవరకు గ్రహించగలం? భారతదేశం ఇప్పటికీ ఒకటి మరియు ప్రజాస్వామ్య మార్గంలో నడుస్తోంది.
+यह गर्व करने लायक उपलब्धि है।,ఇది గర్వించదగ్గ విజయం.
+बहुत सारे विदेशी प्रेक्षकों का मानना था कि भारत एक देश के रूप में ज़्यादा समय तक टिक नहीं पाएगा।,చాలా మంది విదేశీ పరిశీలకులు ఒక దేశంగా భారతదేశం ఎక్కువ కాలం ఉండదని నమ్మాడు.
+उन्हें लगता था कि भारत का प्रत्येक क्षेत्र या भाषायी समूह अपने अलग राष्ट्र की माँग करेगा और उसके टुकडे-टुकडे हो जाएँगे।,"భారతదేశంలోని ప్రతి ప్రాంతం లేదా భాషా సమూహం ప్రత్యేక దేశాన్ని కోరుతుందని, అది విడిపోతుందని ఆయన అభిప్రాయపడ్డారు."
+कुछ विशेषज्ञों को लगता था कि भारत सैनिक शासन के कब्जे में आ जाएगा।,కొంతమంది నిపుణులు భారతదేశం సైనిక పాలనలోకి వస్తారని నమ్మాడు.
+परंतु ये सारी आशंकाएँ निर्मूल साबित हुई हैं।,కానీ ఈ భయాలన్నీ పట్టించుకోనివిగా నిరూపించబడ్డాయి.
+आज़ादी से अब तक 13 आम चुनाव हो चुके हैं और राज्यों तथा स्थानीय निकायों के लिए सैकड़ों चुनाव हो चुके हैं।,"స్వాతంత్ర్యం వచ్చినప్పటి నుండి, 13 సాధారణ ఎన్నికలు జరిగాయి మరియు రాష్ట్రాలు మరియు స్థానిక సంస్థలకు వందలాది ఎన్నికలు జరిగాయి."
+हमारे यहाँ स्वतंत्र प्रेस है और एक स्वतंत्र न्यायपालिका है।,మాకు స్వతంత్ర ప్రెస్ మరియు స్వతంత్ర న్యాయవ్యవస్థ ఉన్నాయి.
+"इसके अलावा, यहाँ के लोगों की भाषायी विविधता या धार्मिक विविधता भी राष्ट्रीय एकता की राह में रुकावट नहीं बन पाई है।","ఇది కాకుండా, ఇక్కడి ప్రజల భాషా వైవిధ్యం లేదా మత వైవిధ్యం కూడా జాతీయ ఐక్యత మార్గంలో అడ్డంకిగా మారలేదు."
+परंतु दूससी और यह भी सच है कि आज भी हमारे देश में गहरे मतभेद बने हुए हैं।,కానీ ఇతరులు మరియు ఈ రోజు కూడా మన దేశంలో లోతైన తేడాలు ఉన్నాయి.
+संवैधानिक गारंटियों के बावजूद अछूत समुदाय - या जिन्हें अब दलित कहा जाता है - आज भी हिंसा और भेदभाव से जूझ रहे हैं।,"రాజ్యాంగ హామీలు ఉన్నప్పటికీ, అంటరాని వర్గాలు - లేదా ఇప్పుడు దళితులు అని పిలువబడేవారు హింస మరియు వివక్షతో పోరాడుతూనే ఉన్నారు."
+"ग्रामीण भारत के बहुत सारे भागों में अभी भी वे साझा जल स्रोतों, मंदिरों, मेदानों और अन्य सार्वजनिक स्थानों का इस्तेमाल नहीं कर सकते।","గ్రామీణ భారతదేశంలోని చాలా ప్రాంతాల్లో, వారు ఇప్పటికీ భాగస్వామ్య నీటి వనరులు, దేవాలయాలు, మెదన్ మరియు ఇతర బహిరంగ ప్రదేశాలను ఉపయోగించలేరు."
+संविधान में दिए गए धर्मनिरपेक्ष आदर्शों के बावजूद बहुत सारे राज्यों में विभिन्‍न धार्मिक समूहों के बीच कई बार टकराव हो चुके हैं।,"రాజ్యాంగంలో లౌకిక ఆదర్శాలు ఉన్నప్పటికీ, అనేక రాష్ట్రాల్లో వివిధ మత సమూహాల మధ్య అనేక విభేదాలు ఉన్నాయి."
+और सबसे . परेशानी की बात यह है कि इस बीच अमीर और गरीब का फासला लगातार बढ़ता गया है।,"మరియు చాలా. ఈ మధ్య కాలంలో ధనికులు, పేదల మధ్య అంతరం క్రమంగా పెరుగుతోంది"
+भारत के कुछ भागों और कुछ समूहों को आर्थिक विकास से भारी फायदा हुआ है।,భారతదేశంలోని కొన్ని ప్రాంతాలు మరియు కొన్ని సమూహాలు ఆర్థికాభివృద్ధి నుండి ఎంతో ప్రయోజనం పొందాయి.
+"वे आलीशान घरों में रहते हैं, महगे रेस्टोरेंट्स में खाना खाते २ हैं, अपने बच्चों को मूँहगे निजी स्कूलों में भेजते हैं और विदेशों में छुट्टियों पर बेहिसाब पैसा उड़ाते हैं।","వారు విలాసవంతమైన గృహాలలో నివసిస్తున్నారు, ఖరీదైన రెస్టారెంట్లలో తింటారు, తమ పిల్లలను ఖరీదైన ప్రైవేట్ పాఠశాలలకు పంపుతారు మరియు విదేశాలలో సెలవు దినాలలో చాలా డబ్బు ఖర్చు చేస్తారు."
+दूसरी और बहुत सारे लोग आज भी गरीबी की रेखा. से नीचे हैं।,"రెండవది, చాలా మందికి ఇప్పటికీ దారిద్య్రరేఖ ఉంది. క్రింద ఉన్నాయి"
+शहरी झुग्गी बस्तियों या बंजर देहात में रहने वाले ऐसे बहुत सारे लोग अपने बच्चों को स्कूल भी नहीं भेज पाते।,పట్టణ మురికివాడల్లో లేదా బంజరు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో నివసిస్తున్న ఇలాంటి వారు తమ పిల్లలను బడికి పంపలేరు.
+हमारा संविधान कानून की नज़र में सबको बराबर मानता है लेकिन असली ज़िंदगी में कुछ भारतीय औरों के मुकाबले ज़्यादा बराबर हैं।,మన రాజ్యాంగం చట్టం పరంగా అందరినీ సమానంగా భావిస్తుంది కాని నిజ జీవితంలో కొంతమంది భారతీయులు ఇతరులకన్నా సమానంగా ఉంటారు.
+स्वतंत्रता के समय तय की गई कसौटियों के हिसाब से देखें तो भारतीय गणतंत्र बहुत बड़ी सफलता का दावा नहीं कर सकता।,"స్వాతంత్ర్య సమయంలో నిర్ణయించిన ప్రమాణాల ప్రకారం, ఇండియన్ రిపబ్లిక్ గొప్ప విజయాన్ని సాధించదు."
+लेकिन यह भी सच है कि वह विफल नहीं हुआ है।,కానీ అతను విఫలం కాలేదనేది కూడా నిజం.
+आइए कल्पना करें आप एक आदिवासी तथा एक आरक्षण-विरोधी व्यक्ति की बहस सुन रहे हैं।,"ఒక గిరిజనుడు, రిజర్వేషన్ వ్యతిరేక వ్యక్తి చర్చను మీరు విన్నారు."
+कल्पना कीजिए कि दोनों व्यक्ति अपनी और से क्‍या दलील दे रहे होंगे? इस चर्चा को अभिनय करके दिखाइए।,ఆ ఇద్దరు వ్యక్తులు వారితో ఏమి వాదించుకు౦టు౦దో ఊహి౦చ౦డి. ఈ చర్చను నటన ద్వారా చూపించండి.
diff --git a/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part7_-_Sheet1.csv b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part7_-_Sheet1.csv
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..610248664234e6f0bc5cccb8b1ec0ebbf3309e5b
--- /dev/null
+++ b/Startups+IIITH/devnagri/History/Dev_history_Hin-Tel_Trans_part7_-_Sheet1.csv
@@ -0,0 +1,1948 @@
+इस साल छठी कक्षा में तुम इतिहास पढ़ोगे।,ఈ సంవత్సరం ఆరో తరగతిలో మీరు చరిత్ర చదువుతారు.
+कुछ और विषयों के साथ इतिहास समाज विज्ञान का हिस्सा माना जाता है।,సామాజిక శాస్త్రంలో మరికొన్ని విషయాలతో పాటు చరిత్రను భాగంగా పరిగణిస్తారు.
+समाज विज्ञान हमें अपनी सामाजिक दुनिया की कार्यप्रणाली को समझने में मदद्‌ करता है।,సామాజిక శాస్త్రం అనేది మన సామాజిక ప్రపంచం యొక్క పనితీరును అర్థం చేసుకోవడానికి సహాయపడుతుంది.
+"समाज विज्ञान हमें जीवन के कई पहलुओं के बारे में बताता है: भूगोल के बारे में, अर्थव्यवस्था के चलने के बारे में और सामाजिक व राजनीतिक जीवन की व्यवस्था के बारे में।","జీవితంలోని అనేక కోణాల గురించి సామాజిక శాస్త్రం తెలియజేస్తుంది  : భౌగోళికం గురించి, ఆర్థిక వ్యవస్థ నడుస్తున్న గురించి మరియు సామాజిక మరియు రాజకీయ జీవిత వ్యవస్థ గురించి."
+इतिहास के अतिरिक्त समाज विज्ञान के अन्य विषय प्रायः आज की दुनिया के बारे में ही बताते हैं।,సాంఘిక శాస్త్రం యొక్క ఇతర విషయాలు ఒక్క చరిత్ర నుండే కాకుండా నేటి ప్రపంచం గురించి తరచుగా చెబుతాయి.
+इतिहास बताता है कि आज की दुनिया कैसे विकसित हुई।,నేటి ప్రపంచ అభివృద్ధిలో ఏ విధంగా మార్పు వచ్చిందో  చరిత్ర చూపిస్తుంది.
+यह हमें वर्तमान के अतीत के बारे में बताता है।,ఇది మనకు గడిచిన వర్తమాన కాలం గురించి చెబుతుంది.
+हम जिस समाज में रहते हैं उसके परिवेश की हमें आदत पड जाती है।,మనం ఏ వాతావరణంలో ఉంటే ఆ వాతావరణానికి అలవాటు పడిపోతాం..
+हम यह मान लेते हैं कि दुनिया हमेशा ऐसी ही रही है।,ప్రపంచం ఎప్పుడూ అలాగే ఉందని మనం అనుకుంటాం.
+हम भूल जाते हैं कि जीवन हमेशा वैसा नहीं था जेसा हमें आज दिखता है।,"నిన్న మనం చూసిన జీవితం ఈరోజు ఉండదు,జీవితం ఎల్లపుడు మారుతూ ఉంటుందని మనం మర్చిపోతాం ."
+उदाहरण के लिए क्‍या तुम ऐसी दुनिया की कल्पना कर सकते हो जहाँ आग न हो?,ఉదాహరణకు అగ్ని లేని ప్రపంచాన్ని మీరు ఊహించగలరా?
+केसा रहा होगा एक ऐसी दुनिया में रहना जहाँ खेती-बाडी का आविष्कार न हुआ हो?,వ్యవసాయ ఆవిష్కరణ జరగకపోయుంటే ప్రపంచం ఎలా ముందుకు సాగేది?
+या उस ज़माने में ज़िंदगी कैसी रही होगी जब लोग लंबी यात्राएँ तो कर लेते थे लेकिन न सड॒कें थीं न रेलगाडियाँ?,ఆ రోజుల్లో ప్రజలు రోడ్లు మరియు రైళ్లు లేకపోయినా సుదీర్ఘ ప్రయాణాలు ఎలా చేసేయ్ వారో?
+इतिहास हमें उन अतीतों की और ले जा सकता है।,చరిత్ర మనకు ఆ విషయాలు తెలుసుకునేలా చేస్తుంది.
+इस रूप में इतिहास एक रोमांचक यात्रा है।,ఈ రూపంలో చరిత్ర ఒక ఉద్రేకరమైన ప్రయాణం.
+यह यात्रा तुम्हें समय और संसार के आर-पार ले जाती है।,ఈ ప్రయాణం మిమ్మల్ని కాలం మరియు ప్రపంచం గురించి పూర్తిగా తెలుసుకునేలా తీసుకువెళుతుంది.
+"यह ले जाती है हमें एक दूसरी दुनिया में, एक दूसरे युग में जब लोगों का जीवन अलग था।","ఇది మన జీవితాలను వేరే ప్రపంచానికి, ప్రజల జీవితాలు భిన్నంగా ఉన్న మరొక యుగానికి తీసుకువెళుతుంది."
+"उनकी अर्थव्यवस्था और समाज उनकी मान्यताएँ और विश्वास, उनके भोजन और कपडे, उनके घर और बस्तियाँ, उनकी कला और शिल्प-सब कुछ भिन्‍न था।","వారి వ్యవస్థ అనేక విషయాల్లో అంటే ఆర్థిక వ్యవస్థ మరియు సమాజం, నమ్మకాలు మరియు అపనమ్మకాలు, ఆహారం మరియు దుస్తులు, ఇళ్ళు మరియు స్థావరాలు, కళలు మరియు చేతిపనులు - ప్రతిదీ భిన్నంగా ఉన్నాయి."
+इतिहास ऐसी दुनिया के झरोखे खोल सकता है।,"చరిత్ర, ప్రపంచం యొక్క ఇటువంటి విషయాలను వెలుగులోకి తెస్తుంది."
+"तुम अपने कंधे कर कह सकते हो 'हम ऐसी बीती बातों को लेकर क्‍यों परेशान हों जो अब नहीं हैं, ऐसे अतीत जो गुज़र चुके हैं।","మీరు మీ భుజాలను కదిలించి, 'ఇప్పుడు లేని, గతం గడిచిన విషయాల గురించి మనం ఎందుకు ఆందోళన చెందాలి."
+लेकिन इतिहास सिर्फ कल के बारे में नहीं है।,కానీ చరిత్ర రేపటి గురించి  మాత్రమే తెలుసుకోవటానికి కాదు.
+यह आज के बारे में भी है।,ఇది నేటి  గురించి కూడా తెలుపుతుంది .
+आज हम जिस दुनिया में हैं उसे बनाया है हमसे पहले आए लोगों ने।,ఈ రోజు మనం ఉన్న ఈ ప్రపంచాన్ని మనకు ముందు వచ్చిన వ్యక్తులు తయారు చేశారు.
+"उनके जीवन के सुख-दुख, अपने युग की समस्याओं से जूझने की उनकी कोशिशें, उनकी खोजें और आविष्कार, इन्हीं के ताने-बाने में तो मानव समाज बदला।","వారి జీవితంలోని ఆనందాలు మరియు దుఃఖాలు, వారి యుగం యొక్క సమస్యలను ఎదుర్కోవటానికి వారు చేసిన ప్రయత్నాలు, వారి ఆవిష్కరణలు , మానవ సమాజం వారికి అనుగుణంగా మార్చుకున్నారు."
+प्राय: ये बदलाव इतने धीमे और मामूली होते थे कि उस युग के लोगों को इसका पता भी नहीं चलता था।,"మొదట్లో ఈ మార్పులు చాలా నెమ్మదిగా మరియు చిన్నవిగా ఉండేవి, ఆ యుగపు ప్రజలకు ఈ మార్పులు  జరుగుతున్నట్లు తెలియదు."
+"बाद में जब हम अतीत पर नज़र डालते हैं, जब हम इतिहास पढ़ते हैं तब हमें अंदाज़ा लगता है कि ये बदलाव कैसे आए।","తరువాత మనం గతాన్ని చూసినప్పుడు, చరిత్ర చదివినప్పుడు, ఈ మార్పులు ఎలా వచ్చాయో మనకు ఒక ఆలోచన వస్తుంది."
+तभी हम लंबे अंतराल में धीमे-धीमे होने वाले परिवर्तनों का असर देख पाते हैं।,అప్పుడే మనం ఎక్కువ వ్యవధిలో నెమ్మదిగా-నెమ్మదిగా వచ్చిన మార్పుల ప్రభావాన్ని గమనించగలం.
+इतिहास पढ़ कर हम समझ पाते हैं कि आधुनिक दुनिया अनेक सदियों से हो रहे बदलावों का परिणाम है।,ఆధునిక ప్రపంచం అనేది అనేక శతాబ్దాల మార్పుల ఫలితమని మనం చరిత్ర చదవడం ద్వారా అర్థం చేసుకోగలుగుతున్నాము.
+इस साल तुम जो पुस्तक पढोगे वह हमें सबसे प्राचीन अतीतों की और ले जाएगी।,ఈ సంవత్సరం మీరు చదివే ఈ పుస్తకం మనల్ని చాలా పురాతన కాలంలోకి తీసుకెళ్తుంది.
+अगले दो वर्षो में तुम्हारी यह यात्रा बाद के काल खंडों से गुज़रेगी।,"ఇప్పటినుంచి రాబోయే రెండేళ్ళలో, మీ ప్రయాణం తరువాతి కాల విభాగాల గుండా వెళుతుంది."
+"इस किताब में तुम सिर्फ राजाओं-रानियों, उनकी विजयों और नीतियों के बारे में ही नहीं पढ़ोगे।","కేవలం మీరు ఈ పుస్తకంలో రాజులు-రాణులు, వారి విజయాలు మరియు విధానాల గురించి మాత్రమే చదవరు."
+"तुम पढोगे शिकारियों और कृषकों के बारे में, शिल्पकारों और व्यापारियों के बारे में।","అదనంగా మీరు వేటగాళ్ళు మరియు రైతులు, హస్తకళాకారులు మరియు వ్యాపారుల గురించి చదువుతారు."
+"तुम जान पाओगे आग के बारे में, लोहे के आविष्कार के बारे में।","ఇందులో మీరు అగ్ని గురించి, ఇనుము యొక్క ఆవిష్కరణ గురించి తెలుసుకుంటారు."
+"गेहूँ तथा धान की खेती केसे होने लगी, गाँव और शहर कब बसे? तीर्थयात्रियों और संतों, इमारतों तथा चित्रों, धर्मों और विश्वासों के बारे में भी तुम पढोगे।","గోధుమ మరియు వరి సాగు ఎలా ప్రారంభమైంది, గ్రామాలూ మరియు నగరాలూ ఎప్పుడు ఏర్పడ్డాయి? తీర్థ యాత్రికులు మరియు సాధువులు, భవనాలు మరియు చిత్రాలు, మతాలు మరియు నమ్మకాల గురించి కూడా మీరు స్పష్టంగా చదువుతారు."
+तुम पाओगे कि इतिहास सिर्फ़ महान लोगों की जीवनी नहीं है।,చరిత్ర అంటే గొప్ప వ్యక్తుల జీవిత చరిత్ర మాత్రమే కాదని మీరు తెలుసుకుంటారు.
+"इतिहास सामान्य स्त्रियों, पुरुषों और बच्चों के जीवन और क्रियाकलापों के बारे में भी है।","చరిత్రలో సాధారణ మహిళలు, పురుషులు మరియు పిల్లల జీవితం మరియు కార్యకలాపాల గురించి కూడా తెలుసుకుంటారు."
+"इतिहास सिर्फ राजनीतिक घटनाओं के विषय में नहीं है, बल्कि वह समाज में हो रही हर चीज़ के बारे में है।","చరిత్ర కేవలం రాజకీయ సంఘటనల గురించి మాత్రమే కాదు, సమాజంలో జరుగుతున్న ప్రతి దాని గురించి తెలుపుతుంది."
+इस किताब में तुम्हें यह समझने में मदद मिलेगी कि इतिहासकारों को अतीत के बारे में कैसे पता चलता है।,నాటి కాల చరిత్రకారులు గురించి ఎలా తెలుసుకోవాలో అర్థం చేసుకోవడానికి ఈ పుస్తకం మీకు సహాయం చేస్తుంది.
+"कुछ-कुछ जासूसों की तरह, इतिहासकार पुराने ज़माने में रहने वालों द्वारा छोडे गए सुरागों और चिह्मों का अध्ययन करते हैं।","కొంతమంది  గూడాచారుల మాదిరిగానే,  ప్రాచీన కాలంలో నివసించిన చరిత్రకారులు వారు వదిలిపెట్టిన ఆధారాలు మరియు సంకేతాలను అధ్యయనం చేయవచ్చు ."
+"अतीत का हर अवशेष-पत्थर के औज्ञार, पौधों के अवशेष, हड्डियाँ, लिखित सामग्री और चित्र, आभूषण और उपकरण, अभिलेख और सिक्‍के, इमारतें और मूर्तियाँ, बर्तन- हमें पुराने ज़माने के बारे में बता सकता हैे।","గతంలోని ప్రతి అవశిష్టాన్ని - రాతి పనిముట్లు, మొక్కల అవశేషాలు, ఎముకలు, వ్రాసిన పదార్థాలు మరియు చిత్రాలు, ఆభరణాలు మరియు ఉపకరణాలు, శాసనాలు మరియు నాణేలు, భవనాలు మరియు శిల్పాలు, పాత్రలు - పాత కాలం యొక్క జ్ఞాపికలను గుర్తుకు తెస్తాయి."
+इतिहासकार और पुरातत्त्वविद्‌ इन स्रोतों का अध्ययन कर इन्हें समझने की कोशिश करते हैं।,చరిత్రకారులు మరియు పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ మూలాలను అధ్యయనం చేసి వాటిని అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తారు.
+इस किताब में ऐसे कई स्रोत दिखाए जाएँगे और साथ-साथ तुम यह भी पता कर पाओगे कि इतिहासकार इनका मूल्यांकन कैसे करते हैं।,ఇలాంటి అనేక మూలాలు ఈ పుస్తకంలో చూపబడతాయి మరియు అదే సమయంలో చరిత్రకారులు వాటిని తెలుస్తుంది ఏ విధంగా పరిశీలిస్తారో కూడా మీరు తెలుసుకోగలరు.
+लेकिन इतिहास का अध्ययन हम सिर्फ़ अतीत को समझने के लिए नहीं करते।,కానీ మనం ప్రాచీన కాలాన్నిఅర్థం చేసుకోవడానికి చరిత్రను అధ్యయనం చేయము.
+इतिहास हमें कुछ योग्यताएँ और कौशल विकसित करने में भी मदद करता है।,చరిత్ర మనకు కొన్ని అర్హతలు మరియు నైపుణ్యాలు అభివృద్ధి చేయడంలో సహాయం చేస్తుంది
+"अतीत की दुनिया में समाने के लिए, एक ऐसी दुनिया के लोगों को समझने के लिए, जिनका जीवन हमसे भिन्‍न था, नए तरीके सीखने पड़ते हैं।","గత ప్రపంచంలో చేరడానికి, మన జీవితానికి భిన్నంగా ఉన్న ప్రపంచంలోని ప్రజలను అర్థం చేసుకోవడానికి, కొత్త మార్గాలను చూపిస్తుంది.
+ ."
+जब हम यह करते हैं तो हमें अपना दिमाग खोलना पड़ता है और वर्तमान की छोटी-सी दुनिया से बाहर निकलना पड़ता यह एक शुरुआत होती है दूसरे लोगों के क्रियाकलाप और सोचने के तरीकों को समझने की।,"మనం కొత్త విషయాలను గురించి తెలుసుకుంటున్నపుడు , మన మనస్సులను తెరిచి, ప్రస్తుత చిన్న ప్రపంచం నుండి బయటపడాలి.ఇది ఇతరుల కార్యకలాపాలు మరియు ఆలోచనా విధానాలను అర్థం చేసుకోవడం ఒక ప్రారంభం."
+हमारे लिए यह एक शिक्षाप्रद्‌ और संवर्धक अनुभव हो सकता है।,మనకు ఇది ఒక బోధనాత్మక మరియు వెలికితీసే అనుభవాణ్ని కలిగిస్తుంది.
+"इसलिए, अपने कंधे झटकने के पहले तुम स्वयं से एक सवाल पूछो: कया मैं यह जानना चाहता हूँ कि मैं कौन हँ? ","కాబట్టి, మీరు మీ భుజాలను ఎత్తి గర్వంగా నిలుచునే ముందు , మీలో మీరు ఒక ప్రశ్న అడగండి: నేను ఎవరో తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నారా?"
+क्‍या में यह समझना चाहता हूँ कि समाज कैसे चलता है?,సమాజం ఏ విధంగా ముందుకు వెళ్తుందో నేను అర్థం చేసుకోవాలనుకుంటున్నారా?
+मैं जिस दुनिया में हूँ क्या उसे मैं जानना चाहता हँ?,నేను ఉన్న ప్రపంచం గురించి పూర్తిగా తెలుసుకోవాలని అనుకుంటున్నారా ?
+अगर तुम चाहते हो तो तुम्हें ज़रूरत होगी यह जानने की कि हमारा समाज केसे विकसित हुआ और केसे हमारे अतीतों ने हमारे वर्तमान को रूप प्रदान किया।,"మీకు కావాలంటే, మన సమాజం ఏ విధంగా అభివృద్ధి చెందిందో మరియు ప్రాచీనం నుండి వర్తమానం వరకు వచ్చిన మార్పులు ఎలా ఆకారం ఇచ్చారో మీరు తెలుసుకోవాలి."
+नीलादि मुख्य सलाहकार इतिहास! यह पुस्तक कई महीनों से लिखी जा रही थी।,నీలాది ముఖ్య సలహాదారు చరిత్ర! ఈ పుస్తకం ఎన్నో నెలలుగా వ్రాయబడుతుంది.
+"कई स्कूल शिक्षक, कॉलेज और विश्वविद्यालयों के विशेषज्ञ और राष्ट्रीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्‌ के संकाय सदस्य इस पुस्तक को तैयार करने वाले दल में शामिल थे।","ఈ పుస్తక తయారీలో అనేక మంది పాఠశాల ఉపాధ్యాయులు, కళాశాలలు మరియు విశ్వవిద్యాలయాల నిపుణులు మరియు జాతీయ విద్య శిక్షణ పరిపాలక సంస్థ
+యొక్క అధ్యాపక సభ్యులు పాల్గొన్నారు."
+चित्रों का चुनाव करने में और अभ्यास के प्रश्न बनाने में इस दल के सभी सदस्यों ने सहयोग किया है।,ఈ బృందంలోని సభ్యులందరూ చిత్రాలను ఎన్నుకోవడంలో మరియు అభ్యాస ప్రశ్నలను తయారుచేయడంలో సహకరించారు.
+विभिन्‍न मुद्दों पर हमने आपस में लंबी और गहन चर्चा की ।,వివిధ అంశాలపై మన మధ్య దీర్ఘ మరియు తీవ్రమైన చర్చలు జరిగాయి.
+"हमें अपने नन्हें पाठकों - अपूर्व अवराम, मल्लिका विश्वनाथन और मीरा विश्वनाथन के सुझावों और टिप्पणियों से बहुत फ़ायदा हुआ।","అపూర్వ అవ్రమ్, మల్లికా విశ్వనాథన్ మరియు మీరా విశ్వనాథన్ - మా చిన్న పాఠకుల సూచనలు మరియు పరిశీలనల నుండి మేము చాలా ఉపయోగాన్ని పొందాము."
+पुस्तक लिखने की प्रक्रिया में इसके प्रारूपों पर कई लोगों ने सुझाव दिए।,"పుస్తకం రాసే ప్రక్రియలో, చాలా మంది దాని ఆకృతులుపై సూచనలు ఇచ్చారు."
+हमने उन्हें पुस्तक में समाहित करने की कोशिश की है।,మేము వారి సూచనలను పుస్తకంలో చేర్చడానికి ప్రయత్నించాము.
+खासकर हम राष्ट्रीय निगरानी समिति के सदस्यों के प्रति आभारी हैं।,జాతీయ పర్యవేక్షణ కమిటీ సభ్యులకు  మా  ప్రత్యేక కృతజ్ఞతలు.
+"इस पुस्तक के प्रारूप पर आलोचनात्मक सुझावों के लिए हम प्रोफ़ेसर रोमिला थापर, उमा चक्रवर्ती, जायरस बानाजी, उपिन्दर सिंह, एकलव्य के सी. एन. सुब्रह्मण्यम और मेरी जॉन के प्रति आभारी हैं।","ఈ పుస్తకాభివృద్దిలో సూచనలు మరియు అమూల్యమైన ఆలోచనలను పంచిన ఆచార్యుడు రోమిలా థాపర్, ఉమా చక్రవర్తి, జైర్స్ బనాజీ, ఉపీందర్ సింగ్, ఏక్లవ్య యొక్క సి.ఎన్. సుబ్రహ్మణ్యం మరియు మేరీ జాన్‌ అందరికి మా కృతజ్ఞతలు."
+"प्रोफ़ेसर बी.डी. चट्टोपाध्याय, प्रोफ़ेसर कुणाल चक्रवर्ती, प्रोफ़ेसर विजया रामास्वामी, प्रोफ़ेसर एस. आर. वालिंबे और नेना दयाल ने पुस्तक के कुछ हिस्सों के बारे में सलाह दी।","ఆచార్యుడు బి.డి. చటోపాధ్యాయ, ఆచార్యుడు కునాల్ చక్రవర్తి, ఆచార్యుడు విజయ రామస్వామి, ఆచార్యుడు ఎస్.కె. ఆర్. వాలింబే మరియు నేనా దయాల్ పుస్తకంలోని కొన్ని భాగాలకు తమ అమూల్యమైన సలహాలను అందించారు."
+प्रोफ़ेसर नारायणी गुप्ता हमे लगातार सहयोग देती रहीं।,ఆచార్యులు నారాయణి గుప్తా తన పూర్తి సహాయాన్ని అందించారు.
+"हम गीतांजलि सुरेन्द्रन तथा नेशनल मैनुस्क्रिप्प मिशन, दिल्‍ली के सहकर्मियों द्वारा पाण्डुलिपियों के चित्र देने के लिए उनके आभारी हैं।",లిఖిత పూర్వకమైన మరియు ఛాయాచిత్రాలను ఇచ్చినందుకు ఢిల్లీలోని నేషనల్ మాన్యుసెప్ట్ మిషన్కు చెందిన గీతాంజలి సురేంద్రన్ మరియు సహచరులకు  మా కృతజ్ఞతలు.
+केथरीन जारीज़् ने हमें मेहरगढ़ के रेखाचित्र उतारने की अनुमति दी।,"కేథరీన్ జారియాజ్, మెహర్గఢ్ యొక్క రేఖ చిత్రాన్ని గీయడానికి మాకు అనుమతి ఇచ్చారు."
+"बच्चों के चित्रों के लिए हम यूनीसेफ नई दिल्‍ली के उमेश मत्ता, राष्ट्रीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्‌ के आर. सी दास तथा स्प्रिगडेल्स स्कूल के शुक्रगुज़ार हैं।","పిల్లల చిత్రాల కోసం, యునిసెఫ్ న్యూ డెల్లీ కి చెందిన ఉమేష్ మత్తా, జాతీయ విద్య శిక్షణ పరిపాలక సంస్థ ప్రముఖులు ఆర్. సి. దాస్ మరియు స్ప్రిగ్డేల్స్ పాఠశాలకు మా కృతజ్ఞతలు."
+इस पुस्तक के मानचित्र जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालय के के. वर्गीज्ञ और जम्पू विश्वविद्यालय के इतिहास विभाग के श्याम नारायण लाल ने बनाए हैं।,ఈ పుస్తకం యొక్క పటం జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ విశ్వవిద్యాలయంకు చెందిన కె.కె.వర్గిజ్ఞ్ మరియు జంపూ విశ్వవిద్యాలయ చరిత్ర విభాగానికి చెందిన శ్యామ్ నారాయణ్ లాల్ ఇద్దరు కలిసి తయారు చేశారు.
+"वैज्ञानिक एवं तकनीकी शब्दावली आयोग, नई दिल्‍ली के अवकाशप्राप्त अनुसंधान अधिकारी (इतिहास एवं पुरातत्त्व) राजेन्द्र प्रसाद तिवारी ने पुस्तक में तकनीकी शब्दों को शुद्ध बनाने में योगदान दिया।",న్యూ డెల్లీలోని సైంటిఫిక్ అండ్ టెక్నికల్ టెర్మినాలజీ కమిషన్ రిటైర్డ్ రీసెర్చ్ ఆఫీసర్ (హిస్టరీ అండ్ ఆర్కియాలజీ) రాజేంద్ర ప్రసాద్ తివారీ ఈ పుస్తకంలోని సాంకేతిక పదాల మార్పునకు  దోహదపడింది.
+विजय कुमार शर्मा ने पुस्तक का कॉपी संपादन किया और पाण्डुलिपि की अशद्धियाँ दूर कीं।,విజయ్ కుమార్ శర్మ పుస్తకం అనుకరణ చేసి లిఖిత పూర్వకంగా ఉండే ఇబ్బందులను తొలగించారు.
+"अनिमेष रॉय तथा ऋतु टोपा, आर्ट क्रिएशन्स, नई दिल्‍ली ने इस किताब की बनावट, सज्जा और टाइप सेटिंग का काम किया।","కళా సృష్టి, న్యూ ఢిల్లీ లోని అనిమేష్ రాయ్ మరియు రితు తోపా ఈ పుస్తక రూపకల్పన, ఆకృతి మరియు రకం అమరికపై పనిచేశారు."
+"हमने प्रत्येक चित्र के मूल स्रोत का उल्लेख किया है, लेकिन अगर असावधानीवश कोई त्रुटि हुई है तो हम क्षमा प्रार्थी हैं।","ప్రతి చిత్రం యొక్క అసలు మూలాన్ని మేము వివరించాము, ఎక్కడైనా లోపం జరిగినట్లయితే క్షమాపనులు కోరుతున్నాము."
+उम्मीद करते हैं कि इस पुस्तक के लिए ढेर सारे सुझाव आएँगे जो भविष्य में इस किताब के बेहतर संस्करण निकालने में सहायक होंगे।,"భవిష్యత్తులో మంచి సంస్కరణలను పొందడంలో సహాయపడే ఈ పుస్తకం, మరింత అభివృద్ధి చేసే వాళ్ళకి బాగా ఉపయోగపడుతుంది."
+"इस पुस्तक को तैयार करने में सहयोग देने के लिए हम सविता सिन्हा, प्रोप्रेत्सर एवं अध्यक्ष, सामाजिक विज्ञान व मानविकी शिक्षा विभाग, राष्ट्रीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्‌ को विशेष रूप से धन्यवाद देना चाहते हैं।","ఈ పుస్తకం తయారీకి సహకరించినందుకు సాంఘిక శాస్త్రాలు మరియు మానవీయ విద్య విభాగం, జాతీయ విద్య శిక్షణ పరిపాలక సంస్థ, యజమాని మరియు అధ్యక్షుడు సవితా సిన్హాకు ప్రత్యేక కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాము."
+"इस पुस्तक के विकास के विभिन्‍न चरणों में सहयोग के लिए ज्योति गोयल, डी.टी.पी. ऑपरेटर; सुनयना तिवारी, सीनियर प्रफ रीडर के विशेष आभारी हैं।","ఈ పుస్తకం అభివృద్ధికి వివిధ దశలలో సహకారాన్ని అందించిన జ్యోతి గోయల్, డిటిపి. ఆపరేటర్; సీనియర్ ఆచార్యుడు  పాఠకుడు‌కు సునయన తివారీ ప్రత్యేకంగా కృతజ్ఞతలు తెలిపారు."
+प्रकाशन विभाग द्वारा हमें पूर्ण सहयोग एवं सुविधाएँ प्राप्त हुई।,మాకు ప్రచురణలకు విభాగం నుంచి పూర్తి మద్దతు మరియు సౌకర్యాలు లభించాయి.
+इसके लिए हम विशेष रूप से इस पुस्तक में प्रत्येक अध्याय में तुम्हारा परिचय एक बालक या बालिका द्वारा कराया गया है।,ఇందుకోసం మేము ఒక ప్రత్యేకమైన రూపంలో ఈ పుస్తకంలో ప్రత్యేక అధ్యాయాలలో మీ పరిచయం ఒక బాలుడు లేక బాలిక ద్వారా చేసాము.
+प्रत्येक अध्याय को कई विभागों में बांटा गया है।,ప్రతి అధ్యాయం అనేక విభాగాలుగా వర్గీకరించబడింది.
+"इन विभागों को पढ़ने, इस पर आपस में बातचीत करने और समझने के बाद ही अगले अध्याय की शुरूआत करो।","ఈ విభాగాలను పూర్తిగా చదివి, ఒకరితో ఒకరు మాట్లాడుకుని, అర్థం చేసుకున్న తర్వాతే తదుపరి అధ్యాయాన్ని ప్రారంభించండి."
+कुछ अध्यायों में कुछ परिभाषाएं दी गई हैं।,కొన్ని నిర్వచనాలు కొన్ని అధ్యాయాలలో ఇవ్వబడ్డాయి.
+कुछ अध्यायों में स्रोत से एक अंश दिया गया है।,కొన్ని అధ్యాయాలలో మూలం నుండి సారాంశాన్ని ఇవ్వడం జరిగింది.
+इन्हीं के आधार पर इतिहासकार इतिहास लिखते हैं।,వీటి మూలంగా చరిత్రకారులు చరిత్ర రాస్తారు.
+"इन्हें ध्यान से पढ़कर, इनमें दिए गए प्रश्नों पर चर्चा करो।","వాటిని ఏకాగ్రతతో జాగ్రత్తగా చదివిన తరువాత, వాటిలో ఇచ్చిన ప్రశ్నల గురించి చర్చించండి."
+हमारे बहुत सारे स्रोत चित्रों के रूप में हैं।,మా మూలాలు చాలా చిత్రాల రూపంలో ఉన్నాయి.
+प्रत्येक चित्र की अपनी एक कहानी है।,ప్రతి చిత్రానికి దాని సొంత కథ ఉంటుంది.
+तुम्हें कुछ अध्यायों में मानचित्र भी मिलेंगे।,మీరు కొన్ని అధ్యాయాలలో పటాలను కూడా చూడవచ్చు.
+इन्हें ध्यानपूर्वक देखकर अपने अध्याय में बताए स्थानों को ढूंढो।,మీరు పరిశీలనగా వాటిని చూసి అధ్యాయంలో పేర్కొన్న స్థలాలను జాగ్రత్తగా కనుగొనండి.
+कुछ अध्यायों में बॉक्स के रूप में कुछ जानकारी दी गई है।,కొన్ని అధ్యాయాలలో కొంత సమాచారాన్ని పెట్టె రూపంలో ఇవ్వడం జరిగింది.
+ये रोचक तथा अतिरिक्त सूचनाएं हैं।,ఇవి ఆసక్తికరమైన మరియు అదనపు సూచనలు .
+प्रत्येक अध्याय के अंत में 'अन्यत्र' नाम का एक भाग है।,ప్రతి అధ్యాయం చివరలో 'అన్యత్ర' పేరిట భాగం ఉంటుంది.
+"तुम अपने पाठ में जिन घटनाओं को पढ़ रहे हो, उन्हीं दिनों दुनिया के अन्य भागों में कौन सी घटनाएं हो रही थीं, उसकी एक झलक दिखाने के लिए इसे दिया गया है।",మీరు మీ పాఠంలో చదువుతున్న సంఘటనలు ప్రపంచంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో ఒకే సమయంలో ఏమి జరుగుతుందో క్లుప్త సమాచారం ఇవ్వడానికి ఇవ్వబడ్డాయి.
+कहीं-कहीं अन्यत्र का भाग किसी महत्वपूर्ण परिवर्तन के लिए भी दिया गया है।,అక్కడక్కడా అన్యత్ర పేరిట కొన్ని ముఖ్యమైన మార్పులు  కూడా ఇవ్వబడ్డాయి .
+प्रत्येक अध्याय के अंत में तुम्हें उपयोगी शब्दों की एक सूची मिलेगी।,ప్రతి అధ్యాయం చివరలో మీకు ఉపయోగకరమైన పదాల పట్టిక కనిపిస్తుంది.
+ये तुम्हें पाठ में आए महत्वपूर्ण विचारों/विषयों कौ फिर से याद दिलाएगी।,ఇది మీకు పాఠంలోని ముఖ్యమైన ఆలోచనలు / విషయాలను మళ్ళీ గుర్తు చేస్తుంది.
+प्रत्येक अध्याय के पीछे तिथियों की भी एक सूची है।,ప్రతి అధ్యాయం వెనుక తేదీల పట్టిక  కూడా ఉంది.
+प्रत्येक अध्याय में पाठ के बीच-बीच में भी कुछ प्रश्न तथा गतिविधियाँ दी गई हैं।,ప్రతి అధ్యాయంలో మధ్య మధ్యలో కొన్ని ప్రశ్నలు మరియు పనులు కూడా ఉన్నాయి.
+पढ़ते समय इन पर भी थोड़ा वक्‍त लगाना।,"చదువుకునేటప్పుడు, వీటిపై కొంత సమయంను కేటాయించండి."
+एक छोटा सा विभाग है “कल्पना करो'।,"""ఊహించండి "" అనే చిన్న విభాగం ఉంది."
+अब तुम्हारी बारी है अतीत में जाकर उस समय में जीवन का जायजा लेने की।,ఇప్పుడు ఆ కాలాల్లోకి వెళ్లి జీవితాన్ని తనిఖీ చేసుకోవడం మీ వంతు.
+"प्रत्येक अध्याय के अंत में तीन तरह के कार्यों की सूची दी गई है आओ याद करें, आओ चर्चा करें तथा आओ करके देखें।","ప్రతి అధ్యాయం చివరలో మూడు రకాల పనుల గురించి ఇవ్వబడింది. గుర్తుంచుకుందాం, చర్చించుకుందాం మరియు ప్రయత్నిద్దాం."
+"ढ तुम्हारे पढ़ने, देखने, सोचने और करने के लिए बहुत कुछ है।","మీరు చేయాల్సింది చదవాలి , చూడాలి, ఆలోచించాలి మరియు చేయాలి."
+हमें पूर है कि तुम्हें इसमें बहुत खुशी मिलेगी।,మీరు మీరు ఈ విధంగా నేర్చుకోవడంలో చాలా ఆనందాన్ని పొందుతారని ఆశిస్తున్నాము.
+रशीदा का सवाल रशीदा बेठी अख़बार पढ़ रही थी।,"రషీదా ప్రశ్నలు, రషీదా కుమార్తె వార్తా పత్రిక చదువుతున్నది"
+अचानक उसकी निगाह एक सुर्ख़ा पर पड़ी सौ साल पहले”।,హఠాత్తుగా అతని కన్ను వందేళ్ళ క్రితం ఒక శీర్షికమీద పడింది.
+"वह सोचने लगी कि यह कोई कैसे जान सकता है कि इतने वर्षों पहले क्‍या हुआ था? कैसे पता लगाएँ? यह जानने के लिए कि कल क्‍या हुआ था, तुम रेडियो सुन सकते हो, टेलीविज्ञन देख सकते हो या फिर अख़बार पढ़ सकते हो।","చాలా సంవత్సరాల క్రితం ఏమి జరిగిందో ఎవరికైనా ఎలా తెలుస్తుందని ఆమె ఆశ్చర్యపోతోంది. ఎలా కనుగొనాలి? నిన్న ఏమి జరిగిందో తెలుసుకోవడానికి, మీరు రేడియో వినవచ్చు, టెలివిజన్ చూడవచ్చు లేదా వార్తాపత్రిక చదవవచ్చు."
+"साथ ही यह जानने के लिए कि पिछले साल क्या हुआ था, तुम किसी ऐसे व्यक्ति से बात कर सकते हो जिसे उस समय की स्मृति हो।","అలాగే, గత సంవత్సరం ఏమి జరిగిందో తెలుసుకోవడానికి, మీరు ఆ సమయంలో ఉన్న వారితో మాట్లాడి  కొన్నిజ్ఞాపికలను సేకరించాలి."
+लेकिन बहुत पहले क्‍या हुआ था यह कैसे जाना जा सकता है? अतीत के बारे में हम क्‍या जान सकते हैं?,చాలా కాలం క్రితం ఏమి జరిగిందో ఎలా తెలుసుకోవచ్చు? మనం గడిచిన కాలం గురించి ఏం తెలుసుకోవచ్చు.
+"अतीत के बारे में बहुत कुछ जाना जा सकता है-जैसे लोग क्या खाते थे, केसे कपडे पहनते थे, किस तरह के घरों में रहते थे?","గతం గురించి మనం చాలా తెలుసుకోవచ్చు - ప్రజలు ఏమి తినేవారు, వారు బట్టలు ఎలా ధరించారు, వారు ఎలాంటి ఇళ్లలో నివసించార?"
+"हम आखेटकों (शिकारियों) , पशुपालकों, कृषकों , शासकों, व्यापारियों, पुरोहितों, शिल्पकारों, कलाकारों, संगीतकारों या फिर वैज्ञानिकों के जीवन के बारे में जानकारियाँ हासिल कर सकते हैं।","వేటగాళ్ళు, పశువుల పెంపకందారులు, రైతులు, పాలకులు, వ్యాపారులు, పూజారులు, హస్తకళాకారులు, కళాకారులు, సంగీతకారులు లేదా శాస్త్రవేత్తలు అందరి జీవితాల గురించి మనం సమాచారం తెలుసుకోవచ్చు."
+"यही नहीं हम यह भी पता कर सकते हैं कि उस समय बच्चे कोन-से खेल खेलते थे, कौन-सी कहानियाँ सुना करते थे, कोन-से नाटक देखा करते थे या फिर कौन-कौन से गीत गाते थे।","ఇది మాత్రమే కాదు, ఆ సమయంలో పిల్లలు ఏ ఆటలను ఆడేవారు , ఏ కథలు వినేవారు, ఏ నాటకాలు చూసేవారు లేదా ఏ పాటలు పాదేవారో  కూడా మనం తెలుసుకోవచ్చు."
+लोग कहाँ रहते थे? मानचित्र 1 (पृष्ठ 2) में नर्मदा नदी का पता लगाओ।,ప్రజలు ఎక్కడ నివసించేవారు? పటం 1 (పుట 2) లో నర్మదా నదిని గుర్తించండి.
+कई लाख वर्ष पहले से लोग इस नदी के तट पर रहने वाले आरंभिक लोगों में से कुछ कुशल सग्राहक थे जो आस-पास के जंगलों की विशाल संपदा से परिचित थे।,"అనేక మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితం, ఈ నది ఒడ్డున నివసించే ప్రారంభ ప్రజలు కొందరు పరిసర అడవుల యొక్క విస్తారమైన సంపద గురించి తెలిసిన నైపుణ్యం గల కలెక్టర్లు."
+"अपने भोजन के लिए वे जडों, फलों तथा जंगल के अन्य उत्पादों का यहीं से संग्रह किया करते थे।","వారు భోజనం కోసం ఇక్కడ నుండి అడవి యొక్క మూలాలు, పండ్లు మరియు ఇతర ఉత్పత్తులను సేకరించేవారు."
+वे जानवरों का आखेट (शिकार) भी करते थे।,వారు జంతువులను కూడా వేటాడేవారు (వేట).
+अब तुम उत्तर-पश्चिम की सुलेमान और किरथर पहाड़ियों का पता लगाओ।,ఇప్పుడు వాయువ్యంలోని సులేమాన్ మరియు కిర్ది కొండలు కనుగొనండి.
+इसी क्षेत्र में कुछ ऐसे स्थान हैं जहाँ लगभग आठ हज़ार वर्ष पूर्व स्त्री-पुरुषों ने सबसे पहले गेहूँ तथा जो जेसी फ़सलों को उपजाना आरंभ किया।,"ఈ ప్రాంతంలో కొన్ని ప్రదేశాలు ఉన్నాయి, ఇక్కడ సుమారు ఎనిమిది వేల సంవత్సరాల క్రితం, పురుషులు మరియు మహిళలు మొదట గోధుమలను తర్వాత అన్ని రకాల పంటలు  పండించడం ప్రారంభించారు."
+"उन्होंने भेड़, बकरी और गाय-बैल जेसे पशुओं को पालतू बनाना शुरू किया।","వారు గొర్రెలు, మేకలు, పశువులు వంటి జంతువులను పెంచటం ప్రారంభించారు."
+ये लोग गाँवों में रहते थे।,ఈ ప్రజలు గ్రామాల్లో నివసించేవారు .
+उत्तर-पूर्व में गारो तथा मध्य भारत में विध्य पहाडियों का पता लगाओ।,ఈశాన్యంలో గారో మరియు మధ్య భారతదేశంలోని వ్యాడ్ కొండలను చూడండి .
+ये कुछ अन्य ऐसे क्षेत्र थे जहाँ कृषि का विकास हुआ।,ఇవి వ్యవసాయం అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలలో మరికొన్ని ప్రాంతాలు.
+जहाँ सबसे पहले चावल उपजाया गया वे स्थान विंध्य के उत्तर में स्थित थे।,మొట్టమొదట వరి పండించిన ప్రదేశాలు వింధ్యకు ఉత్తరాన ఉన్నాయి.
+मानचित्र पर सिंधु तथा इसकी सहायक नदियों का पता लगाने का मानचित्र 1 दक्षिण प्रयास करो।,పటం 1 సింధు మరియు దాని ఉపనదులను పటంలో గుర్తించడానికి ప్రయత్నించండి.
+सहायक नदियाँ उन्हें कहते हैं जो एक बड़ी नदी में मिल जाती हैं।,పెద్ద నదిలో చిన్న నదులన్నీవిలీనం అవుతాయి వీటినే ఉపనదులు అంటారు .
+"लगभग 4700 वर्ष पूर्व इन्हीं नदियों के किनारे कुछ आरंभिक नगर बांग्लादेश, नेपाल, भूटान फले-फूले।","సుమారు 4700 సంవత్సరాల క్రితం ఈ నదుల ఒడ్డున ఉన్న కొన్ని ప్రారంభ నగరాలు, బంగ్లాదేశ్, నేపాల్, భూటాన్  అభివృద్ధి చెందాయి."
+गंगा व इसकी सहायक नदियों के किनारे तथा समुद्र तटवर्त्ती और श्रीलंका) और इलाकों में नगरों का विकास लगभग 2500 वर्ष पूर्व हुआ।,"గంగా ఒడ్డున ఉన్న నగరాలు మరియు దాని ఉపనదులు మరియు తీరప్రాంతం మరియు శ్రీలంక మరియు ప్రాంతాలలో పట్టణాలు, 2500 సంవత్సరాల క్రితం అభివృద్ధి చెందిన ప్రాంతాలు."
+"अफगानिस्तान, ईरान, चीन तथा म्यांमार आदि गंगा तथा इसको सहायक नदी सोन का पता लगाओ।","ఆఫ్ఘనిస్తాన్, ఇరాన్, చైనా మరియు మయన్మార్ మొదలైనవి గంగా మరియు దాని ఉపనదిని కనుక్కోండి."
+गंगा के दक्षिण में पड़ोसी देशों को दर्शाता इन नदियों के आस-पास का क्षेत्र प्राचीन काल में 'मगध' नाम से जाना जाता. है।,"గంగానదికి దక్షిణంగా ఉన్న పొరుగు దేశాలను మరియు ఈ నదుల చుట్టూ ఉన్న ప్రాంతాలను, పురాతన కాలంలో 'మగధ' అని  పిలిచేవారు."
+दक्षिण एशिया एक था।,వాటిలో దక్షిణ ఆసియా ఒకటి.
+इसके शासक बहुत शक्तिशाली थे और उन्होंने एक विशाल राज् है स्थापित किया था।,దాని పాలకులు చాలా శక్తివంతమైనవారు మరియు పెద్ద రాష్ట్రం స్థాపించారు.
+"देश के अन्य हिस्सों में भी ऐसे राज्यों की स्थापना की बाकी एशिया से समुद्रों, गई थी।","దేశంలోని ఇతర ప్రాంతాలలో కూడా, ఇటువంటి రాష్ట్రాలు  స్థాపించబడ్డాయి మిగిలినవి   ఆసియాలో సముద్రంలో కలిసిపోయాయి."
+पहाडियों तथा पर्वतों से लोगों ने सदैव उपमहाद्वीप के एक हिस्से से दूसरे हिस्से तक यात्रा की।,ప్రజలు ఎల్లప్పుడూ ఉపఖండంలోని ఒక భాగం నుండి కొండలు మరియు పర్వతాల వెంబడి  మరొక ప్రాంతానికి ప్రయాణించేవారు.
+"कभी-कभी हिमालय जेसे ऊँचे पर्वतों, पहाडियों, रेगिस्तान, नदियों तथा जाता है।","కొన్నిసార్లు ఎత్తైన పర్వతాలు, కొండలు, ఎడారులు, నదులు మరియు హిమాలయాలు వంటివి దాటుకొని వెళ్లేవారు ."
+"समुद्रों के कारण यात्रा जोखिम भरी होती थी, फिर भी ये यात्रा उनके लिए असंभव नहीं थीं।",సముద్రాల కారణంగా ప్రయాణాలు ప్రమాదకరంగా ఉన్నప్పటికీ ఈ ప్రయాణాలను ఆపలేదు.
+अत: कभी लोग काम की तलाश में तो कभी प्राकृतिक आपदाओं के कारण एक स्थान से दूसरे स्थान जाया करते थे।,అందువల్ల కొన్నిసార్లు ప్రజలు పనిని వెతుకుతూ ప్రకృతి వైపరీత్యాల కారణంగా ఒక ప్రదేశం నుండి మరొక ప్రదేశానికి వెళ్లేవారు.
+कभी-कभी सेनाए दूसरे क्षेत्रों पप विजय हासिल करने के लिए जाती थीं।,కొన్నిసార్లు సైన్యాలు విజయం సాధించడానికి ఇతర ప్రాంతాలకు వెళ్ళేవి.
+इसके अतिरिक्त व्यापारी कभी काफ़िले में तो कभी जहाज्ञों में अपने साथ मूल्यवान वस्तुए लेकर एक स्थान से दूसरे स्थान जाते रहते थे।,"ఇది కాకుండా, వ్యాపారులు కొన్నిసార్లు కాన్వాయ్‌లో తమ విలువైన వస్తువులతో ఒక ప్రదేశం నుండి మరొక ప్రదేశానికి ఓడల్లో వెళ్ళేవారు."
+धार्मिक गुरू लोगों को शिक्षा और सलाह देते हुए एक गाँव से दूसरे गाँव तथा एक कसबे से दूसरे कसबे जाया करते थे।,మత గురువులు ఒక గ్రామం నుండి మరొక గ్రామానికి మరియు ఒక పట్టణం నుంచి మరొక పట్టణంకి వెళ్లి ప్రజలకు విద్య మరియు సలహాలు ఇచ్చేవారు.
+कुछ लोग नए और रोचक स्थानों को खोजने की चाह में उत्सुकतावश भी यात्रा किया करते थे।,కొంతమంది నూతనమైన మరియు ఆసక్తికరమైన ప్రదేశాల కోసం ఆసక్తిగా ప్రయాణించేవారు.
+इन सभी यात्राओं से लोगों को एक-दूसरे के विचारों को जानने का अवसर मिला।,ఈ సందర్శనల వల్ల ప్రజలు ఒకరి అభిప్రాయాలను ఒకరు తెలుసుకునే అవకాశాన్ని కల్పించాయి.
+आज लोग यात्राएँ क्‍यों करते हैं? एक बार फिर से मानचित्र 1 को देखो।,ఈ రోజు ప్రజలు ఎందుకు ప్రయాణం చేస్తారు?  పటం 1 ని మరోసారి చూడండి.
+"पहाडियाँ, पर्वत और समुद्र इस उपमहाद्वीप की प्राकृतिक सीमा का निर्माण करते हैं।","కొండలు, పర్వతాలు మరియు సముద్రం ఈ ఉపఖండం యొక్క సహజ సరిహద్దును ఏర్పరుస్తాయి."
+"हालांकि लोगों के लिए इन सीमाओं को पार करना आसान नहीं था, जिन्होंने ऐसा चाहा वे ऐसा कर सके, वे पर्वतों की ऊँचाई को छू सके तथा गहरे समुद्रों को पार कर सके।","ఈ సరిహద్దులను దాటడం ప్రజలకు అంత సులభం కానప్పటికీ, అలా చేయాలనుకునే వారు పర్వతాల ఎత్తును తాకి లోతైన సముద్రాలను దాటవచ్చు."
+उपमहाद्वीप के बाहर से भी कुछ लोग यहाँ आए और यहीं बस गए।,ఉపఖండం వెలుపల నుండి కొంతమంది కూడా ఇక్కడకు వచ్చి ఇక్కడ స్థిరపడ్డారు.
+लोगों के इस आवागमन ने हमारी सांस्कृतिक परंपराओं को समृद्ध किया।,ప్రజల ఈ ఉద్యమం మన సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలను సుసంపన్నం చేసింది.
+"कई सो वर्षों से लोग पत्थर को तराशने, संगीत रचने और यहाँ तक कि भोजन बनाने के नए तरीकों के बारे में एक-दूसरे के विचारों को अपनाते रहे हैं।","చాలా సంవత్సరాలుగా, ప్రజలు రాళ్ళు చెక్కడం, సంగీతం తయారు చేయడం మరియు వంట చేయడం వంటి కొత్త మార్గాల గురించి ఒకరి ఆలోచనలను అవలంబిస్తున్నారు."
+देश के नाम अपने देश के लिए हम प्राय: इण्डिया तथा भारत जैसे नामों का प्रयोग करते हैं।,"దేశ పేర్లు మన దేశం కోసం, మేము తరచుగా భారతదేశం మరియు భారతదేశం వంటి పేర్లను ఉపయోగిస్తాము."
+इण्डिया शब्द इण्डस से निकला है जिसे संस्कृत में सिंधु कहा जाता है।,"భారతదేశం అనే పదం సింధు నుండి వచ్చింది, దీనిని సంస్కృతంలో సింధు అని పిలుస్తారు."
+अपने एटलस में ईरान और यूनान का पता लगाओ।,మీ భౌగోళిక పటంలో ఇరాన్ మరియు గ్రీస్‌లను కనుగొనండి.
+लगभग 2500 वर्ष पूर्व उत्तर-पश्चिम की और से आने वाले ईरानियों और यूनानियों ने सिंधु को हिंदोस अथवा इंदोस और इस नदी के पूर्व में स्थित भूमि प्रदेश को इण्डिया कहा।,"సుమారు 2500 సంవత్సరాల క్రితం, వాయువ్యానికి చెందిన ఇరానియన్లు మరియు గ్రీకులు సింధును హిందువులు లేదా ఇండోస్ అని పిలుస్తారు మరియు ఈ నదికి తూర్పున ఉన్న భూమిని భారతదేశం అని పిలుస్తారు."
+भरत नाम का प्रयोग उत्तर-पश्चिम में रहने वाले लोगों के एक समूह के लिए किया जाता था।,వాయువ్యంలో నివసిస్తున్న ప్రజల సమూహాన్ని సూచించడానికి భరత అనే పేరు ఉపయోగించబడింది.
+इस समूह का उल्लेख संस्कृत की आरंभिक उपत्रों से बनी में में पाण्डुलिपि का एक (लगभग 3500 वर्ष पुरानी) कृति ऋग्वेद में भी मिलता है।,ఈ సమూహంలోని వ్రాతప్రతి ఒకటి (సుమారు 3500 సంవత్సరాల పురాతనమైనది)  ప్రారంభ సంస్కృత దశ‌లతో కలిపి ఋగ్వేదంలో లిఖించబడింది.
+बाद में इसका पृष्ठ प्रयोग देश के लिए होने लगा।,తరువాత దాని పేజీ దేశం కోసం ఉపయోగించడం ప్రారంభమైంది.
+पाण्डुलिपि लिपि लगभग एक हज़ार वर्ष पहले | अतीत के बारे में केसे जानें? लिखी गईं थी।,వెయ్యి సంవత్సరాల క్రితం వ్రాతప్రతి. గతం గురించి ఎలా తెలుసుకోవాలి? వ్రాయబడింది.
+किताब अतीत की जानकारी हम कई तरह से प्राप्त कर सकते हैं।,పుస్తకం గురించి పూర్తి సమాచారాన్ని పొందడానికి అనేక మార్గాలు ఉన్నాయి.
+इनमें सेएक तरीका बनाने के लिए ताड के अतीत में पुस्तकों #हना और पुस्तकें हाथ पत्तों को काटकर उनके अतीत में लिखी गई पुस्तकों को ढूँढ़ना और पढ़ना है।,ఇందులో సులభ పద్దతి తయారుచేయడానికి టాడ్ యొక్క పూర్వపు పుస్తకాలు చిహ్నాలు మరియు పుస్తకాలు చేతి ఆకులు తెంపి వాటి మీద రాసారు అవి వెతకాలి మరియు చదవాలి..
+ये पुस्तकें हाथ से अलग-अलग हिस्सों को लिखी होने के कारण पाण्डुलिपि कही जाती हैं।,వేర్వేరు భాగాలను చేతితో రాయడం వల్ల ఈ పుస్తకాలను మాన్యుస్క్రిప్ట్స్ అంటారు.
+अंग्रेज़ी में 'पाण्डुलिपि' के एक साथ बाँध दिया जाता लिए प्रयुक्त होने वाला 'मैन्यूस्क्रिप्ट' शब्द लैटिन शब्द “मेनू” जिसका अर्थ था।,"ఆంగ్లంలో, 'వ్రాతప్రతి' అనే పదం, 'వ్రాతప్రతి' ను ఒకదానితో ఒకటి బంధించడానికి ఉపయోగించబడింది, లాటిన్ అంటే ""మెనూ""."
+"भूर्ज पेड़ की छाल. हाथ है, से निकला है।",చేతితో రాసింది బూర్జ్  చెట్టు బెరడును నుండి తీసుకోబడింది.
+"ये पाण्डुलिपियाँ प्राय: ताड़पत्रों अथवा हिमालय क्षेत्र से बनी ऐसी ही एक हाथ है, से निकला हैै।",ఈ మాన్యుస్క్రిప్ట్‌లు తరచూ తాటి ఆకులు లేదా హిమాలయ ప్రాంతం నుండి తయారైన ఒక చేతి నుండి తీసుకోబడ్డాయి.
+ये पाण्डुलिपियाँ प्राय: ताड॒पत्रों अथवा हिमालय क्षेत्र पाण्डुलिपि को तुम यहाँ में उगने वाले भूर्ज नामक पेड़ की छाल से विशेष तरीके से तैयार भोजपत्र देख सकते हो।,"ఈ వ్రాతప్రతి‌లు సాధారణంగా తద్పాత్రాలు లేదా హిమాలయ ప్రాంత వ్రాతప్రతిలు, ఇక్కడ పెరిగే బూర్జ్  అనే చెట్టు బెరడు నుండి ప్రత్యేకంగా తయారుచేసిన బూర్జ్ పత్రాలను మీరు చూడవచ్చు."
+पर लिखी मिलती हैं।,ఇది వ్రాయబడింది
+इतने वर्षो में इनमें से कई पाण्डुलिपियों को कीडों ने खा लिया तथा कुछ नष्ट कर दी गईं।,ఇన్ని సంవత్సరాలలో ఈ వ్రాతప్రతులు కొన్ని కీటకాలు తినేయటం మరియు  కొన్ని నాశనం చేయబడ్డాయి.
+फिर भी ऐसी कई पाण्डुलिपियाँ आज भी उपलब्ध हैं।,ఇంకా ఇలాంటి అనేక లిఖిత ప్రతులు నేటికీ అందుబాటులో ఉన్నాయి.
+प्राय: ये पाण्डुलिपियाँ मंदिरों और विहारों में प्राप्त होती हैं।,తరచుగా ఈ లిఖిత ప్రతులు దేవాలయాలు మరియు విహారాలలో కనిపిస్తాయి.
+"इन पुस्तकों में धार्मिक मान्यताओं व व्यवहारों, राजाओं के जीवन, ओषधियों तथा विज्ञान आदि सभी प्रकार के विषयों की चर्चा मिलती है।","ఈ పుస్తకాలలో, అన్ని రకాల విషయాలు మత విశ్వాసాలు మరియు అభ్యాసాలు, రాజుల జీవితం, మందులు మరియు విజ్ఞాన శాస్త్రం మొదలైవి ఇందులో కనిపిస్తాయి."
+"इनके अतिरिक्त हमारे यहाँ महाकाव्य, कविताएँ तथा नाटक भी हैं।","ఇవి కాకుండా, మనకు పురాణాలు, కవితలు మరియు నాటకాలు కూడా ఉన్నాయి."
+इनमें से कई संस्कृत में लिखे हुए मिलते हैं जबकि अन्य प्राकृत और तमिल में हैं।,"వీటిలో చాలా సంస్కృతంలో వ్రాయబడినవి, మరికొన్ని ప్రాకృత మరియు తమిళ భాషలలో ఉన్నాయి."
+प्राकृत भाषा का प्रयोग आम लोग करते थे।,సామాన్య ప్రజలు ప్రాకృత భాషను ఉపయోగించారు.
+हम अभिलेखों का भी अध्ययन कर सकते हैं।,మీరు గ్రంథములను కూడా అధ్యయనం చేయవచ్చు.
+ऐसे लेख पत्थर अथवा धातु जैसी अपेक्षाकृत कठोर सतहों पर उत्कीर्ण किए गए मिलते हैं।,ఇటువంటి వ్యాసాలు రాయి లేదా లోహం వంటి కఠినమైన ఉపరితలాలపై చెక్కబడి ఉంటాయి.
+"कभी-कभी शासक अथवा अन्य लोग अपने आदेशों को इस तरह उत्कीर्ण करवाते थे, ताकि लोग उन्हें देख सकें, पढ़ सकें तथा उनका पालन कर सकें।","కొన్నిసార్లు పాలకుడు లేదా ఇతర వ్యక్తులు వారి ఆదేశాలను ప్రజలు చూడగలిగే, చదివే మరియు పాటించే విధంగా చెక్కారు."
+कुछ अन्य प्रकार वे अभिलेख भी मिलते हैं जिनम राजाओं तथा रानियों सहित अन्य स्त्री-पुरुषों ने भी अपने कार्या के विवरण उत्कीर्ण करवाए हैं।,"మరికొన్ని రకాల శాసనాలు కూడా కనిపిస్తాయి, ఇందులో రాజులు, రాణులు సహా పురుషులు మరియు మహిళలు తమ పని వివరాలను చెక్కారు."
+उदाहरण के लिए प्रायः शासक लडाइयों में अर्जित विजयों का लेखा- जोखा रखा करते थे।,"ఉదాహరణకు, తరచూ పాలకులు యుద్ధాల్లో సాధించిన విజయాల జాబితాను చేర్చారు."
+क्या तुम बता सकती हो कि कठोर सतह पर लेख लिखवाने के क्‍या लाभ थे? ऐसा करवाने में क्या-क्या कठिनाइयाँ आती थीं? इसके अतिरिक्त अन्य कई वस्तुएँ अतीत में बनीं और प्रयोग में लाई जाती थीं।,"కఠినమైన ఉపరితలంపై వ్యాసాలు రాయడం వల్ల కలిగే ప్రయోజనాలు ఏమిటో మీరు నాకు చెప్పగలరా? దీన్ని పూర్తి చేయడంలో ఇబ్బందులు ఏమిటి? ఇది కాకుండా, అనేక ఇతర వస్తువులను గతంలో తయారు చేసి ఉపయోగించారు."
+ऐसी वस्तुओं का अध्ययन करने वाला व्यक्ति पुरातत्त्वविद्‌ कहलाता है।,అటువంటి వస్తువులను అధ్యయనం చేసే వ్యక్తిని పురావస్తు శాస్త్రవేత్త అంటారు
+"पुरातत्त्वविद्‌ पत्थर और ईंट से बनी इमारतों के अवशेषों, चित्रों तथा मूर्तियों का अध्ययन करते हैं।","పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు రాతి మరియు ఇటుకలతో చేసిన భవనాల అవశేషాలు, చిత్ర కళ‌లు మరియు శిల్పాలను అధ్యయనం చేస్తారు."
+"वे ओज़ारों, हथियारों, बर्तनों, आभूषणों लगभग 2250 वर्ष पुराना यह अभिलेख वर्तमान अफ़गानिस्तान के कंधार से प्राप्त हुआ है।","ఆ ఆయుధాలు, పాత్రలు, ఆభరణాలు, సుమారు 2250 సంవత్సరాల పురాతనమైనవి, ఈ శాసనం ప్రస్తుత ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లోని కందహార్ నుండి పొందబడింది."
+यह अभिलेख अशोक नामक शासक के आदेश पर लिखा गया था।,ఈ శాసనం అశోకుడు అనే పాలకుడి ఆదేశాల మేరకు వ్రాయబడింది.
+इस शासक के विषय में तुम अध्याय 8 में पढोगी।,మీరు ఈ పాలకుడి గురించి 8 వ అధ్యాయంలో చదువుతారు.
+जब हम कुछ लिखते हैं तब हम किसी लिपि का प्रयोग करते हैं।,"మేము ఏదైనా వ్రాసినప్పుడు, మేము లిపిని ఉపయోగిస్తాము."
+लिपियाँ अक्षरों अथवा संकेतों से बनी होती हैं।,లిపిలు అక్షరాలు లేదా సంకేతాలతో రూపొందించబడ్డాయి.
+जब हम कुछ बोलते अथवा पढ़ते हैं तब हम एक भाषा का प्रयोग करते हैं।,"మనం ఏదైనా మాట్లాడేటప్పుడు లేదా చదివినప్పుడు, మనం ఒక భాషను ఉపయోగిస్తాము."
+यह अभिलेख इस क्षेत्र में प्रयुक्त होने वाली यूनानी तथा अरामेइक नामक दो भिन्‍न लिपियों तथा भाषाओं में है।,ఈ శాసనం గ్రీకు మరియు అరామిక్ అనే రెండు వేర్వేరు లిపి మరియు భాషలలో ఉంది.
+बाएँ: एक प्राचीन नगर से प्राप्त पात्र।,ఎడమ: ఒక  పురాతన నగరం నుండి అర్హత పొందింది.
+इस तरह के पात्रों का प्रयोग 4700 वर्ष पूर्व होता था।,ఇటువంటి పాత్రల ప్రయోగం 4700 సంవత్సరాల క్రితం ఉపయోగించబడ్డాయి.
+दाएँ: एक पुराना चाँदी का सिक्‍का।,కుడి: ఒక పాత వెండి నాణెం.
+इस तरह के सिक्‍कों का प्रयोग लगभग 2500 वर्ष पूर्व होता था।,ఇటువంటి నాణేలను సుమారు 2500 సంవత్సరాల క్రితం ఉపయోగించారు.
+हमारे द्वारा आज प्रयोग में आने वाले सिक्‍कों से यह सिक्‍का केसे भिन्‍न है? तथा सिक्‍कों की प्राप्ति के लिए छान-बीन तथा खुदाई भी करते हैं।,ఈ నాణెం ఈ రోజు మనం ఉపయోగించే నాణేలకు ఎలా భిన్నంగా ఉంటుంది? మరియు నాణేల కోసం శోధించడానికి మరియు త్రవ్వటానికి మరియు త్రవ్వటానికి కూడా.
+"इनमें से कुछ वस्तुएँ पत्थर, पकी मिट्टी तथा कुछ धातु की बनी हो सकती हैं।","వీటిలో కొన్ని రాయి, కాలిన మట్టి మరియు కొన్ని లోహంతో తయారు చేయబడతాయి."
+"ऐसे तत्त्व कठोर तथा जल्दी नष्ट न होने वाले होते ! पुरातत्त्वविद्‌ जानवरों, चिडियों तथा मछलियों की हड्डियाँ भी ढूँढ़ते हैं।","ఇటువంటి అంశాలు కఠినంగా మరియు వేగంగా నాశనం కావు! పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు జంతువులు, పక్షులు మరియు చేపల ఎముకలను కూడా కనుగొంటారు."
+इससे उन्हें यह जानने में भी मदद मिलती है कि अतीत में लोग क्या खाते थे।,గతంలో ప్రజలు ఏమి తినారో తెలుసుకోవడానికి ఇది వారికి సహాయపడుతుంది.
+वनस्पतियों के अवशेष बहुत मुश्किल से बच पाते हैं।,వృక్షసంపద యొక్క అవశేషాలు తప్పించుకోవడం చాలా కష్టం.
+यदि अन्न के दाने अथवा लकड़ी के टुकडे जल जाते हैं तो वे जले हुए रूप में बचे रहते हैं।,"ధాన్యం ధాన్యాలు లేదా చెక్క ముక్కలు కాలిపోతే, అవి కాలిన రూపంలో ఉంటాయి."
+"क्या पुरातत्त्वविदों को बहुधा कपडों के अवशेष मिलते होंगे? पाण्डुलिपियों, अभिलेखों तथा पुरातत्त्व से ज्ञात जानकारियों के लिए इतिहासकार प्राय: स्रोत शब्द का प्रयोग करते हैं।","పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలకు తరచూ బట్టల అవశేషాలు లభిస్తూ ఉంటాయి? వ్రాతప్రతి, శాసనాలు మరియు పురావస్తు శాస్త్రం నుండి తెలిసిన సమాచారం కోసం చరిత్రకారులు తరచుగా మూలం అనే పదాన్ని ఉపయోగిస్తారు."
+इतिहासकार उन्हें कहते हैं जो अतीत का अध्ययन करते हैं।,చరిత్రకారులు వారిని గతాన్ని అధ్యయనం చేసిన వారు అని పిలుస్తారు.
+"स्रोत के प्राप्त होते ही अतीत के बारे में पढ़ना बहुत रोचक हो जाता है, क्‍योंकि इन स्रोतों की सहायता से हम धीरे-धीरे अतीत का पुनर्निर्माण करते जाते हैं।","ఆధారాలు వచ్చిన వెంటనే గతం గురించి చదవడం చాలా ఆసక్తికరంగా మారుతుంది, ఎందుకంటే ఈ మూలాల సహాయంతో మనం క్రమంగా గతాన్ని పునర్నిర్మించాము."
+अतः इतिहासकार तथा पुरातत्त्वविद्‌ उन जासूसों की तरह हैं जो इन सभी स्रोतों का प्रयोग सुराग के रूप में कर अतीत को जानने का प्रयास करते हैं।,కాబట్టి చరిత్రకారులు మరియు పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ మూలాలన్నింటినీ గతాన్ని తెలుసుకోవడానికి ఆధారాలుగా ఉపయోగించటానికి ప్రయత్నించే గూఢచారులు లాంటివారు.
+"अतीत, एक या अनेक? क्या तुमने इस पुस्तक के शीर्षक हमारे अतीत पर ध्यान दिया है? यहाँ 'अतीत' शब्द का प्रयोग बहुवचन के रूप में किया गया है।","గత, ఒకటి లేదా చాలా? గతం గురించి ఈ పుస్తకం యొక్క శీర్షికను మీరు గమనించారా? 'గతం' అనే పదాన్ని ఇక్కడ బహువచనంగా ఉపయోగిస్తారు."
+ऐसा इस तथ्य की और ध्यान दिलाने के लिए किया गया है कि अलग-अलग समूह के लोगों के लिए इस अतीत के अलग-अलग मायने थे।,ఈ గతం వివిధ సమూహాల ప్రజలకు వేర్వేరు అర్థాలను కలిగి ఉందనే వాస్తవాన్ని మరింత హైలైట్ చేయడానికి ఇది జరిగింది.
+उदाहरण के लिए पशुपालकों अथवा कृषकों का जीवन राजाओं तथा रानियों के जीवन से तथा व्यापारियों का जीवन शिल्पकारों के जीवन से बहुत भिन्‍न था।,"ఉదాహరణకు, పశువుల పెంపకందారుల లేదా రైతుల జీవితం రాజులు మరియు రాణుల జీవితాలకు చాలా భిన్నంగా ఉంది మరియు వ్యాపారుల జీవితాలు చేతివృత్తులవారి జీవితాలకు భిన్నంగా ఉన్నాయి."
+"जैसाकि हम आज भी देखते हैं, उस समय भी देश के अलग-अलग हिस्सों में लोग अलग-अलग व्यवहारों और रीति-रिवाज़्ों का पालन करते थे।","ఈనాటికీ మనం చూస్తున్నట్లుగా, ఆ సమయంలో దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాల ప్రజలు కూడా భిన్నమైన పద్ధతులు మరియు ఆచారాలను అనుసరించారు."
+"उदाहरण के लिए आज अंडमान द्वीप के अधिकांश लोग अपना भोजन मछलियाँ पकड़ कर, शिकार करके तथा फल-फूल के संग्रह द्वारा प्राप्त करते हैं।","ఉదాహరణకు, నేడు చాలా మంది అండమాన్ దీవులలో చేపలను పట్టుకోవడం, వేటాడటం మరియు పండ్లు మరియు పువ్వులు సేకరించడం ద్వారా ఆహారం లభిస్తుంది."
+इसके विपरीत शहरों में रहने वाले लोग खाद्य आपूर्ति के लिए अन्य व्यक्तियों पर निर्भर करते हैं।,"దీనికి విరుద్ధంగా, నగరాల్లో నివసించే ప్రజలు ఆహార సరఫరా కోసం ఇతర వ్యక్తులపై ఆధారపడతారు."
+इस तरह के भेद अतीत में भी विद्यमान थे।,ఇటువంటి వ్యత్యాసాలు గతంలో కూడా ఉన్నాయి.
+इसके अतिरिक्त एक अन्य तरह का भेद है।,"ఇది కాకుండా, మరొక రకమైన వ్యత్యాసం ఉంది."
+उस समय शासक अपनी विजयों का लेखा-जोखा रखते थे।,"ఆ సమయంలో, పాలకులు తమ విజయాల విజయాలను ఒక జాబితాలో  ఉంచారు."
+यही कारण है कि हम उन शासकों तथा उनके द्वारा लड़ी जाने वाली लड़ाइयों के बारे में काफी कुछ जानते हैं।,"అందుకే ఆ పాలకుల గురించి, వారు పోరాడుతున్న యుద్ధాల గురించి మనకు చాలా తెలుసు."
+"जबकि शिकारी, मछआरे, संग्राहक, कृषक अथवा पशुपालक जैसे आम आदमी प्राय: अपने कार्यों का लेखा-जोखा नहीं रखते थे।","కాగా, వేటగాళ్ళు, మత్స్యకారులు, కలెక్టర్లు, రైతులు లేదా పశువుల పెంపకందారులు వంటి సామాన్యులు వారి చర్యలను తరచుగా గమనించలేదు."
+पुरातत्त्व की सहायता से हमें उनके जीवन को जानने में मदद्‌ मिलती है।,"పురావస్తు శాస్త్ర సహాయంతో, మేము వారి జీవితాన్ని తెలుసుకుంటాము."
+हालांकि अभी भी इनके बारे में बहुत कुछ जानना शेष है।,"అయితే, వాటి గురించి తెలుసుకోవడానికి ఇంకా చాలా ఉంది."
+"तिथियों का मतलब अगर कोई तुमसे तिथि के विषय में पूछे तो तुम शायद उस दिन की तारीख, माह, वर्ष जेसे कि 2000 या इसी तरह का कोई और वर्ष बताओगी।","తేదీలు అంటే ఎవరైనా మిమ్మల్ని తేదీ గురించి అడిగితే, మీరు బహుశా ఆ రోజు యొక్క తేదీ, నెల, సంవత్సరం 2000 లేదా మరేదైనా సంవత్సరం చెబుతారు."
+वर्ष की यह गणना ईसाई धर्म-प्रवर्तक ईसा मसीह के जन्म की तिथि से की जाती है।,ఈ సంవత్సరం క్రైస్తవ-జన్మించిన యేసుక్రీస్తు పుట్టిన తేదీ నుండి లెక్కించబడుతుంది.
+अत: 2000 वर्ष कहने का तात्पर्य ईसा मसीह के जन्म के 2000 वर्ष के बाद से है।,"ఈ విధంగా, 2000 సంవత్సరాలు అంటే క్రీస్తు పుట్టిన 2000 సంవత్సరాల నుండి."
+ईसा मसीह के जन्म के पूर्व की सभी तिथियाँ ई.पू. (ईसा से पहले) के रूप में जानी जाती हैं।,యేసుక్రీస్తు పుట్టుకకు ముందు అన్ని తేదీలు (క్రీస్తు పూర్వము).
+इस पुस्तक में हम 2000 को अपना आरंभिक बिन्दु मानते हुए वर्तमान से पूर्व की तिथियों का उल्लेख करेंगे।,"ఈ పుస్తకంలో, ప్రస్తుతానికి ముందు తేదీలను ప్రస్తావిస్తాము, 2000 ను దాని ప్రారంభ బిందువుగా ప్రస్తావిస్తారు"
+तिहास और तिथियाँ अंग्रेज़ी में बी.सी. (हिंदी में ई.पू) का तात्पर्य 'बिफ़ोर क्राइस्ट' (ईसा पूर्व) होता है।,జీవిత చరిత్ర మరియు తేదీలు ఆంగ్లంలో బి.సి. ( హిందీలో బి.సి.) అని చెప్తారు అంటే 'క్రీస్తు పూర్వం ' (బి.సి) అని అర్ధం. 
+कभी-कभी तुम तिथियों से पहले ए.डी. (हिंदी में ई.) लिखा पाती हो।,కొన్నిసార్లు మీరు తేదీలకు ముందు ఏడి ఉండడం గమనిస్తారు.(హిందీలో ఈ).
+यह 'एनो डॉमिनी' नामक दो लैटिन शब्दों से बना है तथा इसका तात्पर्य ईसा मसीह के जन्म के वर्ष से है।,ఇది 'అన్నో డొమిని' అని పిలువబడే రెండు లాటిన్ పదాలతో రూపొందించబడింది మరియు ఇది క్రీస్తు పుట్టిన సంవత్సరాన్ని సూచిస్తుంది.
+कभी-कभी ए.डी. की जगह सी.ई. तथा बी.सी. की जगह बी.सी.ई. का प्रयोग होता है।,కొన్నిసార్లు ఎ.డి. బదులుగా సి.ఇ. మరియు బి.సి. బదులుగా బి. సి.ఇ. ఉపయోగించబడింది.
+सी.ई. अक्षरों का प्रयोग “कॉमन एरा' तथा बी.सी.ई. का 'बिफोर कॉमन एरा' के लिए होता है।,"సి.ఇ. ""కామన్ ఎరా"" మరియు బి .సి .ఈ. 'సాధారణ యుగానికి ముందు' కోసం."
+हम इन शब्दों का प्रयोग इसलिए करते हैं क्योंकि विश्व के अधिकांश देशों में अब इस कैलेंडर का प्रयोग सामान्य हो गया।,మేము ఈ పదాలను ఉపయోగిస్తున్నాము ఎందుకంటే ఇప్పుడు ప్రపంచంలోని చాలా దేశాలలో ఈ క్యాలెండర్ వాడకం సాధారణమైంది.
+भारत में तिथियों के इस रूप का प्रयोग लगभग दो सो वर्ष पूर्व आरंभ हुआ था।,భారతదేశంలో ఈ రకమైన తేదీల ఉపయోగం సుమారు రెండు సంవత్సరాల క్రితం ప్రారంభమైంది.
+कभी-कभी अंग्रेजी के बी.पी. अक्षरों का प्रयोग होता है जिसका तात्पर्य 'बिफ़ोर (से पहले) है।,కొన్నిసార్లు ఇంగ్లీష్ యొక్క బిపి అక్షరాలు ఉపయోగించబడతాయి అంటే 'బిఫోర్ ' (ముందు).
+"पृष्ठ 3 पर दो तिथियाँ हैं, उनका पता लगाओ।","3 వ పేజీలో రెండు తేదీలు ఉన్నాయి, వాటిని కనుగొనండి."
+"इनके लिए तुम किस अक्षर समूह का प्रयोग करोगी? अन्यत्र जैसाकि हमने पहले पढ़ा, अभिलेख कठोर सतहों पर उत्कीर्ण करवाए जाते हैं।","మీరు వాటి కోసం ఏ అక్షరాల సమూహాన్ని ఉపయోగిస్తారు? మరెక్కడా, మనం ఇంతకుముందు చదివినట్లుగా, శాసనాలు కఠినమైన ఉపరితలాలపై చెక్కబడి ఉంటాయి."
+इनमें से कई अभिलेख कई सो पूर्व लिखे गए थे।,ఈ శాసనాలు చాలా ముందుగానే వ్రాయబడ్డాయి.
+सभी अभिलेखों में लिपियों और भाषाओं का प्रयोग हुआ है।,అన్ని  గ్రంధాలలో  లిపిలు మరియు భాషలు ఉపయోగించబడతాయి.
+समय के साथ-साथ अभिलेखों में प्रयुक्त भाषाओं तथा लिपियों में बहुत बदलाव आ चुका है।,గ్రంధాలలో ఉపయోగించిన భాషలు మరియు లిపి‌లు కాలక్రమేణా చాలా మారిపోయాయి.
+विद्वान यह कैसे जान पाते हैं कि क्या लिखा था? इसका पता अज्ञात लिपि का अर्थ निकालने की एक प्रक्रिया द्वारा लगाया जा सकता है।,వ్రాసినది పండితులకు ఎలా తెలుసు? తెలియని లిపిని అర్థాన్ని విడదీసే ప్రక్రియ ద్వారా దీనిని కనుగొనవచ్చు.
+इस प्रकार से अज्ञात लिपि को जानने की एक प्रसिद्ध कहानी उत्तरी अफ्रीकी देश मिस्र से मिलती है।,ఈ విధంగా తెలియని లిపిని తెలుసుకునే ప్రసిద్ధ కథ ఉత్తర ఆఫ్రికా దేశమైన ఈజిప్టులో కనుగొనబడింది.
+लगभग 5000 वर्ष पूर्व यहाँ राजा-रानी रहते थे।,సుమారు 5000 సంవత్సరాల క్రితం ఇక్కడ రాజు మరియు రాణి నివసించారు.
+मिस्र के उत्तरी तट पर रोसेट्टा नाम का एक कसबा है।,ఈజిప్ట్ యొక్క ఉత్తర తీరంలో రోసెట్టా అనే పట్టణం ఉంది.
+यहाँ से एक ऐसा उत्कीर्णित पत्थर मिला है जिस पर एक ही लेख तीन भिन्न-भिन्न भाषाओं तथा लिपियों (यूनानी तथा मिस्री लिपि के दो प्रकारों) में है।,"ఇక్కడ నుండి ఒక లిఖిత రాయి కనుగొనబడింది, దానిపై ఒకే వ్యాసం మూడు వేర్వేరు భాషలు మరియు లిపిలలో ఉంది (రెండు రకాల గ్రీకు మరియు ఈజిప్టు లిపి)."
+कुछ विद्वान यूनानी भाषा पढ़ सकते थे।,కొంతమంది పండితులు గ్రీకు భాషను చదవగలిగారు.
+उन्होंने बताया कि यहाँ राजाओं तथा रानियों के नाम एक छोटे से फ्रेम में दिखाए गए हैं।,"ఇక్కడ రాజులు, రాణుల పేర్లు చిన్న చట్రంలో చూపించామని చెప్పారు."
+इसे 'कारतृश' कहा जाता है।,దీనిని 'కార్త్రిష్' అంటారు.
+इसके बाद विद्वानों ने यूनानी तथा मिस्री संकेतों को अगल-बगल रखते हुए मिस्री अक्षरों को समानार्थक ध्वनियों की पहचान की।,పండితులు అప్పుడు ఈజిప్టు అక్షరాల పర్యాయపదాలను వాటి పక్కన ఉన్న గ్రీకు మరియు ఈజిప్టు సంకేతాలతో గుర్తించారు.
+जैसाकि तुम देख सकते हो यहाँ एल अक्षर के लिए शेर तथा ए अक्षर के लिए चिडिया के चित्र बने हैं।,"మీరు గమనిస్తే, ఎల్ అక్షరానికి సింహం చిత్రాలు మరియు ఒక అక్షరానికి పక్షి చిత్రాలు ఉన్నాయి."
+"एक बार, जब उन्होंने यह जान लिया कि विभिन्‍न : अक्षर किनके लिए प्रयुक्त हुए हैं, तो वे आसानी से अन्य अभिलेखों को भी पढ़ सके।","ఒకసారి, వేర్వేరు అక్షరాలను ఎవరి కోసం ఉపయోగించారో, అతను ఇతర రికార్డులను కూడా సులభంగా చదవగలడని అతను గ్రహించాడు."
+आरंभिक मानव की खोज में तुषार की रेलयात्रातुषार अपने एक रिश्तेदार की शादी में दिल्‍ली से चेन्नई जा रहा था।,"ప్రారంభ మానవుడిని వెతుకుతూ, తుషార్ రైలు ప్రయాణికుడు తన బంధువులలో ఒకరి వివాహం కోసం డెల్లి నుండి చెన్నై వెళ్తున్నాడు."
+"रेल में उसे खिड़की वाली सीट मिल गई, जहाँ से वह बाहर का नजारा देखने में मग्न हो गया।","రైలు లో కిటికీ సీటు వచ్చింది, అక్కడ నుండి బయట చూడటానికి సంతోషంగా ఉంది."
+"तेज़ दौड़ती गाड़ी से उसने देखा कि पेड-पोधे, घर, खेत-खलिहान बड़ी तेज़ी से पीछे की और छूटते चले जा रहे थे।","వేగంగా నడుస్తున్న కారు నుండి, చెట్లు, చెట్లు, ఇళ్ళు, పొలాలు మరియు బార్న్లు వెనుకకు మరియు వేగంగా కదులుతున్నట్లు అతను చూశాడు."
+"तभी उसके चाचा ने उसके कंधे पर हाथ रख कर कहा, “पता है लोगों ने मात्र डेढ सो साल पहले रेल से यात्रा करनी शुरू की थी? बस तो इसके कुछ दशक बाद आई।","అప్పుడు మామయ్య భుజం మీద చేయి వేసి, ""ఒకటిన్నర సంవత్సరాల క్రితం మాత్రమే ప్రజలు రైలులో ప్రయాణించడం ప్రారంభించారని మీకు తెలుసా? కొన్ని దశాబ్దాల తరువాత బస్సు వచ్చింది."
+"तुषार सोचने लगा, कि जब लोगों के पास आने-जाने के लिए तेज्ञ रफ़्तार वाली सवारियाँ नहीं थीं, तो क्‍या वे यात्रा ही नहीं करते थे।","తుషార్ ఆలోచించడం ప్రారంభించాడు,  అతి వేగం
+సవారీలు లేనప్పుడు ఆ ప్రజలు కాబట్టి వారు ప్రయాణించలేదా?"
+"क्या वे अपनी सारी ज़िंदगी एक ही जगह पर बिता दिया करते थे? नहीं, ऐसी बात नहीं थी।","వారు తమ జీవితమంతా ఒకే చోట గడిపారు? లేదు, అది అలా కాదు."
+"आरंभिक मानव : आखिर वे इधर-उधर क्‍यों घूमते थे? हम उन लोगों के बारे में जानते हैं, जो इस उपमहाद्वीप में बीस लाख साल पहले रहा करते थे।",ప్రారంభ మనిషి: వారు ఎందుకు చుట్టూ తిరిగారు? రెండు మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం ఈ ఉపఖండంలో నివసించిన వ్యక్తుల గురించి మనకు తెలుసు.
+आज हम उन्हें आखेटक-खाद्य संग्राहक के नाम से जानते हैं।,ఈ రోజు మనం అతనిని చెస్-ఫుడ్ కలెక్టర్ పేరుతో తెలుసు.
+भोजन का इंतज़ाम करने की विधि के आधार पर उन्हें इस नाम से पुकारा जाता है।,ఆహారాన్ని ఏర్పాటు చేసే పద్ధతి ఆధారంగా వాటిని ఈ పేరుతో పిలుస్తారు.
+"आमतोर पर खाने के लिए वे जंगली जानवरों का शिकार करते थे, मछलियाँ और चिडिया पकड़ते थे, फल-मूल, दाने, पौधे-पत्तियाँ, अंडे इकट्ठा किया करते थे।","వారు అడవి జంతువులను వేటాడటం, చేపలు మరియు పక్షులను పట్టుకోవడం, పండ్లు-ధాన్యాలు, ధాన్యాలు, మొక్కలు-ఆకులు, గుడ్లు సేకరించి అమేటర్‌కు ఆహారం ఇచ్చేవారు."
+हमारे उपमहाद्वीप जेसे गर्म देशों में पेड-पोधों की अनगिनत प्रजातियाँ मिलती हैं।,మన ఉపఖండం వంటి వెచ్చని దేశాలలో లెక్కలేనన్ని జాతుల చెట్లు కనిపిస్తాయి.
+इसीलिए पेड-पोधों से मिलने वाले खाद्य पदार्थ भोजन के अत्यंत महत्वपूर्ण स्रोत थे।,అందుకే చెట్ల నుండి లభించే ఆహార పదార్థాలు చాలా ముఖ్యమైన ఆహార వనరులు.
+लेकिन यह सब कर पाना बिल्कुल आसान नहीं था।,అయితే ఇవన్నీ చేయడం అంత సులభం కాదు.
+"ऐसे कई जानवर हैं, जो हमसे ज़्यादा तेज़ भाग सकते हैं और बहुत-से जानवर हम से ज़्यादा ताकतवर भी होते हैं।",మనకంటే వేగంగా పరిగెత్తగల జంతువులు చాలా ఉన్నాయి మరియు చాలా జంతువులు మనకన్నా బలంగా ఉన్నాయి.
+"जानवरों के शिकार, चिडिया या मछलियाँ पकड़ने के लिए बड़ा सतर्क, जागरूक और तेज़ होना पड़ता है।","జంతువులను, పక్షులను లేదా చేపలను వేటాడేందుకు, చాలా అప్రమత్తంగా, అవగాహనతో మరియు వేగంగా ఉండాలి."
+"पेड-पोधों से खाना जुटाने के लिए यह जानना जरूरी होता है, कि कौन-से पेड-पोधे खाने योग्य होते हैं, क्योंकि कई तरह के पोधे विषैले भी होते हैं।","చెట్ల నుండి ఆహారాన్ని పెంచడానికి, ఏ చెట్లు తినదగినవో తెలుసుకోవడం అవసరం, ఎందుకంటే అనేక రకాల మొక్కలు కూడా విషపూరితమైనవి."
+साथ ही फलों के पकने के समय की जानकारी भी ज़रूरी होती हैै।,"అలాగే, పండ్లు పండిన సమయం గురించి సమాచారం కూడా ముఖ్యం."
+ऐसे समुदायों में रहने वाले बच्चों के ज्ञान और गुणों का वर्णन करो।,అటువంటి సమాజాలలో నివసించే పిల్లల జ్ఞానం మరియు లక్షణాలను వివరించండి.
+क्या तुममें ऐसे गुण और ज्ञान हैं? आखेटक-खाद्य संग्राहक समुदाय के लोगों के एक जगह से दूसरी जगह पर घूमते रहने के पीछे कम से कम चार कारण हो सकते हैं।,"మీకు అలాంటి లక్షణాలు, జ్ఞానం ఉన్నాయా? ఆహార-ఆహార సమాజ ప్రజలు స్థలం నుండి మరొక ప్రదేశానికి వెళ్లడానికి కనీసం నాలుగు కారణాలు ఉండవచ్చు."
+"पला कारण यह कि अगर वे एक ही जगह पर ज़्यादा दिनों तक रहते तो आस-पास के पौधों, फलों और जानवरों को खाकर समाप्त कर देते थे।","దీని వెనుక ఉన్న కారణం ఏమిటంటే, వారు ఒకే స్థలంలో ఎక్కువ కాలం నివసించినట్లయితే, వారు సమీపంలోని మొక్కలు, పండ్లు మరియు జంతువులను తినడం ముగుస్తుంది."
+इसलिए और भोजन की तलाश में इन्हें दूसरी जगहों पर जाना पड़ता था।,"అందువల్ల, వారు ఎక్కువ ఆహారం కోసం వేరే ప్రాంతాలకు వెళ్ళవలసి వచ్చింది."
+दूसरा कारण यह कि जानवर अपने शिकार के लिए या फिर हिरण और मवेशी अपना चारा ढूँढ़ने के लिए एक जगह से दूसरी जगह जाया करते हैं।,"రెండవ కారణం ఏమిటంటే, జంతువులు వేట కోసం లేదా వాటి పశుగ్రాసం కోసం ఒక ప్రదేశం నుండి మరొక ప్రదేశానికి వెళతాయి."
+"इसीलिए, इन जानवरों का शिकार करने वाले लोग भी इनके पीछे-पीछे जाया करते होंगे।","అందువల్ల, ఈ జంతువులను వేటాడే వ్యక్తులు కూడా వారి వెంట వెళ్ళాలి."
+"तीसरा कारण यह कि पेड़ों और पौधों में फल-फूल अलग-अलग मौसम में आते हैं, इसीलिए लोग उनकी तलाश में उपयुक्त मौसम के अनुसार अन्य इलाकों में घूमते होंगे।","మూడవ కారణం ఏమిటంటే, చెట్లు మరియు మొక్కలు వేర్వేరు వాతావరణాలలో వస్తాయి, కాబట్టి ప్రజలు తగిన సీజన్ ప్రకారం వాటిని వెతుకుతూ ఇతర ప్రాంతాలలో తిరుగుతారు."
+"और चौथा कारण यह है कि पानी के बिना किसी भी प्राणी या पेड-पोधे का जीवित रहना संभव नहीं होता और पानी झीलों, झरनों तथा नदियों में ही मिलता है।","మరియు నాల్గవ కారణం ఏమిటంటే, నీరు లేకుండా, ఏ జీవి లేదా చెట్టు మనుగడ సాధ్యం కాదు మరియు సరస్సులు, బుగ్గలు మరియు నదులలో మాత్రమే నీరు కనబడుతుంది."
+"यद्यपि कई नदियों और झीलों का पानी कभी नहीं सूखता, कुछ झीलों और नदियों में पानी बारिश के बाद ही मिल पाता है।","అనేక నదులు మరియు సరస్సుల నీరు ఎన్నడూ ఎండిపోకపోయినా, కొన్ని సరస్సులు మరియు నదులలో, వర్షం తర్వాత మాత్రమే నీరు లభిస్తుంది."
+इसीलिए ऐसी झीलों और नदियों के किनारे बसे लोगों को सूखे मौसम में पानी की तलाश में इधर-उधर जाना पड़ता होगा।,"అందుకే ఇలాంటి సరస్సులు, నదుల ఒడ్డున నివసించే ప్రజలు ఎండా కాలంలో నీటి కోసం వెతుకుతూ తిరుగుతారు."
+इसके अलावा लोग अपने नाते-रिश्तेदारों या मित्रों से मिलने भी जाया करते होंगे।,"ఇది కాకుండా, ప్రజలు తమ బంధువులను లేదా స్నేహితులను కలవడానికి కూడా వెళ్తారు."
+"यहाँ यह स्मरण रखना ज़रूरी है, कि ये सभी लोग पेदल यात्रा किया करते थे।",ఈ ప్రజలందరూ పాదయాత్ర చేసే వారని గుర్తుంచుకోవడం ముఖ్యం.
+तुम स्कूल कैसे जाते हो? तुम्हें अपने घर से स्कूल पैदल जाने में कितना समय लगता है?,మీరు పాఠశాలకు ఎలా ప్రయాణం చేస్తారు? మీ ఇంటి నుండి పాఠశాలకు నడవడానికి మీరు ఎంత సమయం తీసుకుంటారు?
+अगर तुम बस या साइकिल से जाओ तो स्कूल पहुँचने में कितना समय लगेगा?,"మీరు బస్సు లేదా సైకిల్ ద్వారా వెళితే, పాఠశాలకు చేరుకోవడానికి ఎంత సమయం పడుతుంది?"
+आरंभिक मानव के बारे में जानकारी केसे मिलती है?,ప్రారంభ మానవుల గురించి మీకు సమాచారం ఎలా వస్తుంది?
+पुरातत्वविदों को कुछ ऐसी वस्तुएँ मिली हैं जिनका निर्माण और उपयोग आखेटक-खाद्य संग्राहक किया करते थे।,పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఆహార-ఆహార సేకరించేవారిని తయారు చేయడానికి మరియు ఉపయోగించటానికి ఉపయోగించిన కొన్ని వస్తువులను కనుగొన్నారు.
+"यह संभव है कि लोगों ने अपने काम के लिए पत्थरों, लकडियों और हड्डियों के औज़ञार बनाए हों।","ప్రజలు తమ పని కోసం రాళ్ళు, కలప మరియు ఎముకల ఉపకరణాలను తయారుచేసే అవకాశం ఉంది."
+इनमें से पत्थरों के औज्ञार आज भी बचे हैं।,ఈ రాళ్ళలో సంస్మరణ నేటికీ మనుగడలో ఉంది.
+यहाँ पत्थरों के औज़ारों के कुछ उपयोग बताए गए हैं।,రాతి పనిముట్ల ఉపయోగాలు ఇక్కడ ఉన్నాయి.
+ऐसे कामों की एक सूची बनाओ जिनमें इस तरह के ओज्ञार काम आते हैं।,అటువంటి వాడుకలో లేని రచనల జాబితాను రూపొందించండి.
+बताओ कि इनमें से कोन-कोौन से काम सामान्य पत्थरों से किए जा सकते हैं।,అసలు చెప్పండి ఎవరెవరు సాధారణ రాళ్లతో పని చేయవచ్చు.
+"इनमें से कुछ औज़ारों का उपयोग फल-फूल काटने, हड्डियाँ और मांस काटने तथा पेडों की छाल और जानवरों की खाल उतारने के लिए किया जाता था।","ఈ సాధనాలు కొన్ని పండ్లు, పువ్వులు, ఎముకలు మరియు మాంసాన్ని కత్తిరించడానికి మరియు చెట్ల బెరడు మరియు జంతువుల తొక్కలను తొలగించడానికి ఉపయోగించబడ్డాయి."
+कुछ के साथ हड्डियों या लकडियों के मुद्ठे लगा कर भाले और बाण जैसे हथियार बनाए जाते थे।,ఎముకలు లేదా కర్రలతో ముడుచుకున్న స్పియర్స్ మరియు బాణాలు వంటి ఆయుధాలను తయారు చేయడానికి కొన్ని ఉపయోగించబడ్డాయి.
+कुछ औज़ारों से लकडियाँ काटी जाती थीं।,కొన్ని ఉపకరణాల నుండి కలపను కత్తిరించారు.
+लकडियों का उपयोग ईंधन के साथ-साथ झोपडियाँ और ओज़ार बनाने के लिए भी किया जाता था।,గుడిసెలు మరియు ఉపకరణాలతో పాటు ఇంధనాన్ని తయారు చేయడానికి కూడా వుడ్ ఉపయోగించబడింది.
+रहने की जगह निर्धारित करना मानचित्र 2 को देखो।,బస చేసే స్థలాన్ని నిర్ణయించండి. మ్యాప్ 2 చూడండి.
+लाल त्रिकोण वाले स्थान वे पुरास्थल हैं जहाँ पर आखेटक-खाद्य संग्राहकों के होने के प्रमाण मिले हैं।,ఎరుపు త్రిభుజాలతో ఉన్న ప్రదేశాలు ఆహార సేకరించేవారిని వేటాడే ఆధారాలు కనుగొనబడిన ప్రదేశాలు.
+इनके अलावा भी और कई स्थानों पर आखेटक-खाद्य संग्राहक रहते थे।,ఇవి కాకుండా అనేక ఇతర ప్రదేశాలలో ఆహార సేకరణదారులు ఉన్నారు.
+मानचित्र में सिर्फ़ कुछ गिने-चुने स्थान ही चिह्नित किए गए हैं।,మ్యాప్‌లో కొన్ని సంఖ్యల స్థానాలు మాత్రమే గుర్తించబడతాయి.
+कई पुरास्थल नदियों और झीलों के किनारे पाए गए हैं।,నదులు మరియు సరస్సుల ఒడ్డున అనేక పురావస్తు ప్రదేశాలు కనుగొనబడ్డాయి.
+चूंकि पत्थर के उपकरण बहुत महत्वपूर्ण थे इसलिए लोग ऐसी जगह (आधुनिक मध्य ढूँढते जहाँ अच्छे पत्थर मिल सकें।,"రాతి పనిముట్లు చాలా ముఖ్యమైనవి కాబట్టి, మంచి రాళ్లను కనుగొనగలిగే స్థలాన్ని (ఆధునిక మధ్య) ప్రజలు కనుగొన్నారు."
+"जहाँ लोग पत्थरों से औज़ार प्रदेश) ते रहते थे, जहाँ अच्छे पत्थर मिल सकें।","ప్రజలు రాళ్లతో నివసించిన చోట), మంచి రాళ్లను కనుగొనవచ్చు."
+"जहाँ लोग पत्थरों से औज्ञार बनाते. दासीय पुरास्थल उन्हें थे, उन स्थलों को उद्योग-स्थल कहते हैं।","ప్రజలు రాళ్ళ నుండి అగ్నిని తయారుచేసేవారు. పురాతన ప్రదేశం అవి, ఆ సైట్లు పారిశ్రామిక సైట్లు అంటారు."
+"कहते हैं जहाँ लोग रहा करते हमें इन उद्योग-स्थलों के बारे में जानकारी केसे मिलती है? आमतोर होते पर हमें ऐसी जगहों पर पत्थर के बडे-बडे टुकडे मिलते हैं, और ऐसे हैं, जिन्हें यहाँ दर्शाया गया उपकरण मिलते हैं, जिन्हें लोग इन स्थलों पर छोड गए होंगे क्‍योंकि वे है।","ఈ పారిశ్రామిక సైట్ల గురించి ప్రజలకు ఎలా సమాచారం లభిస్తుంది? రాత్రి చివరలో, మేము అలాంటి ప్రదేశాలలో పెద్ద రాతి ముక్కలను కనుగొంటాము మరియు ఇక్కడ చూపిన పరికరాలను కనుగొన్న వారు ఉన్నారు, ప్రజలు ఈ ప్రదేశాల వద్ద వదిలిపెట్టి ఉండాలి."
+"लोग इन गुफाओं नहीं बने होंगे इसलिए रहते थे, क्‍योंकि यहां ठीक नहीं बने होंगे।",ప్రజలు ఇక్కడ నివసించనందున ఈ గుహలను నిర్మించేవారు కాదు.
+"साथ ही औज्ञार बनाने के बाद पत्थरों के टूटे-फूटे उन्हें बारिश, धूप और हवाओं टुकडे भी इन स्थलों पर मिलते हैं।","అలాగే, అగ్నిని తయారు చేసిన తరువాత, విరిగిన రాళ్ళు, వర్షం, ఎండ మరియు గాలులు కూడా ఈ ప్రదేశాలలో కలుస్తాయి."
+कभी-कभी लोग इन स्थलों पर कुछ. से राहत मिलती थी।,కొన్నిసార్లు ప్రజలు ఈ ప్రదేశాల్లో ఏదో చేస్తారు. నుండి ఉపశమనం పొందడానికి ఉపయోగిస్తారు.
+ऐसी ज़्यादा स्थलों उद्योग प्राकृतिक गुफाएँ विंध्य और रहा करते थे।,సహజ గుహలు వింధ్యగా ఉండేవి మరియు ఇలాంటి ప్రదేశాలలో నివసించేవి.
+ऐसे स्थलों को आवासीय और उद्योग-स्थल इलाकों में है दक्कन के पर्वतीय इलाकों में कहते हैं।,ఇటువంటి ప్రదేశాల్లో  దక్కన్ యొక్క పర్వత ప్రాంతాలలో నివాస మరియు పారిశ్రామిక ప్రదేశాలలో ఉన్నాయి.
+मिलती हैं जो नर्मदा घाटी के पास हैं।,మిల్లులు నర్మదా లోయ సమీపంలో ఉన్నాయి.
+क्या तुम बता सकते हो कि रहने के लिए लोगों ने यह जगह क्‍यों चुनी होगी? पाषाण ओज्ञारों का निर्माण पाषाण उपकरणों को प्राय: दो तरीकों से बनाया जाता था।,"ప్రజలు నివసించడానికి ఈ స్థలాన్ని ఎందుకు ఎంచుకున్నారో మీరు చెప్పగలరా?  
+రాతి పనిముట్లు తరచుగా రెండు విధాలుగా తయారు చేయబడ్డాయి."
+"यानी जिस पत्थर से कोई ओज़ार बनाना होता था, उसे एक हाथ में लिया जाता था, और दूसरे हाथ से एक पत्थर का हथोड़ी जेसा इस्तेमाल होता था।","అంటే, ఒక పరికరం తయారు చేయాల్సిన రాయిని ఒక చేతిలోకి తీసుకున్నారు, మరొక చేతిలోకి రాతి సుత్తిని తీసుకొని కావలసిన ఆకారాన్ని సృష్టించేవారు."
+इस तरह आघात करने वाले पत्थर से दूसरे पत्थर पर तब तक शल्क निकाले जाते हैं जब तक वांछित आकार वाला उपकरण न बन जाए।,"ఈ విధంగా, కావలసిన సాధన ఆకారం ఏర్పడే వరకు ఇతర రాయిపై కొట్టే రాయి నుండి రేకులు తొలగించబడతాయి."
+दूसरे तरीके को 'दबाव शल्क-तकनीक ' कहा जाता है।,రెండవ పద్ధతిని 'ప్రెజర్ ఫ్లేక్-టెక్నిక్' అంటారు.
+इसमें क्रोड को एक स्थिर सतह पर टिकाया जाता है और इस क्रोड पर हड्डी या पत्थर रखकर उस पर हथोडीनुमा पत्थर से शल्क निकाले जाते हैं जिससे वांछित उपकरण बनाए जाते हैं।,"దీనిలో ముఖ్యమైన కేంద్ర భాగం స్థిరమైన ఉపరితలంపై విశ్రాంతి పొందుతుంది మరియు ఎముక లేదా రాయిని ఈ గింజ మీద ఉంచుతారు మరియు గుండ్లు‌ను ప్యాలెషియల్ రాయి నుండి తీసివేసి, కావలసిన సాధనాలను తయారు చేస్తారు."
+आग की खोज मानचित्र 2 में कुरनूल गुफा ढूँढ़ो (पृष्ठ 14)।,అగ్ని కోసం శోధించండి  పటం2 లో కర్నూల్ గుహను కనుగొనండి ( పుట 14).
+यहाँ राख के अवशेष मिले हैं।,బూడిద యొక్క అవశేషాలు ఇక్కడ కనుగొనబడ్డాయి.
+इसका मतलब यह है कि आरंभिक लोग आग जलाना सीख गए थे।,దీని అర్థం ప్రారంభ ప్రజలు అగ్నిని వెలిగించడం నేర్చుకున్నారు.
+"आग का इस्तेमाल कई कार्यों के लिए किया गया होगा जेसे कि प्रकाश के लिए, मांस पकाने के लिए और खतरनाक जानवरों को दूर आदि भगाने के लिए बदलती जलवायु लगभग 12 ,000 साल पहले दुनिया की जलवायु में बडे बदलाव आए और गर्मी बढ़ने लगी।","వాతావరణాన్ని కాంతికి మార్చడం, మాంసాన్ని ఉడికించడం మరియు ప్రమాదకరమైన జంతువులను తరిమికొట్టడం వంటి అనేక ప్రయోజనాల కోసం ఈ అగ్ని ఉపయోగించబడి ఉండవచ్చు. సుమారు 12,000 సంవత్సరాల క్రితం, ప్రపంచ వాతావరణం పెద్ద మార్పులకు గురైంది మరియు వేడి పెరగడం ప్రారంభమైంది."
+इसके परिणामस्वरूप कई क्षेत्रों में घास वाले मैदान बनने लगे।,"ఫలితంగా, అనేక ప్రాంతాల్లో గడ్డి మైదానాలు ఏర్పడ్డాయి."
+"इससे हिरण, बारहसिंघा, भेड, बकरी और गाय जेसे उन जानवरों की संख्या बढ़ी, जो घास खाकर ज़िन्दा रह सकते हैं।","ఇది జింక, రెయిన్ డీర్, గొర్రెలు, మేక మరియు ఆవు వంటి జంతువుల సంఖ్యను పెంచింది, ఇవి గడ్డి తినడం ద్వారా జీవించగలవు."
+"जो लोग इन जानवरों का शिकार करते थे, वे भी इनके पीछे आए और इनके खाने-पीने की आदतों और प्रजनन के समय की जानकारी हासिल करने लगे।",ఈ జంతువులను వేటాడిన వ్యక్తులు కూడా వారి వెంట వచ్చి వారి ఆహారపు అలవాట్లు మరియు సంతానోత్పత్తి సమయం గురించి సమాచారం పొందడం ప్రారంభించారు.
+हो सकता है कि तब लोग इन जानवरों को पकड़ कर अपनी ज़रूरत के अनुसार पालने की बात सोचने लगे हों।,బహుశా అప్పుడు ప్రజలు తమ అవసరాలకు అనుగుణంగా ఈ జంతువులను పట్టుకోవడం గురించి ఆలోచించడం ప్రారంభించారు.
+साथ ही इस काल में मछली भी भोजन का महत्वपूर्ण स्नोत बन गई।,"అలాగే, ఈ కాలంలో చేపలు కూడా ఆహారానికి ముఖ్యమైన వనరుగా మారాయి."
+"इसी दौरान उपमहाद्वीप के भिन्‍न-भिन्‍न इलाकों में गेहूँ, जो और धान जैसे अनाज प्राकृतिक रूप से उगने लगे थे।","అదే సమయంలో, ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో గోధుమలు, జో, వరి వంటి ధాన్యాలు సహజంగా పెరగడం ప్రారంభించాయి."
+"शायद महिलाओं, पुरुषों और बच्चों ने इन अनाजों को भोजन के लिए बटोरना शुरू कर दिया होगा।","బహుశా మహిళలు, పురుషులు మరియు పిల్లలు ఆహారం కోసం ఈ ధాన్యాలు సేకరించడం ప్రారంభించి ఉండవచ్చు."
+"और तिथियाँ हम जिस काल के बारे में पढ़ रहे हैं, पुरातत््वविदों ने उनके बड़े-बड़े नाम रखे हैं।","మరియు మనం చదువుతున్న తేదీలు, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు వారికి పెద్ద పేర్లు పెట్టారు."
+आरंभिक काल को वे पुरापाषाण काल कहते हैं।,వారు ప్రారంభ కాలాన్ని పాలియోలిథిక్ కాలం అని పిలుస్తారు.
+"यह दो शब्दों पुरा यानी 'प्राचीन', और पाषाण यानी “पत्थर' से बना है।","ఇది పురా అనే రెండు పదాలతో రూపొందించబడింది, అంటే 'పురాతన', మరియు పాషనా అంటే 'రాయి'."
+यह नाम पुरास्थलों से प्राप्त पत्थर के ओज़ारों के महत्त्व को बताता है।,పురావస్తు ప్రదేశాల నుండి పొందిన రాతి శిల్పాల యొక్క ప్రాముఖ్యతను ఈ పేరు సూచిస్తుంది.
+"पुरापषाषाण काल बीस लाख साल पहले से 12 ,000 साल पहले के दौरान माना जाता है।","పాలియోలిథిక్ కాలం ఇరవై మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం నుండి 12,000 సంవత్సరాల క్రితం వరకు ఉందని నమ్ముతారు."
+इस काल को भी तीन भागों में विभाजित किया गया है : आरंभिक 'मध्य' एवं “उत्तर' पुरापाषाण युग।,ఈ కాలాన్ని మూడు భాగాలుగా విభజించారు: ప్రారంభ 'మధ్య' మరియు 'ఉత్తర' పాలియోలిథిక్ యుగం.
+मानव इतिहास की लगभग 99 प्रतिशत कहानी इसी काल के दौरान घटित हुई।,మానవ చరిత్రలో 99 శాతం ఈ కాలంలో జరిగింది.
+"जिस काल में हमें पर्यावरणीय बदलाव मिलते हैं, उसे 'मेसोलिथ' यानी मध्यपाषाण युग कहते हैं।","మనకు పర్యావరణ మార్పులు వచ్చే కాలాన్ని 'మెసోలిత్' అని పిలుస్తారు, అంటే మెసోలిథిక్ యుగం."
+"इसका समय लगभग 12,000 साल पहले से लेकर 10,000 साल पहले तक माना गया है।","దీని సమయం సుమారు 12,000 సంవత్సరాల క్రితం నుండి 10,000 సంవత్సరాల క్రితం వరకు పరిగణించబడింది."
+इस काल के आमतौर पर बहुत छोटे होते थे।,ఈ కాలం సాధారణంగా చాలా చిన్నది.
+इन्हें 'माइक्रोलिथ' यानी लघुपाषाण कहा जाता है।,వీటిని 'మైక్రోలిత్స్' అనగా చిన్న-రూపం అంటారు.
+प्राय: इन ओज़ारों में हड्डियों या लकडियों के मुद्ठे लगे हँसिया और आरी जेसे ओज्ञार मिलते थे।,"తరచుగా, ఈ పలకలలో, ఎముకలు మరియు రంపాలు, చూసేవారు మరియు రంపపు వంటి మోర్టార్‌లు కనుగొనబడ్డాయి."
+साथ-साथ पुरापाषाण युग वाले ओजार भी इस दोरान बनाए जाते रहे।,"అదే సమయంలో, పాలియోలిథిక్ యుగం యొక్క సాధనాలు కూడా ఈ సమయంలో నిర్మించబడ్డాయి."
+"इस दौरान बनाए गए ओज़ारों में तुम्हें कोई बदलाव दिखाई देता है? अगले युग की शुरुआत लगभग 10,000 साल पहले से होती है।","ఈ సమయంలో నిర్మించిన గ్రహాలలో ఏమైనా మార్పులు కనిపిస్తున్నాయా? తదుపరి యుగం సుమారు 10,000 సంవత్సరాల క్రితం ప్రారంభమవుతుంది."
+इसे नवपाषाण युग कहा जाता है।,దీనిని నియోలిథిక్ యుగం అంటారు.
+अगले अध्याय में तुम नवपाषाण युग के बारे में पढोगे।,తదుపరి అధ్యాయంలో మీరు నియోలిథిక్ యుగం గురించి చదువుతారు.
+नवपाषाण का क्‍या मतलब होता होगा? हमने कुछ स्थानों के नाम दिए हैं।,నియోలిథిక్ అంటే ఏమిటి? మేము కొన్ని ప్రదేశాలకు పేరు పెట్టాము.
+अगले अध्यायों में तुम्हें ऐसे अनेक नाम मिलेंगे।,ఇలాంటి అనేక పేర్లను మీరు తరువాతి అధ్యాయాలలో కనుగొంటారు.
+"अक्सर हम पुराने स्थानों के लिए उन नामों का प्रयोग करते हैं, जो आज प्रचलित हैं, क्योंकि हमें ज्ञात नहीं है कि उस काल में इनके क्या नाम रहे होंगे।","తరచూ మేము ఆ పేర్లను పాత ప్రదేశాల కోసం ఉపయోగిస్తాము, అవి ఈ రోజు ప్రబలంగా ఉన్నాయి, ఎందుకంటే ఆ కాలంలో వారి పేర్లు ఏమిటో మాకు తెలియదు."
+साथ ही वे यह भी सीखने लगे होंगे कि यह अनाज कहाँ उगते थे और कब पककर तैयार होते थे।,"అలాగే, ఈ ధాన్యాలు ఎక్కడ పెరిగేవి మరియు అవి ఉడికించి తయారుచేసినప్పుడు వారు నేర్చుకోవడం ప్రారంభించాలి."
+ऐसा करते-करते लोगों ने इन अनाजों को खुद पेदा करना सीख लिया होगा।,"అలా చేస్తున్నప్పుడు, ప్రజలు ఈ ధాన్యాలను పండించడం నేర్చుకోవాలి."
+"शेल चित्रकला : इनसे हमें क्‍या पता चलता है? जिन गुफाओं में लोग रहते थे, उनमें से कुछ की दीवारों पर चित्र मिले हैं।",పెంకు చిత్రకళ  : వారి నుండి మనకు ఏమి తెలుసు? ప్రజలు నివసించిన కొన్ని గుహలలో గోడలపై చిత్రాలు ఉన్నాయి.
+इनमें कुछ सुन्दर उदाहरण मध्य प्रदेश और दक्षिणी उत्तर प्रदेश की गुफाओं से मिले चित्र हैं।,ఈ అందమైన ఉదాహరణలలో కొన్ని మధ్యప్రదేశ్ మరియు దక్షిణ ఉత్తర ప్రదేశ్ గుహల నుండి వచ్చిన చిత్రాలు.
+इनमें जंगली जानवरों का बड़ी कुशलता से सजीव चित्रण किया गया है।,"వీటిలో, అడవి జంతువులను చాలా సమర్థవంతంగా చిత్రీకరించారు."
+कोन क्‍या करता था? हमने पढ़ा कि आरंभिक लोग शिकार तथा फल-मूल का संग्रह किया करते थे।,ఎవరు అలా చేసేవారు? ప్రారంభ ప్రజలు వేట మరియు పండ్ల-మూలాలను సేకరించేవారు అని మేము చదివాము.
+वे पत्थरों के औज्ञार और गुफाओं में चित्र बनाते थे।,వారు గుహలలో రాతి శిల్పాలు మరియు చిత్రాలను తయారు చేసేవారు.
+"क्या हमें कोई ऐसे साक्ष्य मिलते हैं जिनसे पता चले कि महिलाएँ शिकार करती थीं या पुरुष ओज़ार बनाते थे या फिर महिलाएँ चित्रकारी करती थीं और पुरुष फल-मूल इकट्ठा करते थे? वास्तव में, हमें इसका ज्ञान नहीं है।","మహిళలు వేటాడేందుకు లేదా పురుషులు ఉపకరణాలు తయారుచేసేవారు లేదా మహిళలు పెయింటింగ్ చేస్తున్నారని మరియు పురుషులు పండ్ల మూలాలను సేకరించడానికి ఉపయోగించారని మాకు ఏదైనా ఆధారాలు ఉన్నాయా? నిజానికి, ఇది మాకు తెలియదు."
+लेकिन दो बातें हो सकती हैं।,కానీ రెండు విషయాలు జరగవచ్చు.
+महिला और पुरुष दोनों ने मिलकर कई काम एक साथ किया होगा।,"స్త్రీ, పురుషులు ఇద్దరూ కలిసి చాలా పనులు చేసి ఉండాలి."
+"यह भी संभव है, कि कुछ तरह के काम केवल महिलाएँ करती थीं और कुछ केवल पुरुष।","కొన్ని రకాల పనులు స్త్రీలు మాత్రమే, మరికొన్ని పురుషులు మాత్రమే చేసే అవకాశం ఉంది."
+इसके अलावा उपमहाद्वीप के अलग-अलग क्षेत्रों में अलग-अलग परम्पराए भी रही होंगी।,"ఇది కాకుండా, ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో వేర్వేరు సంప్రదాయాలు ఉండవచ్చు."
+भारत में पुरापाषाण युग के दौरान शुतुरमुर्ग होते थे।,పాలియోలిథిక్ కాలంలో భారతదేశంలో ఉష్ట్రపక్షి ఉండేవి.
+महाराष्ट्र के पटने पुरास्थल से शुतुरमुर्ग के अंडों के अवशेष मिले हैं।,ఉష్ట్రపక్షి గుడ్ల అవశేషాలు మహారాష్ట్రలోని పాట్నే స్థలం నుండి కనుగొనబడ్డాయి.
+इनके कुछ छिलकों पर चित्रांकन भी मिलता है।,వీటిలో కొన్ని పై తొక్కలపై  చిత్రకళ కూడా లభిస్తుంది.
+इन अंडों से मनके भी बनाए जाते थे।,ఈ గుడ్ల నుండి పూసలు కూడా తయారు చేయబడ్డాయి.
+इन मनकों का उपयोग किसलिए किया गया होगा? आज हमें शुतुरमुर्ग कहाँ मिलते हैं का सूक्ष्म-निरीक्षण मानचित्र 2 पर ढूँढिए (पृष्ठ 14)।,ఈ పూసలు దేనికి ఉపయోగించబడతాయి? ఈ రోజు మనం ఉష్ట్రపక్షిని కనుగొన్న మైక్రోస్కోపిక్ మ్యాప్‌ను కనుగొనండి (పేజీ 14).
+यहाँ पर पुरापाषाण युग के कई पुरास्थल मिले थे।,అనేక పాలియోలిథిక్ సైట్లు ఇక్కడ కనుగొనబడ్డాయి.
+कुछ पुरास्थलों से अलग-अलग कार्यो में लाए जाने वाल कई प्रकार के ओज़ार मिले थे।,వివిధ ప్రయోజనాల కోసం కొన్ని పురావస్తు ప్రదేశాల నుండి అనేక రకాల ఉపకరణాలను తీసుకువచ్చారు.
+ये संभवत: आवास और उद्योग-स्थल रहे होंगे।,వారు గృహ మరియు పరిశ్రమ ప్రదేశములు అయి ఉండవచ్చు.
+कुछ छोटे पुरास्थलों में भी ओज़ारों के बनाए जाने के प्रमाण मिले हैं।,కొన్ని చిన్న సైట్లలో కూడా ఓజార్ల నిర్మాణానికి ఆధారాలు కనుగొనబడ్డాయి.
+इनमें से कुछ पुरास्थल झरनों के निकट थे।,ఈ సైట్లు కొన్ని జలపాతాల దగ్గర ఉన్నాయి.
+अधिकांश ओज़ार चूना-पत्थरों से बनाए जाते थे।,చాలావరకు మార్పులు  సున్నపురాయితో తయారు చేయబడ్డాయి.
+क्या तुम दूसरे प्रकार के पुरास्थलों के नाम बता सकते हो?अन्यत्र अपने एटलस में फ्रांस ढूँढो।,మీరు ఇతర రకాల పురావస్తు ప్రదేశాలకు పేరు పెట్టగలరా? మీ భౌగోళిక పటం‌లో వేరే చోట ఫ్రాన్స్‌ను కనుగొనండి.
+यह चित्र फ्रांस की एक गुफा का है।,ఈ చిత్రం ఫ్రాన్స్‌లోని ఒక గుహ.
+इस पुरास्थल की खोज लगभग 100 साल पहले चार स्कूली छात्रों ने की थी।,ఈ స్థలాన్ని సుమారు 100 సంవత్సరాల క్రితం నలుగురు పాఠశాల విద్యార్థులు కనుగొన్నారు.
+"इस तरह के चित्र लगभग 20,000 साल पहले से लेकर 10,000 साल पहले के बीच बनाए गए होंगे।","ఇటువంటి చితకళలు సుమారు 20,000 సంవత్సరాల క్రితం నుండి 10,000 సంవత్సరాల క్రితం తయారు చేయబడి ఉండాలి."
+इनमें कई जानवरों के चित्र हैं।,వాటిలో చాలా జంతువుల చిత్రాలు ఉన్నాయి.
+"इनमें जंगली घोड़े, गाय, गैंडा, रेनडीयर, बारहसिंघा और सूअरों को गहरे-चमकीले रंगों से चित्रित किया गया है।","వీటిలో అడవి గుర్రాలు, ఆవులు, ఖడ్గమృగం, రెయిన్ డీర్, రైన్డీర్ మరియు ప్రకాశవంతమైన రంగులలో పెయింట్ చేసిన పందులు ఉన్నాయి."
+इन रंगों को लोह-अयस्क और चारकोल जेसे खनिज पदार्थों से बनाया जाता था।,ఈ రంగులు ఇనుప ఖనిజం మరియు బొగ్గు వంటి ఖనిజాల నుండి తయారయ్యాయి.
+यह संभव है कि इन चित्रों को उत्सवों के अवसर पर बनाया जाता था या फिर इन्हें शिकारियों द्वारा शिकार पर निकलने से पहले कुछ अनुष्ठानों के लिए बनाया गया होगा।,ఈ చిత్రకళ ఉత్సవాల సందర్భాలలో తయారు చేయబడినవి లేదా అవి వేట కోసం బయలుదేరే ముందు కొన్ని ఆచారాల కోసం వేటగాళ్ళు చేసినవి కావచ్చు.
+"क्या तुम इन्हें बनाने का कोई और कारण बता सकते हो? कल्पना करो तुम आज से 12,000 साल पहले पत्थर की एक गुफा में रहते हो।","వాటిని తయారు చేయడానికి మీరు వేరే కారణం చెప్పగలరా? మీరు 12,000 సంవత్సరాల క్రితం రాతి గుహలో నివసిస్తున్నారని ఊహించుకోండి."
+तुम्हारे मामा गुफा की एक भीतरी दीवार पर चित्र बना रहे हैं और तुम उनकी सहायता करना चाहते हो।,మీ మామయ్య గుహ లోపలి గోడపై  బొమ్మను వేస్తున్నారు మరియు మీరు వారికి సహాయం చేయాలనుకుంటున్నారు.
+"तुम रंग बनाओगे, रेखाएँ खींचोगे या फिर उनमें रंग भरोगे? तुम्हारे मामा तुम्हें कोन-कोन सी कहानियाँ सुनाएँगे? आज नेइनुओ अपना पसंदीदा खाना खा रही थी- चावल, स्‍क्‍वॉश, कद्दू, बीन्स और गोश्त।","మీరు రంగులు తయారు చేస్తారా, గీతలు గీస్తారా లేదా రంగు వేస్తారా? మీ మామయ్య మీకు ఏ ఏ  కథలు చెబుతారు? ఈ రోజు నీకు ఇష్టమైన ఆహారం - బియ్యం, స్క్వాష్, గుమ్మడికాయ, బీన్స్ మరియు మాంసం తినడం."
+"स्क्वैश, कद्दू और बीन्स उसकी नानी ने अपने घर के पिछवाड़े के छोटे से बगीचे में ही उगाया था।","స్క్వాశ, గుమ్మడికాయ మరియు బీన్స్ ఆమె అమ్మమ్మపెరటిలోని చిన్న తోటలోపెంచబడ్డాయి."
+खाते-खाते नेइनुओ को पिछले दिनों अपनी स्कूल की तरफ़ से की गई यात्रा के दोरान मध्य प्रदेश में खाए खाने की याद आ गई।,తింటూ తింటూ కళ్ళముందు తన రెండు రోజుల ముందు తన చివరి పాఠశాల పర్యటనలో మధ్యప్రదేశ్‌లో తిన్న ఆహారాన్ని గుర్తు చేసుకున్నాడు.
+वह कितना मसालेदार था।,అతను ఎంత రుచిగల వాడు.
+पर वह ऐसा क्‍यों था? विभिन्‍न प्रकार के भोजन आज हमें अपने भोजन का अधिकांश हिस्सा उगाई गई फ़सलों और पाले गए पशुओं से मिलता है।,"అయితే అతను ఇలా ఎందుకు ఉన్నాడు? వివిధ రకాలైన ఆహారం ఈ రోజు, మన ఆహారాన్ని పండించిన పంటలు మరియు పెరిగిన జంతువుల నుండి పొందుతాము."
+भिन्‍न-भिन्‍न फ़सलों को उगाने के लिए भिन्‍न-भिन्‍न जलवायु की आवश्यकता पड़ती है जैसे धान की खेती के लिए गेहूँ या जो की तुलना में ज़्यादा पानी की ज़रूरत पड़ती है।,"వేర్వేరు పంటలు పెరగడానికి వేర్వేరు వాతావరణం అవసరం, వరి సాగుకు గోధుమ కన్నా ఎక్కువ నీరు అవసరం."
+इसीलिए हम देखते हैं कि किसान विशेष फ़सल विशेष क्षेत्रों में ही उगाते हैं।,అందుకే రైతులు ప్రత్యేక పంటలు మాత్రమే పండించడం మనం చూస్తాం.
+यही नहीं पशुओं को भी अपने अनुकूल वातावरण की आवश्यकता होती है।,"ఇది మాత్రమే కాదు, జంతువులకు వారి స్వంత స్నేహపూర్వక వాతావరణం కూడా అవసరం."
+उदाहरण के तौर पर हम देख सकते हैं कि सूखी और पहाड़ी जलवायु में मवेशियों की तुलना में भेड़ या बकरी अधिक सहजतापूर्वक जीवित रह सकते हैं।,"ఉదాహరణకు, పొడి మరియు పర్వత వాతావరణంలో, గొర్రెలు లేదా మేకలు పశువుల కంటే సులభంగా జీవించగలవని మనం చూడవచ్చు."
+"पर जेसाकि तुमने अध्याय 2 में पढा है, स्त्री-पुरुषों ने अपने भोजन का उत्पादन हमेशा नहीं किया।","మీరు 2 వ అధ్యాయంలో చదివినట్లుగా, స్త్రీపురుషులు తమ ఆహారాన్ని ఎప్పుడూ ఉత్పత్తి చేయలేదు."
+खेती और पशुपालन की शुरुआत अध्याय 2 में हमने पढ़ा है कि दुनिया की जलवायु बदलती रही है।,వ్యవసాయం మరియు పశుసంవర్ధక ప్రారంభం 2 వ అధ్యాయంలో ప్రపంచ వాతావరణం మారుతున్నదని మేము చదువుతాము.
+"साथ ही लोग जिन वनस्पतियों और पशुओं का भोजन के रूप में इस्तेमाल करते थे, वे भी बदलते रहे।","అలాగే, ప్రజలు ఆహారంగా ఉపయోగించే వృక్షజాలం మరియు జంతువులు కూడా మారుతూనే ఉన్నాయి."
+"लोगों का ध्यान कुछ बातों की और गया जैसे खाने योग्य वनस्पतियाँ कहाँ-कहाँ मिल सकती हैं, बीज केसे अपनी डंठल से टूट कर गिरते हैं, गिरे बीजों का अंकुरण और उनसे पौधों का निकलना आदि।","తినదగిన వృక్షసంపద ఎక్కడ దొరుకుతుందో, విత్తనాలు వాటి కాండాల నుండి ఎలా పడిపోతాయి, పడిపోయిన విత్తనాల అంకురోత్పత్తి మరియు వాటి నుండి మొక్కలను విడుదల చేయడం వంటి కొన్ని విషయాల గురించి ప్రజలు గమనించి మాట్లాడారు."
+इसी तरह उन्होंने पौधों की देखभाल करनी शुरू कर दी होगी।,అదే విధంగా వారు మొక్కలను జాగ్రత్తగా చూసుకోవడం ప్రారంభించారు.
+"चिडियों और जानवरों से पोधों की सुरक्षा की होगी, ताकि वे ठीक से बढ सकें और उनके बीज पक सकें।","మొక్కలు పక్షులు మరియు జంతువుల నుండి రక్షించబడతాయి, తద్వారా అవి సరిగ్గా పెరుగుతాయి మరియు వాటి విత్తనాలను ఉడికించగలవు."
+इस प्रकार धीरे-धीरे वे कृषक बन गए होंगे।,అందువలన క్రమంగా వారు సాగుదారులు అయి ఉండాలి.
+इसी तरह लोगों ने अपने घरों के आस-पास चारा रखकर जानवरों को आकर्षित कर उन्हें पालतू बनाया होगा।,"అదేవిధంగా, ప్రజలు జంతువులను తమ ఇళ్ల చుట్టూ తినిపించి, వాటిని ఆకర్షించి పెంపకం చేసి ఉండవచ్చు."
+सबसे पहले जिस जंगली जानवर को पालतू बनाया गया वह कुत्ते का जंगली पूर्वज था।,మొట్టమొదట పెంపకం చేసిన అడవి జంతువు కుక్క యొక్క అడవి పూర్వీకుడు.
+"धीरे-धीरे लोग भेड, बकरी, गाय और सूअर जैसे जानवरों को अपने घरों के नज़दीक आने को उत्साहित करने लगे।","క్రమంగా, ప్రజలు గొర్రెలు, మేకలు, ఆవులు మరియు పందులు వంటి జంతువులను తమ ఇళ్లకు దగ్గరగా రావడాన్ని మరియు పెంచటం ,ప్రోత్సహించడం ప్రారంభించారు."
+ऐसे जानवर झुण्ड में रहते थे और ज़्यादातर घास खाते थे।,ఇటువంటి జంతువులు మందలో నివసించేవి మరియు ఎక్కువగా గడ్డిని తినేవి.
+अक्सर लोग अन्य जंगली जानवरों के आक्रमण से इनकी सुरक्षा किया करते थे और इस तरह धीरे-धीरे वे पशुपालक बन गए होंगे।,తరచుగా ప్రజలు ఇతర అడవి జంతువుల దాడి నుండి వారిని రక్షించేవారు మరియు క్రమంగా వారు పశువుల కాపరులుగా మారేవారు.
+क्या तुम बता सकती हो कि सबसे पहले कुत्तों को ही पालतू क्‍यों बनाया गया? बसने की प्रक्रिया लोगों द्वारा पोधे उगाने और जानवरों की देखभाल करने को “बसने की प्रक्रिया' का नाम दिया गया है।,"కుక్కలను మొదట పెంపకం ఎందుకు చేశారో చెప్పగలరా? మొక్కలను పెంచడానికి మరియు జంతువులను జాగ్రత్తగా చూసుకోవటానికి ప్రజలు స్థిరపడే ప్రక్రియను ""స్థిరపడే ప్రక్రియ"" అని పేరు పెట్టటం జరిగింది."
+अपनाए गए ये पोधे तथा जानवर अक्सर जंगली पौधों तथा जानवरों से भिन्‍न होते हैं।,ఈ మొక్కలు మరియు జంతువులు తరచుగా అడవి మొక్కలు మరియు జంతువులతో పొలిస్తే భిన్నంగా ఉంటాయి.
+इसकी वजह यह है कि बसने की प्रक्रिया की दिशा में अपनाए गए पोधों या जानवरों का लोग चयन करते हैं।,"దీనికి కారణం, ప్రజలు స్థిరపడే ప్రక్రియ వైపు స్వీకరించిన మొక్కలను లేదా జంతువులను ఎన్నుకోవడం."
+उदाहरण के तोर पर लोग उन्हीं पोधों तथा जानवरों का चयन करते हैं जिनके बीमार होने की संभावना कम हो।,"ఉదాహరణకు, ప్రజలు అనారోగ్యానికి గురయ్యే తక్కువ మొక్కలను మరియు జంతువులను ఎన్నుకుంటారు."
+"यही नहीं, लोग उन्हीं पौधों को चुनते हैं जिनसे बड़े दाने वाले अनाज पैदा होते हैं; साथ ही जिनकी मज़बूत डंठले अनाज के पके तुम किसी पौधे के बीज को बो कर देखो, तुम पाओगी कि इसे विकसित होने में कुछ वक्‍त लगता है।","ఇది మాత్రమే కాదు, పెద్ద ధాన్యం ధాన్యాలు ఉత్పత్తి అయ్యే మొక్కలను మాత్రమే ప్రజలు ఎన్నుకుంటారు; అలాగే, మీరు బలమైన కాడలు పండిన మొక్క యొక్క విత్తనాలను నాటితే, అది పెరగడానికి కొంత సమయం పడుతుందని మీరు కనుగొంటారు."
+"इसमें कुछ दिन, महीने या फिर साल तक लग सकता है।","దీనికి కొన్ని రోజులు, నెలలు లేదా సంవత్సరాలు పట్టవచ్చు."
+इसलिए जब लोग पौधे उगाने लगे तो उनकी देखभाल के लिए उन्हें एक ही जगह पर लंबे समय तक रहना पड़ा था।,"కాబట్టి ప్రజలు మొక్కలను పెంచడం ప్రారంభించినప్పుడు, వాటిని జాగ్రత్తగా చూసుకోవటానికి వారు ఒకే చోట ఎక్కువ కాలం ఉండాల్సి వచ్చింది."
+"बीज बोने से लेकर फ़सलों के पकने तक, पौधों की सिंचाई करने, खरपतवार हटाने, जानवरों और चिडियों से उनकी सुरक्षा करने जेसे बहुत-से काम शामिल थे।","విత్తనాలు నాటడం నుండి పంటలు పండించడం, మొక్కలకు నీరందించడం, కలుపు మొక్కలను తొలగించడం, జంతువులు, పక్షుల నుంచి వాటిని రక్షించడం వంటివి ఉన్నాయి."
+"कटाई के बाद, अनाज का उपयोग बहुत संभाल कर करना पड़ता था।",కోత తరువాత  ధాన్యాన్ని చాలా జాగ్రత్త పరచాల్సి వచ్చేది.
+"अनाज को भोजन और बीज, दोनों ही रूपों में बचा कर रखना आवश्यक था, इसलिए लोगों को इसके भंडारण की बात सोचनी पडी।","ఆహారం మరియు విత్తనాలు రెండింటిలోనూ ధాన్యాన్ని ఆదా చేయడం అవసరం, కాబట్టి ప్రజలు దాని నిల్వ గురించి ఆలోచించాల్సి వచ్చింది."
+"बहुत-से इलाकों में लोगों ने बडे-बडे बर्तन बनाए, टोकरियाँ बुनीं या फिर ज़मीन में क्या तुम्हें लगता है कि शिकारी या भोजन-संग्रह करने वाले बर्तन बनाते और उनका प्रयोग करते होंगे? अपने जवाब का कारण बताओ।","చాలా ప్రాంతాల్లో, ప్రజలు పెద్ద పాత్రలు, నేసిన బుట్టలు లేదా భూమిలో, వేటగాళ్ళు లేదా ఆహార సేకరించేవారు పాత్రలను తయారు చేసి ఉపయోగిస్తారని మీరు అనుకుంటున్నారా? మీ సమాధానానికి కారణాలు చెప్పండి."
+जानवर : चलते-फिरते “खाद्य-भंडार ' जानवर बच्चे देते हैं जिससे उनकी संख्या बढ़ती है।,"జంతువులు: ప్రయాణంలో ""ఆహార దుకాణాలు"" జంతువుల పిల్లలను ఇచ్చేవి , ఇది వారి సంఖ్యను పెంచుతుంది."
+अगर जानवरों की देखभाल की जाए तो उनकी संख्या तो बढ़ती ही है साथ ही उनसे दूध भी प्राप्त हो सकता है जो भोजन का एक अच्छा स्रोत है।,"జంతువులను జాగ్రత్తగా చూసుకుంటే, వాటి సంఖ్య పెరుగుతుంది, అలాగే పాలు కూడా వాటి నుండి పొందవచ్చు, ఇది మంచి ఆహార వనరు."
+यही नहीं जानवरों से हमें मांस भी मिलता है।,"ఇది మాత్రమే కాదు, జంతువుల నుండి కూడా మాంసం పొందుతాము."
+"दूसरे शब्दों में, पशु-पालन भोजन के 'भंडारण' का एक तरीका है।","మరో మాటలో చెప్పాలంటే, పశుసంవర్ధకం అనేది ఆహారాన్ని 'నిల్వ' చేసే పద్ధతి."
+"भोजन के अतिरिक्त जानवरों से और क्या-क्या मिल सकता है? आज जानवरों का उपयोग किस लिए होता है? आओ , आरंभिक कृषकों और पशुपालकों के बारे में पता करें? ","జంతువులు ఆహారం కాకుండా ఆహారం నుండి ఏమి పొందవచ్చు? ఈ రోజు జంతువులు ఏమిటి? రండి, ప్రారంభ రైతులు మరియు పశువుల రైతుల గురించి తెలుసుకోవాలా?"
+"क्या तुम्हें कई नीले वर्ग दिख रहे हैं? पता है, इनमें से प्रत्येक बिंदु उस जगह को दर्शाता है, जहाँ पुरातत्त्वविदों को शुरुआती कृषकों और पशुपालकों के होने के साक्ष्य मिले हैं।","మీరు చాలా నీలం చతురస్రాలు చూస్తున్నారా? మీకు తెలుసా, ఈ పాయింట్లు ప్రతి ఒక్కటి పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ప్రారంభ రైతులు మరియు పశువుల సాక్ష్యాలను కనుగొన్న ప్రదేశాన్ని సూచిస్తాయి."
+ये पूरे उपमहाद्वीप में पाए गए हैं।,ఇవి ఉపఖండం అంతటా కనుగొనబడ్డాయి.
+"इनमें सबसे महत्वपूर्ण पश्चिमोत्तर क्षेत्र में, आधुनिक कश्मीर में, और पूर्वी तथा दक्षिण भारत में पाए गए हैं।","వీటిలో ముఖ్యమైనవి వాయువ్య ప్రాంతంలో, ఆధునిక కాశ్మీర్‌లో మరియు తూర్పు మరియు దక్షిణ భారతదేశంలో కనుగొనబడ్డాయి."
+"वास्तव में ये निर्दिष्ट स्थान कृषकों और पशुपालकों की बस्तियाँ थीं या नहीं, इसे जाँचने के लिए वैज्ञानिक खुदाई में मिले पौधों और पशुओं की हड्डियों के नमूनों का अध्ययन करते हैं।","తవ్వకాలలో లభించే మొక్కల మరియు జంతువుల ఎముకల నమూనాలను శాస్త్రవేత్తలు అధ్యయనం చేస్తారు, ఈ నియమించబడిన ప్రదేశాలు వాస్తవానికి రైతులు మరియు పశువుల స్థావరాలు కాదా అని పరీక్షించడానికి."
+इनमें से सबसे रोचक जले हुए अनाज के दानों के अवशेष हैं।,వీటిలో చాలా ఆసక్తికరమైనది కాలిన ధాన్యం యొక్క అవశేషాలు.
+ऐसा लगता है कि ये गलती से या फिर जानबूझ कर जलाए गए होंगे।,అవి ప్రమాదవశాత్తు లేదా ఉద్దేశపూర్వకంగా కాల్చివేయబడి ఉండవచ్చు.
+वैज्ञानिक इन अनाज के दानों की पहचान कर सकते हैं।,శాస్త్రవేత్తలు ఈ ధాన్యాల ధాన్యాన్ని గుర్తించగలరు.
+इस तरह हमें पता चलता है कि इस उपमहाद्वीप के विभिन्‍न भागों में बहुत सारी फ़सलें उगाई जाती रही होंगी।,ఈ విధంగా ఈ ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో చాలా పంటలు పండించినట్లు మనకు తెలుసు.
+वैज्ञानिक विभिन्‍न जानवरों की हड्डियों की भी पहचान कर सकते हैं।,శాస్త్రవేత్తలు వివిధ జంతువుల ఎముకలను కూడా గుర్తించవచ్చు.
+नीचे की तालिका से तुम यह जान सकती हो कि कहाँ-कहाँ अनाजों और पालतू जानवरों की हड्डियों के अवशेष मिले हैं।,"ఈ క్రింది పట్టిక నుండి, ధాన్యాలు మరియు పెంపుడు జంతువుల ఎముకల అవశేషాలు ఎక్కడ ఉన్నాయో మీరు తెలుసుకోవచ్చు."
+स्थायी जीवन की और पुरातत्त्वविदों को कुछ पुरास्थलों पर झोपडियों और घरों के निशान मिले हैं।,శాశ్వత జీవితం యొక్క పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు కొన్ని పురావస్తు ప్రదేశాలలో గుడిసెలు మరియు ఇళ్ల జాడలను కనుగొన్నారు.
+जैसे कि बुर्ज़होम (वर्तमान कश्मीर में) के लोग गड्डे के नीचे घर बनाते थे जिन्हे गर्तवास कहा जाता है।,"ఉదాహరణకు, బుర్జోల్మ్ ప్రజలు (ప్రస్తుత కాశ్మీర్‌లో) గుంటల క్రింద ఇళ్ళు నిర్మించేవారు, వీటిని గార్ట్వాస్ అని పిలుస్తారు."
+इनमें उतरने के लिए सीढियाँ होती थीं।,వారు దిగడానికి మెట్లు ఉన్నాయి.
+इससे उन्हें ठंढ के मौसम में सुरक्षा मिलती होगी।,ఇది మంచు బుతువు వారికి రక్షణ ఇస్తుంది.
+पुरातत्त्वविदों को झोपडियों के अंदर और बाहर दोनों ही स्थानों पर आग जलाने की जगहें मिली हैं।,గుడిసెల లోపల మరియు వెలుపల మంటలు కాలిపోతున్నట్లు పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు కనుగొన్నారు.
+ऐसा लगता है कि लोग मौसम के अनुसार घर के अंदर या बाहर खाना पकाते होंगे।,వాతావరణం ప్రకారం ప్రజలు ఇంటి లోపల లేదా ఆరుబయట వంట చేస్తారని తెలుస్తోంది.
+एक गर्तवास का चित्र बनाओ।,జైలు చిత్రాన్ని రూపొందించండి.
+बहुत सारी जगहों से पत्थर के औज्ञार भी मिले हैं।,రాతి పనిముట్లు కూడా చాలా చోట్ల కనుగొనబడ్డాయి.
+"इनमें से कई ऐसे हैं, जो पुरापाषाणयुगीन उपकरणों से भिन्‍न हैं।","వీటిలో చాలా ఉన్నాయి, ఇవి పాలియోలిథిక్ సాధనాలకు భిన్నంగా ఉంటాయి."
+इसीलिए इन्हें नवपाषाण युग का माना गया है।,అందుకే వారు నియోలిథిక్ యుగానికి చెందినవారుగా భావిస్తారు.
+"इनमें वे ओज्ञार भी हैं, जिनकी धार को और अधिक पेना करने के लिए उन पर पॉलिश चढ़ाई जाती थी।","వారిలో ఓగినార్స్ ఉన్నారు, వారు వారి అంచుని మరింత పదును పెట్టడానికి మెరుగుపరుస్తారు."
+ओखली और मूसल का प्रयोग अनाज तथा वनस्पतियों से प्राप्त अन्य चीज़ों को पीसने के लिए किया जाता था।,వృక్షసంపద నుండి పొందిన ధాన్యాలు మరియు ఇతర వస్తువులను రుబ్బుకోవడానికి ఓఖ్లీ మరియు రోకలిని ఉపయోగించారు.
+आज हज़ारों साल बाद भी ओखली और मूसल का प्रयोग अनाज पीसने के लिए किया जाता है।,"నేడు, వేలాది సంవత్సరాల తరువాత కూడా, ధాన్యాలు రుబ్బుకోవడానికి యంత్ర సాధనము మరియు రోకలిని ఉపయోగిస్తారు."
+उसी तरह प्राचीन प्रस्तरयुगीन ओज़ारों का निर्माण और प्रयोग लगातार होता रहा।,అదే విధంగా పురాతన రాతి మధ్యయుగ సాధనాల నిర్మాణం మరియు ఉపయోగం కొనసాగింది.
+कुछ ओज़ार हड़ियों से भी बनाए जाते थे।,కొన్ని ఉపకరణాలు ఎముకల నుండి కూడా తయారు చేయబడ్డాయి.
+नवपाषाण युग के पुरास्थलों से कई प्रकार के मिट्टी के बर्तन मिले हैं।,నియోలిథిక్ ప్రదేశాలు నుండి అనేక రకాల మట్టి పాత్రలు కనుగొనబడ్డాయి.
+कभी-कभी इन पर अलंकरण भी किया जाता था।,కొన్నిసార్లు వాటిని కూడా అలంకరించారు.
+बर्तनों का उपयोग चीज़ों को रखने के लिए किया जाता था।,వస్తువులను పట్టుకోవడానికి కుండలను ఉపయోగించారు.
+धीरे-धीरे लोग बर्तनों का प्रयोग खानाबनाने के लिए भी करने लगे।,క్రమంగా ప్రజలు వంట కోసం పాత్రలను ఉపయోగించడం ప్రారంభించారు.
+"चावल, गेहूँ तथा दलहन जैसे अनाज अब आहार का महत्वपूर्ण हिस्सा बन गए थे।","బియ్యం, గోధుమలు, పప్పుధాన్యాలు వంటి ధాన్యాలు ఇప్పుడు ఆహారంలో ముఖ్యమైన భాగంగా మారాయి."
+इसके साथ-साथ अब लोग कपडे भी बुनने लगे थे।,"దీనితో పాటు, ఇప్పుడు ప్రజలు కూడా బట్టలు నేస్తున్నారు."
+इसके लिए कपास जैसे आवश्यक पौधे उगाए जा ।,ఇందుకోసం పత్తి వంటి మొక్కలను పెంచాలి.
+क्या ये परिवर्तन हर जगह एक साथ ही आ गए होंगे? ऐसी बात नहीं है।,ఈ మార్పులు ప్రతిచోటా కలిసివచ్చా? అది అలాంటిది కాదు.
+एक तरफ जहाँ कई जगहों पर स्त्री-पुरुष शिकार और भोजन-संग्रह करने का काम करते रहे थे वहीं अन्य लोगों ने हज़ारों सालों के दरम्यान धीरे-धीरे खेती और पशुपालन को अपना लिया।,"పురుషులు మరియు మహిళలు వేటాడటం మరియు ఆహారం సేకరించడం కోసం అనేక ప్రదేశాలలో పనిచేస్తుండగా, మరికొందరు క్రమంగా వేలాది సంవత్సరాలలో వ్యవసాయం మరియు పశుసంవర్ధకాన్ని స్వీకరించారు."
+बहुत जगह लोग मौसम के मुताबिक बदल-बदल कर अपनी जीविका चलाया करते थे।,చాలా చోట్ల ప్రజలు వాతావరణం ప్రకారం జీవనం సాగించేవారు.
+अन्य रीति-रिवाज पुरातत्त्वविद्‌ बहुत स्पष्ट रूप से इस बारे में कुछ नहीं कह सकते।,ఇతర కస్టమ్స్ పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు దీని గురించి చాలా స్పష్టంగా చెప్పలేరు.
+विद्वानों ने ऐसे किसानों का अध्ययन किया है।,పండితులు అటువంటి రైతులను అధ్యయనం చేశారు.
+इनमें प्राय: कृषक और पशुपालक समूह में रहते हैं जिन्हें जनजाति कहते हैैं।,వారు సాధారణంగా గిరిజనులు అని పిలువబడే రైతులు మరియు పశువుల కాపరుల సమూహాలలో నివసిస్తున్నారు.
+"विद्वानों ने पाया है कि ये लोग कुछ ऐसे रीति-रिवाजों को मानते हैं, जो संभवत: पहले से ही प्रचलित रहे हं।",ఈ వ్యక్తులు ఇప్పటికే ఆచరించిన కొన్ని ఆచారాలను అనుసరిస్తారని పండితులు కనుగొన్నారు.
+जनजाति प्राय: जनजाति के लोग छोटी-छोटी बस्तियों में रहते हैं।,తెగలు: తెగ ప్రజలు తరచుగా చిన్న స్థావరాలలో నివసిస్తున్నారు.
+ज़्यादातर परिवार एक-दूसरे से संबंधित होते हैं और इस तरह के परिवारों के समूह मिलकर जनजाति का निर्माण करते हैं।,చాలా కుటుంబాలు ఒకదానికొకటి సంబంధించినవి మరియు అలాంటి కుటుంబాల సమూహాలు ఒక తెగను ఏర్పరుస్తాయి.
+"जनजाति के सदस्य शिकार, भोजन-संग्रह, खेती, पशुपालन और मछली पकड़ने जेसे पेशे अपनाते हैं।","తెగ సభ్యులు వేట, ఆహారం సేకరించడం, వ్యవసాయం, పశుసంవర్ధకం మరియు చేపలు పట్టడం వంటి వృత్తులను కొనసాగిస్తారు."
+अक्सर महिलाएँ खेती का सारा काम करती हैं।,తరచుగా మహిళలు వ్యవసాయ పనులన్నీ చేస్తారు.
+"इसमें ज़मीन तैयार कर बीज बोने, पौधे की देखभाल करने से लेकर फ़सल काटने तक का काम शामिल है।","భూమిని సిద్ధం చేయడం, విత్తనాలు విత్తడం, మొక్కను జాగ్రత్తగా చూసుకోవడం, కోయడం వంటివి ఇందులో ఉన్నాయి."
+बच्चे पोधों की देखभाल करते हैं और चिडियों और जानवरों को दूर भगाते हैं ताकि वे पौधों और फ़सलों को नुकसान न पहुँचाए।,పిల్లలు మొక్కలను జాగ్రత్తగా చూసుకుంటారు మరియు పక్షులు మరియు జంతువులను మొక్కలకు మరియు పంటలకు హాని కలిగించకుండా తరిమివేస్తారు.
+महिलाएँ फ़सल दावकर अनाज कूटती-पीसती हैं।,మహిళలు ధాన్యాన్ని కోస్తారు మరియు పండిస్తారు.
+पुरुष आमतोर पर पशुओं के बडे-बडे झुण्डों को चराते हैं जबकि बच्चे छोटे झुण्डों को।,"పిల్లలు పెద్ద మందలను మేపుతారు, పిల్లలు చిన్న మందలను తింటారు."
+यहाँ जानवरों की सफ़ाई तथा दूध निकालने का काम स्त्री-पुरुष दोनों मिलकर करते हैं।,ఇక్కడ పురుషులు మరియు మహిళలు ఇద్దరూ కలిసి జంతువులను శుభ్రపరచడానికి మరియు పాలు తీయడానికి కలిసి పనిచేస్తారు.
+"उसी तरह दोनों मिलकर बर्तन बनाने, टोकरियाँ बुनने, ओज़ार तथा झोपडियाँ बनाने का काम भी साथ-साथ करते हैं।","అదే విధంగా, ఇద్దరూ కలిసి పాత్రలు, బుట్టలను నేయడం, పనిముట్లు మరియు గుడిసెలు తయారు చేయడానికి కలిసి పనిచేస్తారు."
+"गाना, नाव और घरों की सजावट भी उनकी ज़िंदगी का एक अहम हिस्सा है।","పాడటం, పడవ మరియు ఇళ్ల అలంకరణ కూడా అతని జీవితంలో ఒక ముఖ్యమైన భాగం."
+कुछ व्यक्तियों को नेता मान लिया जाता है।,కొంతమంది వ్యక్తులను నాయకులుగా భావిస్తారు.
+"वे अनुभवी वृद्ध व्यक्ति, नौजवान योद्धा या फिर पुरोहित हो सकते हैं।","వారు అనుభవజ్ఞులైన వృద్ధులు, యువ యోధులు లేదా పూజారులు కావచ్చు."
+वयस्क महिलाओं को भी उनके ज्ञान तथा अनुभव के लिए विशिष्ट सम्मान दिया जाता है।,వయోజన మహిళలకు వారి జ్ఞానం మరియు అనుభవానికి ప్రత్యేక గౌరవం కూడా ఇస్తారు.
+जनजातियों की सांस्कृतिक-परम्पराएँ बहुत समृद्ध तथा विशिष्ट होती हैं।,గిరిజనుల సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలు చాలా గొప్పవి మరియు విభిన్నమైనవి.
+"इनमें उनकी भाषाएँ, संगीत, कहानियाँ तथा चित्रकारी भी शामिल हैं।","వీటిలో వారి భాషలు, సంగీతం, కథలు మరియు చిత్రాలు ఉన్నాయి."
+उनके अपने देवी-देवता होते हैं।,వారికి సొంత దేవతలు ఉన్నారు.
+"ज़मीन, जंगल, घास के मैदान तथा पानी पूरे कुनबे की सम्पत्ति मानी जाती है जिनका उपयोग सभी एक साथ करते हैं।","భూమి, అటవీ, గడ్డి భూములు మరియు నీరు మొత్తం వంశం యొక్క ఆస్తిగా పరిగణించబడతాయి, ఇవన్నీ కలిసి ఉపయోగించబడతాయి."
+इनमें गगोब और अमीर के बीच कोई खास अंतर नहीं होता।,గాగోబ్ మరియు అమీర్ మధ్య గణనీయమైన తేడా లేదు.
+इसलिए जनजातीय समाज अन्य समाजों से भिन्‍न होते हैं।,అందువల్ల గిరిజన సంఘాలు ఇతర సమాజాల నుండి భిన్నంగా ఉంటాయి.
+इन अन्य समाजों के बारे में तुम आगे पढ़ोगी।,మీరు ఈ ఇతర సమాజాల గురించి మరింత చదువుతారు.
+पुरुषों द्वार किए जाने वाले कामों की एक सूची बनाओ।,పురుషులు చేసే పనుల జాబితాను రూపొందించండి.
+"महिलाएँ क्या-क्या काम करती हैं? कोन-से ऐसे काम हैं, जो स्त्री-पुरुष दोनों करते हैं? सूक्ष्म-निरीक्षण ( क ) मेहरगढ़ में जीवन-मृत्यु मानचित्र 2 (पृष्ठ 14) में मेहरगढ़ ढूँढो।",మహిళలు ఏ పని చేస్తారు? స్త్రీ పురుషులు ఇద్దరూ చేసే పనులు ఏవి? సూక్ష్మ తనిఖీ (ఎ) మెహర్గడ్‌లో జీవిత-మరణ పటం 2 (పుట 14) లో మెహర్గడ్‌ను కనుగొనండి.
+"यह ईरान जाने वाले सबसे महत्वपूर्ण रास्ते, बोलन दर्रे के पास एक हराभरा समतल स्थान है।",ఇరాన్‌కు అతి ముఖ్యమైన మార్గం బోలన్ పాస్ సమీపంలో ఉన్న పచ్చని మైదానం.
+"मेहरगढ़ संभवत: वह स्थान है, जहाँ के स्त्री-पुरुषों ने, इस इलाके में सबसे पहले ५ जो, गेहूँ उगाना और भेडु-बकरी पालना सीखा।","ఈ ప్రాంతంలో 5 జో గురించి పురుషులు మరియు మహిళలు మొదట నేర్చుకున్న ప్రదేశం, గోధుమలను పెంచడం మరియు గొర్రెలను పెంచడం మెహర్గడ్."
+गाव ५ में स्तरों पुरातत्त्वविदोंयहाँ खुदाई में सबसे पहले के स्तरों से पुरातत्त्वविदों को विभिन्‍न प्रकार के जानवरों की हड्डियाँ मिलीं।,గ్రామంలోని స్థాయిలు 5 పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఇక్కడ తవ్విన ప్రారంభ స్థాయిల నుండి వివిధ రకాల జంతువుల ఎముకలను కనుగొన్నారు.
+इनमें हिरण तथा सूअर जैसे जंगली जानवरों रहने वाले आर की हड्डियाँ भी शामिल हैं।,వాటిలో జింక మరియు పంది వంటి ఆర్ సజీవ అడవి జంతువుల ఎముకలు కూడా ఉన్నాయి.
+उसके बाद के स्तरों से भेड़ और बकरियों रहने वाले अधिकांश ह्ड्याँ है मवेशियों पे की हड्डियाँ ज़्यादा मिली हैं।,"అప్పటి నుండి, గొర్రెలు మరియు మేకలను నివసించే చాలా ఎముకలు పశువుల కంటే ఎముకలను కలిగి ఉంటాయి."
+उसके ऊपर ज़्यादातर मवेशियों की ही लोग भोजन उत्पादन में _ है मवेशियों लगे होते हैं।,"ఆ పైన, చాలా పశువులు ఆహార ఉత్పత్తిలో నిమగ్నమై ఉన్నాయి."
+"हड्डियाँ मिली हैं, इससे ऐसा लगता है कि ये लोग मवेशियों को पालने लगे थे मेहरगढ में इसके अलावा चोकोर तथा आयताकार घरों के अवशेष भी मिले हैं।","ఎముకలు దొరికాయి, ఈ ప్రజలు పశువులను పెంచుతున్నట్లు మరియు మెహర్ ఘర్ లో చోకోమరియు దీర్ఘచతురస్రాకార గృహాల అవశేషాలను కూడా కనుగొన్నారు."
+"प्रत्येक घर में चार या उससे ज़्यादा कमरे हैं, जिनमें से कुछ संभवत: भंडारण के काम आते होंगे।","ప్రతి ఇంట్లో నాలుగు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ గదులు ఉన్నాయి, వాటిలో కొన్ని నిల్వ కోసం ఉపయోగించబడతాయి."
+जब पुरातत्त्वविद्‌ किसी जगह की खुदाई करते हैं तो वे केसे समझते हैं कि कौन-से स्तर पहले के हैं और कौन-से बाद के? इस चित्र को देखो।,"పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఒక స్థలాన్ని త్రవ్వినప్పుడు, ఏ స్థాయిలు అంతకు ముందు ఉన్నాయో, తరువాత ఏవి ఉన్నాయో వారు అర్థం చేసుకుంటారు? ఈ చిత్రాన్ని చూడండి."
+मान लो लोगों ने सबसे पहले समतल भूमि (स्तर 4) पर रहना शुरू किया।,ప్రజలు మొదట చదునైన భూమిలో (స్థాయి 4) నివసించడం ప్రారంభించారు అనుకుందాం.
+"आमतौर पर लोग जहाँ रहते हैं, घर टूटने पर दुबारा वहीं घर बना लेते हैं।","సాధారణంగా, ప్రజలు నివసించే ఇళ్లను పునరుత్థానం చేస్తారు."
+टूटे-फूटे सामान और कूडा-करकट भी घरों के आस-पास जमा होते रहते हैं।,"ఇళ్ల చుట్టూ విరిగిన వస్తువులు, చెత్త కూడా పేరుకుపోతాయి."
+इन कारणों से बस्ती की ज़मीन धीरे-धीरे ऊँची होती रहती है और फिर सैंकडों सालों के बाद वहाँ एक टीला बन जाता है।,"ఈ కారణాల వల్ల, వారి వారి అవసరాలను గమనించుకొను విభాగం, భూమి క్రమంగా ఎత్తైనది మరియు తరువాత వందల సంవత్సరాల తరువాత ఒక మట్టిదిబ్బ అవుతుంది."
+"इसलिए जब टीले की खुदाई की जाती है, तो उसका सबसे निचला स्तर सबसे पुराना होता है और उसके बाद के स्तर, बाद के युगों के होते हैं।","అందువల్ల, మట్టిదిబ్బ తవ్వినప్పుడు, దాని అత్యల్ప స్థాయి పురాతనమైనది మరియు తరువాతి స్థాయిలు తరువాతి యుగాలలో ఉంటాయి."
+यही ऊपरी तथा निचली तहें आमतौर पर स्तरों के रूप में को देखो।,ఈ ఎగువ మరియు దిగువ పొరలు సాధారణంగా స్థాయిలుగా కనిపిస్తాయి.
+कौन-सा ज़्यादा पुराना है? मानचित्र 2 (पृष्ठ 14) में दाओजली हैडिंग ढूँढो।,ఏది పాతది? పటం  2 ( పుట 14) లో దావోజలి శీర్షికను కనుగొనండి.
+यह पुरास्थल चीन और म्यांमार की और जाने वाले रास्ते में ब्रहमपुत्र की घाटी की एक पहाड़ी यहाँ खरल और मूसल जेसे पत्थरों के उपकरण मिले हैं।,"ఈ రాయి, చైనా మరియు మయన్మార్ వెళ్ళే మార్గంలో, బ్రహ్మపుత్ర లోయలోని ఒక కొండలో, ఖరాల్ మరియు మౌసల్ వంటి రాతి పనిముట్లతో కనుగొనబడింది."
+इससे पता चलता है कि यहाँ लोग भोजन के लिए अनाज उगाते थे।,ఇక్కడి ప్రజలు ఆహార ధాన్యాలు పండించేవారని ఇది చూపిస్తుంది.
+साथ ही यहाँ से जेडाइट पत्थर भी मिला है।,ఇక్కడ నుండి జాడైట్ రాయి కూడా కనుగొనబడింది.
+संभवत: यह पत्थर चीन से आया होगा।,బహుశా ఈ రాయి చైనా నుండి వచ్చి ఉండవచ్చు.
+"इसके अतिरिक्त इस पुरास्थल से काष्ठाश्म (अति प्राचीन लकडी, जो सख्त होकर पत्थर बन गई है) के औज्ञार और बर्तन भी मिले हैं।","ఇది కాకుండా, చెక్కల పుణ్యక్షేత్రాలు మరియు కుండలు (చాలా పురాతన కలప రాయిగా మారడం) కూడా ఈ ప్రదేశం నుండి కనుగొనబడ్డాయి."
+अन्यत्र एटलस में तुर्की ढूँढो।,భౌగోళిక పటంలో మరెక్కడా టర్కీని కనుగొనండి.
+नवपाषाण युग के सबसे प्रसिद्ध पुरास्थलों में एक चताल हयूक तुर्की में है।,నియోలిథిక్ యుగంలో అత్యంత ప్రసిద్ధ పురావస్తు ప్రదేశాలలో ఒకటి టర్కీలోని చతల్ హయూక్.
+यहाँ दूर-दराज स्थानों से कई चीज़ें लाई जाती थीं और उनका उपयोग किया जाता था।,చాలా వస్తువులను ఇక్కడికి తీసుకువచ్చి దూర ప్రాంతాల నుండి ఉపయోగించారు.
+जेसे सीरिया से लाया गया चकमक पत्थर लाल सागर की कौड़ियाँ तथा भूमध्य सागर की सीपियाँ।,సిరియా నుండి తెచ్చిన ఫ్లింట్ ఎర్ర సముద్ర గుండ్లు మరియు మధ్యధరా సముద్రపు గుండ్లు వంటివి.
+ध्यान रहे कि उस समय तक पहिए वाले वाहन का विकास नहीं हुआ था।,ఆ సమయంలో చక్రాల వాహనం అభివృద్ధి చేయబడలేదని గుర్తుంచుకోండి.
+लोग सामान खुद या जानवरों की पीठ पर लादकर ले जाया करते थे।,ప్రజలు తమ స్వంతంగా లేదా జంతువుల వెనుకభాగంలో వస్తువులను తీసుకువెళ్ళేవారు.
+बताओ कीडियों तथा सीपियों का क्‍या उपयोग होता होगा? कल्पना करो अगर तुम्हारे पास ज़मीन का एक छोटा-सा टुकड़ा हो तो तुम उसमें कौन-सी फ़सल उगाओगी।,"కీలు మరియు సిరంజీల యొక్క ఉపయోగం ఏమిటి? ఒకవేళ మీకు చిన్న భూమి ఉన్నట్లయితే, దానిలో మీరు ఏ పంట సాగు చేస్తారు?"
+बीज कहाँ से मिलेंगे? और तुम उन्हें केसे बोओगी? अपने पोधों की देखभाल तुम केसे करोगी? और कैसे यह समझोगी कि अब फ़सल काटने लायक हो गई है? जसपाल और हरप्रीत अपने घर के पास की गली में क्रिकेट खेल रहे थे।,"విత్తనాలను ఎక్కడ పొందాలి? మరియు మీరు వాటిని ఎలా విత్తుతారు? మీ మొక్కలను మీరు ఎలా చూసుకుంటారు? ఇప్పుడు పంట కోయడం విలువైనదని మీరు ఎలా అర్థం చేసుకుంటారు? జస్పాల్, హర్‌ప్రీత్ తమ ఇంటి సమీపంలో ఉన్న వీధిలో క్రికెట్ ఆడుతున్నారు."
+"उन्होंने देखा कि कुछ लोग उस खंडहर घर की तारीफ़ कर रहे थे, जिसे गली के बच्चे भुतहा घर कहा करते थे।",వీధి పిల్లలు హాంటెడ్ హౌస్ అని పిలిచే శిధిలాల ఇంటిని కొందరు ప్రశంసించడం ఆయన గమనించాడు.
+"एक ने कहा, 'इसकी वास्तुकला को देखो!' क्या आपने कहीं लकड़ी पर इतनी सुन्दर नक्काशी देखी है?' दूसरी महिला ने कहा, “हमें मंत्री जी को पत्र लिखकर कहना चाहिए कि वह इस खूबसूरत घर को सुरक्षित रखने के लिए इसकी मरम्मत कराने की व्यवस्था करें।","ఒకరు, 'దాని నిర్మాణాన్ని చూడండి!' చెక్కపై ఇంత అందమైన చెక్కడం మీరు చూశారా? ' అవతలి మహిళ, ""మేము మంత్రికి ఒక లేఖ రాయాలి మరియు ఈ అందమైన ఇంటిని మరమ్మతు చేయడానికి ఏర్పాట్లు చేయమని కోరాలి."
+" यह सब सुनकर जसपाल और हरप्रीत सोचने लगे, कि इस पुराने खंडहर से लोगों का इतना लगाव क्यों हो सकता है ? हड़प्पा की कहानी अक्सर पुरानी इमारत अपनी कहानी बताती है।","ఇవన్నీ విన్న జస్పాల్ మరియు హర్‌ప్రీత్ ఆలోచించడం ప్రారంభించారు, ప్రజలు ఈ పాత శిధిలాలకు ఎందుకు జతచేయబడతారు? హరప్ప కథ తరచుగా పాత భవనాన్ని దాని కథను చెబుతుంది."
+"लगभग 150 साल पहले जब पंजाब में पहली बार रेलवे लाइनें बिछाई जा रही थीं, तो इस काम में जुटे इंजीनियरों को अचानक हड॒प्पा पुरास्थल मिला, जो आधुनिक पाकिस्तान में है।","సుమారు 150 సంవత్సరాల క్రితం, పంజాబ్‌లో మొదటిసారి రైల్వే లైన్లు వేస్తున్నప్పుడు, ఈ పనిలో నిమగ్నమైన ఇంజనీర్లు హఠాత్తుగా ఆధునిక పాకిస్తాన్‌లో ఉన్న హడప్ప స్థలాన్ని కనుగొన్నారు."
+"उन्होंने सोचा कि यह एक ऐसा खंडहर है, जहाँ से अच्छी ईंटें मिलेंगी।",మంచి ఇటుకలు దొరికిన చోట ఉన్న శిధిలమని వారు భావించారు.
+यह सोचकर वे हड॒प्पा के खंडहरों से हज़ारों ईंटें उखाड़ ले गए जिससे उन्होंने रेलवे लाइनें बिछाई।,"దీనిని ఆలోచిస్తూ వారు హడప్ప శిధిలాల నుండి వేలాది ఇటుకలను వేరు చేశారు, దాని నుండి వారు రైల్వే లైన్లు వేశారు."
+इससे कई इमारतें पूरी तरह नष्ट हो गईं।,దీనివల్ల చాలా భవనాలు పూర్తిగా ధ్వంసమయ్యాయి.
+उसके बाद लगभग 80 साल पहले पुरातत्त्वविदों ने इस स्थल को ढ़ूँढा और तब पता चला कि यह खंडहर उपमहाद्वीप के सबसे पुराने शहरों में से एक है।,"సుమారు 80 సంవత్సరాల తరువాత, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ స్థలాన్ని కనుగొన్నారు మరియు శిధిలాలు ఉపఖండంలోని పురాతన నగరాల్లో ఒకటి అని కనుగొన్నారు."
+"चूँकि इस नगर की खोज सबसे पहले हुई थी, इसीलिए बाद में मिलने वाले इस तरह के सभी पुरास्थलों में जो इमारतें और चीज़ें मिलीं उन्हें हड़प्पा सभ्यता की इमारतें कहा गया।","ఈ నగరం మొట్టమొదటిసారిగా కనుగొనబడినందున, తరువాత వచ్చిన అన్ని ప్రదేశాలలో కనిపించే భవనాలు మరియు వస్తువులను హరప్పన్ నాగరికతలు అని పిలుస్తారు."
+इन शहरों का निर्माण लगभग 4700 साल पहले हुआ था।,ఈ నగరాలు సుమారు 4700 సంవత్సరాల క్రితం నిర్మించబడ్డాయి.
+प्राय: पुरानी इमारतों को तोड़कर उनकी जगह नए भवन बनाए जाते हैं।,తరచుగా పాత భవనాలు కూల్చివేయబడతాయి మరియు కొత్త భవనాలు భర్తీ చేయబడతాయి.
+"ये नगर आधुनिक पाकिस्तान क्या तुम्हें लगता है कि पुरानी इमारतों को सुरक्षित चाहिए? के पंजाब और सिंध प्रांतों, भारत के गुजरात, राजस्थान, नगरों हरियाणा और पंजाब प्रांतों में इन नगरों की विशेषता क्‍या थी? मिले हैं।","ఈ నగరాలు, ఆధునిక పాకిస్తాన్, పాత భవనాలు సురక్షితంగా అవసరమని మీరు అనుకుంటున్నారా? భారతదేశం, గుజరాత్, రాజస్థాన్, పంజాబ్ మరియు సింధ్ ప్రావిన్స్, హర్యానా మరియు భారతదేశంలోని పంజాబ్ ప్రావిన్సులలోని ఈ నగరాల ప్రత్యేకత ఏమిటి? కలుసుకున్నారు."
+इन सभी स्थलों से नगगों में हिस्सों में पुरातत्वविदों को अनोखी इन नगरों में से कई को दो या उससे ज़्यादा हिस्सों में विभाजित किया गया उ्स्तुएँ मिली हैं ; जैसे मिटटी था।,"ఈ అన్ని ప్రదేశాల  నుండి, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ నగరాల్లో చాలావరకు రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ భాగాలుగా విభజించబడ్డారు, ఇవి నాగాలకు ప్రత్యేకమైనవి; బురద లాగా."
+प्रायः पश्चिमी भाग छोटा था लेकिन ऊँचाई पर बना था और पूर्वी हिस्सा. के लाल बर्तन जिन पर काले बड़ा था लेकिन यह निचले इलाके में था।,తరచుగా పశ్చిమ భాగం చిన్నది కాని ఎత్తు మరియు తూర్పు భాగంలో నిర్మించబడింది. ఎరుపు కుండలు నలుపు పెద్దవి కాని అది తక్కువ ప్రాంతంలో ఉంది.
+"ऊँचाई वाले भाग को पुरातत्त्वविदों बा, गहरे मनके के ने नगर-दुर्ग कहा है और निचले हिस्से को निचला-नगर कहा है।","అధిక భాగాన్ని పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు, లోతైన పూసను నగరం-కోట మరియు దిగువ భాగాన్ని దిగువ నగరం అని పిలుస్తారు."
+दोनों हिस्सों. उपकरण और पत्थर के लंबे की चारदीवारियाँ पकी ईंटों की बनाई जाती थीं।,రెండు భాగాలు. ఉపకరణాలు మరియు పొడవైన రాతి గోడలు కాలిన ఇటుకలతో తయారు చేయబడ్డాయి.
+"इसकी ईटें इतनी अच्छी थीं कि हज़ारों सालों बाद आज तक उनकी दीवारें खडी की, दीवार बनाने के लिए ईंटों की चिनाई इस तरह करते थे जिससे कि दीवारें खूब मज़बूत रहें।","దాని ఇటుకలు చాలా బాగున్నాయి, వేలాది సంవత్సరాల తరువాత, ఈ రోజు వరకు వాటి గోడలు నిర్మించబడ్డాయి, ఇటుక రాతి గోడలు చాలా బలంగా ఉండే విధంగా గోడలను తయారుచేసేవి."
+कुछ नगरों के नगर-दुर्ग में कुछ खास इमारतें बनाई गई थीं।,కొన్ని ప్రత్యేక భవనాలు కొన్ని నగరాల కోటలలో నిర్మించబడ్డాయి.
+"मिसाल के तौर पर मोहनजोदडो में खास तालाब बनाया गया था, जिसे पुरातत्त्वविदों ने महान स्नानागार कहा है।","ఉదాహరణకు, మొహెంజోడాడో వద్ద ఒక ప్రత్యేక చెరువును నిర్మించారు, దీనిని పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు గొప్ప స్నానం అని పిలుస్తారు."
+इस तालाब को बनाने में ईंट और प्लास्टर का इस्तेमाल किया गया था।,ఈ చెరువును నిర్మించడానికి ఇటుక మరియు ప్లాస్టర్ ఉపయోగించారు.
+इसमें पानी का रिसाव रोकने के लिए प्लास्टर के ऊपर चारकोल की परत चढाई गई थी।,"నీటి లీకేజీని నివారించడానికి, ప్లాస్టర్ మీద బొగ్గు పొరను వర్తించారు."
+"इस सरोवर में दो तरफ़ से उतरने के लिए सीढियाँ बनाई गई थीं, और चारों और कमरे बनाए गए थे।","ఈ సరస్సులో, రెండు వైపులా దిగడానికి దశలు చేయబడ్డాయి మరియు మరో నాలుగు గదులు నిర్మించబడ్డాయి."
+"इसमें भरने के लिए पानी कुए से निकाला जाता था, उपयोग के बाद इसे खाली कर दिया जाता था।",బావి నుండి నింపడానికి ఉపయోగించిన నీరు ఉపయోగించిన తర్వాత ఖాళీ చేయబడింది.
+शायद यहाँ विशिष्ट नागरिक विशेष अवसरों पर स्नान किया करते थे।,ప్రత్యేక పౌరులు ప్రత్యేక సందర్భాలలో ఇక్కడ స్నానం చేసేవారు.
+"कालीबंगा और लोथल अग्निकुण्ड मिले हैं, जहाँ संभवत: यज्ञ किए जाते होंगे।","కలిబంగా మరియు లోథల్ ఫైర్ మిల్లులు కనుగొనబడ్డాయి, ఇక్కడ యజ్ఞాలు జరిగాయి."
+"हड॒प्पा, मोहनजोदडो और लोथल जेसे कुछ नगरों में बड़े-बड़े भंडार-गृह मिले हैं।","హడప్ప, మోహెన్‌జోడాడో, లోథల్ వంటి కొన్ని నగరాల్లో పెద్ద స్టోర్‌హౌస్‌లు కనుగొనబడ్డాయి."
+हड॒प्पा के नगरों में बडी हलचल रहा करती होगी।,హడప్ప నగరాల్లో పెద్ద గొడవ జరిగి ఉండాలి.
+"यहाँ पर ऐसे लोग रहते होंगे, जो नगर की खास इमारतें बनाने की योजना में जुटे रहते थे।",నగరంలో ప్రత్యేక భవనాలు నిర్మించటానికి ప్రణాళిక వేసే వ్యక్తులు ఉండాలి.
+ये संभवत: यहाँ के शासक थे।,వారు బహుశా ఇక్కడ పాలకులే.
+"यह भी संभव है, कि ये शासक लोगों को भेज कर दूर-दूर से धातु, बहुमूल्य पत्थर और अन्य उपयोगी चीज़ें मँगवाते थे।","ఈ పాలకులు ప్రజలను పంపించి, లోహం, విలువైన రాళ్ళు మరియు ఇతర ఉపయోగకరమైన వస్తువులను దూర ప్రాంతాల నుండి అడిగేవారు."
+शायद शासक लोग खूबसूरत मनकों तथा सोने-चाँदी से बने आभूषणों जेसी कीमती चीज़ों को अपने पास रखते होंगे।,"బహుశా పాలక ప్రజలు అందమైన పూసలు, బంగారం, వెండితో చేసిన ఆభరణాలు వంటి విలువైన వస్తువులను ఉంచుతారు."
+"इन नगरों में लिपिक भी होते थे, जो मुहरों पर तो लिखते ही थे, और शायद अन्य चीज़ों पर भी लिखते होंगे, जो बच नहीं पाई हैं।","ఈ నగరాల్లో గుమాస్తాలు కూడా ఉన్నారు, వీరు ముద్రల మీద, మరియు బహుశా ఇతర విషయాలపై వ్రాసేవారు, అవి మనుగడలో లేవు."
+इसके अलावा नगरगों में शिल्पकार स्त्री-पुरुष भी रहते थे जो अपने घरों या किसी उद्योग-स्थल पर तरह-तरह की चीज़ें बनाते होंगे।,"ఇది కాకుండా, పట్టణాల్లో హస్తకళాకారులు మరియు స్త్రీలు కూడా ఉన్నారు, వారు తమ ఇళ్లలో లేదా ఏదైనా పారిశ్రామిక ప్రదేశంలో వివిధ రకాల వస్తువులను తయారు చేస్తారు."
+"लोग लंबी यात्राएँ भी करते थे, और वहाँ से उपयोगी वस्तुएँ लाते थे, और साथ ही लाते थे सुदूर देशों की किस्से-कहानियाँ।","ప్రజలు కూడా సుదీర్ఘ ప్రయాణాలు చేశారు, మరియు అక్కడి నుండి ఉపయోగకరమైన వస్తువులను తీసుకువచ్చారు మరియు సుదూర దేశాల కథలను కూడా తీసుకువచ్చారు."
+"मिट्टी से बने कई खिलौने भी मिले हैं, जिनसे बच्चे खेलते होंगे।","బంకమట్టితో తయారు చేసిన అనేక బొమ్మలు కూడా కనుగొనబడ్డాయి, వీటితో పిల్లలు ఆడతారు."
+नगर में रहने वाले लोगों की एक सूची बनाओ।,నగరంలో నివసించే వ్యక్తుల జాబితాను రూపొందించండి.
+"क्या इनमें से कुछ ऐसे लोग हैं, जो मेहरगढ़ जैसे गाँवों में रहते थे? सबसे ऊपर: मोहनजोदडो की एक सड़क और उसमें बना नाला।",మెహర్గడ్ వంటి గ్రామాల్లో నివసించిన వారిలో కొందరు ఉన్నారా? అన్నింటికంటే: మోహెంజోదారోకు రహదారి మరియు దానిలో కాలువ.
+बाईं और नीचे: हड॒प्पा की एक मुहर।,ఎడమ మరియు క్రింద: హడప్ప ముద్ర.
+इस मुहर के ऊपर के चिह्न एक खास लिपि में हैं।,ఈ ముద్ర పైన ఉన్న గుర్తులు ప్రత్యేక లిపిలో ఉన్నాయి.
+उपमहाद्वीप में पाए गए लेखन का यह प्राचीनतम उदाहरण है।,ఉపఖండంలో కనిపించే రచనలకు ఇది పురాతన ఉదాహరణ.
+"विद्वानों ने इसे पढ़ने की कोशिश की है, लेकिन अभी तक यह पता नहीं चल पाया है कि इसका अर्थ क्या है।","పండితులు దీన్ని చదవడానికి ప్రయత్నించారు, కానీ దాని అర్థం ఏమిటో ఇంకా తెలియలేదు."
+दाई और नीचे: पकी मिट्टी के खिलोने।,కుడి మరియు దిగువ: కాలిన మట్టి.
+आओ अब कुछ ऐसी चीज़ों के बारे में अध्ययन करें जो हड॒प्पा के नगर प्राप्त हुई हैं।,హడప్ప నగరాలు అందుకున్న కొన్ని విషయాల గురించి ఇప్పుడు అధ్యయనం చేద్దాం.
+"पुरातत्वविदों को जो चीज़ें वहाँ मिली हैं, उनमें अधिकतर पत शंख, ताँबे, काँसे, सोने और चाँदी जेसी धातुओं से बनाई गई थीं।","అక్కడ పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు కనుగొన్న చాలా విషయాలు షెల్ఫిష్, రాగి, కాంస్య, బంగారం మరియు వెండి వంటి లోహాలతో తయారు చేయబడ్డాయి."
+"ताँबे : काँसे से ओज्ञार, हथियार, गहने और बर्तन बनाए जाते थे।","రాగి: ఓజ్నార్లు, ఆయుధాలు, నగలు మరియు పాత్రలు కాంస్యంతో తయారు చేయబడ్డాయి."
+सोने और चाँर्द गहने और बर्तन बनाए जाते थे।,"బంగారు, వెండి ఆభరణాలు, పాత్రలు తయారు చేశారు."
+"यहाँ मिली सबसे आकर्षक वस्तुओं में मनके, बाट और फलक हैं।","ఇక్కడ కనిపించే అత్యంత ఆకర్షణీయమైన వస్తువులు పూసలు, బరువులు మరియు ప్లాంక్."
+हड़प्पा सभ्यता के लोग पत्थर की मुहरें बनाते थे।,హరప్పా నాగరికత ప్రజలు రాతి ముద్రలను తయారు చేశారు.
+इन आयताकार (पृष्ठ 35) मुहरों पर सामान्यतः: जानवरों के चित्र मिलते हैं।,జంతువుల చిత్రాలు సాధారణంగా ఈ దీర్ఘచతురస్రాకార (పేజీ 35) ముద్రలలో కనిపిస్తాయి.
+हड॒प्पा सभ्यता के लोग काले रंग से डिज़ाइन किए हुए खूबसूरत लाल मिट्टी के बर्तन बनाते थे।,హరప్ప నాగరికత ప్రజలు నల్ల రంగులో రూపొందించిన అందమైన ఎర్రమట్టి కుండలను తయారుచేసేవారు.
+अध्याय 3 में तुमने जिन गाँवों के बारे में पढ़ा क्या वहाँ भी धातु का उपयोग होता था? क्या वे पत्थर के बाट बनाते थे? संभवत: 7000 साल पहले मेहरगढ़ में कपास की खेती होती थी।,3 వ అధ్యాయంలో మీరు చదివిన గ్రామాలు కూడా అక్కడ లోహాన్ని ఉపయోగించాయా? వారు రాతి బరువులు చేశారా? బహుశా 7000 సంవత్సరాల క్రితం మెహర్గడ్‌లో పత్తి సాగు చేశారు.
+मोहनजोदडो से कपडे के टुकड़ों के अवशेष चाँदी के एक फूलदान के ढक्‍कन तथा कुछ अन्य ताँबे की वस्तुओं है से चिपके हुए मिले हैं।,మొహెంజోదారో నుండి వస్త్ర ముక్కల అవశేషాలు వెండి వాసే మరియు మరికొన్ని రాగి వస్తువుల మూతకు అంటుకున్నట్లు కనుగొనబడ్డాయి.
+पकी मिट्टी तथा फ़ेयेन्स से बनी तकलियाँ सूत कताई का संकेत देती हैं।,కాలిన మట్టి మరియు ఫైనెస్‌తో చేసిన కుదుళ్లు స్పిన్నింగ్ నూలును సూచిస్తాయి.
+ऊपरः पत्थर के बाट देखो।,పైన: రాతి బరువులు చూడండి.
+कितने ध्यान से और उपयुक्त तरीके से इन बाटों को बनाया गया है।,ఈ బాట్లను ఎంత జాగ్రత్తగా మరియు సముచితంగా తయారు చేశారు.
+इन्हें चर्ट पत्थर से बनाया गया था।,వీటిని చెర్ట్ రాయి నుండి తయారు చేశారు.
+इन्हें शायद बहुमूल्य पत्थर और धातुओं को तोलने के लिए बनाया गया होगा मध्य में बाएँ मनके।,మధ్యలో మిగిలిపోయిన విలువైన రాళ్ళు మరియు లోహాలను తూకం వేయడానికి అవి తయారు చేయబడి ఉండవచ్చు.
+इनमें से कई कार्नीलियन पत्थरों से बनाए गए थे।,వీటిలో చాలా కార్నిలియన్ రాళ్ళతో తయారు చేయబడ్డాయి.
+पत्थरों को काट और तराशकर मनके बनाए गए।,రాళ్లను కత్తిరించి పూసల పనిలో చెక్కారు.
+इनके बीच छेद किए गए थे ताकि धागा डालकर माला बनाई जाए।,దారం వేయడం ద్వారా దండలు తయారుచేసే విధంగా వాటి మధ్య రంధ్రాలు చేశారు.
+मध्य में दाएँ पत्थर के धारदार फलक कढाईदार वस्त्र।,ఇది అతను ఎంబ్రాయిడరీ బట్టలు ధరించి ఉన్నట్లు చూపిస్తుంది.
+एक महत्वपूर्ण व्यक्ति की पत्थर से बनी मूर्ति जो मोहनजोदडो से मिली थी।,మొహెంజోడాడో నుండి ఒక ముఖ్యమైన వ్యక్తి యొక్క రాతి శిల్పం.
+इसमें उसे कढाईदार वस्त्र पहने दिखाया गया है।,అది అతనికి పాన్ మేడ్ గార్మెంట్ ను ధరించి చూపిస్తుంది.
+इनमें से अधिकांश वस्तुओं का निर्माण विशेषज्ञों ने किया था।,ఈ వస్తువులను చాలావరకు నిపుణులు తయారు చేశారు.
+"विशेषज्ञ उसे कहते हैं, जो किसी खास चीज़ को बनाने के लिए खास प्रशिक्षण लेता है जैसे - पत्थर तराशना, मनके चमकाना या फिर मुहरों पर पच्चीकारी करना, आदि;।","నిపుణులు అతన్ని పిలుస్తారు, అతను ప్రత్యేకమైన పనిని చేయడానికి ప్రత్యేక శిక్షణ తీసుకుంటాడు - రాయిని చెక్కడం, పూసలను పూయడం లేదా ముద్రలపై మొజాయిక్ మొదలైనవి;"
+पृष्ठ 36 पर चित्र देखो कि मूर्ति का चेहरा कितने आकर्षक ढंग से बनाया गया और उसकी दाढ़ी कितनी अच्छी तरह दर्शाई गई है।,"విగ్రహం ముఖం ఎంత ఆకర్షణీయంగా ఉందో, అతని గడ్డం ఎంత చక్కగా చిత్రీకరించబడిందో 36 వ పేజీలోని చిత్రాన్ని చూడండి."
+यह किसी विशेषज्ञ मूर्तिकार का ही काम हो सकता है।,ఇది నిపుణులైన శిల్పి యొక్క పని మాత్రమే.
+हर व्यक्ति विशेषज्ञ नहीं हो सकता था।,ప్రతి వ్యక్తి నిపుణుడిగా ఉండలేరు.
+"हमें यह पता नहीं है कि क्‍या सिर्फ पुरुष ही ऐसे कामों में प्रशिक्षण हासिल करते थे, या फिर केवल महिलाएँ ही।","ఇలాంటి పనులలో పురుషులు మాత్రమే శిక్షణ పొందారా, లేదా స్త్రీలు మాత్రమే అనే విషయం మనకు తెలియదు."
+शायद कुछ महिलाएँ और पुरुष दोनों ही इस काम में दक्ष थे।,"బహుశా, మహిళలు మరియు పురుషులు ఇద్దరూ ఈ పనిలో నైపుణ్యం కలిగి ఉన్నారు."
+"पत्थर और शंख प्राकृतिक तौर पर पाए जाते हैं, लेकिन फ़ेयेन्स को कृत्रिम रूप से तैयार किया जाता है।","రాళ్ళు మరియు గుండ్లు సహజంగా కనిపిస్తాయి, కాని ఫాయెన్లు కృత్రిమంగా రూపొందించబడ్డాయి."
+बालू या स्फ़टिक पत्थरों के चूर्ण को गोंद में मिलाकर उनसे वस्तुएँ बनाई जाती थीं।,గమ్ తో ఇసుక లేదా స్పాస్టిక్ రాళ్ళ పొడి కలపడం ద్వారా విషయాలు తయారు చేయబడ్డాయి.
+उसके बाद उन वस्तुओं पर एक चिकनी परत चढाई जाती थी।,ఆ తరువాత ఆ వస్తువులకు మృదువైన పొర వర్తించబడుతుంది.
+"इस चिकनी परत के रंग प्राय: नीले या हल्के समुद्री हरे होते फ़ेयेन्स से मनके, चूडियाँ, बाले और छोटे बर्तन बनाए जाते थे।","ఈ మృదువైన పొర యొక్క రంగులు తరచూ నీలం లేదా లేత సముద్రపు ఆకుపచ్చ రంగులతో పూసల కోరలు, గాజులు, బంతులు మరియు చిన్న పాత్రలతో తయారు చేయబడ్డాయి."
+कच्चे माल की खोज में कच्चा माल उन पदार्थों को कहते हैं जो या तो प्राकृतिक रूप से मिलते हैं या फिर किसान या पशुपालक उनका उत्पादन करते हैं जेसे लकड़ी या धातुओं के अयस्क प्राकृतिक रूप से उपलब्ध कच्चे माल हैं।,"ముడి పదార్థాల అన్వేషణలో, ముడి పదార్థాలు అంటే సహజంగా లభించే లేదా రైతులు ఉత్పత్తి చేసే పదార్థాలు లేదా పశువుల ఖనిజాలు లేదా చెక్క ఖనిజాలు లేదా లోహాలు సహజంగా లభించే ముడి పదార్థాలు."
+इनसे फिर कई तरह की चीज़ें बनाई जाती हैं।,వారి నుండి మళ్ళీ అనేక రకాల విషయాలు తయారవుతాయి.
+"मिसाल के तौर पर किसानों द्वारा पैदा किए गए कपास को कच्चा माल कहते हैं, जिससे बाद में कताई-बुनाई करके कपड़ा तैयार किया जाता है।","ఉదాహరణకు, రైతులు ఉత్పత్తి చేసే పత్తిని ముడి పదార్థం అని పిలుస్తారు, దీని నుండి స్పిన్నింగ్-నేయడం తరువాత వస్త్రంగా తయారవుతుంది."
+"हड॒प्पा में लोगों को कई चीजें वहीं मिलती थीं, लेकिन ताँबा, लोहा, सोना, चाँदी और बहुमूल्य पत्थरों जैसे पदार्थों का वे दूर-दूर से आयात करते थे।","హరప్పలో ప్రజలు అక్కడ చాలా వస్తువులను కనుగొన్నారు, కాని వారు రాగి, ఇనుము, బంగారం, వెండి మరియు విలువైన రాళ్ళు వంటి దూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నారు."
+हड॒प्पा के लोग ताँबे का आयात सम्भवत: आज के राजस्थान से करते थे।,హరప్ప ప్రజలు బహుశా ప్రస్తుత రాజస్థాన్ నుండి రాగిని దిగుమతి చేసుకున్నారు.
+यहाँ तक कि पश्चिम एशियाई देश ओमान से भी ताँबे का आयात किया जाता था।,పశ్చిమ ఆసియా దేశమైన ఒమన్ నుండి రాగి కూడా దిగుమతి అయ్యింది.
+काँसा बनाने के लिए तांबे के साथ मिलाई जाने वाली धातु टिन का आयात आधुनिक ईरान और अफ़गानिस्तान से किया जाता था।,కాంస్య తయారీకి రాగితో కలిపిన టిన్ అనే లోహం ఆధునిక ఇరాన్ మరియు ఆఫ్ఘనిస్తాన్ నుండి దిగుమతి చేయబడింది.
+"सोने का आयात आधुनिक कर्नाटक और बहुमूल्य पत्थर का आयात गुजरात, ईरान और अफ़गानिस्तान से किया जाता था।","ఆధునిక కర్ణాటక నుండి బంగారాన్ని దిగుమతి చేసుకున్నారు మరియు గుజరాత్, ఇరాన్ మరియు ఆఫ్ఘనిస్తాన్ నుండి విలువైన రాళ్లను దిగుమతి చేసుకున్నారు."
+नगरों में रहने वालों के लिए भोजन लोग नगरों के अलावा गाँवों में भी रहते थे।,నగరాల్లో నివసించే ప్రజలకు ఆహారం నగరాలతో పాటు గ్రామాల్లో నివసించేవారు.
+वे अनाज उगाते थे और जानवर पालते थे।,వారు ధాన్యాలు పెంచి జంతువులను పెంచారు.
+"किसान और चरवाहे ही शहरों में रहने वाले शासकों, लेखकों और दस्तकारों को खाने के सामान देते थे।","రైతులు మరియు గొర్రెల కాపరులు నగరాల్లో నివసించే పాలకులు, రచయితలు మరియు చేతివృత్తులవారికి ఆహార పదార్థాలు ఇచ్చేవారు."
+"पौधों के अवशेषों से पता चलता है कि हड़प्पा के लोग गेहूँ, जो, दालें, मटर, धान, तिल और सरसों उगाते थे।","మొక్కల అవశేషాలు హరప్పన్లు గోధుమ, దవడ, పప్పుధాన్యాలు, బఠానీలు, వరి, నువ్వులు మరియు ఆవాలు పెరిగినట్లు చూపిస్తున్నాయి."
+ज़मीन की जुताई के लिए हल का प्रयोग एक नई बात थी।,భూమి దున్నుటకు నాగలి వాడటం కొత్త విషయం.
+"हड॒प्पा काल के हल तो नहीं बच पाए हैं, क्‍योंकि वे प्रायः लकड़ी से बनाए जाते थे, लेकिन हल के आकार के खिलोने मिले हैं।","హరప్పన్ కాలం నాగలి నాళాలు మనుగడ సాగించలేదు, ఎందుకంటే అవి తరచూ చెక్కతో తయారవుతాయి, కాని నాగలి ఆకారపు పువ్వులు కనుగొనబడ్డాయి."
+"इस क्षेत्र में बारिश कम होती है, इसलिए सिंचाई के लिए लोगों ने कुछ तरीके अपनाए होंगे।","ఈ ప్రాంతంలో తక్కువ వర్షపాతం ఉంటుంది, కాబట్టి ప్రజలు నీటిపారుదల కోసం కొన్ని పద్ధతులను అవలంబించాలి."
+संभवत: पानी का संचय किया जाता होगा और जरूरत पड़ने पर उससे फ़सलों की सिंचाई की जाती होगी।,"బహుశా నీరు నిల్వ ఉండి, అవసరమైతే పంటలకు సాగునీరు ఇవ్వాలి."
+"हड॒प्पा के लोग गाय, भैंस, भेड और बकरियाँ पालते थे।","హడప్ప ప్రజలు ఆవులు, గేదెలు, గొర్రెలు, మేకలను పెంచుకున్నారు."
+बस्तियों के आस-पास तालाब और चारागाह होते थे।,స్థావరాల చుట్టూ చెరువులు మరియు పచ్చిక బయళ్ళు ఉన్నాయి.
+लेकिन सूखे महीनों में मवेशियों के झुंडों को चारा-पानी की तलाश में दूर-दूर तक चीज़ों को एक जगह से दूसरी जगह कैसे ले जाया जाता था? इन चित्रों को देखो।,పశుగ్రాసం కోసం పశువుల మందలు పొడి నెలల్లో వస్తువులను ఒక ప్రదేశం నుండి మరొక ప్రదేశానికి ఎలా తరలించాయి? ఈ చిత్రాలను చూడండి.
+"एक खिलोना है, और दूसरी एक मुहर।","ఒకటి బొమ్మ, మరొకటి ఒక ముద్ర."
+"क्या तुम बता सकते हो, कि हड़प्पा के लोग यातायात के लिए किन साधनों का प्रयोग करते थे? पिछले अध्यायों में क्या तुमको पहिए वाले वाहनों की जानकारी दी गई है? बच्चों का खिलोना-हल।","హరప్పా ప్రజలు ట్రాఫిక్ కు ఉపయోగించే అర్థం ఏమిటో మీరు చెప్పగలరా? గత అధ్యాయాల్లో, చక్రాల వాహనాల గురించి మీకు సమాచారం అందించబడిందా? పిల్లల నాగలి బొమ్మ గా అనిపిస్తుంది."
+आज हल चलाने वाले ज्यादातर किसान पुरुष होते हैं।,నేడు పరిష్కారాన్ని అమలు చేస్తున్న నాగలి వాడే రైతుల్లో ఎక్కువ మంది పురుషులే.
+हमें ज्ञात नहीं है कि क्‍या में भी यही प्रथा थी।,నాకు అదే అభ్యాసం ఉందో లేదో మాకు తెలియదు.
+"वे बेर जेसे फलों को इकट्ठा करते थे, मछलियाँ पकड़ते थे, और हिरण जैसे जानवरों का शिकार भी करते थे।","వారు ప్లం వంటి పండ్లను సేకరించి, చేపలను పట్టుకుంటారు మరియు జింక వంటి జంతువులను కూడా వేటాడేవారు."
+गुजरात में हड़प्पाकालीन नगर का सूक्ष्म-निरीक्षण कच्छ के इलाके में खदिर बेत के किनारे धोलावीरा नगर बसा था।,గుజరాత్‌లోని హరప్పన్ నగరం యొక్క సూక్ష్మదర్శిని తనిఖీ కచ్ ప్రాంతంలో ఖాదీర్ బే ఒడ్డున ఉన్న ధోలావిరా నగరంలో ఉంది.
+वहाँ साफ़ पानी मिलता था और ज़मीन उपजाऊ थी।,స్పష్టమైన నీరు ఉంది మరియు భూమి సారవంతమైనది.
+जहाँ हड॒प्पा सभ्यता के कई नगर दो भागों में विभकत थे वहीं धोलावीरा नगर को तीन भागों में बाँठ गया था।,"హరప్ప నాగరికతలోని అనేక నగరాలను రెండు భాగాలుగా విభజించగా, ధోలవీర నగరాన్ని మూడు భాగాలుగా విభజించారు."
+इसके हर हिस्से के चारों और पत्थर की ऊँची-ऊँची दीवार बनाई गई थी।,దానిలోని ప్రతి భాగం చుట్టూ ఎత్తైన రాతి గోడలు నిర్మించబడ్డాయి.
+इसके अंदर जाने के लिए बडे-बडे प्रवेश-द्वार थे।,దాని లోపలికి వెళ్ళడానికి పెద్ద ప్రవేశ ద్వారాలు ఉన్నాయి.
+"इस नगर में एक खुला मैदान भी था, जहाँ सार्वजनिक कार्यक्रम आयोजित किए जाते थे।","పట్టణంలో బహిరంగ మైదానం కూడా ఉంది, ఇక్కడ బహిరంగ కార్యక్రమాలు జరిగేవి."
+यहाँ मिले कुछ अवशेषों में हड॒प्पा लिपि के बड़े-बड़े अक्षरों को पत्थरों में खुदा पाया गया है।,ఇక్కడ దొరికిన కొన్ని అవశేషాలలో రాళ్ళలో చెక్కబడిన హరప్ప లిపి పెద్ద అక్షరాలు ఉన్నాయి.
+इन अभिलेखों को संभवत: लकड़ी में जड़ा गया था।,ఈ శాసనాలు బహుశా చెక్కతో అమర్చబడి ఉండవచ్చు.
+"यह एक अनोखा अवशेष है, क्योंकि आमतौर के लेख मुहर जेसी छोटी वस्तुओं पर पाए जाते हैं।",వ్యాసం ముద్ర సాధారణంగా చిన్న వస్తువులపై కనబడుతుండటంతో ఇది ఒక ప్రత్యేకమైన అవశిష్టాన్ని కలిగి ఉంది.
+गुजरात की खम्भात की खाड़ी में मिलने वाली साबरमती की एक उपनदी . का बन्दरगाह।,గుజరాత్ లోని ఖంబాట్ గల్ఫ్ లో కలిసిపోయే  సబర్మతి యొక్క ఉపనది పోర్ట్ ఆఫ్.
+"के किनारे बसा लोथल नगर ऐसे स्थान पर बसा था, जहाँ कीमती पत्थर जैसा रहा होगा. जो सम . कच्चा माल आसानी कि बनाई गई चीज़ों का एक महत्वपूर्ण केंद्र था।",లోథల్ నగరం అటువంటి విలువైన రాయి ఉన్న ప్రదేశం ఒడ్డున ఉంది. ఏదో ఒకటి ముడి పదార్థం తయారీ సౌలభ్యం కోసం ఒక ముఖ్యమైన కేంద్రం.
+इस नगर में एक भंडार गृह भी _ रुकती थीं।,ఈ నగరంలో ఉండటానికి నిలువ చేయు ఇల్లు కూడా ఉపయోగించబడింది.
+इस भंडार गृह से कई मुहरें और मुद्रांकन या मुहरबंदी (गीली मिट्टी पर लि चढ़ाया-उतारा जाता दबाने से बनी उनकी छाप) मिले हैं।,ఈ నిలువ చేయు ఇల్లు నుండి చాలా సీల్స్ మరియు ముద్రణ లేదా స్టాంపింగ్ (వాటి గుర్తు క్రిందికి నొక్కడం మరియు తడి నేల మీద వేయడం ద్వారా కనుగొనబడింది) కనుగొనబడ్డాయి.
+"यहाँ पर एक इमारत मिली है, जहाँ संभवत: मनके बनाने का काम होता था।","ఇక్కడ ఒక భవనం కనుగొనబడింది, ఇక్కడ పూసల తయారీ ఉపయోగించబడింది."
+"पत्थर के टुकडे, अधबने मनके, मनके बनाने वाले उपकरण और तैयार मनके भी यहाँ मिले हैं।","రాతి ముక్కలు, సగం పూసలు, పూసల తయారీ సాధనాలు మరియు పూర్తయిన పూస కూడా ఇక్కడ కనిపిస్తాయి."
+"मुद्रा (मुहर ) और मुद्रांकन या मुहरबंदी मुहरों का प्रयोग सामान से भरे उन डिब्बों या थेलों को चिह्ित करने के लिए किया जाता होगा, जिन्हें एक जगह से दूसरी जगह भेजा जाता था।",కరెన్సీ (సీల్) మరియు స్టాంపింగ్ లేదా స్టాంపింగ్ సీల్స్ ఒక ప్రదేశం నుండి మరొక ప్రదేశానికి పంపిన వస్తువులతో నిండిన కంపార్ట్మెంట్లు లేదా బ్యాగులను గుర్తించడానికి ఉపయోగించబడతాయి.
+थैले को बंद करने के बाद उनके मुहानों पर गीली मिट्टी पोत कर उन पर मुहर लगाई जाती थी।,"బ్యాగ్ మూసివేసిన తరువాత, తడి మట్టిని వారి నోటిపై ఉంచి వాటిపై సీలు వేశారు."
+"मुहर की छाप को मुहरबन्दी अगर यह छाप टूटी हुई नहीं होती थी, तो यह साबित हो जाता था, कि सामान के साथ छेड़-छाड़ नहीं हुई है।","ముద్ర విచ్ఛిన్నం కాకపోతే, వస్తువులు దెబ్బతినలేదని రుజువు అవుతుంది."
+आज भी मुहर का प्रयोग होता है।,నేటికీ ముద్ర ఉపయోగించబడుతుంది.
+पता लगाओ कि मुहरों का उपयोग किसलिए किया जाता है।,ఏ ముద్రల కోసం ఉపయోగించబడుతుందో తెలుసుకోండి.
+सभ्यता के अंत का रहस्य लगभग 3900 साल पहले एक बड़ा बदलाव देखने को मिलता है।,నాగరికత ముగింపు యొక్క రహస్యం సుమారు 3900 సంవత్సరాల నాటిది.
+अचानक लोगों ने इन नगरों को छोड़ दिया।,అకస్మాత్తుగా ప్రజలు ఈ నగరాలను విడిచిపెట్టారు.
+"लेखन, मुहर और बाटों का प्रयोग बंद हो गया।","రచన, సీల్స్ మరియు బరువులు వాడటం ఆగిపోయింది."
+दूर-दूर से कच्चे माल का आयात काफी कम हो गया।,దూర ప్రాంతాల నుండి ముడి పదార్థాల దిగుమతి గణనీయంగా తగ్గింది.
+मोहनजोदडो में सड़कों पर कचरे के ढेर बनने लगे।,"మొహెంజోదారో లో, వీధుల్లో చెత్త కుప్పలు రావడం ప్రారంభించాయి."
+जलनिकास प्रणाली नष्ट हो गई और सड॒कों पर ही झुग्गीनुमा घर बनाए जाने लगे।,పారుదల వ్యవస్థ ధ్వంసమైంది మరియు రోడ్లపై మురికివాడల ఇళ్ళు నిర్మించబడ్డాయి.
+यह सब क्‍यों हुआ? कुछ पता नहीं।,ఇవన్నీ ఎందుకు జరిగాయి? ఏమీ తెలియదు.
+"कुछ विद्वानों का कहना है, कि नदियाँ सूख गई थीं।",నదులు ఎండిపోయాయని కొందరు పండితులు అంటున్నారు.
+"अन्य का कहना है, कि जंगलों का विनाश हो गया था।",మరికొందరు అడవులు ధ్వంసమయ్యాయని అంటున్నారు.
+"इसका कारण ये हो सकता है, कि ईंटें पकाने के लिए ईंधन की ज़रूरत पड़ती थी।",ఇటుకలు వండడానికి ఇంధనం అవసరమే దీనికి కారణం కావచ్చు.
+इसके अलावा मवेशियों के बड़े-बडे झुंडों से चारागाह और घास वाले मैदान समाप्त हो गए होंगे।,"అదనంగా, పశువుల పెద్ద మందల ద్వారా పచ్చిక బయళ్ళు మరియు గడ్డి భూములు తొలగించబడతాయి."
+कुछ इलाकों में बाढ़ आ गई।,కొన్ని ప్రాంతాలలో వరదలు వచ్చాయి.
+लेकिन इन कारणों से यह स्पष्ट नहीं हो पाता है कि सभी नगरों का अंत केसे हो गया।,"కానీ ఈ కారణాల వల్ల, అన్ని నగరాలు ఎలా ముగిశాయో స్పష్టంగా తెలియదు."
+क्योंकि बाढ़ और नदियों के सूखने का असर कुछ ही इलाकों में हुआ होगा।,ఎందుకంటే నదులను వరదలు మరియు ఎండబెట్టడం యొక్క ప్రభావం కొన్ని ప్రాంతాలలో మాత్రమే జరిగి ఉండేది.
+"ऐसा लगता है, कि शासकों का नियंत्रण समाप्त हो गया।",పాలకులు నియంత్రణ కోల్పోయినట్లు తెలుస్తోంది.
+"जो भी हुआ हो, परिवर्तन का असर बिल्कुल साफ़ दिखाई देता है।","ఏది జరిగినా, మార్పు యొక్క ప్రభావం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది."
+आधुनिक पाकिस्तान के सिंध और पंजाब की बस्तियाँ उजड़ गई थीं।,ఆధునిక పాకిస్తాన్ యొక్క సింధ్ మరియు పంజాబ్ స్థావరాలు నాశనమయ్యాయి.
+कई लोग पूर्व और दक्षिण के इलाकों में नई और छोटी बस्तियों में जाकर बस गए।,చాలామంది తూర్పు మరియు దక్షిణ ప్రాంతాలలో కొత్త మరియు చిన్న స్థావరాలలో స్థిరపడ్డారు.
+इसके लगभग 1400 साल बाद नए नगरों का विकास हुआ।,"సుమారు 1400 సంవత్సరాల తరువాత, కొత్త నగరాలు అభివృద్ధి చెందాయి."
+इनके बारे में तुम अध्याय 6 और 9 में पढोगे।,మీరు వాటి గురించి 6 మరియు 9 అధ్యాయాలలో చదువుతారు.
+अपने एटलस में मिस्र ढूँडो।,మీ భౌగోళిక పటంలో ఈజిప్టును కనుగొనండి.
+नील नदी के आसपास वाले इलाकों को छोडकर मिस्र का अधिकांश भाग रेगिस्तान है।,నైలు నది చుట్టుపక్కల ప్రాంతాలు మినహా ఈజిప్టులో ఎక్కువ భాగం ఎడారి.
+"लगभग 5000 साल पहले मिस्र में शासन करने वाले राजाओं ने सोना, चाँदी, हाथीदाँत, लकड़ी और हीरे-जवाहरात लाने के लिए अपनी सेनाएँ दूर-दूर तक भेजीं।","సుమారు 5000 సంవత్సరాల క్రితం, ఈజిప్టును పరిపాలించిన రాజులు బంగారం, వెండి, దంతాలు, కలప మరియు వజ్రాల రత్నాలను తీసుకురావడానికి తమ సైన్యాన్ని చాలా దూరం పంపారు."
+इन्होंने बड़े-बड़े मकबरे बनवाए जिन्हें 'पिरामिड' के नाम से जाना जाता है।,అతను 'పిరమిడ్లు' అని పిలువబడే పెద్ద సమాధులను నిర్మించాడు.
+राजाओं के मरने पर उनके शवों को इन्हीं पिरामिडों में दफ़॒नाकर सुरक्षित रखा जाता था।,"రాజులు చనిపోయినప్పుడు, వారి మృతదేహాలను ఈ పిరమిడ్లలో ఖననం చేసి భద్రంగా ఉంచారు."
+इन शवों को ममी कहा जाता है।,ఈ మృతదేహాలను మమ్మీలు అంటారు.
+उनके शवों के साथ और भी अनेक चीज़ें दफ़॒नायी जाती थीं।,మరెన్నో వస్తువులను వారి మృతదేహాలతో ఖననం చేశారు.
+"इनमें खाद्यान्न, पेय, वस्त्र, गहने, बर्तन, वाद्ययंत्र, हथियार और जानवर शामिल हैं।","వీటిలో ఆహార ధాన్యాలు, పానీయాలు, దుస్తులు, నగలు, పాత్రలు, సాధన, ఆయుధాలు మరియు జంతువులు ఉన్నాయి."
+कभी-कभी शव के साथ उनके सेवक और सेविकाओं को भी दफ़ना दिया जाता था।,కొన్నిసార్లు అతని సేవకులు మరియు సేవకులు మృతదేహాలతో పాటు ఖననం చేయబడ్డారు.
+दुनिया के इतिहास में शवों को दफ़नाने की परंपरा को देखते हुए मिस्र में सबसे ज़्यादा धन-दौलत खर्च किया जाता था।,"ప్రపంచ చరిత్రలో, మృతదేహాలను ఖననం చేసే సంప్రదాయాన్ని బట్టి ఈజిప్టులో అత్యధిక సంపద ఖర్చు చేశారు."
+"क्‍या तुम्हें लगता है, कि मरने के बाद इन राजाओं को इन चीज़ों की ज़रूरत पड़ी होगी? कल्पना करो तुम अपने माता-पिता के साथ 4000 साल पहले लोथल से मोहनजोदडो की यात्रा कर रहे हो।",ఈ రాజులు చనిపోయిన తరువాత ఈ విషయాలు అవసరమవుతాయని మీరు అనుకుంటున్నారా? మీరు 4000 సంవత్సరాల క్రితం మీ తల్లిదండ్రులతో లోథల్ నుండి మోహెంజోడాడోకు ప్రయాణిస్తున్నారని ఊహించండి .
+"यह बताओ कि तुम यात्रा कैसे करोगे, तुम्हारे माता-पिता यात्रा के लिए अपने साथ क्या-क्या ले जाएँगे? और मोहनजोदड़ो में तुम? पुस्तकालय में मेरी जैसे ही घंटी बजी शिक्षक ने छात्रों को अपने साथ आने को कहा।","మీరు ఎలా ప్రయాణిస్తారో చెప్పండి, ప్రయాణం కోసం మీ తల్లిదండ్రులు మీతో ఏమి తీసుకుంటారు? మరియు మీరు మోహెంజోదారోలో ఉన్నారా? గురువు లైబ్రరీలో నా లాంటి గంట మోగించి తనతో పాటు విద్యార్థులను కోరాడు."
+आज वे पहली बार पुस्तकालय जा रहे थे।,"ఈ రోజు, అతను మొదటిసారి గ్రంధాలయంకి వెళ్తున్నాడు."
+मेरी ने देखा कि पुस्तकालय उसकी कक्षा से काफी बड़ा था और वहाँ किताबों से भरे कई रैक थे।,గ్రంధాలయం తన తరగతి గది కంటే చాలా పెద్దదని మేరీ గమనించింది మరియు పుస్తకాలతో నిండిన అనేక రాక్లు ఉన్నాయి.
+कोने में एक अलमारी थी जो मोटी-मोटी किताबों से भरी थी।,మూలలో మందపాటి పుస్తకాలతో నిండిన గోడ బీరువా ఉంది.
+"मेरी को एक अलमारी खोलने की कोशिश करते देख शिक्षक ने कहा, “उस अलमारी में अलग-अलग धर्मों से जुड़ी हुई महत्वपूर्ण किताबें हैं।","మేరీ గోడ బీరువా తెరవడానికి ప్రయత్నిస్తున్నట్లు చూసిన గురువు, “ఆ గోడ బీరువాలో వివిధ మతాలకు సంబంధించిన ముఖ్యమైన పుస్తకాలు ఉన్నాయి."
+क्या तुम्हें मालूम है कि हमारे पास वेदों का भी एक संग्रह है?” मेरी सोचने लगी।,"మన దగ్గర వేదాల సేకరణ కూడా ఉందని మీకు తెలుసా? "" నేను ఆలోచించడం ప్రారంభించాను"
+“वेद क्‍या है?” चलो पता लगाएँ।,"""వేదం అంటే ఏమిటి?"" తెలుసుకుందాం"
+दुनिया के प्राच्चीनतम ग्रंथों में एक शायद तुमने वेदों के बारे में सुना होगा।,ప్రపంచంలోని పురాతన గ్రంథాలలో వేదాల గురించి మీరు విన్నాను.
+"वेद चार हैं - ऋग्वेद, सामवेद, यजुर्वेद तथा अथर्ववेद।","రుగ్వేదం, సామవేదం, యజుర్వేదం మరియు అధర్వవేదం అనే నాలుగు వేదాలు."
+"सबसे पुराना वेद है, ऋग्वेद जिसकी रचना लगभग 3500 साल पहले हुई।","పురాతనమైనది వేదాలు, రుగ్వేదం, ఇది సుమారు 3500 సంవత్సరాల క్రితం స్వరపరచబడింది."
+"ऋग्वेद में एक हज़ार से ज़्यादा प्रार्थनाएँ हैं जिन्हें,गया है।","రుగ్వేదంలో వెయ్యికి పైగా ప్రార్థనలు ఉన్నాయి, అవి పోయాయి."
+"सूक्त का मतलब है, अच्छी तरह से बोला गया।",సూక్త అంటే బాగా మాట్లాడేవాడు.
+ये विभिन्‍न देवी-देवताओं की स्तुति में रचे गए हैं।,వారు వివిధ దేవతలను స్తుతిస్తూ ఉంటారు.
+"इनमें से तीन देवता बहुत महत्वपूर्ण हैं : अग्नि, इन्द्र और सोम।","ఈ దేవతలలో మూడు చాలా ముఖ్యమైనవి: అగ్ని, ఇంద్ర మరియు సోమ."
+"अग्नि आग के देवता, इन्द्र युद्ध के देवता हैं और सोम एक पोधा है, जिससे एक खास पेय बनाया जाता था।","అగ్ని, అగ్ని దేవుడు, ఇంద్రుడు యుద్ధ దేవుడు మరియు సోమ్ ఒక పెంపకందారుడు, వీరి నుండి ప్రత్యేక పానీయం తయారు చేయబడింది."
+वैदिक प्रार्थनाओं की रचना ऋषियों ने की थी।,వేద ప్రార్థనలు రుషులు స్వరపరిచారు.
+"आचार्य विद्यार्थियों को इन्हें अक्षरों, शब्दों और वाक्यों में बाँटकर, सस्वर पाठ द्वारा कंठस्थ करवाते थे।","ఆచార్య విద్యార్థులను అక్షరాలు, పదాలు మరియు వాక్యాలుగా విభజించడం ద్వారా వాటిని పఠించడం ద్వారా జ్ఞాపకం చేసుకునేవారు."
+"अधिकांश सूक्‍तों के रचयिता, सीखने और सिखाने वाले पुरुष थे।",చాలా మంది సుఖాల సృష్టికర్తలు నేర్చుకునే మరియు బోధించేవారు.
+कुछ प्रार्थाओं की रचना महिलाओं ने भी की थी।,కొన్ని అభ్యాసాలను కూడా మహిళలు స్వరపరిచారు.
+ऋग्वेद की भाषा प्राक्‌ संस्कृत या वैदिक संस्कृत कहलाती है।,ఋగ్వేదం యొక్క భాషను ప్రాక సంస్కృత లేదా వేద సంస్కృతం అంటారు.
+तुम स्कूल में जो संस्कृत पढ़ती हो उससे यह भाषा थोड़ी भिन्‍न है।,ఈ భాష మీరు పాఠశాలలో బోధించే సంస్కృతానికి కొద్దిగా భిన్నంగా ఉంటుంది.
+संस्कृत भाषा भारोपीय (भारत-यूरोपीय) भाषा-परिवार का हिस्सा है।,సంస్కృత భాష ఇండో-యూరోపియన్ (ఇండో-యూరోపియన్) భాషా కుటుంబంలో భాగం.
+"भारत की कई भाषाएँ असमिया, गुजराती, हिंदी, कश्मीरी और सिंधी, एशियाई भाषाएं जैसे फ़ारसी तथा यूरोप की बहुत-सी भाषाएँ जेसे - अंग्रेज़ी, फ़ांसीसी, जर्मन, यूनानी, इतालवी, स्पैनिश आदि इसी परिवार से जुड़ी हुई हैं।","భారతదేశంలోని అనేక భాషలు ఈ కుటుంబంతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి, అస్సామీ, గుజరాతీ, హిందీ, కాశ్మీరీ మరియు సింధి, ఆసియా భాషలైన పర్షియన్ మరియు ఐరోపాలోని అనేక ఇతర భాషలు - ఇంగ్లీష్, ఫ్రెంచ్, జర్మన్, గ్రీక్, ఇటాలియన్, స్పానిష్ మొదలైనవి."
+उन्हें एक भाषा-परिवार इसलिए कहा जाता है क्‍योंकि आरंभ में उनमें कई शब्द एक जेसे थे।,ప్రారంభంలో వాటిని చాలా పదాలు ఉన్నందున వారిని భాషా కుటుంబం అని పిలుస్తారు.
+"उदाहरण के लिए “मातृ' (संस्कृत), माँ (हिंदी) और “मदर' (अंग्रेज़ी) शब्द को देखो।","ఉదాహరణకు, ""మాత్రు"" (సంస్కృతం), ""మా"" (హిందీ) మరియు ""మొథెర్ "" (ఇంగ్లీష్) అనే పదాలను చూడండి."
+क्या तुम्हें इनमें कोई समानता नज़र आती है? उपमहाद्वीप में दूसरे भाषा-परिवारों की भी भाषाएँ बोली जाती हैं।,వారిలో మీకు ఏమైనా సారూప్యత ఉందా? ఇతర భాషా కుటుంబాల భాషలు కూడా ఉపఖండంలో మాట్లాడతారు.
+उदाहरण के लिए पूर्वोत्तर प्रदेशों में तिब्बत-बर्मा परिवार की भाषाएँ बोली जाती हैं।,"ఉదాహరణకు, టిబెట్-బర్మా కుటుంబ భాషలు ఈశాన్య ప్రాంతాలలో మాట్లాడతారు."
+"तमिल, तेलुगु, कन्‍नड़ और मलयालम, द्रविड़ भाषा-परिवार की भाषाएँ हैं।","తమిళం, తెలుగు, కన్నడ, మలయాళం ద్రావిడ కుటుంబానికి చెందిన భాషలు."
+जबकि झारखंड और मध्य भारत के कई हिस्सों में बोली जाने वाली भाषाएँ ऑस्ट्रो-एशियाटिक परिवार से जुड़ी हैं।,జార్ఖండ్ మరియు మధ్య భారతదేశంలోని అనేక ప్రాంతాల్లో మాట్లాడే భాషలు ఆస్ట్రో-ఆసియా కుటుంబానికి చెందినవి.
+उन भाषाओं की सूची बनाओ जिनके बारे में तुमने सुन रखा है।,మీరు విన్న భాషలను జాబితా చేయండి.
+उनके भाषा-परिवारों को पहचानने की कोशिश करो।,వారి భాష-కుటుంబాలను గుర్తించడానికి ప్రయత్నించండి.
+हम जिन किताबों को पढ़ते हैं वे लिखी और छापी गई हैं।,మనం చదివిన పుస్తకాలు వ్రాసి ముద్రించబడతాయి.
+ऋग्वेद का उच्चारण किया जाता था और श्रवण किया जाता था न कि पढ़ा जाता था।,రుగ్వేదం  జపించారు మరియు విన్నారు మరియు పారాయణం చేయలేదు.
+रचना के कई सदियों बाद इसे पहली बार लिखा गया।,ఇది సృష్టి తరువాత అనేక శతాబ్దాల తరువాత మొదటిసారి వ్రాయబడింది.
+इसे छापने का काम तो मुश्किल से दो सौ साल पहले हुआ।,దీనిని ముద్రించే పని కేవలం రెండు వందల సంవత్సరాల క్రితం జరిగింది.
+"इतिहासकार ऋग्वेद का अध्ययन केसे करते है? इतिहासकार, पुरातत्त्ववेत्ताओं की तरह ही अतीत के बारे में जानकारी इकट्टी करते हैं।","చరిత్రకారులు రుగ్వేదాన్ని ఎలా అధ్యయనం చేస్తారు? చరిత్రకారులు, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తల వలె, గతం గురించి సమాచారాన్ని సేకరిస్తారు."
+लेकिन भौतिक अवशेषों के अलावा वे लिखित स्रोतों का भी उपयोग करते हैं।,కానీ భౌతిక అవశేషాలు కాకుండా వారు వ్రాతపూర్వక వనరులను కూడా ఉపయోగిస్తారు.
+चलो देखते हैं कि वे ऋग्वेद का अध्ययन केसे करते हैं।,వారు రుగ్వేదాన్ని ఎలా అధ్యయనం చేస్తారో చూద్దాం.
+ऋग्वेद के कुछ सूक्‍त वार्ततालाप के रूप में हैं।,రుగ్వేదంలోని కొన్ని శ్లోకాలు సంభాషణ రూపంలో ఉన్నాయి.
+विश्वामित्र नामक ऋषि और देवियों के रूप में पूजित दो नदियों (व्यास और सतलुज) के बीच यह संवाद एक ऐसे ही सूक्‍त का इन दोनों नदियों को मानचित्र 1 (पृष्ठ 2) में खोजें तथा फिर पढ़ें।,విశ్వమిత్ర అని పిలువబడే రుషులు మరియు దేవతలుగా ఆరాధించబడే రెండు నదుల (వ్యాస్ మరియు సట్లెజ్) మధ్య ఈ సంభాషణ మ్యాప్ 1 (పేజీ 2) లోని ఈ రెండు నదులను కనుగొని మళ్ళీ చదవడానికి ఇలాంటి థ్రెడ్.
+भूर्ज वृक्ष की छाल पर लिखी यह पाण्डुलिपि कश्मीर में पाई गई थी।,బిర్చ్ చెట్టు బెరడుపై రాసిన ఈ మాన్యుస్క్రిప్ట్ కాశ్మీర్‌లో కనుగొనబడింది.
+लगभग 150 वर्ष पहले ऋग्वेद को सबसे पहली बार छापने के लिए इसका उपयोग किया गया था।,సుమారు 150 సంవత్సరాల క్రితం రుగ్వేదాన్ని ముద్రించడానికి దీనిని మొదట ఉపయోగించారు.
+इसी पाण्डुलिपि को देखकर अंग्रेज़ी अनुवाद तैयार हुआ।,"ఈ మాన్యుస్క్రిప్ట్ చూసి, ఆంగ్ల అనువాదం తయారు చేయబడింది."
+"यह पाण्डुलिपि पुणे, महाराष्ट्र के एक पुस्तकालय में सुरक्षित है।",ఈ మాన్యుస్క్రిప్ట్ మహారాష్ట్రలోని పూణేలోని ఒక లైబ్రరీలో భద్రపరచబడింది.
+"विश्वामित्र और नदियाँ विश्वामित्र - है नदियों, अपने बछड़ों को चाटती हुई दो दमकती गायों की तरह, दो फुर्तीले घोड़ों की चाल से पहाड़ों से नीचे आओ।","విశ్వామిత్ర మరియు నదులు విశ్వమిత్ర - హాయ్ నదులు, రెండు దహనం చేసే ఆవులు తమ దూడలను నొక్కడం వంటివి, రెండు అతి చురుకైన గుర్రాల కదలికతో పర్వతాల నుండి దిగుతాయి."
+इन्द्र द्वारा दी हुई शक्ति से स्फूर्त तुम रथों की गति से सागर की और बह रही हो।,ఇంద్రుడు ఇచ్చిన శక్తితో రథాల వేగంతో మీరు సముద్రం వైపు ప్రవహిస్తున్నారు.
+तुम जल से परिपूर्ण हो और एक-दूसरे से मिल जाना चाहती हो।,మీరు నీటితో నిండి ఉన్నారు మరియు ఒకరినొకరు కలవాలనుకుంటున్నారు.
+नदियाँ - जल से परिपूर्ण हम देवताओं के बनाए रास्ते पर चलती हैं।,నదులు - నీటితో నిండిన మేము దేవతలు చేసిన మార్గాన్ని అనుసరిస్తాము.
+एक बार निकलने पर हमें रोका नहीं जा सकता।,"మేము బయలుదేరిన తర్వాత, మమ్మల్ని ఆపలేము."
+"है ऋषि, तुम हमसे प्रार्थना क्यों कर रहे हो? विश्वामित्र - है बहनों, मुझ गायक की प्रार्थना सुनो।","హే సేజ్, మీరు మమ్మల్ని ఎందుకు ప్రార్థిస్తున్నారు? విశ్వమిత్ర - హే సోదరీమణులారా, నా గాయకుడి ప్రార్థనలు వినండి."
+मैं रथों और गाडियों सहित बहुत दूर से आया हूँ।,"నేను రథాలు, రైళ్లతో సహా చాలా దూరం నుండి వచ్చాను."
+कृपा करके अपने जल को हमारे रथों और गाडियों की धुरियों के ऊपर न उठाओ ताकि हम आसानी से उस पार जा सके।,"దయచేసి మీ నీటిని మా రథాలు మరియు రైళ్ల ఇరుసుల పైన ఎత్తవద్దు, తద్వారా మేము సులభంగా మరొక వైపుకు వెళ్ళవచ్చు."
+"नदियाँ - हम तुम्हारी प्रार्थना सुनेंगें, जिससे तुम सब सुरक्षित उस पार जा सको।","నదులు - మీ ప్రార్థనలను మేము వింటాము, తద్వారా మీరందరూ సురక్షితంగా మరొక వైపుకు వెళ్ళవచ్చు."
+इतिहासकार यह बताते हैं कि यह प्रार्थना उस क्षेत्र में रची गई होगी जहाँ ये नदियाँ बहती हैं।,ఈ నదులు ప్రవహించే ప్రాంతంలో ఈ ప్రార్థన తప్పనిసరిగా కంపోజ్ చేయబడిందని చరిత్రకారులు పేర్కొన్నారు.
+वे यह भी सुझाते हैं कि जिस समाज में ऋषि रहते थे वहाँ घोड़ों और गायों को बहुत महत्त्व दिया जाता था।,రుషులు నివసించిన సమాజంలో గుర్రాలు మరియు ఆవులకు గొప్ప ప్రాముఖ్యత ఇవ్వబడిందని వారు సూచిస్తున్నారు.
+इसीलिए नदियों की तुलना घोड़ों और गायों से की गई है।,"అందుకే నదులను గుర్రాలు, ఆవులతో పోల్చారు."
+क्या तुम्हें लगता है कि रथ भी महत्वपूर्ण थे? अपने जवाब के लिए कारण बताओ।,రథాలు కూడా ముఖ్యమని మీరు అనుకుంటున్నారా? మీ సమాధానానికి కారణాలు చెప్పండి.
+प्रार्थना की पंक्तियों को दुबारा पढ़कर यह बताओ कि उनमें परिवहन के लिए किन-किन साधनों का उल्लेख है।,ప్రార్థన యొక్క పంక్తులను తిరిగి చదవండి మరియు వాటిలో రవాణా మార్గాలు ప్రస్తావించబడ్డాయి.
+"ऋग्वेद की प्रार्थनाओं में अन्य दूसरी नदियों खासकर सरस्वती, सिन्धु और उसकी सहायक नदियों का भी ज़िक्र है।","రుగ్వేద ప్రార్థనలలో ఇతర నదులు, ముఖ్యంగా సరస్వతి, సింధు మరియు దాని ఉపనదులు కూడా ఉన్నాయి."
+गंगा और यमुना का उल्लेख सिर्फ़ एक बार हुआ है।,గంగా మరియు యమునలను ఒక్కసారి మాత్రమే ప్రస్తావించారు.
+मानचित्र 1 को देखो और ऐसी पाँच नदियों की सूची बनाओ जिनके नाम ऋग्वेद में नहीं हैं।,పటం 1 ను చూడండి మరియు ఋగ్వేదంలో పేర్లు లేని ఐదు నదులను జాబితా చేయండి.
+पिछले अनुभाग को एक बार फिर पढो और यह पता लगाने की कोशिश करो कि राजा क्या करते थे।,మునుపటి విభాగాన్ని మరోసారి చదవండి మరియు రాజులు ఏమి చేస్తారో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి.
+जनता या पूरे समुदाय के लिए दो शब्दों का इस्तेमाल होता था।,రెండు పదాలు ప్రజలకు లేదా మొత్తం సమాజానికి ఉపయోగించబడ్డాయి.
+एक था जन जिसका प्रयोग हिंदी व अन्य भाषाओं में आज भी होता है।,హిందీ మరియు ఇతర భాషలలో ఇప్పటికీ ఒక వ్యక్తి ఉన్నారు.
+दूसरा था विश्‌ जिससे वेश्य शब्द निकला है।,రెండవది వేశ్య అనే పదం ఉద్భవించిన ప్రపంచం.
+इस विषय पर तुम अध्याय 6 में विस्तार से पढोगी।,మీరు ఈ విషయంపై 6 వ అధ్యాయంలో వివరంగా చదువుతారు.
+ऋग्वेद में विश्‌ और जनों के नाम मिलते हैं।,"ఋగ్వేదంలో, ప్రపంచం మరియు ప్రజల పేర్లు కనిపిస్తాయి."
+"इसलिए हमें पुरू-जन या विश, भरत-जन या विश्‌, यदु-जन या विश्‌ जेसे कई उल्लेख मिलते हैं।","అందువల్ల మనకు పురుష-జన లేదా విశ్వ, భరత-జన లేదా విశ్వ, యదు-జన లేదా విశ్వ వంటి అనేక ప్రస్తావనలు వస్తాయి."
+तुम्हें इनमें से कोई नाम जाना-पहचाना लगता है? जिन लोगों ने इन प्रार्थनाओं की रचना कौ वे कभी-कभी खुद को आर्य कहते थे तथा अपने विरोधियों को दास या दस्यु कहते थे।,ఈ పేర్లలో ఏమైనా మీకు తెలుసా? ఈ ప్రార్థనలను స్వరపరిచిన వారు కొన్నిసార్లు తమను ఆర్యన్లు అని పిలుస్తారు మరియు వారి ప్రత్యర్థులను బానిసలు లేదా దాస్యు అని పిలుస్తారు.
+दस्यु वे लोग थे जो यज्ञ नहीं करते थे और शायद दूसरी भाषाएँ बोलते थे।,దస్యు యజ్ఞం చేయని వారు మరియు బహుశా ఇతర భాషలు మాట్లాడేవారు.
+बाद के समय में दास (स्त्रीलिंग: दासी) शब्द का मतलब गुलाम हो गया।,తరువాతి కాలంలో బానిస (స్త్రీలింగ: పనిమనిషి) అనే పదానికి బానిస అని అర్ధం.
+दास वे स्त्री और पुरुष होते थे जिन्हें युद्ध में बंदी बनाया जाता था।,బానిసలు పురుషులు మరియు మహిళలు యుద్ధంలో బందీలుగా ఉన్నారు.
+उन्हें उनके मालिक की जायदाद माना जाता था।,అతను తన యజమాని యొక్క ఆస్తిగా పరిగణించబడ్డాడు.
+जो भी काम मालिक चाहते थे उन्हें वह सब करना पड़ता था।,"ఉద్యోగ యజమానులు ఏది కోరుకున్నా, వారు అన్నీ చేయాల్సి వచ్చింది."
+जिस युग में उपमहाद्वीप के उत्तर-पश्चिम में ऋग्वेद की रचना हो रही थी उसी समय दूसरी जगहों पर एक अलग तरह का विकास हो रहा था।,ఉపఖండంలోని వాయువ్యంలో  రుగ్వేదం కంపోజ్ చేస్తున్న యుగం అదే సమయంలో ఇతర ప్రదేశాలలో భిన్నమైన అభివృద్ధి జరుగుతోంది.
+"देखो, वहाँ क्‍या हो रहा था।",అక్కడ ఏమి జరుగుతుందో చూడండి.
+खामोश प्रहरी- कहानी महापाषाणों की अगले पृष्ठ के चित्रों को देखो।,నిశ్శబ్ద గార్డు - మెగాలిత్స్ యొక్క తరువాతి పుటలోని చిత్రాలను చూడండి.
+"ये शिलाखण्ड महापाषाण (महा : बड़ा, पाषाण : पत्थर) नाम से जाने जाते हैं।","ఈ శిలలను మెగాలిథిక్ (మహా: పెద్ద, రాయి: రాయి) అని పిలుస్తారు."
+ये पत्थर दफ़न करने की जगह पर लोगों द्वारा बडे करीने से लगाए गए थे।,ఈ రాళ్లను ఖననం చేసే స్థలంలో ప్రజలు చాలా చక్కగా నాటారు.
+महापाषाण कब्रें बनाने की प्रथा लगभग 3000 साल पहले शुरू हुई।,మెగాలిథిక్ సమాధులను తయారుచేసే పద్ధతి 3000 సంవత్సరాల క్రితం ప్రారంభమైంది.
+"यह प्रथा दक्‍कन, दक्षिण भारत, उत्तर-पूर्वी भारत और कश्मीर में प्रचलित थी।","ఈ పద్ధతి దక్కన్, దక్షిణ భారతదేశం, ఈశాన్య భారతదేశం మరియు కాశ్మీర్లలో ప్రబలంగా ఉంది."
+कुछ महत्वपूर्ण महापाषाण पुरास्थल मानचित्र 2 में दिखाए गए हैं।,కొన్ని ముఖ్యమైన మెగాలిథిక్ సైట్లు మ్యాప్ 2 లో చూపించబడ్డాయి.
+कुछ महापाषाण ज़मीन के ऊपर ही दिख जाते हैं।,కొన్ని మెగాలిత్‌లు నేలపై కనిపిస్తాయి.
+कुछ महापाषाण ज़मीन के भीतर भी होते हैं।,కొన్ని మెగాలిత్‌లు భూమి లోపల కూడా జరుగుతాయి.
+पिछले अनुभाग को एक बार फिर पढो और यह पता लगाने की कोशिश करो कि राजा क्या करते थे।,మునుపటి విభాగాన్ని మరోసారి చదవండి మరియు రాజులు ఏమి చేస్తారో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి.
+जनता या पूरे समुदाय के लिए दो शब्दों का इस्तेमाल होता था।,రెండు పదాలు ప్రజలకు లేదా మొత్తం సమాజానికి ఉపయోగించబడ్డాయి.
+एक था जन जिसका प्रयोग हिंदी व अन्य भाषाओं में आज भी होता है।,హిందీ మరియు ఇతర భాషలలో ఇప్పటికీ ఒక వ్యక్తి ఉన్నారు.
+दूसरा था विश्‌ जिससे वेश्य शब्द निकला है।,రెండవది వేశ్య అనే పదం ఉద్భవించిన ప్రపంచం.
+इस विषय पर तुम अध्याय 6 में विस्तार से पढोगी।,మీరు ఈ విషయంపై 6 వ అధ్యాయంలో వివరంగా చదువుతారు.
+ऋग्वेद में विश्‌ और जनों के नाम मिलते हैं।,"ఋగ్వేదంలో, ప్రపంచం మరియు ప్రజల పేర్లు కనిపిస్తాయి."
+"इसलिए हमें पुरू-जन या विश, भरत-जन या विश्‌, यदु-जन या विश्‌ जेसे कई उल्लेख मिलते हैं।","అందువల్ల మనకు పురుష-జన లేదా విశ్వ, భరత-జన లేదా విశ్వ, యదు-జన లేదా విశ్వ వంటి అనేక ప్రస్తావనలు వస్తాయి."
+तुम्हें इनमें से कोई नाम जाना-पहचाना लगता है? जिन लोगों ने इन प्रार्थनाओं की रचना कौ वे कभी-कभी खुद को आर्य कहते थे तथा अपने विरोधियों को दास या दस्यु कहते थे।,ఈ పేర్లలో ఏమైనా మీకు తెలుసా? ఈ ప్రార్థనలను స్వరపరిచిన వారు కొన్నిసార్లు తమను ఆర్యన్లు అని పిలుస్తారు మరియు వారి ప్రత్యర్థులను బానిసలు లేదా దాస్యు అని పిలుస్తారు.
+दस्यु वे लोग थे जो यज्ञ नहीं करते थे और शायद दूसरी भाषाएँ बोलते थे।,దస్యు యజ్ఞం చేయని వారు మరియు బహుశా ఇతర భాషలు మాట్లాడేవారు.
+बाद के समय में दास (स्त्रीलिंग: दासी) शब्द का मतलब गुलाम हो गया।,తరువాతి కాలంలో బానిస (స్త్రీలింగ: పనిమనిషి) అనే పదానికి బానిస అని అర్ధం.
+दास वे स्त्री और पुरुष होते थे जिन्हें युद्ध में बंदी बनाया जाता था।,బానిసలు పురుషులు మరియు మహిళలు యుద్ధంలో బందీలుగా ఉన్నారు.
+उन्हें उनके मालिक की जायदाद माना जाता था।,అతను తన యజమాని యొక్క ఆస్తిగా పరిగణించబడ్డాడు.
+जो भी काम मालिक चाहते थे उन्हें वह सब करना पड़ता था।,"ఉద్యోగ యజమానులు ఏది కోరుకున్నా, వారు అన్నీ చేయాల్సి వచ్చింది."
+जिस युग में उपमहाद्वीप के उत्तर-पश्चिम में ऋग्वेद की रचना हो रही थी उसी समय दूसरी जगहों पर एक अलग तरह का विकास हो रहा था।,ఉపఖండంలోని వాయువ్యంలో  రుగ్వేదం కంపోజ్ చేస్తున్న యుగం అదే సమయంలో ఇతర ప్రదేశాలలో భిన్నమైన అభివృద్ధి జరుగుతోంది.
+"देखो, वहाँ क्‍या हो रहा था।",అక్కడ ఏమి జరుగుతుందో చూడండి.
+खामोश प्रहरी- कहानी महापाषाणों की अगले पृष्ठ के चित्रों को देखो।,నిశ్శబ్ద గార్డు - మెగాలిత్స్ యొక్క తరువాతి పుటలోని చిత్రాలను చూడండి.
+"ये शिलाखण्ड महापाषाण (महा : बड़ा, पाषाण : पत्थर) नाम से जाने जाते हैं।","ఈ రాళ్ళను మెగాలిత్స్ (మహా: బడా, స్టోన్: స్టోన్) అంటారు."
+ये पत्थर दफ़न करने की जगह पर लोगों द्वारा बडे करीने से लगाए गए थे।,ఈ రాళ్లను ఖననం చేసే స్థలంలో ప్రజలు చాలా చక్కగా నాటారు.
+महापाषाण कब्रें बनाने की प्रथा लगभग 3000 साल पहले शुरू हुई।,మెగాలిథిక్ సమాధులను తయారుచేసే పద్ధతి 3000 సంవత్సరాల క్రితం ప్రారంభమైంది.
+"यह प्रथा दक्‍कन, दक्षिण भारत, उत्तर-पूर्वी भारत और कश्मीर में प्रचलित थी।","ఈ పద్ధతి దక్కన్, దక్షిణ భారతదేశం, ఈశాన్య భారతదేశం మరియు కాశ్మీర్లలో ప్రబలంగా ఉంది."
+कुछ महत्वपूर्ण महापाषाण पुरास्थल मानचित्र 2 में दिखाए गए हैं।,కొన్ని ముఖ్యమైన మెగాలిథిక్ సైట్లు మ్యాప్ 2 లో చూపించబడ్డాయి.
+कुछ महापाषाण ज़मीन के ऊपर ही दिख जाते हैं।,కొన్ని మెగాలిత్‌లు నేలపై కనిపిస్తాయి.
+कुछ महापाषाण ज़मीन के भीतर भी होते हैं।,కొన్ని మెగాలిత్‌లు భూమి లోపల కూడా జరుగుతాయి.
+कई बार पुरातत्त्वविदों को गोलाकार सजाए हुए पत्थर मिलते हैं।,చాలా సార్లు పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు వృత్తాకారంగా అలంకరించిన రాళ్లను కనుగొన్నారు.
+कई बार अकेला खड़ा हुआ पत्थर मिलता है।,ఒంటరిగా నిలబడి ఉన్న రాయి చాలా సార్లు కనుగొనబడింది.
+ये ही एकमात्र प्रमाण हैं जो ज़मीन के नीचे कब्रों को दर्शाते हैं।,భూమి కింద ఉన్న సమాధులను చూపించే ఏకైక ఆధారాలు ఇవి.
+महापाषाणों के निर्माण के लिए लोगों को कई तरह के काम करने पड़ते थे।,మెగాలిత్‌లు నిర్మించడానికి ప్రజలు చాలా పనులు చేయాల్సి వచ్చింది.
+हमने जो कार्यों की सूची बनाई है उन्हें क्रमबद्ध करो।,మేము సృష్టించిన పనులను క్రమబద్ధీకరించండి.
+"शिलाखंडों को ढो कर लाना, बडे पत्थरों को तराशना और मरे हुए को दफ़नाना।","రాళ్ళు చెక్కడం, పెద్ద రాళ్లను చెక్కడం మరియు చనిపోయినవారిని సమాధి చేయడం."
+इन सब कब्रों में कुछ समानताएँ हैं।,ఈ సమాధులన్నింటికీ కొన్ని సారూప్యతలు ఉన్నాయి.
+सामान्यतः मृतकों को खास किस्म के मिट्टी के बर्तनों के साथ दफ़नाया जाता था जिन्हें काले-लाल मिट्टी के बर्तनों (ब्लैक एण्ड रेड वेयर) के नाम से जाना जाता है।,చనిపోయినవారిని సాధారణంగా ముదురు-ఎరుపు కుండలు (నలుపు మరియు ఎరుపు సామాను) అని పిలిచే ఒక ప్రత్యేక రకం కుండలతో ఖననం చేస్తారు.
+"इनके साथ ही मिले हैं लोहे के ओज्ञार और हथियार, घोड़ों के कंकाल और सामान तथा पत्थर और सोने के गहने।","వీటితో పాటు ఇనుప ఇనుము మరియు ఆయుధాలు, గుర్రాల అస్థిపంజరాలు మరియు ఉపకరణాలు మరియు రాళ్ళు మరియు బంగారు ఆభరణాలు ఉన్నాయి."
+क्या हड॒प्पा के शहरों में लोहे का प्रयोग होता था? महापाषाण कब्रों से मिले लोहे के सामान बाईं और: घोडे के लिए सामान नीचे बाई और: कुल्हाडियाँ नीचे: एक कटार ऊपर: इस तरह के महापाषाण को ताबूत कहा जाता है।,హరప్ప నగరాల్లో ఇనుము ఉపయోగించారా? మెగాలిథిక్ సమాధుల నుండి దొరికిన ఇనుప వస్తువులు ఎడమ వైపున ఉన్నాయి: గుర్రానికి వస్తువులు క్రింద ఉన్నాయి: క్రింద గొడ్డలి: ఒక స్కేవర్ అప్: అటువంటి మెగాలిత్‌ను శవపేటిక అంటారు.
+यहाँ दिखाए गए सिस्ट में एक पोर्ट-होल (बडा सुराख) है जो शायद पत्थरों से बने हुए कमरे में जाने का रास्ता था।,"ఇక్కడ చూపిన తిత్తికి పోర్ట్-హోల్ (పెద్ద రంధ్రం) ఉంది, ఇది రాతితో చేసిన గదికి మార్గం."
+लोगों की सामाजिक असमानताओं के बारे में पता करना पुरातत्त्वविद्‌ यह मानते हैं कि कंकाल के साथ पाई गई चीज़ें मरे हुए व्यक्ति की ही रही होंगी।,ప్రజల సామాజిక అసమానతల గురించి తెలుసుకున్న పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు అస్థిపంజరాలతో దొరికిన వస్తువులు చనిపోయిన వ్యక్తికి చెందినవని నమ్ముతారు.
+कभी-कभी एक कबन्र की तुलना में दूसरी कब्र में ज़्यादा चीज़ें मिलती हैं।,కొన్నిసార్లు సమాధిలో కాకుండా మరొక సమాధిలో ఎక్కువ విషయాలు కనిపిస్తాయి.
+मानचित्र 2 पर (पृष्ठ 14) ब्रह्मगिरि को खोजो।,పటం 2 (పుట  14) లో బ్రహ్మగిరిని కనుగొనండి.
+यहाँ एक व्यक्ति की कब्र में 33 सोने के मनके और शंख पाए गए हैं।,ఇక్కడ ఒక వ్యక్తి సమాధిలో 33 బంగారు పూసలు మరియు శంఖపు గుండ్లు కనుగొనబడ్డాయి.
+दूसरे कंकालों के पास सिर्फ़ कुछ मिट्टी के बर्तन ही पाए गए।,ఇతర అస్థిపంజరాల దగ్గర కొన్ని మట్టి కుండలు మాత్రమే కనుగొనబడ్డాయి.
+यह दफ़नाए गए लोगों की सामाजिक स्थिति में भिन्‍नता को दर्शाता है।,ఇది ఖననం చేయబడిన ప్రజల సామాజిక స్థితిలో తేడాలను సూచిస్తుంది.
+"कुछ लोग अमीर थे तो कुछ लोग गरीब, कुछ लोग सरदार थे तो दूसरे अनुयायी।","కొంతమంది ధనవంతులు, కొంతమంది పేదలు, కొంతమంది సర్దార్లు, మరికొందరు అనుచరులు."
+क्या कुछ कब्रगाहें खास परिवारों के लिए थीं? कभी-कभी महापाषाणों में एक से अधिक कंकाल मिले हैं।,ప్రత్యేక కుటుంబాల కోసం కొన్ని ఖననాలు జరిగాయి? కొన్నిసార్లు ఒకటి కంటే ఎక్కువ అస్థిపంజరం మెగాలిత్లలో కనుగొనబడింది.
+वे यह दर्शाते हैं कि शायद एक ही परिवार के लोगों को एक ही स्थान पर अलग-अलग समय पर दफ़नाया गया था।,ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వ్యక్తులను ఒకే సమయంలో వేర్వేరు సమయాల్లో ఖననం చేసినట్లు వారు సూచిస్తున్నారు.
+बाद में मरने वाले लोगों को पोर्ट-होल के रास्ते कब्रों में लाकर दफ़नाया जाता था।,తరువాత మరణించిన వారిని పోర్ట్ హోల్‌కు వెళ్లే దారిలో ఉన్న సమాధులకు తీసుకువచ్చి ఖననం చేశారు.
+"ऐसे स्थान पर गोलाकार लगाए गए पत्थर या चूटान चिहों का काम करते थे, जहाँ लोग आवश्यकतानुसार शवों को दफ़नाने दुबारा आ सकते थे।",గోళాకార రాళ్ళు లేదా చుటాన్లు మృతదేహాలను అవసరమైనంతవరకు పూడ్చిపెట్టడానికి ప్రజలు తిరిగి రాగల ప్రదేశంలో సంకేతాలుగా పనిచేశారు.
+इनामगाँव के एक विशिष्ट व्यक्ति की कब्र मानचित्र 2 में (पृष्ठ 14) इनामगाँव को खोजो।,ఇనామ్‌గావ్ యొక్క ఒక సాధారణ వ్యక్తి యొక్క సమాధి పటం 2 (పుట 14) లో ఇనామ్‌గావ్‌ను కనుగొనండి.
+यह भीमा की सहायक नदी के किनारे एक जगह है।,ఇది భీముడి ఉపనది ఒడ్డున ఉన్న ప్రదేశం.
+इस जगह पर 3600 से 2700 साल पहले लोग रहते थे।,3600 నుండి 2700 సంవత్సరాల క్రితం ప్రజలు ఈ ప్రదేశంలో నివసించారు.
+यहाँ वयस्क लोगों को प्राय: गड्ढे में सीधा लिटा कर दफ़नाया जाता था।,ఇక్కడ వయోజన ప్రజలను తరచుగా గొయ్యిలో నేరుగా ఖననం చేసి ఖననం చేశారు.
+उनका सिर उत्तर कौ और होता था।,"వారి తల ఉత్తరం, ఉత్తరం."
+कई बार उन्हें घर के अंदर ही दफ़नाया जाता था।,కొన్నిసార్లు అతన్ని ఇంటి లోపల ఖననం చేశారు.
+"ऐसे बर्तन जिनमें शायद खाना और पानी हों, दफ़नाए गए शव के पास रख दिए जाते थे।",ఆహారం మరియు నీరు కలిగి ఉన్న ఇటువంటి పాత్రలను ఖననం చేసిన శవం దగ్గర ఉంచారు.
+"एक आदमी को पाँच कमरों वाले मकान के आँगन में, चार पैरों वाले मिट्टी के एक बडे से संदूक में दफ़नाया गया था।",ఐదు గదుల ఇంటి ప్రాంగణంలో ఒక వ్యక్తిని నాలుగు అడుగుల మట్టి దిబ్బతో కాఫర్‌లో ఖననం చేశారు.
+बस्ती के बीच में बसा यह घर गाँव के सबसे बडे घरों में एक था।,టౌన్‌షిప్ మధ్యలో ఉన్న ఈ ఇల్లు గ్రామంలోని అతిపెద్ద ఇళ్లలో ఒకటి.
+इस घर में एक अनाज का गोदाम भी था।,ఈ ఇంట్లో ధాన్యం గిడ్డంగి కూడా ఉంది.
+शव के पेर मुंडे हुए थे।,మృతదేహాలు  గుండు చేయించుకున్నారు
+क्या तुम्हें लगता है कि यह किसी सरदार का शव था? अपने जवाब का कारण बताओ।,ఇది ఒక అధిపతి శరీరం అని మీరు అనుకుంటున్నారా? మీ సమాధానానికి కారణాలు చెప్పండి.
+क्या बताते हैं हमें कंकालों के अध्ययन छोटे आकार के आधार पर एक बच्चे के कंकाल को आसानी से पहचाना जा सकता है।,"మనకు చెప్పబడినది ఏమిటంటే, అస్థిపంజర అధ్యయనాల యొక్క చిన్న పరిమాణం ఆధారంగా పిల్లల అస్థిపంజరాలను సులభంగా గుర్తించవచ్చు."
+लेकिन एक बच्चे और बच्ची के कंकाल के बीच कोई बडा फ़र्क नहीं होता।,కానీ పిల్లలకి మరియు పిల్లల అస్థిపంజరం మధ్య పెద్ద తేడా లేదు.
+क्या हम यह पता लगा सकते हैं कि कंकाल किसी पुरुष का था या स्त्री का? कभी-कभी लोग कंकाल के साथ मिले सामानों के आधार पर इसका अंदाजा लगाते हैं।,అస్థిపంజరం మగ లేదా ఆడది కాదా అని మనం కనుగొనగలమా? కొన్నిసార్లు ప్రజలు అస్థిపంజరంతో దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా దీనిని ess హిస్తారు.
+उदाहरण के लिए यदि कंकाल के साथ गहने मिलते हैं तो कई बार उसे महिला का कंकाल मान लिया जाता है।,"ఉదాహరణకు, అస్థిపంజరంతో ఒక ఆభరణం దొరికితే, అది కొన్నిసార్లు స్త్రీ అస్థిపంజరంగా పరిగణించబడుతుంది."
+लेकिन ऐसी समझ के साथ समस्याएँ हैं।,కానీ అలాంటి అవగాహనతో సమస్యలు ఉన్నాయి.
+अक्सर पुरुष भी आभूषण पहनते थे।,తరచుగా పురుషులు కూడా ఆభరణాలు ధరించేవారు.
+कंकाल का लिंग पहचानने का बेहतर तरीका उसकी हाँ की जाँच है।,అస్థిపంజరం యొక్క లింగాన్ని గుర్తించడానికి మంచి మార్గం దాని అవును అని తనిఖీ చేయడం.
+चूँकि महिलाएँ बच्चों को जन्म देती हैं इसलिए उनका कटि-प्रदेश या कूल्हा पुरुषों से ज़्यादा बड़ा होता है।,"మహిళలు పిల్లలకు జన్మనిచ్చినందున, వారి పండ్లు లేదా తుంటి పురుషుల కంటే పెద్దవి."
+ये समझ कंकालों के आधुनिक अध्ययन पर आधारित है।,ఈ అవగాహన అస్థిపంజరాల ఆధునిక అధ్యయనాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
+आज से लगभग 2000 साल पहले चरक नाम के प्रसिद्ध वेद्य हुए थे।,"సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం, చారక్ అనే ప్రసిద్ధ బలిపీఠాలు ఉన్నాయి."
+उन्होंनें चिकित्सा शास्त्र पर चरक संहिता नाम की किताब लिखी।,వైద్య శాస్త్రంపై చారక సంహిత అనే పుస్తకం రాశారు.
+वे कहते हैं कि मनुष्य के शरीर में 360 हाँ 6याँ होती हैं।,మానవ శరీరంలో 360 అవును 6 యాన్స్ ఉన్నాయని వారు చెప్పారు.
+यह आधुनिक शरीर रचना विज्ञान की 206 हाँ से काफी ज़्यादा हैं।,ఇవి ఆధునిక శరీర నిర్మాణ శాస్త్రం యొక్క 206 అవును కంటే చాలా ఎక్కువ.
+"सम्भवतः चरक ने अपनी गिनती में दाँत, ही यों के जोड़ और कार्टिलेज को जोड़कर यह संख्या बताई थी।","బహుశా, చారక ఈ సంఖ్యను పళ్ళను జోడించడం ద్వారా సూచించాడు, అలాగే అతని గణనలో చేర్పులు మరియు మృదులాస్థి."
+"तुम्हारे अनुसार शरीर के बारे में उन्होंने इतनी विस्तृत जानकारी कैसे इकट्ठा की होगी? इनामगाँव के लोगों के काम-धंधे इनामगाँव में पुरातत्त्वविदों को गेहूँ, जो, चावल, दाल, बाजरा, मटर और तिल के बीज मिले हैं।","మీ ప్రకారం, వారు శరీరం గురించి ఇంత వివరమైన సమాచారాన్ని ఎలా సేకరిస్తారు? ఇనామ్‌గావ్‌లో, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు గోధుమ, గోధుమ, బియ్యం, కాయధాన్యాలు, మిల్లెట్, బఠానీలు మరియు నువ్వులు కనుగొన్నారు."
+कई जानवरों की हड्डियाँ भी मिली हैं।,అనేక జంతువుల ఎముకలు కూడా కనుగొనబడ్డాయి.
+कई हड्डियों पर काटने के निशान से यह अंदाजा होता है कि लोग इन्हें खाते होंगे।,అనేక ఎముకలపై కాటు గుర్తులు ప్రజలు వాటిని తింటారని సూచిస్తున్నాయి.
+"गाय, बैल, भेंस, बकरी, भेड, कुत्ता, घोड़ा, गधा, सूअर, साँभर, चितकबरा हिरण, कृष्ण-मृग, खरहा, नेवला, चिडियाँ, घड़ियाल, कछुआ, केकडा और मछली की हड़ियाँ भी पाई गई हैं।","ఆవులు, ఎద్దులు, గేదెలు, మేకలు, గొర్రెలు, కుక్కలు, గుర్రాలు, గాడిదలు, పందులు, ఎద్దులు, పైడ్ జింక, బ్లాక్ బక్, పస్, ముంగూస్, పక్షులు, గాంగ్స్, తాబేలు, పీత మరియు చేపల దాడులు కూడా కనుగొనబడ్డాయి."
+"ऐसे साक्ष्य मिले हैं कि बेर, आँवला, जामुन, खजूर और कई तरह की रसभरियाँ एकत्र की जाती थीं।","బెర్, ఆమ్లా, బెర్రీలు, తేదీలు మరియు అనేక ఇతర రసాలను సేకరించినట్లు ఇటువంటి ఆధారాలు కనుగొనబడ్డాయి."
+इस प्रमाण के आधार पर इनामगाँव में लोगों के काम-धंधों की एक सूची बनाओ।,"ఈ సాక్ష్యం ఆధారంగా, ఇనామ్‌గావ్‌లోని ప్రజల వృత్తుల జాబితాను రూపొందించండి."
+एटलस में चीन को देखो।,భౌగోళిక పటం‌లో చైనా వైపు చూడండి.
+लगभग 3500 साल पहले हम यहाँ की लेखन कला के सबसे पुराने उदाहरण पाते हैं।,సుమారు 3500 సంవత్సరాల క్రితం ఇక్కడ రచనా కళ యొక్క పురాతన ఉదాహరణలు మనకు కనిపిస్తాయి.
+यह जानवरों की हड्डियों पर लिखा गया था।,ఇది జంతువుల ఎముకలపై వ్రాయబడింది.
+"इन्हें भविष्यवाणी करने वाली हड्डियाँ कहा जाता है, क्योंकि यह मान्यता थी कि ये भविष्य बताती हैं।","వీటిని ప్రవచనాత్మక ఎముకలు అంటారు, ఎందుకంటే అవి భవిష్యత్తును చెబుతాయని నమ్ముతారు."
+राजा लोग लिपिकारों से इन हड्डियों पर सवाल लिखवाते थे - क्‍या वे युद्द जीतेंगे? क्या फ़सलें अच्छी होंगी? क्या उन्हें पुत्र होंगे? फिर इन हड्डियों को आग में डाल दिया जाता था जहाँ इनमें गर्मी से चटक कर दरारें पड़ जाती थीं।,"రాజు ఈ ఎముకలపై ప్రశ్నలు రాయడానికి మతాధికారులను పొందేవాడు - వారు యుద్ధంలో విజయం సాధిస్తారా? పంటలు బాగుంటాయా? వారికి కుమారులు ఉంటారా? అప్పుడు ఈ ఎముకలను అగ్నిలో ఉంచారు, అక్కడ అవి వేడితో పగులగొట్టాయి."
+भविष्यवक्ता इन दरारों को बडे ध्यान से देखकर भविष्यवाणी करने की कोशिश करते थे।,ప్రవక్తలు ఈ పగుళ్లను చాలా జాగ్రత్తగా అంచనా వేయడానికి ప్రయత్నించారు.
+जैसा शायद तुम भी सोच रही होगी ये भविष्यवक्ता कभी-कभी गलती भी करते थे।,"మీరు ఆలోచిస్తూనే, ఈ ప్రవక్తలు కొన్నిసార్లు తప్పులు చేశారు."
+ये राजा शहरों में महल बनाकर रहते थे।,ఈ రాజులు రాజభవనాలు నిర్మించి నగరాల్లో నివసించారు.
+उन्होंने बेशुमार दौलत कर ली थी जिनमें बड़े-बड़े नक्काशी किए हुए काँसे के बर्तन शामिल थे।,వారు పెద్ద చెక్కిన కాంస్య పాత్రలతో సహా అపారమైన ధనవంతులు చేశారు.
+लेकिन वे लोहे का इस्तेमाल करना नहीं जानते थे।,కానీ వారికి ఇనుము ను ఎలా ఉపయోగించాలో తెలియలేదు.
+ऋग्वेद के राजा और इन राजाओं के बीच कोई एक फ़र्क बताओ।,రుగ్వేద రాజు మరియు ఈ రాజుల మధ్య ఏదైనా వ్యత్యాసాన్ని వివరించండి.
+कल्पना करो तुम 3000 वर्ष पहले के इनामगाँव में रहती हो।,మీరు 3000 సంవత్సరాల క్రితం ఇనామ్‌గావ్‌లో నివసించారని g హించండి.
+पिछली रात सरदार की मृत्यु हो गई।,సర్దార్ నిన్న రాత్రి మరణించారు.
+"आज, तुम्हारे माता-पिता दुफ़न की तैयारी कर रहे हैं।","ఈ రోజు, మీ తల్లిదండ్రులు తుఫానుకు సిద్ధమవుతున్నారు."
+यह बताते हुए सारे दृश्य का वर्णन करो कि अंतिम संस्कार के लिए केसे भोजन तैयार किया जा रहा है।,అంత్యక్రియలకు ఆహారం ఎలా తయారవుతుందో తెలుపుతున్న మొత్తం దృశ్యాన్ని వివరించండి.
+"तुम्हें क्या लगता है, खाने में क्या दिया जाएगा? जब शंकरन उठा तो उसने देखा कि उसके नाना-नानी वोट डालने जा रहे थे।","ఆహారంలో ఏమి ఇవ్వబడుతుందని మీరు అనుకుంటున్నారు? శంకరన్ మేల్కొన్నప్పుడు, తన తల్లితండ్రులు ఓటు వేయబోతున్నారని చూశాడు."
+दरअसल वे चुनाव केंद्र पर सबसे पहले पहुँचना चाहते थे।,"వాస్తవానికి, వారు మొదట ఎన్నికల కేంద్రానికి చేరుకోవాలనుకున్నారు."
+शंकरन जानना चाहता था कि आखिर वे इतने उत्साहित क्‍यों थे।,అతను ఎందుకు అంత ఉత్సాహంగా ఉన్నాడో తెలుసుకోవాలని శంకరన్ కోరుకున్నాడు.
+"उसके नानाजी ने उसे जल्दी में समझाने की कोशिश की और कहा, “आज हम अपने शासकों का चुनाव करने जा रहे हैं।","అతని తాత ఆతురుతలో అతనిని ఒప్పించటానికి ప్రయత్నించాడు మరియు ""ఈ రోజు మనం మా పాలకులను ఎన్నుకోబోతున్నాం."
+” कुछ लोग शासक कैसे बने? लगभग पचास वर्षो से हम अपने शासकों का चुनाव मतदान के जरिए करते आ रहे हैं।,"""కొంతమంది పాలకులు ఎలా అయ్యారు? దాదాపు యాభై సంవత్సరాలుగా ఓటింగ్ ద్వారా మన పాలకులను ఎన్నుకుంటున్నాం."
+लेकिन बहुत पहले लोग शासक केसे बनते थे? हमने अध्याय 5 में यह पढ़ा है कि कुछ राजा संभवत: जन यानी लोगों द्वारा चुने जाते थे।,అయితే ప్రజలు ఎంతకాలం పాలకులు అయ్యారు? కొంతమంది రాజులు బహుశా ప్రజలచే ఎన్నుకోబడ్డారని మేము 5 వ అధ్యాయంలో చదివాము.
+परन्तु करीब 3000 साल पहले राजा बनने की इस प्रक्रिया में कुछ परिवर्तन दिखाई दिए।,కానీ 3000 సంవత్సరాల క్రితం రాజు అయ్యే ఈ ప్రక్రియలో కొన్ని మార్పులు కనిపించాయి.
+कुछ लोग बडे-बडे यज्ञों को आयोजित कर राजा के रूप में प्रतिष्ठित हो गए।,కొంతమంది భారీ యజ్ఞాలను నిర్వహించడం ద్వారా రాజులుగా ప్రసిద్ది చెందారు.
+अश्वगंध यज्ञ एक ऐसा ही आयोजन था।,అశ్వగంధ యజ్ఞ అటువంటి సంఘటన.
+इसमें एक घोडे को राजा के लोगों की देखरेख में स्वतंत्र विचरण के लिए छोड दिया जाता था।,"ఇందులో, రాజు ప్రజల పర్యవేక్షణలో స్వతంత్ర వ్యత్యాసం కోసం ఒక గుర్రాన్ని ఉంచారు."
+इस घोडे को किसी दूसरे राजा ने रोका तो उसे वहाँ अश्वमेध यज्ञ करने वाले राजा से लड़ाई करनी पड़ती थी।,"గుర్రాన్ని మరొక రాజు ఆపివేస్తే, అక్కడ అశ్వమేధ యాజ్ఞ చేసిన రాజుతో పోరాడవలసి వచ్చింది."
+अगर उन्होंने घोड़े को जाने दिया तो इसका मतलब यह होता था कि अश्वमेध यज्ञ करने वाला राजा उनसे ज़्यादा शक्तिशाली था।,"వారు గుర్రాన్ని వెళ్లనిస్తే, అశ్వమేధ యజ్ఞం చేసిన రాజు వారికంటే శక్తివంతుడని అర్థం."
+इसके बाद उन राजाओं को यज्ञ में आमंत्रित किया जाता था।,ఆ తర్వాత ఆ రాజులను యజ్ఞానికి ఆహ్వానించారు.
+यह यज्ञ विशिष्ट पुरोहितों द्वारा सम्पन्न किया जाता था।,ఈ యాజ్ఞను నిర్దిష్ట పూజారులు చేశారు.
+इसके लिए उन्हें उपहारों से सम्मानित किया जाता था।,ఇందుకోసం వారికి బహుమతులు అందజేశారు.
+अश्वमेध यज्ञ करने वाला राजा बहुत शक्तिशाली माना जाता था।,అశ్వమేధ బలి చేసిన రాజును చాలా శక్తివంతుడిగా భావించారు.
+यज्ञ में आमंत्रित सभी राजा उसके लिए उपहार लाते थे।,యజ్ఞానికి ఆహ్వానించబడిన రాజులందరూ ఆయనకు బహుమతులు తెచ్చేవారు.
+इन सभी आयोजनों में राजा का मुख्य स्थान होता था।,ఈ సంఘటనలన్నింటిలోనూ రాజుకు  అగ్ర స్థానం ఉంది.
+उसे राजसिंहासन या बाघ की खाल के एक विशेष आसन पर बिठाया जाता था।,ఇది రాజ సింహాసనం లేదా పులి చర్మం యొక్క ప్రత్యేక ఆసనంపై ఉంచేవారు .
+युद्ध क्षेत्र में राजा का सारथी ही उसका सहचर होता था।,రాజు రథసారధి యుద్ధ ప్రాంతంలో అతని సహచరుడు.
+यज्ञ के अवसर पर वह राजा की विजयों तथा अन्य गुणों का गान करता था।,"యజ్ఞ సందర్భంగా, అతను రాజు యొక్క విజయాలు మరియు ఇతర లక్షణాలను పాడేవాడు."
+राजा के सगे-संबंधी खासकर उसकी रानियों तथा पुत्रों को भी कई छोटे-छोटे अनुष्ठान करने होते थे।,"రాజు బంధువులు, ముఖ్యంగా అతని రాణులు మరియు కుమారులు కూడా చాలా చిన్న ఆచారాలు చేయవలసి వచ్చింది."
+अन्य सारे आमंत्रित राजाओं का काम सिर्फ़ बैठकर यज्ञ की पूरी प्रक्रिया को देखना कर ऊपर पुरोहित पवित्र जल के छिड़काव के साथ-साथ अन्य कई अनुष्ठान करता था।,"పూజారులు పవిత్ర జలం మరియు అనేక ఇతర ఆచారాలను చల్లుకోవడంతో పాటు, ఇతర ఆహ్వానించబడిన రాజులందరికీ పైన కూర్చుని, యజ్ఞం యొక్క మొత్తం ప్రక్రియను చూస్తున్నారు."
+विशू्‌ अथवा वेश्य जैसे सामान्य लोग उपहार लाते थे।,విజు లేదా వశ్య వంటి సాధారణ ప్రజలు బహుమతులు తెచ్చేవారు.
+जिन्हें पुरोहित शूद्र मानते थे उन्हें कई अनुष्ठानों में शामिल नहीं किया जाता था।,శూద్రులుగా భావించే పూజారులు చాలా ఆచారాలలో చేర్చబడలేదు.
+इस यज्ञ में उपस्थित होने वालों की एक सूची बनाओ।,ఈ యజ్ఞంలో ఉన్నవారి జాబితాను తయారు చేయండి.
+"पेशे के आधार पर वहाँ कौन-कौन से वर्ग शामिल थे? वर्ण इस समय उत्तर भारत में, खासकर गंगा-यमुना क्षेत्र में, कई ग्रंथ रचे गए।","వృత్తి ఆధారంగా ఏ తరగతులు ఉన్నాయి? వర్ణ ఈ సమయంలో అనేక గ్రంథాలు ఉత్తర భారతదేశంలో, ముఖ్యంగా గంగా-యమునా ప్రాంతంలో కూర్చబడ్డాయి."
+ऋग्वेद के बाद रचे होने के कारण ये उत्तर-वैदिक ग्रंथ कहे जाते हैं।,రుగ్వేదం తరువాత కంపోజ్ చేసినందున వీటిని పోస్ట్-వేద గ్రంధాలు అంటారు.
+"इनके अंतर्गत सामवेद, यजुर्वेद, अथर्ववेद तथा अन्य ग्रंथ शामिल हैं।","వీటిలో సామవేదం, యజుర్వేదం, అధర్వవేదం మరియు ఇతర గ్రంథాలు ఉన్నాయి."
+पुरोहितों द्वारा रचित इन ग्रंथों में विभिन्‍न प्रकार के अनुष्ठान और उनके संपादन की विधियाँ बताई गई हैं।,పూజారులు స్వరపరిచిన ఈ గ్రంథాలు వివిధ రకాల ఆచారాలను మరియు వాటిని సవరించే పద్ధతులను వివరిస్తాయి.
+इनमें सामाजिक नियमों के बारे में भी बताया गया हैै।,వీటిలో సామాజిక నియమాలు కూడా ప్రస్తావించబడ్డాయి.
+"उस समय समाज में कई समूह थे जिनमें पुरोहित, योद्धा, कृषक , पशुपालक, व्यापारी , शिल्पकार, श्रमिक, मछली पकड़ने वाले तथा जंगल में रहने वाले लोग शामिल थे।","ఆ సమయంలో, సమాజంలో పూజారులు, యోధులు, రైతులు, పశువుల పెంపకందారులు, వ్యాపారులు, హస్తకళాకారులు, కార్మికులు, చేపలు పట్టడం మరియు అటవీ నివాసులు ఉన్నారు."
+"जहाँ कुछ पुरोहित तथा योद्धा वेभवशाली थे, वहीं कुछ कृषक और व्यापारी भी धनवान थे।","కొంతమంది పూజారులు మరియు యోధులు తెలివైనవారు కాగా, కొంతమంది రైతులు, వ్యాపారులు కూడా ధనవంతులు."
+"दूसरी और पशुपालक, शिल्पकार, श्रमिक, मछली पकडने वाले, शिकारी तथा भोजन-संग्राहक निर्धन थे।","మరోవైపు, పశువుల పెంపకందారులు, హస్తకళాకారులు, కూలీలు, మత్స్యకారులు, వేటగాళ్ళు, ఆహార సేకరణదారులు పేదవారు."
+"पुरोहितों ने लोगों को चार वर्गों में विभाजित किया, जिन्हें वर्ण कहते हैं।","పూజారులు ప్రజలను నాలుగు తరగతులుగా విభజించారు, దీనిని వర్ణాలు అని పిలుస్తారు."
+उनके अनुसार प्रत्येक वर्ण के अलग-अलग कार्य निर्धारित थे।,"అతని ప్రకారం, ప్రతి వర్ణానికి వేర్వేరు విధులు ఉన్నాయి."
+पहला वर्ण ब्राह्मणों का था।,మొదటి వర్ణ బ్రాహ్మణులది.
+उनका काम वेदों का अध्ययन-अध्यापन और यज्ञ करना था जिनके लिए उन्हें उपहार मिलता था।,"అతని పని ఏమిటంటే, అతను బహుమతి పొందిన వేదాలను అధ్యయనం చేయడం మరియు బోధించడం."
+"दूसरा स्थान शासकों का था, जिल्हें क्षत्रिय कहा जाता था।",రెండవ స్థానం క్షత్రియులు అని పిలువబడే పాలకుల స్థానం.
+उनका काम युद्ध करना और लोगों की रक्षा करना था।,వారి పని యుద్ధం చేసి ప్రజలను రక్షించడం.
+तीसरे स्थान पर विश या वेश्य थे।,మూడవ స్థానంలో విశ్వ లేదా వైశ్య ఉన్నారు.
+"इनमें कृषक, पशुपालक और व्यापारी आते थे।","రైతులు, పశువుల రైతులు, వ్యాపారస్తులు కూడా ఉన్నారు."
+क्षत्रिय और वैश्य दोनों को ही यज्ञ करने का अधिकार प्राप्त था।,క్షత్రియులు మరియు వైశ్యులు ఇద్దరికీ యజ్ఞం చేసే హక్కు ఉంది.
+वर्णों में अंतिम स्थान शूद्रों का था।,వర్ణాలలో చివరి స్థానం శూద్రులు.
+इनका काम अन्य तीनों वर्णों की सेवा करना था।,అతని పని మిగతా మూడు వర్ణాలకు సేవ చేయడమే.
+इन्हें कोई अनुष्ठान करने का अधिकार नहीं था।,వారికి ఎటువంటి ఆచారాలు చేసే హక్కు లేదు.
+प्राय: औरतों को भी शूद्रों के समान माना गया।,"తరచుగా, స్త్రీలను కూడా శూద్రులలా చూసేవారు."
+महिलाओं तथा शूद्रों को वेदों के अध्ययन का अधिकार नहीं था।,"స్త్రీలకు, శూద్రులకు వేదాలను అభ్యసించే హక్కు లేదు."
+पुरोहितों के अनुसार सभी वर्णों का निर्धारण जन्म के आधार पर होता था।,"అర్చకుల ప్రకారం, అన్ని వర్ణాలను పుట్టుక ఆధారంగా నిర్ణయించారు."
+"उदाहरण के तोर पर, ब्राह्मण माता-पिता की संतान ब्राह्मण ही होती थी।","ఉదాహరణకు, బ్రాహ్మణ తల్లిదండ్రుల పిల్లలు బ్రాహ్మణులు."
+बाद में कुछ लोगों को अछूत माना गया।,కొందరు తరువాత అంటరానివారుగా భావించారు.
+"अछूत वर्गों में कुछ शिल्पकार, शिकारी तथा भोजन-संग्राहक शामिल थे।","అంటరాని తరగతుల్లో కొంతమంది హస్తకళాకారులు, వేటగాళ్ళు మరియు ఆహార సేకరించేవారు ఉన్నారు."
+"साथ ही इनमें वे लोग भी आते थे, जो शवों को दफ़नाने या जलाने का काम करते थे।","అలాగే, మృతదేహాలను పాతిపెట్టడానికి లేదా కాల్చడానికి ఉపయోగించేవారు ఉన్నారు."
+इन लोगों से संपर्क अपवित्र माना जाता था।,ఈ వ్యక్తులతో పరిచయం అపవిత్రంగా పరిగణించబడింది.
+कई लोगों ने ब्राह्मणों द्वारा बनायी हुई इस वर्ण-व्यवस्था को स्वीकार नहीं किया।,బ్రాహ్మణులు సృష్టించిన ఈ వర్ణ వ్యవస్థను చాలా మంది అంగీకరించలేదు.
+कुछ राजा स्वयं को पुरोहितों से श्रेष्ठ मानते थे।,కొందరు రాజులు తమను యాజకుల కంటే ఉన్నతంగా భావించారు.
+कुछ लोग जन्म के आधार पर वर्ण-निर्धारण सही नहीं मानते थे।,కొంతమంది పుట్టుక ఆధారంగా క్యారెక్టరైజేషన్ సరైనదని భావించలేదు.
+इसके अतिरिक्त कुछ लोग व्यवसाय के आधार पर लोगों के बीच भेदभाव उचित नहीं समझते थे।,"అదనంగా, కొంతమంది వ్యక్తులు వృత్తి ప్రాతిపదికన వివక్ష చూపడం సముచితమని భావించలేదు."
+जबकि कुछ लोग चाहते थे कि अनुष्ठान सम्पन्न करने का अधिकार सबका हो।,కొంతమంది ఆచారం చేసే హక్కు ప్రతి ఒక్కరికీ ఉండాలని కోరుకున్నారు.
+कई लोगों ने छुआछत की आलोचना की।,అంటరానితనం చాలా మంది విమర్శించారు.
+इस उपमहाद्वीप के पूर्वोत्तर क्षेत्र जैसे कई इलाकों में सामाजिक-आर्थिक असमानता बहुत कम थी।,ఈ ఉపఖండంలోని ఈశాన్య ప్రాంతం వంటి అనేక ప్రాంతాల్లో సామాజిక-ఆర్థిక అసమానత చాలా తక్కువగా ఉంది.
+यहाँ पुरोहितों का प्रभाव भी बहुत सीमित था।,ఇక్కడ పూజారుల ప్రభావం కూడా చాలా పరిమితం.
+लोगों ने वर्ण-व्यवस्था का विरोध क्‍यों किया? जनपद चित्रित धूसर पात्र।,ప్రజలు వర్ణ వ్యవస్థను ఎందుకు వ్యతిరేకించారు? జిల్లా పెయింట్ బూడిద సామాను.
+महायज्ञों को करने वाले राजा अब जन के राजा न होकर जनपदों के राजा इस तरह के पात्रों में ज़्यादातर थालियाँ और माने जाने लगे।,"మహాయజ్ఞాన్ని ప్రదర్శించిన రాజులు ఇకపై ప్రజల రాజులు కాదు, కానీ జిల్లాల రాజులు ఇలాంటి పాత్రలలో మరింత ప్రాచుర్యం పొందారు."
+जनपद का शाब्दिक अर्थ जन के बसने की जगह होता है।,జనపద అంటే ప్రజల స్థిరనివాసం.
+कटोरियाँ ही मिली हैं।,గిన్నెలు మాత్రమే కనుగొనబడ్డాయి.
+ये कुछ महत्वपूर्ण जनपद मानचित्र 4 (पृष्ठ 57) में दिखाए गए हैं।,ఇవి కొన్ని ముఖ్యమైన జిల్లా పటం 4 (పేజీ 57) లో చూపబడ్డాయి.
+सदर और चिकने है | a पुरातत्त्वविदों ने इन जनपदों की कई बस्तियों की खुदाई की है।,సదర్ మరియు మృదువైన. పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ జిల్లాల అనేక స్థావరాలను తవ్వారు.
+"दिल्‍ली इसका प्रयोग खास मौकों पर, में पुराना किला, उत्तर प्रदेश में मेरठ के पास हस्तिनापुर और एटा के पास परोसन के लिए जिन अतरंजीखेडा इनमें प्रमुख हैं।","ఢిల్లీని ప్రత్యేక సందర్భాలలో, పురాణ కిలా, ఉత్తరప్రదేశ్‌లోని మీరట్ సమీపంలో హస్తినాపూర్ మరియు ఎటా సమీపంలో సేవ చేయడానికి అట్రాంజిఖేడాలో ఉపయోగిస్తారు."
+खुदाई से पता चला है कि लोग झोषडियों में था।,ప్రజలు గుడిసెలో ఉన్నట్లు తవ్వకాలలో తేలింది.
+रहते थे और मवेशियों तथा अन्य जानवरों को पालते थे।,పశువులు మరియు ఇతర జంతువులను నివసించారు మరియు పెంచారు.
+"वे चावल, गेहूँ, धान, जो, दालें, गन्ना, तिल तथा सरसों जेसी फ़सलें उगाते थे।","వారు వరి, గోధుమ, వరి, జో, పప్పుధాన్యాలు, చెరకు, నువ్వులు, ఆవాలు వంటి పంటలను పండించేవారు."
+क्या इस सूची में तुम्हें किसी ऐसी फ़सल का नाम मिला जिसका उल्लेख अध्याय 4 में नहीं है? लोग मिट्टी के बर्तन भी बनाते थे।,ఈ జాబితాలో 4 వ అధ్యాయంలో పేర్కొనబడని ఏదైనా పంట పేరు మీకు దొరికిందా? ప్రజలు కుండలను కూడా తయారు చేశారు.
+इनमें कुछ धूसर और कुछ लाल रंग के होते थे।,వాటిలో కొన్ని బూడిదరంగు మరియు కొన్ని ఎరుపు రంగులో ఉన్నాయి.
+"इन पुरास्थलों में कुछ विशेष प्रकार के बर्तन मिले हैं, जिन्हें 'चित्रित-धूसर पात्र' के रूप में जाना जाता है।","ఈ ప్రదేశాలలో కొన్ని ప్రత్యేక రకాల పాత్రలు కనుగొనబడ్డాయి, వీటిని 'పెయింట్-గ్రే అక్షరాలు' అని పిలుస్తారు."
+"जैसा कि इनके नाम से ही स्पष्ट है, इन बर्तनों पर चित्रकारी की गई है।","వారి పేరు నుండి స్పష్టంగా, ఈ కుండలు పెయింట్ చేయబడ్డాయి."
+ये आमतोर पर सरल रेखाओं तथा ज्यामितीय आकृतियों के रूप में हैं।,ఇవి అమోర్‌పై సాధారణ పంక్తులు మరియు రేఖాగణిత బొమ్మల రూపంలో ఉంటాయి.
+"करीब 2500 साल पहले, कुछ जनपद अधिक महत्वपूर्ण हो गए।","కొన్ని 2500 సంవత్సరాల క్రితం, కొన్ని జిల్లాలకు మరింత ప్రాముఖ్యత లభించింది."
+इन्हें महाजनपद कहा जाने लगा।,అతన్ని మహాజనపద అని పిలుస్తారు.
+मानचित्र 4 में कुछ महाजनपदों को दिखाया गया है।,మ్యాప్ 4 కొన్ని మహాజనపదాలను చూపిస్తుంది.
+अधिकतर महाजनपदों की एक राजधानी होती थी।,మహాజనపదాలలో చాలా వరకు రాజధాని ఉండేది.
+"कई राजधानियों में किलेबंदी की गई थी अर्थात्‌ इनके चारों और लकड़ी , ईंट या पत्थर की ऊँची दीवारें बनाई गई थीं।","అనేక రాజధానులలో కోటలు చేయబడ్డాయి, అనగా, చెక్క, ఇటుక లేదా రాతి ఎత్తైన గోడలు వాటి చుట్టూ నిర్మించబడ్డాయి."
+ऐसा लगता है कि लोगों ने अन्य राजाओं के आक्रमण से डरकर अपनी सुरक्षा के लिए इन किलों का निर्माण किया।,ఇతర రాజుల దండయాత్రకు భయపడి ప్రజలు తమ రక్షణ కోసం ఈ కోటలను నిర్మించినట్లు తెలుస్తోంది.
+"कुछ राजा अपनी राजधानी के चारों और विशाल, ऊँची और प्रभावशाली दीवार खड़ी कर अपनी समृद्धि 70 और शक्त का प्रदर्शन भी करते थे।","కొంతమంది రాజులు తమ రాజధాని చుట్టూ భారీ, ఎత్తైన మరియు ఆకట్టుకునే గోడలను నిర్మించి వారి శ్రేయస్సు 70 మరియు శక్తిని ప్రదర్శించారు."
+इस तरह से किले के अंदर रहने वाले लोगों और उस क्षेत्र पर नियत्रंण रखना भी सरल हो जाता होगा।,"ఈ విధంగా, కోట లోపల నివసించే ప్రజలు మరియు ఆ ప్రాంతంపై నియంత్రణ ఉంచడం కూడా సులభం అవుతుంది."
+इस तरह की विशाल दीवार बनाने के लिए व्यापक योजना की आवश्यकता थी और लाखों की संख्या में ईंटों तथा पत्थरों का इंतज़ाम करना पड़ता था।,ఇంత భారీ గోడను నిర్మించడానికి సమగ్ర ప్రణాళిక అవసరం మరియు మిలియన్ల ఇటుకలు మరియు రాళ్లను ఏర్పాటు చేయాల్సి ఉంది.
+हज़ारों स्त्री-पुरुषों तथा बच्चों ने इसके लिए अथक परिश्रम किया होगा।,"దీని కోసం వేలాది మంది పురుషులు, మహిళలు, పిల్లలు అవిరామంగా కృషి చేసి ఉండాలి."
+इनके लिए संसाधनों की आवश्यकता पड़ती होगी।,వీటికి వనరులు అవసరం.
+अब राजा सेना रखने लगे थे।,ఇప్పుడు రాజు సైన్యాన్ని ఉంచడం ప్రారంభించాడు.
+सिपाहियों को नियमित वेतन देकर पूरे साल रखा जाता।,సైనికులకు క్రమం తప్పకుండా జీతాలు ఇచ్చి ఏడాది పొడవునా ఉంచారు.
+कुछ भुगतान संभवत: आहत सिक्‍मकों (पृष्ठ 92 पर चित्र देखो) के रूप में होता था।,కొన్ని చెల్లింపులు బహుశా హర్ట్ నాణేల రూపంలో ఉండవచ్చు (92 వ పేజీలోని చిత్రాన్ని చూడండి).
+महाजनपदों के राजा ऋग्वेद में उललेखित राजाओं से किस प्रकार भिन्‍न थे? दो अंतर बताओ।,మహాజనపద రాజులు ఋగ్వేదంలో పేర్కొన్న వాటికి భిన్నంగా ఎలా ఉన్నారు? తేడా చెప్పు
+यह चित्र आधुनिक उत्तर प्रदेश के इलाहाबाद के पास मिली ईंट की दीवार का अवशेष है।,ఈ పెయింటింగ్ ఆధునిక ఉత్తర ప్రదేశ్‌లోని అలహాబాద్ సమీపంలో దొరికిన ఇటుక గోడ యొక్క అవశేషం.
+इसके एक भाग का निर्माण संभवत: 2500 साल पहले हुआ था।,దానిలో కొంత భాగాన్ని బహుశా 2500 సంవత్సరాల క్రితం నిర్మించారు.
+"महाजनपदों के राजा विशाल किले बनवाते थे और बडी सेना रखते थे, इसलिए उन्हें प्रचुर संसाधनों की आवश्यकता होती थी।","మహాజనపద రాజులు భారీ కోటలను నిర్మించారు మరియు పెద్ద సైన్యాలను కలిగి ఉన్నారు, కాబట్టి వారికి సమృద్ధిగా వనరులు అవసరం."
+इसके लिए उन्हें कर्मचारियों की भी आवश्यकता होती थी।,దీనికి వారు ఉద్యోగులు కూడా అవసరం.
+अत: महाजनपदों के राजा लोगों द्वारा समय-समय पर लाए गए उपहारों पर निर्भर न रहकर अब नियमित रूप से कर वसूलने लगे।,"అందువల్ల, మహాజనపద రాజులు ఎప్పటికప్పుడు ప్రజలు తీసుకువచ్చిన బహుమతులపై ఆధారపడకుండా క్రమం తప్పకుండా పన్నులు వసూలు చేయడం ప్రారంభించారు."
+फ़सलों पर लगाए गए कर सबसे महत्वपूर्ण थे क्योंकि अधिकांश लोग कृषक ही थे।,పంటలపై విధించే పన్నులు చాలా ముఖ్యమైనవి ఎందుకంటే ప్రజలు చాలా మంది రైతులు.
+प्राय: उपज का 1/6वां हिस्सा कर के रूप में निर्धारित किया जाता था जिसे भाग कहा जाता था।,"తరచుగా, దిగుబడిలో 1/6 వ వంతు పన్నుగా నిర్ణయించబడుతుంది, దీనిని భాగం అని పిలుస్తారు."
+कारीगरों के ऊपर भी कर लगाए गए जो प्राय: श्रम के रूप में चुकाए जाते थे।,తరచూ శ్రమగా చెల్లించే చేతివృత్తులవారిపై కూడా పన్నులు విధించారు.
+"जेसे कि एक बुनकर, लोहार या सुनार को राजा के लिए महीने में एक दिन काम करना पड़ता था।","ఒక నేత వలె, కమ్మరి లేదా స్వర్ణకారుడు నెలలో ఒక రోజు రాజు కోసం పని చేయాల్సి వచ్చింది."
+पशुपालकों को जानवरों या उनके उत्पाद के रूप में कर देना पड़ता था।,పశువుల పెంపకందారులు జంతువుల రూపంలో లేదా వాటి ఉత్పత్తుల రూపంలో పన్ను చెల్లించాల్సి వచ్చింది.
+व्यापारियों को सामान खरीदने-बेचने पर भी कर देना पड़ता था।,వ్యాపారులు వస్తువులను కొనడం మరియు అమ్మడంపై కూడా పన్ను చెల్లించాల్సి వచ్చింది.
+आखेटकों तथा संग्राहकों को जंगल से प्राप्त वस्तुएँ देनी होती थीं।,"అడవి నుండి అందుకున్న వస్తువులను వేటగాళ్ళు, కలెక్టర్లు ఇవ్వాల్సి ఉంది."
+आखेटक तथा खाद्य-संग्राहक राजाओं को क्‍या देते होंगे? कृषि में परिवर्तन इस युग में कृषि के क्षेत्र में दो बड़े परिवर्तन आए।,వేటగాడు మరియు ఆహార కలెక్టర్ రాజులకు ఏమి ఇస్తారు? వ్యవసాయంలో మార్పులు ఈ యుగం వ్యవసాయ రంగంలో రెండు ప్రధాన మార్పులను తీసుకువచ్చింది.
+हल के फाल अब लोहे के बनने लगे।,నాగలి ఇప్పుడు ఇనుముతో తయారు చేయబడింది.
+अब कठोर ज़मीन को लकड़ी के फाल की तुलना में लोहे के फाल से आसानी से जोता जा सकता था।,చెక్క పతనం కంటే ఇనుప పతనంతో ఇప్పుడు కఠినమైన భూమిని సులభంగా దున్నుతారు.
+इससे फ़सलों की उपज बढ़ गई।,ఇది పంటల దిగుబడిని పెంచింది.
+"दूसरे, लोगों ने धान के पौधों का रोपण शुरू किया अर्थात्‌ खेतों में बीज छिड़ककर धान उपजाने के बजाए धान की पोध तैयार कर उनका रोपण शुरू किया गया।","రెండవది, ప్రజలు వరి మొక్కలను నాటడం ప్రారంభించారు, అంటే, పొలాలలో విత్తనాలను చల్లుకోవడం ద్వారా, వరిని పెంచడానికి బదులుగా, వాటిని నాటడం ద్వారా వరి మొక్కను తయారు చేశారు."
+"अब पहले की तुलना में बहुत ज़्यादा पोधे जीवित रह जाते थे, इसलिए पेदावार भी ज़्यादा होने लगी।","మునుపటి కంటే ఇప్పుడు చాలా ఎక్కువ మొక్కలు సజీవంగా ఉండేవి, కాబట్టి దిగుబడి కూడా పెరిగింది."
+इसमें कमरतोड़ परिश्रम लगता था।,ఇది చాలా కష్టపడింది.
+"ये काम ज़्यादातर दास, दासी तथा भूमिहीन खेतिहर मज़दूर (कम्मकार) करते थे।","ఈ పనులలో ఎక్కువ భాగం బానిసలు, పనిమనిషి మరియు భూమిలేని వ్యవసాయ కూలీలు (కమ్మకర్లు) చేశారు."
+क्या तुम बता सकते हो कि राजा इन परिवर्तनों को प्रोत्साहन क्‍यों देते होंगे? लगभग दो सो सालों के भीतर मगध सबसे महत्वपूर्ण जनपद बन गया।,"ఈ మార్పులను రాజు ఎందుకు ప్రోత్సహిస్తాడో చెప్పగలరా? సుమారు రెండు సంవత్సరాలలో, మగధ అత్యంత ముఖ్యమైన జిల్లాగా మారింది."
+गंगा और सोन जेसी नदियाँ मगध से होकर बहती थीं।,గంగా మరియు కుమార నదులు మగధ గుండా ప్రవహించాయి.
+"ये - (क) यातायात, (ख) जल-वितरण और (ग) ज़मीन को उपजाऊ बनाने के लिए बहुत महत्वपूर्ण थीं।","(ఎ) ట్రాఫిక్, (బి) నీటి పంపిణీ మరియు (సి) భూమిని సారవంతం చేయడానికి అవి చాలా ముఖ్యమైనవి."
+मगध का एक हिस्सा जंगलों से भरा था।,మగధలో కొంత భాగం అడవులతో నిండి ఉంది.
+इन जंगलों में रहने वाले हाथियों को पकड़ कर और उन्हें प्रशिक्षित कर सेना के काम में लगाया जाता था।,ఈ అడవుల్లో నివసించే ఏనుగులను పట్టుకుని సైనిక పనిలో శిక్షణ ఇచ్చారు.
+"यही नहीं, जंगलों से घर, गाडियाँ, तथा रथ बनाने के लिए लकड़ी मिलती थी।","ఇది మాత్రమే కాదు, ఇళ్ళు, రైళ్లు మరియు రథాల తయారీకి అడవులు చెక్కను పొందేవి."
+इसके अलावा इस क्षेत्र में लोह अयस्क की खदाने हैं।,ఇది కాకుండా ఈ ప్రాంతంలో ఇనుప ఖనిజ గనులు ఉన్నాయి.
+मज़बूत औज्ञार और हथियार बनाने के लिए ये बहुत उपयोगी थे।,బలమైన ఆయుధాలు మరియు ఆయుధాలను తయారు చేయడానికి అవి చాలా ఉపయోగపడ్డాయి.
+मगध में दो बहुत ही शक्तिशाली शासक बिम्बिसार तथा अजातसत्तु (अजातशत्रु) हुए।,మగధకు ఇద్దరు శక్తివంతమైన పాలకులు బింబిసారా మరియు అజతసట్టు (అజాతశత్రువు) ఉన్నారు.
+अन्य जनपदों को जीतने के लिए ये हर संभव साधन अपनाते थे।,వారు ఇతర జిల్లాలను గెలవడానికి అన్ని మార్గాలను ఉపయోగించారు.
+महापद्मनंद एक और महत्वपूर्ण शासक थे।,మహాపద్మానంద మరొక ముఖ్యమైన పాలకుడు.
+उन्होंने अपने नियंत्रण का क्षेत्र इस उपमहाद्वीप के उत्तर-पश्चिमी भाग तक फैला लिया था।,వారు తమ నియంత్రణ ప్రాంతాన్ని ఈ ఉపఖండంలోని వాయువ్య భాగానికి విస్తరించారు.
+बिहार में राजगृह (आधुनिक राजगीर) कई सालों तक मगध की राजधानी बनी रही।,బీహార్ లో రాజగృహ (ఆధునిక రాజగీర్) అనేక సంవత్సరాలు మగధ రాజధానిగా కొనసాగింది.
+बाद में पाटलिपुत्र (आज का पटना) को राजधानी बनाया गया।,తరువాత పటాలిపుత్ర (నేటి పాట్నా) ను రాజధానిగా చేశారు.
+"2300 साल से भी पहले की बात है, मेसिडोनिया का राजा सिकन्दर विश्व-विजय करना चाहता था।","2300 సంవత్సరాల క్రితం, మాసిడోనియా రాజు అలెగ్జాండర్ ప్రపంచాన్ని జయించాలనుకున్నాడు."
+पूरी तरह सफल न होने पर भी वह मिस्र और पश्चिमी एशिया के कुछ राज्यों को जीतता हुआ भारतीय उपमहाद्वीप में व्यास नदी के किनारे तक पहुँच गया।,"పూర్తిగా విజయవంతం కాకపోయినప్పటికీ, అతను భారత ఉపఖండంలోని బియాస్ నది ఒడ్డుకు చేరుకున్నాడు, ఈజిప్టు మరియు పశ్చిమ ఆసియాలోని కొన్ని రాష్ట్రాలను జయించాడు."
+"जब उसने मगध की और कूच करना चाहा, तो उसके सिपाहियों ने इंकार कर दिया।","అతను మగధకు వెళ్లి కవాతు చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పుడు, అతని సైనికులు నిరాకరించారు."
+"वे इस बात से भयभीत थे, कि भारत के शासकों के पास पेदल, रथ और हाथियों की बहुत बड़ी सेना थी।","భారత పాలకులు పెడల్స్, రథాలు మరియు ఏనుగుల పెద్ద సైన్యాన్ని కలిగి ఉన్నారని వారు భయపడ్డారు."
+"इन सेनाओं और ऋग्वेद में उल्लेखित सेनाओं के बीच तुम्हें क्या अंतर दिखता है? जैसा कि तुमने ऊपर पढ़ा, मगध एक शक्तिशाली राज्य बन गया था।","ఈ సైన్యాలు మరియు ఋగ్వేదంలో పేర్కొన్న సైన్యాల మధ్య తేడా ఏమిటి? మీరు పైన చదివినప్పుడు, మగధ ఒక శక్తివంతమైన రాజ్యంగా మారింది."
+"उसके नज़दीक ही वज्जि राज्य था, जिसकी राजधानी वेशाली (बिहार) कई सदस्यों थी।","దాని ప్రక్కనే వాజ్జీ రాష్ట్రం ఉంది, దాని రాజధాని వెషాలి (బీహార్) లో చాలా మంది సభ్యులు ఉన్నారు."
+यहाँ एक अलग किस्म की शासन-व्यवस्था थी जिसे गण या संघ समूह के लिए किया कहते थे।,గణ లేదా సంఘ సమూహానికి కియా అని పిలువబడే వేరే రకమైన పాలన ఉంది.
+गण या संघ में कई शासक होते थे।,గణ లేదా సంఘానికి చాలా మంది పాలకులు ఉన్నారు.
+"कभी-कभी लोग एक साथ शासन संघ करते थे, जिसमें से प्रत्येक व्यक्ति राजा कहलाता था।","కొన్నిసార్లు ప్రజలు కలిసి పాలించారు, వీరిలో ప్రతి ఒక్కరినీ రాజు అని పిలుస్తారు."
+ये सभी राजा विभिन्‍न संघ अर्थात्‌ संगठन या अनुष्ठानों को एक साथ सम्पन्न करते थे।,ఈ రాజులందరూ వివిధ సంఘాలను అనగా సంస్థ లేదా ఆచారాలను కలిసి చేసేవారు.
+बहस और वाद-विवाद के जरिए तय करते थे कि क्‍या करना है और किस तरह करना हैै।,"చర్చ మరియు చర్చల ద్వారా, మేము ఏమి చేయాలో మరియు ఎలా చేయాలో నిర్ణయించుకున్నాము."
+शत्रुओं के आक्रमण से निपटने के लिए वे मिलकर चर्चाएं करते थे।,శత్రువుల దాడిని ఎదుర్కోవటానికి వారు కలిసి చర్చించేవారు.
+"स्त्रियाँ, दास तथा कम्मकार इन सभाओं में हिस्सा नहीं ले सकते थे।","ఈ సమావేశాలలో మహిళలు, బానిసలు, కామకరలు పాల్గొనలేరు."
+बुद्ध तथा महावीर (जिनके बारे में तुम अध्याय 7 में पढोगे) दोनों ही गण या संघ से संबंधित थे।,బుద్ధుడు మరియు మహావీరుడు (వీరి గురించి మీరు 7 వ అధ్యాయంలో చదువుతారు) గణ లేదా సంఘానికి చెందినవారు.
+बोद्ध साहित्य में संघ के जीवन का बहुत ही सजीव वर्णन मिलता है।,సంఘ జీవితం గురించి చాలా ప్రత్యక్ష వివరణ బౌద్ధ సాహిత్యంలో కనిపిస్తుంది.
+वज्जि संघ का यह वर्णन दीघ्र निकाय से लिया गया है।,వాజ్జీ సంఘ్ యొక్క ఈ వివరణ పొడవైన శరీరం నుండి తీసుకోబడింది.
+"दीघर निकाय एक प्रसिद्ध बोद्ध ग्रंथ है, जिसमें बुद्ध के कई व्याख्यान दिए गए हैं।","దిఘర్ బాడీ ఒక ప్రసిద్ధ బౌద్ధ గ్రంథం, దీనిలో బుద్ధుని యొక్క అనేక ఉపన్యాసాలు ఉన్నాయి."
+इन्हें करीब 2300 साल पहले लिखा गया था।,ఇవి సుమారు 2300 సంవత్సరాల క్రితం వ్రాయబడ్డాయి.
+अजासत्तु ( अजातशत्रु ) और वज्जि-संघ अजातसत्तु वज्जि-संघ पर आक्रमण करना चाहते थे।,"అజసట్టు (అజాతశత్రువు), వాజ్జీ-సంఘంఅజతసట్టు వాజ్జీ-సంఘ్‌పై దాడి చేయాలనుకున్నారు."
+उन्होंने अपने मंत्री वस्सकार को बुद्ध के पास सलाह के लिए भेजा।,సలహా కోసం తన మంత్రి వస్కరాను బుద్ధుడి వద్దకు పంపాడు.
+बुद्ध ने उनसे पूछा कि क्‍या वज्जि सभाएँ नियमित रूप से होती हैं तथा उनमें सभी सदस्य उपस्थित होते हैं?,వాజ్జీ సమావేశాలు క్రమం తప్పకుండా జరుగుతాయా మరియు సభ్యులందరూ వారిలో ఉన్నారా అని బుద్ధుడు అడిగాడు.
+"जब उन्हें पता चला कि ऐसा होता है, उन्होंने कहा कि वज्जिवासी तब तक उन्नति करते रहेंगे, जब तक; वे पूर्ण और नियमित सभाएँ करते रहेंगे।","ఇది జరుగుతుందని అతను తెలుసుకున్నప్పుడు, వాజ్జీవీలు ఉన్నంతవరకు పురోగతి సాధిస్తారని చెప్పారు; వారు పూర్తి మరియు క్రమమైన సమావేశాలను కొనసాగిస్తారు."
+आपस में मिलजुल कर काम करते रहेंगे।,కలిసి పనిచేయడం కొనసాగుతుంది.
+पारंपरिक नियमों का पालन करते रहेंगे।,సాంప్రదాయ నియమాలను అనుసరిస్తూనే ఉంటుంది.
+"बडों का सम्मान, समर्थन और उनकी बातों पर ध्यान देते रहेंगे।","పెద్దలను గౌరవిస్తుంది, మద్దతు ఇస్తుంది మరియు శ్రద్ధ చూపుతుంది."
+वज्जि महिलाओं के साथ ज़ोर-ज़बरदस्ती नहीं करेंगे और उन्हें बंधक नहीं बनाएंगे।,వాజ్జీలు మహిళలను బలవంతం చేయరు మరియు వారిని బందీగా తీసుకోరు.
+शहरों तथा गांवों में चेत्यों का रखरखाव करेंगे।,నగరాలు మరియు గ్రామాలలో హెచ్చరికలను నిర్వహిస్తుంది.
+विभिन्‍न मतावलंबी संतों का सम्मान करेंगे और उनके आने या जाने पर कोई रोक नहीं लगाएंगे।,అతను వివిధ సాధువులను గౌరవిస్తాడు మరియు అతను రావడానికి లేదా వెళ్ళడానికి ఎటువంటి పరిమితి విధించడు.
+वज्जि संघ अन्य महाजनपदों से केसे भिन्‍न था? कम से कम तीन अंतर बताओ।,వాజ్జీ సంఘం ఇతర మహాజనపదాలకు భిన్నంగా ఎలా ఉంది? కనీసం మూడు తేడాలు వివరించండి.
+कई शक्तिशाली राजा इन संघों को जीतना चाहते थे।,ఈ సంఘాలను జయించడానికి ఎందరో శక్తివంతమైన రాజులు కోరుకున్నారు.
+इसके बावज उनका राज्य अब से लगभग 1500 साल पहले तक चलता रहा।,ఆయన రాజ్యం 1500 సంవత్సరాల క్రితం కొనసాగింది.
+उसके बा गुप्त शासकों ने गण और संघ पर विजय प्राप्त कर उन्हें अपने राज्य में शामिः कर लिया।,"అతని రహస్య పాలకులు గణాన్ని, సంఘాన్ని జయించి వారి రాజ్యంలో చేరారు."
+इनके बारे में तुम अध्याय 11 में अपने एटलस में यूनान और एथेन्स को ढूँढो।,గ్రీస్ మరియు ఏథెన్స్ గురించి మీ అట్లాస్‌లో 11 వ అధ్యాయంలో వాటిని చూడవచ్చు.
+"लगभग 2500 साल पहले एथेन्स के लोगों ने एक शासन-व्यवस्था की स्थापना की, जिसे प्रजातत्र या गणतंत्र कहते हैं।",సుమారు 2500 సంవత్సరాల క్రితం ఏథెన్స్ ప్రజలు ప్రజాస్వామ్యం లేదా రిపబ్లిక్ అనే ఒక పాలనను స్థాపించారు.
+यह व्यवस्था लगभग 200 सालों तक चली।,ఈ వ్యవస్థ సుమారు 200 సంవత్సరాల పాటు కొనసాగింది.
+"इसमें 30 साल से ऊपर के उन सभी पुरुषों को पूर्ण नागरिकता प्राप्त थी, जो दास नहीं थे।",30 ఏళ్లు దాటిన పురుషులందరికీ కూడా బానిసలు కాని వారికి పూర్తి పౌరసత్వం ఉండేది.
+वहाँ एक सभा थी जो महत्वपूर्ण विषयों पर निर्णय लेने के लिए साल भर में कम से कम 40 बार बुलाई जाती थी।,ముఖ్యమైన అంశాలపై నిర్ణయం తీసుకోవడానికి ఏడాదికి కనీసం 40 సార్లు సమావేశం ఏర్పాటు చేశారు.
+इस सभा में सभी नागरिक भाग ले सकते थे।,పౌరులందరూ ఈ సభలో పాల్గొనవచ్చు.
+शासन के कई पदों पर नियुक्तियाँ लॉटरियों द्वारा की जाती थीं।,పలు ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలకు లాటరీ ద్వారా నియామకాలు జరిగాయి.
+सभी नागरिकों को सेना और नोसेना में अपनी सेवाएँ देनी होती थी।,"సాధారణ పౌరులందరూ సైన్యంలో, నోసెనాలో తమ సేవలను అందించాల్సిన అవసరం ఉండేది."
+औरतों को नागरिक का दर्जा नहीं मिलता था।,మహిళలకు పౌర హోదా లభించలేదు.
+व्यापारियों तथा शिल्पकारों के रूप में एथेन्स में रहने और काम करने वाले बहुत से विदेशियों को भी नागरिक अधिकार नहीं मिले थे।,"ఏథెన్స్ లో నివసిస్తున్న మరియు పనిచేసే అనేక మంది విదేశీయులు, వర్తకులు మరియు చేతివృత్తులవారు కూడా పౌర హక్కులను పొందలేదు."
+"एथेन्स में खदानों, खेतों, घरों और कार्यशालाओं में काम कर रहे दासों को भी नागरिक अधिकार नहीं मिले थे।","ఏథెన్స్ లో గనులు, పొలాలు, ఇళ్లు, వర్క్ షాపుల్లో పనిచేసే బానిసలు కూడా పౌర హక్కులను పొందలేదు."
+क्या एथेन्स में वास्तव में जनतंत्र था? कल्पना करो वैशाली के उस सभागार में तुम अंदर झाँक रहे हो जहाँ मगध के राजाओं द्वारा आक्रमण का सामना करने के विषयों पर चर्चा की जा रही है।,ఏథెన్స్లో నిజంగా ప్రజాస్వామ్యం ఉందా? మగధ రాజులు ఆక్రమణను ఎదుర్కొనే విషయాల గురించి చర్చించబడుతున్న వైశాలి హాలులో మీరు చూస్తున్నారని ఊహించండి.
+तुमने कया सुना? नए प्रश्न नए विचार अनघा निकली सैर पर अनघा आज पहली बार अपने विद्यालय की और से सैर पर जा रही थी।,"మీరు విన్నారా? కొత్త ప్రశ్నలు కొత్త ఆలోచనలు అన్ ఘా మారిన నడక, అంగా తన స్కూలు నుంచి ఇవాళ మొదటిసారి గా నడకకు వెళుతోంది."
+इसके लिए उसने देर रात पुणे (महाराष्ट्र) से वाराणसी (उत्तर प्रदेश) की ट्रेन पकड़ी।,పూణే (మహారాష్ట్ర) నుంచి వారణాసి (ఉత్తరప్రదేశ్) కు అర్థరాత్రి రైలు కుదిర్చే వాడు.
+"स्टेशन पर अनघा को छोड़ने आई उसकी माँ ने अध्यापिका से कहा, बच्चों को बुद्ध के बारे में बताने के साथ-साथ उन्हें सारनाथ दिखाने भी ले जाइएगा।","స్టేషన్ లో అంగుడి నుంచి బయలుదేరిన అతని తల్లి, ""పిల్లలను కూడా బుద్ధుని వద్దకు తీసుకెళ్లి, సారనాథ్ ను చూపిస్తానని"" టీచర్ తో చెప్పింది."
+बुद्ध की कहानी बोद्ध धर्म के संस्थापक सिद्धार्थ थे जिन्हें गोतम के नाम से भी जाना जाता है।,బుద్ధుని కథ గౌతముడు అని కూడా పిలువబడే బౌద్ధ ధర్మ స్థాపకుడు సిద్ధార్థుడు.
+उनका जन्म लगभग 2500 वर्ष पूर्व हुआ था।,ఆయన 2500 సంవత్సరాల క్రితం జన్మించారు.
+यह वह समय था जब लोगों के जीवन में तेज़ी से परिवर्तन हो रहे थे।,ఈ సమయంలోనే ప్రజల జీవితాలు వేగంగా మారిపోతున్నాయి.
+"जेसा कि तुमने अध्याय 6 में पढ़ा, महाजनपदों के कुछ राजा इस समय बहुत शक्तिशाली हो गए थे।","6వ అధ్యాయంలో మీరు చదివిన యేసు, ఈ సమయంలో మహాజనపదాలకు చెందిన కొందరు రాజులు చాలా శక్తిమంతులయ్యారు."
+हज़ारों सालों के बाद फिर से नगर उभर रहे थे।,వేల సంవత్సరాల తరువాత నగరాలు తిరిగి ఉద్భవించాయి.
+गाँवों के जीवन में भी बदलाव आ रहा था (अध्याय 10 देखो)।,గ్రామాల జీవితాలు కూడా మారుతున్నాయి (10వ అధ్యాయం చూడండి).
+बहुत-से विचारक इन परिवर्तनों को समझने का प्रयास कर रहे थे।,ఈ మార్పులను అర్థం చేసుకోవడానికి చాలామంది ఆలోచనాదారులు ప్రయత్నిస్తున్నారు.
+वे जीवन के सच्चे अर्थ को भी जानना चाह रहे थे।,జీవితపు నిజమైన అర్థాన్ని కూడా తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేశారు.
+बुद्ध क्षत्रिय थे तथा 'शाक्य' नामक एक छोटे से गण से संबंधित थे।,"బుద్ధుడు యోధుడనీ, 'శక్య' అనే చిన్న గణానికి చెందినవాడు."
+युवावस्था में ही ज्ञान की खोज में उन्होंने घर के सुखों को छोड दिया।,యవ్వనంలో జ్ఞానాన్వేషణలో ఇంటి సుఖాలను వదిలి వెళ్ళిపోయాడు.
+अनेक वर्षों तक वे भ्रमण करते रहे तथा अन्य विचारकों से मिलकर चर्चा करते रहे।,"అనేక స౦వత్సరాలపాటు వారు ఇతర ఆలోచనాయులతో కలిసి ప్రయాణి౦చి, చర్చి౦చేవారు."
+अंततः ज्ञान प्राप्ति के लिए उन्होंने स्वयं ही रास्ता ढूँढ़ने का निश्चय किया।,"చివరకు, జ్ఞానాన్ని స౦పాది౦చుకోవడానికి ఒక మార్గాన్ని కనుగొనాలని నిర్ణయి౦చుకున్నాడు."
+इसके लिए उन्होंने बोध गया (बिहार) में एक पीपल के नीचे कई दिनों तक तपस्या की।,ఇందుకోసం బోధ్ గయ (బీహార్)లో ఒక ప్రజల ఆధ్వర్యంలో ఆయన అనేక రోజులు తపస్సు చేశాడు.
+अंततः उन्हें ज्ञान प्राप्त हुआ।,చివరికి వారికి జ్ఞానం వచ్చింది.
+इसके बाद से वे बुद्ध के रूप में जाने गए।,అప్పటి నుండి వీరిని బుద్ధుని గా పిలుస్తారు.
+"यहाँ से वे वाराणसी के निकट स्थित सारनाथ गए, जहाँ उन्होंने पहली बार उपदेश दिया।",ఇక్కడి నుంచి వారణాసి సమీపంలోని సారనాథ్ కు వెళ్లి అక్కడ తొలిసారిగా ప్రచారం చేశారు.
+कुशीनारा में मृत्यु से पहले का शेष जीवन उन्होंने पैदल ही एक स्थान से दूसरे स्थान की यात्रा करने और लोगों को शिक्षा देने में व्यतीत किया।,కుషినారాలో మరణానికి ముందు మిగిలిన జీవితమంతా ఒక చోట నుంచి మరొక చోటికి కాలినడకన ప్రయాణించి ప్రజలకు బోధించాడు.
+बुद्ध ने शिक्षा दी कि यह जीवन कष्टों और दुखों से भरा हुआ है और ऐसा हमारी इच्छा और लालसाओं (जो हमेशा पूरी नहीं हो सकतीं) के कारण होता है।,"ఈ జీవితం కష్టాలతో, బాధలతో నిండి ఉందని, మన సంకల్పం, కోరికల వల్ల (అది ఎల్లప్పుడూ నెరవేరదు) అని బుద్ధుడు బోధించాడు."
+कभी-कभी हम जो चाहते हैं वह प्राप्त कर लेने के बाद भी संतुष्ट नहीं होते हैं एवं और अधिक (अथवा अन्य) वस्तुओं को पाने की इच्छा करने लगते हैं।,కొన్నిసార్లు మనకు కావలసినదాన్ని పొందిన తరువాత కూడా మేము సంతృప్తి చెందము మరియు మరిన్ని (లేదా ఇతర) వస్తువులను పొందాలని కోరుకుంటున్నాము.
+बुद्ध ने इस लिप्सा को तज्हा (तृष्णा) कहा है।,బుద్ధుడు ఈ లిప్సను తాజ (తృష్ణ) అని పిలిచాడు.
+बुद्ध ने शिक्षा दी कि आत्मसंयम अपनाकर हम ऐसी लालसा से मुक्ति पा सकते हैं।,ఆత్మనిగ్రహం పాటించడం ద్వారా అలాంటి ఆంక్షను వదిలించుకోవచ్చని బుద్ధుడు బోధించాడు.
+उन्होंने लोगों को दयालु होने तथा मनुष्यों के साथ-साथ जानवरों के वन का भी आदर करने की शिक्षा दी।,"మానవులను, జంతువులను, జంతువులను గౌరవి౦చడ౦ లో ఆయన ప్రజలకు నేర్పి౦చేవాడు."
+"वे मानते थे कि हमारे कर्मा के परिणाम, चाहे वे अच्छे हों या बुरे, हमारे वर्तमान जीवन के साथ-साथ बाद के mm जीवन को भी प्रभावित करते हैं।","మన కర్మ ఫలితాలు మంచివైనా, చెడ్డవైనా మన ప్రస్తుత జీవితాలపై, ఆ తర్వాత ఎం.ఎం.జీవితాన్ని ప్రభావితం చేస్తాయని వారు విశ్వసించారు."
+बुद्ध me ने अपनी शिक्षा सामान्य लोगों की प्राकृत भाषा में दी।,బుద్ధుడు సామాన్య ప్రజల ప్రాకృత భాషలో తన విద్యను అందించాడు.
+इससे सामान्य कर लोग भी उनके संदेश को समझ सके।,ఇది ప్రజలు వారి సందేశాన్ని అర్థం చేసుకునేలా కూడా చేస్తుంది.
+"वेदों की रचना के लिए किस भाषा का प्रयोग हुआ था? बुद्ध ने कहा कि लोग किसी शिक्षा को केवल इसलिए नहीं स्वीकार करें कि यह उनका उपदेश है, बल्कि वे उसे अपने विवेक से माप आओ देखो, उन्होंने ऐसा किस प्रकार किया।","వేదాల సృష్టికి ఏ భాష వాడారు? బుద్ధుడు బుద్ధుడు ఏ విద్యనూ అంగీకరించరాదని, అది వారి బోధనలు అని, కానీ వారు తమ మనస్సాక్షితో దానిని కొలవాలని, వారు ఎలా చేసారో చూడాలని అన్నారు."
+किसागोतमी की कहानी यह बुद्ध के विषय में एक प्रसिद्ध कहानी है।,కిసాగోటమి కథ ఇది బుద్ధుని గురించి ప్రసిద్ధ కథ.
+एक समय की बात है किसागोतमी नामक एक स्त्री का पुत्र मर गया।,ఒకప్పుడు కిసాగోటమి అనే మహిళ కుమారుడు మరణించాడు.
+इस बात से वह इतनी दुःखी हुई कि वह अपने बच्चे को गोद में लिए नगर की सड़कों पर घूम-घूम कर लोगों से प्रार्थना करने लगी कि कोई उसके पुत्र को जीवित कर दे।,తన బిడ్డ ని బతికించడానికి తన బిడ్డ ఒడి కోసం నగర వీధుల్లో తిరుగుతూ ప్రజలను ప్రార్థించడం మొదలుపెట్టింది.
+एक भला व्यक्ति उसे बुद्ध के पास ले गया।,ఒక మంచి వ్యక్తి అతన్ని బుద్ధుని వద్దకు తీసుకువెళ్ళాడు.
+"बुद्ध ने कहा, “मुझे एक मुद्ठी सरसों के बीज लाकर दो, मैं तुम्हारे पुत्र को जीवित कर दूँगा''।","బుద్ధుడు, ""నాకు ఆవపిండి కొన్ని తీసుకురండి, నేను మీ కొడుకును సజీవంగా చేస్తాను"" అని అన్నాడు."
+किसागोतमी बहुत प्रसन्‍न हुई।,కిసాగోటమి చాలా సంతోషంగా ఉంది.
+"पर जेसे ही वह बीज लाने के लिए जाने लगी तभी बुद्ध ने उसे रोका और कहा, “ये बीज एक ऐसे घर से माँग कर लाओ जहाँ किसी की मृत्यु न हुई हो।","ఆమె విత్తనాలను తీసుకురావడం ప్రారంభించగానే, బుద్ధుడు ఆమెను ఆపి, ""ఈ విత్తనాన్ని ఎవరూ చనిపోని ఇంటి నుండి తీసుకురండి"" అని అన్నాడు."
+" किसागोतमी एक दरवाज़े से दूसरे दरवाज़े गई लेकिन वह जहाँ भी गई उसने पाया कि हर घर में किसी न किसी के पिता, माता, बहन, भाई, पति, पत्नी, बच्चे, चाचा, चाची, दादा या दादी की मृत्यु हुई थी।","కిసాగోటమి ఒక తలుపు నుండి మరొక ఇంటికి వెళ్ళింది, కానీ ఆమె ఎక్కడికి వెళ్ళినా ప్రతి ఇంటిలో ఎవరో తండ్రి, తల్లి, సోదరి, సోదరుడు, భర్త, భార్య, బిడ్డ, మామ, అత్త, తాత లేదా అమ్మమ్మ చనిపోయినట్లు ఆమె కనుగొంది."
+बुद्ध दुःखी माँ को क्या शिक्षा देने का प्रयास कर रहे थे? उपनिषद्‌ जिस समय बुद्ध उपदेश दे रहे थे उसी समय या उससे भी थोडा पहले दूसरे अन्य चिंतक भी कठिन प्रश्नों का उत्तर ढूँढ़ने का प्रयास कर रहे थे।,"దుఃఖిస్తున్న తల్లికి బుద్దుడు ఏ విద్య నేర్పాలని ప్రయత్నించాడు? ఆ సమయంలో ఉపనిషత్ బుద్దుని బోధిస్తున్నసమయంలో, లేదా కొంచెం ముందుగా కూడా, ఇతర ఆలోచనాదారులు కూడా క్లిష్టమైన ప్రశ్నలకు సమాధానాలు కనుగొనడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు."
+उनमें से कुछ मृत्यु के बाद के जीवन के बारे में जानना चाहते थे जबकि अन्य यज्ञों की उपयोगिता के बारे में जानने को उत्सुक थे।,"కొందరు మరణానంతరజీవితం గురించి తెలుసుకోవాలని, మరికొందరు యాస్ యొక్క ఉపయోగాన్ని తెలుసుకోవాలని కుతూహలంతో ఉండేవారు."
+इनमें से अधिकांश चिंतकों का यह मानना था कि इस विश्व में कुछ तो ऐसा है जो कि स्थायी है और जो मृत्यु के बाद भी बचा रहता है।,"ఈ ప్రపంచంలో శాశ్వతమైన దేదో ఉందని, అది మరణం తర్వాత కూడా మిగిలిఉందని చాలామంది అభిప్రాయపడ్డారు."
+उन्होंने इसका वर्णन आत्मा तथा ब्रह्म अथवा सार्वभौम आत्मा के रूप में किया है।,"వారు దీనిని ఒక ఆత్మగా, బ్రహ్మగా లేదా విశ్వాత్మగా వర్ణించారు."
+वे मानते थे कि अंततः आत्मा तथा ब्रह्म एक ही हैं।,"ఆత్మ, బ్రహ్మ ము ఒకటేనని వారు విశ్వసించారు."
+ऐसे कई विचारों का संकलन उपनिषदों में हुआ है।,ఇలాంటి ఎన్నో ఆలోచనలు ఉపనిషద్లలో సంకలనం చేయబడ్డాయి.
+उपनिषद्‌ उत्तर वेदिक ग्रंथों का हिस्सा थे।,ఉత్తర వేద గ్రంథాలలో ఉపనిషద్లు ఒక భాగం.
+उपनिषद्‌ का शाब्दिक अर्थ है “गुरू के समीप बेठना।,"ఉపనిషత్తులు అంటే ""గురువు దగ్గర కూర్చోవడం"" అని అర్ధం."
+इन ग्रंथों में अध्यापकों और विद्यार्थियों के बीच बातचीत का संकलन किया गया है।,ఈ గ్రంథాలు ఉపాధ్యాయులు మరియు విద్యార్థుల మధ్య పరస్పర చర్యలను సంకలనం చేశాయి.
+प्राय: ये विचार सामान्य वार्तालाप के रूप में प्रस्तुत किए गए हैं।,ఈ ఆలోచనలు తరచుగా సాధారణ సంభాషణలుగా అందించబడతాయి.
+बुद्धिमान भिखारी यह वार्तालाप छादोग्य उपनिषद नामक प्रसिद्ध उपनिषद्‌ की एक कहानी पर आधारित है।,తెలివైన బిచ్చగాడు ఈ సంభాషణ చదోగ్య ఉపనిషద్ అనే ప్రసిద్ధ ఉపనిషద్ కథ ఆధారంగా రూపొందించబడింది.
+शौनक व अभिप्रतारिण नामक दो ऋषि सार्वभौम आत्मा की उपासना करते थे।,"ఆ ఋషి, అనగా శౌలక్, అభిరెంట్ అనే ఇద్దరు విశ్వాత్మను ఆరాధించారు."
+"एक बार ज्योंही वे भोजन करने के लिए बैठे, एक भिखारी आया और भोजन माँगने लगा।",భోజనం చేయడానికి కూర్చున్న తర్వాత ఒక బిచ్చగాడు వచ్చి భోజనం అడిగాడు.
+"शौनक ने कहा, “हम तुम्हें कुछ नहीं दे सकते।","""మేము మీకు ఏమీ ఇవ్వలేము"" అని షౌనక్ చెప్పాడు."
+"भिखारी ने पूछा, “विद्वज्जन, आप किसकी उपासना करते हैं?' अभिप्रतारिण ने उत्तर दिया, “सार्वभौम आत्मा की।","""పండితారాధ్యుడా, ఎవరు ఆరాధిస్తారు?"" అని అడిగాడు ఆ బిచ్చగాడు."
+” ओह! इसका मतलब आप यह जानते हैं कि यह सार्वभोम आत्मा सम्पूर्ण विश्व में विद्यमान है।,ఓహ్! అంటే ఈ విశ్వాత్మ ప్రపంచమంతటా ఉందని మీకు తెలుసు.
+"ऋषियों ने कहा, “हाँ, हाँ, हम यह जानते हैं।","""అవును, మాకు తెలుసు"" అని ఆ మునులు అన్నారు."
+"भिखारी ने फिर पूछा, “अगर यह सार्वभोम आत्मा सम्पूर्ण विश्व में विद्यमान है तो यह मेरे अंदर भी विद्यमान है।","అప్పుడు ఆ బిచ్చగాడు అడిగాడు, ""ఈ విశ్వాత్మ ప్రపంచమంతటా ఉంటే అది కూడా నాలో ఉంది."
+"मैं कौन हूँ? में इस विश्व का एक भाग ही तो तुम सत्य बोलते हो, युवा ब्राह्मण।","నేను ఎవరు? ఈ ప్రపంచంలో ఒక భాగం మాత్రమే, మీరు సత్యం మాట్లాడతారు, యువ బ్రాహ్మణులు."
+"इसलिए है ऋषियों, मुझे भोजन न देकर आप उस सार्वभोम आत्मा को भोजन देने से मना कर रहे हैं।","కాబట్టి మునులు, నాకు ఆహారం ఇవ్వక, ఆ విశ్వాత్మకు ఆహారం ఇవ్వడానికి మీరు నిరాకరిస్తున్నారు."
+भिखारी को बात की सच्चाई जानकर ऋषियों ने उसे भोजन दे दिया।,ఆ బిచ్చగాడి నిజమేమిటో తెలుసుకుని మునులు ఆయనకు ఆహారం ఇచ్చారు.
+भिखारी ने भोजन पाने के लिए ऋषियों को किस तरह मनाया? इन चर्चाओं में भाग लेने वाले अधिकांशत: पुरुष ब्राह्मण तथा राजा होते थे।,"భిక్షువు ఆహారం పొందడానికి మునులను ఎలా గమనించాడు? ఈ చర్చల్లో పాల్గొన్న వారిలో ఎక్కువ మంది పురుషులు, బ్రాహ్మణులు, రాజులు ఉన్నారు."
+कभी-कभी गार्गी जैसी स्त्री-विचारकों का भी उल्लेख मिलता है।,కొన్నిసార్లు గార్గి వంటి మహిళా ఆలోచనాదారుల ప్రస్తావన కూడా ఉంటుంది.
+विद्कत्ता के लिए प्रसिद्ध गार्गी राजद्रबारों में होने वाले वाद-विवाद में भाग लिया करती थीं।,తన పాండిత్యానికి ప్రసిద్ధి చెందిన గార్గి రాజదర్బార్లో చర్చలో పాల్గొనేవాడు.
+निर्धन व्यक्ति इस तरह के वाद-विवाद में बहुत कम ही हिस्सा लेते थे।,పేద ప్రజలు చాలా అరుదుగా ఇటువంటి చర్చలో పాల్గొనేవారు.
+इस तरह का एक प्रसिद्ध अपवाद सत्यकाम जाबाल का है।,అలాంటి ప్రసిద్ధ మినహాయింపు సత్యకం జబల్.
+सत्यकाम जाबाल का नाम उसकी दासी माँ के नाम पर पड़ा।,సత్యకం జబల్ అనే పేరు గల తన పనిమనిషి తల్లి.
+सत्यकाम के मन में सत्य जानने की तीत्र जिज्ञासा उत्पन्न हुई।,సత్యవర్తన మనసులో నిజం తెలుసుకోవాలనే కుతూహలం ఉండేది.
+गौतम नामक एक ब्राह्मण ने उन्हें अपने विद्यार्थी के रूप में स्वीकार किया तथा वह अपने समय के सर्वाधिक प्रसिद्ध विचारकों में से एक बन गए।,"గౌతమ్ అనే బ్రాహ్మణుడు అతన్ని తన విద్యార్థిగా స్వీకరించి, తన కాలంలో నిఅత్యంత ప్రసిద్ధ ఆలోచనాస్దాకులలో ఒకడిగా మారాడు."
+उपनिषदों के कई विचारों का विकास बाद में प्रसिद्ध विचारक शंकराचार्य के द्वारा किया गया जिनके बारे में तुम कक्षा 7 में पढ़ोगी।,ఆ తర్వాత 7వ తరగతి చదువుతున్న ప్రముఖ ఆలోచనాస్కుడు శంకరాచార్యులు ఉపనిషత్ ల గురించి చాలా విషయాలు చెప్పారు.
+व्याकरणविद्‌ पाणिनि इस युग में कुछ अन्य विद्वान भी खोज कर रहे थे।,వ్యాకరణవేత్త పాణిని కూడా ఈ కాలంలో నిమరికొందరు పండితుల ను శోధిస్తూ ఉన్నాడు.
+उन्हीं प्रसिद्ध विद्वानों में एक पाणिनि ने संस्कृत भाषा के व्याकरण की रचना की।,అదే ప్రసిద్ధ పండితులలో ఒక పాణిని సంస్కృత భాషా వ్యాకరణాన్ని రచించాడు.
+उन्होंने स्वरों तथा व्यंजनों को एक विशेष क्रम में रखकर उनके आधार पर सूत्रों की रचना की।,"స్వరాలు, వంటకాల ను ఒక నిర్దిష్ట క్రమంలో ఆధారంగా ఆయన స్వరరచన చేశాడు."
+ये सूत्र बीजगणित के सूत्रों से काफी मिलते-जुलते हैं।,ఈ ఫార్ములాలు బీజగణిత మూలాలకు చాలా సారూప్యంగా ఉంటాయి.
+इसका प्रयोग कर उन्होंने संस्कृत भाषा के प्रयोगों के नियम लघु सूत्रों (लगभग 3000) के रूप में लिखे।,దీనిని ఉపయోగించి సంస్కృత భాషా ప్రయోగాలనియమాలను సంక్షిప్త సూత్రములుగా (సుమారు 3000) రచించాడు.
+जैन धर्म इसी युग में अर्थात्‌ लगभग 2500 वर्ष पूर्व जेन धर्म के सर्वाधिक महत्वपूर्ण विचारक वर्धमान महावीर ने भी अपने विचारों का प्रसार किया।,"జైన మతం ఈ యుగంలో, అంటే సుమారు 2500 సంవత్సరాల క్రితం, జైన మతం యొక్క అతి ముఖ్యమైన ఆలోచనాపరుడు వర్ధమాన్ మహావీర కూడా తన ఆలోచనలను వ్యాప్తి చేశారు."
+वह वज्जि संघ के लिच्छवि कुल के एक क्षत्रिय राजकुमार थे।,ఆయన వజ్జీ సంఘానికి చెందిన లిచావి వంశపు క్షత్రియ రాకుమారుడు.
+इस संघ के विषय में तुमने अध्याय 6 में पढ़ा है।,ఈ యూనియన్ గురించి మీరు 6వ అధ్యాయంలో చదివారు.
+30 वर्ष की आयु में उन्होंने घर छोड़ दिया और जंगल में रहने लगे ।,30 ఏళ్ల వయసులో ఇల్లు వదిలి అడవుల్లో జీవించడం మొదలుపెట్టాడు.
+बारह वर्ष तक उन्होंने कठिन व एकाकी जीवन व्यतीत कया।,"12 స౦వత్సరాలు ఆయన కష్టతరమైన, ఒ౦టరి జీవితాన్ని గడిపేవాడు."
+इसके बाद उन्हें ज्ञान प्राप्त हुआ।,ఆ తర్వాత వారికి ఆ జ్ఞానం వచ్చింది.
+उनकी शिक्षा सरल थी।,ఆయన చదువు చాలా తేలిక.
+सत्य जानने की इच्छा रखने वाले प्रत्येक स्त्री व पुरुष को अपना घर छोड देना चाहिए।,"నిజం తెలుసుకోవాలనుకునే ప్రతి స్త్రీ, పురుషుడు తన ఇల్లు విడిచి వెళ్లిపోవాలి."
+उन्हें अहिसा के नियमों का कडाई से पालन करना चाहिए अर्थात्‌ किसी भी जीव को न तो कष्ट देना चाहिए और न ही उसकी हत्या करनी चाहिए।,"అహిసా నియమాలకు కట్టుబడి ఉండాలి, అంటే ఏ జీవి కూడా దానిని అనుభవించరాదు లేదా చంపరాదు."
+"महावीर का कहना था, ''सभी जीव जीना चाहते हैं।","""అన్ని జీవులు జీవించాలని కోరుకుంటున్నాయి"" అని మహావీర్ చెప్పాడు."
+सभी के लिए जीवन प्रिय है।,జీవితం అందరికీ ప్రియమైనది.
+महावीर ने अपनी शिक्षा प्राकृत में दी।,మహావీరుడు తన విద్యను ప్రాకృతంలో ఇచ్చాడు.
+यही कारण है कि साधारण जन भी उनके तथा उनके अनुयायियों की शिक्षाओं को समझ सके ।,"అందుకే సామాన్య ప్రజలు కూడా వారి బోధనలను, వారి అనుచరుల బోధనలను అర్థం చేసుకోవచ్చు."
+देश के अलग-अलग हिस्सों में प्राकृत के अलग-अलग रूप प्रचलित थे।,ప్రకృతి యొక్క వివిధ రూపాలు దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో ప్రబలంగా ఉన్నాయి.
+"प्रचलन क्षेत्र के आधार पर ही उनके अलग-अलग नाम थे जैसे मगध में बोली जाने वाली प्राकृत, मागधी कहलाती थी।",ఆ సాధన ప్రాంతాన్ని బట్టి మగధ అనే ప్రాకృతంలో మాట్లాడే వారు.
+जैन नाम से जाने गए महावीर के अनुयायियों को भोजन के लिए भिक्षा माँगकर सादा जीवन बिताना होता था।,జైనునిగా పిలువబడే మహావీర్ అనుచరులు ఆహారం కోసం అడగడం ద్వారా నిరాడంబరమైన జీవితాన్ని గడపాల్సి వచ్చింది.
+उन्हें पूरी तरह से ईमानदार होना पड़ता था तथा चोरी न करने की उन्हें सख्त हिदायत थी।,వారు పూర్తిగా నిజాయితీపరుడు మరియు వారు దొంగతనం చేయరాదని కఠినమైన ఆదేశాలు ఉన్నాయి.
+उन्हें ब्रह्मचर्य का पालन करना होता था।,బ్రహ్మచర్యాన్ని పాటించవలసి వచ్చింది.
+पुरुषों को वस्त्रों सहित सब कुछ त्याग देना पड़ता था।,పురుషులు వస్త్రాలతో సహా అన్నింటినీ విడిచిపెట్టాల్సి వచ్చింది.
+अधिकांश व्यक्तियों के लिए ऐसे कडे नियमों का पालन करना बहुत जैन कठिन था।,చాలా మంది ఇలాంటి కఠినమైన నియమాలను పాటించడం చాలా కష్టం.
+फिर भी हज़ारों व्यक्तियों ने इस नई जीवन शैली को जानने और जैन शब्द “जिन' सीखने के लिए अपने घरों को छोड दिया।,"అయినప్పటికీ ఈ నూతన జీవన విధానాన్ని తెలుసుకోవడానికి మరియు జైన్ పదం ""జిన్"" నేర్చుకోవడానికి వేలాది మంది ప్రజలు తమ నివాసాలను వదిలి వెళ్ళారు."
+कई अपने घरों पर ही रहे और शब्द से निकला है भिक्‍्खु-भिक्खुणी बने लोगों को भोजन प्रदान कर उनकी सहायता करते रहे।,చాలామంది తమ ఇళ్ళలోనే ఉండి పోయి మాట ఇచ్చి యాచకులుగా మారిన వారికి అన్నదానం చేసి వారికి సహాయం చేశారు.
+जिसका अर्थ है व्यापारियों किसानों “विजेता'।,"అంటే వర్తక రైతులు ""విజేతలు""."
+मुख्यतः व्यापारियों ने जैन धर्म का समर्थन किया ।,ప్రధానంగా వ్యాపారులు జైనమతానికి మద్దతు తెలిపారు.
+किसानों के लिए इन नियमों का पालन अत्यंत कठिन था क्योंकि फ़सल की रक्षा के लिए उन्‍हें महावीर के लिए कीडे-मकोौडों को मारना पड़ता था।,పంట ను సంరక్షించడం కొరకు మహావీర్ కొరకు కేడె-మాకోలను చంపాల్సి రావడం వల్ల రైతులు ఈ నియమాలను పాటించడం చాలా కష్టంగా ఉండేది.
+"बाद की सदियों में जेन धर्म, उत्तर भारत 'जिन! शब्द का के कई हिस्सों के साथ-साथ गुजरात, तमिलनाडु और कर्नाटक में भी फैल प्रयोग क्‍यों हुआ? गया।","తరువాతి శతాబ్దాలలో జేన్ ధర్మ, ఉత్తర భారతదేశం 'జిన్! గుజరాత్, తమిళనాడు, కర్ణాటక రాష్ట్రాల్లో నే కాకుండా అనేక ప్రాంతాల్లో ఈ పదాన్ని ఎందుకు వాడారు? పోయింది"
+महावीर तथा उनके अनुयायियों की शिक्षाएँ कई शताब्दियों तक मौखिक रूप में ही रहीं ।,"మహావీరుని, ఆయన అనుయాయుల బోధనలు అనేక శతాబ్దాలుగా మౌఖిక రూపంలో నే ఉండిపోయాయి."
+वर्तमान रूप में उपलब्ध जेन धर्म की शिक्षाएँ लगभग 1500 वर्ष पूर्व गुजरात में वललभी नामक स्थान पर लिखी गई थीं।,ప్రస్తుతం లభిస్తున్న జెన్ ధర్మ బోధనలు 1500 సంవత్సరాల క్రితం గుజరాత్ లో వల్లా అనే ప్రదేశంలో రాయబడ్డాయి.
+महावीर तथा बुद्ध दोनों का ही मानना था कि घर का त्याग करने पर ही सच्चे ज्ञान की प्राप्ति हो सकती है।,"మహావీరుడు, బుద్ధుడు ఇద్దరూ కూడా ఇల్లు త్యాగం చేసినప్పుడే నిజమైన జ్ఞానం సాధ్యమవుతుందని విశ్వసించారు."
+ऐसे लोगों के लिए उन्होंने संघ नामक संगठन बनाया जहाँ घर का त्याग करने वाले लोग एक साथ रह सकें।,"అలాంటి వారి కోసం, వారు తమ ఇళ్లను త్యాగం చేసిన వ్యక్తులు కలిసి జీవించడానికి సంఘం అనే సంస్థను ఏర్పాటు చేశారు."
+संघ में रहने वाले बौद्ध भिक्षुओं के लिए बनाए गए नियम विनयपिटक नामक ग्रंथ में मिलते हैं।,యూనియన్ లో నివసిస్తున్న బౌద్ధ భిక్షువులకు రూపొందించిన నియమాలు వినాయిపిటక్ అనే గ్రంథంలో కనిపిస్తాయి.
+विनयपिटक से हमें पता चलता है कि संघ में पुरुषों और स्त्रियों के ररने की अलग-अलग व्यवस्था थी।,"యూనియన్ లో స్త్రీ, పురుషుల మధ్య విభిన్న మైన వ్యవస్థ ఉందని వినపిటక్ మనకు చూపిస్తుంది."
+सभी व्यक्ति संघ में प्रवेश ले सकते थे।,యూనియన్ లో అందరూ అడ్మిషన్ తీసుకోవచ్చు.
+"हालाँकि संघ में प्रवेश के लिए बच्चों को अपने माता-पिता से, दासों को अपने स्वामी से, राजा के यहाँ काम करने वाले लोगों को राजा से, तथा कर्ज़दारों को अपने देनदारों से अनुमति लेनी होती थी।","అయితే, రాబోయే కాలంలో పిల్లలు తమ తల్లిదండ్రుల నుంచి, తమ యజమానుల నుంచి, రాజు ప్రజల నుంచి, రుణగ్రస్తుల నుంచి రుణగ్రస్తుల నుంచి అనుమతి ని పొందాల్సి వచ్చింది."
+एक स्त्री को इसके लिए अपने पति से अनुमति लेनी होती थी।,ఒక మహిళ తన భర్త అనుమతి ని కోరవలసి వచ్చింది.
+संघ में प्रवेश लेने वाले स्त्री-पुरुष बहुत सादा जीवन जीते थे।,"యూనియన్ లో చేరిన స్త్రీ, పురుషులూ చాలా నిరాడంబరమైన జీవితం గడిపేవారు."
+वे अपना अधिकांश समय ध्यान करने में बिताते थे और दिन के एक निश्चित समय में वे शहरों तथा गाँवों में जाकर भिक्षा माँगते थे।,"వారు ఎక్కువ సమయం ధ్యానం చేస్తూ గడిపేవారు. ఆ సమయంలో వారు విద్య కోసం నగరాలకు, గ్రామాలకు వెళ్ళేవారు."
+यही कारण है कि उन्हें भिक्खु तथा भिक्खुणी (साथु-भिखारी के लिए प्राकृत शब्द) कहा गया।,"అందుకే వీరిని భిక్షువు, భిఖుని (సాతు భిక్షువుకు ప్రాకృతం అనే పదం) అని పిలిచేవారు."
+वे आम लोगों को शिक्षा देते थे और साथ ही एक-दूसरे की सहायता भी करते थे।,సామాన్య ప్రజలకు పాఠాలు చెప్పి ఒకరికొకరు సహకరించారు.
+किसी तरह की आपसी लडाई का निपटारा करने के लिए वे प्राय: बैठकें भी किया करते थे।,వారు తరచూ ఏదో ఒక వివాదాన్ని పరిష్కరించడానికి సమావేశాలు నిర్వహించేవారు.
+"संघ में प्रवेश लेने वालों में ब्राह्मण, क्षत्रिय, व्यापारी, मज़दूर, नाई, गणिकाएँ तथा दास शामिल थे।","యూనియన్ లో చేరిన వారిలో బ్రాహ్మణులు, యోధులు, వ్యాపారవేత్తలు, కార్మికులు, క్షురకులు, ఎన్యూమరేటర్లు, బానిసలు ఉన్నారు."
+इनमें से कई लोगों ने बुद्ध की शिक्षाओं के विषय में लिखा तथा कुछ लोगों ने संघ में अपने जीवन के विषय में सुंदर गई एक गफा।,"వీరిలో చాలామంది బుద్ధుని బోధనల గురించి, యూనియన్ లో తమ జీవితాల గురించి కొందరు అందంగా రాశారు."
+बनाई कविताओं की रचना की।,పద్యాలను కూర్చారు.
+यह कार्ल (वर्तमान महाराष्ट्र में) पिछले अध्याय में वर्णित संघ और इस अध्याय में वर्णित संघ के बीच मिक्स _भिक्लेणी गुफा है।,ఈ కార్ల్ (ప్రస్తుత మహారాష్ట్రలో) మునుపటి అధ్యాయంలో వివరించిన యూనియన్ మరియు ఈ అధ్యాయంలో వివరించిన యూనియన్ మధ్య _బిక్లెని గుహ.
+जैन तथा बोद्ध भिक्खु पूरे साल एक स्थान से दूसरे स्थान घूमते हुए उपदेश दिया करते थे।,"జైన, బోధభిక్షువు లు ఒక చోటనుండి మరొక చోటికి సంవత్సరమంతా ఉపదేశి౦చేవారు."
+केवल वर्षा ऋतु में जब यात्रा करना कठिन हो जाता था तो वे एक स्थान पर ही निवास करते थे।,"వర్షాకాలంలో మాత్రమే ప్రయాణించడానికి కష్టంగా మారినప్పుడు, వారు ఒకే చోట నివసించారు."
+ऐसे समय वे अपने अनुयायियों द्वारा उद्यानों में बनवाए गए अस्थायी निवासों में अथवा पहाड़ी क्षेत्रों की प्राकृतिक गुफाओं में रहते थे।,ఆ సమయంలో వారు తమ అనుయాయులచే ఉద్యానవనాల్లో నిర్మించిన తాత్కాలిక నివాసాలలో లేదా కొండ ప్రాంతాలలోని సహజ గుహలలో నివసించారు.
+जैसे-जैसे समय बीतता गया भिक्खु-भिक्खुणियों ने स्वयं तथा उनके समर्थकों ने अधिक स्थायी शरणस्थलों की आवश्यकता का अनुभव किया।,"కాలం దగ్గరు౦డగా భిక్షువుభిక్షులకు, వారి మద్దతుదారులకు మరి౦త శాశ్వత ఆశ్రయ౦ అవసరమై౦ది."
+तब कई शरणस्थल बनाए गए जिन्हें विहार कहा गया।,అప్పుడు విహార్ అని పిలువబడే అనేక ఆశ్రయాలు ఏర్పడ్డాయి .
+आरंभिक विहार लकडी के बनाए गए तथा बाद में इनके निर्माण में प्रयोग होने लगा।,మొదటి విహారాలు చెక్కతో తయారు చేయబడ్డాయి మరియు తరువాత వాటి నిర్మాణంలో ఉపయోగించడం ప్రారంభించాయి.
+पश्चिमी भारत में विशेषकर कुछ विहार पहाडियों को खोद कर बनाए गए।,పశ్చిమ భారతదేశంలో ముఖ్యంగా కొన్ని విహార్ కొండలు తవ్వారు.
+"जिस तरह महासागरों में मिलने पर नदियों की अलग-अलग पहचान समाप्त हो जाती है ठीक उसी तरह बुद्ध के अनुयायी जब भिक्षुओं की श्रेणी में प्रवेश करते हैं तो वे अपना वर्ण, श्रेणी और परिवार सब त्याग देते हैं।","నదుల యొక్క విభిన్న గుర్తింపులు సముద్రంలో కనిపించినప్పుడు, బుద్ధుని అనుచరులు సన్యాసుల వర్గంలోకి ప్రవేశించినప్పుడు, వారి రంగులు, వర్గాలు మరియు కుటుంబాలను విడిచిపెట్టడం ద్వారా తొలగించబడతాయి."
+"प्रायः किसी धनी व्यापारी, राजा अथवा भू-स्वामी द्वारा दान में दी गई भूमि पर विहार का निर्माण होता था।","ఈ విహార్ ను తరచూ ఒక సంపన్న వ్యాపారి, రాజు లేదా భూమి యజమాని దానం చేసిన భూమిలో నిర్మించారు."
+"स्थानीय व्यक्ति भिक्खु-भिक्खुणियों के लिए भोजन, वस्त्र तथा दवाईयाँ लेकर आते थे जिसके बदले ये भिक्खु और भिक्खुणी लोगों को शिक्षा देते थे।","భిక్షువులకు స్థానిక ప్రజలు ఆహారం, దుస్తులు, మందులు తెచ్చేవారు. దానికి బదులుగా భిక్షువు, భిక్షువులకు బోధించారు."
+आगे आने वाली शताब्दियों में बोद्ध धर्म उपमहाद्वीप के विभिन्‍न हिस्सों के साथ-साथ बाहरी क्षेत्रों में भी फेल गया।,ముందు శతాబ్దాలలో ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో అలాగే బాహ్య ప్రాంతాలలో బౌద్ధ మతం విఫలమైంది.
+अध्याय 10 में तुम इनके बारे में और अधिक पढ़ोगे।,చాప్టర్ 10లో మీరు వాటి గురించి మరింత చదువుతారు.
+आश्रम- व्यवस्था जैन तथा बौद्ध धर्म जिस समय लोकप्रिय हो रहे थे लगभग उसी समय ब्राह्मणों ने आश्रम-व्यवस्था का विकास किया।,"ఆశ్రమ వ్యవస్థ జైన, బౌద్ధ మతాలకు ప్రాచుర్యం లోకి వచ్చిన సమయంలో బ్రాహ్మణులు ఆశ్రమ వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేశారు."
+"यहाँ आश्रम शब्द का तात्पर्य लोगों द्वारा रहने तथा ध्यान करने के लिए प्रयोग में आने वाले स्थान से नहीं है, बल्कि इसका तात्पर्य जीवन के एक चरण से है।","ఇక్కడ ఆశ్రమం అనే పదానికి ప్రజలు నివసించేందుకు మరియు ధ్యానం చేయడానికి ఉపయోగించే ప్రదేశం కాదు, కానీ అది ఒక జీవిత దశ అని అర్థం."
+"ब्रह्मचर्य, गृहस्थ, वानप्रस्थ तथा संन्यास नामक चार आश्रमों की व्यवस्था की गई।","బ్రహ్మచార్య, గ్రీహస్థ, వనప్రస్థ మరియు సన్యాసమ్ అనే నాలుగు ఆశ్రమాలను ఏర్పాటు చేశారు."
+"ब्रह्मचर्य के अंतर्गत ब्राह्मण, क्षत्रिय तथा वैश्य से यह अपेक्षा की जाती थी कि इस चरण के दौरान वे सादा जीवन बिताकर वेदों का अध्ययन करेंगे।","బ్రహ్మచర్యం లో బ్రాహ్మణులు, యోధులు, వైశ్యులు ఈ దశలో నిరాడంబరజీవితం గడపడం ద్వారా వేదాలను అధ్యయనం చేయాలని ఆశించారు."
+गृहस्थ आश्रम के अंतर्गत उन्हें विवाह कर एक गृहस्थ के रूप में रहना होता था।,గృహస్థాశ్రమంలో పెళ్ళి చేసుకుని గృహస్థుగా జీవించవలసి వచ్చింది.
+वानप्रस्थ के अंतर्गत उन्हें जंगल में रहकर साधना करनी थी।,రిటైర్ మెంట్ కింద అడవిలో ప్రాక్టీస్ చేయాల్సి వచ్చింది.
+अंततः उन्हें सब कुछ त्यागकर सन्यासी बन जाना था।,చివరికి వారు ప్రతివిషయాన్ని త్యజించి సన్యాసులుగా మారవలసి వచ్చింది.
+आश्रम व्यवस्था ने लोगों को अपने जीवन का कुछ हिस्सा ध्यान में लगाने पर बल दिया।,ఆశ్రమ వ్యవస్థ ప్రజలు తమ జీవితంలో నికొంత భాగాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకోవాల్సిన అవసరాన్ని నొక్కి చెప్పింది.
+प्राय: स्त्रियों को वेद पढ़ने की अनुमति नहीं थी और उन्हें अपने पतियों द्वारा पालन किए जाने वाले आश्रमों का ही अनुसरण करना होता था।,స్త్రీలు తరచుగా వేదపఠనానికి అనుమతించబడరు. వారు తమ భర్తల వెంట ఆశ్రమాలను అనుసరించవలసి వచ్చేది.
+संघ के जीवन से आश्रमों की यह व्यवस्था किस तरह भिन्‍न थी? यहाँ किन वर्णों का उल्लेख हुआ है? क्‍या सभी चार वर्णों को यह आश्रम व्यवस्था अपनाने की अनुमति थी? एटलस में ईरान ढूँढो।,ఈ ఆశ్రమాల వ్యవస్థ యూనియన్ జీవితానికి ఎలా భిన్నంగా ఉండేది? ఇక్కడ ఏ పాత్రలు పేర్కొనబడ్డాయి? ఈ ఆశ్రమ వ్యవస్థను స్వీకరించడానికి నాలుగు అక్షరాలు అనుమతించారా? అట్లాస్ లో ఇరాన్ కనుగొనండి.
+जरथुस्त्र एक ईरानी पेगम्बर थे।,జొరాస్ట్రియన్ మతము ఇరానియన్ పెగ్బా.
+उनकी शिक्षाओं का संकलन ज़ेन्द-अवेस्ता नामक ग्रंथ में मिलता है।,ఆయన బోధనలు జెండ్-అవెస్టా అనే గ్రంథంలో సంకలనం చేయబడ్డాయి.
+"ज़ेन्द-अवेस्ता की भाषा तथा इसमें वर्णित रीति-रिवाज, वेदों की भाषा और रीति-रिवाजों से काफ़ी मिलते-जुलते 21 जरथुस्त्र की मूल शिक्षा का सूत्र है : 'सद-विचार, सद-वचन तथा सद-कार्य।","జెండ్ అవెస్టా భాష, దాని ద్వారా వివరించబడిన ఆచారాలు, 21 జొరాస్ట్రియానిజం యొక్క ప్రాథమిక బోధనయొక్క సూత్రాలు, వేదాల భాష మరియు ఆచారాలను పోలి ఉంటాయి: ' విచారకరమైన ఆలోచనలు, విషాదపదాలు మరియు విచారకరమైన రచనలు."
+"है ईश्वर! बल, सत्य-प्रधानता एवं सद्विचार प्रदान कीजिए, जिनके ज़रिए हम शांति बना सकें।","దేవుడు! శాంతిని, సత్యాన్నీ, మంచి విశ్వాసాన్ని ప్రసాదించు."
+एक हज़ार से अधिक वर्षों तक जरथुस्त्रवाद ईरान का एक प्रमुख धर्म हा।,వెయ్యి సంవత్సరాలకు పైగా ఇరాన్ లో జొరాస్ట్రియానిజం ప్రధాన మతంగా ఉంది.
+बाद में कुछ जरथुस्त्रवादी ईरान से आकर गुजरात और महाराष्ट्र के तटीय नगरों में बस गए।,తరువాత కొంత మంది జొరాస్ట్రియన్లు ఇరాన్ నుండి వచ్చి గుజరాత్ మరియు మహారాష్ట్ర తీర ప్రాంత పట్టణాలలో స్థిరపడ్డారు.
+वे लोग ही आज के पारसियों के पूर्वज हैं।,వీరు నేటి పార్సీలకు పూర్వీకులు.
+कल्पना करो तुम लगभग 2500 वर्ष पूर्व के एक उपदेशक को सुनने जाना चाहती हो।,మీరు 2500 స౦వత్సరాల క్రిత౦ ఒక మతబోధకుడు చెప్పేది వినాలని అనుకు౦టున్నరనుకో౦డి.
+"वहाँ जाने की अनुमति लेने के लिए तुम अपने माता-पिता को कैसे सहमत करोगी, इसका वर्णन करो।",అక్కడికి వెళ్లడానికి అనుమతి ని పొందడం కొరకు మీ తల్లిదండ్రులతో మీరు ఏవిధంగా అంగీకరిస్తారో వివరించండి.
+अशोकः एक अनोखा सप्राट जिसने युद्ध क रौशन के रुपए जन्मदिन पर रौशन को दादा जी से कड़क नोट मिले।,అశోక: రూపాయి పుట్టినరోజు నాడు దాదా జీ నుంచి కఠినమైన నోటు అందుకున్న ప్రత్యేక సప్రత్.
+उसने उन्हें अपने हाथ में दबा रखा था।,వాటిని తన చేతుల్లో ఉంచుకున్నాడు.
+उसे एक नया केसेट खरीदने का बहुत मन था लेकिन साथ ही वह बिल्कुल नए कड़क नोटों को देखना और छू कर महसूस करना चाहती थी।,"కొత్త కెసెట్ కొనుగోలు చేయడానికి ఆమె మనస్సు చాలా ఉంది, కానీ అదే సమయంలో ఆమె కొత్త కఠినమైన నోట్లను చూసి, తాకాలని అనుకుంది."
+तभी उसने पाया कि सभी नोटों में दाहिनी तरफ़ गाँधीजी का मुस्कराता चेहरा बना हुआ था और बाईं तरफ़ छोटे-छोटे शेर चित्रित थे।,"ఆ నోట్లన్నీ కుడివైపు న గాంధీజీ చిరునవ్వుముఖం, ఎడమ వైపు చిన్న సింహాలు చిత్రించిన విచిత్రాలు ఉన్నాయని అప్పుడే ఆయన గుర్తించాడు."
+उसने सोचा “आखिर यहाँ शेर क्‍यों बने हुए हैं! एक बहुत बड़ा राज्य - एक सामप्राज्य हम जिन शेरों के चित्र रुपयों-पैसों पर देखते हैं उनका एक लंबा इतिहास है।,"""సింహాలు ఇక్కడ ఎందుకు! చాలా పెద్ద రాష్ట్రం - ఒక సంపిస్టేట్, డబ్బు పై చిత్రాలను మనం చూసే సింహాలకు సుదీర్ఘ చరిత్ర ఉంది."
+उन्हें पत्थरों को काट कर बनाया गया और फिर उन्हें सारनाथ में एक विशाल स्तंभ पर स्थापित किया गया था।,"వాటిని రాళ్లతో కొట్టి, తర్వాత వాటిని సారనాథ్ లోని ఓ భారీ స్తంభంపై అమర్చారు."
+"इतिहास के महानतम राजाओं में से एक, अशोक के निर्देश पर इसके जेसे कई स्तंभों और पत्थरों पर अभिलेख उत्कीर्ण किए गए।","చరిత్రలో గొప్ప రాజులలో ఒకడిగా ఉన్న అశోకుని దర్శకత్వంలో అనేక స్తంభాలు, రాళ్ళపై శాసనాలు చెక్కబడ్డాయి."
+"इसके पहले कि हम यह जानें कि इन अभिलेखों में क्‍या लिखा है, यह समझने की कोशिश करें कि उनके राज्य को सामप्राज्य क्यों कहा जाता है।","ఈ రికార్డుల్లో ఏమి రాయబడిందో తెలుసుకునే ముందు, వారి రాజ్యం సంప్ స్టేట్ రాజ్యం అని ఎందుకు పిలువబడిందో అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించండి."
+अशोक जिस साम्राज्य पर शासन करते थे उसकी स्थापना उनके दादा चन्द्रगुप्त मौर्य ने लगभग 2300 साल पहले की थी।,అశోకుడు పాలించిన సామ్రాజ్యం సుమారు 2300 సంవత్సరాల క్రితం తన తాత చంద్రగుప్త మౌర్యుని చే స్థాపించబడింది.
+चाणक्य या कोटिल्य नाम के एक बुद्धिमान व्यक्ति ने चन्द्रगुप्त की सहायता की थी।,చంద్రగుప్తకు చాణక్య లేదా కోటిల్య అనే తెలివైన వ్యక్తి సహాయం చేశాడు.
+चाणक्य के कई विचार हमें अर्थशास्त्र नाम की किताब में मिलते हैं।,చాణక్యుని ఆలోచనలు అనేకం అర్థశాస్త్ర గ్రంథంలో మనకు తారసపడినవే.
+वंश जब एक ही परिवार के कई सदस्य एक के बाद एक राजा बनते हैं तो उन्हें एक ही वंश का कहा जाता है।,"ఒకే కుటుంబంలోని అనేక మంది సభ్యులు ఒకరి తర్వాత ఒకరు రాజుగా మారినప్పుడు, వారిని ఒకే సంతతిఅంటారు."
+"मौर्य वंश में तीन महत्वपूर्ण राजा हुए - चन्द्रगुप्त, उसका बेटा बिन्दुसार और बिन्दुसार का पुत्र अशोक।","మౌర్య వంశంలో ముగ్గురు ముఖ్యమైన రాజులు ఉండేవారు- చంద్రగుప్తుడు, అతని కుమారుడు బిందుసార్, బిందుసార్ అశోకుని కుమారుడు."
+साम्राज्य में बहुत-से नगर थे।,సామ్రాజ్యంలో అనేక నగరాలు ఉండేవి.
+(मानचित्र में उन्हें काले बिन्दुओं से दिखाया गया हैै।,(అవి నల్లటి చుక్కలు న్న పటంలో చూపించబడ్డాయి.)
+"इनमें साम्राज्य की राजधानी पाटलिपुत्र, उज्जेन और तक्षशिला जैसे नगर प्रमुख थे।","వాటిలో సామ్రాజ్యపు పట్టణాలు, పాటలీపుత్ర, ఉజ్జెన్, తక్షశిల నగరాలు ఉన్నాయి."
+तक्षशिला उत्तर-पश्चिम और मध्य एशिया के जिन जगहों पर अशोक के लिए आने-जाने का मार्ग था।,"అశోకుడు తరలివెళ్ళే మార్గం గా వాయువ్య, మధ్య ఆసియా ప్రాంతాలలో తక్షశిల ఉండేది."
+दूसरी तरफ़ उज्जैन उत्तरी भारत से दक्षिणी शिलालेख मिले हैं उन्हें लाल भारत जाने वाले रास्ते में पड़ता था।,మరోవైపు ఉజ్జయినీ ఉత్తర భారతదేశం నుంచి దక్షిణ ాది శాసనాలు లభించాయి. అవి ఎరుపు భారతానికి దారితీసి ఉన్నాయి.
+"शायद नगरों में व्यापारी, सरकारी बिन्दुओं से दिखाया साग्राज्य गया है।",బహుశా నగరాల్లో ని వ్యాపారులు ప్రభుత్వ పాయింట్లు చూపించి ఉండవచ్చు.
+अधिकारी और शिल्पकार रहा करते थे।,"అధికారులుగా, చేతివృత్తులవారుగా పనిచేసేవారు."
+ये सारे इलाके साम्राज्य के भीतर थे।,ఈ ప్రాంతాలన్నీ సామ్రాజ్యం పరిధిలోనే ఉండేవి.
+उन देशों के नाम साम्राज्य के बहुत बडे क्षेत्रों में किसानों और पशुपालकों के गाँव बसे बताओ जहाँ अशोक के हुए थे।,"అశోకుని సామ్రాజ్యంలో పెద్ద సంఖ్యలో రైతులు, పశువుల పెంపకందారులు ఆ దేశాల పేర్లు నివసిస్తున్నారు."
+मध्य भारत जैसे इलाकों में ज़्यादातर हिस्सा जंगलों से भरा हुआ था।,మధ్య భారతం వంటి ప్రాంతాల్లో చాలా భాగం అడవులతో నిండి ఉండేది.
+भात के. वहाँ पर लोग फल-फूल का संग्रहण और जानवरों का शिकार करके मौर्य साम्राज्य से. ज़ीविका चलाते थे।,"భత్ కె. అక్కడ, ప్రజలు పండ్లు మరియు పూలు మరియు జంతువులను మౌర్య సామ్రాజ్యం నుండి వేటాడారు. వారు జ్వికా ను నడిపేవారు."
+साम्राज्य के अलग-अलग इलाकों में लोग भिन्‍न-भिन्‍न भाषाएं बोलते थे।,సామ్రాజ్యంలోని వివిధ ప్రాంతాలలో ప్రజలు వివిధ భాషలు మాట్లాడేవారు.
+वे लोग शायद अलग-अलग प्रकार का भोजन करते थे और यहाँ तक कि अलग-अलग किस्म की पोशाक भी पहनते थे।,వారు బహుశా వివిధ రకాల ఆహార పదార్థాలను ఉపయోగించేవారు మరియు వివిధ రకాల దుస్తులను కూడా ధరించేవారు.
+"राज्य साम्राज्य से केसे भिन्‍न है? चूंकि साम्राज्य राज्यों से बडे होते हैं और उनकी रक्षा के लिए बडी सेनाओं की ज़रूरत होती है, इसीलिए सम्राटों को राजाओं की तुलना में ज़्यादा संसाधनों की ज़रूरत होती है।","రాజ్య సామ్రాజ్యానికి తేడా ఉందా? సామ్రాజ్యాలు రాజ్యాల కంటే పెద్దవి గా ఉండి వాటిని రక్షించడానికి పెద్ద సైన్యాలు అవసరం కాబట్టి, చక్రవర్తులకు రాజుల కంటే ఎక్కువ వనరులు అవసరం."
+इसी कारण उन्हें बडी संख्या में कर इकट्टा करने वाले अधिकारियों की ज़रूरत होती है।,అందుకే వారికి పెద్ద సంఖ్యలో పన్ను వసూలు చేసే అధికారులు అవసరం.
+"साप्राज्य का प्रशासन चूंकि मौर्य साम्राज्य बहुत बड़ा था, इसलिए अलग-अलग हिस्सों पर अलग-अलग ढंग से शासन किया जाता था।","మౌర్య సామ్రాజ్యం చాలా పెద్దది కాబట్టి, వివిధ ప్రాంతాలు వేర్వేరు విధాలుగా పాలించబడ్డాయి."
+पाटलिपुत्र और उसके आस-पास के इलाकों पर सम्राट का सीधा नियंत्रण था।,"చక్రవర్తికి పాటలీపుత్ర, దాని పరిసర ప్రాంతాలపై ప్రత్యక్ష నియంత్రణ ఉండేది."
+"इसका मतलब यह हुआ कि इस इलाके के गाँवों और शहरों के किसानों, पशुपालकों, शिल्पकारों और व्यापारियों से कर इकट्ठा करने के लिए राजा अधिकारियों की नियुक्ति करता था।","దీంతో ఆ ప్రాంతంలోని గ్రామాలు, పట్టణాల్లో రైతులు, పశుగ్రాస, చేతివృత్తుల వారు, వ్యాపారుల నుంచి పన్నులు వసూలు చేసేందుకు రాజు అధికారులను నియమించారు."
+"जो राजा के आदेशों का उल्लंघन करते थे, अधिकारी उनको सज़ा भी देते थे।",రాజు ఆదేశాలను ఉల్లంఘించిన వారిని కూడా అధికారులు శిక్షించారు.
+इनमें से कई अधिकारियों को वेतन भी दिया जाता था।,ఈ అధికారుల్లో చాలా మందికి జీతాలు కూడా ఇచ్చారు.
+संदेशवाहक एक जगह से दूसरी जगह घूमते रहते थे और राजा के जासूस अधिकारियों के कार्य-कलाप पर नज़र रखते थे।,"దూతలు ఒక చోటి నుండి మరొక చోటికి, రాజు యొక్క గూఢచారులు అధికారుల కార్యకలాపాలను పర్యవేక్షించారు."
+इन सबके ऊपर सम्राट था जो राज-परिवार एवं वरिष्ठ मंत्रियों की सहायता से सब पर नियंत्रण रखता था।,"అన్నిటికీ మించి రాజకుటుంబం, సీనియర్ మంత్రుల సహాయంతో అందరినీ నియంత్రించే చక్రవర్తి ఉన్నాడు."
+मोर्य साम्राज्य के भीतर कई छोटे क्षेत्र या प्रांत थे।,మోరియా సామ్రాజ్యంలోపల అనేక చిన్న ప్రాంతాలు లేదా ప్రాంతాలు ఉండేవి.
+इन पर तक्षशिला या उज्जैन जेसी प्रांतीय राजधानियों से शासन किया जाता था।,వీటిని తక్షశిల లేదా ఉజ్జయిని జెసి ప్రాంతీయ రాజధానులు గా పరిపాలించారు.
+कुछ हद तक पाटलिपुत्र से इन क्षेत्रों पर नियंत्रण रखा जाता था और अक्सर राजकुमारों को वहाँ का राज्यपाल (गवर्नर) बना कर भेजा जाता था।,కొంతవరకు ఈ ప్రాంతాలు పాటలీపుత్రం నియంత్రణలో ఉండేవి. తరచు సంస్థానాధీశులను గవర్నర్ వద్దకు పంపేవారు.
+लेकिन ऐसा लगता है कि इन जगहों पर स्थानीय परंपराओं और नियमों को ही माना जाता था।,"అయితే ఈ ప్రదేశాల్లో స్థానిక సంప్రదాయాలు, నిబంధనలను పరిగణనలోకి తీసుకున్నట్లు తెలుస్తోంది."
+प्रादेशिक केंद्रों के बीच विस्तृत क्षेत्र थे।,ప్రాంతీయ కేంద్రాల మధ్య విశాలమైన ప్రాంతాలు ఉండేవి.
+इनके इलाकों में मौर्य शासक सिर्फ़ मार्गों और नदियों पर नियंत्रण रखने की कोशिश करते थे जो कि आवागमन के लिए महत्वपूर्ण थे।,"వారి ప్రాంతాలలో, మౌర్య పాలకులు ఉద్యమానికి ముఖ్యమైన మార్గాలు మరియు నదులను మాత్రమే నియంత్రించడానికి ప్రయత్నించారు."
+"यहाँ से उन्हें जो भी संसाधन कर और भेंट के रूप में मिलते थे, उसे इकट्ठा किया जाता था।","ఇక్కడ నుంచి వారు ఎలాంటి పన్నులు, నైవేద్యాలు తీసుకున్నా."
+उदाहरण के लिए अर्थशास्त्र में यह लिखा है कि उत्तर-पश्चिम कंबल के लिए और दक्षिण भारत सोने और कीमती पत्थरों के लिए प्रसिद्ध था।,"ఉదాహరణకు, అర్థశాస్త్ర౦లో, వాయవ్య దుప్పట్లు, దక్షిణ భారతదేశ౦ బ౦గార౦, విలువైన రాళ్ళకు ప్రసిద్ధి అని వ్రాయబడి౦ది."
+संभव है कि संसाधन नज़राने के रूप में इकट्टो किए जाते थे।,వనరులు ఒక దృష్టాంతంగా ఇకాటాకాత్ గా ఉండే అవకాశం ఉంది.
+"नज़राना नियमित ढंग से इकट्ठे किए जाते थे वहीं “नज़राना' अनियमित रूप से जब भी संभव हो, इकट्ठा किया जाता था।","ఆ దృశ్యం క్రమం తప్పకుండా సమకూడే సమయంలో , ""నజరానా"" సాధ్యమైనంత వరకు క్రమరహితంగా పోగుచేయబడేవారు."
+ऐसे नज़राने विविध पदार्थों के रूप में प्रायः ऐसे लोगों से लिए जाते थे जो स्वेच्छा से इसे देते थे।,అలా౦టి కళ్ళు తరచూ స్వచ్ఛ౦ద౦గా వివిధ పదార్థాల రూపంలో ఇచ్చే ప్రజల ను౦డి తీసుకోబడేవి.
+"राजधानी में सम्राट मेगस्थनीज़, चन्द्रगुप्त के दरबार में पश्चिम-एशिया के यूनानी राजा सेल्यूकस निकेटर का राजदूत था।","రాజధాని లో, మెగ్సేస్ చక్రవర్తి చంద్రగుప్తుని ఆస్థానంలో పశ్చిమాసియా గ్రీకు రాజు సెలూకస్ నికాటర్ రాయబారిగా ఉన్నాడు."
+मेगस्थनीज़ ने जो कुछ देखा उसका विवरण दिया।,మగస్తానీస్ తాను చూసిన దాని గురించి వివరణ ఇచ్చాడు.
+"यहाँ हम उसके विवरण का एक अश दे रहे हैं : सम्राट का, जनता के सामने आने के अवसरों पर शोभायात्रा के रूप में जश्न मनाया जाता है।",ఇక్కడ ఆయన వర్ణనకు ఒక భరోసా ఇస్తున్నాం: చక్రవర్తి ప్రజల వద్దకు వచ్చినప్పుడు కొన్ని సందర్భాలలో షోట్రిప్ గా జరుపుకుంటారు.
+उन्हें एक सोने की पालकी में ले जाया जाता है।,వాటిని ఓ గోల్డ్ సెడానుకు తీసుకెళ్తారు.
+उनके अंगरक्षक सोने और चाँदी से अलंकृत हाथियों पर सवार रहते हैं।,అతని అంగరక్షకులు బంగారం మరియు వెండితో అలంకరించిన ఏనుగులపై స్వారీ చేస్తూ ఉన్నారు.
+कुछ अंगरक्षक पेड़ों को लेकर चलते हैं।,కొందరు అంగరక్షకులు చెట్లతో నడుస్తారు.
+इन पेड़ों पर प्रशिक्षित तोतों का एक झुण्ड रहता है जो सम्राट के सिर के चारों तरफ चक्कर लगाता रहता है।,చక్రవర్తి తల చుట్టూ ప్రదక్షిణం చేసే ఈ చెట్లపై శిక్షణ పొందిన తోటాల గుంపు ఉంది.
+राजा सामान्यतः हथियारबंद महिलाओं से घिरे होते हैं।,సాధారణంగా రాజులు సాయుధ స్త్రీలతో చుట్టుముట్టబడి ఉంటారు.
+वे हमेशा इस बात से डरे रहते हैं कि कहीं कोई उनकी हत्या करने की कोशिश न करे।,తమను ఎవరూ చంపాలని ప్రయత్నించకూడదని వారు ఎప్పుడూ భయపడుతుంటారు.
+उनके खाना खाने के पहले खास नौकर उस खाने को चखते हैं।,వారి ఆహారం తినే ముందు ప్రత్యేక సేవకులు ఆ ఆహారాన్ని రుచి చూసి ఉంటారు.
+वे लगातार दो रात एक ही कमरे में नहीं सोते थे।,వరుసగా రెండు రాత్రులు ఒకే గదిలో నిద్రపోవడం లేదు.
+और पाटलिपुत्र (आधुनिक पटना) के बारे में : यह एक विशाल और खूबसूरत नगर है।,పాటలీపుత్రం (మోడరన్ పాట్నా) గురించి: ఇది ఒక విశాలమైన మరియు అందమైన నగరం.
+यह एक विशाल प्राचीर से घिरा है जिसमें 570 बुर्ज और 64 द्वार हैं।,దీని చుట్టూ 570 టర్రెట్ లు మరియు 64 ద్వారాలు ఉన్న ఒక పెద్ద రాంపార్టులు ఉన్నాయి.
+"दो और तीन मंजिल वाले घर, लकड़ी और कच्ची ईंटों से बने हैं।","రెండు, మూడు అంతస్తులతో ఇళ్లు కలప, ముడి ఇటుకలతో తయారు చేస్తారు."
+राजा का महल भी काठ से बना है जिसे पत्थर की नक्काशी से अलंकृत किया गया है।,"రాజు రాజభవనం కూడా చెక్కతో తయారు చేయబడింది, ఇది రాతి చెక్కాలతో అలంకరించబడింది."
+यह चारों तरफ़ से उद्यानों और चिडियों के लिए बने बसेरों से घिरा है।,ఇది చుట్టూ అన్ని వైపుల నుండి ఉద్యానవనాలు మరియు పక్షుల కోసం తయారు చేయబడిన ఆశ్రయాలు ఉన్నాయి.
+"राजा द्वारा खाना खाने के पहले खास नोकर उस खाने को क्‍यों चखते थे? पाटलिपुत्र मोहनजोदडो से किस तरह भिन्‍न था? और अंत में जंगल वाले इलाके आते थे, वहाँ रहने वाले लोग काफ़ी हद तक स्वतंत्र थे।",రాజు తినే ముందు ఆ ఆహారాన్ని ఎందుకు రుచి చూసినట్లు? పాటలీపుత్రం మొహంజోద్డోకు ఎలా భిన్నంగా ఉండేది? చివరికి అటవీ ప్రాంతాలు వచ్చి అక్కడ నివసించే ప్రజలు ఎక్కువగా స్వేచ్ఛగా ఉన్నారు.
+"उनसे यह उम्मीद की जाती थी कि वे मौर्य पदाधिकारियों को हाथी, लकड़ी, मधु और मोम जेसी चीज़ें लाकर दें।","ఏనుగులు, కలప, తేనె, మైనపు వంటి వాటిని మౌర్య అధికారుల వద్దకు తీసుకురావాలని వారు భావించారు."
+अशोक - एक अनोखा सम्राट अशोक मौर्य वंश के सबसे प्रसिद्ध शासक थे।,అశోకచక్రవర్తి అశోకచక్రవర్తి మౌర్య వంశపు అత్యంత ప్రసిద్ధ పాలకుడు.
+वह ऐसे पहले शासक थे जिन्होंने अभिलेखों द्वारा जनता तक अपने संदेश पहुँचाने की कोशिश की।,రికార్డుల ద్వారా ప్రజలకు తన సందేశాన్ని ప్రజలకు తెలియజేయడానికి ప్రయత్నించిన మొదటి పాలకుడు ఆయనే.
+अशोक के ज़्यादातर अभिलेख प्राकृत भाषा और देवनागरी लिपि में हैं।,"అశోకుని శాసనాలలో ఎక్కువ భాగం ప్రాకృత భాషలో, దేవనాగరి లిపిలో ఉన్నాయి."
+कलिंग युद्ध का वर्णन करता हुआ अशोक का अभिलेख अपने एक अभिलेख में अशोक ने यह बात कही : “राजा बनने के आठ साल बाद मैंने कलिंग विजय की।,"అశోకుడు కళింగ యుద్ధం గురించి తన రికార్డులో ఇలా అన్నాడు: ""రాజు గా మారిన ఎనిమిది సంవత్సరాల తరువాత నేను కళింగాన్ని జయించాను."
+लगभग डेढ़ लाख लोग बंदी बना लिए गए।,దాదాపు 1.5 లక్షల మందిని బందీలుగా చేసుకున్నారు.
+एक लाख से भी ज़्यादा लोग मारे गए।,లక్ష మందికి పైగా మృత్యువాత పడ్డారు.
+इससे मुझे अपार दुख हुआ।,అది నాకు చాలా బాధకలిగించింది.
+क्‍यों? जब किसी स्वतंत्र देश को जीता जाता है तो लाखों लोग मारे जाते हैं और बहुत सारे बंदी बनाए जाते हैं।,"ఎందుకు? స్వతంత్ర దేశం గెలిచినప్పుడు లక్షలమంది ప్రాణాలు కోల్పోగా, చాలా మంది ఖైదీలు తయారయ్యారు."
+इसमें ब्राह्मण और श्रमण भी मारे जाते हैं।,"బ్రాహ్మణులు, శమాన్ కూడా చంపబడ్డారు."
+"जो लोग अपने सगे-संबंधियों और मित्रों को बहुत प्यार करते हैं तथा दासों और मृतकों के प्रति दयावान होते हैं, वे भी युद्ध में या तो मारे जाते हैं या अपने प्रियजनों को खो देते हैं।","తమ బంధువులు, స్నేహితులను ప్రేమించి, బానిసలు, చనిపోయిన వారు కూడా యుద్ధంలో తమ ప్రియమైన వారిని చంపడమో, పోగొట్టుకునో చేస్తారు."
+इसीलिए मुझे पश्चाताप हो रहा है।,అందుకే నేను పశ్చాత్తాప పడుతున్నాను.
+अब मैंने धम्प पालन करने एवं दूसरों को इसकी शिक्षा देने का निश्चय में मानता हूँ कि धम्म के माध्यम से लोगों का दिल जीतना बलपूर्वक विजय पाने से ज़्यादा अच्छा है।,"ఇప్పుడు నేను ఈ దెబ్బని అనుసరిస్తూ, బలాన్ని జయించడం కంటే ధమ్ ద్వారా ప్రజల హృదయాలను జయించడం మంచిదని ఇతరులకు బోధిస్తున్నాను."
+में यह अभिलेख भविष्य के लिए एक संदेश के रूप में इसलिए उत्कीर्ण कर रहा हूँ कि मेरे बाद मेरे बेटे और पोते भी युद्ध न करें।,"నా కుమారులు, మనవళ్లు నా తరువాత పోరాడకుండా భవిష్యత్తుకు సందేశంగా చెక్కబడి ఉన్నాను."
+इसके बदले उन्हें यह सोचना चाहिए कि धम्म को केसे बढाया जाए।,"దానికి బదులుగా, వారు ధమ్ ను పెంచాలని ఆలోచించాలి."
+"” कलिंग की लडाई से युद्ध को लेकर अशोक के विचारों में केसे परिवर्तन हुआ? कलिंग तटवर्ती उड़ीसा का प्राचीन नाम है (मानचित्र 5, पृष्ठ 76 देखो)।","""కళింగ యుద్ధం యుద్ధం పై అశోకుని అభిప్రాయాలను మార్చిందా? కళింగ తీర ఒరిస్సా ప్రాచీన నామం (పటం 5, పేజీ 76 చూడండి)."
+अशोक ने कलिंग को जीतने के लिए एक युद्ध लडा।,కళింగను గెలుచుకోవడానికి అశోకుడు యుద్ధం చేశాడు.
+लेकिन युद्धजनित हिंसा और खून-खराबा देखकर उन्हें युद्ध से वितृष्णा हो गई।,కానీ యుద్ధంలో దెబ్బతిన్న హింస మరియు రక్తపాతం చూసిన అతను యుద్ధానికి దూరంగా ఉన్నాడు.
+उन्होंने निर्णय उत्कृष्ट पॉलिश वाले पत्थर... लिया कि वे भविष्य में कभी युद्ध नहीं करेंगे।,అతను అద్భుతమైన పాలిష్ రాళ్లు కలిగి నిర్ణయించుకున్నాడు... భవిష్యత్తులో తాము ఎప్పటికీ పోరాటం చేయం అని చెప్పారు.
+यह बिहार के रामपुरवा में अशोक का धम्म क्‍या था? अशोक के थम्म में किसी देवता की पूजा अथवा किसी कर्मकांड की राष्ट्रपति भवन में रखा गया. आवश्यकता नहीं थी।,బీహార్ లోని రాంపుర్వాలో అశోక్ యొక్క ధామ్ ఏమిటి? అశోకుని తల్లి ఒక దేవతచేత పూజింపబడేది లేదా రాష్ట్రపతి భవన్ లో ఒక క్రతువు కోసం ఉంచబడింది. అవసరం లేదు.
+उन्हें लगता था कि जैसे पिता अपने बच्चों को अच्छे है।,  ఒక తండ్రిగా తన పిల్లలకు మంచిదని అతను భావించేవాడు.
+यह उस समय की व्यवहार की शिक्षा देते हैं वेसे ही यह उनका कर्तव्य था कि अपनी प्रजा को मूर्तिकला का एक नमूना है।,తమ ప్రజలపట్ల ఒక శిల్పాన్ని కలిగి ఉండటం తమ కర్తవ్యమని ఆ నాటి ప్రవర్తనను బోధిస్తుంది.
+वे बुद्ध के उपदेशों से भी प्रेरित हुए थे।,బుద్ధుని బోధనలకు కూడా వీరు స్ఫూర్తి పొందారు.
+ऐसी कई समस्याएँ थीं जिनके लिए उनमें संवेदना थी।,వారి పట్ల కరుణ తో ఉన్న అనేక సమస్యలు ఉన్నాయి.
+उनके साम्राज्य में अलग-अलग धर्मों को मानने वाले लोग थे और इससे कई बार टकराव पैदा हो जाता था।,"తమ సామ్రాజ్యంలో విభిన్న మతాలను విశ్వసించే వారు ఉన్నారు, మరియు కొన్నిసార్లు ఇది సంఘర్షణను సృష్టించింది."
+जानवरों की बलि चढ़ाई जाती थी।,జంతువులను బలి ఇచ్చారు.
+दासों और नोकरों के साथ क्रूर व्यवहार किया जाता था।,"బానిసలు, నాసికా లను క్రూర౦గా చూసేవారు."
+इनके अलावा परिवार में व पड़ोसियों के बीच भी झगडे होते रहते थे।,"అంతేకాకుండా, ఆ కుటుంబానికి, ఇరుగుపొరుగువారికి మధ్య గొడవలు జరిగాయి."
+अशोक ने यह महसूस किया कि इन समस्याओं का निदान उनका कर्तव्य है।,ఈ సమస్యలను నిర్ధారించడం తన బాధ్యత అని అశోక్ భావించాడు.
+इसीलिए उन्होंने धम्म-महामात्त नाम के अधिकारियों की नियुक्ति की जो जगह-जगह जाकर धम्म की शिक्षा देते थे।,అందుకే ఆ ప్రదేశానికి వెళ్ళి ధమ్మం బోధించిన ధర్మమహామత్ అనే అధికారులను నియమించాడు.
+इसके अतिरिक्त अशोक ने अपने संदेश कई स्थानों पर शिलाओं और स्तंभों पर खुदवा दिए।,"అంతేకాకుండా అశోకుడు అనేక చోట్ల రాళ్లు, స్తంభాలకు తన సందేశాన్ని ఇచ్చాడు."
+अधिकारियों को यह निर्देश दिया गया कि वे राजा के संदेश को उन लोगों को पढ़कर सुनाएँ जो खुद पढ़ नहीं सकते थे।,రాజు సందేశాన్ని స్వయంగా చదవలేని వారికి చదివి వినిపించాలని అధికారులను ఆదేశించారు.
+"अशोक ने धम्म के विचारों को प्रसारित करने के लिए सीरिया, मिस्र, ग्रीस तथा श्री लंका में भी दत भेजे।","ధమ్ అభిప్రాయాలను వ్యాప్తి చేయడానికి అశోకుడు సిరియా, ఈజిప్ట్, గ్రీస్, శ్రీలంకలకు లేఖ కూడా పంపాడు."
+अपनी प्रजा के लिए अशोक के संदेश लोग विभिन्‍न अवसरों पर अनुष्ठान करते हैं।,అశోకుని సందేశం వివిధ సందర్భాలలో ఒక ఆచారంగా ఉంటుంది.
+"उदाहरण के लिए जब वे बीमार होते हैं, जब उनके बच्चों का विवाह होता है, बच्चों के जन्म पर और जब यात्रा शुरू करते हैं, तब वे तरह-तरह के अनुष्ठान करते हैं।","ఉదాహరణకు, వారు జబ్బుపడినప్పుడు, వారి పిల్లలు వివాహం చేసుకున్నప్పుడు, పిల్లలు పుట్టినప్పుడు మరియు వారు ప్రయాణం ప్రారంభించినప్పుడు, వారు ఒక విధమైన ఆచారాన్ని చేస్తారు"
+ये कर्मकांड किसी काम के नहीं।,ఈ ఆచారాలు ఏ మాత్రం ఉపయోగపడవు.
+इसके बदले यदि लोग दूसरी रीतियों को मानें तो वह ज़्यादा फलदायी होंगी।,"దానికి బదులుగా, ప్రజలు ఇతర పద్ధతులను అనుసరిస్తే, వారు మరింత ఫలప్రదంగా ఉంటారు."
+"ये अन्य प्रकार की रीतियाँ क्‍या हैं? ये हैं - अपने दासों और नोकरों के साथ अच्छा व्यवहार करना, बड़ों का आदर करना, सभी जीवों पर दया करना और ब्राह्मणों तथा श्रमणों को दान देना।","ఈ ఇతర రకాల విధానాలు ఏమిటి? వీరు తమ దాసులు, నాసికాలతో చక్కగా ప్రవర్తిస్తూ, పెద్దలను గౌరవించి, సకల జీవులపై కరుణ, బ్రాహ్మణులకు, శ్రమకు దానాలు చేస్తూ ఉండాలి."
+"अपने धम्म की प्रशंसा या दूसरों के धम्म की निन्दा करना, दोनों ही बातें गलत हैं।","ఈ రెండు విషయాలు తప్పు, మీ ధమ్మాన్ని పొగడటం లేదా ఇతరుల యొక్క ధమ్ ను ఖండించడం."
+हर किसी को दूसरे धर्म का आदर करना चाहिए।,ప్రతి ఒక్కరూ మరో మతాన్ని గౌరవించాలి.
+यदि कोई अपने धर्म की बड़ाई और दूसरों के धर्म की बुराई करता है तो वह वास्तव में अपने धर्म को ज़्यादा नुकसान पहुँचा रहा है।,"ఎవరైనా తమ మతానికి చెందిన వారు, ఇతరులకు కీడు చేస్తే, వాస్తవానికి తన మతానికి ఎక్కువ హాని కలిగిస్తారు."
+इसीलिए हर किसी को दूसरे के धर्म के प्रमुख विश्वासों को समझने की कोशिश करते हुए उसका आदर करना चाहिए।,అందుకే ఎదుటి వారి మతానికి చెందిన ప్రధాన విశ్వాసాలను అర్థం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నించడం ద్వారా ప్రతి ఒక్కరూ ఆయనను గౌరవించాలి.
+"भारत के प्रथम प्रधानमंत्री पंडित जवाहरलाल नेहरू ने लिखा है, “उनके धर्मादेश आज भी हमसे एक ऐसी भाषा में बात करते हैं जिन्हें हम समझ सकते हैं... और जिनसे हम बहुत कुछ सीख सकते हैं।","భారత తొలి ప్రధాని పండిట్ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ ఈ విధంగా రాశారు, ""ఆయన మతం ఇప్పటికీ మనకు అర్థమయ్యే భాషలో మాట్లాడుతుంది... మరియు మనం ఎవరి నుంచి చాలా నేర్చుకోవచ్చు."
+ब्राह्मी लिपि अशोक ने धम्म के विचारों को दूर-दूर तक फैलाने के लिए उन बातों को आधुनिक भारत को ea जो आपके अनुसार आज भी प्रासंगिक हैं।," బ్రాహ్మీ లిపి అశోకుడు ధమ్ యొక్క భావాలను ఆధునిక భారతదేశానికి వ్యాప్తి చెందాల్సి ఉంది, అవి నేటికి కూడా మీకు సంబంధించినవి."
+अशोक के संदेश लिपियाँ पिछले सैकड़ों वर्षों बताया जो आपके अनुसार आज भी प्रासंगिक हैं।,అశోకుని సందేశ లిపిలు గత వందల సంవత్సరాలుగా వర్ణించబడ్డాయి అవి నేటికీ మీకు సంబంధించినవి.
+अशोक के संदेश के उन में ब्राह्मी लिपि से उत्पन्न हिस्सों को बताओ जो आज भी प्रासंगिक हैं।,అశోకుని సందేశం గురించి వారికి చెప్పండి బ్రాహ్మీ లిపిలో తయారు చేసిన భాగాలు నేటికీ సంబంధితమైనవి.
+हु यहाँ आप 'अ' अक्षर को अलग-अलग भाषाओं की लिपियों में देख सकते हैं।,ఇక్కడ మీరు వివిధ భాషలలోని స్క్రిప్ట్స్‌లో 'ఎ' అక్షరాన్ని చూడవచ్చు.
+"मौर्य साम्राज्य के उभरने से थोडा पहले लगभग 2400 वर्ष पहले, चीन में सम्राटों ने चीन की दीवार का निर्माण शुरू किया।",మౌర్య సామ్రాజ్యం ఆవిర్భవించడానికి 2400 సంవత్సరాల ముందు చైనాలో చక్రవర్తులు చైనా గోడను నిర్మించడం ప్రారంభించారు.
+इसे बनाने का उद्देश्य उत्तरी सीमा की पशुपालक लोगों से रक्षा करना था।,"దీనిని తయారు చేయడం యొక్క ఉద్దేశ్యం, ఉత్తర సరిహద్దును కాఫర్ల నుండి రక్షించడం."
+"अगले 2000 वर्षों तक इस दीवार का निर्माण कार्य चलता रहा, क्योंकि साम्राज्य की सीमाएँ बदलती रहीं।","తరువాతి 2000 సంవత్సరాలవరకు, సామ్రాజ్య పుసరిహద్దులు మారినందున ఈ గోడ నిర్మాణం కొనసాగింది."
+यह दीवार लगभग 6400 किलोमीटर लंबी है तथा पत्थर और ईंट से बनी है।,"ఈ గోడ సుమారు 6400 కిలోమీటర్ల పొడవు ఉండి రాయి, ఇటుకతో తయారు చేయబడింది."
+इसकी ऊपरी सतह सड़क जैसी चोड़ी है।,దీని పై భాగం రోడ్డు లాంటిది.
+इस दीवार को बनाने के लिए हज़ारों लोगों को काम करना पड़ा।,ఈ గోడ నిర్మాణానికి వేలాది మంది పనిచేయాల్సి వచ్చింది.
+हर 100-200 मीटर को दूरी पर इस पर निगरानी के लिए बुर्ज बने हुए हैं।,ప్రతి 100-200 మీటర్లకు ఒక దూరం లో దీనిని పర్యవేక్షించడానికి నిర్మించబడ్డాయి.
+पडोसी देशों के प्रति अशोक का रवेया चीनी सम्राटों के रवेये से केसे भिन्‍न था? कल्पना करो तुम कलिंग में रहती हो और तुम्हारे माँ-बाप को युद्ध में काफी दुख उठाने पड़े हैं।,"పొరుగు దేశాల పట్ల అశోకుని రావేయ చైనా చక్రవర్తుల కు ండే రవీకి భిన్నంగా ఉండేది. మీరు కళింగదేశంలో నివసిస్తూ, మీ తల్లిదండ్రులు యుద్ధంలో చాలా బాధఅనుభవించాల్సి ఉంటుందని ఊహించండి."
+अभी-अभी अशोक के दूत धम्म के नए विचारों को लेकर आए हैं।,ఇప్పుడు అశోకుని దూతలు ధమ్ యొక్క కొత్త ఆలోచనలను ముందుకు వచ్చారు.
+आप अपने माता-पिता और संदेशवाहकों के बीच बातचीत का वर्णन करो।,మీ తల్లిదండ్రులు మరియు దూతల మధ్య సంభాషణను వివరించండి.
+मथुरा में प्रस्तर-खंडों तथा मूर्तियों पर अनेक अभिलेख मिले हैं।,"మథురలో రాతి బండలు, శిల్పాలపై అనేక రికార్డులు లభించాయి."
+"आमतोर पर ये संक्षिप्त अभिलेख हैं, जो स्त्रियों तथा पुरुषों द्वारा मठों या मंदिरों को दिए जाने वाले दान का उल्लेख करते हैैं।",ఇవి మఠాలు లేదా దేవాలయాలకు మహిళలు మరియు పురుషులు ఇచ్చే విరాళాలను సూచించే సంక్షిప్త మైన రికార్డులు.
+"प्रायः शहर के राजा, रानी, अधिकारी, व्यापारी तथा शिल्पकार इस प्रकार के दान करते थे।","తరచూ రాజులు, రాణులు, అధికారులు, వ్యాపారస్తులు, చేతివృత్తులవారు ఇలాంటి దానాలు చేసేవారు."
+"उदाहरण के लिए मथुरा के अभिलेख में सुनारों, लोहारों, बुनकरों, टोकरी बुनने वालों, माला बनाने वालों और इत्र बनाने वालों के उल्लेख मिलते हैं।","ఉదాహరణకు, మధుర లో రికార్డులో స్వర్ణకారులు, లోహార్లు, నేత పనివారు, బుట్టలు నేత, పూలదండలు, సుగంధ ద్రవ్యాల తయారీ గురించి ప్రస్తావించబడింది."
+मथुरा के लोगों के व्यवसायों की एक सूची बनाओ।,మధుర ప్రజల వృత్తుల జాబితా తయారు చేయండి.
+एक ऐसे व्यवसाय का नाम बताओ जो हड॒प्पा में नहीं था।,హడప్పలో లేని వ్యాపారం పేరు.
+शिल्प तथा शिल्पकार पुरास्थलों से शिल्पों के नमूने मिले हैं।,"చేతివృత్తులవారు, చేతివృత్తుల వారు పురావస్తు శాఖ నుండి చేతివృత్తుల నమూనాలను కనుగొన్నారు."
+"इनमें मिट्ठी के बहुत ही पतले और सुंदर बर्तन मिले हैं, जिन्हें उत्तरी काले चमकीले पात्र कहा जाता है क्‍योंकि ये ज़्यादातर उपमहाद्वीप के उत्तरी भाग में मिले हैं तथा ये प्राय: काले रंग के होते हैं, और इनमें एक खास चमक होती है।","వారు చాలా సన్నని మరియు అందమైన మట్టి కుండలు కనుగొన్నారు, ఇది ఉత్తర బ్లాక్ బ్రైట్ కంటైనర్ గా పిలువబడుతుంది, ఎందుకంటే ఇవి ఎక్కువగా ఉపఖండం యొక్క ఉత్తర భాగంలో కనిపిస్తాయి మరియు తరచుగా నలుపు రంగులో ఉంటాయి, ప్రత్యేక కాంతితో ఉంటాయి."
+ध्यान रहे कि अन्य दूसरे शिल्पों के अवशेष नहीं बचे होंगे।,ఇతర చేతివృత్తుల అవశేషాలు కూడా మిగలవని గమనించండి.
+जैसे कि विभिनन ग्रंथों से हमें पता चलता है कि कपड़ों का उत्पादन बहुत महत्वपूर्ण था।,బట్టల ఉత్పత్తి చాలా ముఖ్యమైనదని వివిధ గ్రంథాలు తెలియజేస్తున్నాయి.
+उत्तर में वाराणसी और दक्षिण में मदुरे इसके प्रसिद्ध केंद्र थे।,"ఉత్తరాన వారణాసి, దక్షిణాన మదురే దాని ప్రసిద్ధ కేంద్రాలు."
+यहाँ स्त्री-पुरुष दोनों काम करते थे।,స్త్రీ పురుషులు ఇద్దరూ ఇక్కడ పనిచేసారు.
+"अनेक शिल्पकार तथा व्यापारी अपने-अपने संघ बनाने लगे थे, fore श्रेणी कहते थे।","చాలామంది చేతివృత్తులవారు, వ్యాపారవేత్తలు తమ సొంత సంఘాలను ఏర్పరచుకోవడం ప్రారంభించారు, దీనిని ఫోర్ కేటగిరీ అని పిలిచారు."
+"शिल्पकारों की श्रेणियों का काम प्रशिक्षण देना, कच्चा माल उपलब्ध कराना तथा तैयार माल का वितरण करना था।","చేతివృత్తుల వారికి శిక్షణ ఇవ్వడం, ముడిపదార్థాలను అందించడం, ఫినిష్డ్ గూడ్స్ పంపిణీ చేయడం."
+जबकि व्यापारियों की श्रेणियाँ व्यापार का संचालन करती थीं।,వ్యాపారులు వ్యాపారం చేసేవారు.
+"श्रेणियाँ बेंकों के रूप में काम करती थीं, जहाँ लोग पैसे जमा रखते थे।",ప్రజలు డబ్బు డిపాజిట్ చేసిన బ్యాంకులుగా వర్గాలు పనిచేశాయి.
+इस धन का निवेश लाभ के लिए किया जाता था।,ఈ డబ్బును లాభం కోసం పెట్టుబడి పెట్టారు.
+उससे मिले लाभ का कुछ हिस्सा जमा करने वाले को लोटा दिया जाता था या फिर मठ आदि धार्मिक संस्थानों को दिया जाता था।,అతని నుండి పొందిన లాభంలో కొంత భాగాన్ని డిపాజిట్ దారునికి లేదా మఠానికి చెందిన ధార్మిక సంస్థలకు ఇవ్వబడేది.
+लगभग 2200 वर्ष पहले मौर्य साम्राज्य का पतन हो गया।,సుమారు 2200 సంవత్సరాల క్రితం మౌర్య సామ్రాజ్యం కూలిపోయింది.
+"इसके स्थान पर, (साथ ही अन्य जगहों पर भी) कई नए राज्यों का उदय हुआ।","బదులుగా, అనేక కొత్త రాజ్యాలు ఉద్భవించాయి (అలాగే ఇతర చోట్ల)."
+पश्चिमोत्तर में तथा उत्तर-भारत के कुछ भागों में करीब एक सो सालों तक हिन्द-यवन राजाओं का शासन रहा।,"వాయవ్యంలో, ఉత్తర భారతంలోకొన్ని ప్రాంతాల్లో ఇండో-యవన్ రాజులు దాదాపు కొన్ని సంవత్సరాలు పాలించారు."
+"इनके बाद पश्चिमोत्तर, उत्तर तथा नि पश्चिमी भारत पर शक नामक मध्य-एशियाई लोगों का शासन स्थापित हुआ।","ఆ తరువాత వాయవ్య, ఉత్తర, పశ్చిమ భారతాన్ని సాక అని పిలిచే మధ్య-ఆసియా ప్రజలు పాలించారు."
+इनमें से कुछ राज्य लगभग 500 वर्षों तक टिके रहे जब तक कि शक शासकों को गुप्त शासकों से पराजय नहीं मिल गई (अध्याय 11)।,ఈ రాజ్యాలలో కొన్ని దాదాపు 500 సంవత్సరాల వరకు రహస్య పాలకులచేతిలో తమ ఓటమిని పోగొట్టుకొన్నాయి (అధ్యాయం 11).
+शकों के बाद कुषाणों (लगभग 2000 वर्ष पहले) का करके शासन स्थापित हुआ।,సందేహాలు తరువాత ప్రభుత్వం కుషాల (సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం) స్థాపించబడింది.
+तुम कुषाणों जाया के बारे में और अधिक जानोगे हिन्द-यवन सिक्का उत्तर तथा मध्यभारत के कुछ इलाकों में मौर्य सेनानायक पुष्यमित्र शुंग ने एक स्थापना की।,"కుషాణల గురించి మీరు మరింత తెలుసుకుంటారు, ఉత్తర మరియు మధ్య భారతదేశంలోని కొన్ని ప్రాంతాల్లో మౌర్య ఆర్మీ హీరో పుష్యమిత్ర షుంగ్ స్థాపించిన హింద్-యావన్ నాణెం."
+शुंगों के बाद कण्व तथा कुछ और वंशों का शासन तब तक चला | जब तक लगभग 1700 वर्ष पहले गुप्त साम्राज्य की स्थापना हुई।,"ఆ తరువాత ఆ తరువాత కన్వ, మరికొందరు వారసులు అప్పటి వరకు పరిపాలించారు. సుమారు 1700 సంవత్సరాల క్రితం వరకు రహస్య సామ్రాజ్యం స్థాపించబడింది."
+हमने देखा कि पश्चिमी भारत के कुछ हिस्सों पर शकों का शासन था।,పశ్చిమ భారతంలోని కొన్ని ప్రాంతాలు అనుమానాస్పద పాలన సాగించాయని మనం చూశాం.
+यहाँ पश्चिमी भारत तथा मध्य भारत पर शासन कर रहे सातवाहन शासकों के साथ कुषाण सिक्का इनके कई युद्ध हुए।,"పశ్చిమ భారతాన్ని, మధ్య భారతాన్ని పాలించిన శాతవాహన పాలకులతో అనేక యుద్ధాలు జరిగాయి."
+लगभग 2100 साल पहले स्थापित सातवाहन राज्य लगभग 400 सालों तक टिका रहा।,సుమారు 2100 సంవత్సరాల క్రితం స్థాపించబడిన శాతవాహన రాజ్యం సుమారు 400 సంవత్సరాల పాటు కొనసాగింది.
+लगभग 1700 वर्ष पहले मध्य तथा पश्चिमी भारत में वाकाटक वंश का शासन स्थापित हुआ।,సుమారు 1700 సంవత్సరాల క్రితం వక్తక్ వంశపాలన మధ్య మరియు పశ్చిమ భారతదేశంలో స్థాపించబడింది.
+"दक्षिण भारत में, 2200 से 1800 साल पूर्व के बीच चोलों, चेरों तथा हि .पाण्ड्यों ने शासन किया।","దక్షిణ భారతదేశంలో 2200-1800 సంవత్సరాల క్రితం చోళులు, చెరాన్, హిండ్లను పాలించారు."
+"लगभग 1500 साल पहले, पल्‍लवों और चालुक्यों के दो बड़े राज्यों की स्थापना हुई।","సుమారు 1500 సంవత్సరాల క్రితం, రెండు ప్రధాన రాజ్యాలు గా ఉన్న ఈ రెండు రాజ్యాలను, చాళుక్యులు స్థాపించారు."
+इसके अलावा और भी कई राज्य और राजा थे।,"ఇతర రాజ్యాలు, రాజులు కూడా ఉన్నారు."
+"इनके बारे में हमें ह उनके सिक्‍कों, पाण्डुलिपियों तथा पुस्तकों से पता चलता है।","వారి నాణేలు, వ్రాతప్రతులు, పుస్తకాల ద్వారా వాటి గురించి మనకు తెలుసు."
+"इन सब के बी अनेक ऐसे परिवर्तन भी हो रहे थे, जिनमें सामान्य स्त्री-पुरुषों का है महत्वपूर्ण योगदान था।","సాధారణ స్త్రీ, పురుషులమధ్య గణనీయమైన సహకారం ఉన్న అనేక మార్పులు జరిగాయి."
+"इनमें कृषि का प्रसार, शक सिक्का नए शहरों का विकास, उद्योग तथा व्यापार में प्रगति थी।","ఇందులో వ్యవసాయం వ్యాప్తి, కొత్త నగరాల అభివృద్ధి, పరిశ్రమలు, వాణిజ్యం వంటి అంశాలు ఉన్నాయి."
+"व्यापारियों ने एक तरफ़ जहाँ उपमहाद्वीप के अंदर तथा बाहर ज़मीन के रास्तों की खोज की एशिया, पूर्वी अफ्रीका तथा दक्षिण-पूर्वी एशिया (मानचित्र 6 देखो) के समुद्री रास्ते भी खुले।","వర్తకులు ఆసియా, తూర్పు ఆఫ్రికా మరియు ఆగ్నేయ ఆసియా సముద్ర మార్గాలను కూడా తెరిచారు (పటం 6 చూడండి) ఒకవైపు, ఉపఖండం లోపల మరియు వెలుపల భూమార్గాలు కనుగొనబడ్డాయి."
+"मंदिरों, स्तूपों तथा अन्य इमारतों का निर्माण हुआ, किताबें लिखी गईं, साथ ही, वैज्ञानिक खोजें भी हुईं।","దేవాలయాలు, స్తూపములు, ఇతర భవనాలు నిర్మించబడ్డాయి, పుస్తకాలు వ్రాయబడ్డాయి, శాస్త్రీయ ఆవిష్కరణలు కూడా ఉన్నాయి."
+ये सारी बातें साथ-साथ हो रही थीं।,ఇవన్నీ కలిసి జరుగుతున్నాయి.
+इस पुस्तक के बाकी हिस्सों को पढ़ते हुए तुम इन बातों को ध्यान में रखना।,ఈ పుస్తకంలోని మిగిలిన విషయాలను మీరు చదివేటప్పుడు ఈ విషయాలను మదిలో పెట్టుకోండి.
+सातवाहन सिक्‍का प्रभाकर लोहारों को काम करते देख रहा था।,శాతవాహన నాణెం పని చేస్తున్న ప్రభాకర్ లోహార్స్ ను చూస్తున్నాడు.
+एक छोटी-सी बेंच पर कुल्हाड़ी और हँसिया जैसे कुछ ओज़ार बेचने के लिए रखे थे।,"చిన్న బెంచీమీద గొడ్డలూ, నవ్వులూ అమ్మడానికి పెట్టారు."
+दूसरी और भट्ठटी जल रही थी।,ఇతర బట్టీ కాలిపోతోంది.
+ओज़ार बनाने के लिए दो लोग लोहे की एक छड॒ को गरम कर उसे पट रहे थे।,"ఇద్దరు వ్యక్తులు ఇనుప రాతి కర్రను వేడి చేసి,  ఉపకరణాలు అనే సాధనాన్ని తయారు చేయడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు."
+प्रभाकर को ये सब बड़ा मज़ेदार लग रहा था।,ప్రభాకర్ కు ఇవన్నీ సరదాగా ఉన్నట్లు అనిపించింది.
+लोहे का प्रयोग आज एक आम बात है।,ఇనుము వాడకం నేడు సర్వసాధారణం.
+लोहे की चीज़ें हमारी रोज़मर्रा की ज़िंदगी का हिस्सा बन गई हैं।,మన నిత్య జీవితంలో ఇనుము ఒక భాగమైపోయి ౦ది.
+इस उपमहाद्वीप में लोहे का प्रयोग लगभग 3000 साल पहले शुरू हुआ।,ఈ ఉపఖండంలో ఇనుము ఉపయోగం సుమారు 3000 సంవత్సరాల క్రితం ప్రారంభమైంది.
+महापाषाण कब्रों में लोहे के औज्ञार और हथियार बडी संख्या में मिले हैं।,మెగాలిథిక్ సమాధుల్లో పెద్ద సంఖ్యలో ఇనుము మరియు ఆయుధాలు లభించాయి.
+इनके बारे में तुम अध्याय 5 में पढ़ चुके हो।,మీరు 5వ అధ్యాయంలో వాటి గురించి చదివారు.
+करीब 2500 वर्ष पहले लोहे के औज़ारों के बढ़ते उपयोग का प्रमाण मिलता है।,సుమారు 2500 సంవత్సరాల క్రితం ఇనుప పనిముట్ల వాడకం పెరిగినట్లు ఆధారాలున్నాయి.
+इनमें जंगलों को साफ़ करने के लिए कुल्हाडियाँ और जुताई के लिए हलों के फाल शामिल हैं।,"వీటిలో అడవులను శుభ్రం చేయడానికి గొడ్డలి, దున్నడానికి పొట్టు ఉన్నాయి."
+अध्याय 6 में तुमने पढ़ा था कि लोहे के फाल के इस्तेमाल से कृषि उत्पादन बढ गया।,6వ అధ్యాయంలో ఇనుము వాడకం వల్ల వ్యవసాయ ఉత్పత్తి పెరిగిందని మీరు చదివారు.
+कृषि उत्पादन बढ़ाने के लिए उठाए गए अन्य कदम : सिंचाई समृद्ध गाँवों के बिना राजाओं तथा उनके राज्यों का बने रहना मुश्किल था।,"వ్యవసాయ ఉత్పత్తిని పెంచడానికి తీసుకున్న ఇతర చర్యలు: సాగునీటి వనరులు లేని గ్రామాలు, వారి రాష్ట్రాల్లో ఉండటం కష్టతరమైంది."
+"जिस तरह कृषि के विकास में नए ओज़ार तथा रोपाई (अध्याय 6) महत्वपूर्ण कदम थे, उसी तरह सिंचाई भी काफी उपयोगी साबित हुई।","వ్యవసాయాభివృద్ధికి కొత్త ఓజార్, తోట (6వ అధ్యాయం) ముఖ్యమైన చర్యలుగా, నీటిపారుదల కూడా ఎంతో ఉపయోగపడింది."
+"इस समय सिंचाई के लिए नहरें, कुएं, तालाब तथा कृत्रिम जलाशय बनाए गए।","ప్రస్తుతం సాగునీటి కోసం కాలువలు, బావులు, చెరువులు, కృత్రిమ జలాశయాలు నిర్మించారు."
+इस चार्ट में तुम्हें सिंचाई से आए परिवर्तन दिखाए गए हैं।,ఈ ఛార్టులో నీటిపారుదల నుంచి వచ్చిన మార్పులను మీరు చూపించారు.
+खाली स्थानों में सही वाक्य भरो : लोगों द्वारा परिश्रम किया गया।,ఖాళీ స్థలాల్లో సరైన వాక్యాలను నింపండి: ప్రజలు పనిచేయడానికి.
+"किसानों को लाभ मिला, क्योंकि अब उत्पादन की अनिश्चितता घटी।",ఇప్పుడు ఉత్పత్తిలో అనిశ్చితి తగ్గడంతో రైతులకు ప్రయోజనం లభించింది.
+कर अदा करने के लिए किसानों को उत्पादन बढाना था।,రైతులు పన్ను చెల్లించడానికి ఉత్పత్తిని పెంచాల్సి వచ్చింది.
+राजाओं ने सिंचाई की योजना बनाई और धन खर्च किया।,రాజులు సాగునీటిప్రణాళిక వేసి ఆ డబ్బును ఖర్చు పెట్టారు.
+गाँवों में कौन रहते थे? इस उपमहाद्वीप के दक्षिणी तथा उत्तरी हिस्सों के अधिकांश गाँवों में कम से कम तीन तरह के लोग रहते थे।,"గ్రామాల్లో ఎవరు నివసించారు? ఉపఖండంలోని దక్షిణ, ఉత్తర ప్రాంతాలలో ని చాలా గ్రామాలలో కనీసం మూడు రకాల ప్రజలు ఉన్నారు."
+"तमिल क्षेत्र में बड़े भूस्वामियों को वेल्लला, साधारण हलवाहों को उणवार और भूमिहीन मजदूर, दास कडेसियार और अदिगई कहलाते थे।","తమిళ ప్రాంతంలో పెద్ద పెద్ద భూయజమానులు వేలా, సాధారణ హలవారు, భూమిలేని కూలీలు, దాస్ కడ్సియార్, ఆడిగి అనే వారు."
+"देश के उत्तरी हिस्से में, गाँव का प्रधान व्यक्ति ग्राम-भोजक कहलाता था।","దేశ ఉత్తర ప్రాంతంలో, గ్రామప్రధాన వ్యక్తి గ్రామం భోజక్ అని పిలువబడింది."
+अक्सर एक ही परिवार के लोग इस पद पर कई पीढियों तक बने रहते थे।,ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వ్యక్తులు అనేక తరాల పాటు ఈ పదవిలో ఉండేవారు.
+यानी कि यह पद आनुवंशिक था।,అంటే ఈ పోస్టు జన్యుపరంగా ఉంది.
+ग्राम-भोजक के पद पर आमतौर पर गाँव का सबसे बड़ा भू-स्वामी होता था।,గ్రామం భోజక్ యొక్క పోస్ట్ సాధారణంగా గ్రామంలో అతిపెద్ద భూయజమాని.
+साधारणतया इनकी ज़मीन पर इनके दास और मज़दूर काम करते थे।,"సాధారణంగా వారి బానిసలు, కూలీలు తమ భూముల్లో పనిచేసేవారు."
+इसके अतिरिक्त प्रभावशाली होने के कारण प्राय: राजा भी कर वसूलने का काम इन्हें ही सोंप देते थे।,"అ౦తేకాక, సమర్థవ౦త౦గా ఉ౦డడ౦వల్ల రాజులు తరచూ పన్నులు వసూలు చేసేవారు."
+ये न्यायाधीश का और कभी-कभी पुलिस का काम भी करते थे।,"వారు న్యాయనిర్ణేతలు, కొన్నిసార్లు పోలీసులుగా వుండేవారు."
+"ग्राम-भोजकों के अलावा अन्य स्वतंत्र कृषक भी होते थे, जिन्हें गृहपति कहते थे।","గ్రామభోజ్సర్లు కాకుండా స్వతంత్ర రైతులు ఉండేవారు, వీరిని గృహిణులు అని పిలిచేవారు."
+इनमें ज़्यादातर छोटे किसान ही होते थे।,"గ్రామభోజ్సర్లు కాకుండా స్వతంత్ర రైతులు ఉండేవారు, వీరిని గృహిణులు అని పిలిచేవారు."
+"इसके अतिरिक्त कुछ ऐसे स्त्री-पुरुष थे, जिनके पास अपनी ज़मीन नहीं होती थी।","దీనికి తోడు, కొంతమంది స్త్రీ పురుషులు తమ స్వంత భూమి లేని వారు ఉన్నారు."
+"इनमें दास कर्मकार आते थे, जिन्हें दूसरों की ज़मीन पर काम करके अपनी जीविका चलानी पड़ती थी।",వీరు ఇతరుల భూమి మీద పనిచేసి జీవనోపాధి నినడుపుకోవలసిన బానిస కార్మికులు ఉండేవారు.
+"अधिकांश गाँवों में लोहार, कुम्हार, बढ़ई तथा बुनकर जेसे कुछ शिल्पकार भी होते थे।","చాలా గ్రామాలలో కమ్మరి, కుమ్మరి, వడ్రంగులు, నేత పనివారు కూడా కొందరు చేతివృత్తులవారు."
+प्राच्चीनतम तमिल रचनाएँ तमिल की प्राचीनतम रचनाओं को संगम साहित्य कहते हैं।,తొలి తమిళ రచనలు తమిళ తొలి కూర్పులు సంగం సాహిత్యం అని పిలువబడే తమిళ తొలి కూర్పులు.
+इनकी रचना करीब 2300 साल पहले की गई।,ఇవి సుమారు 2300 సంవత్సరాల క్రితం సృష్టించబడ్డాయి.
+"इन्हें संगम इसलिए कहा जाता है क्‍योंकि मदुरै (देखो मानचित्र 7, पृष्ठ 113) के कवियों के सम्मेलनों में इनका संकलन किया जाता था।","మదురై కవుల సదస్సులలో సంకలనం చేసిన ందున వీటిని సంగం అంటారు (పటం 7, పేజీ 113 చూడండి)."
+"गाँव में रहने वालों के जिन तमिल नामों का उल्लेख यहाँ किया गया है, वे संगम साहित्य में पाए जाते हैं।",ఇక్కడ పేర్కొనబడిన గ్రామస్థుల తమిళ పేర్లు సంగం సాహిత్యంలో కనిపిస్తాయి.
+"नगर : क्‍या कहती हैं कहानियाँ, यात्रा-विवरण , मूर्तिकलाएँ और पुरातत्त्व तुमने जातकों के बारे में सुना होगा।","నగరాలు: మీరు చెప్పేకథలు, ప్రయాణ వివరాలు, శిల్పాలు మరియు పురావస్తు శాస్త్రం గురించి మీరు వినే ఉంటారు."
+"ये वो कहानियाँ हैं, जो आम लोगों में प्रचलित थीं।",ఇవి సామాన్య ప్రజల్లో ప్రబలంగా ఉన్న కథలు.
+बोद्ध भिक्खुओं ने इनका संकलन किया।,వాటిని బోధా భిక్షువులు సంకలనం చేశారు.
+"यहाँ एक जातक कथा दी गई है, जिसमें यह बताया गया है कि एक निर्धन किस तरह धीरे-धीरे धनी बन जाता है।",ఒక పేద వాడు క్రమంగా ఎలా ధనవంతుడు అవుతాడో వివరించే జాతక కథ ఇది.
+एक शहर में एक गरीब युवक रहता था।,ఒక పేద యువకుడు ఒక నగరంలో నివసించేవాడు.
+उसके पास एक मरे चूहे के अलावा कुछ नहीं था।,అతనికి చచ్చిన ఎలుక తప్ప మరేమీ లేదు.
+उसने उस चूहे को एक सिक्‍के में एक भोजनालय वाले की बिल्ली के लिए बेच दिया।,ఎలుకను ఓ రెస్టారెంట్ లోని పిల్లికి నాణేనికి అమ్మాడు.
+फिर एक दिन बड़ी ज़ोर की आँधी आई।,అప్పుడు ఒక రోజు పెను తుఫాను వచ్చింది.
+राजा का बगीचा टूटी टहनियों और पत्तों से भर गया।,"రాజు తోట విరిగిపోయిన కొమ్మలు, ఆకులతో నిండి ఉంది."
+उनका माली इसे साफ़ करने की बात से परेशान हो उठा।,తన తోటమాలి దాన్ని శుభ్రం చేస్తున్నాడని కలవరపడింది.
+युवक ने माली से कहा कि अगर लकडियाँ और पत्ते उसे मिल जाएँ तो वह बगीचे की सफ़ाई कर सकता है।,"ఆ యువకుడు తోటమాలికి చెప్పాడు, కట్టెలు, ఆకులు దొరికితే, తోటను శుభ్రం చేయగలనని చెప్పాడు."
+माली तुरंत मान गया।,తోటమాలి వెంటనే ఒప్పుకున్నాడు.
+युवक ने पास खेल रहे बच्चों को यह कह कर इकट्ठा कर लिया कि प्रत्येक टहनी और पत्ते के बदले में उन्हें एक-एक मिठाई मिलेगी।,"ఆ యువకుడు దగ్గరల్లో ఆడుకుంటున్న పిల్లలను దగ్గరకు తీసుకుని ఒక్కో కొమ్మకు, ఆకుకు ఒక్కో డెజర్ట్ ను ఇస్తామని చెప్పాడు."
+देखते ही देखते उन्होंने बगीचे से एक-एक तिनका चुनकर गेट के पास तभी उधर से राजा का कुम्हार बर्तनों को पकाने के लिए ईंधन की तलाश में गुजरा।,"ఈ దృష్ట్యా, వారు తోట నుండి ఒక గడ్డిని ఎంచుకుని, ఆ తర్వాత గేటు గుండా వెళ్ళి, ఆ తర్వాత రాజు కుమ్మరి వంట పాత్రలు వండటానికి ఇంధనం కోసం వెళ్ళాడు."
+उसने पूरे ढेर को खरीद लिया।,అతను మొత్తం కుప్ప ను కొనుగోలు చేశాడు.
+इस तरह युवक के पास कुछ और पैसे हो गए।,దీంతో ఆ యువకుడికి మరికొంత డబ్బు వచ్చింది.
+अब उस युवक ने एक और योजना बनाई।,ఇప్పుడు ఆ యువకుడు మరో పథకం రూపొందించాడు.
+एक बडे बर्तन में पानी भरकर वह नगर के द्वार पर गया और वहाँ उसने घास काटने वाले 500 लोगों को पानी पिलाया।,ఇప్పుడు ఆ యువకుడు మరో పథకం రూపొందించాడు. ...
+"खुश होकर उन लोगों ने कहा, “तुमने हमारे लिए इतना अच्छा काम किया बताओ अब हम तुम्हारे लिए क्या कर सकते हैं?” उसने कहा, “में आपको यह तब बताऊँगा जब मुझे आपकी सहायता की ज़रूरत होगी।","""మీరు మా కోసం ఇంత మంచి పని చేశారు, ఇప్పుడు మేము మీ కోసం ఏమి చేయగలం?"" అని అడిగారు."
+उसके बाद उसने एक व्यापारी से दोस्ती की।,ఆ తర్వాత ఓ వ్యాపారవేత్తతో స్నేహం చేశాడు.
+"एक दिन उस व्यापारी ने बताया, “कल एक घोडे का व्यापारी 500 घोडों के साथ शहर में आ रहा है।","ఒకరోజు ఆ వ్యాపారవేత్త మాట్లాడుతూ, ""రేపు ఒక గుర్రపు వ్యాపారి 500 గుర్రాలతో నగరానికి వస్తున్నాడు."
+"यह सुनकर उस युवक ने उन घास काटने वालों के पास जाकर कहा, “कृपया, तुम सब एक-एक घास का गटर मुझे दो और अपनी घास तब तक मत बेचो, जब तक मेरी न बिक जाए।","ఆ యువకుడు ఆ గు౦పుదగ్గరికి వెళ్లి, ""దయచేసి నాకు ఒక గడ్డి ని౦డి, నేను అమ్మేవరకు మీ గడ్డిని అమ్మకు౦డా ఉ౦డ౦డి"" అని చెప్పాడు."
+उन्होंने उसे घासों के 500 गटर दे दिए।,వారు అతనికి 500 గడ్డి ని ఇచ్చారు.
+जब घोडे के व्यापारी को कहीं भी घास न मिली तो उसने इस युवक की घास एक हज़ार सिक्‍के में खरीद ली।,"గుర్రం వ్యాపారి ఎక్కడా గడ్డి దొరకక, వెయ్యి నాణాలతో ఈ యువకుడి గడ్డిని కొన్నాడు."
+इस कहानी में आए व्यक्तियों के व्यवसायों की सूची बनाओ।,ఈ కథలోకి వచ్చిన వ్యక్తుల వృత్తుల ను జాబితా చేయండి.
+"प्रत्येक के लिए यह तय करो कि वे (क) शहर में, (ख) गाँव में, या फिर (ग) शहर तथा गाँव दोनों में रहते थे।","వారు (ఎ) నగరంలో, (బి) గ్రామంలో, లేదా (సి) నగరంలో, గ్రామంలో నివసించే ప్రతి ఒక్కరికి నిర్ణయించండి."
+का व्यापारी शहर में क्‍यों आया होगा? क्या महिलाएँ कहानी में बताए व्यवसायों को अपना सकती थीं? उत्तर के कारण बताओ।,వ్యాపారి నగరానికి ఎందుకు వస్తాడు? కథలో పేర్కొనబడ్డ వృత్తులను మహిళలు స్వీకరించగలరా? సమాధానం కొరకు కారణాన్ని చూపించండి.
+प्राचीन नगरों के जीवन के बारे में हमें कुछ अन्य स्रोतों से भी पता चल सकता है।,ప్రాచీన నగరాల జీవితాల గురించి ఇతర వనరుల ద్వారా కూడా తెలుసుకోవచ్చు.
+"शहरों, गाँवों या फिर जंगलों के जीवन से जुड़ी घटनाओं को मूर्तिकार कलात्मक ढंग से उकेरते थे।","నగరాలు, గ్రామాలు లేదా అడవుల కు సంబంధించిన సంఘటనలను రూపొందించడానికి శిల్పులను కళాత్మకంగా ఉపయోగించేవారు."
+"इन मूर्तियों को ऐसी इमारतों की रेलिंग, खंभों या प्रवेश-द्वारों पर सजाया जाता था जहाँ लोग आते थे।","ఈ విగ్రహాలను ప్రజలు వచ్చే భవనాల రెయిలింగ్లు, స్తంభాలు లేదా ప్రవేశ ద్వారాలపై అలంకరించారు."
+यह मध्य प्रदेश स्थित साँची के स्तूप की मूर्तिकला का नमूना है।,ఇది మధ్యప్రదేశ్ లోని సాంచీ స్తూపానికి సంబంధించిన శిల్ప నమూనా
+इसमें शहर के जीवन का एक दृश्य है।,ఇది నగర జీవితం యొక్క వీక్షణకలిగి ఉంది.
+तुम अध्याय 12 में साँची के बारे में पढोगे।,మీరు 12వ అధ్యాయంలో సాంచీ గురించి చదువుతారు.
+क्या वे ईंट की बनी हैं या फिर लकडी या पत्थर से? क्या इसकी रेलिंग लकड़ी की बनी हैं? इन इमारतों की छतों का वर्णन करो।,అవి ఇటుకలేదా చెక్క లేదా రాయితో తయారు చేయబడ్డాయా? దీని రెయిలింగ్ లు చెక్కతో తయారు చేయబడిందా? ఈ భవనాల పైకప్పులను వివరించండి.
+"हड॒प्पा की जल निकास व्यवस्था से यह केसे भिन्‍न है? अध्याय 6 में वर्णित अनेक शहर, महाजनपदों की राजधानी थे।",హడప్ప యొక్క పారుదల వ్యవస్థ నుండి ఇది ఎలా భిన్నంగా ఉంటుంది? 6 వ అధ్యాయంలో పేర్కొన్న అనేక నగరాలు మహాజనపదాల రాజధాని.
+जैसा कि तुमने पढ़ा इनमें से कुछ शहर परकोटों से घिरे होते थे।,"మీరు చదువుతున్నప్పుడు, ఈ నగరాల్లో కొన్ని పర్కోట్ లు చుట్టుముట్టాయి."
+"जैसा कि तुम ऊपर के चित्र में देख रहे हो, अनेक शहरों में वलयकूप मिले हैं।","పైన చిత్రంలో చూసినట్లు, రింగ్ వెల్స్ కనుగొనబడిన అనేక నగరాలు ఉన్నాయి."
+"ये वलयकूप गुसलखाने, नाली या कूडेदान के लिए प्रयुक्त होते थे।","ఈ రింగు బావులను గుసాల్ ఖానా, డ్రెయిన్ లేదా డస్ట్ బిన్ కొరకు ఉపయోగించేవారు."
+प्राय: ये वलयकूप लोगों के घरों में होते थे।,ఈబోల్బావులను తరచుగా ప్రజల ఇళ్ళలో ఉండేవారు.
+"महलों, बाज़ारों या आम घरों के अवशेष बहुत कम मिले हैं।","రాజభవనాలు, మార్కెట్లు లేదా సాధారణ గృహాల అవశేషాలు చాలా తక్కువగా కనుగొనబడ్డాయి."
+"संभवत: लकड़ी , मिट्टी व कच्ची ईंटों या छप्पर से बने होने के कारण ये ज़्यादा समय तक टिक न पाए हों।","చెక్క, మట్టి మరియు ముడి ఇటుకలు లేదా మట్టితో తయారు చేయబడ్డ కారణంగా అవి ఎక్కువ కాలం టిక్ చేయలేకపోవచ్చు."
+भविष्य में पुरातत्वविद् इनकी खोज कर सकते हैं।,పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు భవిష్యత్తులో వీటిని కనుగొనవచ్చు.
+प्राचीन शहरों के बारे में वहाँ गए नाविकों तथा यात्रियों के विवरणों द्वारा भी पता चलता है।,"పురాతన నగరాలను కూడా అక్కడికి వెళ్లిన నావికులు, ప్రయాణికుల వివరాలను వెల్లడించారు."
+ऐसा ही एक विस्तृत विवरण किसी अज्ञात यूनानी नाविक का है।,అలాంటి వివరణాత్మక ప్రకటన ఒకటి తెలియని గ్రీకు నావికుని గురించి.
+जिन-जिन बेरिगाज़ा ( भरूच का यूनानी नाम ) की कहानी बेरिगाज़ा की संकरी खाड़ी में समुद्र से आने वालों के लिए नाव चला पाना बहुत मुश्किल होता है।,జిన్-జిన్ బెరిజా (భరూచ్ యొక్క గ్రీకు పేరు) కథ ఇరుకైన బెరిగాజా గల్ఫ్ లో సముద్రం నుండి వచ్చే వారికి చాలా కష్టం.
+राजा के द्वारा नियुक्त कुशल और अनुभवी स्थानीय मछआरे ही यहाँ जहाज़ ला सकते थे।,"రాజు నియమించిన నైపుణ్యం గల, అనుభవజ్ఞులైన స్థానిక జాలరులు మాత్రమే ఇక్కడికి ఓడలను తీసుకురాగలరు."
+"बेरिगाज़ा में शराब, ताँबा, टिन, सीसा, मूँगा, पुखराज, कपडे, सोने और चाँदी के सिक्कों का आयात होता था।","బెరిగాజా దిగుమతి వైన్, రాగి, తట, సీసం, పగడం, టోపాజ్, వస్త్రం, బంగారం మరియు వెండి నాణేలు."
+"हिमालय की जडी-बूटियाँ, हाथी-दाँत, गोमेद, कार्नीलियन, सूती कपड़ा, रेशम तथा इत्र यहाँ से निर्यात किए जाते थे।","హిమాలయ మూలికలు, ఏనుగు-తొండాలు, ఓనిక్స్, కార్నిలిన్, కాటన్ వస్త్రం, పట్టు మరియు సుగంధ ద్రవ్యాలు ఇక్కడి నుండి ఎగుమతి చేయబడ్డాయి."
+राजा के लिए व्यापारी विशेष उपहार लाते थे।,వ్యాపారస్తులు రాజుకు ప్రత్యేక కానుకలు తెచ్చారు.
+"इनमें चाँदी के बर्तन, गायक-किशोर, सुंदर औरतें, अच्छी शराब तथा उत्कृष्ट महीन कपडे शामिल थे।","ఇందులో వెండి పాత్రలు, గాయకులు, కౌమారులు, అందమైన మహిళలు, మంచి వైన్ మరియు చక్కటి దుస్తులు ఉన్నాయి."
+बेरिगाज़ा से आयात और निर्यात होने वाली चीज़ों की सूची बनाओ।,బెరిగాజా నుంచి దిగుమతి మరియు ఎగుమతి చేయాల్సిన ఐటమ్ ల జాబితాను రూపొందించండి.
+"दो ऐसी चीज़ें बताओ, जिनका उपयोग हड॒प्पा युग में नहीं होता था।",హడప్ప కాలంలో ఉపయోగించని రెండు విషయాలు చెప్పండి.
+"पत्तनों पर वह गया, उन सभी के बारे में उसने लिखा है।",తాను రేవులకు వెళ్ళిన వారందరి గురించి రాశాడు.
+मानचित्र 7 (पृष्ठ 113) में भरूच ढूँढ़ो।,పటం 7లో భరూచ్ కనుగొనండి (పేజీ 113).
+अब उसके द्वारा दिए गए वर्णन को पढो।,ఇప్పుడు ఆయన ఇచ్చిన వివరణ ను చదవండి.
+सिक्के पृष्ठ 90 पर दी गई कहानी में तुमने देखा कि किस तरह सिक्‍कों के आधार पर सम्पत्ति का मूल्यांकन किया गया।,"90వ పేజీలోని కథలో, నాణాల ఆధారంగా ఆస్తిని ఎలా మదింపు చేయాలో మీరు చూశారు."
+पुरातत्त्वविदों को इस युग के हज़ारों सिक्के मिले हैं।,పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ శకంలో వేల కొద్దీ నాణాలను పొందారు.
+"सबसे पुराने आहत सिक्के थे, जो करीब 500 साल चले।",దాదాపు 500 సంవత్సరాల పాటు కొనసాగిన ఈ నాణెములు అత్యంత పురాతనమైనవి.
+इसका चित्र नीचे दिया गया है।,చిత్రం క్రింద ఇవ్వబడింది.
+चाँदी या सोने के सिक्‍कों पर विभिन्‍न आकृतियों को आहत कर बनाए जाने के कारण इन्हें आहत सिक्‍का कहा जाता था. विनिमय के अन्य साधन संगम साहित्य की इस छोटी सी कविता को पढो।,"వెండి లేదా బంగారు నాణేలపై వివిధ ఆకారాల గాయం కారణంగా వీటిని హర్ట్ కాయిన్స్ అని పిలిచేవారు. సంగం సాహిత్యం, ఇతర మార్పిడి సాధనాలు ఈ చిన్న కవిత చదవండి."
+"खेतों के सफ़ेद धान गाड़ियों पर are जा रहे हैं नमक के लिए, लंबे-लंबे रास्ते चाँदनी सी सफ़ेद रेत पर परिवार को समेटे कहीं पीछे छूट न जाए।","తెల్లని ఇసుకలో ఉన్న తెల్లవరిని, ఉప్పు కోసం రైళ్ళలో వెళ్తున్నాడు."
+शहरों से नमक के सोदागरों के यूँ चले जाने से सिर्फ़ सन्‍नाटा रह जाता है।,నగరాల నుంచి ఉప్పు సోడులను తరలించడం కొత్తది మాత్రమే.
+समुद्र के किनारे नमक का बहुत ज़्यादा उत्पादन होता था।,సముద్రతీరంలో ఉప్పు చాలా ఎక్కువగా ఉత్పత్తి చేయబడింది.
+व्यापारी किस चीज़ से इसका विनिमय करते हैं? वे किस तरह यात्रा कर रहे हैं? नगर : अनेक गतिविधियों के केंद्र अक्सर नगर कई कारणों से महत्वपूर्ण हो जाते थे।,ట్రేడర్లు దానితో ఏమి మార్పిడి చేస్తారు? వారు ఎలా ప్రయాణిస్తున్నారు? నగరాలు: వివిధ కారణాల వల్ల అనేక కార్యకలాపాలకు కేంద్రాలు గా మారాయి.
+"उदाहरण के लिए मथुरा (मानचित्र 7, पृष्ठ 113) को देखो।","ఉదాహరణకు మధుర (పటం 7, పేజీ 113) చూడండి."
+यह 2500 साल से भी ज़्यादा समय से एक महत्वपूर्ण नगर रहा है क्योंकि यह यातायात और व्यापार के दो मुख्य रास्तों पर स्थित था।,"ఇది 2500 సంవత్సరాల కు పైగా ఒక ముఖ్యమైన నగరంగా ఉంది, ఎందుకంటే ఇది ట్రాఫిక్ మరియు వాణిజ్యానికి రెండు ప్రధాన మార్గాలలో ఉంది."
+"इनमें से एक रास्ता उत्तर-पश्चिम से पूरब की और, दूसरा उत्तर से दक्षिण की और जाने वाला था।","ఒకటి ఉత్తర-పడమర నుండి తూర్పుకు, రెండవది ఉత్తరం నుండి దక్షిణానికి వెళ్ళేమార్గం."
+"शहर के चारों और किलेबंदी थी, इसमें अनेक मंदिर थे।","నగరం చుట్టూ కోటలు ఉండేవి, అనేక దేవాలయాలు ఉండేవి."
+आस-पास के किसान तथा पशुपालक शहर में रहने वालों के लिए भोजन जुटाते थे।,"చుట్టుప్రక్కల రైతులు, పశువుల రైతులు నగరవాసులకు ఆహారం కోసం పెంచేవారు."
+मथुरा बेहतरीन मूर्तियाँ बनाने का केंद्र था।,మధుర లో ఉత్తమ శిల్పాలు తయారు చేయడానికి కేంద్రంగా ఉండేది.
+लगभग 2000 साल पहले मथुरा कुषाणों की दूसरी राजधानी बनी।,సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం కుషాన్ కు మధుర రెండవ రాజధానిగా మారింది.
+इसके बारे में तुम अगले अध्याय में पढ़ोगे।,దాని గురించి మీరు తరువాత ఛాప్టర్ లో చదువుతారు.
+मथुरा एक धार्मिक केंद्र भी रहा है।,మథుర కూడా ఒక ధార్మిక కేంద్రంగా ఉంది .
+यहाँ बोद्ध विहार और जैन मंदिर हैं।,బోధవిహార్ మరియు జైన దేవాలయాలు ఉన్నాయి.
+यह कृष्ण भक्ति का एक महत्वपूर्ण केंद्र था।,ఇది కృష్ణ భక్తికి ఒక ముఖ్యమైన కేంద్రం.
+मथुरा में प्रस्तर-खंडों तथा मूर्तियों पर अनेक अभिलेख मिले हैं।,"మథురలో రాతి బండలు, శిల్పాలపై అనేక రికార్డులు లభించాయి."
+"आमतोर पर ये संक्षिप्त अभिलेख हैं, जो स्त्रियों तथा पुरुषों द्वारा मठों या मंदिरों को दिए जाने वाले दान का उल्लेख करते हैैं।",ఇవి మఠాలు లేదా దేవాలయాలకు మహిళలు మరియు పురుషులు ఇచ్చే విరాళాలను సూచించే సంక్షిప్త మైన రికార్డులు.
+"प्रायः शहर के राजा, रानी, अधिकारी, व्यापारी तथा शिल्पकार इस प्रकार के दान करते थे।","తరచూ రాజులు, రాణులు, అధికారులు, వ్యాపారస్తులు, చేతివృత్తులవారు ఇలాంటి దానాలు చేసేవారు."
+"उदाहरण के लिए मथुरा के अभिलेख में सुनारों, लोहारों, बुनकरों, टोकरी बुनने वालों, माला बनाने वालों और इत्र बनाने वालों के उल्लेख मिलते हैं।","ఉదాహరణకు, మధుర లో రికార్డులో స్వర్ణకారులు, లోహార్లు, నేత పనివారు, బుట్టలు నేత, పూలదండలు, సుగంధ ద్రవ్యాల తయారీ గురించి ప్రస్తావించబడింది."
+मथुरा के लोगों के व्यवसायों की एक सूची बनाओ।,మధుర ప్రజల వృత్తుల జాబితా తయారు చేయండి.
+एक ऐसे व्यवसाय का नाम बताओ जो हड॒प्पा में नहीं था।,హడప్పలో లేని వ్యాపారం పేరు.
+शिल्प तथा शिल्पकार पुरास्थलों से शिल्पों के नमूने मिले हैं।,"చేతివృత్తులవారు, చేతివృత్తుల వారు పురావస్తు శాఖ నుండి చేతివృత్తుల నమూనాలను కనుగొన్నారు."
+"इनमें मिट्ठी के बहुत ही पतले और सुंदर बर्तन मिले हैं, जिन्हें उत्तरी काले चमकीले पात्र कहा जाता है क्‍योंकि ये ज़्यादातर उपमहाद्वीप के उत्तरी भाग में मिले हैं तथा ये प्राय: काले रंग के होते हैं, और इनमें एक खास चमक होती है।","వారు చాలా సన్నని మరియు అందమైన మట్టి కుండలు కనుగొన్నారు, ఇది ఉత్తర బ్లాక్ బ్రైట్ కంటైనర్ గా పిలువబడుతుంది, ఎందుకంటే ఇవి ఎక్కువగా ఉపఖండం యొక్క ఉత్తర భాగంలో కనిపిస్తాయి మరియు తరచుగా నలుపు రంగులో ఉంటాయి, ప్రత్యేక కాంతితో ఉంటాయి."
+ध्यान रहे कि अन्य दूसरे शिल्पों के अवशेष नहीं बचे होंगे।,ఇతర చేతివృత్తుల అవశేషాలు కూడా మిగలవని గమనించండి.
+जैसे कि विभिनन ग्रंथों से हमें पता चलता है कि कपड़ों का उत्पादन बहुत महत्वपूर्ण था।,బట్టల ఉత్పత్తి చాలా ముఖ్యమైనదని వివిధ గ్రంథాలు తెలియజేస్తున్నాయి.
+उत्तर में वाराणसी और दक्षिण में मदुरे इसके प्रसिद्ध केंद्र थे।,"ఉత్తరాన వారణాసి, దక్షిణాన మదురే దాని ప్రసిద్ధ కేంద్రాలు."
+यहाँ स्त्री-पुरुष दोनों काम करते थे।,స్త్రీ పురుషులు ఇద్దరూ ఇక్కడ పనిచేసారు.
+अनेक शिल्पकार तथा व्यापारी अपने-अपने संघ बनाने लगे थे।,"చాలామంది చేతివృత్తులవారు, వ్యాపారవేత్తలు తమ సొంత సంఘాలను ఏర్పాటు చేసుకోవడం ప్రారంభించారు."
+"शिल्पकारों की श्रेणियों का काम प्रशिक्षण देना, कच्चा माल उपलब्ध कराना तथा तैयार माल का वितरण करना था।","చేతివృత్తుల వారికి శిక్షణ ఇవ్వడం, ముడిపదార్థాలను అందించడం, ఫినిష్డ్ గూడ్స్ పంపిణీ చేయడం."
+जबकि व्यापारियों की श्रेणियाँ व्यापार का संचालन करती थीं।,వ్యాపారులు వ్యాపారం చేసేవారు.
+"श्रेणियाँ बेंकों के रूप में काम करती थीं, जहाँ लोग पैसे जमा रखते थे।",ప్రజలు డబ్బు డిపాజిట్ చేసిన బ్యాంకులుగా వర్గాలు పనిచేశాయి.
+इस धन का निवेश लाभ के लिए किया जाता था।,ఈ డబ్బును లాభం కోసం పెట్టుబడి పెట్టారు.
+उससे मिले लाभ का कुछ हिस्सा जमा करने वाले को लोटा दिया जाता था या फिर मठ आदि धार्मिक संस्थानों को दिया जाता था।,అతని నుండి పొందిన లాభంలో కొంత భాగాన్ని డిపాజిట్ దారునికి లేదా మఠానికి చెందిన ధార్మిక సంస్థలకు ఇవ్వబడేది.
+ये नियम अर्थशास्त्र के हैं।,ఈ నియమాలు అర్థశాస్త్రానికి సంబంధించినవి.
+अध्याय 8 में अर्थशास्त्र का उल्लेख किया गया है।,అర్థశాస్త్రం 8వ అధ్యాయంలో పేర్కొనబడింది.
+इसमें वर्णन किया गया है कि किस प्रकार एक विशेष पदाधिकारी की देखरेख में कारखानों में सूत की कताई और बुनाई की जाती थी।,"ఒక ప్రత్యేక కార్యకర్త పర్యవేక్షణలో ఫ్యాక్టరీలలో నూలు వడకడం, నేత పని చేయడం ఎలా అని వివరిస్తుంది."
+"ऊन, पेड़ों की छाल, कपास, पटुआ तथा सन को तैयार करने के काम में विधवाओं, सक्षम-अक्षम महिलाओं, भिक्खुणियों, वृद्धा वेश्याओं, राजा की अवकाशप्राप्त दासियों, सेविकाओं और अवकाशप्राप्त देवदासियों को लगाया जा सकता है।","ఉన్ని, చెట్ల బెరడు, పత్తి, పతువా, అవిసె వంటి వాటిని వితంతువులకు, సమర్థులైన వికలాంగులైన స్త్రీలకు, బిచ్చగాళ్ళకు, వృద్ధ వేశ్యలకు, రాజు పదవీ విరమణ చేసిన బానిసలకు, సేవియాలు, పదవీ విరమణ చేసిన దేవదాసీలకు వర్తింపచేయవచ్చు."
+इन्हें इनके काम के और गुणवत्ता के अनुसार पारिश्रमिक देना चाहिए।,"వారి పని, నాణ్యతను బట్టి వారికి పారితోషికం ఇవ్వాలి."
+"जिन महिलाओं को बाहर निकलने की अनुमति नहीं है, वे अपनी दासियों को भेजकर कच्चे माल को मंगवा सकती हैं और फिर तैयार माल उन्हें भिजवा सकती हैं।","బయటకు వెళ్లని మహిళలు తమ వద్దకు వచ్చి ముడిసరుకులను అడిగి, ఆ తర్వాత తయారైన వస్తువులను పంపవచ్చు."
+"वे औरतें, जो कारखाने तक जा सकती हैं, उन्हें अपना माल कारखाने तक तड़के ले जाना पड़ता था, जहाँ उन्हें पारिश्रमिक मिलता था।",ఫ్యాక్టరీకి వెళ్ళగలిగిన స్త్రీలు ఉదయాన్నే ఫ్యాక్టరీకి సరుకులు తీసుకుపోయేవారు.
+इस समय माल को अच्छी तरह जाँचने के लिए रोशनी रहती है।,"ఈ సమయంలో, గూడ్స్ ని క్షుణ్నంగా చెక్ చేయడం కొరకు లైట్ ఉంటుంది."
+"अगर निरीक्षक उस औरत की तरफ़ देखता है या इधर-उधर की बातें करता है, तो उसे सजा मिलनी चाहिए।",ఇన్స్పెక్టర్ ఆ మహిళ వైపు చూస్తే లేదా దాని గురించి మాట్లాడితే ఆమెకు శిక్ష తప్పదు.
+"अगर औरत ने अपना काम पूरा नहीं किया, तो उसे जुर्माना देना होगा, इसके लिए उसका अंगूठा भी काटा जा सकता है।","ఒకవేళ ఆ మహిళ తన పని పూర్తి చేయకపోతే, జరిమానా చెల్లించాల్సి ఉంటుంది, మరియు ఆమె బొటనవేలు కూడా కత్తిరించబడుతుంది."
+उन महिलाओं की सूची बनाओ जिन्हें निरीक्षक नियुक्त कर सकता था।,ఇన్ స్పెక్టర్లుగా నియమించబడ్డ మహిళల జాబితాను తయారు చేయండి.
+क्या काम करने के दौरान महिलाओं को मुश्किलें झेलनी पड़ती थीं? सूक्ष्म निरीक्षण : अरिकामेड मानचित्र 7 (पृष्ठ 113) में अरिकामेडु (पुदुच्चेरी में) ढूँढो।,పని చేసేటప్పుడు మహిళలు ఇబ్బంది పడేవారు? మైక్రోస్కోపిక్ ఇన్ స్పెక్షన్: అరికామేడు మ్యాప్ 7 (పేజీ 113)లో అరికామేడు (పుదుచ్చేరిలో) కనుగొనండి.
+पृष्ठ 96 में रोम के बारे में दी जानकारी पढ़ो।,96వ పేజీలో రోమ్ కు స౦బ౦ది౦చిన సమాచారాన్ని చదవ౦డి.
+"लगभग 2200 से 1900 साल पहले अरिकामेडु एक पत्तन था, यहाँ दूर-दूर से आए यात्री से सामान उतारे जाते थे।",సుమారు 2200 నుండి 1900 సంవత్సరాల క్రితం అరికామేడు అనే రేవు లో దూరప్రాంతాల నుండి ఒక ప్రయాణికుడి నుండి సరుకులు అన్ లోడ్ చేయబడ్డాయి.
+यहाँ ईंटों से बना एक ढाँचा मिला है जो संभवत: गोदाम रहा हो।,"ఒక ఇటుక నిర్మాణం ఉంది, ఇది గోదాముగా ఉండి ఉండవచ్చు."
+यहाँ भूमध्य-सागरीय क्षेत्र के एंफोरा जैसे पात्र मिले हैं।,మధ్యధరా ప్రాంతానికి చెందిన ఎన్ ఫోర్రా వంటి పాత్రలు ఉన్నాయి.
+इनमें शराब या तेल जेसे तरल पदार्थ रखे जा सकते थे।,మద్యం లేదా నూనె నుంచి ద్రవాలను వారు దూరంగా ఉంచవచ్చు.
+इनमें दोनों तरफ़ से पकड़ने के लिए हत्थे लगे हैं।,రెండు వైపులా పట్టుకోసం వారు హ్యాండిల్ చేస్తారు.
+साथ ही यहाँ 'एरेटाइन' जैसे मुहर लगे लाल-चमकदार बर्तन भी मिले हैं।,అదే సమయంలో ఎర్రటినేవంటి ఎర్ర-మెరిసే పాత్రలు కూడా ఉన్నాయి.
+इन्हें इटली के एक शहर के नाम पर “एरेटाइन' पात्र के नाम से जाना जाता है।,"వీటిని ఇటలీలోని ఒక నగరం పేరిట ""ఎర్టీన్"" అక్షరాలుగా పిలుస్తారు."
+इसे मुहर लगे साँचे पर गीली चिकनी मिट्टी को दबा कर बनाया जाता था।,సీల్ వేసిన అచ్చుపై తడి మట్టిని నొక్కడం ద్వారా దీనిని తయారు చేశారు.
+"कुछ ऐसे बर्तन भी मिले हैं, जिनका डिज़ाइन तो रोम का था, किन्तु वे यहीं बनाए जाते थे।","రోమ్ లో రూపొందించిన కొన్ని పాత్రలు కూడా ఉన్నాయి, కానీ అవి ఇక్కడ తయారు చేయబడ్డాయి."
+"यहाँ रोमन लैंप, शीशे के बर्तन तथा रत्न भी मिले हैं।","రోమన్ దీపాలు, గాజు పాత్రలు మరియు రత్నాలు కూడా ఇక్కడ కనుగొనబడ్డాయి."
+"साथ ही छोटे-छोटे कुण्ड मिले हैं, जो संभवत: कपडे की रंगाई के पात्र रहे होंगे।","అదే సమయంలో చిన్న చిన్న చెరువులు కూడా కనుగొనబడ్డాయి, ఇవి క్లాత్ డైయింగ్ కు అర్హత కలిగి ఉండవచ్చు."
+यहाँ पर शीशे और अर्ध-बहुमूल्य पत्थरों से मनके बनाने के पर्याप्त साक्ष्य रोम के साथ संबंध दर्शाने वाले साक्ष्य की सूची बनाओ।,"రోమ్ తో ఉన్న సంబంధాన్ని తెలిపే ఆధారాల జాబితాను తయారు చేయండి, అద్దాలతో మరియు అర్ధవిలువైన రాళ్ళతో బీడ్లను తయారు చేయడానికి తగినంత సాక్ష్యం."
+कई बर्तनों पर ब्राह्मी लिपि में अभिलेख मिले हैं।,బ్రహ్మి లిపిలో అనేక పాత్రలు లభించాయి.
+प्रारंभ में तमिल भाषा के लिए इसी लिपि का प्रयोग किया जाता था।,మొదట్లో ఇదే లిపిని తమిళ భాషకు వాడారు.
+इसीलिए इन्हें तमिल ब्राह्मी अभिलेख भी कहा जाता है।,అందుకే వీటిని తమిళ బ్రాహ్మీ రికార్డులు అని కూడా అంటారు.
+मानचित्र 6 (पृष्ठ 84) में रोम को ढूँढो।,పటం 6లో రోమ్ ను కనుగొనండి (పేజీ 84).
+यह यूरोप के सबसे पुराने शहरों में से एक है।,ఇది ఐరోపాలోని పురాతన నగరాలలో ఒకటి.
+"इसका विकास लगभग तभी हुआ, जब गंगा के मेदान के शहर बस रहे थे।",గంగాలో ఉన్న మేడాన్ నగరం స్థిరపడిన ప్పుడే ఇది అభివృద్ధి చెందింది.
+रोम एक बहुत बडे साम्राज्य की राजधानी था।,రోమ్ చాలా పెద్ద సామ్రాజ్యానికి రాజధాని.
+"यह यूरोप, उत्तरी अफ्रीका तथा पश्चिमी एशिया तक फैला साम्राज्य था।","ఇది ఐరోపా, ఉత్తర ఆఫ్రికా మరియు పశ్చిమాసియా ల మధ్య ఉన్న ఒక సామ్రాజ్యం."
+इसके सबसे महत्वपूर्ण शासकों में से एक ऑगस्टस ने करीब 2000 साल पहले शासन किया था।,దాని అతి ముఖ్యమైన పాలకులలో ఒకరైన అగస్టస్ సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం పాలించాడు.
+"उसने कहा था कि रोम ईंटों का शहर था, जिसे मैंने संगमरमर का बनवाया।","రోమ్ ఇటుకల నగరం అని, నేను పాలరాతితో నిర్మించిన నగరం అని ఆయన అన్నారు."
+ऑगस्टस और उसके बाद के शासकों ने कई मंदिर तथा महल भी बनवाए।,ఆగస్మరియు దాని తరువాత పాలకులు కూడా అనేక మందిరాలు మరియు రాజప్రాసాదాలను నిర్మించారు.
+ऑगस्टस ने बडे-बडे रंगमंडल (एम्फिथियेटर) बनवाए।,అగస్టస్ ఒక పెద్ద వర్ణాన్ని నిర్మించాడు.
+इनमें चारों तरफ़ दर्शकों के बेठने की सीढीनुमा जगहें होती थीं।,ప్రేక్షకులకి ఒక పక్క గా కనిపించే దృశ్యం.
+यहाँ लोग विभिन्‍न प्रकार के कार्यक्रम देख सकते थे।,ఇక్కడ ప్రజలు వివిధ రకాల కార్యక్రమాలను చూడవచ్చు.
+उन्होंने स्नानागार भी बनवाए जहाँ स्त्रियों तथा पुरुषों के लिए अलग-अलग समय निर्धारित थे।,"స్త్రీలు, పురుషులకు వేర్వేరు సమయాలు నిర్ణయించిన చోట వారు స్నానం కూడా చేశారు."
+"यहाँ लोग एक-दूसरे से मिलते थे, और आराम करते थे।","ఇక్కడ ప్రజలు ఒకరినొకరు కలుసుకొని, రిలాక్స్ అయ్యారు."
+"बड़े-बड़े जलवाही सेतु (एक्वाडक्ट) के ज़रिए शहर के स्नानागारों, फव्वारों तथा गुसलखानों के लिए पानी लाया जाता था।","నగరంలోని స్నానపు గదులు, ఫౌంటెన్లు, స్నానాల గదులకు పెద్ద పెద్ద అక్విఫర్స్ ద్వారా నీటిని తీసుకొచ్చారు."
+ये बडे खुले रंगमंडल (एम्फीथियेटर) और जलवाही सेतु इतने दिनों तक केसे बचे रहे? जगिनी अपने गाँव के मेले की आस लगाए बेठी थी।,ఈ పెద్ద బహిరంగ మరియు జలవంతెనలు చాలా రోజులు మిగిలి ఉన్నాయి? తన గ్రామం మేళా కు సమీపములో జగిని ఉంది.
+"स्टील के चमकदार बर्तन, रंगबिरंगी प्लास्टिक की बाल्टियाँ, शोख रंगों के फूलों के प्रिंटों वाले कपडे, चाबी से चलने वाले मज़ेदार खिलोने उसे बहुत अच्छे लगते थे।","మెరిసే స్టీల్ కుండలు, రంగురంగుల ప్లాస్టిక్ బకెట్లు, పూల ప్రింట్లతో కూడిన గుడ్డ, కీ-ఆధారిత ఫన్ చాలా బాగున్నాయి."
+इन चीज़ों को बेचने वाले दुकानदार बसों और ट्रकों पर आते थे और रात को अपना सामान समेटकर वापस चले जाते थे।,"వీటిని అమ్మిన దుకాణదారులు బస్సులు, ట్రక్కుల్లో వచ్చి తమ లగేజీని కవర్ చేసేందుకు రాత్రి కి తిరిగి వెళ్లారు."
+जगिनी को हैरानी होती थी कि ये लोग हमेशा इस तरह क्‍यों घूमते रहते हैं।,ఇలా ఎప్పుడూ ఎందుకు ఇలా ప్రవరిస్తో౦దో అని ఆశ్చర్యపోయింది జగీని.
+उसकी मां ने बताया कि वे लोग व्यापारी थे।,వాళ్లమ్మ వ్యాపారవేత్తలు అని చెప్పారు.
+"वे चीज़ों को उन जगहों से खरीदते थे, जहाँ ये बनाए जाते थे और फिर उन्हें मेलों में बेचते थे।","వారు తయారు చేసిన ప్రదేశాల నుండి వస్తువులను కొనుగోలు చేసి, తరువాత సంతలో అమ్ముతారు."
+अध्याय 9 में तुमने उत्तर के काले पॉलिश वाले बर्तनों के बारे में पढ़ा है।,"9వ అధ్యాయ౦లో, మీరు ఉత్తర౦లోని నల్లకు౦డకుమ్మరి గురి౦చి చదివారు."
+"ये खूबसूरत बर्तन, खास तौर से इनकी कटोरियाँ तथा थालियाँ, इस उपमहाद्वीप के अनेक पुरास्थलों से मिले हैं।","ఈ అందమైన పాత్రలు, ముఖ్యంగా వాటి గిన్నెలు మరియు థాలీలు ఉపఖండంలోని అనేక పురాతత్వ ప్రదేశాలలో కనిపిస్తాయి."
+"सवाल उठता है कि इन जगहों पर ये बर्तन कैसे पहुँचे होंगे? ऐसा अनुमान लगाया जाता है कि जहाँ ये बनते थे, वहाँ से व्यापारी इन्हें ले जाकर अलग-अलग जगहों पर बेचते थे।",ఈ ప్రదేశాలలో ఈ పాత్రలు ఎలా చేరగలరనే ప్రశ్న తలెత్తుతుంది. వీటిని ఏర్పాటు చేసిన చోట నుంచి వ్యాపారులు వాటిని తీసుకెళ్లి వివిధ ప్రాంతాలకు అమ్మారని అంచనా.
+"दक्षिण भारत सोना, मसाले, खास तोर पर काली मिर्च तथा कीमती पत्थरों के लिए प्रसिद्ध था।","దక్షిణ భారతదేశం ప్రత్యేక టోర్ పై బంగారం, సుగంధ ద్రవ్యాలు, మిరియాలు మరియు విలువైన రాళ్ళకు ప్రసిద్ధి చెందింది."
+काली मिर्च की रोमन साम्राज्य में इतनी माँग थी कि इसे “काले सोने' के नाम से बुलाते थे।,"రోమన్ సామ్రాజ్య౦లో మిరియాలు ఎ౦త గిరాకీ ఉ౦ద౦టే, దాన్ని ""నల్ల బ౦గార౦"" అని పిలిచేవారు."
+व्यापारी इन सामानों को समुद्री जहाज़ों और सड़कों के रास्ते रोम पहुँचाते थे।,వ్యాపారులు ఈ వస్తువులను ఓడలు మరియు రహదారుల ద్వారా రోమ్ కు రవాణా చేసేవారు.
+दक्षिण भारत में ऐसे अनेक रोमन सोने के सिक्‍के मिले हैं।,ఇలాంటి రోమన్ బంగారు నాణేలు దక్షిణ భారతదేశంలో ఎన్నో లభించాయి.
+इससे यह अंदाज़ा लगाया जाता है कि उन दिनों रोम के साथ बहुत अच्छा व्यापार चल रहा था।,ఆ రోజుల్లో రోమ్ తో చాలా మంచి వ్యాపారం జరిగిందని అంచనా.
+क्या तुम बता सकती हो कि ये सिक्के भारत कैसे और क्‍यों पहुँचे होंगे? जगिनी अपने गाँव के मेले की आस लगाए बेठी थी।,"ఈ నాణేలు భారతదేశానికి ఎలా, ఎ౦దుకు చేరుకు౦టాయి? తన గ్రామం మేళా కు సమీపములో జగిని ఉంది."
+"स्टील के चमकदार बर्तन, रंगबिरंगी प्लास्टिक की बाल्टियाँ, शोख रंगों के फूलों के प्रिंटों वाले कपडे, चाबी से चलने वाले मज़ेदार खिलोने उसे बहुत अच्छे लगते थे।","మెరిసే స్టీల్ కుండలు, రంగురంగుల ప్లాస్టిక్ బకెట్లు, పూల ప్రింట్లతో కూడిన గుడ్డ, కీ-ఆధారిత ఫన్ చాలా బాగున్నాయి."
+इन चीज़ों को बेचने वाले दुकानदार बसों और ट्रकों पर आते थे और रात को अपना सामान समेटकर वापस चले जाते थे।,"వీటిని అమ్మిన దుకాణదారులు బస్సులు, ట్రక్కుల్లో వచ్చి తమ లగేజీని కవర్ చేసేందుకు రాత్రి కి తిరిగి వెళ్లారు."
+जगिनी को हैरानी होती थी कि ये लोग हमेशा इस तरह क्‍यों घूमते रहते हैं।,ఇలా ఎప్పుడూ ఎందుకు ఇలా ప్రవరిస్తో౦దో అని ఆశ్చర్యపోయింది జగీని.
+उसकी मां ने बताया कि वे लोग व्यापारी थे।,వాళ్లమ్మ వ్యాపారవేత్తలు అని చెప్పారు.
+"वे चीज़ों को उन जगहों से खरीदते थे, जहाँ ये बनाए जाते थे और फिर उन्हें मेलों में बेचते थे।","వారు తయారు చేసిన ప్రదేశాల నుండి వస్తువులను కొనుగోలు చేసి, తరువాత సంతలో అమ్ముతారు."
+अध्याय 9 में तुमने उत्तर के काले पॉलिश वाले बर्तनों के बारे में पढ़ा है।,"9వ అధ్యాయ౦లో, మీరు ఉత్తర౦లోని నల్లకు౦డకుమ్మరి గురి౦చి చదివారు."
+"ये खूबसूरत बर्तन, खास तौर से इनकी कटोरियाँ तथा थालियाँ, इस उपमहाद्वीप के अनेक पुरास्थलों से मिले हैं।","ఈ అందమైన పాత్రలు, ముఖ్యంగా వాటి గిన్నెలు మరియు థాలీలు ఉపఖండంలోని అనేక పురాతత్వ ప్రదేశాలలో కనిపిస్తాయి."
+"सवाल उठता है कि इन जगहों पर ये बर्तन कैसे पहुँचे होंगे? ऐसा अनुमान लगाया जाता है कि जहाँ ये बनते थे, वहाँ से व्यापारी इन्हें ले जाकर अलग-अलग जगहों पर बेचते थे।",ఈ ప్రదేశాలలో ఈ పాత్రలు ఎలా చేరగలరనే ప్రశ్న తలెత్తుతుంది. వీటిని ఏర్పాటు చేసిన చోట నుంచి వ్యాపారులు వాటిని తీసుకెళ్లి వివిధ ప్రాంతాలకు అమ్మారని అంచనా.
+"दक्षिण भारत सोना, मसाले, खास तोर पर काली मिर्च तथा कीमती पत्थरों के लिए प्रसिद्ध था।","దక్షిణ భారతదేశం ప్రత్యేక టోర్ పై బంగారం, సుగంధ ద్రవ్యాలు, మిరియాలు మరియు విలువైన రాళ్ళకు ప్రసిద్ధి చెందింది."
+काली मिर्च की रोमन साम्राज्य में इतनी माँग थी कि इसे “काले सोने' के नाम से बुलाते थे।,"రోమన్ సామ్రాజ్య౦లో మిరియాలు ఎ౦త గిరాకీ ఉ౦ద౦టే, దాన్ని ""నల్ల బ౦గార౦"" అని పిలిచేవారు."
+व्यापारी इन सामानों को समुद्री जहाज़ों और सड़कों के रास्ते रोम पहुँचाते थे।,వ్యాపారులు ఈ వస్తువులను ఓడలు మరియు రహదారుల ద్వారా రోమ్ కు రవాణా చేసేవారు.
+दक्षिण भारत में ऐसे अनेक रोमन सोने के सिक्‍के मिले हैं।,ఇలాంటి రోమన్ బంగారు నాణేలు దక్షిణ భారతదేశంలో ఎన్నో లభించాయి.
+इससे यह अंदाज़ा लगाया जाता है कि उन दिनों रोम के साथ बहुत अच्छा व्यापार चल रहा था।,ఆ రోజుల్లో రోమ్ తో చాలా మంచి వ్యాపారం జరిగిందని అంచనా.
+क्या तुम बता सकती हो कि ये सिक्के भारत कैसे और क्‍यों पहुँचे होंगे?व्यापार से जुड़ी एक कविता व्यापार के प्रमाण हमें संगम कविताओं में भी मिलते हैं।,"ఈ నాణేలు భారతదేశానికి ఎలా, ఎందుకు చేరాయని మీరు చెప్పగలరా?"
+नीचे लिखी कविता में पूर्वी समुद्र तट पर स्थित पुहार पत्तन पर लाए जाने वाले माल का वर्णन मिलता है।,తూర్పు సముద్రతీరపు పుహార్ రేవుకు తీసుకువవలసిన వస్తువులను క్రింది పద్యం వివరిస్తుంది.
+"समुद्री जहाज्ञों पर लाए गए तेज़ तर्रार घोड़े, गाडियों पर काली मिर्च की गठरियाँ, हिमालय से मिले रत्न और सोना दक्षिण की पहाडियों से चंदन की लकडियाँ दक्षिणी-सागर के मोती और पूर्वी-सागर के मूंगे गंगा और कावेरी की फ़सलें श्रीलंका से आए खाद्यान्न, म्यांमार के बने मिट्टी के बर्तन और दुर्लभ कीमती आयात।","ఫాస్ట్ తారామౌర్ గుర్రాలను సముద్ర-నీటిపై, రైళ్లలో మిరియాల బేల్స్, హిమాలయాల నుండి రత్నాలు మరియు దక్షిణ సముద్రం యొక్క దక్షిణ కొండల నుండి గంధపు చెక్కమరియు శ్రీలంక నుండి తూర్పు-సముద్ర పుగడపు గంగా మరియు కావేరి పంటలు, మయన్మార్ నుండి తయారు చేసిన కుండలు మరియు అరుదైన విలువైన దిగుమతులు."
+” कविता में उल्लिखित चीज्ञों की एक सूची बनाओ।,కవితలో పేర్కొన్న శ్లోకాల జాబితాను తయారు చేయండి.
+क्या तुम बता सकते हो कि इन चीज़ों का उपयोग किसलिए किया जाता होगा? व्यापारियों ने कई समुद्री रास्ते खोज निकाले।,ఈ వస్తువులు దేనికి ఉపయోగించబడతదో మీరు చెప్పగలరా? వ్యాపారులు అనేక సముద్ర మార్గాలను కనుగొన్నారు.
+इनमें से कुछ समुद्र के किनारे चलते थे कुछ अरब सागर और बंगाल की खाड़ी पार करते थे।,"కొందరు సముద్రం వెంట నడిచి, మరికొందరు అరేబియా సముద్రం, బంగాళా ఖాతదాటారు."
+नाविक मानसूनी हवा का फ़ायदा उठाकर अपनी यात्रा जल्दी पूरी कर लेते थे।,నావికులు రుతుపవన పవనాన్ని సద్వినియోగం చేసుకుని వేగంగా తమ ప్రయాణాన్ని పూర్తి చేశారు.
+वे अफ्रीका या अरब के पूर्वी तट से इस उपमहाद्वीप के पश्चिमी तट पर पहुँचना चाहते थे तो दक्षिणी-पश्चिमी मानसून के साथ चलना पसंद करते थे।,"ఆఫ్రికా లేదా అరేబియా తూర్పు తీరం నుండి ఉపఖండం యొక్క పశ్చిమ తీరాన్ని చేరుకోవాలని వారు కోరుకున్నారు, నైరుతి రుతుపవనాల వెంట నడవడానికి ఇష్టపడతారు."
+इन लंबी यात्राओं के लिए मज़बूत जहाज़ों का निर्माण किया जाता था।,ఈ సుదీర్ఘ ప్రయాణాలకోసం బలమైన ఓడలు నిర్మించబడ్డాయి.
+समुद्र तटों से लगे राज्य इस उपमहाद्वीप के दक्षिणी भाग में बड़ा तटीय प्रदेश है।,సముద్రతీరాలను ఆనుకొని ఉన్న రాష్ట్రం ఉపఖండం యొక్క దక్షిణ భాగంలో ఒక పెద్ద తీర ప్రాంతం.
+"इनमें बहुत-से पहाड़, पठार और नदी के मैदान हैं।","వాటిలో అనేక పర్వతాలు, పీఠమైదానాలు, నదీ మైదానాలు ఉన్నాయి."
+नदियों के मैदानी इलाकों में कावेरी का मैदान सबसे उपजाऊ है।,కావేరీ మైదానాలు నదుల మైదానాలలో అత్యంత సారవంతమైనవి.
+मैदानी इलाकों तथा तटीय इलाकों के सरदारों और राजाओं के पास धीरे-धीरे काफी सम्पत्ति और शक्ति हो गई।,"మైదాన, తీర ప్రాంతాల యుద్ధప్రభువులు, రాజులు క్రమంగా సంపద, అధికారం పొందారు."
+संगम कविताओं में मुवेन्दार की चर्चा मिलती है।,సంగం పద్యాలలో మువెందర్ గురించి చర్చ ఉంది.
+"यह एक तमिल शब्द है, जिसका अर्थ तीन मुखिया है।","ఇది తమిళ పదం, అంటే మూడు తలలు."
+इसका प्रयोग तीन शासक परिवारों के मुखियाओं के लिए किया गया है।,దీనిని మూడు పాలక కుటుంబాల అధినేతల కోసం ఉపయోగించారు.
+"ये थे-चोल, चेर तथा पांड्य, (मानचित्र 7, पृष्ठ 113) जो करीब 2300 साल पहले दक्षिण भारत में काफी शक्तिशाली माने जाते थे।","ఇవి చోళ, చెర్, పాండ్య, (పటం 7, పేజీ 113) ఇవి దక్షిణ భారతదేశంలో 2300 సంవత్సరాల క్రితం అత్యంత శక్తివంతమైనవిగా పరిగణించబడ్డాయి."
+इन तीनों मुखियाओं के अपने दो-दो सत्ता केंद्र थे।,ఈ ముగ్గురు పెద్దలకు సొంత రెండు అధికార కేంద్రాలు ఉండేవి.
+इनमें से एक तटीय हिस्से में और दूसरा अंदरूनी हिस्से में था।,"ఒకటి తీర ప్రాంతంలో, మరొకటి అంతర్భాగంలో ఉంది."
+इस तरह छह केंद्रों में से दो बहुत महत्वपूर्ण थे।,"కాబట్టి, ఆరు కేంద్రాల్లో రెండు చాలా ముఖ్యమైనవి."
+"एक चोलों का पत्तन पुहार या कावेरीपट्टिनम, दूसरा पांड्यों की राजधानी मदुरे।","ఈ చోళుడిలో ఒకటి పుహార్ లేదా కావేరిపట్నం రేవు, మరొకటి పాండ్యుల రాజధాని మదురై."
+ये मुखिया लोगों से नियमित कर के बजाय उपहारों की माँग करते थे।,ఈ నాయకులు సాధారణ పన్నులకు బదులు ప్రజల నుంచి కానుకలు డిమాండ్ చేశారు.
+कभी-कभी ये सैनिक अभियानों पर भी निकल पड़ते थे और आस-पास के इलाकों से शुल्क वसूल कर लाते थे।,"కొన్నిసార్లు, వారు సైనిక చర్యలకు కూడా వెళ్ళారు మరియు సమీప ప్రాంతాల నుండి రుసుమువసూలు చేశారు."
+"इनमें से कुछ धन वे अपने पास रख लेते थे, बाकी अपने समर्थकों, नाते-रिश्तेदारों, सिपाहियों तथा कवियों के बीच बाँट देते थे।","ఈ నిధుల్లో కొంత సొమ్మును వారి వద్ద నే ఉంచగా, మిగిలిన వాటిని వారి మద్దతుదారులు, బంధువులు, సైనికులు, కవులకు పంచిపెట్టారు."
+"अनेक संगम कवियों ने उन मुखियाओं की प्रशंसा में कविताएँ लिखी हैं जो उन्हें कीमती जवाहरात, सोने, घोडे, हाथी, रथ या सुंदर कपडे दिया करते थे।","ఎంతో మంది సంగం కవులు విలువైన రత్నాలు, బంగారం, గుర్రాలు, ఏనుగులు, రథాలు, అందమైన వస్త్రాలు ఇచ్చిన పెద్దలను పొగుడుతూ పద్యాలు రాశారు."
+"इसके लगभग 200 वर्षो के बाद पश्चिम भारत (मानचित्र 7, पृष्ठ 113 ) में सातवाहन नामक राजवंश का प्रभाव बढ़ गया।","సుమారు 200 సంవత్సరాల తరువాత పశ్చిమ భారతంలో శాతవాహన వంశప్రభావం (పటం 7, పేజీ 113) పెరిగింది."
+सातवाहनों का सबसे प्रमुख राजा गौतमी पुत्र श्री सातकर्णी था।,శాతవాహనులలో ప్రముఖుడు గౌతమీ పుత్ర శాతకర్ణి.
+"उसके बारे में हमें उसकी माँ, गौतमी बलश्री के एक अभिलेख से पता चलता है।",ఆయన గురించి ఆయన తల్లి గౌతమి బాలశ్రీ కి సంబంధించిన ఒక రికార్డు మనకు తెలుసు.
+वह और अन्य सभी सातवाहन शासक दक्षिणापथ के स्वामी कहे जाते थे।,"ఇతనూ, ఇతర శాతవాహన పాలకులూ దక్షణాపథ్ యజమానులని పిలువబడింది."
+दक्षिणापथ का शाब्दिक अर्थ दक्षिण की और जाने वाला रास्ता होता है।,దక్షనపథ్ అంటే దక్షిణానికి దారి అని అర్థం.
+पूरे दक्षिणी क्षेत्र के लिए भी यही नाम प्रचलित था।,ఇదే పేరు మొత్తం దక్షిణ ప్రాంతం లోనూ ప్రబలంగా ఉండేది.
+"श्री सातकर्णी ने पूर्वी, पश्चिमी तथा दक्षिणी तटों पर अपनी सेनाएँ भेजीं।","శ్రీ సత్కర్ణి తన బలగాలను తూర్పు, పశ్చిమ, దక్షిణ తీరాలకు పంపాడు."
+"क्या तुम बता सकती हो कि श्री सातकर्णी तटों पर नियंत्रण क्‍यों करना चाहता था? कीमती, चमकीले रंग और चिकनी, मुलायम बनावट की वजह से रेशमी कपडे अधिकांश समाज में बहुमूल्य माने जाते हैं।","శ్రీ సత్కర్ణి సముద్ర తీరాలను ఎందుకు నియంత్రించాలని కోరుకున్నదో వివరించగలరా? విలువైన, ప్రకాశవంతమైన రంగులు మరియు మృదువైన మృదువైన, మృదువైన అల్లికలతో సిల్కీ దుస్తులు చాలా సమాజాలలో విలువైనవిగా పరిగణించబడుతున్నాయి."
+रेशमी कपड़ा तैयार करना एक जटिल प्रक्रिया है।,పట్టు వస్త్రాన్ని తయారు చేయడం ఒక సంక్లిష్టమైన ప్రక్రియ.
+"रेशम के कीड़े से कच्चा रेशम निकालकर, सूत कताई होती है, और फिर उससे कपडा बुना जाता है।","పట్టుపురుగుల నుంచి ముడి పట్టును తొలగించడం ద్వారా నూలు వడకడం, తరువాత నేత వస్త్రం."
+रेशम बनाने की तकनीक का आविष्कार सबसे पहले चीन में करीब 7000 साल पहले हुआ।,పట్టు-తయారీ పద్ధతి చైనాలో సుమారు 7000 సంవత్సరాల క్రితం మొదటిసారిగా కనిపెట్టబడింది.
+इस तकनीक को उन्होंने हज़ारों साल तक बाकी दुनिया से छपाए रखा।,ఈ పద్ధతిని వేల సంవత్సరాల పాటు మిగిలిన ప్రపంచం నుంచి ఆయన కాపాడాడు.
+"पर चीन से पेदल, घोड़ों या ऊँटों पर कुछ लोग दूर-दूर की जगहों पर जाते थे और अपने साथ रेशमी कपडे भी ले जाते थे।","కానీ పెడల్, గుర్రాలు లేదా ఒంటెలపై చైనా నుంచి కొంతమంది దూర ప్రాంతాలకు వెళ్లి పట్టు వస్త్రాలను కూడా వెంట తీసుకువెళ్లేవారు."
+जिस रास्ते से ये लोग यात्रा करते थे वह रेशम मार्ग (सिल्क रूट) के नाम से प्रसिद्ध हो गया।,వీరు ప్రయాణించిన మార్గం సిల్క్ మార్గం పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందింది.
+कभी-कभी चीन के शासक ईरान और पश्चिमी एशिया के शासकों को उपहार के तोर पर रेशमी कपडे भेजते थे।,"కొన్ని సార్లు చైనా పాలకులు పట్టువస్త్రాలు కానుకగా ఇరాన్, పశ్చిమాసియా పాలకులకు పంపేవారు."
+यहाँ से रेशम के बारे में जानकारी और भी पश्चिम की और फेल गई।,ఇక్కడి నుంచి పట్టు గురించిన సమాచారం పాశ్చాత్యులకు మరింత గా పడింది.
+करीब 2000 साल पहले रोम के शासकों और धनी लोगों के बीच रेशमी कपडे पहनना एक फ़ेशन बन गया।,"సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం, పాలకులకు మరియు రోమ్ లోని ధనికులకు మధ్య పట్టు వస్త్రం ధరించడం ఒక ఫ్యూయషన్ గా మారింది."
+इसकी कीमत बहुत ही ज़्यादा होती थी।,ధర చాలా ఎక్కువగా ఉండేది.
+क्‍योंकि चीन से इसे लाने में दुर्गम पहाड़ी और रेगिस्तानी रास्तों से होकर जाना पड़ता था।,"ఎందుకంటే చైనా దాన్ని తీసుకురావడానికి అందుబాటులో లేని కొండ, ఎడారి మార్గాల గుండా వెళ్లాల్సి వచ్చింది."
+"यही नहीं, रास्ते के आस-पास रहने वाले लोग व्यापारियों से यात्रा-शुल्क भी माँगते थे।",అంతేకాకుండా రోడ్డు చుట్టూ నివసించే ప్రజలు కూడా వ్యాపారుల నుంచి ప్రయాణ రుసుములు అడిగారు.
+इसमें सिल्क रूट तथा उसकी शाखाओं को दिखाया गया है।,ఇది పట్టు మార్గం మరియు దాని శాఖలను చూపుతుంది.
+"कुछ शासक इसके बडे-बडे हिस्सों पर अपना नियंत्रण करना चाहते थे क्‍योंकि इस रास्ते पर यात्रा कर रहे व्यापारियों से उन्हें कर, शुल्क तथा तोहफ़ों के ज़रिए लाभ मिलता था।","కొంతమంది పాలకులు ఈ మార్గంలో ప్రయాణించే వ్యాపారుల నుండి పన్నులు, ఫీజులు మరియు బహుమతుల ద్వారా లబ్ది పొందడంతో దానిలో ఎక్కువ భాగాలను నియంత్రించాలనుకున్నారు."
+"इसके बदले, ये शासक इन व्यापारियों को अपने राज्य से गुज़रते वक्‍त लुटेरों के आक्रमणों से सुरक्षा देते थे।",బదులుగా ఈ పాలకులు తమ రాజ్యాన్ని దాటి వెళుతూ దోపిడీ దారుల దండయాత్ర నుండి ఈ వ్యాపారులను కాపాడారు.
+सिल्क रूट पर नियंत्रण रखने वाले शासकों में सबसे प्रसिद्ध कुषाण थे।,పట్టు మార్గాన్ని నియంత్రించిన పాలకులలో అత్యంత ప్రసిద్ధకుషాను లు ఉన్నారు.
+करीब 2000 साल पहले मध्य-एशिया तथा पश्चिमोत्तर भारत पर इनका शासन था।,వీటిని మధ్య ఆసియా మరియు వాయువ్య భారతదేశం సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం పాలించాయి.
+पेशावर और मथुरा इनके दो मुख्य शक्तिशाली केंद्र थे।,పెషావర్ మరియు మథుర రెండు ప్రధాన శక్తివంతమైన కేంద్రాలుగా ఉన్నాయి.
+तक्षशिला भी इनके ही राज्य का हिस्सा था।,తక్షశిల కూడా తన రాజ్యంలో భాగంగా ఉండేది.
+इनके शासनकाल में ही सिल्क रूट की एक शाखा मध्य-एशिया से होकर सिंधु नदी के मुहाने के पत्तनों तक जाती थी।,"అతని పాలనలో, సిల్క్ రూట్ యొక్క ఒక శాఖ మధ్య ఆసియా మీదుగా సింధు నది ముఖద్వారం యొక్క ఓడరేవులకు వెళ్ళింది."
+"फिर यहाँ से जहाज़ों द्वारा रेशम, पश्चिम की और रोमन साम्राज्य तक पहुँचता था।","తరువాత ఇక్కడి నుండి పట్టు ఓడల ద్వారా పశ్చిమానికి, రోమన్ సామ్రాజ్యానికి చేరుకున్నారు."
+इस उपमहाद्वीप में सबसे पहले सोने के सिक्‍के जारी करने वाले शासकों में कुषाण थे।,ఉపఖండంలో మొదటి బంగారు నాణెం జారీ చేసిన పాలకులు కుషాన్.
+सिल्क रूट पर यात्रा करने वाले व्यापारी इनका उपयोग किया करते थे।,పట్టు మార్గంలో ప్రయాణించే వ్యాపారులు వీటిని ఉపయోగించేవారు.
+सिल्क रूट पर गाडियों का उपयोग क्‍यों कठिन होता होगा? कुषाणों का सबसे प्रसिद्ध राजा कनिष्क था।,పట్టు మార్గంలో రైళ్లను ఉపయోగించడం ఎందుకు కష్టమవుతుంది? కుషానులకు అత్యంత ప్రసిద్ధరాజు కనీషక్.
+उसने करीब 1900 साल पहले शासन किया।,ఈయన సుమారు 1900 సంవత్సరాల క్రితం పాలించాడు.
+"उसने एक बोद्ध परिषद्‌ का गठन किया, जिसमें एकत्र होकर विद्वान महत्वपूर्ण विषयों पर विचार-विमर्श करते थे।",ఆయన బౌద్ధ మండలిని ఏర్పాటు చేశాడు. అందులో పండితులు సమావేశమై ముఖ్యమైన విషయాలను చర్చించాడు.
+"बुद्ध की जीवनी साँची के स्तूप का एक मूर्ति बुद्धचरित के रचनाकार कवि अश्वघोष, कनिष्क के दरबार में रहते थे।","బుద్ధుని జీవిత చరిత్ర సాంచి యొక్క స్తూపం యొక్క విగ్రహం కవి అష్ఘోష్, కనిష్క్, బుద్ధచంరిత్ యొక్క సృష్టికర్త ఆస్థానంలో నివసించారు."
+इस वृक्ष और उसके नीचे अश्वघोष तथा अन्य बोद्ध विद्वानों ने अब संस्कृत में लिखना शुरू कर के खाली आसन को देखो।,"ఈ చెట్టు, దాని కింద ఉన్న గుర్రం, ఇతర బౌద్ధ పండితులు ఇప్పుడు సంస్కృతంలో రాయడం ప్రారంభించి, ఖాళీ భంగిమను చూస్తున్నారు."
+मूर्तिकारों ने यह बताने के लिए खुदाई करके यह मूर्ति इस समय बोद्ध धर्म की एक नई धारा महायान का विकास हुआ।,ఈ సమయంలో మహాయానువద్ద బోధధర్మానికి చెందిన ఒక కొత్త విభాగం అభివృద్ధి చేయబడిందని చెప్పడానికి శిల్పులు ఈ విగ్రహాన్ని తవ్వారు.
+इसकी _ बनाई कि बुद्ध को ज्ञान की दो मुख्य विशेषताएँ थी।,బుద్దునికి రెండు ప్రధాన మైన జ్ఞాన లక్షణాలు ఉన్నాయని అది స్పష్టం చేసింది.
+"पहले, मूर्तियों में बुद्ध की उपस्थिति सिर्फ़ कुछ. अ्रष्ति इसी के न बैठ संकेतों , कर ध्यान करत हुए संकेतों के माध्यम से दर्शाई जाती थी।","మొదటిది, విగ్రహాలలో బుద్ధుని ఉనికి కేవలం ఏదో. అదే ధ్యానం లో కూర్చోని సంకేతాల ద్వారా చూపించారు."
+मिसाल के इनमें से कुछ गुफाएँ राजा और रानियों के आदेश पर बनाई गईं तो कुछ व्यापारियों तथा कृषकों द्वारा।,"ఉదాహరణకు, ఈ గుహలలో కొన్ని రాజులు, రాణుల ఆజ్ఞపై నిర్మించారు, కొన్ని వర్తకులు, వ్యవసాయదారులు నిర్మించారు."
+इनमें से ज़्यादातर गुफाएँ पश्चिमी घाट के दर्रों के पास बनाई गई थीं।,ఈ గుహల్లో చాలా వరకు పశ్చిమ కనుమల గుండావెళ్ళే సమీపంలో నే నిర్మించారు.
+दक्कन के शहरों और तटों के समृद्ध बंदरगाहों और बाएँ: मधूरा में बनी बुद्ध की इन्हें जोडने सडकें भी इन्हीं दरों गुजरती थीं एक प्रतिमा का चित्र।,"దక్కను నగరాలు, తీరములు, ఎడమ వైపుల గల రేవులు: మదురాలో బుద్దుని తోఅనుసంధానమైన రహదారులు కూడా ఒక విగ్రహం యొక్క చిత్తరువువలె నే రేట్లు దాటాయి."
+इन्हें जोड़ने वाली सड॒कें भी इन्हीं दर्रों से होकर गुजरती थीं।,ఈ పాస్ ల గుండా కనెక్టింగ్ సదాస్ కూడా ప్రయాణించింది.
+ऐसा लगता है दाएँ: तक्षशिला में बनी बुद्ध. कि यात्रा करने वाले व्यापारी इन गुफाओं वाले मठों में विश्राम के लिए की प्रतिमा का एक चित्र।,ఇది సరైనది: తక్షశిలలో బుద్ధుడు తయారు చేయబడినది. ఈ గుహావిక ఆరామాల్లో విశ్రాంతి కోసం ప్రయాణించే వ్యాపారుల విగ్రహం యొక్క ఒక చిత్తరువు.
+इन चित्रों को देखकर बताओ रुकते थे।,ఈ చిత్రాలను చూడటం మానేవారు.
+"इनके बीच क्या-क्या बोद्ध धर्म दक्षिण-पूर्व की और श्रीलंका, म्यांमार, थाइलैंड तथा मा और क्या-क्या. इंडोनेशिया सहित दक्षिण-पूर्व एशिया के अन्य भागों में भी फैला।","ఆగ్నేయ, శ్రీలంక, మయన్మార్, థాయ్ లాండ్, మ, మ, ఇంకా ఏ మతానికి చెందిన బౌద్ధ మతాలు? అలాగే ఇండోనేషియాతో సహా ఆగ్నేయాసియాలోని ఇతర ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించింది."
+भन्‍नताए हैं? रवाद नामक बोद्ध धर्म का आरंभिक रूप इन क्षेत्रों में कहीं अधिक प्रचलित था।,మీరు భక్తురాలా? ఈ ప్రాంతాలలో వాడ్ మతం అని పిలువబడే బౌద్ధ మతం యొక్క ప్రారంభ రూపం చాలా ఎక్కువగా ఉండేది.
+क्‍या तुम बता सकती हो कि बोद्ध धर्म इन इलाकों में केसे फैला होगा? तीर्थयात्रियों की जिज्ञासा व्यापारी काफ़िलों में तथा जहाज़ों पर दूर-दूर जाया करते थे।,"ఈ ప్రాంతాలకు బౌద్ధ మతం విస్తరిస్తుందని మీరు చెప్పగలరా? యాత్రికుల కుతూహలం వర్తకుల కాన్వాయ్ లలో, ఓడల మీద చాలా దూరం వెళ్ళేది."
+बहुत-से तीर्थयात्री भी उनके साथ यात्रा पर निकल पड़ते थे।,పలువురు యాత్రికులు కూడా వారితో కలిసి ప్రయాణం చేశారు.
+"तीर्थयात्री वे स्त्री-पुरुष होते हैं, जो प्रार्थना के लिए पवित्र स्थानों की यात्रा किया करते हैं।",భక్తులు ప్రార్థన ల కోసం పవిత్ర ప్రదేశాలను సందర్శిస్తున్నారు.
+इसी तरह भारत की यात्रा पर आया चीनी बोद्ध तीर्थयात्री फा-शिएन काफी प्रसिद्ध है।,"అలాగే, భారత్ ను సందర్శించిన చైనా బౌద్ధ యాత్రికుని ఫా-షిన్ చాలా ప్రసిద్ధి చెందింది."
+वह करीब 1600 साल पहले आया।,1600 సంవత్సరాల క్రితం వచ్చాడు.
+श्वेन त्सांग 1400 साल पहले भारत आया और उसके करीब 50 साल बाद इत्सिंग आया।,1400 సంవత్సరాల క్రితం భారతదేశానికి వచ్చిన ష్వెన్ త్సాంగ్ 50 సంవత్సరాల తర్వాత భారతదేశానికి వచ్చాడు.
+वे सब बुद्ध (अध्याय 7) के जीवन से जुड़ी जगहों और प्रसिद्ध मठों को देखने के लिए भारत आए थे।,"బుద్ధుని జీవితానికి సంబంధించిన ప్రదేశాలు, ప్రసిద్ధ మఠాలను చూడటానికి వారంతా భారతదేశానికి వచ్చారు (అధ్యాయం 7)."
+इनमें से प्रत्येक तीर्थयात्री ने अपनी यात्रा का वर्णन लिखा।,ఈ యాత్రీకుల్లో ప్రతి ఒక్కరు తన సందర్శనగురించి ఒక వివరణ ను వ్రాశారు.
+इन्होंने अपनी यात्रा के दौरान आई मुश्किलों के बारे में भी लिखा।,తన పర్యటన సందర్భంగా ఎదుర్కొన్న ఇబ్బందుల గురించి కూడా రాశారు.
+इन यात्राओं में कई वर्ष लग जाया करते थे।,ఈ ప్రయాణాలు చాలా సంవత్సరాలు పట్టేవి.
+"जिन देशों और मठों को उन्होंने देखा, उनके बारे में उन्होंने लिखा और उन किताबों के बारे में भी उन्होंने लिखा, जिन्हें वे अपने साथ ले गए थे।","తాను చూసిన దేశాల గురించీ, ఆరామాల గురించీ, తనతో కలిసి తీసుకున్న పుస్తకాల గురించి కూడా రాశాడు."
+फा-शिएन ने अपने घर चीन वापस लोटने के लिए अपनी यात्रा बंगाल से शुरू की।,ఫా-షైన్ చైనాకు తిరిగి రావడానికి బెంగాల్ నుండి తన ప్రయాణాన్ని ప్రారంభించాడు.
+वह व्यापारियों के एक जहाज़ पर चढ़ा।,అతను ఒక వర్తకుల ఓడఎక్కాడు.
+मुश्किल से वे दो दिन ही चल पाए थे कि एक समुद्री तूफ़ान में फँस गए।,రెండు రోజుల పాటు సముద్ర తుఫానులో చిక్కుకుపోయారు.
+व्यापारी अपने जहाज्ञ को डूबने से बचाने के लिए उसमें से अपने माल को फेंककर जहाज को हल्का करने की कोशिश करने लगे।,వ్యాపారులు తమ వస్తువులను తమ సొంత ాలను కాపాడుకోవడానికి దాని నుంచి వస్తువులను బయటకు విసిరి ఓడను తేలికపరిచేందుకు ప్రయత్నాలు ప్రారంభించారు.
+"फा-शिएन ने भी अपने सामान को तो फेंक दिया, पर अपनी उन पाण्डुलिपियों और बुद्ध की मूर्तियों को नहीं फेंका, जिन्हें उसने अपनी भारत यात्रा के दौरान संकलित की थी।","ఫా-షైన్ తన వస్తువులను కూడా విసిరివేయగా, ఆయన భారతదేశ సందర్శన సమయంలో తాను సంకలించిన తన వ్రాతప్రతులను, బుద్ధ విగ్రహాలను కూడా విసరలేదు."
+अंततः तेरह दिनों के बाद आँधी रुकी।,చివరకు పదమూడు రోజుల తర్వాత గాలి ఆగిపోయింది.
+"उसने समुद्र का वर्णन इस प्रकार किया है: समुद्र असीम है - सूर्य, चाँद या तारों की गति को देखे बिना यह पता लगा पाना असंभव है कि पूर्व किधर है, या पश्चिम किस दिशा में है।","ఆయన సముద్రాన్ని ఇలా వర్ణిస్తాడు: సూర్యుడు, చంద్రుడు లేదా నక్షత్రాల చలనాన్ని చూడకుండా సముద్రం అపరిమితం గా ఉంటుంది, తూర్పు, లేదా పశ్చిమ దిశను కనుగొనడం అసాధ్యం."
+"अगर बरसात और अंधेरा हो, तो जहाज़ को हवा की रुख में ले जाने के अलावा और कोई चारा नहीं।","వర్షం, చీకటి పడితే ఓడను గాల్లోకి తీసుకెళ్లడం తప్ప మరో గత్యంతరం లేదు."
+जावा पहुँचने में उसे 90 दिन से भी ज़्यादा लगे।,జావా కు చేరుకోవడానికి 90 రోజులకంటే ఎక్కువ సమయం పట్టింది.
+वहाँ वह पाँच महीने के लिए रुका।,అక్కడ ఐదు నెలలు అక్కడే ఉన్నాడు.
+इसके बाद दूसरे व्यापारी जहाज़ में चढ़कर वह चीन पहुँचा।,ఆ తర్వాత మరో వ్యాపారి నౌకను ఎక్కి చైనా చేరుకున్నాడు.
+मानचित्र 6 (पृष्ठ 84-85) में फा-शिएन द्वारा तय किए गए रास्ते को ढूँढो।,మ్యాప్ 6 (పేజీలు 84–85) లో ఫా-షిన్ నిర్ణయించిన మార్గాన్ని కనుగొనండి.
+बताओ कि फा-शिएन अपनी पाण्डुलिपियों और मूर्तियों को क्‍यों नहीं फेंकना चाहता था।,"ఫా-షీన్ తన వ్రాతప్రతులను, విగ్రహాలను ఎందుకు పారవేయడానికి ఇష్టపడలేదు చెప్పండి."
+श्वैन त्सांग भू-मार्ग से (उत्तर-पश्चिम और मध्य-एशिया होकर) चीन वापस लोटा।,ష్వైన్ త్సాంగ్ భూమార్గం ద్వారా చైనాకు (వాయువ్య మరియు మధ్య ఆసియా గుండా) తిరిగి వచ్చాడు.
+"उसने सोने, चाँदी और चंदन की लकडी की बनी बुद्ध की मूर्तियाँ तथा 600 से भी ज़्यादा पाण्डुलिपियाँ एकत्र की थीं।","ఆయన బంగారం, వెండి, గంధపు చెక్కలతో చేసిన బుద్ధ శిల్పాలను, 600కు పైగా వ్రాతప్రతులను సేకరించారు."
+इन्हें वह 20 घोड़ों पर लादकर ले गया।,వాటిని 20 గుర్రాలపై తీసుకెళ్లాడు.
+"पर इसमें से 50 पाण्डुलिपियाँ उस समय खो गई, जब सिंधु नदी पार करते हुए उसकी नाव उलट गई।",అయితే ఇందులో 50 వ్రాతప్రతులు సింధు నది ని దాటి రివర్స్ అయినప్పుడు పడవ తప్పిపోయింది.
+अपने जीवन का बाकी हिस्सा उसने बची हुई पाण्डुलिपियों का संस्कृत से चीनी अनुवाद करने में लगा दिया।,మిగిలిన తన జీవితాన్నతడు మిగిలిన వ్రాతప్రతులను సంస్కృతం నుండి చైనీస్ భాషలోకి అనువదించాడు.
+श्वैन त्सांग तथा अन्य तीर्थयात्रियों ने उस समय के सबसे प्रसिद्ध बोद्ध विद्या केंद्र नालंदा (बिहार) में अध्ययन किया।,ఆ సమయంలో అత్యంత ప్రసిద్ధ బౌద్ధ విద్యా కేంద్రం అయిన నలందా (బీహార్) లో ష్వైన్ త్సాంగ్ మరియు ఇతర యాత్రికులు అధ్యయనం చేశారు.
+उसने नालंदा के बारे में इस प्रकार लिखा है : यहाँ के शिक्षक योग्यता तथा बुद्धि में सबसे आगे हैं।,"నలందా గురించి ఇలా రాశాడు: ఇక్కడ ఉపాధ్యాయులు అర్హతలకు, జ్ఞానానికి ముందువరుసలో ఉంటారు."
+बुद्ध के उपदेशों का वह पूरी ईमानदारी से पालन करते हैं।,బుద్ధుని బోధనలకు ఆయన చిత్తశుద్ధితో కట్టుబడి ఉన్నాడు.
+"मठ के नियम काफी सख्त हैं, जिन्हें सबको मानना पड़ता है।","మఠపు నియమాలు చాలా కఠినంగా ఉన్నాయి, దీనిని ప్రతి ఒక్కరూ ఆమోదించాలి."
+पूरे दिन वाद-विवाद चलते ही रहते हैं।,రోజంతా చర్చలు జరుగుతూనే ఉంటాయి.
+जिससे युवा और वृद्ध दोनों ही एक-दूसरे की मदद करते हैं।,తద్వారా యువ మరియు పాత ఇద్దరూ ఒకరికొకరు సాయం చేసుకోవడానికి దోహదపడుతుంది.
+विभिन्‍न शहरों से विद्वान लोग अपनी शंकाओं दूर करने यहाँ आते हैं।,వివిధ నగరాల నుంచి వచ్చిన పండితులు తమ సందేహాలను నివృత్తి చేసుకోవడానికి ఇక్కడికి వస్తుంటారు.
+नए आगन्तुकों से पहले द्वारपाल ही कठिन प्रश्न पूछते हैं।,ద్వారప౦డ్లు కొత్త స౦దర్శకుల ము౦దు క్లిష్టమైన ప్రశ్నలు అడుగుత౦ది.
+"उन्हें अंदर जाने की अनुमति तभी मिलती है, जब वे द्वारपाल को सही उत्तर दे पाते हैं।",ద్వారపకునికి సరైన సమాధానం ఇవ్వగలిగినప్పుడే లోపలికి వెళ్లేందుకు అనుమతిస్తారు.
+"दस में से सात-आठ सही उत्तर नहीं दे पाते I त्सांग नालंदा में क्‍यों पढ़ना चाहता था, कारण बताओ? इन्हीं दिनों देवी-देवताओं की पूजा का चलन भी शुरू हुआ।","పదిమందిలో ఏడెనిమిది మంది సరైన సమాధానం చెప్పలేకపోయారు. షో కాజ్, నలందాలో త్సాంగ్ ఎందుకు చదవాలని కోరుకున్నాడు? ఈ రోజుల్లో, దేవతలను పూజించే ఆచారం కూడా ప్రారంభమైంది."
+बाद में हिन्दू धर्म की यह प्रमुख पहचान बन गई।,తరువాత ఇది హిందూ మతానికి ప్రధాన చిహ్నంగా మారింది.
+"इनमें शिव, विष्णु और दुर्गा जेसे के रूप में विष्ण है वराह के रूप में विष्णु देवी-देवता शामिल हैं।","వీటిలో విష్ణువు దేవతలుగా శివుడు, విష్ణువు, దుర్గవంటి వారు ఉంటారు."
+"एरण, मध्य प्रदेश की इन देवी-देवताओं की पूजा भक्ति परम्परा के माध्यम से की जाती थी।",మధ్యప్రదేశ్ లోని ఈ దేవతలను భక్తి సంప్రదాయం ద్వారా పూజించేవారు.
+यह शानदार हि हपुराणों भक्ति उस समय काफी लोकप्रिय परम्परा बन गई।,ఈ అద్భుతమైన హి హి పురాణాలు భక్తి ఆ కాలంలో చాలా ప్రాచుర్యం పొందిన సంప్రదాయంగా మారింది.
+किसी देवी या देवता के (अध्याय 12) के अनुसार प्रति श्रद्धा को ही भक्ति कहा जाता है।,దేవత లేదా దేవత ప్రకారం (12వ అధ్యాయం) భక్తిని భక్తి అంటారు.
+"भक्ति का पथ सबके लिए खुला जल में डूबी पृथ्वी को बचाने था, चाहे वह धनी हो या गरीब, ऊँची जाति का हो या नीची जाति का, स्त्री # लिए विष्णु ने वराह रूप हो धारण किया था।","భక్తి మార్గం భూమి ని అందరి కోసం బహిరంగ నీటిలో నిట్టబడింది, అది ధనికలేదా పేద, అగ్ర కులం లేదా తక్కువ కులం, స్త్రీలకు - విష్ణువు ఒక విధంగా."
+यहाँ पृथ्वी को एक स्त्री के रूप में भक्ति मार्ग की चर्चा हिन्दुओं के पवित्र ग्रंथ भगवद्गीता में की गई है।,"ఇక్కడ, ఒక మహిళగా భూమి పట్ల భక్తి మార్గం గురించి హిందువుల పవిత్ర గ్రంథం అయిన భగవద్గీతలో చర్చించబడింది."
+"भक्ति भक्ति भज्‌ शब्द से बना है, जिसका अर्थ “विभाजित करना या हिस्सेदारी' होता है।","భక్తి అనే పదం భాజ్ అనే పదంతో కూర్చబడింది, దీని అర్థం ""విభజించడం లేదా పంచుకోవడం"" అని అర్థం."
+"इसका अर्थ यह है कि भक्ति, भगवान और भक्त के बीच परस्पर एक अंतरंग संबंध है।","అంటే భక్తి, భగవంతుడు, భక్తుని మధ్య సన్నిహిత సంబంధం ఉందని అర్థం."
+"भक्ति, भगवत्‌ या भगवान के प्रति का एक अर्थ यह भी है- जो अपने ऐश्वर्य तथा सुख को भक्तों के साथ बाँटता है।","భక్తి, దైవం, దైవం అనే అర్థం కూడా ఉంది."
+यानी भक्त या भागवत्‌ अपने देवी-देवता के भग का हिस्सेदार होता है।,అంటే భక్తులు లేదా భగవత్ భక్తులు తమ ఆరాధ్య దేవతకు భాగస్వాములు.
+"एक भक्त द्वारा लिखी गई एक कविता अधिकांश भक्ति साहित्य हमें यही बताते हैं कि धन, ऐश्वर्य या ऊँचे पद के ज़रिए कभी ईश्वर से आत्मीयता नहीं बन सकती।","ఒక భక్తుడు వ్రాసిన ఒక పద్యం, భక్తి సాహిత్యం లో అధికభాగం సంపద, శోభ, ఉన్నత పదవుల ద్వారా, భగవంతుని కి ఎన్నటికీ సాన్నిహిత్యం గా మారదని చెబుతుంది."
+करीब 1400 साल पहले शिवभक्‍त अप्पार द्वारा तमिल में लिखी एक कविता का यह एक अंश है।,సుమారు 1400 సంవత్సరాల క్రితం శివభక్త అప్పర్ తమిళంలో రాసిన ఒక కవితలో ఇది ఒక భాగం.
+“नष्ट होते अंगों वाला कुष्ठ रोगी ब्राह्मणों की नज़र में निचली जाति का व्यक्ति।,"""కుష్ఠు రోగి, బ్రాహ్మణుల దృష్టిలో నిమ్న కులానికి చెందిన వ్యక్తి."
+"कूडा करकट बटोर कर अपनी जीविका चलाने वाला इंसान, अगर ये लोग भी गंगा को अपनी जटाओं में छिपा लेने वाले शिव के दास बन जाएँ, तो में उनकी आराधना करूँगा।","చెత్త పోగుచేసి జీవనోపాధి ని నడిపే వ్యక్తి, ఈ ప్రజలు కూడా గంగను తమ మూలాలలో దాచి పెట్టిన శివుని కి బానిసలు అయితే, నేను వారిని ఆరాధిస్తాను."
+कवि सामाजिक प्रतिष्ठा और भक्ति में किसको ज़्यादा महत्व देते हैं? देवी-देवताओं का विशेष सम्मान होता था।," సామాజిక ప్రతిష్టకు, భక్తికి ఎవరు ఎక్కువ ప్రాధాన్యం ఇచచ్చేస్తున్నారు? దేవతలకి ప్రత్యేక గౌరవం ఉండేది."
+इसलिए विशेष जगहों पर ही इनकी मूर्तियों को रखा जाता था।,అందుకే ప్రత్యేక ప్రదేశాల్లో వారి విగ్రహాలను ఉంచారు.
+इन स्थानों को ही मंदिर कहते हैं।,ఈ ప్రదేశాలను దేవాలయాలు అని పిలుస్తారు.
+अध्याय 12 में तुम इन मंदिरों के बारे में पढोगी।,"12వ అధ్యాయ౦లో, ఈ ఆలయాల గురి౦చి మీరు చదువుతారు."
+"भक्ति परम्परा ने चित्रकला, शिल्पकला और स्थापत्य कला के माध्यम से अभिव्यक्ति की प्रेरणा दी है।","భక్తి సంప్రదాయం పెయింటింగ్, క్రాఫ్ట్ స్ మరియు ఆర్కిటెక్చర్ ద్వారా వ్యక్తీకరణకు స్ఫూర్తిని చ్చింది."
+“हिन्दू' शब्द “इण्डिया' शब्द की तरह ही सिंधु या इण्डस से निकला है।,"""హిందూ"" అనే పదం సింధు లేదా సింధు అనే పదం నుంచి వచ్చింది, అదే విధంగా ""ఇండియా"" అనే పదం."
+"यह शब्द अरबों तथा ईरानियों द्वारा उन लोगों के लिए उपयोग किया जाता था, जो सिंधु नदी के पूर्व में रहते थे।",ఈ పదాన్ని సింధు నదికి తూర్పున నివసించిన వారికి అరబ్బులు మరియు ఇరానియన్లు ఉపయోగించారు.
+यही शब्द उनके धार्मिक विश्वास तथा सांस्कृतिक परम्पराओं के लिए भी प्रयुक्त होता था।,"ఇదే పదాన్ని వారి మత విశ్వాసాలకు, సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలకు కూడా వాడాడు."
+करीब 2000 साल पहले पश्चिमी एशिया में ईसाई धर्म का उदय हुआ।,సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం పశ్చిమాసియాలో క్రైస్తవమతం ఉద్భవించింది.
+"ईसा मसीह का जन्म बेथलेहम में हुआ, जो उस समय रोमन साम्राज्य का हिस्सा था।",ఆ సమయంలో రోమన్ సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉన్న బేత్లెహేములో యేసుక్రీస్తు జన్మించాడు.
+ईसा मसीह ने स्वयं को इस संसार का उद्धारक बताया।,యేసుక్రీస్తు తనను తాను ఈ లోక పు సంయదేశిగా వర్ణించుకున్నాడు.
+"उन्होंने दूसरों को प्यार देने और उसी तरह दूसरों पर विश्वास करने का उपदेश दिया, जिस तरह हर व्यक्ति दूसरों से प्यार और विश्वास की उम्मीद करता 21 बाइबिल में ईसा मसीह के उपदेश की बातें लिखी हैं।","ఇతరుల నుండి ప్రేమను, విశ్వాసాన్ని ఆశించే విధంగా నే ఇతరులపై ప్రేమను, విశ్వాసాన్ని ప్రసాదించమని ఆయన ఇతరులకు బోధించాడు. 21 బైబిల్లో యేసుక్రీస్తు ప్రస౦గాల మాటలు ఉన్నాయి."
+"यहाँ इसका एक अंश दिया गया है : धन्य हैं वे लोग जो धर्म और न्याय के लिए भूखे प्यासे रहते हैं, उनकी कामनाएँ पूरी होंगी।","ఇక్కడ ఒక భాగం: మతం మరియు న్యాయం కోసం ఆకలితో ఉన్న వారు ధన్యులు, వారి కోరికలు నెరవేరుతాయి."
+"जो दयालु हैं, वे धन्य हैं, क्‍योंकि उन्हें दया मिलेगी।",దయగలవారు ధన్యులు ఎందుకంటే వారు కరుణపొందుతారు.
+धन्य हैं वे जो दिल से पवित्र हैं क्योंकि वे ईश्वर के दर्शन कर सकेंगे।,"హృదయమునుండి పరిశుద్ధులముగా నున్నవారు ధన్యులు, ఎందుకంటే వారు దేవుని దర్శనములను పొందగలుగుతారు."
+"धन्य हैं वे जो शांति स्थापित करते हैं, वही ईश्वर की संतान कहलाएँगे।","శాంతిస్థాపన చేసినవారు ధన్యులు, వారు దేవుని బిడ్డలుగా పిలువబడతారు."
+"ईसा मसीह के उपदेश साधारण लोगों को बहुत पसंद आए और धीरे-धीरे यह पश्चिमी एशिया, अफ्रीका तथा यूरोप में फेल गए।","యేసుక్రీస్తు బోధనలు సామాన్య ప్రజలపట్ల చాలా ఇష్ట౦, పశ్చిమాసియా, ఆఫ్రికా, యూరప్ దేశాల్లో క్రమేణా అవి విఫలమయ్యాయి."
+"ईसा मसीह की मृत्यु के सो सालों के अंदर ही भारतीय उपमहाद्वीप के पश्चिमी तट पर पहले ईसाई धर्म प्रचारक, पश्चिमी एशिया से आए।","యేసుక్రీస్తు మరణ౦ జరిగిన స౦వత్సరాల్లోనే, భారత ఉపఖ౦డపు పశ్చిమ తీర౦లో మొదటి క్రైస్తవ మత బోధకుడు పశ్చిమాసియా ను౦డి వచ్చాడు."
+"मानचित्र 6 (पृष्ठ 84-85) देखो और पता लगाओ कि किस रास्ते से ईसाई धर्म प्रचारक भारत आए होंगे? केरल के ईसाईयों को 'सिरियाई ईसाई” कहा जाता है क्‍योंकि संभवत: वे पश्चिम एशिया से आए थे, वे विश्व के सबसे पुराने ईसाईयों में से हैं।","పటం 6 (84-85 పేజీలు) చూడండి మరియు క్రైస్తవ బోధకులు భారతదేశానికి ఏ మార్గం ద్వారా వస్తారు? కేరళలోని క్రైస్తవులు 'సిరియన్ క్రైస్తవులు' అని పిలుస్తారు ఎందుకంటే వారు బహుశా పశ్చిమాసియా నుండి వచ్చి ఉంటారు, వారు ప్రపంచంలోని పురాతన క్రైస్తవులలో ఉన్నారు."
+अरविन्द अपने स्कूल में खेले जाने वाले नाटक में राजा की भूमिका अदा करने के लिए चुना गया।,తన పాఠశాలలో ఆడిన నాటకంలో రాజు పాత్ర పోషించడానికి అరవింద్ ను ఎంపిక చేశారు.
+"उसने सोचा था कि वह शाही वेशभूषा में, मूँछों पर ताव देते हुए, रूपहले कागज़ में लिपटी तलवार को शान से पकड़कर चहलकदमी करेगा।","మొదటి పేపర్ లో, రాజ వేషంలో, మీసాలమీద ఆఫర్ తో, కత్తి ని అందంగా పట్టుకుంటానని అనుకున్నాడు."
+"ज़रा सोचो, उसे कितनी हैरानी हुई जब उसे बताया गया कि उसे बेठकर वीणा भी बजानी होगी और कविता पाठ भी करना होगा।","ఒక్కసారి ఆలోచించండి, ఆయన హార్ప్ వాయించాలని, కవిత్వం కూడా చెప్పమని చెప్పినప్పుడు ఎంత ఆశ్చర్యపోయాడనుకున్నారో."
+एक संगीतज्ञ राजा? कौन हो सकता है वह? अरविन्द सोचने लगा।,ఒక సంగీత కారుడు రాజు? అతను ఎవరు కాలేదు? అరవింద్ ఆలోచించసాగాడు.
+क्या बताती हैं प्रशस्तियाँ दरअसल अरविन्द गुप्तवंश के प्रसिद्ध राजा समुद्रगुप्त की भूमिका अदा करने जा रहा था।,ఈ సాక్ష్యాలు నిజానికి అరవింద్ గుప్తుని ప్రముఖ రాజు సముద్రగుప్తుని పాత్రపోషించబోతున్నాయి.
+समुद्रगुप्त के बारे में हमें एक लंबे अभिलेख से पता चलता है।,సముద్రగుప్తుని గురించి మనకు చాలా చరిత్ర ఉంది.
+वास्तव में यह उसके दरबारी कवि हरिषेण द्वारा संस्कृत में लिखी एक कविता है।,నిజానికి ఇది తన ఆస్థాన కవి హరిసాని సంస్కృతంలో రాసిన కవిత.
+इसे करीब 1700 साल पहले लिखा गया।,ఇది సుమారు 1700 సంవత్సరాల క్రితం వ్రాయబడినది.
+इलाहाबाद में अशोक-स्तम्भ पर इसकी खुदाई की गई थी।,అలహాబాద్ లోని అశోక్ స్తంభం వద్ద దీనిని తవ్వారు.
+"यह एक विशेष किस्म का अभिलेख है, जिसे प्रशस्ति कहते हैं।",ఇది ఒక ప్రత్యేక రకమైన రికార్డు అని ప్రశంసించడం.
+"यह एक संस्कृत शब्द है, जिसका अर्थ 'प्रशंसा' होता है।","ఇది సంస్కృత పదం, దీని అర్థం 'స్తుతి' అని అర్థం."
+प्रशस्तियाँ लिखने का प्रचलन पहले भी था।,పూర్వం కూడా సాక్ష్యం రాసే పద్ధతి ఉండేది.
+जैसे तुमने अध्याय 10 में गोतमी-पुत्र श्री सातकर्णी की प्रशस्ति के बारे में पढा।,10వ అధ్యాయంలో గౌతముని కుమారుడు శ్రీ సత్కర్ణి ప్రశంసగురించి మీరు చదివినప్పుడు.
+परन्तु गुप्तकाल में इनका महत्त्व और बढ़ गया।,కానీ గుప్తా కాలంలో వాటి ప్రాముఖ్యత పెరిగింది.
+"आओ देखें, समुद्रगुप्त की प्रशस्ति हमें क्या बताती है।",సముద్రగుప్తుని ప్రశంశలు ఏమేమి చెబుతారో చూద్దాం.
+"कवि ने इसमें राजा की एक योद्धा, युद्धों को जीतने वाले राजा, विद्वान तथा एक उत्कृष्ट कवि के रूप में भरपूर प्रशंसा की है।","రాజును ఒక యోధుడిగా, యుద్ధాలను జయించిన రాజుగా, ఒక పండితుడుగా, విశిష్ట కవిగా కవిగా కవి ని ప్రశంసించిన కవి."
+यहाँ तक कि उसे ईश्वर के बराबर बताया गया है।,ఆయన కూడా దేవుడితో సమానమని అభివర్ణించారు.
+प्रशस्ति में लंबे-लंबे वाक्य दिए गए हैं।,ఉదంలో సుదీర్ఘ వాక్యాలు ఇవ్వబడ్డాయి.
+"यहाँ वेसे ही एक वाक्य का अंश दिया गया हैः जिनका शरीर युद्ध मैदान में कुठारों, कुल्हाडियों, तीरों, भालों, बछों, तलवारों, लोहे की गदाओं, नुकीले तीरों तथा अन्य सैकडों हथियारों से लगे घावों के दाग से भरे होने के कारण अत्यंत सुंदर दिखता है।","అదే వాక్యం నుండి ఒక సారాంశం ఇక్కడ ఉంది: గొడ్డలి, గొడ్డలి, బాణాలు, ఈటెలు, దూడలు, కత్తులు, ఇనుప జాపత్రి, కోణాల బాణాలు మరియు ఇతర వందలాది ఆయుధాల గాయాల కారణంగా యుద్దభూమిలో అతని శరీరం చాలా అందంగా కనిపిస్తుంది. ఉంది."
+यह वर्णन तुम्हें उस राजा के बारे में क्या बताता है? राजा किस प्रकार युद्ध लड़ते थे? अगर तुम मानचित्र 7 (पृष्ठ 113) को गौर से देखो तो पाओगे कि एक क्षेत्र को हरे रंग से रंगा गया है।,"ఈ వర్ణన ఆ రాజు గురించి మీకు ఏమి చెబుతుంది? రాజులు యుద్ధం ఎలా చేశారు? మీరు మ్యాప్ 7 (పేజీ 113) ని దగ్గరగా చూస్తే, ఒక ప్రాంతం ఆకుపచ్చగా పెయింట్ చేయబడిందని మీరు కనుగొంటారు."
+तुम्हें पूर्वी समुद्र तट के साथ-साथ एक क्रम में लाल बिंदु दिखेंगे।,మీరు తూర్పు తీరం వెంబడి ఎరుపు చుక్కలను వరుసగా చూస్తారు.
+उसी तरह कुछ क्षेत्र बेंगगी और नीले रंग के भी मिलेंगे।,అలాగే కొన్ని ప్రాంతాలు కూడా నీలం రంగులో ఉంటాయి.
+यह मानचित्र इस प्रशस्ति में प्राप्त जानकारियों के आधार पर बनाया गया है।,ఈ పటం లో అందిన సమాచారం ఆధారంగా ఈ మ్యాప్ ను రూపొందించాం.
+हरिषेण चार विभिन्‍न प्रकार के राजाओं और उनके प्रति समुद्रगुप्त की नीतियों का वर्णन करते हैं।,హరిస్ నాలుగు విభిన్న రకాల రాజుల విధానాలను మరియు వారి వైపు సముద్ర రహస్యం గురించి వివరిస్తాడు.
+"मानचित्र में प्रयाग (इलाहाबाद का पुराना नाम), उज्जेन तथा पाटलिपुत्र (पटना) ढूँढ़ो।","పటంలో ప్రయాగ (అలహాబాద్ పాత పేరు), ఉజ్జెన్ మరియు పాటలీపుత్ర (పాట్నా) కనుగొనండి."
+ये गुप्त शासन के महत्वपूर्ण केंद्र थे।,ఇవి రహస్య పరిపాలనకు ముఖ్యమైన కేంద్రాలు.
+आर्यावर्तत तथा दक्षिणापथ के राज्यों के साथ समुद्रगुप्त के व्यवहार में क्या अंतर था? क्या इस अंतर के पीछे तुम्हें कोई कारण दिखाई देता है? अधिकांश प्रशस्तियाँ शासकों के पूर्वजों के बारे में भी बताती हैं।,"ఆర్యవరత్, దక్షనపత్ రాజ్యాలతో సముద్రగుప్తుడి ప్రవర్తనకు తేడా ఏమిటి? ఈ తేడా వెనుక ఏదైనా కారణం ఉందా? చాలా వరకు సాక్ష్యాలు పాలకుల పూర్వీకుల గురించి కూడా చెబుతాయన్నారు."
+"यह प्रशस्ति भी समुद्रगुप्त के प्रपितामह, पितामह यानी कि परदादा, दादा, पिता और माता के बारे में बताती है।","ఈ ప్రశంసాపనాతను సముద్రగుప్తుని తండ్రి, తాత, తండ్రి, తల్లి గురించి కూడా చెబుతుంది."
+"उनकी माँ कुमार देवी, लिच्छवि गण की थीं और पिता चन्द्रगुप्त गुप्तवंश के पहले शासक थे, जिन्होंने महाराजाधिराज जैसी बड़ी उपाधि धारण की।","ఇతని తల్లి కుమార్ దేవి, లిచ్విగణానికి మొదటి పాలకుడు మరియు తండ్రి చంద్రగుప్త గుప్త, ఇతను మహారాజా రాజ్ వంటి గొప్ప బిరుదును కలిగి ఉన్నాడు."
+समुद्रगुप्त ने भी यह उपाधि धारण की।,సముద్రగుప్తుడు కూడా ఈ బిరుదును కలిగి ఉన్నారు.
+उनके दादा और परदादा का महाराजा के रूप में ही उल्लेख है।,"అతని తాత, ముత్తాతలు మహారాజుగా పేర్కొనేవారు."
+इससे यह आभास मिलता है कि धीरे-धीरे इस वंश का महत्त्व बढ़ता गया।,ఈ వంశపు ప్రాముఖ్యత క్రమంగా పెరిగిఉంటుందని ఒక అభిప్రాయం కలుగుతుంది.
+इन उपाधियों को महत्त्व के हिसाब से सजाओ।,ఈ డిగ్రీలను ప్రాముఖ్యతకు అనుగుణంగా అలంకరించండి.
+"राजा, महाराज-अधिराज, महा-राजा।","రాజా, మహారాజ్-అడ్రాజ్, మహా-రాజా."
+"समुद्रगुप्त के बारे में हमें उनके बाद के शासकों, जैसे उनके बेटे चन्द्रगुप्त द्वितीय की वशावली (पूर्वजों की सूची) से भी जानकारी मिलती है।",ఆయన కుమారుడు చంద్రగుప్తుడు II వసావలి (పూర్వీకుల జాబితా) వంటి అతని తరువాతి పాలకుల నుండి కూడా సముద్రగుప్తుడి గురించి మనకు సమాచారం లభిస్తుంది.
+उनके बारे में अभिलेखों तथा सिक्‍कों से पता चलता है।,"రికార్డులు, నాణేలు వాటి గురించి తెలుసు."
+उन्होंने पश्चिम भारत में सैन्य अभियान में अंतिम शक शासक को परास्त किया।,పశ్చిమ భారతదేశంలో సైనిక చర్యలో చివరి అనుమానిత పాలకుడిని ఓడించాడు.
+बाद में ऐसा विश्वास किया जाने लगा कि उनका दरबार विद्वानों से भरा था।,ఆ తర్వాత ఆయన ఆస్థాన విద్వాంసులతో నిండి ఉంటుందని నమ్మారు.
+कवि कालिदास और खगोलशास्त्री आर्यभट्ट उनके दरबार में थे।,"కవి కాళిదాసు, ఖగోళ శాస్త్రజ్ఞుడు ఆర్యభట్ట ఆయన ఆస్థానంలో ఉండేవారు."
+इनके विषय में और जानकारी अध्याय 12 में मिलेगी।,వాటి గురించి మరింత సమాచారం చాప్టర్ 12లో కనిపిస్తుంది.
+"जिस तरह गुप्त वंश के शासकों के बारे में अभिलेखों तथा सिक्‍कों से पता चलता है, उसी तरह कुछ अन्य शासकों के बारे में उनकी जीवनी से पता चलता है।","రహస్య వంశపాలకుల గురించిన రికార్డులు, నాణేలు ఎలా బయటపెట్టారో, అలాగే మరికొందరు పాలకుల జీవిత చరిత్ర కూడా బహిర్గతమైంది."
+"ऐसे ही एक राजा हर्षवर्धन थे, जिन्होंने करीब 1400 साल पहले शासन किया।",అలాంటి రాజు హర్షవర్థన్ 1400 సంవత్సరాల క్రితం పాలించాడు.
+उनके दरबारी कवि बाणभट्ट ने संस्कृत में उनकी जीवनी हर्षचरित लिखी है।,ఆయన ఆస్థాన కవి బనభట్ట తన జీవిత చరిత్రను సంస్కృతంలో రాశారు.
+इसमें हर्षवर्धन की वंशावली देते हुए उनके राजा बनने तक का वर्णन है।,హర్షవర్థన్ రాజు అయ్యేవరకు వంశపారంపర్యతను వివరిస్తుంది.
+"चीनी तीर्थयात्री श्वेन त्सांग, जिनके बारे में तुमने अध्याय 10 में पढ़ा है, काफी समय के लिए हर्ष के दरबार में रहे।",10వ అధ్యాయంలో మీరు చదివిన చైనీస్ యాత్రికుడైన ష్వెన్ త్సాంగ్ చాలా కాలం నుంచి ఆనందపు కోర్టులో ఉన్నాడు.
+"उन्होंने वहाँ जो कुछ देखा, उसका विस्तृत विवरण दिया है।",అక్కడ తాము చూసిన వాటి గురించి వివరంగా వివరించారు.
+हर्ष अपने पिता के सबसे बडे बेटे नहीं थे पर अपने पिता और बडे भाई की मृत्यु हो जाने पर थानेसर के राजा बने।,"హర్ష్ తన తండ్రి పెద్ద కుమారుడు కాదు, తండ్రి మరియు అన్న మరణించినప్పుడు థానేసర్ రాజు అయ్యాడు."
+"उनके बहनोई कन्नौज (मानचित्र 7, पृष्ठ 113) के शासक थे।","ఆయన సోదరుడు కన్నౌజ్ పాలకుడు (పటం 7, పేజి 113)."
+"जब बंगाल के शासक ने उन्हें मार डाला, तो हर्ष ने कन्‍नोज को अपने अधीन कर लिया और बंगाल पर आक्रमण कर दिया।",బెంగాల్ పాలకుడు అతన్ని చంపినప్పుడు హర్షుడు కంజ్ ను స్వాధీనం చేసుకుని బెంగాల్ ను ఆక్రమించాడు.
+"को जीतकर उन्हें पूर्व में जितनी सफलता मिली थी, उतनी सफलता अन्य जगहों पर नहीं मिली।",గతంలో తమకు న్న విజయాన్ని సొంతం చేసుకోడం ద్వారా ఇతర చోట్ల ా విజయం సాధించలేకపోయారు.
+"जब उन्होंने नर्मदा नदी को पार कर दक्‍कन की और आगे बढ़ने की कोशिश की तब चालुक्य नरेश, पुलकेशिन द्वितीय ने उन्हें रोक दिया।","నర్మదా నదిని దాటి ముందుకు వెళ్ళటానికి ప్రయత్నించినప్పుడు చాళుక్య రాజు, పుల్కేశిన్ II అతనిని అడ్డగించాడు."
+मानचित्र 8 (पृष्ठ 136) देखो और सूची बनाओ कि जब हर्षवर्धन (क) बंगाल तथा (ख) नर्मदा तक गए होंगे तो आज के किन-किन राज्यों से गुजरे होंगे?,పటం 8 (పేజీ 136) హర్షవర్థన్ (ఎ) బెంగాల్ కు వెళ్లినప్పుడు మరియు (బి) నర్మదా కు వెళ్లినప్పుడు నేటి ఏ రాష్ట్రాలు ఆమోదించబడి ఉంటాయి?
+"पल्‍लव , चालुक्य और पुलकेशिन द्वितीय की प्रशस्तियाँ इस काल में पललव और चालुक्‍्य दक्षिण भारत के सबसे महत्वपूर्ण राजवंश थे।","పల్లవ, చాళుక్య, 2 పుల్కేశిన్ ల వంశాలు ఈ కాలంలో పల్లవ, చాళుక్య దక్షిణ భారత వంశాలు."
+"पल्‍लवों का राज्य उनकी राजधानी काँचीपुरम के आस-पास के क्षेत्रों से लेकर कावेरी नदी के डेल्टा तक फैला था, जबकि चालुक्यों का राज्य कृष्णा और तुंगभद्रा नदियों के बीच स्थित था।","పల్లవుల రాజ్యం తమ రాజధాని కాంచీపురం సమీపం నుండి కావేరి నది డెల్టా వరకు విస్తరించి ఉండగా, చాళుక్యుల రాజ్యం కృష్ణా, తుంగభద్ర నదుల మధ్య ఉంది."
+चालुक्यों की राजधानी ऐहोल थी।,చాళుక్యుల రాజధాని ఐహోలే.
+"यह एक प्रमुख व्यापारिक केंद्र था (मानचित्र 7, पृष्ठ 113)।","ఇది ఒక ప్రధాన వర్తక కేంద్రంగా ఉండేది (పటం 7, పేజీ 113)."
+धीरे-धीरे यह एक धार्मिक केंद्र भी बन गया जहाँ कई मंदिर थे।,క్రమంగా ఇది అనేక ఆలయాలతో ధార్మిక కేంద్రంగా కూడా మారింది.
+पल्‍ललव और चालुक्य एक-दूसरे की सीमाओं का अतिक्रमण करते थे।,"పులావ్, చాళుక్య లు ఒకరి సరిహద్దులను మరొకరు ఆక్రచుకురిరి."
+मुख्य रूप से राजधानियों को निशाना बनाया जाता था जो समृद्ध शहर थे।,ప్రధానంగా రాజధానులు లక్ష్యంగా చేసుకుని సంపన్న నగరాలుగా ఉండేవి.
+पुलकेशिन द्वितीय सबसे प्रसिद्ध चालुक्य राजा थे।,పుల్కేశ్ II అత్యంత ప్రసిద్ధ చాళుక్య రాజు.
+उनके बारे में हमें उनके दरबारी कवि रविकीर्ति द्वारा रचित प्रशस्ति से पता चलता है।,"వారి గురించి, ఆయన దర్బారీ కవి రవికీర్తి గారు రచించిన ఒక ప్రశంసా కరుడుగమని మనకు తెలుస్తుంది."
+"इसमें उनके पूर्वजों, खासतोर से पिछली चार पीढ़ियों के बारे में बताया गया है।",ఇది అతని పూర్వీకులు ఖాసోర్ నుండి గత నాలుగు తరాల గురించి చెబుతుంది.
+पुलकेशिन द्वितीय को अपने चाचा से यह राज्य मिला था।,పుల్కేశ్ II తన మామ నుండి ఈ స్థితిని పొందాడు.
+रविकीर्ति के अनुसार उन्होंने पूर्व तथा पश्चिम दोनों समुद्रतटीय इलाकों में अपने अभियान चलाए।,"రవికీర్తి ప్రకారం, అతను తూర్పు మరియు పశ్చిమ బీచ్ ప్రాంతాలలో తన కార్యకలాపాలను ప్రారంభించాడు."
+इसके अतिरिक्त उन्होंने हर्ष को भी आगे बढ़ने से रोका।,"అంతేకాకుండా, హర్షను కూడా ప్రొసీడ్ చేయకుండా అడ్డుకున్నాడు."
+हर्ष का अर्थ 'आनंद' होता है।,హర్షఅంటే ' ఆనంద్ ' అని అర్థం.
+कवि का कहना है कि इस पराजय के बाद हर्ष अब “हर्ष” नहीं रहा।,"ఈ పతనానంతరం హర్షుడు ""ఆనందము"" చెందడు అని కవి అంటాడు."
+"पुलकेशिन द्वितीय ने पल्‍लव राजा के ऊपर भी आक्रमण किया, जिसे काँचीपुरम की दीवार के पीछे शरण लेनी पडी।",అలాగే కాంచీపురం ప్రాకారం వెనుక ఆశ్రయం పొందిన పల్లవ రాజుపై కూడా పుల్ కేశిన్ II దాడి చేసాడు.
+पर चालुक्यों की विजय अल्पकालीन थी।,కానీ చాళుక్యుల విజయం స్వల్పకాలమే.
+लडाई से दोनों वंश दुर्बल होते गए।,యుద్ధం తో ఆ ఇద్దరు సంతానం బలహీనులయ్యారు.
+पल्‍लवों और चालुक्यों को अन्तत: राष्ट्रकूट तथा चोलवंशों ने समाप्त कर दिया।,"పల్లవులు, చాళుక్యులు చివరకు రాష్ట్రకూట, చోళవంశాలను రద్దు చేశారు."
+इनके बारे में तुम कक्षा सात में पढोगे।,వాటి గురించి ఏడో తరగతిలో చదువుతారు.
+वे कौन-से अन्य शासक थे जो तटों पर अपना नियंत्रण करना चाहते थे? इन राज्यों का प्रशासन केसे चलता था? पहले के राजाओं की तरह इन राजाओं के लिए भूमि कर सबसे महत्वपूर्ण बना रहा।,తీరప్రాంతాలను తమ ఆధీనంలోకి తీసుకోవాలని కోరుకునే ఇతర ఏ పాలకులు? ఈ రాష్ట్రాలు పరిపాలన నుంచి అమలు చేశారా? మునుపటి రాజుల వలెనే ఈ రాజుల కిభూమి పన్ను అత్యంత ముఖ్యమైనదిగా మిగిలిపోయింది.
+प्रशासन की प्राथमिक इकाई गाँव होते थे।,పరిపాలనయొక్క ప్రాథమిక యూనిట్ గ్రామాలు.
+लेकिन धीरे-धीरे कई नए बदलाव आए।,కానీ క్రమంగా అనేక కొత్త మార్పులు వచ్చాయి.
+"राजाओं ने आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक या सैन्य शक्ति रखने वाले लोगों का समर्थन जुटाने के लिए कई कदम उठाए।","రాజులు ఆర్థిక, సాంఘిక, రాజకీయ లేదా సైనిక శక్తిగల ప్రజల మద్దతును సమీకరించడానికి అనేక చర్యలు తీసుకున్నారు."
+उदाहरण के तौर पर : कुछ महत्वपूर्ण प्रशासकीय पद आनुवंशिक बन गए अर्थात्‌ बेटे अपने पिता का पद पाते थे जैसे कि कवि हरिषेण अपने पिता की तरह महादंडनायक अर्थात्‌ मुख्य न्याय अधिकारी थे।,"ఉదాహరణకు, కొన్ని ముఖ్యమైన పరిపాలనా స్థానాలు జన్యుపరంగా మారాయి, అంటే, కవి హారిస్ తన తండ్రి, ప్రధాన న్యాయమూర్తి ఆఫీసర్ వలె, వారి తండ్రి పదవిని కనుగొనగలిగారు."
+"कभी-कभी, एक ही व्यक्ति कई पदों पर कार्य करता था जैसे कि हरिषेण एक महादंडनायक होने के साथ-साथ कुमारामात्य अर्थात्‌ एक महत्वपूर्ण मंत्री तथा एक संधि-विग्रहिक अर्थात्‌ युद्ध और शांति के विषयों का भी मंत्री था।","హరిసాని ఒక గొప్ప నేరస్తుడు, అలాగే కుమారమామాతియ, ఒక ముఖ్యమైన మంత్రి, సంధి మంత్రి, అనగా యుద్ధం మరియు శాంతి వంటి అనేక పదవులలో పనిచేశాడు."
+संभवत: वहाँ के स्थानीय प्रशासन में प्रमुख व्यक्तियों का बहुत बोलबाला था।,స్థానిక పరిపాలనలో ప్రముఖవ్యక్తుల నుండి చాలా స్వేక్ ఉంది.
+"इनमें नगर-श्रेष्ठी यानी मुख्य बेंकर या शहर का व्यापारी, सार्थवाह यानी व्यापारियों के काफ़िले का नेता, प्रथम-कुलिक अर्थात्‌ मुख्य शिल्पकार तथा कायस्थों यानी लिपिकों के प्रधान जैसे लोग होते थे।","వారిలో నగర-ష్రేష్తి, ప్రధాన బెంటెక్స్ లేదా నగర వ్యాపారి, మర్చంట్స్ యొక్క నాయకుడు, మొదటి కులిక్, ప్రధాన చేతివృత్తులు మరియు గుమాస్తాల ముఖ్యుడు వంటి వారు ఉన్నారు."
+"इस तरह की नीतियाँ कुछ हद तक प्रभावशाली होती थीं, पर समय के साथ-साथ इनमें से कुछ व्यक्ति इतने अधिक शक्तिशाली हो जाते थे कि अपना स्वतंत्र राज्य स्थापित कर लेते थे।","ఇటువంటి విధానాలు కొంత మేరకు ప్రభావవంతంగా ఉండేవి, కానీ కాలక్రమేణా ఈ వ్యక్తుల్లో కొందరు తమ స్వంత స్వతంత్ర రాజ్యాన్ని స్థాపించే శక్తిమంతంగా మారారు."
+सोचकर बताओ कि अफसरों का पद आनुवंशिक कर देने में क्या-क्या फायदे और क्या-क्या नुकसान हो सकते थे?,అధికారుల జన్యు పన్నుల వల్ల కలిగే లాభనష్టాల గురించి ఆలోచించండి?
+"कुछ राजा अभी भी पुराने राजाओं की तरह एक सुसंगठित सेना रखते थे, जिसमें हाथी, रथ, घुड्सवार और पैदल सिपाही होते थे पर इसके साथ-साथ कुछ सेनानायक भी होते थे, जो आवश्यकता पड़ने पर राजा को सैनिक सहायता दिया करते थे।","కొందరు రాజులు ఇప్పటికీ పాత రాజుల వంటి బాగా వ్యవస్థీకృత సైన్యం తో, ఏనుగులు, రథాలు, గుర్రపు-వారీ మరియు కాలి సైనికులు ఉండేవారు, అయితే అవసరమైతే రాజుకు సైనిక సహాయం అందించే వారు కూడా కొందరు ఉన్నారు."
+इन सेनानायकों को कोई नियमित वेतन नहीं दिया जाता था।,ఈ సైనిక వీరులకి రెగ్యులర్ జీతాలు చెల్లించలేదు.
+बदले में इनमें से कुछ को भूमिदान दिया जाता था।,అందులో కొంత మందికి భూదాన మే ఇచ్చారు.
+दी गई भूमि से ये कर वसूलते थे जिससे वे सेना तथा घोड़ों की देखभाल करते थे।,"వారు ఇచ్చిన భూమి నుండి పన్నులు వసూలు చేసేవారు, తద్వారా వారు సైన్యం మరియు గుర్రాలను చూసుకునేవారు."
+साथ ही वे इससे युद्ध के लिए हथियार जुटाते थे।,అదే సమయంలో యుద్ధానికి ఆయుధాలు సమకూర్చేవారు.
+इस तरह के व्यक्ति सामत कहलाते थे।,అలాంటి వారిని సమత్ అని పిలిచేవారు.
+"जहाँ कहीं भी शासक दुर्बल होते थे, ये सामंत स्वतंत्र होने की कोशिश करते थे।",పాలకులు ఎక్కడ బలహీనంగా ఉన్నా స్వతంత్రంగా ఉండాలని ప్రయత్నించారు.
+पल्‍लवों के अभिलेखों में कई स्थानीय सभाओं की चर्चा है।,పలు స్థానిక సమావేశాల్లో నేరు పల్లో పల్లెల రికార్డులపై చర్చ జరుగుతోంది.
+इनमें से एक था ब्राह्मण भूस्वामियों का संगठन जिसे सभा कहते थे।,అందులో ఒకటి బ్రాహ్మణ భూమి యజమానుల సంఘం.
+"ये सभाएँ उप-समितियों के ज़रिए सिंचाई, खेतीबाड़ी से जुडे विभिन्‍न काम, सडक निर्माण, स्थानीय मंदिरों की देखरेख आदि का काम करती थीं।","ఈ సమావేశాలు నీటిపారుదల, వివిధ వ్యవసాయ సంబంధిత పనులు, రహదారి నిర్మాణం, స్థానిక దేవాలయాల నిర్వహణ మొదలైన ఉపసంఘాల ద్వారా ఉపయోగించబడ్డాయి."
+जिन इलाकों के भूस्वामी ब्राह्मण नहीं थे वहाँ उर नामक ग्राम सभा के होने की बात कही गई है।,భూమి యజమానులు బ్రాహ్మణులు కాని ప్రాంతాలలో మీ అన్న గ్రామసభ గురించి చర్చ జరుగుతోంది.
+नगरम व्यापारियों के एक संगठन का नाम था।,నాగరం వ్యాపారుల సంఘం పేరు.
+संभवत: इन सभाओं पर धनी तथा शक्तिशाली भूस्वामियों और व्यापारियों का नियंत्रण था।,"ఈ కూటాలు బహుశా ధనిక, శక్తివంతమైన భూస్వాములు, వ్యాపారవేత్తల నియంత్రణలో ఉండేవి."
+इनमें से बहुत-सी स्थानीय सभाएँ शताब्दियों तक काम करती रहीं।,ఈ స్థానిక కూటాల్లో చాలామ౦ది శతాబ్దాలుగా పనిచేశారు.
+जनसाधारण के जीवन की थोडी बहुत झलक हमें नाटकों तथा कुछ अन्य स्रोतों से मिलती है।,"నాటకాల నుండి, మరికొన్ని మూలాల నుండి సామాన్య ప్రజల జీవితాలగురించి మనం కొంచెం గా అర్థం చేసుకోవాలి."
+"चलो, इसके कुछ उदाहरण देखते हैं।",దీనికి కొన్ని ఉదాహరణలు చూద్దాం.
+कालिदास अपने नाटकों में राज-दरबार के जीवन के चित्रण के लिए प्रसिद्ध है।,కాళిదాసు తన నాటకాలలో ఆస్థాన జీవితాన్ని చిత్రీకరించి ప్రసిద్ధి చెందాడు.
+इन नाटकों में एक रोचक बात यह है कि राजा और अधिकांश ब्राह्मणों को संस्कृत बोलते हुए दिखाया गया है जबकि अन्य लोग तथा महिलाएँ प्राकृत बोलते हुए दिखाए गए हैं।,"ఈ నాటకాలలో ఒక ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే రాజు, బ్రాహ్మణులలో ఎక్కువ మంది సంస్కృతభాష మాట్లాడేవారు, మరికొందరు స్త్రీలు ప్రాకృతం లో మాట్లాడే విధంగా చూపబడడం."
+उनका सबसे प्रसिद्ध नाटक अभिज्ञान-शाकुन्तलम्‌ दुष्यंत नामक एक राजा और शकुन्तला नाम की एक युवती की प्रेम कहानी है।,"ఆయన రచించిన అత్యంత ప్రసిద్ధ నాటకం శకుంతలాదుష్యంత్ అనే రాజు, శకుంతల అనే యువతి ప్రేమ కథ."
+इस नाटक में एक गरीब मछआरे के साथ राजकर्मचारियों के दुर्व्यवहार की बात कही गई है।,ఈ నాటకంలో ఒక పేద జాలరితో పాటు ప్రభుత్వ ఉద్యోగుల పట్ల అనుచితంగా ప్రవర్తించడం గురించి మాట్లాడుతుంది.
+एक मछुआरे को एक कीमती अंगूठी मिली।,ఒక మత్స్యకారుడు ఒక విలువైన ఉంగరం పొందాడు.
+"यह अंगूठी राजा ने शकुन्तला को भेंट की थी, पर दुर्घटनावश उसे एक मछली निगल गई।","ఆ ఉంగరాన్ని రాజు శకుంతలకు బహూకరించాడు, కానీ అనుకోకుండా ఒక చేపను మింగేశాడు."
+जब मछआरा इस अंगूठी को लेकर राजमहल पहुँचा तो द्वारपाल ने उस पर चोरी का आरोप लगाया और मुख्य पुलिस अधिकारी भी बहुत बुरी तरह से पेश आया।,"మచారా రాజమహల్ కు చేరుకోగానే, గేటు కీపర్ దొంగతనం చేశాడని, చీఫ్ పోలీస్ ఆఫీసర్ కూడా చాలా దారుణంగా వ్యవహరించారని ఆరోపించారు."
+राजा उस अंगूठी को देखकर बहुत खुश हुए और उन्होंने मछुआरे को इनाम दिया।,"రాజు ఆ ఉంగరాన్ని చూసి ఎంతో సంతోషించి, మత్స్యకారునికి బహుమానం గా ఇచ్చి."
+पुलिसवाला और द्वारपाल मछुआरे से इनाम का कुछ हिस्सा हड़पने के लिए उसके साथ शराबखाने चल पडे।,"ఆ పోలీసు, ద్వారప౦డ్లు జాలరి దగ్గర ను౦డి పారితోషిక౦ లో కొ౦త భాగాన్ని లాక్కు౦టూ నడవాల్సి వచ్చి౦ది."
+आज अगर किसी गरीब आदमी को कुछ मिलता है और वह पुलिस में खबर करता है तो क्या उसके साथ इसी तरह का बर्ताव किया जाएगा?,"ఇవాళ ఒక పేదవాడు ఏదైనా వస్తే, అతడు పోలీసులకు రిపోర్ట్ చేస్తే, అతడిని ఇలా ట్రీట్ చేయమంటారా?"
+"एक प्रसिद्ध व्यक्ति का नाम बताओ, जिसने प्राकृत में उपदेश दिए और एक राजा का नाम बताओ, जिसने प्राकृत में अपने अभिलेख लिखवाए।",ప్రాకృతంలో ప్రబోధించబడిన ఒక ప్రసిద్ధ వ్యక్తి పేరు చెప్పండి మరియు ప్రాకృతంలో తన శాసనాలు రాసిన రాజు పేరు చెప్పండి.
+चीनी तीर्थयात्री फा-शिएन का ध्यान उन लोगों की दुर्गति पर भी गय जिन्हें ऊँचे और शक्तिशाली लोग अछूत मानते थे।,"చైనా యాత్రికుడైన ఫా-షైన్ దృష్టి కూడా ఉన్నత, శక్తివంతమైన ప్రజలు అస్పృశ్యులని భావించే వారి అధోకరణంపై కూడా దృష్టి కేంద్రీకరించింది."
+इन्हें शहरों के बात रहना पड़ता था।,నగరాల గురించి మాట్లాడాల్సి వచ్చింది.
+वे लिखते हैं - “ अगर इन लोगों को शहर या बाज्ञार = भीतर आना होता था तो सभी को आगाह करने के लिए ये लकडी के ए टुकडे पर चोट करते रहते थे।,"ఆయనిలా వ్రాశాడు: ""ఈ ప్రజలు నగర౦లోపల, నగర౦లోపలికి రావాల్సి వస్తే= అ౦దరినీ హెచ్చరి౦చడానికి వారు ఒక చెక్క ముక్కను గాయపర్చి ఉ౦డేవారు."
+"यह आवाज़ सुनकर लोग सतर्क होकर अप को, छू जाने से या किसी भी प्रकार के संपर्क से बचाते थे।","ఈ స్వర౦ విని, మిమ్మల్ని తాకకు౦డ, లేదా ఏ విధమైన స౦ప్రది౦పు ను౦డి కాపాడమని ప్రజలను హెచ్చరి౦చారు."
+एक जगह बाणभट्ट द्वारा अभियान पर निकली राजा की सेना का सजीव चित्रण किया गया हैै।,బాణభట్టు దండయాత్రలో రాజు సైన్యాన్ని సజీవంగా చిత్రించిన ప్రదేశం ఒకటి.
+राजा बड़ी मात्रा में साज्ञो-सामान लेकर यात्रा करते थे।,రాజులు పెద్ద మొత్తంలో లగేజీతో ప్రయాణించారు.
+"इनमें हथियारों के अतिरिक्त, रोज़मर्रा के उपयोग में आने वाली चीज़ें, जैसे बर्तन, असबाब (जिसमें सोने के पायदान भी शामिल थे), खाने-पीने का सामान (बकरी, हिरण, खरगोश, सब्ज़ियाँ, मसाले) आदि, विभिन्‍न प्रकार की चीज़ें शामिल होती थीं।","వీటిలో పాత్రలు, అప్ హోల్ స్టరీ (బంగారం తో సహా), ఆహార పదార్థాలు (మేకలు, జింకలు, కుందేళ్లు, కూరగాయలు, సుగంధ ద్రవ్యాలు) వంటి వివిధ రకాల వస్తువులు ఉన్నాయి."
+ये सारी चीज़ें ठेलेगाडियों पर या ऊँटों तथा हाथियों जेसे सामान ढोने वाले जानवरों की पीठ पर लादकर ले जायी जाती थीं।,"ఒంటెలు, ఏనుగులను మోస్తూ ఈ వస్తువులన్నింటినీ చేతి బండిమీద లేదా వెనుక భాగంలో మోసేవారు."
+"इस विशाल सेना के साथ-साथ संगीतकार नगाडे, बिगुल तथा तुरही बजाते हुए चलते रहते थे।","ఈ భారీ సైన్యంతో పాటు, సంగీతకారులు నాగడే, బగల్ మరియు బాకా వాయించేవారు."
+रास्ते में पड़ने वाले गाँव वालों को उनका सत्कार करना पड़ता था।,దారిలో ఉన్న గ్రామస్థులు వారిని అలరించాల్సి వచ్చింది.
+"वे दही, गुड तथा फूलों का उपहार लाते थे तथा जानवरों को चारा भी देते थे।","పెరుగు, మంచి, పూల ను కానుకలుగా తెచ్చి పశువులకు మేత కూడా ఇచ్చేవారు."
+"वे राजा से भी मिलना चाहते थे, ताकि अपनी शिकायत या कोई अनुरोध उनके सामने रख सकें।","తమ బాధలు, విన్నపాన్ని తమ ముందు ఉంచుకునేందుకు వీలుగా రాజును కలవాలని కూడా వారు కోరారు."
+पर ये सेनाएँ अपने पीछे विनाश और विध्वंस की निशानी छोड जाती थीं।,"కాని ఈ సైన్యాలు వినాశనానికి, వినాశనానికి సూచనగా మిగిలిపోయాయి."
+"अक्सर गाँव वालों की झोपडियाँ हाथी कुचल डालते थे और व्यापारियों के काफ़िलों में जुते बेल, इस हलचल भरे माहोल से डरकर भाग खडे होते थे।","తరచూ గ్రామస్థులు ఏనుగులను అణచివేశారు, వర్తకుల 'జనపనార గంటలు' ఈ సందడితో ఉన్న మాహోల్ ను చూసి భయపడ్డారు."
+बाणभट्ट लिखते हैं - “पूरी दुनिया धूल के गर्त में डूब जाती थी।,"బాణభట్ట ఇలా వ్రాస్తున్నాడు: ""ప్రపంచమంతా ఒక మట్టి తొట్టెలో మునిగిపోయింది."
+” सेना के साथ ले जाई जाने वाली चीज़ों की सूची बनाओ।,సైన్యంతో తీసుకెళ్లాల్సిన వస్తువుల జాబితాను తయారు చేయండి.
+ग्रामवासी राजा के लिए क्या-क्या लेकर आते थे? मानचित्र 6 (पृष्ठ 84-85) में अरब ढूँढो।,రాజు వద్దకు గ్రామస్తులు ఏం తీసుకువచ్చింది? పటం 6లో అరబ్బులను కనుగొనండి (84-85 పేజీలు).
+"मरुभूमि होते हुए भी सदियों से अरब, यातायात का एक बड़ा केंद्र था।","శతాబ్దాలుగా ఎడారులతో సహా, అరేబియా ట్రాఫిక్ కు ప్రధాన కేంద్రంగా ఉంది."
+"दरअसल, अरब व्यापारी तथा नाविकों ने भारत और यूरोप (देखो पृष्ठ सं. 100) के बीच समुद्री व्यापार बढ़ाने में एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाई थी।","నిజానికి, అరబ్ వ్యాపారులు మరియు నావికులు భారతదేశం మరియు ఐరోపా మధ్య సముద్ర వాణిజ్యాన్ని పెంపొందించడంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించారు (పేజీ నెం.100 చూడండి)."
+"अरब में रहने वाले अन्य लोगों में बेदुइन थे, जो घुमक्कड़ कबीले होते थे।","అరేబియాలో నివసిస్తున్న ఇతరులు బెడుయిన్, వీరు నోమాడ్ తెగవారు."
+"ये मुख्य रूप से ऊंँटों पर आश्रित होते थे, क्योंकि यह एक ऐसा मज़बूत जानवर है, जो मरुभूमि में भी स्वस्थ रह सकता है।","ఇవి ప్రధానంగా ఒంటెలపై ఆధారపడేవి, ఎందుకంటే ఇది ఎడారిలో కూడా ఆరోగ్యంగా ఉండటానికి బలమైన జంతువు."
+लगभग 1400 साल पहले पैगम्बर मुहम्मद ने अरब में इस्लाम नामक एक नए धर्म की शुरुआत की।,సుమారు 1400 సంవత్సరాల క్రితం ముహమ్మద్ ప్రవక్త అరేబియాలో ఇస్లాం అనే కొత్త మతాన్ని ప్రవేశపెట్టారు.
+"ईसाई धर्म की तरह इस्लाम ने भी अल्लाह को सर्वोपरि माना है, उनके बाद सभी को समान माना गया है।","క్రైస్తవమతం వలె, ఇస్లాం కూడా అల్లాహ్ ను కూడా పరమమైనదిగా పరిగణించింది, ఆ తరువాత ప్రతి ఒక్కరూ సమానముగా పరిగణించబడరు."
+"अगले सो सालों के दौरान इस्लाम उत्तरी अफ्रीका, स्पेन, ईगन और भारत में फैल गया।","తరువాతి కాలంలో ఇస్లాం ఉత్తర ఆఫ్రికా, స్పెయిన్, ఎగాన్ మరియు భారతదేశం వరకు వ్యాపించింది."
+"अरब नाविक, जो इस उपमहाद्वीप की तटीय बस्तियों से पहले से ही परिचित थे, अब अपने साथ इस नए धर्म को भी ले आए।",అప్పటికే ఉపఖండంలోని తీర ప్రాంతాల స్థావరాలు తెలిసిన అరబ్బు నావికులు ఇప్పుడు ఈ కొత్త మతాన్ని తమవెంట తీసుకువచ్చారు.
+अरब के सिपाहियों ने करीब 1300 साल पहले सिंध (आज के पाकिस्तान में) को जीत लिया था।,1300 సంవత్సరాల క్రితం అరబ్ సైనికులు సింధ్ (నేటి పాకిస్తాన్ లో) ను జయించినారు.
+मानचित्र 6 में उन रास्तों को ढूँढ़ो जिनसे नाविक तथा सिपाही इस उपमहाद्वीप में आए होंगे।,"పటం 6లో, ఉపఖండానికి నావికులు మరియు సైనికులు ఏ మార్గాల నుంచి వచ్చారో కనుగొనండి."
+मरुतसामि आज बहुत खुश था।,ఈ రోజు ఎడారి చాలా సంతోషంగా ఉంది.
+पहिएदार कुर्सा में बिठाकर उसका भाई उसे कुतुबमीनार दिखाता हुआ प्रसिद्ध लौह स्तंभ के सामने ले आया।,"చక్రవ౦తుడైన కుర్సాలో, ఆయన తమ్ముడు ఆయనను ప్రఖ్యాత ఇనుప స్తంభానికి తీసుకువచ్చాడు, ఆయనకు కుతుబ్ మినార్ చూపి౦చాడు."
+"धूल भरे, पथरीले रास्तों से रैम्प के सहारे यहाँ तक आना काफी मुश्किल था।","దుమ్ము, దుమ్ము, దుంకార మార్గాల ద్వారా ర్యాంప్ ద్వారా రావడం చాలా కష్టంగా ఉండేది."
+अपने इस अनुभव को मरुतसामि कभी नहीं भूल पाएगा।,ఈ అనుభవాన్ని మీరు ఎన్నటికీ మర్చిపోలేరు.
+लौह स्तंभ महरौली (दिल्ली) में कुतुबमीनार के परिसर में खड़ा यह लौह स्तंभ भारतीय शिल्पकारों की कुशलता का एक अद्भुत उदाहरण है।,ఇనుప స్తంభం మెహ్రౌలీ (ఢిల్లీ) లోని కుతుబ్ మినార్ ఆవరణలో నిల్చొని ఉన్న ఈ ఇనుప స్తంభం భారతీయ చేతివృత్తుల వారి నైపుణ్యానికి ఒక అద్భుతమైన ఉదాహరణ.
+इसकी ऊँचाई 7.2 मीटर और वज़न 3 टन से भी ज़्यादा है।,ఇది 7.2 మీటర్ల ఎత్తు కలిగి 3 టన్నుల కంటే ఎక్కువ బరువు కలిగి ఉంటుంది.
+इसका निर्माण लगभग 1500 साल पहले हुआ।,దీనిని సుమారు 1500 సంవత్సరాల క్రితం నిర్మించారు.
+इसके बनने के समय की जानकारी हमें इस पर खुदे अभिलेख से मिलती है।,"ఇది ఏర్పడిన ప్పుడు, తవ్విన రికార్డ్ నుంచి మనకు సమాచారం లభిస్తుంది."
+इसमें “चन्द्र' नाम के एक शासक का ज़िक्र है जो संभवत: गुप्त वंश (अध्याय 11) के थे।,"బహుశా రహస్య వంశానికి చెందిన ""చంద్ర"" అనే పాలకుడు (11వ అధ్యాయం) గురించి ఇది ప్రస్తావించింది."
+आश्चर्य की बात यह है कि इतने वर्षों के बाद भी इसमें जंग नहीं लगा है।,"ఆశ్చర్యకరమైన విషయమేమిట౦టే, ఇన్ని స౦వత్సరాల తర్వాత కూడా అది తుప్పు పడలేదు."
+हमारे शिल्पकारों की कुशलता के नमूने स्तूपों जेसी कुछ इमारतों में देखने को मिलते हैं।,మన చేతివృత్తుల వారి నైపుణ్యనమూనాలు కొన్ని భవనాలలో స్తూపము జెస్సీ చే చూడబడతాయి .
+स्तृप का शाब्दिक अर्थ टीला होता है हालांकि स्तृूप विभिन्‍न आकार के थे - कभी गोल या लंबे तो कभी बडे या छोटे।,"స్థూపం అంటే మట్టిదిబ్బ అని అర్ధం, స్థూపం వేర్వేరు పరిమాణాలలో ఉన్నప్పటికీ - కొన్నిసార్లు గుండ్రంగా లేదా పొడవుగా, కొన్నిసార్లు పెద్దదిగా లేదా చిన్నదిగా ఉంటుంది."
+उन सब में एक समानता है।,వారందరిలోనూ ఒక సారూప్యత ఉంది.
+प्राय: सभी स्तूपों के भीतर एक छोटा-सा डिब्बा रखा रहता है।,సాధారణంగా ఒక చిన్న పెట్టె అన్ని స్థూపాల లోపల ఉంచబడుతుంది.
+"इन डिब्बों में बुद्ध या उनके अनुयायियों के शरीर के अवशेष (जेसे दाँत, हड्डी या राख) या उनके द्वारा प्रयुक्त कोई चीज़ या कोई कीमती पत्थर अथवा सिक्‍के रखे रहते हैं।","ఈ కంపార్ట్ మెంట్ లలో బుద్ధుని లేదా అతని అనుచరులు (దంతాలు, ఎముక లేదా బూడిద) లేదా వారు ఉపయోగించే ఏదైనా లేదా ఏదైనా విలువైన రాయి లేదా నాణాల యొక్క అవశేషాలు ఉంటాయి."
+इसे धातु-मंजूषा कहते हैं।,దీనిని మెటల్-క్యాబినెట్ అని అంటారు.
+"प्रारंभिक स्तूप, धातु-मंजूषा के ऊपर रखा मिट्टी का टीला होता था।",తొలి స్తూపము లోహపు కాబినెట్ పై ఉంచిన మట్టి తోకూడిన ఒక మట్టి.
+बाद में टीले को ईंटों से ढक दिया गया और बाद के काल में उस गुम्बदनुमा ढाँचे को तराशे हुए पत्थरों से ढक दिया गया।,"ఆ గుట్ట ను తరువాత ఇటుకలతో కప్పారు, మరియు తరువాత కాలంలో డోమ్ వంటి నిర్మాణం చెక్కబడిన రాళ్లతో కప్పబడి ఉండేది."
+"प्राय: स्तूपों के चारों और परिक्रमा करने के लिए एक वृत्ताकार पथ बना होता था, जिसे प्रदक्षिणा पथ कहते हैं।","స్తూపము చుట్టూ ప్రదక్షిణం చేయడానికి ప్రదక్షిణ మార్గం ఉండేది, దీనిని ప్రదక్షిణ మార్గం అంటారు."
+इस रास्ते को रेलिंग से घेर दिया जाता था जिसे वेदिका कहते हैं।,ఈ మార్గం చుట్టూ వేదికా అనే రైలింగ్ ఉంది.
+वेदिका में प्रवेशद्वार बने होते थे।,వేదంలో ప్రవేశాలు చేశారు.
+रेलिंग तथा तोरण प्राय: मूर्तिकला की सुंदर कलाकृतियों से सजे होते थे।,"రెయిలింగ్లు, పైలాన్ లు తరచూ అందమైన శిల్ప కళాకృతులతో అలంకరించబడేవి."
+मानचित्र 7 (पृष्ठ 113) में अमरावती ढूँढो।,మ్యాప్ 7లో అమరావతిని కనుగొనండి (పేజీ 113).
+यहाँ कभी एक भव्य स्तूप हुआ करता था।,అద్భుతమైన స్తూపమే లేదు.
+लगभग 2000 साल पहले सजाने के लिए शिलाओं पर चित्र उकेरे गए।,"సుమారు 2000 సంవత్సరాల క్రితం, అలంకరించడానికి రాళ్ళపై చిత్రాలు గీయబడ్డాయి."
+कई बार पहाड़ियों को काट कर बनावटी गुफाएँ बनाई जाती थीं।,ఎన్నోసార్లు కొండలను నరకడం ద్వారా కృత్రిమ గుహలను కత్తిరించారు.
+इस तरह की कई गुफाओं को मूर्तियों तथा चित्रों द्वारा सजाया जाता था।,"ఇలాంటి గుహలు ఎన్నో శిల్పాలు, పెయింటింగ్లతో అలంకరించారు."
+इस काल में कुछ आरंभिक हिन्दू मंदिरों का भी निर्माण किया गया।,ఈ కాలంలో కొన్ని ప్రారంభ హిందూ దేవాలయాలు కూడా నిర్మించబడ్డాయి.
+"इन मंदिरों में विष्णु, शिव तथा दुर्गा जैसे देवी-देवताओं की पूजा होती थी।","ఈ ఆలయాలను విష్ణు, శివ, దుర్గ వంటి దేవతలచే ఆరాధించబడేది."
+"मंदिरों का सबसे महत्वपूर्ण भाग गर्भगृह होता था, जहाँ मुख्य देवी या देवता की मूर्ति को रखा जाता था।","దేవాలయాలలో అతి ముఖ్యమైన భాగం గర్భగుడి, ఇక్కడ ప్రధాన దేవత లేదా దేవత విగ్రహం ఉంచబడింది."
+इसी स्थान पर पुरोहित धार्मिक अनुष्ठान करते थे और भक्त पूजा करते थे।,ఈ ప్రదేశంలో అర్చకులు మతపరమైన ఆచారాలను ఉపయోగించి భక్తులకు పూజలు నిర్వహించారు.
+"अक्सर गर्भगृह को एक पवित्र स्थान के रूप में दिखाने के लिए, भितरगाँव जैसे मंदिरों में उसके ऊपर काफी ऊँचाई तक निर्माण किया जाता था, जिसे शिखर कहते थे।","గర్భగుడిని పవిత్ర ప్రదేశంగా చూపడానికి, భితర్గవన్ వంటి ఆలయాలు పై భాగంలో గణనీయమైన ఎత్తులో నిర్మించబడ్డాయి, దీనిని పైభాగం అని పిలుస్తారు."
+शिखर निर्माण के कठिन कार्य के लिए सावधानी मंदिर किस तरह बनाए जाते थे? स्तूपों तथा मंदिरों को बनाने की प्रक्रिया में कई अवस्थाएँ आती थीं।,"శిఖరాన్ని నిర్మించడం కష్టమైన పని కోసం జాగ్రత్త దేవాలయాలు ఎలా నిర్మించారు? స్తూపములు, దేవాలయాలు నిర్మించు టకు అనేక దశలు ఉన్నాయి."
+इसके लिए काफी धन खर्च होता था।,చాలా డబ్బు ఖర్చు పెట్టారు.
+इसलिए आमतोर पर राजा या रानी ही इन्हें बनवाने का निश्चय करते थे।,అందువల్ల అమాటర్‌లోని రాజు లేదా రాణి మాత్రమే వాటిని నిర్మించాలని నిర్ణయించుకున్నారు.
+"पहला काम, अच्छे किस्म के पत्थर दूँढ़कर शिलाखंडों को खोदकर निकालना होता था।",మొదటి పని మంచి రాళ్ళు వేయడం ద్వారా రాతి బండలను త్రవ్వడం.
+फिर मंदिर या स्तूप के लिए सोच-विचार कर तय किए गए स्थान पर शिलाखंडों को पहुँचाना होता था।,"ఆ తర్వాత గుడి, స్తూపాన్ని తలచుకోవాల్సి వచ్చింది."
+"यहाँ पत्थरों को काट-छाँटकर तराशने के बाद खंभों, दीवारों की चोखटों, फ़शों तथा छतों का आकार दिया जाता था।","స్తంభాలు, గోడలు, పైకప్పు, పైకప్పులను చెక్కిన తర్వాత రాళ్లు చెక్కబడి, చెక్కబడ్డాయి."
+इन सबके तैयार हो जाने पर सही जगहों पर उन्हें लगाना काफी मुश्किल का काम था।,వారు సిద్ధంగా ఉన్నప్పుడు సరైన ప్రదేశాల్లో ఉంచడం చాలా కష్టమైన పని.
+इस तरह के शानदार ढाँचों का निर्माण करने वाले शिल्पकारों को सारा खर्च संभवत: राजा-रानी ही देते थे।,"ఇంతటి అద్భుతమైన కట్టడాలను నిర్మించిన శిల్పులు బహుశా రాజు, రాణి ఖర్చులన్నీ ఖర్చు చేసి ఉంటారు."
+इसके अतिरिक्त इन स्तूपों या मंदिरों में आने वाले भक्त जो उपहार अपने साथ लाते थे उनसे इमारत की सजावट की जाती थी।,"అంతేకాకుండా ఈ స్తూపానికి, దేవాలయాలకు వచ్చిన భక్తులకు వారు తెచ్చిన కానుకలతో ఆ భవనాన్ని అణగబట్టింది."
+जैसे हाथी दांत का काम करने वाले श्रमिकों के संघ ने साँची के एक अलंकृत प्रवेशद्वार (तोरण) को बनाने का खर्च दिया था।,"అదే సమయంలో, దంతకార్మికుల సంఘం సాంచి యొక్క ఒక అలంకార ప్రవేశ ద్వారం యొక్క నిర్మాణం ఖర్చు చేసింది."
+"इनकी सजावट के लिए पैसे देने वालों में व्यापारी, कृषक, माला बनाने वाले, इत्र बनाने वाले, लोहार-सुनार बाएँ: उड़ीसा का जैन मठ।","వారి అలంకరణకు చెల్లించిన వారిలో వ్యాపారులు, వ్యవసాయదారులు, మాలలు, సుగంధ ద్రవ్యాలు తయారుచేసే వారు, కమ్మరి, స్వర్ణకారులు మిగిలారు: ఒరిస్సాలోని జైన మఠం."
+एक पहाडी को खोद कर इस दो मंजिली इमारत को बनाया गया है।,రెండంతస్తుల ఈ భవనం ఒక కొండను తవ్వి తవ్వి ఉంది.
+कमरों के प्रवेशद्वारों को ध्यान से देखो।,గదుల ద్వారాల వద్ద జాగ్రత్తగా చూడండి.
+इनमें जैन भिक्षु रहते और ध्यान करते थे।,జైన సన్యాసినులు నివసించి ధ్యానం చేశారు.
+"पृष्ठ 15 पर दिए चित्र (अध्याय 2) और यहाँ दिखाई गई गुफाओं में क्या अंतर है? नीचे: राष्ट्रीय संग्रहालय, नई दिल्‍ली से एक मूर्ति का चित्र।",పేజీ 15 (చాప్టర్ 2) లోని పటం మరియు ఇక్కడ చూపించబడ్డ గుహల మధ్య తేడా ఏమిటి? క్రింద: న్యూ ఢిల్లీ నేషనల్ మ్యూజియం నుండి ఒక విగ్రహం యొక్క ఒక చిత్తరువు.
+क्या तुम यहाँ देख पा रहे हो कि किस प्रकार गुफाओं की खुदाई की गई होगी?,గుహలు ఎలా తవ్వబడి ఉండేదో ఇక్కడ మీరు చూడగలుగుతున్నారా?
+"तथा ऐसे कई स्त्री-पुरुष शामिल थे जिनके नाम खंभों, रेलिंगों तथा दीवारों पर खुदे हैं, इसलिए जब तुम इन स्थानों को देखने जाओ तो याद रखना कि कितने सारे लोगों ने इन्हें बनाने और सजाने में अपना योगदान दिया था।","మరియు అనేక మంది స్త్రీ పురుషులు, వారి పేర్లు స్తంభాలు, రెయిలింగ్లు మరియు గోడలపై చెక్కబడ్డాయి, కాబట్టి మీరు ఈ ప్రదేశాలను చూడటానికి వెళ్ళినప్పుడు, వాటిని తయారు చేయడానికి మరియు అలంకరించడానికి ఎంత మంది దోహదపడ్డారు అనే విషయాన్ని గుర్తుంచుకోండి."
+अध्याय 9 के पृष्ठ 91 पर दिए चित्र की तरह तुम भी मंदिरों तथा स्तूपों के निर्माण के दौरान आने वाले विभिन्‍न चरणों का चित्र बनाओ।,"9వ పేజీలోని 91వ పేజీలోని చిత్రాన్ని పోలిన విధంగా, దేవాలయాలు, స్తూపములు నిర్మించే సమయంలో వచ్చే వివిధ దశల గురించి కూడా మీరు ఒక చిత్రాన్ని తయారు చేసుకోవాలి."
+चित्रकला मानचित्र 7 में अजंता को ढूँढो।,పెయింటింగ్ పటం 7లో అజంతాకనుగొనండి.
+"यह वह जगह है, जहाँ के पहाड़ों में सैकड़ों सालों के दौरान कई गुफाएँ खोदी गईं।",వందల సంవత్సరాల కాలంలో పర్వతాలలో అనేక గుహలు త్రవ్వబడ్డాయి.
+इनमें से ज़्यादातर बोद्ध भिक्षुओं के लिए बनाए गए विहार थे।,వాటిలో ఎక్కువ భాగం బౌద్ధ భిక్షువుల కోసం నిర్మించిన విహారాలు.
+इनमें से कुछ को चित्रों द्वारा सजाया गया था।,వీటిలో కొన్నింటిని పెయింటింగ్స్ తో అలంకరించారు.
+यहाँ इनके कुछ उदाहरण दिए गए हैं।,ఇక్కడ కొన్ని ఉదాహరణలు ఉన్నాయి.
+"गुफाओं के अंदर अंधेरा होने की वजह से, अधिकांश चित्र मशालों की रोशनी में बनाए गए थे।","గుహల లోపల చీకటి కారణంగా, చాలా వరకు కాగడ్ల వెలుగులో పెయింటింగ్స్ తయారు చేయబడ్డాయి."
+इन चित्रों के रंग 1500 साल बाद भी चमकदार हैं।,ఈ పెయింటింగ్స్ రంగులు 1500 సంవత్సరాల తర్వాత కూడా మెరిసిపోవడం జరుగుతుంది.
+ये रंग पोधों तथा खनिजों से बनाए गए थे।,"ఈ రంగులు, పోడ్లు, మినరల్స్ తో తయారు చేశారు."
+इन महान कृतियों को बनाने वाले कलाकार अज्ञात हैं।,ఇంత గొప్ప సృజనను సృష్టించిన కళాకారులు ఎవరో తెలియని వారు.
+पुस्तकों की दुनिया इस युग में कई प्रसिद्ध महाकाव्यों को रचना की गई।,ఈ కాలంలో అనేక ప్రసిద్ధ ఇతిహాసాలను రచించిన పుస్తకాల ప్రపంచం.
+इन उत्कृष्ट रचनाओं में स्त्री-पुरुषों की वीरगाथाएँ तथा देवताओं से जुडी कथाएं हैं।,"ఈ అద్భుతమైన కూర్పులలో స్త్రీ, పురుషుల కథలు, దేవుళ్ళకు సంబంధించిన కథలు ఉన్నాయి."
+करीब 1800 साल पहले एक प्रसिद्ध तमिल महाकाव्य सिलप्पदिकारम की रचना इलांगो नामक कवि ने की।,"సుమారు 1800 సంవత్సరాల క్రితం, ఒక ప్రసిద్ధ తమిళ ఇతిహాసం అయిన సిలప్డికారం అనే ఒక కవి ఈ లంగో అనే కవి చే కూర్చబడింది."
+इसमें कोवलन्‌ नाम के एक व्यापारी की कहानी है।,కోవలాన్ అనే వ్యాపారవేత్త కథ ఇందులో ఉంది.
+वह पुहार में रहता था।,అతను పుహార్ లో నివసించేవాడు.
+अपनी पत्नी कन्‍नगी की उपेक्षा कर वह एक नर्तकी माधवी से प्रेम करने लगा।,"తన భార్య కన్నంగిని పట్టించుకోకుండా, ఒక నర్తకి మాధ్విని ప్రేమించడం ప్రారంభించాడు."
+"बाद में, वह छोड़कर मदुरे चले गए।",అనంతరం అక్కడి నుంచి బయలుదేరి మదురైకి వెళ్లారు.
+वहाँ पांडय राजा के दरबारी जोहरी ने कोवलन्‌ पर चोरी का झूठा आरोप लगाया जिस पर राजा ने उसे प्राणदंड दे दिया।,"అక్కడ పాండ్య రాజు దర్బారీ జోహ్రి, కోవలెన్ దొంగతనం చేశాడని తప్పుడు ఆరోపణలు చేశాడు, దానిపై రాజు అతనికి ఒక శిక్ష విధించాడు."
+"कन्नगी जो अभी भी उससे प्रेम करती थी, इस अन्याय के कारण दुःख और रोष से भर गई।","తనను ఇప్పటికీ ప్రేమించిన కన్నంగి కి ఈ అన్యాయం వల్ల దుఃఖం, ఉక్రోషం నిండిపోయాయి."
+उसने मदुरे शहर का विनाश कर डाला।,మదురై నగరాన్ని నాశనం చేశాడు.
+"सिलप्पदिकारम से लिया गया एक वर्णन यहाँ कवि ने कन्‍नगी के दुःख का इस तरह वर्णन किया है: ओ मेरा दुःख तो देखो, तुम मुझे साँत्वना तक नहीं दे सकते।","తనను ఇప్పటికీ ప్రేమించిన కన్నంగి కి ఈ అన్యాయం వల్ల దుఃఖం, ఉక్రోషం నిండిపోయాయి."
+"क्या यह सही है कि विशुद्ध सोने से भी सुंदर तुम्हारा शरीर बिना धुला, धूल से सना यूँ ही पड़ा है? यह कहाँ का न्याय है कि गोधूलि की इस स्वर्णिम आभा में फूलमाला से ढके सुन्दर वक्षस्थल वाले तुम ज़मीन पर गिरे पड़े हो।","స్వచ్ఛమైన బంగారంతో కూడా మీ శరీరం మురికిగా, దుమ్ముతో ఉంటుంది. ఈ బంగారు సంధ్య లో, మీరు పువ్వులతో కప్పబడిన అందమైన ప్రదేశంతో నేల మీద పడటం న్యాయం."
+"में अकेली, असहाय और हताश होकर खड़ी हूँ।","నేను ఒంటరిగా, నిస్సహాయంగా మరియు నిరాశతో నిలబడతాను."
+क्‍या ईश्वर नहीं है? क्या इस देश में ईश्वर नहीं हैं? पर क्या उस स्थान पर ईश्वर रह सकते हैं जहाँ के राजा की तलवार निर्दोष नवागन्तुक के प्राण ले लेती है?,దేవుడు లేడుకదా? ఈ దేశంలో దేవుడు లేడు కదా? కానీ రాజు ఖడ్గం అమాయకుని ఆత్మను తీసుకునే చోట దేవుడు జీవించగలడా?
+"क्या ईश्वर नहीं है? नहीं है?” एक और तमिल महाकाव्य, मणिमेखलई को करीब 1400 साल पहले सत्तनार द्वारा लिखा गया।","దేవుడు లేడుకదా? ""లేదు?"" అనే మరో తమిళ ఇతిహాసం మణిమేఖలాయి, 1400 సంవత్సరాల క్రితం సత్నార్ రచించాడు."
+इसमें कोवलन्‌ तथा माधवी की बेटी की कहानी है।,ఇది కోవలాన్ మరియు మాధ్వి ల కుమార్తె కథ.
+ये रचनाएँ कई सदियों पहले ही खो गई थीं।,ఈ రచనలు ఎన్నో శతాబ్దాల క్రితం నశించిపోయాయి.
+उनकी पाण्डुलिपियाँ दोबारा लगभग एक सो साल पहले मिलीं।,వారి వ్రాతప్రతులు దాదాపు ఒక స౦వత్సర౦ క్రిత౦ మళ్ళీ దొరికాయి.
+"अन्य लेखक, जैसे कालिदास (जिनके बारे में तुमने अध्याय 11 में पढ़ा है) संस्कृत में लिखते थे।",కాళిదాసు వంటి ఇతర రచయితలు (11వ అధ్యాయంలో మీరు చదివిన వారు) సంస్కృతంలో రాసేవారు.
+यहाँ उनकी सबसे प्रसिद्ध रचना मेघदूत से एक अंश दिया गया है।,ఆయన అత్యంత ప్రసిద్ధ సృష్టి మేఘదూత్ నుండి ఒక భాగం ఇక్కడ ఉంది.
+यहाँ एक विरही प्रेमी बरसात के बादल को अपना संदेशवाहक बनाने की कल्पना करता है।,"ఇక్కడ, ఒక ప్రేమికుడు వర్షమేఘాన్ని తన దూతగా ఊహించాడు."
+देखो इसमें किस तरह कवि ने बादलों को उत्तर की और ले जाती ठंडी हवा का वर्णन किया है,మేఘాన్ని ఉత్తరం వైపు నడిపించే చల్లని గాలిని కవి ఎలా వర్ణించాడో చూడండి.
+"तुम्हारे बोछारों से मुलायम हो उठी मिद्ठी की भीनी खुशबू से भरे, हाथियों की सांस में बसी जंगली गूलर को पकाने वाली, शीतल बयार तुम्हारे साथ धीरे-धीरे बहेगी।","తియ్యని సువాసనతో నిండిన, ఏనుగుల శ్వాసలో అడవి సికామోర్, మృదువైన బాయర్ నెమ్మదిగా మీ వెంట ఉంటుంది."
+"” क्या तुम्हें लगता है कि कालिदास को प्रकृतिप्रेमी कहा जा सकता है? पुरानी कहानियों का संकलन तथा संरक्षण हिंदू धर्म से जुडी कई कहानियाँ जो बहुत पहले से प्रचलित थीं, इसी काल में लिखी गईं।","కాళిదాసుని సహజ ప్రేమికుడు అని మీరు భావిస్తున్నారా? పాత కథల సంకలనం, భద్రపరచడం హిందూ మతానికి సంబంధించిన అనేక కథలు ఇదే కాలంలో చాలా కాలం క్రితమే ప్రబలంగా ఉండేవి."
+इनमें पुराण भी शामिल हैं।,వీటిలో పురాణేతిగానాలూ ఉన్నాయి.
+पुराण का शब्दिक अर्थ है प्राचीन या पुराण।,పురాణానికి అర్థం ప్రాచీనమైన లేదా పురాణశాస్త్రం.
+"पुराणों में विष्णु, शिव, दुर्गा या पार्वती जेसे देवी-देवताओं से जुडी कहानियाँ हैं।","పురాణాలలో విష్ణువు, శివుడు, దుర్గ, పార్వతి దేవతల కథలు."
+इनमें इन देवी-देवताओं की पूजा की विधियाँ दी गई हैं।,ఈ దేవతలను పూజించే పద్ధతులు వారికి ఇవ్వబడ్డాయి.
+इसके अतिरिक्त इनमें संसार की सृष्टि तथा राजाओं के बारे में भी कहानियाँ हैं।,"అంతేకాకుండా, ఈ ప్రపంచ సృష్టి గురించి, రాజుల గురించి కథలు ఉన్నాయి."
+"अधिकतर पुराण सरल सस्कृत श्लोक में लिखे गए हैं, जिससे सब उन्हें सुन और समझ सकें।","చాలా వరకు పురాణగాథలు సరళమైన పరిమాణాల్లో వ్రాయబడ్డాయి, తద్వారా ప్రతి ఒక్కరూ వాటిని వినగలుగుతారు మరియు అర్థం చేసుకోగలుగుతారు."
+स्त्रियाँ तथा शूद्र जिन्हें वेद पढ़ने की अनुमति नहीं थी वे भी इसे सुन सकते थे।,"వేదాలు చదవని స్త్రీలు, శూద్రులు కూడా వినగలిగారు."
+पुराणों का पाठ पुजारी मंदिरों में किया करते थे जिसे लोग सुनने आते थे।,పురాణాల పాఠం లో పూజారి దేవాలయాల్లో ఉండేవారు.
+दो संस्कृत महाकाव्य महाभारत और रामायण लंबे अर्से से लोकप्रिय रहे हैं।,"మహాభారత, రామాయణ అనే రెండు సంస్కృత ఇతిహాసాలు చాలా కాలం నుంచి ప్రాచుర్యం పొందాయి."
+तुममें से भी कुछ बच्चे इन कहानियों से परिचित होंगे।,మీలో కొందరికి ఈ కథలు కూడా సుపరిచితమే.
+महाभारत कौरवों और पांडवों के बीच युद्ध की कहानी है।,"మహాభారతం లో కౌరవులు, పాండవుల మధ్య జరిగిన యుద్ధ కథ."
+इस युद्ध का उद्देश्य पुरु-वंश की राजधानी हस्तिनापुर की गद्दी प्राप्त करना था।,"ఈ యుద్ధం యొక్క లక్ష్యం, పురుషుల వంశ రాజధాని అయిన హస్సీనాపూర్ సింహాసనాన్ని సాధించడమే."
+"यह कहानी तो बहुत ही पुरानी है, पर आज इसे हम जिस रूप में जानते हैं, वह करीब 1500 साल पहले लिखी गई।","ఈ కథ చాలా పాతదే అయినా, మనకు తెలిసిన తీరు 1500 సంవత్సరాల క్రితం నాటిది."
+माना जाता है कि पुराणों और महाभारत दोनों को ही व्यास नाम के ऋषि ने संकलित किया था।,"పురాణాలను, మహాభారతాన్ని వ్యాసుడు అనే ముని సంకలనం చేసి ఉంటాడని విశ్వసిస్తున్నారు."
+"महाभारत में ही भगवद्‌ गीता भी है, जिसके बारे में तुमने अध्याय 10 में पढ़ा था।","మహాభారతంలోనే భగవద్గీత ఉంది, అది 10వ అధ్యాయంలో మీరు చదివారు."
+रामायण की कथा कोसल के राजकुमार राम के बारे में है।,రామాయణం కథ కోసల్ కు చెందిన రాజ్ కుమార్ రామ్ గురించి.
+उनके पिता ने उन्हें वनवास दे दिया था।,తండ్రి అడవిని ఇచ్చాడు.
+वन में उनकी पत्नी सीता का लंका के राजा रावण ने अपहरण कर लिया था।,అతని భార్య సీతను లంక రాజు రావణుడు అడవిలో అపహరించాడు.
+सीता को वापस पाने के लिए राम को पड़ी।,రాము సీతను తిరిగి పొందవలసి వచ్చింది.
+वे विजयी होकर कोसल की राजधानी अयोध्या लौटे।,"ఆయన గెలిచి, కోసల్ రాజధాని అయోధ్యకు తిరిగి వచ్చాడు."
+"महाभारत की तरह ही रामायण भी एक प्राचीन कहानी है, जिसे बाद में लिखित रूप दिया गया।",మహాభారతం లాగానే రామాయణం కూడా ఒక ప్రాచీన కథ.
+संस्कृत रामायण के लेखक वाल्मीकि माने जाते हैं।,సంస్కృత రామాయణ రచయితలు వాల్మీకి గా పరిగణించబడుతున్నారు.
+इस उपमहाद्वीप के विभिन्‍न भागों में महाभारत और रामायण के भिन्‍न-भिन्‍न रूपांतर लोकप्रिय हैं।,"మహాభారతం, రామాయణాల్లో ని వివిధ వైవిధ్యాలు ఉపఖండంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యం పొందాయి."
+"इनके आधार पर नाटक, गीत और नृत्य परंपराएँ भी पता करो तुम्हारे राज्य में कौन-सा रूपांतर प्रचलित है।","వీటి ఆధారంగా మీ రాష్ట్రంలో ప్రబలిన నాటక, పాట, నృత్య సంప్రదాయాల గురించి కూడా తెలుసుకోండి."
+"आम लोगों द्वारा कही जाने वाली कहानियाँ आम लोग भी कहानियाँ कहते थे, कविताओं और गीतों की रचना करते थे, गाने गाते थे, नाचते थे और नाटकों को खेलते थे।","సామాన్య ప్రజలు చేసిన కథలు సామాన్య ప్రజలకు కూడా తెలుసు, పద్యాలు, పాటలు కూర్చి, పాటలు పాడడం, నృత్యం చేయడం, నాటకాలు ఆడటం చేసేవారు."
+इनमें से कुछ तो इस समय के आस-पास जातक और पंचतंत्र की कहानियों के रूप में लिखकर सुरक्षित कर लिए गए।,"ఈ కాలంలో జాతకులు, పంచతంత్ర కథలు రూపంలో కొన్ని భద్రపరచబడ్డాయి."
+जातक कथाएँ तो अक्सर स्तूपों की रेलिंगों तथा अजंता के चित्रों में दर्शायी जाती थीं।,"ఈ జాతక కథలు తరచుగా స్తూపపు పట్టాలలో, అజంతా చిత్రలేఖనాలలో చిత్రించబడేవి."
+इनमें से एक कहानी अगले पृष्ठ पर दी गई है एक समय बंदरों का एक महान राजा हुआ।,ఈ కథలలో ఒకటి తరువాతి పేజీలో ఇవ్వబడింది.ఒక సమయంలో కోతుల గొప్ప రాజు ఉండేవాడు.
+"वह हिमालय पर गंगा के किनारे अपने 80,000 अनुयायियों के साथ रहता था।","హిమాలయాలపై గంగానది ఒడ్డున తన 80,000 మంది అనుచరులతో కలిసి జీవించాడు."
+इन सारे बंदरों को एक खास आम के पेड़ के फल बहुत प्रिय थे।,ఈ కోతులన్నీ ఒక ప్రత్యేకమైన మామిడి చెట్టు పండ్లమీద చాలా ఇష్టం.
+ये आम बडे मीठे होते थे।,ఈ మామిడి పండ్లు చాలా తియ్యగా ఉండేవి.
+इतने स्वादिष्ट आम धरातल पर नहीं उगते थे।,అలాంటి రుచికరమైన మామిడి నేల మీద పెరగలేదు.
+एक दिन एक पका हुआ आम गंगा नदी में गिर कर बहते-बहते वाराणसी पहुँच गया।,ఒక రోజు పండిన మామిడి గంగానదిలో పడి వారణాసి లో ప్రవహించి చేరింది.
+उस वक्‍त नदी में वहाँ का राजा नहा रहा था।,ఆ సమయంలో నది రాజు అక్కడ స్నానం చేస్తున్నాడు.
+"उसे वह आम मिला, उसे चखकर वह हैरान रह गया।","అతను ఆ మామిడిని పొందాడు, అతను దానిని రుచి చూసిన తర్వాత ఆశ్చర్యపోయాడు."
+उसने अपने राज्य के जंगलों की देखभाल करने वालों से पूछा कि क्‍या वे इस आम के पेड़ को ढूँढ़ सकते हैं या नहीं।,తన రాజ్యంలోని అడవుల సంరక్షకులను ఈ మామిడి చెట్టు దొరుకుతుందా లేదా అని అడిగాడు.
+वे राजा को हिमालय की पहाड़ी पर ले गए।,వారు రాజును హిమాలయ పర్వతానికి తీసుకెళ్లారు.
+वहाँ पहुँचकर राजा तथा उसके दरबारियों ने खूब कक आम खाए।,అక్కడికి చేరుకున్న తరువాత రాజు మరియు అతని సభికులు చాలా మామిడి పండ్లు తిన్నారు.
+रात में राजा ने देखा कि बंदर भी पके आमों का मज़ा ले रहे हैं।,రాత్రి సమయంలో కోతులు కూడా పండిన మామిడిపండ్లతో ఆనందిస్తున్నాయని రాజు గమనించాడు.
+राजा को यह बात बुरी लगी और उसने उन्हें मार डालने का फ़ैसला किया।,"రాజు కిది చెడ్డది, వారిని చంపాలని నిర్ణయించాడు."
+बंदरों के राजा ने अपनी क्‍ प्रजा को बचाने की एक योजना बनाई।,వానరరాజు తన ప్రజలను రక్షించటానికి ఒక పథకం రూపొందించాడు.
+"उसने आम के पेड की टहनियों को तोड़कर, उन्हें आपस में बांधकर, नदी पर एक पुल बनाया।","మామిడి చెట్టు కొమ్మలు విరిచి, వాటిని కట్టి, నదిపై వంతెన నిర్మించాడు."
+इसके एक छोर को वह तब तक पकडे रहा जब तक उसकी सारी प्रजा ने नदी को पार न कर 'लिया।,తన ప్రజలంతా నదిని దాటేవరకు ఆయన ఒక చివర ను౦డి పట్టుకున్నాడు.
+पर इस प्रयास से वह इतना थक गया कि मरणासन्न होकर गिर गडा।,కానీ ఈ ప్రయత్నంతో అతను ఎంత అలసిపోయాడు అంటే అతను ఒక మరణ ఆసనంలో ఉన్నట్లుగా పడిపోయాడు.
+राजा ने जब यह सब देखा तो उसने बंदर राजा को बचाने की काफी कोशिश की।,ఇదంతా చూసిన రాజు వానర రాజును రక్షించడానికి ప్రయత్నించాడు.
+पर वह सफल न हुआ।,కానీ ఆయన విజయం సాధించలేదు.
+बंदर राजा की मृत्यु पर उसे शोक हुआ और राजा ने उसे पूरा सम्मान दिया।,వానరరాజు మృతికి సంతాపం గా రాజు గారు ఆయనకు పూర్తి గౌరవం ఇచ్చారు.
+मध्यभारत में भरहुत के एक स्तूप से मिले एक पत्थर पर उकेरे गए चित्र में इसे दिखाया गया है।,మధ్య భారతంలోని భర్హుత్ స్తూపానికి చెందిన రాయిపై ఉన్న చిత్రంలో ఇది కనిపిస్తుంది.
+क्या तुम बता सकते हो कि इसमें कहानी का कौन-सा हिस्सा दिखाया गया है? यह हिस्सा क्यों चुना गया होगा? इसी समय गणितज्ञ तथा खगोलशास्त्री आर्यभट्ट ने संस्कृत में आर्यभट्रीयम नामक पुस्तक लिखी।,"అందులో ఏ భాగం కథ చూపించాలో చెప్పగలరా? ఈ భాగాన్ని ఎ౦దుకు ఎ౦పిక చేసి ఉ౦డవచ్చు? అదే సమయంలో గణిత శాస్త్రవేత్త, ఖగోళ శాస్త్రవేత్త ఆర్యభట్ట సంస్కృతంలో ఆర్యభత్త్రయం అనే గ్రంథాన్ని రచించాడు."
+"इसमें उन्होंने लिखा कि दिन और रात पृथ्वी के अपनी धुरी पर चक्कर काटने की वजह से होते हैं, जबकि लगता है कि रोज़ सूर्य निकलता है और डूबता है।","భూమి యొక్క స్వంత అక్షంపై ప్రదక్షిణం చేయడం వల్ల పగలు మరియు రాత్రి లు కలుగుతాయని, సూర్యుడు ప్రతిరోజూ మునిగిపోతున్నాడని అతను రాశాడు."
+उन्होंने ग्रहण के बारे में भी एक वैज्ञानिक तर्क दिया।,గ్రహణం గురించి శాస్త్రీయ వాదన కూడా చేశాడు.
+"उन्होंने वृत्त की परिधि को मापने की भी विधि ढूँढ़ निकाली, जो लगभग उतनी ही सही है, जितनी कि आज प्रयुक्त होने वाली विधि।","వృత్తచుట్టుకొలతను కొలిచే పద్ధతిని కూడా వారు కనుగొన్నారు, ఇది నేడు ఉపయోగించిన పద్ధతి వలె నే దాదాపు సత్యం."
+"शून्य अंकों का प्रयोग पहले से होता रहा था, पर अब भारत के गणितज्ञों ने शून्य के लिए एक नए चिह्न का आविष्कार किया।","అప్పటికే సున్నా అంకెలు ఉపయోగించబడ్డాయి, కానీ ఇప్పుడు భారతదేశం యొక్క గణిత వేత్తలు సున్నా కు ఒక కొత్త గుర్తును కనుగొన్నారు."
+गिनती की यह पद्धति अरबों द्वारा अपनाई गई और तब यूरोप में भी फैल गई।,ఈ లెక్కన ఈ పద్ధతిని కోట్లాది మంది స్వీకరించి ఆ తర్వాత యూరప్ కు కూడా విస్తరించారు.
+आज भी यह पूरी दुनिया में प्रयोग की जाती है।,"ఇప్పటికీ, ప్రపంచవ్యాప్తంగా దీనిని ఉపయోగిస్తున్నారు."
+रोम के निवासी शून्य का प्रयोग किए बगैर गिनती करते थे।,రోమ్ నివాసులు సున్నా ఉపయోగించకుండా లెక్కించేవారు.
+उसके बारे में और भी जानकारी हासिल करने की कोशिश करो।,అతని గురించి మరింత సమాచారం పొందడానికి ప్రయత్నించండి.
+कागज़ आज हमारे रोज़मर्रा की ज़िन्दगी का हिस्सा बन गया है।,ఈనాడు మన దైనందిన జీవితంలో కాగితం ఒక భాగమైంది.
+"जो किताबें हम पढ़ते हैं वे कागज़ पर छपी होती हैं, उसी तरह लिखने के लिए भी हम कागज़ का ही उपयोग करते हैं।","మనం చదివే పుస్తకాలు కాగితంమీద ముద్రించబడతాయి, అందువల్ల మనం రాయడానికి పేపర్ ఉపయోగిస్తాం."
+कागज़ का आविष्कार करीब1900 साल पहले काई लून नाम के व्यक्ति ने चीन में किया।,ఈ పత్రాన్ని 1900 సంవత్సరాల క్రితం చైనాలోని కై లూన్ అనే వ్యక్తి కనిపెట్టాడు.
+"उसने पौधों के रेशों, कपड़ों, रस्सियों और पेड की छालों को पीट-पीट कर लुगदी बनाकर उसे पानी में भिगो दिया।","మొక్కల పైనారలు, బట్టలు, తాళ్లు, చెట్ల కుంచెలను కొట్టి, నీటిలో నానబెట్టాడు."
+फिर उस लुगदी को दबाकर उसका पानी निचोड़ा और तब सुखा कर कागज़ बनाया।,"తర్వాత గుజ్జును వత్తి దాని నీటిని నొక్కుకొని, ఆ తర్వాత ఎండబెట్టి, పేపర్ తయారు చేశారు."
+आज भी हाथ से कागज़ बनाने के लिए इसी विधि को अपनाया जाता है।,ఇప్పటికీ కాగితం చేతితో తయారు చేయడానికి ఇదే పద్ధతిని అనుసరిస్తున్నారు.
+कागज़् बनाने की तकनीक को सदियों तक गुप्त रखा गया।,కాగితపు తయారీ విధానం శతాబ్దాలుగా రహస్యంగా ఉంచబడింది.
+करीब 1400 साल पहले यह कोरिया तक इसके तुरंत बाद ही यह जापान तक फैल गई।,సుమారు 1400 సంవత్సరాల క్రితం ఇది కొరియా వరకు ఉన్న కొద్ది కాలంలోనే జపాన్ కు వ్యాపించింది.
+करीब 1800 साल पहले यह बगदाद में पहुँची।,దాదాపు 1800 సంవత్సరాల క్రితం బాగ్దాద్ కు వచ్చింది.
+"फिर बगदाद से यह यूरोप, अफ्रीका और एशिया के अन्य भागों में फैली।","తరువాత బాగ్దాద్ నుండి అది యూరప్, ఆఫ్రికా మరియు ఆసియాలోని ఇతర ప్రాంతాలకు వ్యాపించింది."
+इस उपमहाद्वीप में भी कागज़ की जानकारी बगदाद से ही आईं।,ఈ ఉపఖండంలో కూడా ఈ పత్రిక బాగ్దాద్ నుంచే వచ్చింది.
+प्राचीन भारत की पाण्डुलिपियाँ किस चीज़ पर तैयार की जाती थीं? (संकेत : अध्याय 1) इस पूरी पुस्तक में हमने वर्ष 2000 को शुरुआती बिंदु के रूप में रखकर घटनाओं/प्रक्रियाओं के होने की अनुमानित तिथियों की जानकारी दी है।,"ప్రాచీన భారతదేశ వ్రాతప్రతులు దేనిపై తయారు చేయబడ్డాయి? (సూచన: అధ్యాయం 1) ఈ మొత్తం పుస్తకంలో, 2000 వ సంవత్సరాన్ని ఒక ప్రారంభ బిందువుగా ఉంచడం ద్వారా సంఘటనలు/ప్రక్రియల యొక్క అంచనా తేదీలను మేము నివేదించాము."
+"पर अन्य पुस्तकें, जो तुम पढ़ते होगे, उनमें तिथियाँ अलग तरह से लिखी होंगीं।",కానీ మీరు చదివే ఇతర పుస్తకాల్లో మాత్రం తేదీలు వేర్వేరుగా రాయబడతాయి.
+इस पुस्तक में इन तिथियों के पहले करीब या लगभग लिखा गया है।,ఈ పుస్తకం ఈ తేదీలకు దగ్గరగా లేదా దాదాపు గా వ్రాయబడింది.
+जेसे कि पुरापाषाण युग (अध्याय 2) के लिए तिथियाँ लाखों वर्ष पहले के रूप में लिखी गई हैं।,పాలియోలిథిక్ యుగం (అధ్యాయం 2) తేదీలు ఎన్నో సంవత్సరాల క్రితం వ్రాయబడినవి.
+मेहरगढ (अध्याय 3) में कृषि तथा पशुपालन की शुरुआत की तिथि लगभग 6000 ई०्पू० दी गई है।,మెహర్ గఢ్ లో వ్యవసాయం మరియు పశుపోషణ పరిచయం చేసిన తేదీ (అధ్యాయం 3) సుమారు 6000 క్రీ.పూ నుండే ప్రారంభమైంది.
+"ऐसा इसलिए है, क्योंकि इतिहासकार इस बात पर एकमत नहीं हो पाए हैं कि सही तिथि क्या है।",దీనికి కారణం చరిత్రకారులు ఖచ్చితమైన తేదీ ఏమిటో అంగీకరించలేకపోయాయి.
+प्रश्नवाचक चिन्ह के साथ दी गई तिथियाँ इस बात का संकेत करती हैं कि यह तिथियाँ निश्चित नहीं हैं।,ప్రశ్నగుర్తుతో పాటు తేదీలు ఈ తేదీలు స్థిరంగా లేవని సూచిస్తాయి.
+अगले साल हमारे अतीत के बारे में तुम और अधिक पढ़ोगे।,వచ్చే ఏడాది మీరు మన గత చరిత్ర  గురించి మరింత చదువుతారు.
+"इसमें तुम अगले हज़ार साल के इतिहास के बारे में पढोगे, जिसकी शुरुआत आठर्व सदी से होगी।",ఎనిమిదవ శతాబ్దం నుంచి వచ్చే వెయ్యేళ్ల చరిత్ర గురించి మీరు చదువుతారు.
+"इसमें तुम : देखोगे कि पाण्डुलिपियों, अभिलेखों तथा पुरातात्तिक वस्तुओं, मुख्यतः: इमारतों के अवशेषों के अलावा, इतिहास जानने के और भ॑ स्रोत होते हैं।","ఇందులో ప్రధానంగా భవనాల అవశేషాల తోపాటు, రాతప్రతులు, రికార్డులు, పురావస్తు వస్తువులు చరిత్రకు, తెలిసిన వాటికి మూలాలుగా మీరు చూస్తారు."
+"नए राजाओं तथा राज्यों के बारे में पढोगे, जिसमें मुगल साम्राज्य शामिल होगा।","కొత్త రాజులు మరియు రాజ్యాల గురించి చదవండి, దీనిలో మొఘల్ సామ్రాజ్యం ఉంటుంది."
+"स्थापत्य-कला के बारे में और भी जानोगे, जिसमें मंदिरों, मस्जिदों, बगीचों, किलों तथा अन्य इमारतों के बारे में जानकारी होगी।","దేవాలయాలు, మసీదులు, ఉద్యానవనాలు, కోటలు మరియు ఇతర భవనాలతో సహా వాస్తుకళ గురించి మరింత తెలుసుకోండి."
+"शहरों के बारे में पढोगे, जिसमें शिल्पकारों, व्यापारियों तथा नगरीय-संस्कृति के विषय में जानकारी होगी।","చేతివృత్తులవారు, వ్యాపారవేత్తలు, పట్టణ సంస్కృతి గురించి అవగాహన ఉన్న నగరాల గురించి చదవండి."
+"आखेटक-संग्राहकों, पशुपालकों तथा कृषकों के बारे में पढोगे।","వేట కలెక్టర్లు, పశువుల పెంపకందారులు, రైతుల గురించి చదవండి."
+तुम यह भी पढोगे कि किस प्रकार धार्मिक-आस्थाओं तथा उनके व्यवहारिक स्वरूपों में परिवर्तन आए।,"మత విశ్వాసాలు, వాటి ఆచరణాత్మక రూపాలు ఎలా మారుతాయి అనే విషయాన్ని కూడా మీరు చదువుతారు."
+"संगीत, कविता तथा अन्य साहित्यिक रचनाओं के लिए किस तरह नई भाषाओं का प्रयोग हुआ।","సంగీతం, కవిత్వం, ఇతర సాహిత్య కూర్పులకు కొత్త భాషలను ఎలా ఉపయోగించాలో కూడా తెలుసు."
+ये सब पढ़ने के दौरान तुम पाओगे कि इतने सारे नए परिवर्तनों के बावजूद अतीत के साथ सम्पर्क का सूत्र निरंतर बना रहा।,"ఇవన్నీ చదువుతున్నప్పుడు, ఎన్నో కొత్త మార్పులు వచ్చినప్పటికీ గతంతో సంబంధం అనే సూత్రం స్థిరంగా ఉన్నట్లు మీరు గమనించవచ్చు."
+ध्यान दो क्‍या बदला और क्‍या अपने पुराने स्वरूप में रह गया।,ఏమి మారిందో మరియు దాని పాత రూపంలో ఏమి ఉందో గమనించండి.
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_1.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_1.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..8c76aea95be87a0a530ee51bc9b21fc871336437
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_1.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_2.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_2.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..67a10493141248865eeca78ba2bc880d5015b792
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Ent_Tel_Src_2.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_1.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_1.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..f5eecf781e64f44531ba1efd6ec484ee722197ef
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_1.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_2.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_2.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..4ba714bee0ecb4a2deba6066b1d29ec60f91eb76
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Law_Tel_Src_2.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pha_Tel_Src_1.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pha_Tel_Src_1.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..f0275f0ff46f1ea480e44036e72b44a50d13f1ef
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pha_Tel_Src_1.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_1.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_1.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..0ceddcd32c1f6e7c0e6ddba9f7e44a2eb8fae4af
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_1.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_2.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_2.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..0a900568ac4d348e8d34bb85df81b992f527bfc7
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_2.xlsx differ
diff --git a/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_3.xlsx b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_3.xlsx
new file mode 100644
index 0000000000000000000000000000000000000000..b86b003598f935cfda67fc30a5de8a4c4420be05
Binary files /dev/null and b/Startups+IIITH/keypoint/KP_Pol_Tel_Src_3.xlsx differ