hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_6 रसायन विज्ञान की कुछ मूल अवधारणाएँ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_7 SEG004
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_8 टिप्पणियाँ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_9 SEG005
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_10 परमाणु, अणु और रासायनिक अंकगणित
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_11 SEG006
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_12 रसायन शास्त्र पदार्थ और उनमें होने वाले परिवर्तनों का अध्ययन है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_13 रसायनशास्त्र प्राय: कोंद्रिय विज्ञान कहलाती है क्योंकि रसायन शास्त्र का मूल ज्ञान जीवविज्ञान, भौतिक शास्त्र, भूगर्भ विज्ञान, पारस्थितिकी विज्ञान और बहुत अन्य विषयों के अध्ययन के लिए आवश्यक होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_14 SEG007
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_15 यद्यपि रसायनशास्त्र पुरातन विज्ञान है इसकी आधुनिक आधारशिला उन्नीसवी सदी में डाली गई थी ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_16 जैव वैज्ञानिक और तकनीकी वैज्ञानिकों ने पदार्थों के छोटे घटकों में विखंडन का विचार दिया और उनके बहुत से भौतिक और रसायनिक गुणधर्मों का वर्णन किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_17 SEG008
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_18 रसायनशास्त्र का विज्ञान और तकनीक के बहुत से क्षेत्रों में बहुत महत्व है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_19 उदाहरण के लिए स्वास्थ, औषधि, ऊर्जा और पर्यावरण, खाद्य, कृषि इत्यादि ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_20 SEG009
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_21 जैसा कि आप जानते हैं कि अणु और परमाणु बहुत छोटे होते हैं, हम उन्हें आँखों से नहीं देख सकते, न ही सूक्ष्मदर्शा की सहायता से ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_22 अत: यह आवश्यक है कि द्रव्य के जिस नमूने को हम देख सकें और उपयोग में ला सकें उसमें परमाणुओं/अणुओं की बहुत बड़ी संख्या मौजूद हो ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_23 रासायनिक अभिक्रियाओं में परमाणु/अणु एक दूसरे से एक निश्चित संख्या अनुपात में संयुक्त होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_24 अत: यह उचित होगा कि दिए गए द्रव्य के नमूने में अणुओं/परमाणुओं की कुल संख्या ज्ञात हो ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_25 हम दैनिक जीवन में अनेक गणना मात्रक प्रयोग करते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_26 उदाहरण के लिए हम केलों या अंडों की संख्या 'दर्जन' में बतलाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_27 रसायन विज्ञान में हम जिस गणना मात्रक का प्रयोग करते हैं उसे 'मोल' कहते हैं, यह बहुत बड़ा होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_28 SEG010
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_29 यह मोल संकल्पना की सहायता से संभव है जिसमें तोलकर अपेक्षित अणुओं/परमाणुओं की संख्या ली जा सकती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_30 प्रयोगशाला में रासायनिक यौगिकों का अध्ययन करने के लिए उन पदार्थों की मात्राओं की जानकारी आवश्यक है जिनमें परस्पर क्रिया होनी है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_31 समीकरणमिति (स्टाइकियोमेट्री stoichiometry) जिसे ग्रीक शब्द stoichion = तत्व और metron = नापना से लिया गया ) वह शब्द है जिसका प्रयोग रासायनिक अभिक्रियाओं और यौगिकों के मात्रात्मक अध्ययन के लिए किया जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_32 इस पाठ में आप पढ़ेंगे कि रासायनिक सूत्रों का निर्धारण कैसे किया जाता है और रासायनिक समीकरण की सहायता से अभिकारकों की उन मात्राओं की प्रागुक्ति कैसे की जाती है जिन्हें पूर्ण अभिक्रिया के लिए परस्पर मिलाया जाना चाहिए ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_33 दूसरे शब्दों में किसी अभिक्रिया के लिए अभिकारकों की उतनी मात्रा ले सकते हैं कि कोई भी अभिकारक आवश्यकता से अधिक मात्रा में नहीं हो ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_34 रसायन में इस पहलू का बड़ा महत्व है और उद्योगों में तो इसका विस्तृत उपयोग होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_35 SEG011
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_36 page-2
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_37 SEG012
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_38 उद्देश्य
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_39 SEG013
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_40 इस पाठ को पढ़ने के बाद आप :
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_41 SEG014
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_42 - रसायन शास्त्र के महत्व एवं कार्यक्षेत्र को बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_43 SEG015
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_44 - पदार्थ के कणिय प्रकृति का वर्णन कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_45 SEG016
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_46 - रासायनिक संयोजन के नियम को बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_47 SEG017
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_48 - द्रव्य के परमाणु सिद्धांत को बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_49 SEG018
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_50 - तत्व, परमाणु और अणु को परिभाषित कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_51 SEG019
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_52 - SI मात्रकों की आवश्यकता को बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_53 SEG020
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_54 - मौलिक SI मात्रक को बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_55 SEG021
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_56 - द्रव्ययान और कणों की संख्या के बीच संबंध की व्याख्या कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_57 SEG022
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_58 - आवोगाद्रो स्थिरांक की परिभाषा और उसकी महत्ता बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_59 SEG023
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_60 - विभिन्न तत्वों और यौगिकों के मोलर द्रव्यमान का परिकलन कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_61 SEG024
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_62 - STP पर गैसों के मोलर आयतन की व्याख्या कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_63 SEG025
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_64 - मूलानुपाती और आण्विक सूत्रों की परिभाषा दे सकेंगे;B66
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_65 SEG026
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_66 - मूलानुपाती और आण्विक सूत्रों में अंतर बता सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_67 SEG027
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_68 - किसी यौगिक में तत्व के द्रव्यमान प्रतिशत का परिकलन कर सकेंगे, और प्रतिशत संघटन से उसका मूलानुपाती सूत्र ज्ञात कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_69 SEG028
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_70 - मोल, द्रव्यमान और आयतन के बीच संबंधों की व्याख्या कर सकेंगे;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_71 SEG029
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_72 - संतुलित समीकरण और मोल संकल्पना की मदद से किसी रासायनिक अभिक्रिया में उपयुक्त और निर्मित पदार्थों की मात्रा का परिकलन कर सकेंगे; और
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_73 SEG030
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_74 - सीमांतकर्मक का निर्मित उत्पाद की मात्रा को सीमित कर देने कि मूलिका का वर्णन कर सकेंगे ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_75 SEG031
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_76 रसायन शास्त्र के महत्व और कार्यक्षेत्र
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_77 SEG032
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_78 रसायन विज्ञान हमारे जीवन के सभी आयामों में महत्वपूर्ण योगदान देता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_79 आइए कुछ ऐसे ही क्षेत्र में रसायन विज्ञान के योगदान को समझें ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_80 SEG033
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_81 page-3
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_82 SEG034
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_83 1.1.1 स्वास्थ और औषधि
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_84 SEG035
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_85 इस सदी के तीन मुख्य विकासों ने हमें बिमारी को रोकने और उपचार के लिए प्रेरित किया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_86 जन स्वास्थ साधन लोगो को संक्रामक बिमारियों से बचाने के लिए, सफाई तंत्रों का निर्माण करना ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_87 एनसथैशिया के साथ सल्यशास्त्र तथा चिकित्सकों को समीवित घातक अवस्था में उपचार के लिए प्रेरित करने में बढ़ा जीन चिकित्सा औषधि में चौथी क्रांति है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_88 (जीन वंशानुगत सकल की एक मूल इकाई है) बहुत सारी स्थितियां जैसे कि सिस्टेटिक फाइब्रोसिस और हीमोफिलीया नवजातों में एकल जीन को हानि पहुचाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_89 बहुत अन्य बिमारियों जैसे कि केंसर, हृदय बीमारी, एड्स और संधिशोध के परिणाम स्वरूप एक या अधिक जीनों, जो कि शरीर की रक्षा में शामिल होती हैं को दुर्बल कर देते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_90 जीन चिकित्सा में इस प्रकार की अव्यवस्था के इलाज व आराम के लिए बीमार कोशिकाओं में चयनित स्वस्थ जीन को पहुंचाया जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_91 इस प्रकार की प्रणाली के लिये चिकित्सक को सम्मलित सभी आणविक घटकों के रसायनिक गुणधर्मों एवं रासायनिक अभिक्रिया के क्रियाविधि का गहन ज्ञान होना चाहिए ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_92 SEG036
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_93 फार्माक्यूटिकल (औषध) उद्योगों में रसायन शास्त्री शक्तिशाली भेषजों की खोज कर रहे हैं जिनका केसर, एड्स और अन्य बिमारियां के उपचार में अन्य प्रभाव कम या कोई न हो और औषधियाँ सफलतापूर्वक अंगों के प्रतिरोपण की संख्या में वृद्धि कर सकें ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_94 SEG037
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_95 1.1.2 ऊर्जा और पर्यावरण
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_96 SEG038
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_97 ऊर्जा बहुत से रासायनिक प्रक्रमों का सह-उत्पाद होती हैं और जैसे जैसे ऊर्जा के खर्च करने की मांग बढ़ रही है तकनिकी रूप से अमेरिका जैसे विकसित देशों और विकासशील देश जैसे कि भारत, में रसायनशास्त्री ऊर्जा के नये स्त्रोतो का पता लगाने में क्रियाशील है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_98 वर्तमान में ऊर्जा के मुख्य स्त्रोत जीवाश्म ईंधन (कोल, पेट्रोलियम और प्राकृतिक गैस) हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_99 आज के खर्च के कारण इन ईंधनों को भण्डारण हमारे लिए 50-100 सालों तक रहेगा इसलिए वैक्लपिक संसाध नों का पता लगाना हमारे लिए आवश्यक है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_100 SEG039
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_101 सौर ऊर्जा भविष्य के लिए ऊर्जा का एक अहम स्त्रोत है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_102 प्रत्येक वर्ष पृथ्वी पृष्ठ, सूर्य प्रकाश से लगभग 10 गुणा ऊर्जा प्राप्त होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_103 लेकिन बहुत सी यह ऊर्जा नष्ट हो जाती है क्योंकि यह आकाश में वापिस परावर्तित हो जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_104 विगत तीस सालों की हुई खोज से ज्ञात हुआ है कि सौर ऊर्जा को प्रभावित रूप से नियंत्रण करने की दो विधियाँ हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_105 एक प्रकाशीकीय बोल्टिक सेल का उपयोग करके सूर्य प्रकाश को सीधे विद्युत में परिवर्तित करना ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_106 और दूसरा सूर्य प्रकाश का उपभोग करके पानी से हाइड्रोजन प्राप्त करना ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_107 हाइड्रोजन को ईंधन सेल में प्रयोग करके विद्युत उत्पन्न की जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_108 2050 तक यह कल्पना की जाती है कि हमारी आवश्यकताओं के 50 प्रतिशत से अधिक सौर ऊर्जा की आपूर्ति होगी ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_109 ऊर्जा का एक अन्य अहम स्त्रोत नाभिकीय विखंडन है, लेकिन विखंडन प्रक्रमों से उत्पन्न रेडियोधर्मी अपशिष्टों से पर्यावरण के प्रदूषण के कारण अमेरिका में नाभिकीय उद्योग का भविष्य अनिश्चित है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_110 रसायनशास्त्री नाभिकीय अपशिष्ट को निपटाने के लिए उचित विधियों की खोज में सहायता कर सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_111 संलयन सूर्य और अन्य तारों में होने वाला प्रक्रम हैं जिसमें हानिकारक बिना अपशिष्ट पदार्थों के उत्पन्न हुये अत्यधिक ऊर्जा प्राप्त होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_112 अगले 50 वर्षों में ऊर्जा के महत्वपूर्ण स्त्रोतों में नाभिकीय संलयन भी होगा ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_113 SEG040
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_114 page-4
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_115 SEG041
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_116 ऊर्जा उत्पादन तथा ऊर्जा उपभोगिता हमारी पर्यावरणीय गुणवता से पूर्णतः जुड़ी हुई हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_117 जीवाश्मीय ईंधन के जलाने से मुख्य हानि यह है कि ये कार्बन-डाइआक्सॉइड छोड़ते हैं जो कि एक ग्रीन हाउस गैस है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_118 (जो कि पृथ्वी के वायुमंडल को गर्म करने को प्रोत्साहित करती है), इसके साथ-साथ सल्फर डाइऑक्साइड तथा नाइट्रोजन ऑक्साइड भी छोड़ते हैं जिसके फलस्परूप अम्लीय वर्षा तथा धुंध बनती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_119 ऊर्जा-दक्षीय स्वचालित वाहनों तथा अधिक प्रभावी उत्प्रेरी परिवर्तकों के उपयोग द्वारा, हम हानिकारक स्वउत्सर्जनों के अत्यधिक मात्रा को कम कर सकते हैं तथा अधिक यातायात वाले क्षेत्रों में वायु की गुणवत्ता को सुधार सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_120 इनके साथ, विद्युतीय कार, जो कि अधिक देर तक चलने वाली बैटरियों से संचालित हों, अगली सदी में अधिक प्रचलित होनी चाहिए जिनके उपयोग से प्रदूषण को कम से कम किया जा सकेगा ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_121 SEG042
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_122 1.1.3 द्रव्यात्मक और प्रौद्योगिकी
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_123 SEG043
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_124 रासायनिक खोज और इक्कीसवी सदी के विकास ने नये पदार्थ दिये हैं जिससे हमारे जीवन में अत्यधिक सुधार हुआ है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_125 और अगिनत तरीको से हमारी विकसित प्रोद्योगिकी में सहायता की है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_126 बहुलक (नाइलॉन और रबड् शामिल है) सिरेमिक्स (जैसे की खाना पकाने के बर्तन) द्रव क्रिस्टल (जैसे जो कि इलेक्ट्रानिक यंत्रों में) चिपकाने वाले और परत चढ़ाने (उदाहरण के लिए लेटेक्स् पेंट) कुछ उदाहरण हैं
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_127 SEG044
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_128 आने वाले भविष्य के लिए क्या भंडारण हैं ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_129 एक सम्भावना कक्षीय तापमान पर अधिसुचालक है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_130 कापर तारों में विद्युत का वाहन होता है, दूसरे जो कि पूर्ण रूप में चालक नहीं है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_131 इसके परिणामस्वरूप लगभग 20 प्रतिशत विद्युत ऊर्जा की ऊष्मा के रूप में हमारे घरों और पावर स्टेशनों के बीच में हानि हो जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_132 यह अत्यधिक फजूलखर्ची है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_133 अधिसुचालक वे पदार्थ होते हैं जिनमें विद्युत प्रतिगोेधिता नहीं होती है और जो कि ऊर्जा की हानि हुए बगैर विद्युत प्रवाहित करते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_134 SEG045
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_135 1.1.4 खाद्य और कृषि
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_136 SEG046
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_137 संसार में निरंतर शीघ्रता से बढ़ती हुई जनसंख्या को किस प्रकार खिलाया जा सकता है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_138 गरीब देशों में कृषि सक्रियता हमारी कार्य बलों का लगभग 80 प्रतिशत है और औसतन परिवार को औसतन बजट की आधी पूंजी खाद्य सामग्री पर व्यय हो जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_139 इससे राष्ट्र के संसाधन व्यर्थ चले जाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_140 कृषि उत्पादन को प्रभावित करने वाले कारक है मिट्टी की गुणवत्ता, कीड़े और बीमीरयां जो कि फसल को नष्ट कर देते हैं और खरपतवार पोषकों को खत्म कर देते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_141 सिचाई के अतिरिक्त कृषक फसल की पैदावार में वृद्धि करने के लिए उरवरकों और कीटनाशकों पर निर्भर रहते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_142 SEG047
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_143 1.2 द्रव्य की कणिकीय प्रकृति
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_144 SEG048
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_145 सभी द्रव्य प्रकृति में कण होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_146 इसका आधारिक अर्थ यह है कि द्रव्य के दो सिरों के बीच में रिक्त होता है जिसमें कोई द्रव्य नहीं होता ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_147 इस विज्ञान में इसे द्रव्य की परमाणुक प्रकृति कहते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_148 सामान्यतः यह माना जाता है कि इस तथ्य सबसे पहले लगभग 440 BC में ग्रीक दार्शनिक ल्यूसिपस तथा उसके शिष्य डेमोक्रिटस ने दिया था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_149 यद्यपि महर्श कनाड ने इससे पहले (500 BC) में द्रव्य के परमाणुकीय संकल्पना को प्रस्तावित किया था और द्रव्य के सूक्ष्मतम कण को परमाणु नाम दिया था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_150 SEG049
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_151 page-5
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_152 SEG050
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_153 1.3 रासायनिक संयोजन के नियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_154 SEG051
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_155 अठारवीं सदी के बाद रासयनिक विज्ञान में अत्याधिक उन्नति की है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_156 इससे ऊष्मा की प्रकृति और किस प्रकार वस्तुएं जलती है को जानने में आनंद आया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_157 मुख्य उन्नति रासायनिक तुला का सावधानी से प्रयोग करके होने वाली रासायनिक अभिक्रियाओं में द्रव्यमान में होने वाले परिवर्तन का पता लगा सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_158 महान फ्रेंच रसायनविद एंटिमिनी लेवाइजर ने रासायनिक अभिक्रियाओं का अध्ययन करने के लिए तुला का प्रयोग किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_159 उसने मरकरी को बन्द फ्लास्क में जिसमें हवा थी गर्म किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_160 बहुत दिनों के बाद मरकरी ऑक्साइड का लाल पदार्थ प्राप्त हुआ ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_161 फ्लास्क में बची गैस के द्रव्यमान में कमी आ गई ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_162 शेष गैस न तो दहन न ही जीवन में सहायक है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_163 फ्लास्क में बची हुई गैस की नाइट्रोजन के रूप में पहचान हुई ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_164 मरकरी के साथ संयुक्त होने वाली गैस ऑक्सीजन थी ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_165 आगे उसने इस प्रयोग को सावधानी से मरकरी (II) आक्साइड की तुली हुई मात्रा के साथ किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_166 उसने पाया कि लाल रंग के मरकरी (II) आक्साइड को प्रबलता से गर्म करने पर मरकरी और आक्सलीन में विघटित हो जाता है उसने मरकरी और आक्सजीन में विघटित हो जाता है उसने मरकरी और आक्सीजन दोनों को तोला और पाया कि दोनों का संयुक्त द्रव्यमान लिए गए मरकरी (II) आक्साइड के द्रव्यमान के बराबर था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_167 लेवाइजर ने अंतिम निष्कर्ष निकाला कि प्रत्येक रासायनिक अभिक्रिया में सभी अभिकर्मकों का सम्पूर्ण द्रव्यमान सभी उत्पादों के सम्पूर्ण द्रव्यमान के बराबर होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_168 यह द्रव्यमान-संरक्षण का नियम माना जाता है।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_169 SEG052
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_170 रसायनविदों द्वारा अभिकर्मकों और उत्पादों का सही द्रव्यमानों का पता लगाने के बाद विज्ञान में शीघ्रता से उन्नति हुई ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_171 फ्रेन्च रसायविदो क्लाउडे बर्थोलेट और जोसेफ प्राडस्ट ने दो तत्वों जो कि संयुक्त होकर यौगिक बनाते हैं के अनुपातों (द्रव्यमान) पर कार्य किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_172 सावधानी से कार्य करने के बाद प्राउस्ट ने 1808 में निश्चित या स्थिर अनुपात का नियम दिया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_173 दिये गये रासायनिक यौगिक में तत्वों के द्रव्यमानों का अनुपात जो कि संयुक्त होते हैं निश्चित होता है और यौगिक के स्रोत और विरचन पर निर्भर नहीं करता है।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_174 SEG053
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_175 उदाहरण के लिए शुद्ध जल में हाइड्रोजन और ऑक्सीजन के द्रव्यमानों का अनुपात 1:8 होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_176 दूसरे शब्दों में द्रव्यमान के रूप में शुद्ध जल में हाइड्रोजज 11.11% और ऑक्सीजन 88.89% होती है चाहे जल को कुआं, नदी या तलाब से लिया गया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_177 इस प्रकार यदि 9.0 ग्राम जल का विघटन किया जाए तो हमेशा 1.0 ग्राम हाइड्रोजज और 8.0 ग्राम ऑक्सीजन प्राप्त होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_178 यदि 3.0 ग्राम हाइड्रोजन को 8.0 ग्राम ऑक्सीजन के साथ मिश्रित करते हैं और मिश्रण को जलाया जाता है तो 9.0 ग्राम जल बनता है और 2.0 ग्राम हाइड्रोजज अन अनिभिकृत बच जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_179 इसी प्रकार सोडियम क्लोराइड में 60.66% क्लोरीन और 39.34% सोडियम द्रव्यमान के रूप में होते है चाहे हम इसे लवण खदानों, समुद्र के जल या सोडियम और क्लोरीन से बनाये ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_180 वास्तव में इस वाक्य में शुद्ध मुख्य शब्द है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_181 पुनः प्रयोगात्मक परिणाम वैज्ञानिक विचारों की विशिष्टता होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_182 वास्तव में आधुनिक विज्ञान प्रयोगात्मक अनुसंधान पर निर्भर करती है पुनः परिणाम अप्रत्यक्ष रूप सत्य की तरफ संकेत करते हैं जो कि छिपे होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_183 वैज्ञानिक हमेशा इस सत्य पर अनुसंधान करते हैं और इस प्रकार बहुत से सिद्धांत और नियमों की खोज की ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_184 इस सत्य की खोज विज्ञान के विकास में अहम कार्य करती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_185 SEG054
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_186 page-6
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_187 SEG055
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_188 डाल्टन परमाणु सिद्धांत केवल द्रव्यमान संरक्षण और स्थिर अनुपात के नियमों का उल्लेख करता है लेकिन नए की भी कल्पना करता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_189 उसने अपने सिद्धांत के आधार पर गुणित अनुपात नियम दिया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_190 इस नियम के अनुसार यदि दो तत्व संयोजित होकर एक से अधिक यौगिक बनाते हैं, तो एक तत्व के साथ दूसरे तत्व के संयुक्त होने वाले द्रव्यमान छोटे पूर्णाकों के अनुपात में होते हैं। उदाहरण के लिए कार्बन और आक्सीजन दो यौगिक कार्बन मोनोक्साइड और कार्बनडाई आक्साइड बनाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_191 कार्बन मोनोक्साइड में प्रत्येक 1.0000 ग्राम कार्बन के लिए 1.3321 ग्राम ऑक्सीजन होती है जबकि कार्बनडाई ऑक्साइड में प्रत्येक 1.0000 ग्राम कार्बन के लिए 2.6642 ग्राम ऑक्सीजन होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_192 दूसरे शब्दों में कार्बन डाईआक्साइड में कार्बनममोनोआक्साइड (2x1.3321 = 2.6642) की तुलना में दिये गये कार्बन के द्रव्यमान में दो गुणा आक्सीजन होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_193 परमाणु सिद्धांत यह उल्लेख करता है कि दिये गये कार्बन परमाणुओं में कार्बन मोनोक्साइड की तुलना में कार्बन डाईआक्साइड में आक्सीजन परमाणुओं की संख्या दो गुणी होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_194 परमाणु सिद्धांत से उत्पन्न गुणित अनुपात रसायनविदो के लिए इस सिद्धांत की वैधता को स्वीकार करने में महत्वपूर्ण था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_195 SEG056
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_196 1.4 द्रव्य का परमाणु सिद्धांत
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_197 SEG057
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_198 जैसा कि हम पहले पढ़ चुके हैं कि लेवाइजर ने आधुनिक रसायन की प्रयोगात्मक नींव रखी ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_199 लेकिन ब्रिटिश रसायनविद् डाल्टन (1766-1844) ने मूल सिद्धांत दिया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_200 सभी तत्व, यौगिक या मिश्रण सभी द्रव्य होते है छोटे कणों जिन्हें परमाणु कहते हैं से बने होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_201 इस खंड में डाल्टन की अवधारणाएं या मूल कथनों का उल्लेख किया गया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_202 SEG058
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_203 1.4.1 डाल्टन परमाणु सिद्धांत की अवधारणाएं
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_204 SEG059
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_205 बहुत छोटे कणों के विभिन्न संयोजनों के चरणों में द्रव्य की संरचना का उल्लेख करना डाल्टन सिद्धांत का मुख्य बिंदु है यह निम्नलिखित अवधारणाओं द्वारा दिया गया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_206 SEG060
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_207 1. सभी द्रव्य अविभाजित परमाणुओं के बने होते है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_208 एक परमाणु द्रव्य का अत्यधिक छोटा कण है जो रासायनिक अभिक्रिया के समय अपनी पहचान बनायें रखता हे ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_209 SEG061
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_210 2. एक तथ्य केवल एक ही प्रकार के परमाणुओं से बना द्रव्य होता है दिये गये एक प्रकार में प्रत्येक परमाणु के गुणधर्म एक समान होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_211 द्रव्यमान एक ऐसा गुणधर्म है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_212 इस प्रकार दिये गये परमाणुओं का अभिलाक्षणिक द्रव्यमान होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_213 SEG062
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_214 3. यौगिक एक प्रकार का द्रव्य है जो कि दो या अधिक तत्वों के निश्चित अनुपात में रासायनिक संयोजन से बनता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_215 यौगिक में दो प्रकार के परमाणुओं सापेक्ष संख्या एक साधारण अनुपात में होती है उदाहरण के लिए पानी हाइड्रोजज और आक्सीजन तत्वों से बना होता है जिसमें हाइड्रोज और आक्सीजन का अनुपात 2 :1 होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_216 SEG063
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_217 4. रासयनिक अभिक्रियाः अभिकृत पदार्थों में उपस्थित परमाणुओं को पुनः व्यवस्थित करके, नये रासायनिक संयोजनों देते है जो पदार्थ कि अभिक्रिया के द्वारा बनते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_218 परमाणु किसी भी रासायनिक अभिक्रिया द्वारा न तो पैदा, न ही नष्ट या छोटे कणों में तोड़े जा सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_219 SEG064
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_220 page-7
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_221 SEG065
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_222 आज हम जानते हैं कि परमाणु सत्य रूप में अविभाजित नहीं होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_223 ये स्वयं कणों से बने होते डॉल्टन की अवधारणाएं आवश्यक रूप में सत्य हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_224 SEG066
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_225 1.4.2 परमाणु क्या है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_226 SEG067
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_227 जैसा कि हमने पिछले खंड में देखा कि परमाणु एक तत्व का छोटे से छोटा कण है जो कि इसके तत्व रासायनिक गुणधर्मों को धारण करता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_228 एक तत्व का परमाणु दूसरे तत्व के परमाणु से आकार और द्रव्यमान में भिन्न होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_229 शुरू में भारतीय और ग्रीक दार्शनिकों ने परमाणु नाम दिया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_230 आज हम जानते हैं यह मूल दार्शनिकता को दर्शाता है कि परमाणु अविभाजित नहीं होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_231 उन्हें छोटे कणों में तोड़ा जा सकता है यद्यपि इस प्रक्रम में रासायनिक पहचान खो देते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_232 लेकिन इन विकासों के बावजूद परमाणु द्रव्य का नींव का पत्थर हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_233 SEG068
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_234 1.4.3 अणु
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_235 SEG069
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_236 रासायनिक बलों के द्वारा जुड़े हुए कम से कम दो परमाणुओं के निश्चित व्यवस्थित समूहों को अणु कहते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_237 स्थिर अनुपात के नियम के अनुसार एक अणु में एक समान तत्व और दो या अधिक तत्वों के परमाणु एक निश्चित अनुपात में होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_238 इस प्रकार यह आवश्यक नहीं है कि अणु एक यौगिक हो जो कि परिभाषा के अनुसार दो या अधिक तत्वों से बना होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_239 उदाहरण के लिए हाइड्रोजन गैस एक शुद्ध तत्व है लेकिन इसमें अणु होते हैं जो कि दो प्न परमाणुओं के बने होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_240 दूसरी ओर पानी एक आणविक यौगिक है जिसमें हाइड्रोजन और ऑक्सीजन का अनुपात दो और एक (2:1) परमाणु होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_241 परमाणुओं के समान अणु विद्युतीय उदासीन होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_242 SEG070
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_243 हाइड्रोजन अणु जिसे H_2 से संकेतिक किया जाता है द्विपरमाणुविक अणु कहलाता है क्योंकि इसमें केवल दो परमाणु हाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_244 अन्य द्विपरमाणुविक है नाइट्रोजन (N_2), ऑक्सीजन (O_2)और वर्ग 17 के तत्व फ्लोरीन (F_2), क्लोरीन (Cl_2), ब्रोमीन (Br_2), और आयोडीन (I_2) वास्तव में ट्विपरमाणुक अणु विभिन्न तत्वों के परमाणुओं से भी बनते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_245 उदाहरण के लिए हाइड्रोक्लोरिक अम्ल (HCl) और कार्बन मोनोक्साइड (CO) ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_246 SEG071
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_247 अधिकतर अणुओं में दो से अधिक परमाणु होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_248 ये एक ही तत्व के परमाणु हो सकते परमाणुओं से बना है या दो या दो से अधिक तत्वों के संयोजन से बन सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_249 दो से अधिक परमाणुओं से बनने वाले अणुओं को बहु-परमाणुविक अणु कहते हैं जैसे कि ओजोन, पानी (H_2O)और अमोनिया (NH_3) बहुपरमाणुविक अणु है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_253 पदार्थ तत्व या योगिकों के बने हो सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_254 एक तत्व एक पदार्थ है जिसे रासायनिक विधियों द्वारा सरल पदार्थों में अलग नहीं किया जा सकता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_255 अब तक 118 तत्वों को निश्चित रूप से पहचाना जा चुका है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_256 जिनमें से 83 तत्व पृथ्वी में प्राकृतिक रूप में पाये जाते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_257 और शेष को वैज्ञानिकों ने कृत्रिम रूप से नाभकीय क्रिया पद्धतियों (प्रक्रमों) द्वारा संशलेषित किया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_258 सुविधा के लिये रसायन शास्त्रीयों ने तत्वों को एक, दो या तीन अक्षरों से बने संकेतों द्वारा प्रदर्शित किया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_259 संकेत का पहला अक्षर सदैव बड़ा अक्षर होता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_260 SEG074
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_261 page-8
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_262 SEG075
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_263 जब शेष अक्षर बड़े नहीं होते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_264 उदाहरण के लिये Co कोबाल्ट तत्व का संकेत है जबकि कार्बन मोनोक्साइड अणु का सूत्र है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_265 तालिका-1 में अधिक प्रचलित तत्वों में से कुछ के नाम व संकेत दिये हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_266 तत्वों की पूर्ण सूचि पुस्तक के मुख्य पृष्ठ के पीछे दी गई है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_267 कुछ तत्वों के संकेत उनके लेटिन नामों से लिये गये हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_268 उदाहरणतया Au को औरम (सोना) से, Fe को फेरम (लोहा) से और Na को नट्रियम (सोडियम) से है जबकि अधिकतर नाम इंगलिश नामों से आये हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_269 SEG076
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_270 तालिका-1 कुछ सामान्य तत्व व उनके संकेत
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_271 SEG077
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_272 नाम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_273 SEG078
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_274 एल्युमिनियमस
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_275 SEG079
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_276 आर्सेनिक
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_277 SEG080
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_278 बेरियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_279 SEG081
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_280 बिस्मथ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_281 SEG082
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_282 ब्रोमीन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_283 SEG083
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_284 कैल्सियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_285 SEG084
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_286 कार्बन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_287 SEG085
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_288 क्लोरीन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_289 SEG086
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_290 क्रोमियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_291 SEG087
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_292 कोबाल्ट
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_293 SEG088
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_294 कॉपर
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_295 SEG089
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_296 फ्लोरीन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_297 SEG090
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_298 सोना
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_299 SEG091
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_300 हाइड्रोजन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_301 SEG092
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_302 आयोडीन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_303 SEG093
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_304 आयरन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_305 SEG094
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_306 लैड
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_307 SEG095
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_308 मैग्निशियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_309 SEG096
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_310 मैगंनिज
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_311 SEG097
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_312 मरकरी
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_313 SEG098
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_314 निकल
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_315 SEG099
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_316 नाइट्रोजन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_317 SEG100
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_318 ऑक्सीजन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_319 SEG101
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_320 फास्फोरस
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_321 SEG102
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_322 प्लेटिनम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_323 SEG103
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_324 पोटाशियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_325 SEG104
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_326 सिलिकान
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_327 SEG105
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_328 सिल्वर
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_329 SEG106
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_330 सोडियम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_331 SEG107
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_332 सल्फर
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_333 SEG108
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_334 टिन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_335 SEG109
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_336 टंगस्टेन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_337 SEG110
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_338 जिंक
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_339 SEG111
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_340 रसायन शास्त्री अणुओं के संघटन के प्रदर्शित करने के लिये किये रासायनिक सूत्रों तथा आयनिक यौगिकों को प्रदर्शित करने के लिए रासायनिक संकेतों का प्रयोग करते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_341 संघटन का अर्थ न केवल तत्वों के उपस्थिति से है बल्कि परमाणु किस अनुपात में संयोग करते हैं से भी है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_342 यहाँ हमारा सम्बन्ध दो प्रकार के सूत्रों से है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_343 आणिवक सूत्र और मूलानुपाति सूत्र ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_344 SEG112
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_345 पाठगत प्रश्न 1.1
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_346 SEG113
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_347 1. रसायन विज्ञान, विज्ञान एवं प्राद्योगिकी के विभिनन क्षेत्रों में अपना योगदान देता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_348 वे सभी क्षेत्र क्या हैं ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_349 SEG114
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_350 2. पदार्थ के कणिय प्रकृति को किसने प्रतिस्थापित किया था ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_351 SEG115
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_352 3. द्रव्यमान सरेक्षण का नियम क्या है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_353 SEG116
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_354 4. परमाणु क्या है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_355 SEG117
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_356 5. अणु क्या है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_357 SEG118
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_358 6. सोडियन का संकेत Na क्यों है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_359 SEG119
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_360 7. कैसे यौगिक किसी तत्व से अलग है ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_361 SEG120
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_362 page-9
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_363 SEG121
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_364 1.5 SI मात्रक ( पुनरावृत्ति )
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_365 SEG122
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_366 जीवन के हर क्षेत्र में मापन की आवश्यकता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_367 जैसा कि आप जानते हैं हर मापन के लिए एक मात्रक या एक निश्चित मानक की आवश्यकता होती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_368 विभिन्न देशों ने मात्रकों की भिन्न-भिन्न प्रणालियाँ विकसित कीं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_369 इससे एक देश को दूसरे देश के साथ व्यापार आदि में समस्याओं का सामना करना पड़ता था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_370 वैज्ञानिकों को अक्सर एक दूसरे के आंकड़े इस्तेमाल करने पड़ते थे इससे उन्हें अत्यधिक परेशानी होती थी ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_371 प्रयोग में लाने के लिए, पहले आंकड़ों को स्थानीय.टिप्पणियाँ प्रणाली में बदलना पड़ता था ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_372 SEG123
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_373 सन् 1960 में, 'General Confrence of Weights and Measures' मात्रकों की अंतर्राष्ट्रीय समिति ने मीट्रिक प्रणाली पर आधारित एक नई प्रणाली को प्रस्तावित किया ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_374 इसे 'International System of Units' कहा गया, इसको संक्षेप में SI लिखते हैं जोकि इसके फैंच नाम 'System Internationale unites' से लिया गया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_375 आप अपनी पिछली कक्षाओं में SI मात्रकों के बारे में पढ़ चुके हैं और जानते हैं कि ये सात मौलिक मात्रकों पर आधारित हैं जो सात मौलिक भौतिक राशियों के संगत हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_376 अन्य भौतिक राशियों के मात्रकों की व्युत्पत्ति मूल मात्रकों से की जाती है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_377 सात मौलिक 1 मात्रकों को सारणी 1.2 में दिया गया है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_378 SEG124
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_379 सारणी 1.2: SI भौतिक मात्रक
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_380 SEG125
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_381 भौतिक राशि
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_382 SEG126
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_383 लंबाई
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_384 SEG127
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_385 द्रव्यमान
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_386 SEG128
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_387 समय
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_388 SEG129
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_389 विधुत धारा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_390 SEG130
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_391 ताप
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_392 SEG131
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_393 तत्व मात्रा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_394 SEG132
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_395 प्रदीप्त की गहनता
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_396 SEG133
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_397 मात्रक का नाम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_398 SEG134
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_399 मीटर
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_400 SEG135
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_401 किलाग्रोम
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_402 SEG136
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_403 सेकंड
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_404 SEG137
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_405 ऐम्पियर
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_406 SEG138
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_407 केल्विन
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_408 SEG139
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_409 मोल
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_410 SEG140
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_411 केंडेला
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_412 SEG141
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_413 SI मात्रक के लिए संकेत
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_414 SEG142
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_415 बहुत बड़ी या बहुत छोटी राशियों को मापने के लिए इन मात्रकों के गुणजों और अपवर्तकों का प्रयोग किया जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_416 प्रत्येक के लिए प्रतीक हैं जिन्हें मात्रकों में उपसर्ग की तरह लगाया जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_417 उदाहरण के लिए लंबी दूरी को नापने के लिए किलोमीटर मात्रक का प्रयोग किया जाता है, यह लंबाई के मौलिक मात्रक मीटर का गुणांक है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_418 यहाँ 10^3 गुणज के लिए किलो उपसर्ग है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_419 इसे k से निरूपित करते हैं जिसे मीटर के प्रतीक m के आगे लगाया जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_420 अत: किलोमीटर का प्रतीक हुआ km और
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_421 SEG143
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_422 इसी प्रकार, छोटी दूरी नापने के लिए सेंटीमीटर (cm) और मिलीमीटर (mm) का प्रयोग करते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_423 SEG144
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_424 यहाँ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_425 SEG145
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_426 SI मात्रकों के साथ लगाए जाने वाले कुछ उपसर्ग सारणी 1.3 में दिखाए गए हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_427 SEG146
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_428 page-10
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_429 SEG147
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_430 सारणी 1.3: SI मात्रक के साथ प्रयुक्त होने वाले उपसर्ग
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_431 SEG148
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_432 उपसर्ग
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_433 SEG149
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_434 टेरा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_435 SEG150
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_436 गीगा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_437 SEG151
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_438 मेगा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_439 SEG152
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_440 किलो
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_441 SEG153
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_442 हेक्टा
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_443 SEG154
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_444 डेका
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_445 SEG155
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_446 डेसी
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_447 SEG156
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_448 सेंटी
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_449 SEG157
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_450 मिली
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_451 SEG158
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_452 माइक्रो
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_453 SEG159
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_454 नैनो
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_455 SEG160
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_456 पीको
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_457 SEG161
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_458 संकेत
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_459 SEG162
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_460 अर्थ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_461 SEG163
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_462 उदाहरण
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_463 SEG164
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_464 1 टेरामीटर (Tm) = 1.0 x 10^{12} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_465 SEG165
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_466 1 गीगा (Gm) = 1.0 x 10^9 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_467 SEG166
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_468 1 मेगामीटर (Mm) = 1.0 x 10^6 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_469 SEG167
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_470 1 किलोमीटर (Km) = 1.0 x 10^3 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_471 SEG168
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_472 1 हेक्टामीटर (hm) = 1.0 x 10^2 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_473 SEG169
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_474 1 डेकामीटर (dam) = 1.0 x 10^1 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_475 SEG170
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_476 1 डेसीमीटर (dm) = 1.0 x 10^{-1} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_477 SEG171
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_478 1 सेंटीमीटर (cm) = 1.0 x 10^{-2} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_479 SEG172
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_480 1 मिलीमीटर (mm) = 1.0 x 10^{-3} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_481 SEG173
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_482 1 माइक्रोमीटर (μm) = 1.0 x 10^{-6} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_483 SEG174
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_484 1 नैनोमीटर (nm) = 1.0 x 10^{-9} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_485 SEG175
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_486 1 पीकोमीटर (pm) = 1.0 x 10^{-12} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_487 SEG176
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_488 आगे बढ़ने से पहले निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर देने का प्रयत्न करें ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_489 SEG177
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_490 पाठगत प्रश्न 1.2
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_491 SEG178
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_492 1. द्रव्यमान का SI मात्रक बताइए ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_493 SEG179
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_494 2. 1.0x10^{-6} g के लिए किस प्रतीक का उपयोग होना चाहिए ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_495 SEG180
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_496 3. (i) 10^2 और (ii) 10^{-9} के लिए प्रयोग होने वाले उपसर्गों के नाम लिखिए ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_497 SEG181
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_498 4. निम्नलिखित प्रतीक क्या व्यक्त करते हैं ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_499 SEG182
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_500 1.5.1 द्रव्यमान और कणों की संख्या में संबंध
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_501 SEG183
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_502 मान लीजिए आप 500 पेंच (स्क्रू) खरीदना चाहते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_503 आप कया सोचते हैं, दुकानदार आपको यह संख्या कैसे देगा ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_504 प्रत्येक पेंच गिनकर ?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_505 नहीं, वह उन्हें तोल कर देगा क्योंकि गिनने में उसे बहुत समय लगेगा ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_506 यदि प्रत्येक पेंच का भार 0.8g है तो वह 400g पेंच तोलेगा क्योंकि (0.8 x 500 = 400 g) यह 500 पेंचों का भार है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_507 आपको आश्चर्य होगा कि रिजर्व बैंक ऑफ इण्डिया सिक्कों की इच्छित संख्या तोलकर देता है गिनकर नहीं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_508 जैसे-जैसे वस्तुओं की संख्या बड़ी होती जाती है यह तोल से गिनती का प्रक्रम बहुत मेहनत बचाने वाला होता जाता है ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_509 हम इस प्रक्रम का उल्टा भी कर सकते हैं ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_510 उदाहरण के लिए, अगर हम 5000 बहुत छोटी कमानी (स्प्रिग, जो घडियों में प्रयोग होते हैं) लें, और उनका भार लें ।
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_511 यदि इनका भार 1.5g हो तो हम प्रत्येक स्प्रिग का भार ज्ञात कर सकते हैं - 1.5g ÷ 5000 = 3 x 10^{-4}
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_6 రసాయన శాస్త్రం యొక్క కొన్ని ప్రాథమిక అంశాలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_7 "SEG004"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_8 గమనికలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_9 "SEG005"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_10 "పరమాణువులు, అణువులు, రసాయన అంకగణితం"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_11 "SEG006"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_12 రసాయన శాస్త్రం అంటే పదార్థాల అధ్యయనం, వాటిలో సంభవించే మార్పులు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_13 "జీవశాస్త్రం, భౌతిక శాస్త్రం, భూగర్భ శాస్త్రం, జీవావరణ శాస్త్రం, అనేక ఇతర విషయాల అధ్యయనానికి రసాయన శాస్త్రం యొక్క ప్రాథమిక జ్ఞానం అవసరం కాబట్టి రసాయన శాస్త్రాన్ని కొండ్రియా సైన్స్ అని పిలుస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_14 "SEG007"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_15 రసాయన శాస్త్రం ప్రాచీన శాస్త్రం అయినప్పటికీ, దాని ఆధునిక పునాది పంతొమ్మిదవ శతాబ్దంలో వేయబడింది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_16 జీవ, సాంకేతిక శాస్త్రవేత్తలు పదార్ధాల యొక్క చిన్న భాగాలుగా విచ్ఛిన్నం చేయాలనే ఆలోచనను ఇచ్చారు. వాటి భౌతిక, రసాయన లక్షణాలను వివరించారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_17 "SEG008"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_18 సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ రంగాలలో రసాయన శాస్త్రానికి చాలా ప్రాముఖ్యత ఉంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_19 "ఉదాహరణకు, ఆరోగ్యం, ఔషధం, శక్తి, పర్యావరణం, ఆహారం, వ్యవసాయం మొదలైనవి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_20 "SEG009"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_21 "అణువులు మరియు పరమాణువులు చాలా చిన్నవి అని మీకు తెలుసు. మనము వాటిని కళ్ళతో చూడలేము, లేదా సూక్ష్మదర్శిని సహాయంతో కూడా చూడలేము."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_22 అందువల్ల, మనం చూడగలిగే, ఉపయోగించగల పదార్థాల నమూనాలో పెద్ద సంఖ్యలో పరమాణువులు/అణువులు ఉండటం అవసరం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_23 రసాయన ప్రతిచర్యలలో, పరమాణువులను/అణువులను ఒకదానితో ఒకటి నిర్ణీత సంఖ్యలో నిష్పత్తిలో కలుపుతారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_24 అందువల్ల, ఇచ్చిన పదార్థం యొక్క నమూనాలోని మొత్తం అణువు/పరమాణువుల సంఖ్యను తెలుసుకోవడం సముచితం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_25 మనము రోజువారీ జీవితంలో చాలా గణన యూనిట్లను ఉపయోగిస్తాము.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_26 ఉదాహరణకు, 'డజను' లో అరటి లేదా గుడ్ల సంఖ్యను మనము చెప్తాము."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_27 రసాయన శాస్త్రములో మనం ఉపయోగించే లెక్కింపు యూనిట్ను 'మోల్' అంటారు. ఇది చాలా పెద్దది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_28 "SEG010"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_29 మోల్ భావన సహాయంతో అణువుల / పరమణువుల సంఖ్యను లెక్కించవచ్చు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_30 ప్రయోగశాలలో రసాయన సమ్మేళనాలను అధ్యయనం చేయడానికి, పరస్పర చర్యలు జరిగే పదార్థాల పరిమాణాలను తెలుసుకోవడం అవసరం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_31 ఈక్విలిబ్రియం (స్టోయికియోమెట్రీ stoichiometry) ఎమిటంటే రసాయన ప్రతిచర్యలు, సమ్మేళనాల పరిమాణాత్మక అధ్యయనం కోసం ఉపయోగించే పదం. ఇది గ్రీకు పదాల (stoichion = ఎలిమెంట్ మరియు metron = స్కేల్) కలయిక."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_32 రసాయన సూత్రాలు ఎలా నిర్ణయించబడతాయో, రసాయన సమీకరణాల సహాయంతో ప్రతిచర్యల పరిమాణాలు ఎలా లెక్కించబడతాయో ఈ పాఠంలో మీరు చదువుతారు. వీటిని పూర్తి ప్రతిచర్య కోసం కలపాలి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_33 మరో మాటలో చెప్పాలంటే, ఒక ప్రతిచర్య కోసం, ఒక రియాక్టెంట్లు అవసరమైన మొత్తానికి మించి ఉండకుండా ఒకే రకమైన ప్రతిచర్యలను తీసుకోవచ్చు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_34 ఈ అంశానికి రసాయనాలలో గొప్ప ప్రాముఖ్యత ఉంది. ఇది పరిశ్రమలలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_35 "SEG011"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_36 పేజీ -2
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_37 "SEG012"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_38 ఉద్దేశ్యము
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_39 "SEG013"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_40 ఈ పాఠం చదివిన తరువాత మీరు :
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_41 "SEG014"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_42 - కెమిస్ట్రీ యొక్క ప్రాముఖ్యత, పరిధిని చెప్పగలరు;"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_43 "SEG015"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_44 - పదార్థం యొక్క రేణువుల స్వభావాన్ని వివరించగలుగుతారు;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_45 "SEG016"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_46 - రసాయన కూర్పు యొక్క చట్టాన్ని పేర్కొనగలుగుతారు;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_47 "SEG017"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_48 పదార్థం యొక్క పరమాణు సిద్ధాంతాన్ని వివరించగలుగుతారు;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_66 - దామాషా, పరమాణు సూత్రాల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని చెప్పగలుగుతారు;"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_67 "SEG027"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_68 - సమ్మేళనములోని ఒక మూలకం యొక్క ద్రవ్యరాశి శాతాన్ని లెక్కించగలుగుతారు. దాని నిష్పత్తి సూత్రాన్ని శాతం కూర్పు ద్వారా నిర్ణయించగలుగుతారు;
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_69 "SEG028"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_70 "మోల్, ద్రవ్యరాశి, వాల్యూమ్ మధ్య సంబంధాన్ని వివరించగలుగుతారు;"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_71 "SEG029"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_72 సమతుల్య సమీకరణాలు, మోల్ భావనల సహాయంతో, రసాయన ప్రతిచర్యలో తగిన మరియు తయారైన పదార్థాల పరిమాణాన్ని లెక్కించగలుగుతారు; మరియు"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_73 "SEG030"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_74 - సామాన్య కార్మికుడు ఉత్పత్తి చేసే ఉత్పత్తి పరిమాణాన్ని పరిమితం చేయగలుగుతారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_75 "SEG031"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_76 రసాయన శాస్త్రము యొక్క ప్రాముఖ్యత, పరిధి"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_77 "SEG032"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_78 రసాయన విజ్ఞానము మన జీవితంలోని అన్ని అవసరాలలో గణనీయంగా దోహదం చేస్తుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_79 ఇలాంటి రంగంలో కెమిస్ట్రీ యొక్క సహకారాన్ని అర్థం చేసుకుందాం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_85 ఈ శతాబ్దం యొక్క మూడు ప్రధాన అభివృద్ధికి సంబందించిన పరిణామాలు వ్యాధిని నివారించడానికి, చికిత్స చేయడానికి మాకు స్ఫూర్తినిచ్చాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_86 అంటు వ్యాధుల నుండి ప్రజల ఆరోగ్యాన్ని కాపాడటానికి పారిశుధ్య వ్యవస్థల నిర్మాణం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_87 ఎన్స్తేషియా తో పాటు జీన్ థెరపీ, క్లిష్టమైన ప్రాణాంతక స్థితిలో చికిత్స కోసం వైద్యులను ప్రేరేపించడం వైద్యంలో నాల్గవ విప్లవం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_88 (జన్యువు వంశపారంపర్య స్థూల యొక్క ప్రాథమిక యూనిట్) సిస్టిక్ ఫైబ్రోసిస్, హిమోఫిలియా వంటి అనేక పరిస్థితులు నవజాత శిశువులలో ఒకే జన్యువుకు నష్టం కలిగిస్తాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_89 "క్యాన్సర్, గుండె జబ్బులు, ఎయిడ్స్, రుమాటిజం వంటి అనేక ఇతర వ్యాధులు శరీరాన్ని రక్షించదానికి పాల్గొనే ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ జన్యువులను బలహీనపరుస్తాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_90 జన్యు చికిత్సలో, ఎంచుకున్న ఆరోగ్యకరమైన జన్యువులను అనారోగ్య కణాలకు చికిత్స మరియు మిగిలిన రుగ్మత కొరకు పంపిణీ చేస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_91 ఈ రకమైన వ్యవస్థ కోసం, వైద్యుడు పాల్గొన్న అన్ని పరమాణు భాగాల రసాయన లక్షణాల గురించి, రసాయన ప్రతిచర్య యొక్క విధానం గురించి లోతైన జ్ఞానం కలిగి ఉండాలి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_92 "SEG036"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_93 "ఫార్మాస్యూటికల్ (ఔషధ) పరిశ్రమలలో, రసాయన శాస్త్రవేత్తలు, ఎయిడ్స్, ఇతర వ్యాధుల చికిత్సలో తక్కువ లేదా ఇతర ప్రభావాలను కలిగి ఉన్న శక్తివంతమైన ఔషధాల కోసం శోధిస్తున్నారు. ఔషధాలు అవయవ మార్పిడి సంఖ్యను విజయవంతంగా పెంచుతాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_94 "SEG037"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_95 1.1.2 శక్తి మరియు పర్యావరణం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_96 "SEG038"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_97 "శక్తి అనేక రసాయన ప్రక్రియల యొక్క ఉప-ఉత్పత్తి. ఇంధన వ్యయానికి డిమాండ్ పెరుగుతున్నందున, రసాయనికంగా యుఎస్ వంటి అభివృద్ధి చెందిన దేశాలలో, భారతదేశం వంటి అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో, రసాయన శాస్త్రవేత్త కొత్త శక్తి వనరులను కనుగొనడంలో చురుకుగా ఉన్నారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_98 "ప్రస్తుతం, శక్తి యొక్క ప్రధాన వనరులు శిలాజ ఇంధనాలు (బొగ్గు, పెట్రోలియం, సహజ వాయువు)."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_99 నేటి వ్యయం కారణంగా, ఈ ఇంధనాల నిల్వ 50-100 సంవత్సరాలు ఉంటుంది. కాబట్టి ప్రత్యామ్నాయ వనరులను కనుగొనడం మాకు అవసరం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_100 "SEG039"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_101 సౌరశక్తి భవిష్యత్తుకు శక్తి యొక్క ముఖ్యమైన వనరు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_102 "ప్రతి సంవత్సరం భూమి ఉపరితలం, సూర్యకాంతి నుండి 10 రెట్లు శక్తి లభిస్తుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_103 కానీ ఈ శక్తిని చాలా వరకు మనము నష్ట పోయి పొందలేము. ఎందుకంటే ఇది తిరిగి ఆకాశంలోకి ప్రతిబింబిస్తుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_104 గత ముప్పై సంవత్సరాల ఆవిష్కరణ సౌర శక్తిని సమర్థవంతంగా నియంత్రించడానికి రెండు పద్ధతులు ఉన్నాయని తేలింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_105 ఆప్టికల్ బోల్టిక్ సెల్ ఉపయోగించి సూర్యరశ్మిని నేరుగా విద్యుత్తుగా మారుస్తుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_106 మరియు రెండవది సూర్యరశ్మిని వినియోగిచడం ద్వారా నీటి నుండి హైడ్రోజన్ పొందడం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_107 ఇంధన కణాన్ని ఉపయోగించి విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేయడానికి హైడ్రోజన్ ఉపయోగించబడుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_108 2050 నాటికి, మన అవసరాలలో 50 శాతానికి పైగా సౌర శక్తి సరఫరా చేయబడుతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_109 అణు విచ్ఛిత్తి మరొక ముఖ్యమైన శక్తి వనరు. అయితే విచ్ఛిత్తి ప్రక్రియల ద్వారా ఉత్పన్నమయ్యే రేడియోధార్మిక వ్యర్ధాల నుండి పర్యావరణ కాలుష్యం కారణంగా అమెరికాలో అణు పరిశ్రమ యొక్క భవిష్యత్తు అనిశ్చితంగా ఉంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_110 రసాయన వ్యర్ధాలను పారవేసేందుకు తగిన పద్ధతులను కనుగొనడంలో రసాయన శాస్త్రవేత్తలు సహాయపడగలరు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_111 ఫ్యూజన్ అనేది సూర్యుడు మరియు ఇతర నక్షత్రాలలో జరుగుతున్న ఒక ప్రక్రియ. దీనిలో హానికరమైన వ్యర్థ పదార్థాలు లేకుండా అధిక శక్తి ఉత్పత్తి అవుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_112 రాబోయే 50 ఏళ్లలో అణు సంలీనం కూడా ఒక ముఖ్యమైన శక్తి వనరుగా ఉంటుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_113 "SEG040"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_114 పేజీ -4
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_115 "SEG041"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_116 శక్తి ఉత్పత్తి, శక్తి వినియోగం మన పర్యావరణ నాణ్యతతో ముడిపడి ఉన్నాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_117 శిలాజ ఇంధనాలను కాల్చడంలో ప్రధాన ప్రతికూలత ఏమిటంటే అవి కార్బన్-డయాక్సైడ్ను విడుదల చేస్తాయి. ఇది గ్రీన్ హౌస్ వాయువు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_118 "(ఇది భూమి యొక్క వాతావరణాన్ని వేడి చేయడానికి ప్రోత్సహిస్తుంది), దానితో పాటు సల్ఫర్ డయాక్సైడ్, నత్రజని ఆక్సైడ్లను విడుదల చేస్తుంది. దీని ఫలితంగా ఆమ్ల వర్షం, పొగమంచు వస్తుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_119 "శక్తి-సమర్థవంతమైన ఆటోమేటెడ్ వాహనాలు మరియు మరింత ప్రభావవంతమైన ఉత్ప్రేరక కన్వర్టర్లను ఉపయోగించడం ద్వారా, మనము అధిక మొత్తంలో హానికరమైన ఆటో ఉద్గారాలను తగ్గించి, అధిక ట్రాఫిక్ ప్రాంతాల్లో గాలి నాణ్యతను మెరుగుపరచవచ్చు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_120 "వీటితో పాటు, ఎక్కువ కాలం ఉండే బ్యాటరీలతో నడిచే ఎలక్ట్రిక్ కార్లను వచ్చే శతాబ్దంలో మరింత వాడుకములోకి తేవాలి. వీటిని ఉపయోగించడం ద్వారా కాలుష్యాన్ని తగ్గించవచ్చు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_121 "SEG042"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_122 1.1.3 ద్రవం మరియు సాంకేతికత
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_123 "SEG043"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_124 రసాయన ఆవిష్కరణలు, ఇరవై ఒకటవ శతాబ్దం అభివృద్ధి కోసము కొత్త పదార్ధాలను ఇచ్చాయి. ఇది మన జీవితాలను బాగా మెరుగుపరిచాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_125 మరియు మా అభివృద్ధి చెందిన సాంకేతికతకు అధునాతన మార్గంలో సహాయపడింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_126 పాలిమర్ (నైలాన్ మరియు రబ్బరుతో సహా) సిరామిక్స్ (వంట పాత్రలు వంటివి), ద్రవ స్ఫటికాలు (ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలలో వంటివి), సంసంజనాలు, పూత (ఉదాహరణకు రబ్బరు పెయింట్) కొన్ని ఉదాహరణలు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_127 "SEG044"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_128 రాబోయే భవిష్యత్తు నిల్వ ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_129 కక్ష్య ఉష్ణోగ్రత వద్ద సూపర్ కండక్టర్ ఒక అవకాశం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_130 రాగి తీగలు ఎలక్ట్రిక్ వాహనాలు. ఇతర వాహనాలు పూర్తిగా వాహకత లేనివి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_131 తత్ఫలితంగా, మన ఇళ్ళు, విద్యుత్ కేంద్రాల మధ్య 20 శాతం విద్యుత్ శక్తి వేడి రూపంలో పోతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_132 ఈ విధంగా విద్యుత్ శక్తి చాలా నిరుపయోగమవుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_133 సూపర్ కండక్టర్స్ అంటే విద్యుత్ రోగనిరోధక శక్తి లేని పదార్థాలు. ఇవి శక్తిని కోల్పోకుండా విద్యుత్తును నిర్వహిస్తాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_134 "SEG045"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_135 1.1.4 ఆహారం మరియు వ్యవసాయం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_136 "SEG046"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_137 ప్రపంచంలో వేగంగా పెరుగుతున్న జనాభాకు మనం ఎలా ఆహారం ఇవ్వగలం?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_138 వ్యవసాయ క్రియాశీలత పేద దేశాలలో మన శ్రామిక శక్తిలో 80 శాతం. సగటున కుటుంబం బడ్జెట్లో సగం ఆహార పదార్థాల కోసం ఖర్చు చేస్తారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_139 దీని వల్ల దేశం యొక్క వనరులు వృధా అవుతాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_140 "వ్యవసాయ ఉత్పత్తిని ప్రభావితం చేసే కారకాలు నేల నాణ్యత, కీటకాలు, కలుపు మొక్కలు. ఐవి పోషకాలను తొలగించి, పంటను నాశనం చేస్తాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_141 పంట దిగుబడి పెంచడానికి రైతులు నీటిపారుదలతో పాటు ఎరువులు, పురుగుమందులపై ఆధారపడతారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_142 "SEG047"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_143 1.2 పదార్థం యొక్క కణ స్వభావం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_144 "SEG048"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_145 అన్ని పదార్థాలు ప్రకృతిలో కణాలుగా ఉంటాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_146 దీని యొక్క ప్రాథమిక అర్ధం ఏమిటంటే, పదార్థములో రెండు చివరల మధ్య ఖాళీ ఉందని."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_147 ఈ శాస్త్రంలో దీనిని పదార్థం యొక్క పరమాణు స్వభావం అంటారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_148 క్రీస్తుపూర్వం 440 లో గ్రీకు తత్వవేత్త లూసిపస్, అతని శిష్యుడు డెమోక్రిటస్ ఈ వాస్తవాన్ని మొదట ఇచ్చారని సాధారణంగా నమ్ముతారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_149 "మహర్ష్ కనడ్ ఇంతకుముందు (క్రీస్తుపూర్వం 500) పదార్థం యొక్క పరమాణు భావనను ప్రతిపాదించినప్పటికీ, పదార్థం యొక్క అతి చిన్న కణానికి పరమాణువు అని పేరు పెట్టారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_150 "SEG049"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_151 పేజీ -5
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_152 "SEG050"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_153 1.3 రసాయన కలయిక నియమాలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_154 "SEG051"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_155 పద్దెనిమిదవ శతాబ్దం నుండి, రసాయన శాస్త్రంలో చాలా పురోగతి జరిగింది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_156 వేడి యొక్క స్వభావం, వస్తువులు ఎలా కాలిపోతాయో తెలుసుకోవడం చాలా ఆనందంగా ఉండేది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_157 రసాయన సమతుల్యతను జాగ్రత్తగా ఉపయోగించడం ద్వారా సంభవించే రసాయన ప్రతిచర్యలలో ద్రవ్యరాశి మార్పులను గుర్తించగలదు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_158 గొప్ప ఫ్రెంచ్ రసాయన శాస్త్రవేత్త ఆంటిమిని లెవాసియర్ రసాయన ప్రతిచర్యలను అధ్యయనం చేయడానికి తులా ను ఉపయోగించారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_159 అతను మెర్క్యురీని గాలిని కలిగి ఉన్న క్లోజ్డ్ ఫ్లాస్క్లో వేడి చేశాడు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_160 మెర్క్యూరీ ఆక్సైడ్ యొక్క ఎరుపు పదార్థం చాలా రోజుల తరువాత పొందబడింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_161 ఫ్లాస్క్లో మిగిలిపోయిన వాయువు ద్రవ్యరాశి తగ్గింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_162 మిగిలిన వాయువు దహనము కాలేదు లేదా జీవించడానికి సహాయపడదు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_163 ఫ్లాస్క్లో మిగిలిన వాయువును నత్రజనిగా గుర్తించారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_164 పాదరసంతో కలిపే వాయువు ఆక్సిజన్.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_165 తరువాత, అతను ఈ ప్రయోగాన్ని సమానమైన పాదరసం (II) ఆక్సైడ్తో జాగ్రత్తగా చేశాడు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_166 ఎరుపు రంగు పాదరసం (II) ఆక్సైడ్ ను గట్టిగా వేడిచేసిన తరువాత పాదరసం మరియు ఆక్సిజన్గా విడిపోతుందని అతను కనుగొన్నాడు. అతను పాదరసం (II) ఆక్సైడ్ ను, పాదరసం మరియు ఆక్సిజన్గా విడగొట్టాడు. అతను ఈ రెండు (పాదరసం, ఆక్సిజన్) పదార్థాల బరువును కొలిచాడు. ఇది రెండింటి మిశ్రమ ద్రవ్యరాశి అయిన పాదరసం (II) ఆక్సైడ్ ద్రవ్యరాశికి సమానమని కనుగొన్నాడు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_167 "ప్రతి రసాయన ప్రతిచర్యలో అన్ని కారకాల మొత్తం ద్రవ్యరాశి అన్ని ఉత్పత్తుల మొత్తం ద్రవ్యరాశికి సమానం అని లెవిజర్ తీర్మానించారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_168 ఇది ద్రవ్యరాశి పరిరక్షణ చట్టం అని నమ్ముతారు. ''
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_169 "SEG052"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_170 రసాయన శాస్త్రవేత్తలు కారకాలు, ఉత్పత్తుల యొక్క సరైన ద్రవ్యరాశిని కనుగొన్న తరువాత సైన్స్ వేగంగా అభివృద్ధి చెందింది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_171 ఫ్రెంచ్ రసాయన శాస్త్రవేత్తలు క్లాడ్ బార్తోలెట్, జోసెఫ్ ప్రదాస్ట్ రెండు మూలకాల యొక్క నిష్పత్తిలో (ద్రవ్యరాశి) కలిసి సమ్మేళనాలను ఏర్పరుస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_172 జాగ్రత్తగా పని చేసిన తరువాత 1808 లో స్థిర లేదా స్థిరమైన నిష్పత్తుల నియమాన్ని ఇచ్చింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_173 "ఇచ్చిన రసాయన సమ్మేళనం లోని మూలకాల ద్రవ్యరాశి నిష్పత్తి స్థిరంగా ఉంటుంది. ఇది సమ్మేళనం యొక్క మూలం మరియు కూర్పుపై ఆధారపడి ఉండదు. "
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_174 "SEG053"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_175 ఉదాహరణకు, స్వచ్ఛమైన నీటిలో హైడ్రోజన్ మరియు ఆక్సిజన్ ద్రవ్యరాశి నిష్పత్తి 1: 8."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_176 "మరో మాటలో చెప్పాలంటే నీరు బావి, నది, లేదా శరీరం నుండి తీసుకోబడిందా అనే దానితో సంబంధం లేకుండా స్వచ్ఛమైన నీరు 11.11% హైడ్రోజన్ మరియు 88.89% ఆక్సిజన్ ను కలిగి ఉంటుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_177 ఈ విధంగా, 9.0 గ్రాముల నీరును విభజించినట్లయితే, 1.0 గ్రాముల హైడ్రోజన్, 8.0 గ్రాముల ఆక్సిజన్ ఎల్లప్పుడూ లభిస్తాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_178 3.0 గ్రాముల హైడ్రోజన్ను 8.0 గ్రాముల ఆక్సిజన్తో కలిపి, ఆ మిశ్రమాన్ని మండించినట్లయితే, 9.0 గ్రాముల నీరు ఏర్పడుతుంది మరియు 2.0 గ్రాముల హైడ్రోజన్ కలవకుండా ఉంటుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_179 "అదేవిధంగా, మనం ఉప్పును, గనులు, సముద్రపు నీరు లేదా సోడియం మరియు క్లోరిన్ నుండి తయాఋ చేసినా, సోడియం క్లోరైడ్లో 60.66% క్లోరిన్, 39.34% సోడియం ఉంటాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_180 "నిజానికి స్వచ్ఛమైనది ఈ వాక్యంలోని ముఖ్య పదం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_181 మళ్ళీ ప్రయోగాత్మక ఫలితాలు శాస్త్రీయ ఆలోచనలు ప్రత్యేకమైనవి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_182 వాస్తవానికి ఆధునిక శాస్త్రం ప్రయోగాత్మక పరిశోధనపై ఆధారపడుతుంది. మళ్ళీ ఫలితాలు పరోక్షంగా దాగి ఉన్న సత్యం వైపు సూచిస్తాయి. అవి దాగి ఉంటాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_183 శాస్త్రవేత్తలు ఎల్లప్పుడూ ఈ సత్యాన్ని పరిశోధించి అనేక సిద్ధాంతాలను, నియమాలను కనుగొన్నారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_184 ఈ సత్యం యొక్క ఆవిష్కరణ సైన్స్ అభివృద్ధిలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_185 "SEG054"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_186 పేజీ -6
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_187 "SEG055"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_188 డాల్టన్ పరమాణు సిద్ధాంతం సామూహిక పరిరక్షణ మరియు స్థిరమైన నిష్పత్తి యొక్క చట్టాలను మాత్రమే ప్రస్తావించింది. కానీ దీని ద్వారా క్రొత్త వాటిని కూడా ఊహించవచ్చు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_189 అతను తన సిద్ధాంతం ఆధారంగా గుణించిన నిష్పత్తి నియమాన్ని ఇచ్చాడు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_190 "ఈ నియమం ప్రకారం రెండు మూలకాలు కలిపి ఒకటి కంటే ఎక్కువ సమ్మేళనాలు ఏర్పడితే, ఒక మూలకం యొక్క ద్రవ్యరాశి మరొక మూలకంతో కలిపి చిన్న పూర్ణాంకాలకు అనులోమానుపాతంలో ఉంటుంది. ఉదాహరణకు, కార్బన్ మరియు ఆక్సిజన్, కార్బన్ మోనాక్సైడ్, కార్బన్ డయాక్సైడ్లను తయారుచేసే రెండు సమ్మేళనాలు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_191 కార్బన్ మోనాక్సైడ్ ప్రతి 1.0000 గ్రాముల కార్బన్కు 1.3321 గ్రాముల ఆక్సిజన్ను కలిగి ఉండగా, కార్బన్ డయాక్సైడ్ ప్రతి 1.0000 గ్రాముల కార్బన్కు 2.6642 గ్రాముల ఆక్సిజన్ను కలిగి ఉంటుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_192 మరో మాటలో చెప్పాలంటే, కార్బన్ మోనాక్సైడ్ (2x1.3321 = 2.6642) కన్నా కార్బన్ డయాక్సైడ్ ఇచ్చిన కార్బన్ ద్రవ్యరాశిలో రెండు రెట్లు ఎక్కువ ఆక్సిజన్ ఉంటుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_193 ఇచ్చిన కార్బన్ అణువులకు కార్బన్ మోనాక్సైడ్తో పోలిస్తే కార్బన్ డయాక్సైడ్లోని ఆక్సిజన్ పరమాణువుల సంఖ్య రెండు రెట్లు ఉంటుందని పరమాణు సిద్ధాంతం పేర్కొంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_194 ఈ సిద్ధాంతం యొక్క ప్రామాణికతను అంగీకరించడంలో రసాయన శాస్త్రవేత్తలకు పరమాణు సిద్ధాంతం ఫలితంగా ఏర్పడిన గుణకార నిష్పత్తి ముఖ్యమైనది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_195 "SEG056"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_196 1.4 పదార్థం యొక్క పరమాణు సిద్ధాంతం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_197 "SEG057"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_198 మనము ఇప్పటికే చదివినట్లుగా, లెవైజర్ ఆధునిక కెమిస్ట్రీ యొక్క ప్రయోగాత్మక పునాదిని వేశాడు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_199 కానీ బ్రిటిష్ రసాయన శాస్త్రవేత్త డాల్టన్ (1766-1844) ప్రాథమిక సూత్రాన్ని ఇచ్చారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_200 "అన్ని మూలకాలు, సమ్మేళనాలు లేదా మిశ్రమాలు పరమాణువులని పిలువబడే చిన్న కణాలతో తయారైన పదార్థాలు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_201 ఈ విభాగంలో డాల్టన్ యొక్క భావనలు లేదా అసలు ప్రకటనలు ప్రస్తావించబడ్డాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_202 "SEG058"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_203 1.4.1. అణు సిద్ధాంతం యొక్క డాల్టన్ భావనలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_204 "SEG059"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_205 చాలా చిన్న కణాల యొక్క విభిన్న కలయికల దశల్లో పదార్థం యొక్క నిర్మాణాన్ని పేర్కొనడం డాల్టన్ సిద్ధాంతం యొక్క ప్రధాన అంశం. ఇది క్రింది భావనల ద్వారా ఇవ్వబడింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_206 "SEG060"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_207 1. అన్ని పదార్థాలు అవిభక్త పరమాణువులతో తయారవుతాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_208 ఒక పరమాణువు అనేది రసాయన ప్రతిచర్య సమయంలో దాని గుర్తింపును కొనసాగించే పదార్థం యొక్క చాలా చిన్న కణం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_209 "SEG061"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_210 2. వాస్తవానికి పదార్ధం ఒకే రకమైన పరమాణువులతో కూడినది. ఇచ్చిన పదార్ధములో, ప్రతి పరమాణువు యొక్క లక్షణాలు ఒకే విధంగా ఉంటాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_211 ద్రవ్యరాశి అనునది అటువంటి ఒక ధర్మం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_212 ఈ విధంగా ఇచ్చిన పరమాణువులకు లక్షణ ద్రవ్యరాశి ఉంటుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_213 "SEG062"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_214 3. సమ్మేళనం అనేది ఒక రకమైన ద్రవ్యము. ఇది స్థిరమైన నిష్పత్తిలో రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మూలకాల రసాయన కలయిక ద్వారా ఏర్పడుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_215 సమ్మేళనం లోని రెండు రకాల పరమాణువుల సాపేక్ష సంఖ్య సాధారణ నిష్పత్తిలో ఉంటుంది. ఉదాహరణకు, నీరు హైడ్రోజన్ మరియు ఆక్సిజన్ మూలకాలతో 2: 1 నిష్పత్తితో ఉంటుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_216 "SEG063"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_217 "4. రసాయన ప్రతిచర్య: ప్రతిచర్య పదార్థంలో ఉన్న పరమాణువులను క్రమాన్ని మార్చడం ద్వారా, అవి పదార్ధం యొక్క ప్రతిచర్య ద్వారా ఏర్పడే కొత్త రసాయన కలయికలను ఇస్తాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_218 "ఏ రసాయన ప్రతిచర్య ద్వారానైనా పరమాణువులను సృష్టించలేరు, నాశనం చేయలేరు లేదా చిన్న కణాలుగా విభజించలేరు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_219 "SEG064"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_220 పేజీ -7
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_221 "SEG065"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_222 పరమాణు నిజమైన రూపంలో విభజించబడలేదని ఈ రోజు మనకు తెలుసు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_223 డాల్టన్ కణాలతో తయారు చేయబడిన ఈ భావనలు తప్పనిసరిగా నిజం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_224 "SEG066"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_225 1.4.2 అణువు అంటే ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_226 "SEG067"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_227 మునుపటి విభాగంలో మనం చూసినట్లుగా, అణువు దాని మూలకం రసాయన లక్షణాలను కలిగి ఉన్న ఒక మూలకం యొక్క అతి చిన్న కణం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_228 ఒక మూలకం యొక్క అణువు మరొక మూలకం యొక్క అణువు తో పోలిస్తే పరిమాణం మరియు ద్రవ్యరాశిలో తేడా ఉంటుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_229 "ప్రారంభంలో భారతీయ మరియు గ్రీకు తత్వవేత్తలు అణువు అనే పేరు పెట్టారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_230 అణువులు అవిభక్తమైనవి కావు అనే ప్రాథమిక తాత్వికతను ఇది ప్రతిబింబిస్తుందని ఈ రోజు మనకు తెలుసు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_231 ఈ ప్రక్రియలో రసాయన గుర్తింపును కోల్పోయినప్పటికీ, వాటిని చిన్న కణాలుగా విభజించవచ్చు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_232 కానీ ఈ పరిణామాలు ఉన్నప్పటికీ, పరమాణు పదార్థముకు పునాది రాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_236 రసాయన శక్తులచే ఏర్పాటు చేయబడిన కనీసం రెండు పరమాణువుల స్థిర సమూహాలను అణువులు అంటారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_237 స్థిరమైన నిష్పత్తిలో ఉన్న చట్టం ప్రకారం, ఒక అణువుకు స్థిరమైన నిష్పత్తిలో రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మూలకాల యొక్క ఒకే పరమాణువులు ఉంటాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_238 అందువల్ల అణువు ఒక సమ్మేళనం కావలిసిన అవసరం లేదు. ఇది నిర్వచనం ప్రకారం రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మూలకాలతో కూడి ఉంటుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_239 ఉదాహరణకు హైడ్రోజన్ వాయువు స్వచ్ఛమైన మూలకం. కాని ఇందులో రెండు అణువులతో తయారైన పరమాణువులు ఉంటాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_240 మరోవైపు నీరు ఒక పరమాణు సమ్మేళనం. దీనిలో హైడ్రోజన్ మరియు ఆక్సిజన్ నిష్పత్తి రెండు మరియు ఒకటి (2: 1) పరమాణువులు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_241 అణువుల మాదిరిగానే ఉండే పరమాణువులు విద్యుత్ తటస్థంగా ఉంటాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_242 "SEG070"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_243 H_2 చే సూచించబడిన హైడ్రోజన్ అణువును డయాటోమిక్ అణువు అంటారు. ఎందుకంటే దీనికి రెండు పరమాణువులు మాత్రమే ఉన్నాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_244 "ఇతర డయాటోమిక్ అణువులు ఇవి: నత్రజని (N_2), ఆక్సిజన్ (O_2), క్లాస్ 17 మూలకాలు ఫ్లోరిన్ (F_2), క్లోరిన్ (Cl_2), బ్రోమిన్ (Br_2), అయోడిన్ (I_2). వాస్తవానికి, వివిధ మూలకాల అణువుల నుండి కూడా పరమాణువులు ఏర్పడతాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_245 ఉదాహరణకు హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లం (HCl) మరియు కార్బన్ మోనాక్సైడ్ (CO) .
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_246 "SEG071"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_247 చాలా అణువులలో రెండు కంటే ఎక్కువ పరమాణువులు ఉంటాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_248 అణువులు పరమాణువులతో తయారవుతాయి. అవి ఒకే మూలకం యొక్క పరమాణువులు కావచ్చు లేదా రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మూలకాలను కలపడం ద్వారా ఏర్పడవచ్చు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_249 "రెండు కంటే ఎక్కువ అణువుల నుండి ఏర్పడిన అణువులను ఓజోన్, నీరు (H_2O), అమ్మోనియా (NH_3) వంటి బహుళ-అణు అణువులుగా పిలుస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_250 "SEG072"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_251 1.4.4 మూలకాలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_252 "SEG073"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_253 పదార్థము మూలకాల లేదా సమ్మేళన పదార్ధాలతో పదార్థం తయారవుతుంది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_254 ఒక మూలక పదార్తము రసాయన పద్ధతుల ద్వారా సాధారణ పదార్ధము వేరు చేయలేని పదార్థం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_255 ఇప్పటివరకు 118 మూలకాలును గుర్తించారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_256 వీటిలో 83 మూలకాలు భూమిలో సహజంగా కనిపిస్తాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_257 మిగిలినవి శాస్త్రవేత్తలు అణు ప్రక్రియల ద్వారా కృత్రిమంగా సవరించబడినవి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_258 "సౌలభ్యం కోసం, రసాయన శాస్త్రవేత్తలు ఒకటి, రెండు లేదా మూడు అక్షరాలతో చేసిన సంకేతాలతో అంశాలను ప్రదర్శించారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_259 సంకేతం యొక్క మొదటి అక్షరం ఎల్లప్పుడూ పెద్ద అక్షరం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_260 "SEG074"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_261 పేజీ -8
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_262 "SEG075"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_263 మిగిలిన అక్షరాలు పెద్దవి కానప్పుడు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_264 ఉదాహరణకు కో అనేది కోబాల్ట్ మూలకం యొక్క సంకేతం. కాని కార్బన్ మోనాక్సైడ్ అణువు యొక్క సూత్రం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_265 టేబుల్ -1 లోని కొన్ని సాధారణ మూలకాల పేర్లు సూచించబడ్డాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_266 మూలకాల యొక్క పూర్తి జాబితా, ఈ పుస్తకం యొక్క ప్రధాన పేజీ వెనుక భాగంలో ఇవ్వబడింది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_267 కొన్ని మూలకాల యొక్క సంకేతాలు వాటి లాటిన్ పేర్ల నుండి తీసుకోబడ్డాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_268 "ఉదాహరణకు, Au ఆరం (బంగారం) నుండి, Fe ఫెర్రం (ఇనుము) నుండి మరియు Na నాట్రియం (సోడియం) నుండి వచ్చింది. అయితే చాలా పేర్లు ఇంగ్లీష్ పేర్ల నుండి వచ్చాయి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_269 "SEG076"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_270 టేబుల్ -1 కొన్ని సాధారణ మూలకాలు మరియు వాటి సూచనలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_271 "SEG077"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_272 పేరు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_273 "SEG078"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_274 అల్యూమినియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_275 "SEG079"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_276 ఆర్సెనిక్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_277 "SEG080"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_278 బేరియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_279 "SEG081"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_280 బిస్మత్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_281 "SEG082"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_282 బ్రోమిన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_283 "SEG083"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_284 కాల్షియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_285 "SEG084"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_286 కార్బన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_287 "SEG085"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_288 క్లోరిన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_289 "SEG086"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_290 క్రోమియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_291 "SEG087"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_292 కోబాల్ట్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_293 "SEG088"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_294 రాగి
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_295 "SEG089"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_296 ఫ్లోరిన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_297 "SEG090"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_298 బంగారం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_299 "SEG091"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_300 హైడ్రోజన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_301 "SEG092"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_302 అయోడిన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_303 "SEG093"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_304 ఇనుము
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_305 "SEG094"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_306 లేడ్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_307 "SEG095"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_308 మెగ్నీషియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_309 "SEG096"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_310 మాంగనీస్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_311 "SEG097"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_312 మెర్క్యూరీ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_313 "SEG098"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_314 నికల్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_315 "SEG099"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_316 నత్రజని
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_317 "SEG100"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_318 ఆక్సిజన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_319 "SEG101"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_320 భాస్వరం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_321 "SEG102"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_322 ప్లాటినం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_323 "SEG103"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_324 పొటాషియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_325 "SEG104"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_326 సిలికాన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_327 "SEG105"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_328 వెండి
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_329 "SEG106"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_330 సోడియం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_331 "SEG107"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_332 సల్ఫర్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_333 "SEG108"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_334 టిన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_335 "SEG109"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_336 టంగ్స్టన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_337 "SEG110"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_338 జింక్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_339 "SEG111"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_340 రసాయన సూత్రాలను, అణువుల కూర్పును ప్రదర్శించడానికి ఉపయోగించే అయానిక్ సమ్మేళనాలను ప్రదర్శించడానికి రసాయన శాస్త్రవేత్తలు రసాయన సంకేతాలను ఉపయోగిస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_341 కూర్పు అనేది మూలకాల ఉనికిని మాత్రమే కాదు, అణువులను కలిపే నిష్పత్తిని కూడా సూచిస్తుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_342 ఇక్కడ మన సంబంధం రెండు రకాల సూత్రాలతో ఉన్నది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_343 పరమాణు సూత్రాలు మరియు దామాషా సూత్రాలు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_344 "SEG112"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_345 వచన ప్రశ్నలు 1.1
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_346 "SEG113"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_347 "1. రసాయన శాస్త్రం, సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ వివిధ రంగాలకు తోడ్పడుతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_348 ఆ రంగాలు ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_349 "SEG114"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_350 2. పదార్థం యొక్క రేణువుల స్వభావాన్ని ఎవరు భర్తీ చేశారు?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_351 "SEG115"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_352 3. సామూహిక సర్వేయింగ్ చట్టం ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_353 "SEG116"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_354 4. పరమాణువు అంటే ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_355 "SEG117"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_356 5. అణువు అంటే ఏమిటి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_357 "SEG118"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_358 6. సోడియన్ యొక్క సంకేతం Na దేనిని సూచిస్తుంది?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_359 "SEG119"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_360 7. ఒక మూలకం నుండి సమ్మేళనం ఎలా భిన్నంగా ఉంటుంది?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_361 "SEG120"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_362 పేజీ -9
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_363 "SEG121"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_364 1.5 SI యూనిట్ (పునరావృతం)
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_365 "SEG122"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_366 జీవితంలోని ప్రతి రంగంలో కొలత అవసరం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_367 "మీకు తెలిసినట్లుగా, ప్రతి కొలతకు యూనిట్ లేదా స్థిర ప్రమాణం అవసరం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_368 వివిధ దేశాలు వేర్వేరు వ్యవస్థలను అభివృద్ధి చేశాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_369 ఈ కారణంగా, ఒక దేశం మరొక దేశంతో వాణిజ్యం చేయడానికి, పలు కార్యకలాపాలు సాగించడానికి సమస్యలను ఎదుర్కోవలసి వచ్చేది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_370 శాస్త్రవేత్తలు తరచూ ఒకరికొకరు డేటాను ఉపయోగించాల్సి వచ్చింది. ఇది వారికి విపరీతమైన ఇబ్బంది కలిగించింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_371 "ఉపయోగించడానికి, మొదట డేటాను స్థానిక వ్యాఖ్యల వ్యవస్థలో మార్చవలసి వచ్చేది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_372 "SEG123"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_373 "1960 లో, 'General Confrence of Weights and Measures' మెట్రిక్ విధానం ఆధారంగా కొత్త వ్యవస్థను ప్రతిపాదించారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_374 దీనిని 'International System of Units' అని పిలుస్తారు. సంక్షిప్తంగా దీనిని SI అని పిలుస్తారు. దీనిని దాని అభిమాన పేరు 'System Internationale unites' నుండి తీసుకోబడింది.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_375 మీరు మీ మునుపటి తరగతులలోని SI యూనిట్ల గురించి చదివారు. అవి ఏడు ప్రాథమిక భౌతిక పరిమాణాలకు అనుగుణంగా ఉండే ఏడు ప్రాథమిక యూనిట్లపై ఆధారపడి ఉన్నాయని మీకు తెలుసు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_376 ఇతర భౌతిక పరిమాణాల యూనిట్లు అసలు యూనిట్ల నుండి తీసుకోబడ్డాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_377 ఏడు ప్రాథమిక 1 యూనిట్ తో టేబుల్ 1.2 లో ఇవ్వబడ్డాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_378 "SEG124"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_379 టేబుల్ 1.2: SI ఫిజికల్ యూనిట్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_380 "SEG125"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_381 భౌతిక మొత్తం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_382 "SEG126"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_383 పొడవు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_384 "SEG127"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_385 ద్రవ్యరాశి
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_386 "SEG128"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_387 సమయం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_388 "SEG129"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_389 ప్రస్తుత
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_390 "SEG130"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_391 ఉష్ణము
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_392 "SEG131"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_393 మూలకం పరిమాణం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_394 "SEG132"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_395 ప్రకాశం యొక్క తీవ్రత
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_396 "SEG133"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_397 యూనిట్ పేరు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_398 "SEG134"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_399 మీటర్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_400 "SEG135"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_401 కిలాగ్రోమ్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_402 "SEG136"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_403 రెండవ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_404 "SEG137"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_405 ఆంపియర్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_406 "SEG138"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_407 కెల్విన్
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_408 "SEG139"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_409 కొనుగోలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_410 "SEG140"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_411 కెండేలా
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_412 "SEG141"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_413 SI యూనిట్ కోసం సూచన
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_414 "SEG142"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_415 ఈ యూనిట్ల గుణకాలు, వక్రీభవనాలు చాలా పెద్ద లేదా చాలా తక్కువ పరిమాణాలను కొలవడానికి ఉపయోగిస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_416 ప్రతిదానికి చిహ్నాలు ఉన్నాయి. ఇవి యూనిట్లలో ప్రిఫిక్స్ చేయబడుతాయి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_417 "ఉదాహరణకు, కిలోమీటర్ యూనిట్ ఎక్కువ దూరాలను కొలవడానికి ఉపయోగిస్తారు. ఇది ప్రాథమిక యూనిట్ మీటర్ పొడవు యొక్క గుణకం."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_418 ఇక్కడ కిలో ఉపసర్గ 10 ^ 3 గుణకం కోసం.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_419 ఇది k ద్వారా సూచించబడుతుంది, ఇది మీటర్ గుర్తు m పక్కన ఉంచబడుతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_420 ఈ విధంగా, కిలోమీటర్ ను సూచించడానికి km మరియు"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_421 "SEG143"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_422 "అదేవిధంగా, తక్కువ దూరాలను కొలవడానికి సెంటీమీటర్లు (cm) మరియు మిల్లీమీటర్ల (mm) ను ఉపయోగిస్తారు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_423 "SEG144"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_424 ఇక్కడ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_425 "SEG145"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_426 SI యూనిట్లతో కొన్ని ఉపసర్గలను టేబుల్ 1.3 లో చూపించారు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_427 "SEG146"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_428 పేజీ -10
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_429 "SEG147"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_430 పట్టిక 1.3: SI యూనిట్తో ఉపయోగించే ఉపసర్గలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_431 "SEG148"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_432 ఉపసర్గ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_433 "SEG149"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_434 టెరా
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_435 "SEG150"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_436 GHz
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_437 "SEG151"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_438 మెగా
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_439 "SEG152"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_440 కిలో
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_441 "SEG153"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_442 హెక్టా
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_443 "SEG154"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_444 డెకా
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_445 "SEG155"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_446 డెసీ
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_447 "SEG156"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_448 సెంటి
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_449 "SEG157"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_450 మీల్లి
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_451 "SEG158"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_452 మైక్రో
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_453 "SEG159"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_454 నానో
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_455 "SEG160"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_456 పీకో
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_457 "SEG161"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_458 సూచన
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_459 "SEG162"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_460 అర్థం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_461 "SEG163"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_462 ఉదాహరణలు
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_463 "SEG164"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_464 1 టెరామీటర్ (Tm) = 1.0 x 10 ^{12} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_465 "SEG165"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_466 1 GHz (Gm) = 1.0 x 10 ^ 9 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_467 "SEG166"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_468 1 మెగామీటర్ (Mm) = 1.0 x 10 ^ 6 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_469 "SEG167"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_470 1 కిలోమీటర్ (కిమీ) = 1.0 x 10 ^ 3 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_471 "SEG168"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_472 1 హెక్టామీటర్ (hm) = 1.0 x 10 ^ 2 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_473 "SEG169"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_474 1 డెకామీటర్ (dam) = 1.0 x 10 ^ 1 m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_475 "SEG170"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_476 1 డెసిమీటర్ (dm) = 1.0 x 10 ^ {- 1} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_480 1 మిల్లీమీటర్ (mm) = 1.0 x 10 ^ {- 3} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_481 "SEG173"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_482 1 మైక్రోమీటర్ (μm) = 1.0 x 10 ^ {- 6} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_483 "SEG174"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_484 1 నానోమీటర్ (nm) = 1.0 x 10 ^ {- 9} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_485 "SEG175"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_486 1 పికోమీటర్ (pm) = 1.0 x 10 ^ {- 12} m
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_487 "SEG176"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_488 ముందుకు సాగడానికి ముందు, క్రింది ప్రశ్నలకు సమాధానం ఇవ్వడానికి ప్రయత్నించండి."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_489 "SEG177"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_490 వచన ప్రశ్నలు 1.2
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_491 "SEG178"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_492 1. ద్రవ్యరాశి యొక్క SI యూనిట్ను పేర్కొనండి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_493 "SEG179"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_494 2. 1.0x10 ^ {- 6} g కోసం ఏ చిహ్నాన్ని ఉపయోగించాలి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_495 "SEG180"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_496 3. (i) 10 ^ 2 మరియు (ii) 10 ^ {- 9 } కోసం ఉపయోగించిన ఉపసర్గల పేర్లను వ్రాయండి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_497 "SEG181"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_498 4. కింది చిహ్నాలు ఏమి వ్యక్తపరుస్తాయి?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_499 "SEG182"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_500 1.5.1 ద్రవ్యరాశి మరియు కణాల సంఖ్య మధ్య సంబంధం
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_501 "SEG183"
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_502 మీరు 500 స్క్రూలు కొనాలనుకోండి.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_503 దుకాణదారుడు మీకు ఈ ఇన్ని స్క్రూలు ఇస్తారని మీరు ఎలా అనుకుంటున్నారు?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_504 ప్రతి స్క్రూను లెక్కిస్తున్నాడా?
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_505 "లేదు, అక్కడ వాటిని బరువును తూచి ఇస్తారు. ఎందుకంటే వారికి లెక్కించడానికి చాలా సమయం పడుతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_506 ప్రతి స్క్రూ యొక్క బరువు 0.8 గ్రా ఉంటే, అది 400 గ్రా స్క్రూల బరువు ఉంటుంది. ఎందుకంటే (0.8 x 500 = 400 గ్రా) మొత్తము 500 స్క్రూల బరువు."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_507 రిజర్వ్ బ్యాంక్ లెక్కించటం ద్వారా కాకుండా, బరువు ద్వారా నాణేలను లెక్కించడము మనకు ఆశ్చర్యం కలిగిస్తుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_508 వస్తువుల సంఖ్య పెరిగేకొద్దీ, బరువు ద్వారా లెక్కించే విధానం చాలా కష్టమవుతుంది."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_509 మనము ఈ ప్రక్రియను కూడా రివర్స్ చేయవచ్చు.
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_510 "ఉదాహరణకు, మనము 5000 చాలా చిన్న వీర్యం (స్ప్రిగ్స్, వీటిని గడియారాలలో ఉపయోగిస్తారు) తీసుకుని, వాటి బరువును తూచుదాము."
hin_tel_ebs_chemistry_20-2-2021_511 వాటి బరువు 1.5 గ్రా ఉంటే, అప్పుడు మనము ప్రతి స్ప్రిగ్ బరువును కనుగొనవచ్చు-1.5 గ్రా ÷ 5000 = 3 x 10 ^ {- 4}"
